StatuS Co. Magazine voor coassistenten

StatuS Co Magazine voor coassistenten

Jaargang 29 - nummer 3 - SEPTEMBER 2011

JE LOOPBAAN START MET HET MEDISCH STUDENTEN PAKKET Volg je een medische studie? Dan weet jij als geen ander dat jouw opleiding langer duurt dan de meeste andere. Je bankzaken regel je dus liever in één keer goed, zodat je er tijdens je studie geen omkijken naar hebt. Voor jou is er daarom het Medisch Studenten Pakket van ABN AMRO; speciaal voor studenten geneeskunde, tandheelkunde, diergeneeskunde en farmacie. Ook een Medisch Studenten Pakket afsluiten? Je regelt het snel bij een ABN AMRO vestiging bij jou in de buurt. Of bij een van de medische faculteitsshops in de studentensteden. Vraag onze adviseurs om meer informatie of kijk op abnamro.nl/medischestudent

210009175 0991 Adv medisch studenten pakket.indd 1

- pagina 2 -

06-04-11 10:08

Colofon Status Co

Inhoud

Periodiek voor coassistenten Jaargang 29, nummer 3 September 2011

   Herfstmaand Oproep: kom erbij! Agenda Spreekwoorden en gezegdes uit de Nederlandse taal Net-echte echte-nep GEZIEN: Perifere facialisparese bij Bellverlamming Sudoku Specialisme uitgelicht: KNO Daar zit een luchtje aan Reistip: Thailand Ko-Raad Groeten uit... Suriname Het zesde zintuig Therapeutische klanken Amusia Wat zie jij? Column: Eerst zien, dan geloven Het kan de besten overkomen Wat zie jij? - Oplossing Snelcursusje proeven Happen tijdens de coschappen: Falafel (met couscous en gemengde groenten) Gebruiksaanwijzing voor parfum Column: Waar Neming Recensies Centrum voor Doofblinden Co van de maand: Pim Dings Geslaagden

Status Co is een periodiek tijdschrift voor en door de coassistent van de Radboud Univer­ siteit Nijmegen, en verschijnt vier keer per jaar. Status Co wordt verzonden naar alle coassistenten en geaffilieerde ziekenhuizen waar Nijmeegse coassistenten stage lopen. Redactieadres Stichting Status Co Nijmegen Universitair Medisch Centrum St Radboud Geert Grooteplein-Noord 15, kamer 3.06 6525 EZ Nijmegen telefoon:    024-3616901 e-mail:        [email protected] website:     www.ko-raad.nl > status co Redactie Amilie Boonstra, Maartje Cissen, Elke van Herpen, Sabine Janssen, Pim Keurlings, Mijke Pelkman, Sarah Sloot, Marieke Wever Co-auteurs Eefje van der Heijden, Lidewij Overweg Hoofdredactie Sarah Sloot Eindredactie & lay-out Pim Keurlings (chef), Elke van Herpen, Maartje Cissen Secretaris Elke van Herpen Penningmeester Marieke Wever Drukwerk Jonge Helden bv, Giesbeek (oplage: 1100)

4  4 4 5 6 7 7 8 10 11 12 16 17 18 18 19 19 20 21 22 22 23 23 24 25 26 28

 

De redactie bedankt iedereen die heeft meegewerkt aan deze Status Co. De volgende Status Co verschijnt in de­ cember 2011, de deadline voor deze edi­ tie is op 20 november 2011. Het aanleve­ ren van kopij wordt zeer op prijs gesteld. De redactie van Status Co is onafhankelijk; plaatsing van artikelen, mededelingen of brieven houdt niet noodzakelijkerwijs in dat de redactie de boodschap, doelstellingen of meningen van de instelling of persoon in kwestie onderschrijft. De eindredactie houdt zich het recht voor artikelen, brieven of mededelingen te wijzi­ gen, in te korten of niet te plaatsen. Het is niet toegestaan om, zonder vooraf­ gaande toestemming van de redactie, ge­ publiceerde artikelen of gedeelten daarvan over te nemen, te (doen) publiceren of an­ derszins openbaar te maken of te verveel­ voudigen.

Kunnen jouw gezonde zintuigen dit? Hoeveel poten zie jij bij bovenstaande olifant?                                                  En welke van de onderstaande lijnen is volgens jouw ogen het langst?

© 2011, Stichting Status Co Nijmegen

- pagina 3 -

Herfstmaand

Agenda

September, de start van weer een nieuw collegejaar. De herfst nadert in rap tempo na een schamele zomer, die hopelijk voor de meesten van ons is gecompenseerd door een vakantie naar de zon. Ik associeer de herfst met storm, onweer en laaghangende mistbanken in de klamme bossen. Een jaargetijde waarin je zomaar zou gaan geloven dat er meer is dan je kunt zien (in die mistbanken zowel letterlijk als figuurlijk...), waarin je je gaat afvragen of je in het onweer niet nog iets anders kunt horen, waarin je je gaat afvragen of een zesde zintuig misschien bestaat.   Gelukkig is iedereen die niet is behept met een zesde zintuig nog altijd in het bezit van de overige vijf: voelen, proeven, ruiken, zien en horen. Je zintuigen zijn cruciaal als arts. Je hebt ze alle vijf nodig om een gedegen anamnese af te nemen en een goed lichamelijk onderzoek uit te voeren. Behalve onze gebruikelijke uiterst serieuze artikelen over bovenstaande on­ derwerpen is er in deze Status Co ook plaats voor een zoektocht naar zintuigen in spreek­ woorden en een gossip pagina met zintuigproblemen bij beroemdheden. Ten tijde van de volgende Status Co ligt er misschien alweer sneeuw. De tijd vliegt.   Sarah Sloot, voorzitter Status Co

September/oktober 2011   Het Muzieum Nijmegen, Doorlopend, maar nu even niet Vlakbij station Nijmegen Centraal ligt het Muzieum, een museum dat zich richt op de werking van het oog en het zien. Tot in 2010 was het museum zes dagen per week geo­ pend en bood het naast zijn reguliere ten­ toonstelling door blinden begeleide rondlei­ dingen in het pikkedonker en ‘dineren in het donker’, waarbij je je, doordat je ogen worden uitgeschakeld, meer richt op je andere zintui­ gen. Het Muzieum is bezig met een doorstart en is zeker de moeite waard om een keertje langs te gaan, dus houd www.muzieum.com in de gaten voor de heropening! 

  ‘De Waalbrug’ Nijmegen, Het Valkhof, t/m 6 november De Waalbrug is jarig, en dat wordt gevierd! Museum Het Valkhof organiseert als verjaars­ partijtje een speciale tentoonstelling om dit icoon van Nijmegen te vieren.  

De redactie van Status Co (van links naar rechts): Pim Keurlings, Sabine Janssen, Amilie Boonstra, Elke van Herpen, Sarah Sloot, Maartje Cissen, Marieke Wever. Op de foto ontbreekt Mijke Pelkman.

Oproep: kom erbij! De Status Co valt iedere drie maanden op je deurmat dankzij onze enthousiaste redactie. Met een oplage van meer dan 1000 stuks bereiken we alle coassistenten in Nijmegen. Aangezien een aantal redactieleden ons aan het eind van dit jaar gaat verlaten, zijn we op zoek naar nieuwe redactieleden en co-auteurs (schrijvende coassistenten die geen deel uitmaken van de redactie). Daarnaast zijn we op zoek naar:   Leden voor het eindredactie/lay-out team – Als lid van dit team zorg je voor de opmaak van en afbeeldingen bij de teksten. Bovendien verzorg je de eindredactie van alle in­ houd. We werken met een overzichtelijk lay-outprogramma dat deze taak aanzienlijk makkelijker maakt. Je kunt daarnaast artikelen schrijven, maar dat hoeft niet. Cartoonist – Als cartoonist verzorg je iedere editie een cartoon (of strip) die aansluit bij de medische actualiteit.   Heb je zin om onze redactie te versterken of wil je graag meer informatie over de Status Co of een van bovenstaande vacatures? Mail dan naar [email protected]!

- pagina 4 -

Appelplukdag De Woerdt, Ressen, elke zaterdag in september Zin om een appeltaart te bakken aan het einde van je coschap? Vergeet de Albert Heijn, ga je eigen appels en peren plukken bij boomgaard De Woerdt. Voor wie niet zelf aan de slag wil, is er een winkeltje met streekpro­ ducten.   Najaarskermis Nijmegen, 1 t/m 9 oktober Plein 1944 ligt voorlopig nog opengebroken, maar dat weerhoudt Nijmegen er niet van om alsnog een najaarskermis naar de stad te halen. Je hebt zo'n drie maanden de tijd om bij te komen van de Vierdaagsefeesten, want in de tussentijd is er in Nijmegen niet zoveel te doen.

Spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen in de Neder­ landse taal; kat in het bakkie of een zware kluif? Iedereen kent wel die bittere zweverige Chinese Fortune Cookies met daarin een wijsheid die je dag kan maken of breken. Maar ook onze taal heeft verborgen wijs­ heden. De één gebruikt ze nauwelijks, de ander te pas en te onpas; spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen. Menig inwoner van ons land, waaronder ikzelf, heeft de neiging ze door elkaar te gebruiken. Neem bijvoorbeeld: “iets onder de duim hebben” of een andere mooie: “hij is geen haar veranderd”. Het staat erg ontwikkeld wanneer je deze taalspelingen tijdens je dagelijkse voca­ bulaire gebruikt, maar des te dommer wanneer je de boot misslaat….uhm, de boot ermee ingaat. Het gebruik ervan begint mijns inziens met het weten van de betekenis ervan. Hieronder een kleine cursus, om jullie en ook mijn geheugen op te frissen. Door: Mijke Pelkman

Spreekwoord, gezegde of uitdrukking? Even een klein taallesje voordat we de cursus gaan beginnen… Een spreekwoord is een bondige zin, die een wijsheid of waarheid gevat. Deze uitspraken geven kort en krachtig een bepaalde situatie weer. Het geeft een soort moraliserende boodschap, een levenslesje met een opvoed­ kundige waarschuwing. (voorbeeld: “na regen komt zonneschijn”) Een gezegde is een vaste verbinding van woorden met een figuurlijke betekenis, die geen werkwoord bevat. Een spreekwoord blijft altijd hetzelfde en wordt dus niet aan het onderwerp aangepast, wat wel het geval is bij een gezegde. (voorbeeld: met hart en ziel) Een uitdrukking is volgens Van Dale 2005 een vaste, idiomatische verbinding van woorden, met een figuurlijke of metonymische beteke­ nis. (voorbeeld: de beest uithangen)

“Een wit voetje halen” Deze uitdrukking heeft niet zozeer met onze zintuigen te maken, maar komt ons coassis­ tenten vast bekend voor. Betekenis: bij iemand in de gunst proberen te komen. Dus dat je door te slijmen iets wil bereiken bij een hogergeplaatste, om zo in een goed blaadje te komen. Herkomst: het komt vanuit vroeger, toen was het gunstig als je paard vier witte voeten had. Je hoefde dan namelijk geen tol te betalen. “De nieren proeven” Dit is misschien niet de meest gebruikte, maar ik denk dat je net als ik benieuwd bent waar deze lugubere uitdrukking over gaat. Betekenis: iemand proberen te doorgronden, proberen te weten te komen wat iemand werkelijk waard is. Herkomst: deze zegswijze gaat terug naar de Bijbel. In de bijbeltaal worden de nieren, binnen in het lichaam gelegen, genoemd als zinnebeeld van het innigste van het gemoed. Met andere woorden, je nieren behoren tot een weerspiegeling van je ziel. Zo staat ook vermeld in dit heilige geschrift: “U die hart en nieren doorgrond, bent een rechtvaardige God”. “Om zeep brengen” Dit is niet een heel gezellige uitdrukking, wie zou zeep ooit hebben gelinkt aan moord? Betekenis: iemand van het leven beroven, iemand vermoorden. Herkomst: over deze zegswijze bestaat geen eenduidige mening over de oorsprong ervan. Volgens sommigen was de ware uitdrukking “om zeep gaan”. Dit is al sinds de 17e eeuw bekend en betekent iets als weggaan, ver­ dwijnen of sterven. Een andere overweging is die van de gedachte aan zeelui, die uitvoeren om Spaanse zeep (harde zeep) te halen uit de Middellandse Zee. Zij keerden vaak niet terug van deze gevaarlijke tochten. “Horen, zien en zwijgen” Alhoewel zwijgen geen zintuig is, dacht een wijze heer uit China dat dit een uitermate goede eigenschap kan zijn. Betekenis: het is verstandig om niet altijd alles publiekelijk te maken. Herkomst: van oorsprong komt het uit de leer van de wijsgeer Confucius, die leefde van 551 tot 479 voor Christus in China. Hij zei tegen zijn leerlingen: “Kijk niet naar, luister niet naar, spreek niet uit en richt je niet op wat in strijd is met welvoegelijkheid”. In Nikka (Japan) is een stal waar zich een paneel op de voorgevel bevindt met drie apen die met hun handen voor de oren, ogen en mond zitten. Respec­ tievelijk zien ze geen kwaad, horen ze geen

kwaad en spreken ze geen kwaad. Waarom apen? Deze schenen belangrijk te zijn in de religies van China en Japan.

“Iets in de smiezen hebben” Ooit kreeg ik van een psychiatrische patiënt die in zijn psychose verkeerde deze uitdruk­ king te horen. Maar wat is ‘smiezen’ eigenlijk? Betekenis: iets snappen, doorkrijgen, weten wat iemand in zijn schild voert. Herkomst: helemaal duidelijk is dit niet. Ge­ dacht wordt dat het misschien iets als ‘ogen’ betekent, omdat in de uitdrukking “in de gaten hebben”, met het woord gaten “ogen” bedoeld wordt. Anderszins wordt geschre­ ven dat het van het Duitse woord Schmiss komt, wat iets als “gapend gat” betekent. “Ergens geen been in zien” Om deze minicursus af te sluiten nog een geneeskundig-gerelateerde uitdrukking. Betekenis: geen bezwaar maken, geen pro­ bleem zien. Deze uitdrukkig wordt soms in negatieve zin, danwel in positieve zin ge­ bruikt. Zo kan iemand zeggen: “Ik zie er geen been in nog een uur door te fietsen”, dan kan het zijn dat hij óf het niet erg vindt om dit te doen óf dat het juist niet wenselijk is. Vermoe­ delijk ligt de associatie met “ergens geen heil in zien” bij deze verwarring ten grondslag. Herkomst: het komt voort uit het eten van een stuk vlees: hoe minder bot (been) daarin zit, hoe makkelijker het te eten is. In de alleroud­ ste versie wordt in plaats van zien, het werk­ woord vinden gebruikt. Dit werd namelijk letterlijk in een brief van P.C. Hooft in 1631 gevonden. Onze zuiderburen gebruiken trouwens een andere uitdrukking, namelijk: ergens geen graten in vinden, want ook dit vergemakkelijkt het eten. Tot zover de mini-cursus. Mochten jullie nog opmerkelijke spreekwoorden, gezegdes of uitdrukkingen willen delen met een nog op­ merkelijkere betekenis, laat het ons weten. Niet geschoten is altijd mis! Literatuur 1. www.onzetaal.nl 2. Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006)

- pagina 5 -

Net-echte echte-nep Onze zintuigen zijn onontbeerlijk om con­ tact te leggen met de buitenwereld. Uiter­ aard zijn gehoor en visus belangrijk in de interactie met onze dierbare medemens. Maar ook bijvoorbeeld de warme avond­ zon, heerlijk geurende wafels van de bak­ ker en een krakende crème brûlée behoren tot onze buitenwereld. Al dit moois niet meer kunnen waarnemen gaat, vanzelf­ sprekend, gepaard met een aanzienlijk verlies van QALY’s. Legt één van je zintuigen zijn functie neer, dan ontstaat aldus de behoefte deze niche weer in te vullen. En waar het lichaam er zelf niet meer uitkomt, springt de weten­ schap bij. Deze tekst behandelt enkele bi­ omedische innovaties op het gebied van artificiële zintuigen. Door: Sabine Janssen   ‘Met een half oor luisteren’ Misschien leent het oor zich (relatief) gemak­ kelijk voor replicatie. Of is de vraag vanuit de samenleving/beleidsmakers en hiermee de stimulans tot onderzoek groot. Hoe het ook zij: feit is dat de wetenschap der zintuigver­ vanging zich het verst heeft ontwikkeld op het gebied van het gehoor. Allereerst is er een scala aan gehoorapparaten, welke restge­ hoor zoveel mogelijk optimaliseren. Voor patiënten waarbij dit niet toereikend is, kan het cochleair implantaat (CI) uitkomst bieden. Dit elektrisch apparaatje vervangt het bui­ ten-, midden-, én binnenoor in het opvangen van geluiden en omzetting in elektrische signalen welke worden doorgegeven aan de gehoorzenuw. Hiervoor worden 16 of 22 elektrodes gebruikt, een schijntje in vergelij­ king met de 30.000 haarcellen die een gezon­ de cochlea tot zijn beschikking heeft. Des te verwonderlijker dat het gevormde signaal veel patiënten toch in staat stelt geluiden te onderscheiden. Genieten van een symfonie, met al haar verschillende instrumenten, toonhoogtes en klankkleuren zit er dan mis­ schien niet in, spraak verstaan vaak wel. Komen voormalig-doven tenminste ook te weten wat de cassière afgelopen weekend heeft gedaan.

  ‘Geen hand voor ogen zien’ In ogenschouw nemend dat meer dan de helft van de Nederlanders een bril of contact­ lenzen draagt, is een vermindering van visus

- pagina 6 -

eerder regel dan uitzondering. Brillen en contactlenzen zorgen voor bijstelling van af­ wijkende visus maar zijn geen ware vervan­ ging. De overgrote meerderheid van de slechtzienden is hier al voldoende bij gebaad, maar voor blinden is het nog wachten op het ‘bionische oog’. Voor patiënten met een de­ fect netvlies maar met intacte zenuwvezels, zoals bij retinitis pigmentosa, is sinds maart 2011 in enkele landen (Frankrijk, Zwitserland en Engeland) een jonge versie van deze oog­ prothese beschikbaar. Een miniatuurcamera in een speciale bril stuurt prikkels van de buitenwereld draadloos naar een chip welke is geïmplanteerd op het netvlies. Deze chip genereert elektrische pulsjes welke door de zenuwen in het netvlies opgepikt worden en via de oogzenuw naar de hersenen worden doorgegeven. De resolutie van dit systeem is bij lange na niet die van het menselijk oog, maar blinde proefpersonen bleken wel weer lichtpatronen te kunnen zien, om hiermee objecten te lokaliseren, grote letters te her­ kennen en soms zelfs woordjes te lezen. Een bionisch oog dat contact kan leggen met hogerop gelegen zenuwvezels en geschikt is voor een grotere patiëntenpopulatie blijft een droombeeld dat vele onderzoekers wel­ licht nog jaren zullen najagen.   

De artificiële neus is een wassen neus Een vervanging van de neus is slechts in be­ perkte mate voorhanden. Natuurlijk, wie de daadwerkelijke neus als anatomisch herken­ ningspunt in zijn/haar gezicht mist, kan een neus laten (re)construeren. Maar wanneer de neus zijn functie als reukorgaan niet uitvoert, wordt het moeilijker. Vanuit de biotechnolo­ gie is veel onderzoek gedaan naar de humane neus, maar met name om trucjes van dit ver­ nuftig zintuig af te kijken en dit toe te passen in de industrie. Hiervoor ontworpen appara­ ten zijn echter niet zo verfijnd als een humane neus, kunnen slechts een zeer beperkt aantal geuren onderscheiden en zijn daarbij soms zodanig groot dat deze onmogelijk mee te torsen zouden zijn. Dus helaas: de artificiële neus voor toepassing bij patiënten heeft het levenslicht (nog) niet gezien. Een schrale troost: er zijn wel enkele gadgets op de markt om het ontbreken van reukvermogen te on­ dervangen. Zo is er de ‘Breath Checker’, een klein handzaam apparaatje dat de hoeveel­ heid sulfide en waterstofcarbonaat in de uit­ ademingslucht meet en daarmee een indica­ tie geeft van de grootte van de bacteriepopu­ latie in de mond. Minstens zo hip (van con­ cept) is de ‘Stink Free Stink-Finder’: een spe­ ciaal UV-lampje welke biologische vervuilin­

gen zoals urine, faeces en braaksel laat oplich­ ten, zodat je weet waar te poetsen. Nu poetst menigeen mijns inziens op geleide van ogen in plaats van neus, maar toch: ik voorzie een mooie tell-sell reclame.

Als ‘engeltjes niet over je tong piezen’ Behandeling van a- of dysgeusie (het ontbre­ ken dan wel verstoord zijn van het smaakver­ mogen) is met name gericht op het behande­ len van de onderliggende oorzaak of het aanpassen van het voedsel om de smaaker­ varing te optimaliseren. Wanneer een patiënt een totale glossectomie heeft ondergaan kan een tongprothese worden aangepast, maar deze heeft geen smaakvermogen. Zoiets als de ‘artificiële tong’ bestaat wel, maar enkel als electronische sensor welke bijvoorbeeld in de voedingsindustrie wordt gebruikt. Of een bi­ onische tong voor toepassing bij mensen er ooit komt is de vraag, de biotechnologische industrie lijkt er niet zo happig op. Fingerspitzengefühl Sluiting van een huidwond met een lichaams­ eigen dan wel artificieel huidtransplantaat versnelt de wondheling en verbetert het cosmetisch resultaat. Echter, doordat bij traumatische, snij- of brandwonden ook vaak zenuwen of zenuwuiteinden worden bescha­ digd, vindt herstel van de tast vaak niet of slechts in geringe mate plaats, afhankelijk van de diepte en ernst van het letsel. Is de schade zelfs nog ernstiger en wordt een lichaamsdeel vervangen door een prothese, dan is de kans op herstel van gevoel ter plaatse uiteraard bekeken. Maar, er wordt hard aan gesleuteld dit ‘uiteraard’ niet meer zo vanzelfsprekend te maken. Een artificiële huid opgebouwd uit siliconen en rubber met hierin druksensoren is reeds ontwikkeld en wordt nu toegepast op robotarmen. In de toekomst hoopt men deze nephuid ook te kunnen gebruiken voor pro­ thesen, waarmee tast gesimuleerd zou kun­ nen worden. Aldus loopt de ontwikkeling van artificiële zintuigen flink uiteen. Het cochleair implan­ taat is met afstand de koploper, gevolgd door het bionische oog en de artificiële huid. Vallen echter je reuk- of smaakvermogen uit, dan ben je aangewezen op twijfelachtige hulp­ middeltjes als de breath-checker. Maar hoe handig en ingenieus alle uitvindingen ook mogen zijn: 'nothing like the real thing'.

GEZIEN: Perifere facialisparese bij Bellverlamming Door: Pim Keurlings Een 67-jarige patiënte komt op het ochtend­ spreekuur van de huisarts. Ze heeft sinds het ontwaken van die ochtend last van een niet goed te sluiten rechter oog, dat bovendien niet meeknippert met het linker oog. Daar­ naast heeft ze gemerkt dat bij het ontbijt melk uit de rechter mondhoek kwam gelopen. Er is geen sprake van andere neurologische ver­ schijnselen. Bij navraag blijkt een week gele­ den een bovenste luchtweginfectie te heb­ ben gespeeld. Bovendien heeft ze deze zelf­ de twee klachten van oog en mond al eens eerder gehad zo'n 25 jaar geleden; toen her­ stelden de verschijnselen spontaan binnen t­ wee weken. Bij lichamelijk onderzoek valt een hangende

rechter mondhoek op, welke niet mee be­ weegt bij lachen (foto links). Bovendien kan het rechter oog niet volledig worden geslo­ ten (foto midden), is aan die zijde sprake van een ectropion en blijft de rechter wenkbrauw achter bij ophalen van de wenkbrauwen (foto rechts). Het overige lichamelijk onderzoek is ongestoord. Dit alles pleit voor een perifere facialispare­ se (gezien de verschijnselen van zowel het oog als de mondhoek, in tegenstelling tot een centrale parese waarbij alleen de mondhoek is aangedaan) op basis van een Bellverlam­ ming. Andere veelvoorkomende oorzaken van een perifere facialisparese - zoals een trauma of operatie, een herpes zoster oticus, een otitis media, een infectie (door hiv, lues, borrelia of tbc) of een maligniteit - kunnen

door middel van anamnese en lichamelijk onderzoek met voldoende zekerheid worden uitgesloten. Aan patiënte wordt uitgelegd dat een Bellver­ lamming een redelijk goede prognose heeft: binnen drie tot zes weken geneest 70% van de patiënten volledig, 15% geneest groten­ deels en de overige 15% geneest vrijwel niet. Om dit beloop enigzins positief te beïnvloe­ den wordt, conform het protocol Nervus faci­ alis uitval van het UMC St. Radboud, gestart met een kuur famciclovir voor zeven dagen en een kuur prednisolon voor vijf dagen. Na ongeveer vijf weken waren de klachten van patiënte volledig verdwenen, zowel van oog als mondhoek. Geplaatst met toestemming van patiënte

____________________________________________________  

Sudoku 1 3 8 9 8 3

2

6 1 8 7 4

4

7 1

5 3 2

7 3 6

2

5 8 7

- pagina 7 -

Specialisme uitgelicht: Keel- neus- en oorheelkunde KNO: een specialisme voor de artsen onder ons die graag 'doen'. Naast het uitvoeren van diagnostiek, vaak door middel van een scopie, zijn KNO-artsen tevens druk doen­ de met therapie; zowel conservatief als operatief. Dit vereist naast handigheid en medisch-technische capaciteiten ook goede communicatieve vaardigheden.

De mooie kanten van het vak Veel KNO-artsen roemen hun vak omdat het zo afwisselend is. Naast diagnosticeren kun­ nen de specialisten vervolgens ook een the­ rapie starten, of dit nu conservatief of opera­ tief is. De chirurgische werkzaamheden wor­ den als een van de meest aantrekkelijke as­ pecten van het vak genoemd. Verder vinden veel KNO-artsen het prettig dat hun patiën­ tengroep zo gevarieerd is. Van jong tot oud, iedereen kan te maken krijgen met proble­ men in het KNO-gebied.

bouwen dan veel van hun collega's.

De dagelijkse praktijk Het 'doen' lijkt in het vakgebied van de KNO een grotere rol te spelen dan het 'denken'. Een groot deel van de werkzaamheden bestaat uit medisch-technisch handelen. Grofweg be­ steedt de KNO-arts 75% van zijn tijd aan spreekuur houden en 25% aan het doen van Door: Elke van Herpen ingrepen, zoals opereren en poliklinische behandelingen. Door de veelal korte behan­ Hoewel de KNO bekend staat als een klein delrelaties met patiënten zien KNO-artsen vakgebied, is er een behoorlijke diversiteit veel patiënten. Zij hebben gemiddeld wel aan aandoeningen die tijdens een dagje poli De minder mooie kanten van het vak zo'n 154 verschillende patiëntencontacten, de revue passeren. Naast slik- en stemstoor­ Stress en een hoge werkdruk worden door de waarvan verreweg het grootste deel polikli­ nissen, neusverstoppingen en gehoorproble­ KNO-artsen genoemd als de minpuntjes van nisch is. De KNO-arts ziet ook relatief gezonde men zijn KNO-artsen ook gemoeid met bij­ het door hen gekozen specialisme. Er is vaak patiënten. De meeste patiënten beschouwen voorbeeld duizeligheidsklachten. In de afge­ een groot patiëntenaanbod wat volle en zichzelf als gezond, zij ervaren enkel wat ge­ lopen twintig jaar lijkt er een toename te zijn lange spreekuren tot gevolg heeft. Over het zondheidsklachten. Het aantal chronische van kwaadaardige aandoeningen van mond algemeen hebben de KNO-artsen met korte patiënten is beperkt en het behandelen van en keel. Ook dit hoort bij het werkveld van de behandelrelaties te maken, waardoor zij terminale patiënten is uitzonderlijk. Ook ziet KNO-arts. minder intensieve patiëntencontacten opde KNO-arts relatief weinig patiënten met                     Ik kan u wel kussen!           Gisteren baande ik mijn weg door een van de lange gangen van het UMC St. Radboud en liep ik twee dames tegen het lijf. Aanvankelijk zag       ik slechts de voorste dame die me aankeek met een herkennende blik. Ik knikte netjes terug, alhoewel ik op dat moment geen enkel idee       had waar ik haar van kende. Terwijl ik verder liep, zag ik in mijn ooghoeken de tweede dame en herinnerde mij haar van de operatie die ik       enkele weken terug bij haar verrichtte.             Door haar autosomaal dominant overervende vorm van slechthorendheid (DFNA9) was zij in de afgelopen jaren haar gehoor en evenwicht       kwijt geraakt . De diagnose van deze aandoening had ik eerder bij haar broer gesteld op basis van genetisch onderzoek. Na plaatsing van       een cochleair implantaat was zijn spraakverstaan met sprongen vooruit gegaan. Dat wilde zij ook wel en vandaar dat we uiteindelijk het       besluit hadden genomen om ook haar te implanteren.             Tijdens de ingreep bleek bij het testen van het geïmplanteerde implantaat dat 2 van de 22 elektrodes kortsluiting maakten. De operatie       was tot dan toe prima verlopen, alhoewel ik een lichte weerstand had gevoeld bij het opvoeren van de elektrode in de cochlea. Na de be­       vestiging dat de overige 20 elektrodes prima functioneerden, besloten we het implantaat te laten zitten en de wond te sluiten. Het implan­       taat vervangen voor een ander implantaat doen we pas bij meer dan 4 disfunctionerende elektrodes en is een kostbare aangelegenheid       (€ 20.000). Voor de zekerheid maakten we 1 week na de ingreep nog een X-Stenvers om te zien of het implantaat niet dubbel gevouwen       in de cochlea zat; een mogelijke reden voor de kortsluiting. Gelukkig zat de elektrode fraai in positie (zie figuur).                     Het voorgaande ging door me heen terwijl ik nog enkele stappen in mijn       doorgaande richting maakte. Ik besloot me om te draaien en ben naar       haar terug gelopen om te vragen hoe het nu met haar ging.       ‘Het gaat fantastisch, ik kan u wel kussen!’ vertelde ze enthousiast. ‘De       eerste dagen was het even wennen maar nu hoor ik bijna alles weer!’ Ik       testte haar even door te praten met mijn hand voor de mond en inder­       daad bleek ze alles zonder liplezen goed te kunnen verstaan. Later op       die dag vernam ik van haar revalidatietherapeut dat ze reeds 80%       spraakverstaan had, hetgeen uitzonderlijk goed is na een eerste aanpas­       sing.             Terwijl ik terug naar huis fietste, besefte ik me weer waarom de KNO zo’n       leuk vak is. Mijn patiënten hebben vaak problemen met hun zintuigen.       Het behandelen van deze patiënten leidt tot een enorme verbetering in       de kwaliteit van hun leven en schenkt mij aan het einde van de dag veel       voldoening. Is dat niet juist hetgeen waarvoor we geneeskunde zijn gaan       studeren?             Dr. Ronald Pennings, KNO-arts – otoloog                          

- pagina 8 -

Hoezo KNO? Het merendeel van de coschappen is achter de rug en eigenlijk denk je dat je alles ‘wel leuk’ vindt. Dan komen er een paar kleine vakken; korte voorbereiding, relatief weinig tijd voor het coschap, maar wel “o zo belangrijk voor als je ooit huisarts zou worden”, zo werd je gezegd. Vooraf weet je dat de snijdende vakken je het meest liggen of althans dat denk je. De lesweken voorafgaand aan het coschap zitten erop en wat voor jou natuurlijk herhaling had moeten zijn, klonk allemaal weer als nieuw in je oren. Benieuwd hoe die paar weekjes op de KNO gaan worden… En dan, binnen de eerste dagen weet je het: KNO, dit is het!

            psychosociale klachten. Ook voor de artsen in spe die geen carrière bij de KNO ambiëren, is het zaak om goed op te letten tijdens hun coschap. Omdat er zoveel patiënten zijn met klachten uit het KNO-ge­ bied zul je hier als arts zeker mee in aanraking komen. Bij tot wel veertig procent van de huisartsbezoeken is een KNO-gerelateerde klacht de aanleiding voor een consult. Literatuur 1. Medische Profielenboek, KNMG, 2005 2. www.kno.nl, Nederlandse Vereniging voor Keel-Neus-Oorheelkunde en Heelkunde van het Hoofd-Halsgebied         Meest voorkomende ziekte    beelden   - slechthorendheid   - otitis media   - sinusitis   - verkoudheid / luchtweginfecties   - overige oorklachten   - allergie   - keelklachten   - neusobstructie     Bron: Medische Profielen Boek, KNMG, 2005                            

                                                                                                       

Wat dat laatste stuk betreft, zo is het bij mij gegaan. Ik had zeker een chirurgische voorkeur, maar wat precies? Toen ik nog maar nauwelijks met mijn coschap KNO was begonnen, waren al mijn eerdere twijfels weg, ik zou KNO-arts worden! En waarom? Het was (en nog belangrijker misschien) is een combinatie van factoren. De redenen waarom ik destijds besloot om te gaan solliciteren bij de KNO, zijn nu nog steeds dezelfde waarom ik mijn opleiding zo leuk vind. Kort gezegd, een interessant vakgebied (lijkt wellicht een beperkter   vak dan het daadwerkelijk is), op een goede manier hard werken, betrokkenheid bij het vak   en je patiënten, de mogelijkheid om uit jezelf  te halen wat erin zit (klinisch, wetenschap­ pelijk en organisatorisch) en heel veel gezelligheid met je collega’s!     Dat het vak meer inhoud heeft dan je mogelijk denkt, blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat er meerdere subspecialisaties zijn. De hoofd-hals oncologie, otologie en aangezichtschirurgie   zijn erkende deelvakken. Maar natuurlijk blijven de buisjes en keelamandelen ook deel   uitmaken van het vak. Het is trouwens erg leuk  om voor het eerst (al snel in je opleiding) zelfstandig op OK buisjes te zetten en te ‘sluderen’!     Onze opleiding duurt vijf jaar. Bij ons in het UMCN wordt je opleiding haast altijd vooraf­   gegaan door een onderzoekstraject wat meestal   resulteert in een promotie. Ik heb zelf ongeveer twee jaar research gehad voor ik met  de opleiding begon. Je leert dan toch op een andere manier naar de geneeskunde en de   wetenschap kijken. Bovendien heb je in deze periode ook ruim de tijd om de afdeling  en alles wat daarbij hoort te leren kennen. Na die tijd had ik enorm veel zin om klinisch aan   de slag te gaan. Eerst een aantal stages in het UMCN zelf en na een ruim jaar voor een   tijd de periferie in. In de academie zie je vooral veel ingewikkelde pathologie en in de periferie mag je ineens veel meer zelf! Voor   het laatste deel van de opleiding kan je dan tenslotte in overleg met de staf kiezen voor   een bepaalde differentiatierichting (zoals boven   genoemd).   De KNO-opleiding in het Radboud staat wat mij  betreft niet voor niets bekend als een van de beste van Nederland! Vele promoties van AIOS, zeer goed contact met de staf wat een   prettig leerklimaat tot gevolg heeft en tenslotte   geweldige collega AIOS waar prima een biertje mee te drinken valt!     Godelieve Damen, AIOS KNO                                                  

- pagina 9 -

Daar zit een luchtje aan Inspectie-auscultatie-percussie-palpatie. Het vaste riedeltje zit er goed in gestampt. En terecht, want het gebruik van zicht, ge­ hoor en tast kunnen een arts een eind op weg helpen binnen de klinische diagnos­ tiek. Gebruik van de smaak, in het verleden voornamelijk gebruikt om honingzoete urine op te sporen, is in strijd gebleken met de principes van de hygiëne en thans ob­ soleet. De rol van ons vijfde zintuig als hulpmiddel binnen de diagnostiek wordt zowel binnen het onderwijs als in de kli­ niek amper belicht. Ten onrechte, want hij kan ons veel informatie verschaffen over zowel leefomstandigheden en voedselge­ woonten van de patiënt als over een veel­ heid aan aandoeningen. Daarom treedt bij deze in de spotlights: de neus! Door: Sabine Janssen Oorzaken van lichaamsluchtjes Een onaangename lichaamsgeur kent vele mogelijke oorzaken. Fysiologische oorzaken zijn onder andere inname van knoflook, alco­ hol, veel eiwitten en koolhydraten en tabak. Ook slechte hygiëne, zweten, sommige medi­ camenten en hormonale veranderingen tij­ dens de menstruele cyclus kunnen lichaams­ geuren uit het onaangename spectrum geven. Tot de pathologische oorzaken van ‘­ nare lichaamsluchtjes’ behoren een veelheid aan aandoeningen van het huidoppervlak (waaronder ulcera, infecties en hyperhidro­ sis), problemen met de urine en faeces uit­ scheiding, infectieziekten (zoals de ziekte van Pfeiffer en waterpokken), luchtwegkwalen (denk aan anaërobe infecties, bronchiëcta­ sieën, gingivitis of tonsillitis), metabole aan­ doeningen (o.a. diabetische ketoacidose, jicht, leveraandoeningen, scheurbuik en uremie) en corpora aliena extern, in de neus of vagina. Ook sommige congenitale metabo­ le aandoeningen zijn bekend met, of vanwe­ ge, een typerende geur, zoals bij fenylketonu­ rie, ‘fish odor syndrome’, ‘maple syrup syndro­ me’, ‘oasthouse syndroom’, ‘odor of sweaty feet syndrome’, ‘odor of cat syndrome’ en het ‘rancid butter syndrome’. Bij de meeste van genoemde aandoeningen zal de begeleiden­ de geur vervelend, doch ‘slechts’ een bijko­ mend verschijnsel bij de primaire aandoe­ ning zijn. Deze tekst richt zich verder op drie 'huis-tuinen-keuken-kwalen' welke veelvuldig voorko­ men en waarbij de nare geur een groot deel van de klacht vormt. In volgorde van opkomst komen aan bod: hyperhidrosis, flatulentie en foetor ex ore. Hyperhidrosis Hyperhidrosis, overmatig zweten, wordt ver­ oorzaakt door overactiviteit van de eccriene zweetklier welke over het hele lichaam voor­ komt maar met name in de handpalmen, op de voetzolen en in de oksels. Huidbacteriën

- pagina 10 -

breken vers, geurloos zweet snel af tot aroma­ tische korte-keten-vetzuren met de typische zweetlucht tot gevolg. 'Normaal' transpireren kan voorkomen in relatie tot lichaamsbewe­ ging, warmte, alcohol, koffie, thee, roken, het eten van gekruid voedsel (zogenaamde 'gustatoire hyperhidrosis'), stress, angst, ster­ ke emoties en op bepaalde tijden van de dag. Differentiaal diagnostisch kan worden ge­ dacht aan lokale afwijkingen van het autono­ me zenuwstelsel (zoals ingroei van een carci­ noom), of aan systemische aandoeningen (zoals hyperthyreoidie, hyperpituitarisme, feochromocytoom, pyrexie, hypoglycemie, M. Hodgkin, TBC) of het gebruik van medica­ tie (zoals tricyclische antidepressiva). Vaak kan de diagnose al worden gesteld op basis van anamnese en lichamelijk onderzoek, eventueel ondersteund met een jodium-zet­ meeltest. Therapeutisch strekt zich een spec­ trum tussen deodorantia en chirurgische verwijdering van zweetklieren.

Flatulentie Flatulentie, ‘windjes laten’, is een verschijnsel dat bij alle gezonde mensen optreedt. We weten dus allemaal hoe darmgassen er uit komen, maar hoe komen ze er ín? Allereerst: keurig via de ingang. Met iedere ademteug kan lucht worden ingeslikt (of eigenlijk: ‘inge­ zogen’), variërend van 1-3mL per ademteug. Ook met eten en drinken komt lucht mee naar binnen. Even een intermezzo ter aanvulling van de lijst ‘zinloze weetjes’: uit een fles cola komt 500mL CO2 vrij. De hiermee ingezogen lucht, voornamelijk bestaand uit O2 en N2, passeert reeds na 10-20 minuten de flexura hepatica coli, stagneert enige tijd in het colon transversum en verlaat na 30-45 minuten al dan niet acoustisch ondersteund ons li­ chaam. Ten tweede zijn enzymen en bacte­ riën verantwoordelijk voor een aanzienlijke gasproductie in de darm, zo’n 15L (!) gas per maaltijd. Veel dank aan het resorptiesysteem in met name de dunne darm welke de hoe­ veelheid uitgescheiden gas reduceert tot slechts 400 – 1200mL/24uur. Een derde bron van darmgassen is de diffusie van gassen (met name O2 en N2) van bloed naar darm. Elimi­ natie van darmgassen vindt plaats via opboe­ ren, windjes laten, verbruik door darmbacte­ riën en diffusie naar het bloed. Grofweg wor­ den vijf oorzaken van overmatige flatulentie onderscheiden: 1) organische stoornis van de

tractus gastro-intestinalis, zoals malabsorptie en stenose; 2) voedingsoorzaak, o.a. eenzijdig dieet, voedselallergie, koolhydraatrijke voe­ ding; 3) aërofagie (het inzuigen van overma­ tig veel lucht tijdens inspiratie); 4) extra-ab­ dominale oorzaken waaronder tumoren en 5) psychische oorzaken, zoals het puberbrein welke flatulentie tot kunstvorm verheft.   Foetor ex ore Daar is ie dan: het symptoom welke mij direct terugbrengt naar het bedompte wiskundelo­ kaal en de koffie- en nicotineverslaving van mijn leraar: ‘foeter ex ore’, ofwel ‘halitosis’/‘s­ tinkende adem'. Adaptatie van het neusslijm­ vlies verzorgt een zelfbeschermingsmecha­ nisme waardoor patiënten hun eigen geurige asem vaak niet ruiken. Oorzaken van foetor ex ore zijn onder andere: 1) bacteriegroei, vooral gram-negatieve anaërobe en meth­ aanvormende bacteriën in mond, keel, neus, long of darm; 2) medicamenten, waaronder isosorbidedinitraat en disulfiram en 3) meta­ bole processen, zoals vasten en metabole stoornissen zoals acetonlucht bij diabetes mellitus, foetor hepaticus bij coma hepati­ cum en foetor bij uremie (met name ten ge­ volge van dehydratie). Ook voedingsfactoren zijn van belang, waarbij met name (overma­ tig) gebruik van uien, knoflook, vet, vlees, melk, alcohol en roken de uitademingslucht een aromatisch label kunnen geven. De alom­ bekende ochtendfoetor ontstaat door stase in de mondholte waardoor gram-negatieve bacteriën gaan overheersen over gram-posi­ tieve bacteriën. Het drinken van ruime hoe­ veelheden water brengt de mondflora terug in balans waardoor patiënt (en bedpartner) weer fris aan de dag kunnen beginnen.   Kortom: bij een volledige klinische evaluatie van een patiënt is naast de oren, ogen en tast ook de neus onmisbaar. Veel voedingsge­ woonten en aandoeningen gaan gepaard met kenmerkende lichaamsluchtjes, welke al dan niet door patiënten worden opgemerkt dan wel gemeld. Help je de patiënt, dan help je diens omgeving (denk aan gespreks- en bedpartners, medereizigers, wiskunde-leer­ lingen, etc): een hele opluchting.  

Literatuur 1. Kloeg P.H.A.M. et al., NtvG 1986;130:1204 2. http://www.huidarts.com 3. de Ru V.J. et al., NtvG 1986;130:912-4 4. de Ru V.J. et al., NtvG 1986;130:955-7

Reistip: Thailand Thailand: het land van de glimlach, van de olifanten, de tempels en de boeddha’s. Een land waar ik een maand heb rondgereisd en ervaren heb dat dit land je de mogelijk­ heid biedt alle zintuigen ruimschoots te prikkelen. Door: Myrthe de Vrijer Zien Over wat er in Thailand allemaal te zien is zijn niet voor niets hele boeken volgeschreven; daarom hieronder enkele bezienswaardighe­ den waar je je ogen uit kunt kijken: - Royal Palace - Bangkok: Op het moment dat je de paleismuren binnenstapt lijk je midden­ in een sprookje terecht te komen. Voortdu­ rend sta je met je ogen te knipperen, niet al­ leen overweldigd door de vele immense pa­ leizen en de tempels, maar ook door het goud dat overal glimt. Hoe groot alles ook mag zijn, alles is tot in detail versierd en afgewerkt. Hoogtepunten binnen het Royal Palace zijn de Wat Prae Kaew, de heiligste tempel van Thailand waarin de ‘Emerald Buddha’ huist, en de Phra Si Rattana, een enorme gouden ‘­ stupa’ die as van de heilige boeddha bevat. Bedenk vantevoren wel goed wat voor kle­ ding je aantrekt, de regels hiervoor zijn erg streng en de portiers zijn onverbiddelijk. - Golden Mount (Wat Saket)- Bangkok: Het is een aardige klim naar boven, maar vanaf de top van deze tempel heb je een prachtig uit­ zicht over Bangkok. - Sukothai Historical Parc – Sukothai: Sukothai was ooit de hoofdstad van het Thaise konink­ rijk. In het Historical Park, waar een prachtig mysterieus sfeertje hangt, kun je op je Thaise fiets tussen de eeuwenoude tempelruïnes doorfietsen. - Noord-Thailand: Het noorden van Thailand staat bekend om zijn prachtige en ruige na                                                

tuur; jungle, bergen, watervallen en rivieren. De perfecte plaats voor trektochten, raften of een olifantentocht. Overigens is Thailand rijk aan National Parks waarin je prachtige toch­ ten (eventueel incl. overnachting) kunt maken. Pas wel op voor je tas, want de apen die boven je hoofd slingeren weten precies hoe ze je die afhandig kunnen maken. - Eilanden: De vele eilanden die Thailand rijk is zijn elk een paradijs op zich: witte stranden, blauwe zee, palmbomen... Voor de resorts ga je naar ‘the most beautiful of them all’ Ko Phi Phi, voor het behalen van je duikbrevet ga je naar Ko Tao en voor de befaamde Full Moon Parties moet je op het backpackers-walhalla Ko Phangan zijn. Voelen ‘Hello massaaaaaaage’: je ontkomt er niet aan, want de Thaise massagesalons zijn overal. En zeg nou zelf, wat is er heerlijker dan een voetmassage na een hele dag door Bangkok struinen, of een whole body massage na een maand lang op harde bedjes slapen... Overi­ gens is dit laatste achteraf gezien pas ont­ spannend, want Thaise massage betekent een hoop knie- en ellebogen-, strek- en duw­ werk; een sport voor de masseur en tanden bijten geblazen voor jou. Voor de liefhebbers zijn er massages mogelijk met happy endings, die moet je echter op andere plaatsen zoe­ ken... De oudste en beste massageschool van Thai­ land is de Wat Po in Bangkok. Dit is tevens een prachtige tempel met een gigantische gou­ den liggende boeddha. In de categorie voelen is ‘jeuk’ een minder prettig onderdeel. Ondanks de dagelijkse hoeveelheden deet was ik toch de klos en binnen no time door allerhande insecten lek gestoken. Voor malaria hoef je gelukkig niet bang te zijn, tenzij je je in de outback bij de                                                

grens met Birma of Cambodja begeeft. Horen Naast de ‘Hello massaaaaaaage’ ontkom je ook niet aan de ‘Hello miss tuktuk?’ ‘Hello you, taxi!’ ‘Hello you wanna buy?’. Vooral rond de backpackers straat in Bangkok, Khao San Road, zijn de vele chauffeurs en verkopers zeer gehaaid. Bij alles wat je koopt geldt: af­ dingen! Ruiken & proeven Het straatbeeld in Thailand wordt getekend door de vele eetstalletjes; vers fruit dat voor je neus geschild en gesneden wordt, rondrij­ dende barbecues met allerhande vleesspies­ jes (inclusief het populaire ‘roasted duck’), mini-wokstalletjes waar de lekkerste Pad Thai binnen no time klaar is, kraampjes met loem­ pia’s en fried bananas.. Een feest voor zowel je geurreceptoren als je smaakpapillen. Mijn absolute favoriet wat eten betreft: de curries. Red, green or yellow, with chicken, seafood or beef, vegetables... delicious! Vraag wel altijd of ze het ‘no spicy’ bereiden, anders is de kans groot dat je met je 'mouth on fire' niets meer proeft van het heerlijke gerecht. Naast de straatstalletjes is een bezoek aan een van de vele markten een goede en leuke manier om kennis te maken met de echte Thaise producten en je ruik- en proefervaring verder uit te breiden. De vis- en vleesafdeling is voor een westerling niet het prettigste ge­ deelte van de markt; de rauwe producten liggen gerust ongekoeld de hele dag in de zon. In veel steden zijn er zogenaamde night markets, waar tot in de late uurtjes van alles verkocht wordt; met name veel eten en drin­ ken, maar ook kleding, souvenirs en sieraden. Vrijwel elk eetstalletje op de night market heeft een tv, zodat je, terwijl je tussen de Thai op je plastic stoeltje op je bordje Pad Thai zit te wachten, kunt genieten van een van de slechte soaps die Thailand rijk is. Waar de Thai gek op zijn, maar wat menig ‘fa­ rang’ (buitenlander) afschrikt vanwege de enorme stank, is durian: een grote vrucht met een harde, groene en stekelige schil met binnenin zacht, wit vruchtvlees. Zowel de geur als de smaak van deze Thaise ‘delicates­ se’ kon ik persoonlijk niet waarderen, tot grote teleurstelling (en een kleine belediging) voor de verkoper.. Naast de etensgeuren die je de gehele dag van alle kanten tegemoet komen, kun je ook niet heen om de geur van wierook. In alle tempels branden deze stokjes veelvuldig, maar ook elk winkeltje, elk restaurant en elk huis heeft zijn eigen altaartje waar elke dag de wierook wordt aangestoken. Al met al is Thailand een prachtig land dat, met je backpack op je rug, zeker een reis waard is!  

- pagina 11 -

- pagina 12 -

Beste coassistent, Welkom op de Ko-Raad pagina, deze keer niet op onze vaste plek, we hebben plaatsgemaakt voor de Landmacht. Al hebben wij coassistenten het waarschijnlijk minder in de gaten gehad, de zomer is regenachtig aan ons voorbij gegaan, de introductie is ten tijde van dit schrijven weer halverwege en de bekende blue-band spandoeken met 'de scholen zijn weer begon­ nen' maken duidelijk dat het toch écht vakantie is geweest en een nieuw collegejaar zich aankondigt. Om toch een beetje het vakantiegevoel te ervaren, het feit dat docenten per mail moeilijk te bereiken waren daargelaten, hebben wij in juli en augustus geen cursussen gehouden. Daarom zie je in deze 1e Status Co van het nieuwe collegejaar 2011-2012 een agenda met de aankondiging voor twee handige cursussen: gezondheidsrecht in september en diabetes instellen in oktober. Ook is het weer tijd voor een CoStaCie feest op 30 septem­ ber en een pretpark uitje eind oktober! Geen foto's dit keer van een feest, maar wel kun je je zintuigen prikkelen met foto’s van enkele cogroepen. Blijf vooral deze foto’s naar ons doorsturen, zodat je je collega coassistenten kunt laten zien welke activiteiten jij met je co­ groep hebt gedaan. Of natuurlijk om gewoon een keertje met je giechel in de Status Co te verschijnen! Hieronder kun je zien dat cogroep 115 is gaan zeilen, 134 is gaan paintballen en cogroep 138 heeft gebarbecued. Graag wil ik van de gelegenheid gebruik maken mijn vertrek uit de Ko-Raad aan te kondigen. Ook twee andere leden zullen begin volgend kalenderjaar vertrekken. Dit betekent dus dat we voorzichtig op zoek gaan naar een gedeeltelijk nieuw Ko-Raad bestuur! Lijkt het jou een uitdaging lid te worden van het Ko-Raad bestuur en daarmee invloed te kunnen uitoefenen op het onderwijs in de masterfase? En om je te verdiepen in het Nijmeegse curriculum en haar regelingen? Maar natuurlijk ook om ervaring in een bestuur op te doen en dichtbij alle leuke activiteiten voor de coassistenten te staan? Denk dan alvast na over een functie binnen de Ko-Raad en we houden je op de hoogte van de vacatures! Dan nu: het thema Zintuigen. Net de kleine coschappen afgesloten zou je denken dat ik wel wat te vertellen heb over dit thema. Maar ik kom niet verder dan een paar korte anekdotes: net ingeloot voor de opleiding werkte ik nog in een verzorgingshuis, niet als verzorgende maar als keukenhulpje. Tijdens het zondagmorgen koffierondje zette ik een kopje koffie met een heerlijk gebakje neer bij één van de bewoners: 'kijkt u eens mevrouw, eet smakelijk.' Het duurde even voor ik doorhad dat deze opmerking niet zo handig was: dame in kwestie was namelijk haar zicht een half jaar eerder volledig kwijtgeraakt. Auw. Of vraag tijdens je coschap Neurologie aan een patiënt met een tracheostoma of de reuk is aangedaan. Door schade en schande wordt men wijs en hoop ik dergelijke onhandigheden in de toekomst niet meer te begaan. Nadenken over dit thema op zondagavond op de bank maakte me wel weer even duidelijk hoe belangrijk onze zintuigen zijn. Zo roken wij gisteren tijdens een fietstochtje na een fes­ tival opeens een gaslucht, toch maar even aanbellen bij het woonhuis. Het horen van een blaffende hond maakte ons iets geruster. De glimlach die we ondanks het tijdstip konden zien op het gezicht van de man die open deed, 'dankjulliewel dames, goed opgelet', maakte mij duidelijk dat we ruiken, horen en zien toch echt wel nodig hebben. Maar zoals wij straks veel patiënten zullen zien die zich redden zonder één van deze zintuigen, is het belangrijk dat wij ons des te meer beseffen dat we ze ongemerkt wel volledig kunnen benutten.

Check onze website!                         www.ko-raad.nl

Ko-Raad bestuur v.l.n.r. Myrthe de Vrijer (secretaris), Margriet de Bont (penningmeester), Amilie Boonstra (alge­ meen bestuurslid & Status Co), Suzanne van Cromvoirt (voorzitter), Henri Vallen (website&PR)

Agenda September 13 september: cusus gezondheidsrecht 14 september: voortgangstoets 30 september: CoStaCie feest "Beauty & the Nerd"   Oktober 3 oktober: ALV Ko-Raad 7 oktober: Cogroepvertegenwoordigersuitje 4&10 oktober: cursus diabetes instellen 29 oktober: CoStaCie pretpark uitje 31 oktober: ALV Ko-Raad   November 28 november: ALV Ko-Raad

Al met al, geef je oogjes te kost aan deze nieuwe editie en heel veel succes met je coschappen! Suzanne van Cromvoirt Voorzitter Ko-Raad Nijmegen

Heb je vragen, tips, klachten, op- of aanmerkingen? Je kunt ons mailen via [email protected]. En kijk voor meer informatie, het laatste nieuws, geplande activiteiten, coschap-tips en nog veel meer op www.ko-raad.nl!

"Kijkje in de keuken" Bestuursvergadering 22/8 met de Ko-Raad, OMT-2 en assessor(niet op de foto)

- pagina 13 -

‘HET IS HEEL DANKBAAR WERK’ Brede ontwikkeling als algemeen militair arts

In een ziekenhuis zie je op de eerste hulp veel trauma’’s voorbijkomen. Maar het soort spoedgevallen in een uitzendgebied is toch heel andere koek. Dat biedt dus genoeg uitdagingen voor Godelief (32), algemeen militair arts bij de landmacht. ‘‘Het is voor mij de ideale combinatie van een brede opleiding, afwisselend werk en veel ervaring opdoen. Zeker op uitzending is het mooi werk; je kunt een bijdrage leveren om de ellende die je ziet, beter te maken.’’

‘‘De ervaring met traumaopvang die je tijdens een uitzending in vier of vijf maanden opdoet, krijg je in Nederland lang niet zo snel.’’ Aan het woord is Godelief, militair arts voor de Koninklijke Landmacht. ‘‘Tijdens je opleiding tot algemeen militair arts draai je ook een halfjaar mee op de eerste hulp, maar tijdens mijn uitzending naar Afghanistan kregen we continu heftige trauma’’s binnen. Dan merk je pas hoe belangrijk het is om een goed team te hebben. Gelukkig hadden we een hele toffe groep. In een ziekenhuis heb je ook wel teamgevoel, maar op uitzending, waarbij je constant dicht op elkaar zit en veel trauma’’s voorbij ziet komen, val je toch meer op elkaar terug. Dat maakt het veel intensiever.

Ik heb er hele goede vrienden aan overgehouden.’’

AFWISSELING

Inmiddels is Godelief al vijf jaar aan de slag als militair arts, een keuze waar ze geen moment spijt van heeft gehad. ‘‘Na mijn opleiding geneeskunde wist ik dat ik uiteindelijk als specialisatie zou kiezen voor huisarts of spoedeisendehulparts. Maar daar vond ik mezelf toen nog veel te jong voor en ik had eerlijk gezegd op dat moment ook weinig trek in alleen het

- pagina 14 KL-488-advertorial_godelief_v2.indd 1

15-06-11 14:41

ziekenhuiswereldje. Ik wilde afwisseling en dat vond ik bij de landmacht in de opleiding tot algemeen militair arts. Deze opleiding is leuk en heel breed: naast huisarts- en spoedeisende geneeskunde krijg je les in sport-, forensische, luchttransport-, bedrijfs- en tropische geneeskunde. Na de opleiding word je tewerkgesteld op een gezondheidscentrum op de kazerne waar je hoofdzakelijk voor eerstelijnszorg wordt ingezet. Doordat je regelmatig op oefening gaat, wordt het werk niet snel saai. Bovendien kun je uiteindelijk op uitzending het ““echte”” werk doen waarvoor je bent opgeleid. Niet alleen leer je daar heel veel van, het is ook heel dankbaar werk.’’

PASSIE

‘‘Ik ben begonnen in een gezondheidscentrum op de kazerne, maar die medische problematiek

vond ik na een paar jaar toch minder uitdagend. Je ziet alleen jonge, relatief gezonde mensen en heel veel klachten aan het bewegingsapparaat, vooral sportblessures. Nu ben ik via een pilot van de landmacht in het ziekenhuis van Tilburg bezig met de opleiding voor eerstehulparts, want daar ligt toch mijn passie. Daarin leer je spoedeisende geneeskunde op allerlei gebieden, zoals traumatologie, cardiologie, neurologie, chirurgie, interne geneeskunde, kindergeneeskunde. Deze opleiding duurt drie jaar en wordt door Defensie betaald. Dat betekent wel dat ik daarna nog vijf jaar moet werken voor de landmacht. Dan ben je acht jaar verder, dus daar heb ik wel even over moeten nadenken. Maar het is de opleiding die ik altijd al wilde doen en ik vind het mooi dat ik straks mijn opgedane kennis in uitzendgebieden kan inzetten. Daarbij is Defensie altijd een goede werkgever geweest voor mij, dus eigenlijk was de keuze niet eens zo moeilijk.’’

kunnen nemen en geven aan verpleegkundigen en gewondenverzorgers. Aan de andere kant moet je zelf ook exibel zijn; je hebt het namelijk niet altijd voor het zeggen als het gaat om je plaatsing of wanneer je op oefening of uitzending gaat. En natuurlijk moet je het ook leuk vinden om militair te zijn, en dat betekent dus oefeningen, de hindernisbaan of slapen in het bos. Dat is trouwens niet alleen leuk, maar zorgt ook voor (veel) goodwill bij je patiënten en commandanten.’’ Wil je meer weten over het werken als arts bij de landmacht? Kijk dan op www.werkenbijdelandmacht.nl/ artsen of stuur een e-mail naar [email protected]. Je kunt ook met onderstaande QR-code de website bezoeken.

LEIDING NEMEN

‘‘Wat je in huis moet hebben om hier te kunnen werken? Je moet je mannetje kunnen staan, een eigen mening hebben en die durven verdedigen. Je moet ook leiding

- pagina 15 KL-488-advertorial_godelief_v2.indd 2

15-06-11 14:42

Groeten uit... Suriname Alhoewel Suriname niet onze eerste keus was om ons ontwikkelingscoschap te gaan lopen, zijn we maar wat blij dat we niet in de middle of nowhere in Afrika zitten, maar in het bruisende Paramaribo! Wij hadden onze bedenkingen bij Suriname, omdat we gehoord hadden dat je alleen maar met Nederlanders in contact komt en dat Suriname niet echt een ontwikkelings­ land is. Maar Suriname mag dan misschien verder ontwikkeld zijn dan Afrika, maar ook hier staan we regelmatig te klapperen met onze oren.

Beide praktijken staan tegenover elkaar, maar al aan de buitenkant zie je een duidelijk ver­ schil. Het gebouw waar de RGD is gevestigd ziet er oud en vervallen uit. Echter de particu­ liere praktijk ziet er zeer goed onderhouden uit en deze praktijk is dan ook (met een com­ puter met EPD!) te vergelijken met een sim­ pele huisartsenpraktijk in Nederland.

Door: Josanne Steenbergen en Saskia Wilting In onze straat staan vier huizen waar Neder­ landse studenten zitten, wat super gezellig is en we gaan vaak met zijn allen stappen. Maar we komen ook zeker genoeg in aanraking met locals. Zo zijn we onder andere bij een Surina­ mer thuis op een verjaardag geweest (waar natuurlijk uitgebreid gekookt werd), naar de kerk geweest, bij een Surinaamse collega roti gaan eten en is er een local bij ons thuis ge­ weest, die ons geleerd heeft om cassavesoep te maken. In Paramaribo zelf is veel te doen: heerlijk goedkoop uit eten, casino (met gratis hapjes en drankjes!), salsa dansen en er kan veel gestapt worden. Verder zijn er diverse cultu­ rele bezienswaardigheden en ook kun je je ogen uitkijken op de centrale markt. Daarnaast is het super om de weekenden in het binnenland door te brengen. Heerlijk re­ laxen aan de Surinamerivier of als je meer van actie houdt, is een bezoek aan Berg & Dal helemaal geweldig. Hier kun je namelijk als Jane hoog boven de jungle swingen en een heel kabelbaanparkoers afleggen door de boomtoppen met als hoogtepunt de kabel­ baan hoog boven de Surinamerivier met fantastisch uitzicht. Verder kun je zeeschild­ padden, dolfijnen en kaaimannen gaan spot­ ten, dorpjes en watervallen bezoeken, de Voltzberg beklimmen. Kortom er is in het weekend geen tijd om je te vervelen. In Suriname zijn er grote tegenstellingen tussen arm en rijk. In het straatbeeld bijvoor­ beeld zie je luxe villa’s naast vervallen huisjes. En ook tijdens het coschap zie je duidelijk verschillen. Josanne heeft haar eerste twee weken meegelopen met een huisarts, die zowel werkzaam is bij de Regionale Gezond­ heidsdienst (RGD) als in een particuliere huisartsenpraktijk. De Stichting Regionale Gezondheidsdienst is verantwoordelijk voor de zorg van de on- en minvermogenden, zij hebben geen geld voor een verzekering of behandeling en ontvangen kosteloos medi­ sche zorg. Er zijn grote verschillen tussen de praktijk van de RGD en de particuliere praktijk.

- pagina 16 -

De praktijk van de RGD is totaal anders. Als je ’s ochtends het RGD gebouw binnenkomt, zit de wachtkamer met houten bankjes al vol met patiënten. Er is hier een inloopspreekuur, dus veel mensen zijn al vroeg van huis ver­ trokken in de hoop dat ze als één van de eersten zijn en niet al te lang op hun beurt hoeven te wachten. De spreekkamer is simpel met een bureau en onderzoekbank, een koelkast voor vaccinaties en een wastafel. Er is geen computer en een roze kaart fungeert als een summier dossier. Er is hier geen dok­ tersassistente die triage uitvoert. Wel zijn er verpleegkundigen die taken op zich nemen, zoals bloeddruk meten, meten en wegen van baby’s en voorlichting geven. Als je een pa­ tiënt gezien hebt, komt meteen de volgende uit de rij naar binnen en je hebt geen idee wanneer er een eind komt aan de rij. In het begin geeft dat een grote druk, maar op een gegeven moment weet je dat de patiënten gewend zijn om lang te moeten wachten en hier lang niet zo snel gefrustreerd over raken als Nederlanders. Beiden hebben we ook meegelopen bij de dermatologie en op de SEH. Dermatologie is een meekijkstage, maar de ziektebeelden zijn wel wat spectaculairder dan in Nederland. Zo zie je hier nog best veel lepra. Verder mag je hier bij een patiënte met myiasis met een pincet onderhuidse larven verwijderen en assisteren, met een huis-tuin-en-keuken stofzuiger, om rook weg te zuigen bij het wegbranden van plekjes. Wat wel bijzonder was, is dat de arts tijdens het consult haar

salsamuziek op had staan, dus de sfeer zat er in ieder geval goed in! Ook op de SEH gaat het er heel wat anders aan toe dan in Nederland. De SEH van het academisch ziekenhuis Paramaribo is de enige SEH van Suriname. En dat is te merken: het kan er echt een enorme chaos zijn. Wer­ kelijk overal liggen mensen. Er worden zelfs mensen opgenomen op de SEH, omdat er op de afdelingen in het ziekenhuis geen plaats meer voor ze is. Dan krijgen de patiënten een bedje op de gang, waar ze rustig meer dan een week verblijven. Op de SEH zie je van alles. Je ziet vooral veel verkeersongevallen, mishandelingen en au­ to-intoxicaties. Ook zijn er veel patiënten met schotwonden of steekwonden. Als co-assis­ tent is er dan ook genoeg te doen! Waar je in Nederland vaak nog veel begeleiding krijgt, wordt hier van je verwacht geheel zelfstandig te werken. Dat betekent dus: hechten, spui­ ten, catheters inbrengen etc. De verpleeg­ kundigen zijn hier namelijk niet erg behulp­ zaam. Als je ze vraagt om iets te doen, zijn ze altijd 'toevallig' druk bezig. Vervolgens zie je ze gewoon rustig op een stoeltje zitten. Dit kan soms behoorlijk frustrerend zijn, maar het gaat vaak een stuk sneller als je alles zelf doet! Het beleid op de SEH is heel anders dan in Nederland. Geen patiënt gaat de deur uit zonder een recept, en bij een patiënt die twee keer heeft gebraakt wordt meteen allerlei aanvullend onderzoek ingezet. Al met al was het co-schap op de SEH een erg leerzame en bijzondere ervaring! De tijd vliegt hier echt voorbij en voor verve­ len is geen tijd. We zijn nu op de helft met de coschappen en zullen straks nog naar de in­ terne gaan en als laatste gaan we nog een week meehelpen op een medische post in het binnenland. Tot nu toe bevalt het ons hier heel goed en het is zeker een aanrader om hier je coschap te gaan lopen!

Een zesde zintuig Helderzien, heldervoelen, helderweten, helderruiken, helderhoren, aura’s zien, visioenen zien, telepathie, telekinese en ga zo nog maar even door: vijf zintuigen zijn voor de mens blijkbaar niet genoeg, en dus zijn er door de jaren heen nog een heleboel bij bedacht. En waar de één heilig gelooft in het bestaan van een zesde zin­ tuig, beziet de ander het bestaan ervan met een gezonde dosis scepsis.

stond. In het daaropvolgende kwartier deed ze geen enkele vage voorspelling. In plaats daarvan was ze concreet, en toen ik de deur uitstapte, was mijn scepsis beduidend ver­ minderd. Het is jammer dat er nu, twee jaar later, alle­ maal niet zoveel van blijkt te kloppen. Zo val je van je geloof.

Door: Sarah Sloot Er was eens... Ik heb wel eens een tarot voor me laten leg­ gen. Daarmee bagatelliseer ik mijn bijgeloof een beetje, want eigenlijk was die ene keer er zelfs drie. De eerste keer door de beste vriend van m’n kersverse vriend, die ons een lang en gelukkig leven voorspelde. Dat zal wel, dacht ik. De tweede keer was op een vriendinnen­ avond, waar ik wat vage voorspellingen naar mijn hoofd geslingerd kreeg, zoals ‘het ko­ mende jaar krijg je het erg druk’ en ‘als je dat moeilijke ding waar je nu mee bezig bent, hebt afgerond, wordt het allemaal weer makkelijker’. Klopte als een bus, zo achteraf, ­ maar erg veel had ik er niet aan. De derde keer dat ik een tarot liet leggen, vond plaats bij een beroepsmatige tarotleg­ ster. Een stuk professioneler dus. Een vriendin had me er mee naar toe gesleept en aange­ zien mijn eigen toekomst zo nu en dan wel mijn interesse heeft, besloot ik het nog maar eens te proberen, zo’n tarotlegging. Ik geef toe dat ik, toen we aanbelden bij het bakste­ nen huis van de tarotlegster in kwestie, half en half verwachtte een zwaar bewierookte kamer vol kitsch en tierelantijntjes binnen te lopen, maar van dat vooroordeel was ik snel genezen. Een klein, mollig vrouwtje met halflange donkerblonde krullen - niet eens geverfd - deed de deur open en wees naar een houten tafeltje in een kleine, nette kamer. Er stond zelfs een plantje in de vensterbank en wierook en kaarsen waren in geen velden of wegen te bekennen. Ze ging tegenover me zitten, bestudeerde me even en maakte toen

een paar verbazend accurate opmerkingen. Ze vergat zelfs niet te vermelden dat ik daar met een behoorlijke dosis scepsis zat, hoewel die waarschijnlijk van mijn gezicht af te lezen

    Het staat in de kaarten Het zesde zintuig, of, op z’n jargons, ‘extrasen­ sorische perceptie’ (ESP), wil zeggen dat ie­ mand informatie verkrijgt buiten de vijf tradi­ tionele zintuigen om. Denk aan vaardigheden zoals telepathie, telekinese en helderziend­ heid. De wetenschap die zich bezighoudt met ESP is de parapsychologie. Het was dit weten­ schappelijke vakgebied dat in 1941 de eerste meta-analyse in de wetenschap publiceerde. Het boekwerk, getiteld ‘Extra-sensory percep­ tion after sixty years’, bestudeerde de resulta­ ten van zestig jaar onderzoek naar het zesde zintuig. De belangstelling voor een zesde zintuig is dus niets nieuws, aangezien tegen die tijd al bijna 150 studies gepubliceerd waren. De meerderheid daarvan wees uit dat er inderdaad zoiets bestaat als een zesde zintuig. Evidence werd aan het einde van de 18e en begin van de 19e eeuw verzameld door on­ derzoek uit te voeren met behulp van zoge­ naamde Zener kaarten. Die bestonden uit­  een set van vijfentwintig kaarten met daarop vijf verschillende symbolen, één symbool per kaart. Met de set is het mogelijk telepathische eigenschappen te testen door twee personen tegenover elkaar te zetten, waarbij de één de kaarten bekijkt en de symbolen met zijn geest moet verzenden naar de ander. De ander moet deze symbolen opnoemen, zonder de betreffende kaart te zien dus. De methode is niet geheel ongevoelig voor bias, onder an­ dere omdat twee personen die tegenover elkaar aan tafel zitten elkaar signalen kunnen sturen met hun overige vijf zintuigen, al dan niet bewust. In latere jaren is dat opgelost door een computertest, waarbij de proefper­ soon een voor een de vijfentwintig kaarten benoemt, waarna de computer het symbool onthult. Wanneer je er meer goed hebt dan je op basis van toeval zou verwachten, is het niet uitgesloten dat je in bezit bent van een extra zintuig. Nieuwsgierig geworden? De Zener-­ test is gemakkelijk te vinden op internet. Ondanks het harde werk en de productiviteit

Aura hier, aura daar De keren dat ik aan mijn wens om het para­ normale te beleven heb toegegeven, waren met de drie tarotleggingen nog niet voorbij. Ik heb ook wel eens mijn aura laten lezen. Dat gaat zo: je gaat voor een apparaat staan. Vervolgens maakt het apparaat wat zoemen­ de geluidjes, gaan er wat lichtjes branden en met veel misbaar spuugt het ding aan de achterkant een velletje papier uit met daarop de kleuren van je aura. Aangezien ik zelf nog nooit een aura heb gezien, kon ik helaas niet controleren of het apparaat het bij het rechte eind had. Ik weet nog niet zeker hoe het nu gesteld is met mijn geloof in een zesde zin­ tuig. Misschien de volgende keer een handle­ zing...   Hoe je er ook tegenover staat, of je in het bestaan van een zesde zintuig gelooft of van mening bent dat aura’s thuis horen in hetzelf­ de hokje als wanen en hallucinaties, het on­ derwerp houdt de gemoederen zeker bezig, zoals ook is te zien in de voorbeelden in de tabel hieronder. Mensen zoeken nu eenmaal graag hun grenzen op en vragen zich af wat daar voorbij ligt. En ondanks ons heilige ge­ loof in de evidence-based medicine is nu eenmaal niet alles te bewijzen.

In de media Het al dan niet bestaan van een zesde zintuig is al jarenlang een geliefd onder­ werp in de media. Een greep uit het aan­ bod.   1968 Jazztrompettist Lee Morgan maakt een muziekalbum met de titel ‘The Sixth Sense’ 1985 Jazzpianist Don Pullen kopieert de album­ titel van zijn collega 1972 Het Amerikaanse netwerk zendt een tv-se­ rie getiteld ‘The Sixth Sense’ uit 1999 Haley Joel Osment vertedert jong en oud wanneer hij in de film ‘The Sixth Sense’ vol verbazing ‘I see dead people!’ roept 2006 In ‘Op zoek naar het zesde zintuig’ organi­ seert de KRO een zoektocht naar de meest begaafde paragnost van Nederland. Nog steeds RTL doet met ‘Het zesde zintuig’ ook een duit in het zakje. In het programma strijden paragnosten tegen elkaar door uitdagin­ gen aan te gaan. De gemoederen lopen hoog op.

Literatuur 1. http://www.williamjames.com/Science/ESP. htm 2. http://en.wikipedia.org/wiki/Extrasensory­ _perception

- pagina 17 -

Therapeutische klanken Voor sommige patiënten is het moeilijk om verbaal uiting te geven aan de gevoelens waarmee zij worstelen omtrent hun ziekte. In deze gevallen biedt muziektherapie een uitkomst. Door: Elke van Herpen Muziektherapie is een bepaalde vorm van hulpverlening waarbij de therapeut gebruik maakt van muziek om verandering, ontwik­ keling, stabilisatie of acceptatie te bewerk­ stelligen op emotioneel, gedragsmatig, cog­ nitief, sociaal of lichamelijk gebied. Het komt erop neer dat patiënten zich muzikaal kunnen uiten of kunnen reageren op muziek door muzikale elementen als maat, ritme, harmo­ nie en melodie. Hierbij wordt gebruik ge­ maakt van zang, muziekinstrumenten maar ook door het luisteren naar muziek. Ook maakt improvisatie deel uit van deze bijzon­ dere therapievorm. Muziek wordt voor veel patiënten gezien als een veilige, gestructureerde en sociaal geac­ cepteerde manier om gevoelens te uiten die verbaal te moeilijk zijn. Het luisteren naar muziek kan therapeutisch relevante zaken boven brengen (bijvoorbeeld emoties, asso­ ciaties, herinneringen).

                                       

Ook patiënten met de ziekte van Alzheimer zouden minder angstig en depressief zijn wanneer zij muziektherapie aangeboden krijgen.

                                            teem en hormonale regelkringen beïnvloedt, waardoor patiënten minder stress zouden ervaren.

Echter, niet iedereen wordt beter van muzika­ Er zijn tevens patiënten ver buiten het werk­ le klanken. Een klein deel van onze samenle­ veld van de psychiatrie die positief kunnen ving heeft niets met muziek en voor hen kan reageren op muziektherapie. Een voorbeeld het zelfs vervelend zijn om naar harmonische is de toepassing van de therapievorm bij klanken te luisteren. Zij lijden aan amusia, en Voornamelijk bij psychiatrische aandoenin­ hersenoperaties. Walworth et al publiceer­ zijn dus a-muzikaal (zie kader). Het overgrote gen lijkt muziektherapie van waarde te zijn. den in 2008 een artikel waarin een studie deel van de bevolking kan gelukkig gewoon Studies naar het effect van deze therapievorm werd beschreven waarbij patiënten voor en genieten van klanken uit hun muziekinstalla­ tonen aan dat muziek vooral effect heeft op na een hersenoperatie muziektherapeuti­ tie, of ze daar nou 'beter' van worden of niet... negatieve symptomen (zoals gevoelsvervlak­ sche sessies aangeboden kregen. De therapie king, taalarmoede en sociaal terugtrekge­ had geen invloed op de stemming van de Literatuur drag) en het onvermogen om te kunnen ge­ patiënten, maar de patiënten die muziekthe­ 1. Beroepsprofiel van de muziektherapeut, nieten van dingen. Deze symptomen zijn rapie ondergingen, vertoonden wel signifi­ NVvMT 15 mei 2009 vooral terug te vinden bij schizofrene en de­ cant minder stress en angst dan de controle­ 2. Wim van der Steen, Muziek: in het lijf ge­ pressieve patiënten. Om een goed effect te groep. Ook ervoeren zij hun verblijf in het schreven, oktober 2009 kunnen bewerkstelligen zijn wel minstens ziekenhuis aangenamer. Een later onderzoek 3. Walworth et al, Journal of music therapy, zestien muzikale sessies nodig. toont aan dat de therapie het immuunsys2008;45(3):349-59               Amusia           De term amusia staat voor een gebrek aan gevoel voor muziek, met name door het niet kunnen analyseren van bepaalde toonhoogten. Het       gebruik van muziek als taal is een complexe eigenschap en voor een groot deel erfelijk bepaald. Het niet kunnen herkennen van muziek is       minder bekend dan bijvoorbeeld apraxie of afasie, maar zeker geen zeldzame aandoening. Amusia komt zowel voor in een congenitale vorm       als een verworven aandoening na hersenschade.             Mensen met aangeboren amusia zijn niet in staat om bekende deuntjes te herkennen of uit zichzelf te neuriën. Ook herkennen zij geen       dissonantie in een bepaalde melodie, terwijl ze geen afwijkingen vertonen bij audiometrie en vaak een bovengemiddeld IQ bezitten. Con­       genitale amusia komt voor bij ongeveer 4% van de bevolking en lijkt genetisch bepaald te zijn.       Bij verworven amusia is er vaak sprake van een CVA, waarbij de frontaalkwab, auditieve cortex en de temporaalkwab het vaakst zijn aangedaan.             Muzikaliteit wordt vaak gezien als een bijproduct dat is ontstaan vanuit de complexiteit van andere neurale netwerken. Darwinisten kunnen       de eigenschap niet met natuurlijke selectie verklaren. Mensen met amusia ervaren in het dagelijks leven enkel milde beperkingen en produ­       ceren niet minder nakomelingen dan muzikale individuen.             Een bekend voorbeeld van de congenitale amusia is de vrijheidsstrijder Che Guevarra. Hij was zich bewust van zijn aandoening, maar zou       toch een flater hebben geslagen op een feestje dat hij bezocht. Hij zag een verpleegster met wie hij wilde dansen en vroeg een vriend of hij       hem een teken wilde geven als het orkest een tango inzette. Maar de vriend had Che blijkbaar verkeerd begrepen. Hij stuurde Che, die de       verpleegster vervolgens in absurde bewegingen leidde, de dansvloer op bij de klanken van een Braziliaanse samba.                  

- pagina 18 -

Zonder twijfel: de coassistent benut zintuigen optimaal...                                                                                                                                                                                         door Janne Keurlings  [ www.jannekeurlings.nl ]

Wat zie jij?

Column: Eerst zien, dan geloven

Door: Pim Keurlings

Enige tijd geleden kreeg ik door een vriendin het boek “Het zijn net mensen” van Joris Luyendijk in mijn schoot geworpen: “Dit moet je eens lezen Mijke, het zal je aan het denken zetten”. Deze voormalig correspondent van het Midden-Oosten beschrijft hoe de media ons een gefilterd, vervormd en gemanipuleerd beeld van de islamistische wereld geven. Zo draagt niet iedere Arabier explosieven onder zijn trui en in Irak zitten ze op zaterdag­ avond ook voor de buis om naar Idols te kijken.

Een 88-jarige vrouw wordt opgenomen op de afdeling Geriatrie, in verband met alge­ hele verwaarlozing in de thuissituatie. Dit blijkt de eerste keer te zijn dat zij in contact komt met een arts, behoudens wat kleinig­ heden in haar kindertijd. Haar lichamelijke toestand is aan het begin van de opname erbarmelijk te noemen: ze weegt nog geen 30 kilogram, verschillende vitaminen zijn nauwelijks meetbaar in haar bloed, er is sprake van forse nierfunctie­ stoornissen en er wordt een gevorderde dementie vastgesteld. Bij lichamelijk onder­ zoek treft men tenslotte nog een verrassing aan: bij uitkleden komt een gesteelde hyper­ keratotische nodus (afmetingen 5 x 3 x 3 centimeter) aan de rechter bovenarm te voorschijn. Volgens patiënte zou deze er al vanaf de puberteit zitten, zonder verande­ ring van grootte of aspect. De in consult gevraagde dermatoloog is eveneens verbaasd over deze bijzondere huidafwijking en besluit hem te excideren, zodat hij weet of zijn differentiaal diagnose juist is. Wat zie jij? Sla de bladzijde om en kijk op pagina 21 voor het juiste antwoord.

Het is misschien een vreemd bruggetje, maar ook bij de verschillende specialismen die de geneeskunde kent, zijn er talloze stereotyperingen. Zo is een internist een doordenkende streber, zijn psychiaters zelf ook gek en alle chirurgen botte horken. Na ieder co-schap denk ik weer: Waarom is het zo dat bij iedereen dit beeld wordt opgeroepen terwijl ik vaak het tegendeel ervaar? Kom ik dan iedere keer toevallig op die afdelingen terecht die uitzonde­ ring op de regel zijn, of zijn deze vooroordelen gewoonweg chronisch ingebakken in onze cultuur? Neem nou de botte horken. Na 4 weken als co op de afdeling Algemene Chirurgie heb ik een goed beeld kunnen vormen van de werkwijze van deze heelmeesters. Ze worden vaak bestempeld als lomp en onbetrokken en lijken tijdens visites alleen te denken “Waar en hoe ga ik mijn scalpel plaatsen?”. Voordat ik mijn offensief hiertegen ga beginnen, moet ik kwijt dat chirurgen inderdaad een apart slag mensen zijn. Grove humor tijdens overdrach­ ten, praten over erotisch getinte onderwerpen op de OK en ook de manier van visite lopen is wennen, dit lijkt eerder op een (high)speeddate. Zodra de patiënt ook maar iets van ruimte krijgt om te vertellen hoe slecht deze geslapen heeft, wordt het medicatiebeleid bij de overbuurman al besproken. Tijdens mijn tussenevaluatie besprak ik bovenstaande met mijn arts-assistent. Deze gaf als reactie: “Als ik tijdens de visite gelijk naar een buik ga kijken, is dat omdat ik hoop dat er geen complicatie is opgetreden, dit is een ander soort betrokkenheid dan praten, maar het is wel degelijk betrokkenheid”. Hiermee slaat hij wat mij betreft de spijker op z’n kop. Een chirurg heeft nou eenmaal gevarieerde daginvulling, vaak een OK-programma dat al vroeg in de ochtend begint, en heeft daarmee minder patiëntencontact dan bijvoorbeeld een internist. Het is voor iedere arts de (moeilijke) kunst om een balans te vinden tussen empa­ thie en zakelijkheid. En laat het nou net zijn dat het gros van de chirurgen die ik tot nu toe heb ontmoet, beschikt over deze essentiële eigenschap. Om nu een gek bruggetje terug te maken... Niet alle chirurgen zijn botte Harry’s en niet iedere Arabier terrorist. Laten we met zijn allen verder kijken dan onze tv uitzendt en dan dat ons door naasten wordt ingefluisterd. Eerst zien, dan geloven. Mijke Pelkman

  Geplaatst met toestemming van de patiënte

- pagina 19 -

Het kan de besten overkomen “Survival of the fittest”, in essentie is de evolutietheorie voor ons allen begrijpe­ lijk. Menig auteur en scriptschrijver heeft deze basale theorie aangegrepen om twee groepen mensen te beschrijven: de 'fit-en' (intelligent, knap, getalenteerd) en de 'not-fit-ten' (dommig, misvormd, talent­ loos). Maar zoals met zoveel is de werke­ lijkheid in kleur en valt (vrijwel) niemand in een van deze zwart-witte categorieën. Dus nee: jij niet bij de mislukten, maar jouw tegenspeler ook niet bij de volledig volmaakten. In deze tekst komen enkele personen aan bod die (terecht) worden geroemd om hun prestaties en talenten. Met alle aandacht voor waar zij in uitblinken, zou je bijna over het hoofd zien dat ook deze mensen hun manken hebben. Passend binnen dit themanummer 'tractus sensorius' worden die personen uitgelicht waarbij de zintui­ gen suboptimaal functioneren. Voor de persoon in kwestie vaak een grote belem­ mering, doch heeft het in een enkel geval onze ('ijsliefhebbers') wereld er net ietsje mooier op gemaakt...

Italiaanse tenor Andrea Bocelli (1958 –) lijdt aan congenitaal glaucoom. Zijn resterende visus verloor hij bij een voetbal ongeluk op twaalfjarige leeftijd en hij is sindsdien volle­ dig blind. De Amerikaanse singer-songwriter Stevie Wonder (1950 –) werd kort na zijn ge­ boorte blind ten gevolge van 'retinopathie door prematuriteit' (ROP). Mede hierdoor genoot hij een zeer beschermde opvoeding, waarbij hij binnenshuis zoet werd gehouden met muziek luisteren en maken. Het effect op zijn muzikale carrière laat zich raden.

Door: Sabine Janssen Zien Om te beginnen bij een van de grootste zie­ ners in wetenschapsland, met een naam die je alleen al om de klank wilt blijven herhalen: Galileo Galilei (1564 – 1642). Deze Italiaanse astronoom, wis- en natuurkundige, filosoof en arts wist de wetenschappelijke revolutie een belangrijke boost te geven vóór hij op 68-jarige leeftijd slechtziend en uiteindelijk volledig blind werd ten gevolge van cataract en glaucoom. Ook Claude Monet (1840 – 1926), een van de grondleggers van het impressionisme, werd getroffen door cataract aan beide ogen. Een (mislukte) cataractoperatie en -bril konden niet voorkomen dat zijn werk in toenemende mate beïnvloed werd door zijn visuele beper­ king, wat (schijnbaar) met name is terug te zien in zijn 'waterlelie'-serie (1918 – 1922). 

Horen Ook Thomas Edison (1847 – 1931), uitvinder van onder meer de gloeilamp en fonograaf, ervaarde dat hij zijn interesses (in weten­ schap, in plaats van muziek) beter kon ont­ plooiien binnen zijn beschermde opvoeding met thuisscholing, welke hij kreeg in verband met zijn op jonge leeftijd ontstane slechthorendheid. Overigens is het verwonderlijk dat juist de fonograaf (de voorloper van de grammofoon) is uitgevon­ den door iemand die al vanaf zijn vroegste jeugd bijna volledig doof was. Schijnbaar deed hij zijn akoestische experimenten met behulp van een tussen zijn tanden geklemd metalen plaatje dat met de geluidsbron ver­ bonden was. Hij was ongetwijfeld een uitvin­ der.  

Een meer recente beroemdheid die het zon­ der visus moest stellen, was de Amerikaanse muzikant Ray Charles (1930 - 2004), die op zevenjarige leeftijd volledig blind werd ten gevolge van congenitaal glaucoom. Ook de  

                    De Duitse componist Ludwig van Beethoven (1770 – 1827) ondervond echter aanmerkelijk meer nadeel dan voordeel van zijn zintuiglijke beperking in zijn carrière. Op 31-jarige leeftijd werd hij geleidelijk aan slechthorend, op 49-jarige leeftijd was hij volledig doof. De precieze oorzaak zal waarschijnlijk onbekend  

- pagina 20 -

blijven, maar otosclerose of chronische lood­ vergiftiging zijn als mogelijke boosdoeners naar voren geschoven. Een musicus die ons, maar bovenal zichzelf, liet schrikken met bilateraal acuut perceptief gehoorverlies, is de pianist Wibi Soerjadi (1970 –). Gelukkig voor hem en de liefhebbers van zijn wervelende pianospel herstelde zijn gehoor echter binnen een jaar. Ruiken In deze alinea komen eindelijk de ‘ijsliefheb­ bers’ uit de inleiding aan de orde. Naar het schijnt heeft het prijzige maar zeer smaakvol­ le Ben & Jerry’s ijs haar hoge kwaliteit te dan­ ken aan de anosmie van Ben Cohen, één van de twee vaders van dit merk. Om te compen­ seren voor Ben’s verminderde vermogen tot ruiken en proeven voegde hij steeds meer smaakstoffen en textuur aan zijn ijs toe, wat ook een succesformule voor fijnproevers bleek.                                       Proeven Tot mijn grote spijt moet ik bekennen dat mijn zoekactie naar bekendheden lijdend aan ‘a­ geusie’ (niet kunnen proeven) geen bruikbare resultaten heeft opgeleverd. Mijn alternatie­ ve plan om een sappige opsomming van, in mijn ogen, smakeloze personen te maken werd echter geschrapt door een peer-revie­ wer van dit artikel, want: ‘over smaak valt niet te twisten’. Helaas. Voelen Ook lijstjes naar personen die ‘niet kunnen voelen’ zijn niet eenvoudig te vinden. Van­ daar dat ik op zoek ben gegaan naar personen die wel kúnnen, maar niet wíllen voelen: zij die lijden aan ‘verminofobie’ (smetvrees). Een van de meest welbekende bacillo-foben was Howard Hughes (1905 – 1976), destijds één van de rijkste personen ter wereld en tevens Amerikaans piloot, filmproducent en –regis­ seur, excentriekeling, kluizenaar en oprichter van het ‘Howard Hughes Medical Institute’ voor biomedisch fundamenteel onderzoek. Hij raakte zodanig geobsedeerd met bacillen  

dat hij niet meer wilde baden, het meeste voedsel en drinken niet durfde te eten, (vol­ gens geruchten) lege kleenex-dozen als schoenen droeg en zich sociaal zodanig iso­ leerde dat hij een kluizenaarsbestaan leefde. De Amerikaanse vastgoedmagnaat Donald Trump (1946 –) is er meermalen van beschul­ digd vanwege smetvrees geen handen te willen schudden, hoewel hij dit zelf ontkent. Actrice Cameron Diaz (1972 –) geeft wel openlijk toe deurknoppen te poetsen tot de verf vervaagt, veelvuldig haar handen te wassen en haar ellebogen te gebruiken om deuren te openen, doch verklaart zij vrede

met deze gewoonten te hebben. Ook binnenslands hebben we uiteraard be­ kende Nederlanders die zacht gezegd ‘bacte­ rieschuw’ zijn. Smaakpolitieman Rob Geus schijnt ‘slechts normale’ hygiëne na te stre­ ven, maar af te lezen aan de gezichten van de door hem bezochte restauranteigenaars en studenten plaatsen zij hem elders in het spectrum...

daardoor niet een overmaat aan gelegenheid zou hebben gehad om zich muzikaal te ont­ wikkelen? Sterker nog: zouden we nog gede­ priveerd zijn van geluidsopnames en gloei­ lampen als Edison geen thuiseducatie had genoten in verband met zijn slechthorend­ heid? En, nog erger: wat als Ben Cohen een verfijnd reuk- en smaakvermogen had ge­ had?

Je ziet: niemand is perfect. En soms is dat misschien maar goed ook, want zouden we van Ray Charles’ muziek hebben kunnen ge­ nieten als hij niet blind was geweest, en

Literatuur 1. http://www.allesopeenrij.nl 2. http://www.disabled-world.com

Wat zie jij? - Oplossing De dermatoloog denkt differentiaal diagnostisch aan een cornu cutaneum, plaveiselcelcar­ cinoom danwel reuzencomedo. Pathologisch onderzoek wijst uit dat sprake is een grote afgeronde hoeveelheid orthokeratotisch hoorn en acanthotisch verdikt epitheel. Bovendien worden hoorninclusiecysten gezien. Dit alles past bij een reusachtige verruca seborrhoïca.

Spaar je voor een gezellige vakantie met je vrienden? BKV heeft voor jou in 2011 een medische bijbaan om extra geld te verdienen. Ben jij minimaal derdejaars student en voor 2 of 3 werkdagen per week beschikbaar? Aarzel niet en reageer nu. Neem contact op

+31 (0)888 - 22 55 88 of [email protected] vacatures - carrièreplanning - open dagen - traineeship – opleidingsplaatsen > www.werkvoorartsen.nl

113842_StatusCo_rood.indd 1

19-05-11 15:25

- pagina 21 -

Snelcursusje proeven Elke dag maak je meerdere keren gebruik van je smaakzin, bijvoorbeeld wanneer je dat stuk overgebleven pizza van gister­ avond als ontbijt nuttigt of wanneer je ‘s avonds een van je favoriete Status Co-re­ cepten staat te koken. Smaakzin is een stuk complexer dan hij op het eerste ge­ zicht lijkt, aangezien je naast je tong ook neus en ogen nodig hebt.  Door: Sarah Sloot Umawat? De theorieën over smaak die ten tijde van onze basisschool nog hoogtij vierden, zijn inmiddels achterhaald. Zo is er sinds enkele jaren een vijfde smaak toegevoegd aan de vier traditionele basissmaken (zoet, zuur, zout en bitter), namelijk umami. Umami wordt omschreven als hartig en is bijvoorbeeld de smaak van kaas. Dat had Aristoteles, die het nog had over zoet en bitter als basissmaken, dus mooi mis. Combinaties van de basissma­ ken en combinaties van de basissmaken met smaken die daarbuiten vallen leiden tot de vele duizenden verschillende smaken die de mens kan onderscheiden. Smaakpapillen worden iedere tien dagen vervangen en be­ perken zich niet alleen tot de tong. Ook de theorie dat alle smaken een eigen

lokatie op de tong hebben is niet langer van toepassing. Proeven gaat gemengd over de hele tong. Bovendien is niet alleen de smaak belangrijk, maar let je tong ook op tempera­ tuur, textuur en hoe pikant het eten is. Over hoe en waarom Evolutionair gezien heeft de mens smaakpa­ pillen zodat hij het juiste voedsel binnenkrijgt (of, in het geval van een bittere smaak, om te weten welk voedsel hij maar beter niet kan binnenkrijgen). Een zoete smaak wijst op koolhydraten en vet, umami wijst op amino­ zuren in de voeding, zout op mineralen en zuur is van belang om onderscheid te maken tussen rijpe en onrijpe vruchten.  Zoals hierboven al genoemd, is proeven niet beperkt tot de tong; het is een samenspel van

zintuigen, waarbij ruiken en zien minstens even belangrijk zijn. Daarom smaakt je sand­ wich ei wanneer je verkouden bent vooral naar snot (je neus is uitgeschakeld) en werd de groene Heinz Ketchup, die zo’n tien jaar geleden in Nederland werd geintroduceerd, nooit een hit. Figuur: De welbekende verdeling van vier hoofdsmaken over de tong is achterhaald. Innervatie De n. facialis (VII) is verantwoordelijk voor het voorste 2/3 gedeelte van de tong en het zachte gehemelte. De n. glossofaryngeus (IX) verzorgt het achterste 1/3 gedeelte van de tong en de n. vagus (X) innerveert het voor de smaak relevante deel van de epiglottis. Be­ schadiging kan leiden tot ageusie (onvermo­ gen om smaken waar te nemen), hypogeusie (verminderde gevoeligheid voor smaken) en dysgeusie (verstoorde smaakzin). Hopelijk kun je in het volledige bezit van je smaakzin genieten van onderstaande falafel! Literatuur 1.http://www.kennislink.nl/publicaties/de-smaakvan-blauw 2.http://en.wikipedia.org/wiki/Taste 3.http://en.wikipedia.org/wiki/Dysgeusia

Happen tijdens de coschappen: falafel (met couscous en gemengde groenten) Falafel is een vleesvervanger die wordt gemaakt van kikkererwten; prima geschikt dus als je vegetarische vrienden over de vloer krijgt. Natuurlijk kun je falafel ook kant-en-klaar kopen bij de supermarkt, maar zelf maken is leuker. Bovendien kun je de kruiden in onderstaand recept aanpassen naar je eigen smaak.   Door: Sarah Sloot   Ingrediënten (voor 4 personen) - 350 gram gedroogde kikkererwten* - 1 theelepel zout - 1/2 theelepel bakpoeder - 1/2 theelepel chilipoeder - 1 klein uitje, fijngesnipperd - 2 teentjes knoflook, fijngesneden - 4 takjes koriander - 4 takjes peterselie - snufje peper en zout * Gedroogde kikkererwten zijn te koop bij de grotere supermarkt. Je kunt ook kikkererwten uit blik gebruiken, maar dat is minder lekker   Recept 1. Zet de avond voor je falafel gaat maken de kikkerwten in een ruime kom water en laat ze over de nacht weken. 2. Giet de kikkererwten voor je begint met koken goed af. 3. Pureer alle ingredienten in een blender of met een staafmixer tot een fijne pasta. 4. Zet het zo ontstane deeg even in de koelkast om wat harder te worden. Zo is het makkelijker te verwerken. 5. Rol van het deeg balletjes ter grootte van een walnoot. Als het niet goed lukt, kun je bloem of broodkruim toevoegen om het deeg minder plakkerig te maken, of olijfolie om het juist beter te laten plakken. 6. Bak de balletjes 2-3 minuten in een frituurpan op 180 graden. Je kunt ze ook aanbakken in een koekenpan. 7. Serveer met couscous (die je volgens de aanwijzingen op de verpakking laat koken in groentebouillon) en gewokte groenten, zoals courgette en paprika.

- pagina 22 -

Gebruiksaanwijzing voor parfum Nee, dit stukje gaat niet over hoeveel par­ fum precies te gebruiken. En ook niet welk parfum. De vraag welk geurtje het beste past bij je beroep, je karakter of de gele­ genheid, laat ik graag over aan de dames­ blaadjes. Het gaat over wat de huid doet met parfum, en waar je dus rekening mee kunt houden het zo goed mogelijk te laten uitkomen. Door: Marieke Wever Nog even terug naar de damesblaadjes: bij ieder artikel over geurtjes wordt benadrukt dat het per persoon, per seizoen en per tijd­ stip kan veranderen hoe een parfum ruikt na het aanbrengen op de huid. (En dat het dus heel belangrijk is dit van tevoren te testen). En daar zullen ze genoeg ervaring mee heb­ ben. De vraag is dan: kunnen deze verschillen ook meer verklaard worden door de reacties met de huid? Als eerste factor is er natuurlijk de eigen li­ chaamsgeur. Bepaald door feromonen en door een cocktail van huidflora die bij de één geconcentreerder en gevarieerder is dan bij de ander. Als deze beestjes de huidvetten omzetten, komt daar een specifiek luchtje

vandaan, vooral na een beetje sudderen… Ook het voedsel draagt bij aan de lichaams­ geur, we kennen allemaal knoflook, maar ook het nuttigen van melk en vlees geeft een verandering in geur. (Het schijnt dat veganis­ ten dat goed kunnen ruiken.) Verder is de pH van de huid belangrijk. Geur­ stoffen zijn esters en die voelen zich in een licht zuur milieu het beste thuis. De normale huid heeft een pH van 5,5 dus dat komt mooi uit. Op een huid die net met zeep is geboend, en dus meer basisch is, kan de structuur van de geurstoffen veranderen en dus de geur. Niet te hard poetsen dus! Een andere zeer belangrijke factor is het vet­ gehalte van de huid. Een geurtje blijft langer hangen op een huid die wat meer vet bevat,

geurstoffen dringen dan dieper door en ver­ dampen minder snel. (Weet je nog van schei­ kunde, esters en vetten zijn niet erg polair en combineren dus wel met elkaar.) Een droge huid laat een geurtje twee keer zo snel los. Even insmeren met wat bodylotion is dan ook de tip die je overal tegenkomt. Het vetgehalte van de huid wordt weer be­ paald door wassen en spoelen, maar ook van binnenuit, hormonen hebben hun invloed, en de leeftijd. Oma’s kunnen vaak wegkomen met zwaardere parfums, de huid is droger en het allersterkste is er al snel vanaf. Tot slot, gebruik je parfum niet zoals in de Middeleeuwen in Frankrijk. Men hield in die tijd niet zo van wassen, onder andere omdat het zoveel werk was elke dag opnieuw het gezicht en de haren te poederen. Om de geur die dat natuurlijk tot gevolg had, een beetje te verhullen deden ze wat parfum achter hun oren (waar ze vast ook niet hadden gewas­ sen). Degene die ze kuste ter begroeting kon dan genieten van een iets fijnere geur… Literatuur 1. Wikipedia.nl 2. Parfum4less.nl

Column: Waar Neming Zintuigen, organen die prikkels van buiten waarnemen en zo mogelijk doorgeven aan een al dan niet zenuwcelrijke cortex, na verwerking en interpretatie ook wel zien, horen, ruiken, proeven en voelen genoemd. Daarvoor zijn heel wat intacte structuren nodig. Zintuigen, je mist ze pas echt als ze minder of niet functioneren. Hoe vanzelfsprekend is het dat je ’s ochtends ontwaakt en de wekker hoort, ziet hoe laat het is, ruikt dat je echt eerst moet douchen voor je weggaat, proeft dat je ook je tanden nog moet poetsen en voelt dat het een koude dag wordt, en je vervolgens je lange broek en shirt met lange mouwen uit de kast trekt. En dan moet de dag nog beginnen, ik bedoel maar. Van gezichtsvelduitval, metamorfopsie, scotomen tot blindheid. Niet, minder of anders zien is een beperking die ernstige gevolgen heeft voor het dagelijks leven van mens en dier. Als je in de prehistorie blind was zou je zonder anderen honger lijden; hoe lokaliseer je een buffel of een konijn zonder zicht? Vandaag de dag zijn er gelukkig allerhande hulpmiddelen als braille, erg aaibare gelei(den)de honden, waar dan zichtbaar “gelieve niet te aaien” aan hangt, de wit-rood gestreepte stokken, waarbij het geluid als een auditief oog voor de sen­ sibele cortex geldt, en wat al niet meer. Als er al niet eerder in het ziekteproces is ingegrepen met de huidige geavanceerde evidence based (of ‘beest’, - dr. Bos) technieken. Al tasten we nog in het spreekwoordelijke duister bij de behandeling van tot blindheid leidende genetische afwijkingen. Van slechthorendheid, oorsuizen tot doofheid. Patiënt V. zag ik als verzorgende in de thuiszorg langzaam in gehoor achteruit gaan, tot aan het moment dat communicatie enkel via de ogen nog mogelijk was; met pen en papier werd het spreken vervangen door schrift. Zo ik in de beginfase nog met luid spreken hem kon bereiken (cliënten daarna doof makend met mijn geschreeuw), zo geïsoleerd raakte hij later. Niet alleen de band tussen het zelf en de wereld, maar tevens de connectie tussen het zelf en de ander raakte belemmerd. Dit doet me denken aan een casus in de serie “House” betreffende een dove jongeman, welke liever niet had dat zijn horendheid middels een eenvoudige ingreep werd hersteld. Als een vogel die zijn kooi verkiest boven de onbegrensde vrijheid van de lucht. Altijd liever de bekende ellende dan het onbekende nieuwe; we zijn soms net mensen. Niet kunnen ruiken en niet kunnen proeven kennen we allemaal wel van een voorbijgaande verkoudheid, lastig maar een te overziene tijdelijke handicap. Voelen daarentegen is een bijzonder zintuig omdat het ergens alle andere in zich herbergt, in brede zin. Niet voelen, anesthesie, is een veelvuldig gebruikt mechanisme in de oude en moderne geneeskunde. Het selectief uitschakelen van zintuigen kan ook juist ten positieve werken, als het maar tijdelijk en selectief is. En wat te doen als de input ongestoord is, maar de verwerking en output belemmerd is zoals bij de verscheidene vormen van dementie zo is, of CVA, of andere hersenaandoeningen. Je kijkt en hoort wel, maar zien en luisteren is een moeilijkere opgave met een dysfunctionerend brein. Als volzintuigelijk mens valt bij zintuiguitval te denken “gelukkig ik niet”, doch hoogstwaarschijnlijk, ten gevolge van de verganke­ lijkheid, “straks of later ik ook”…   Lidewij Overweg

- pagina 23 -

Recensie: Marten van Olst - 'De dienstpieper' Dit keer een menigmaal besproken boek in en uit de medische wereld. Een boek met de ongezouten memoires van een eerste­ jaars ANIOS chirurgie, waarbij je meege­ sleept wordt in de wirwar aan zintuigelijke prikkels van zijn dagelijks leven. Door: Amilie Boonstra Marten van Olst maakt een sprong in het diepe wanneer hij als ANIOS chirurgie aan de slag gaat in een perifeer ziekenhuis. Het wordt hem gelijk duidelijk dat hij met zijn basisken­ nis geneeskunde onvoldoende voorbereid is op de praktijk. Zijn zintuigen worden continu overspoeld met prikkels en hij moet alle zeilen bij zetten om zich staande te houden. Tussen­ door beschrijft hij zijn belevenissen uit een stageperiode in Kenia, waar hij van alles ge­ zien (en geroken!) heeft. Helaas loopt het voor hem niet op alle fronten goed af. Uit angst voor zijn reputatie heeft Marten van Olst (32 jaar) besloten om dit boek te schrijven onder een pseudoniem. De vrees dat colle­ ga’s hem een nestbevuiler zullen noemen of dat hij later lastiger aan een baan kan komen zijn hiervoor redenen geweest. Van Olst        

schreef dit boek in eerste instantie als uitlaat­ klep en omdat hij plezier had in het schrijven. Later ook met het idee om zijn vrienden en buitenstaanders een kijkje te geven in het leven van een chirurgie-assistent zodat ze zich er meer bij voor kunnen stellen. Als laatst hoopt hij een boodschap te kunnen over­ brengen aan aankomend artsen: dat je vooral niet je privéleven moet vergeten in de strijd om een opleidingsplek.

Kortom een eenvoudig, realistisch boek over het leven van een ANIOS met veel diepte-, maar ook hoogtepunten. Leuk en intrigerend om te lezen, soms wat te simplistisch voor insiders, maar over het algemeen een aanra­ der als men van dit genre houdt.

Dit is een prima boek voor een middagje ontspannen lezen in de hangmat of om je reistijd mee op te vullen. Het is eenvoudig geschreven, waarbij soms uitleg gegeven wordt over vaktermen die je als coassistent vanzelf sprekend acht. Daarentegen geeft het een realistisch beeld van een leven als ANIOS, met alle strubbelingen die de meeste van ons nog te wachten staan. Dit maakt dat je delen met veel interesse, soms al met herkenning, leest. Ik moet daarbij toegeven dat deze toe­ komstconfrontatie niet altijd even prettig is om in je vrije tijd te lezen. Gelukkig wordt dit in het boek opgevangen door intermezzo’s uit het studentenleven, zoals het moment van inloting en een ontwikkelingscoschap in Afrika.          

_____________________________________________________  

  

 

Recensie: The Diving Bell and The Butterfly Nadat Jean-Dominique Bauby, de hoofd­ redacteur van het Franse modeblad Elle, eind 1995 is getroffen door een beroerte, lijdt hij aan het zelfzame locked-in syn­ droom. Hij is van zijn kruin tot zijn tenen verlamd. Van carrièreman en vader veran­ dert hij in een kasplantje. Vanaf dat mo­ ment moet hij het hebben van zijn zintuiglijke waarnemingen.   Door: Maartje Cissen   De film begint als Bauby bijkomt uit zijn coma. Het beeld is vaag en vervormd, het geluid troebel. We zitten in zijn hoofd, en kijken door zijn oog. Eentje maar, de andere doet het niet goed en wordt dichtgenaaid. We horen hem spreken, maar het ziekenhuispersoneel niet. Hij is namelijk helemaal verlamd, uitsluitend nog in staat tot het knipperen met zijn oog. Als dat gebeurt is het even donker. Al snel wordt dit een communicatiemiddel: één keer knipperen is ja, twee keer nee. Een zeer be­ trokken therapeute met engelengeduld ont­

- pagina 24 -

wikkelt een methode om te communiceren. Ze zet de letters van het alfabet op een kaart, op volgorde van de gebruiksfrequentie in het

Frans. De letters worden voorgelezen, en Bauby knippert na de letter die hij wil zeggen. Aanvankelijk zegt hij slechts dat hij dood wil, waarop zijn begeleidster oprecht van streek is. Nadat hij zijn zelfmedelijden en woede over het wrede lot heeft overwonnen, geeft Jean-­ Do, zoals hij wordt genoemd door vrienden, zijn leven een nieuwe richting: hij begint aan een boek. Zo schrijft Bauby letter voor letter, woord voor woord, zijn relaas 'Le scaphandre et le papillo', vertaald als 'Vlinders in een duikerspak'. Hierbij is het lichaam een dui­ kerspak, een cocon waarin je opgesloten zit en geen kant uit kunt. De geest, herinnering en verbeelding zijn echter intact en vrij als een vlinder. Tien dagen nadat zijn boek is uitge­ komen, sterft Bauby. Het boek werd een bestseller en de basis voor deze film. Een aangrijpend pleidooi voor de verbeelding én een bijtend relaas over isola­ tie; ontroerend maar niet sentimenteel, wrang maar niet wreed.

Centrum voor Doofblinden Wat is erger? Doof zijn of blind zijn? Ieder­ een heeft het er als kind wel eens over gehad. Maar het kan natuurlijk ook allebei tegelijk. Er zijn in Nederland naar schat­ ting 38.000 mensen doofblind. Een aantal van hen komt terecht in een centrum voor doofblinden, zoals bijvoorbeeld verpleeg­ huis Kalorama in Beek. Tijdens mijn co­ schap ouderenzorg heb ik daar een aantal keer een kijkje kunnen nemen in het Cen­ trum. Door: Marieke Wever

Doofblindheid wordt gedefinieerd als een gehoorsverlies van meer dan 35 dB, gecom­ bineerd met een visus van onder de 0,3 of een gezichtsveld van 30 graden of minder. Omdat er meestal nog wel iets van de gehoor- en gezichtsfunctie over is, wordt ook vaak ge­ sproken over visueel-auditieve beperking. Verreweg de meeste doofblinden in Neder­ land worden dat na hun 55e, door maculade­ generatie en de leeftijdsgebonden achteruit­ gang van het gehoor. De meeste personen in het centrum hebben echter een andere vorm van doofblindheid, welke in de kinderleeftijd optreedt: het syndroom van Usher, dat in verschillende vormen bestaat, maar altijd begint met doofheid en waar later slecht­ ziendheid bij kan ontstaan. Hierover meer in het kader. Een nog zeldzamere oorzaak van doofblind­ heid is congenitale rubella, die in het eerste trimester van de zwangerschap kan worden opgelopen. Bij een rubella-infectie in het tweede trimester komt doofheid alleen nog voor. Verder kan het voorkomen bij het CHARGE syndroom (wat staat voor: Coloboom, Hart­ afwijkingen, Afsluiting van de neusgangen, Retardatie van groei en/of ontwikkeling, (uro) Genitaal afwijkingen en afwijkingen van het Evenwichtsorgaan, de oren en het ge­ hoor) en bij het syndroom van Zellweger, een metabool probleem. Ook is doofblindheid beschreven bij de ziekte van Recklinghausen, bij meningitis en zijn

prematuriteit en asfyxie ermee geassocieerd. De grootste problemen van doofblinde per­ sonen liggen op het gebied van communica­ tie en mobiliteit. Bij mensen die alleen doof zijn, compenseert het zien en bij mensen die alleen blind zijn, compenseert het horen. Bij het verminderen van de visus wordt het dus steeds meer zoeken naar een manier om te communiceren. Dat wordt gevonden in vier­ handen-gebarentaal, waarbij de gebaren worden afgevoeld. Andere opties zijn het spellen met het handalfabet of het schrijven met blokletters in de handpalm. Het commu­ niceren vergt sowieso veel energie, en bij een groot deel van de cliënten van het Centrum voor Doofblinden is er ook sprake van een verstandelijke beperking. Nog een complice­ rende factor. De gebarentaal leren doofblin­ de kinderen op de speciale school: Rafaël in Michielsgestel. Hier wordt ook getraind te lopen met een stok, waar dat lukt. Toch is echt deelnemen aan het verkeer voor veel doof­ blinden te hoog gegrepen. In mijn coschap ben ik een keer bij het bespre­ ken van een individueel plan voor een doof­ blinde cliënt geweest. Hierbij gaat inderdaad een groot deel van de aandacht uit naar hoe de communicatie verloopt. Ook is er veel aandacht voor dagbesteding en hoe de cliënt in het leven staat. Eén van de personen in het multidisciplinaire team is zelf doof, dus het was ook een heel gebeuren met een tolk. Opvallend vond ik dat bij de ronde in het Centrum er vaak sprake was van oorklachten. Best te verklaren door het grote aantal ceru­ menproppen bij gehoorapparaten. En het is ook goed in te voelen dat de mensen zich daar sneller zorgen over maken. Uitspuiten is hier goed te leren als je dat wilt… Op het terrein van Kalorama is ook nog een kleine afdeling voor doofblinden met psychi­ atrische problemen. Ik kon niet anders dan denken dat zij wel héél veel pech hebben gehad. De zorg voor deze patiënten/cliënten is heel intensief. Literatuur 1. www.doofblind.nl 2. www.wikipedia.nl 3. www.helenkeller.nl 4. Van den Brande, 3e druk 5. NIDCD Fact Sheet: Usher

    Syndroom van Usher     Het syndroom van Usher is een autosomaal   recessieve aandoening die wordt geken­   merkt door doofheid of slechthorendheid   bij de geboorte en die vroeg of laat gepaard   gaat met achteruitgang van de visus door   retinitis pigmentosa. Het syndroom komt   voor bij 3-6% van de dove en slechthorende   kinderen, het gaat dan om 4 op de 100.000   geboorten.     Aan de hand van de bijkomende sympto­ men zijn er 3 typen van Usher onderschei­ den. Bij type 1 (ongeveer 40% van de gevallen) is er sprake van doofheid bij de geboorte en zijn er grote problemen met de balans, omdat het evenwichtsorgaan ook is aange­ daan. Deze balansproblemen uiten zich in het laat los kunnen zitten en zeer laat los kunnen lopen. Snel aanleren van (gevoelde) gebarentaal is belangrijk, omdat ze meestal voor hun 10e jaar problemen krijgen met zien. Dit begint met nachtblind en ontwik­ kelt zich snel tot complete blindheid. Kinderen met Usher type 2 zijn geboren met matig tot ernstig gehoorsverlies. Hun balans en motorische ontwikkeling zijn normaal. In de puberteit begint ook bij hen de visuele achteruitgang met nachtblindheid. Onge­ veer 60% van de gevallen heeft dit beloop. Het type 3 is meer variabel, en zeldzamer, het gaat om slechts 3% van de patiënten. Er is sprake van een normaal gehoor bij de geboorte. Het gehoor verslechtert in de loop van de kinder- tot tienerjaren. De ach­ teruitgang van de visus is nauwelijks te voorspellen. Het begint na de puberteit, en is niet bij iedereen even ernstig. Blindheid treedt pas op middelbare leeftijd op. Genetische diagnostiek bij Usher is nog moeilijk, omdat bij de verschillende typen 9 verschillende loci zijn gevonden. De diagno­ se wordt vooralsnog klinisch gesteld met audiologische testen, visustesten en retina­ foto’s. Begeleiding en ondersteuning is de behan­ deling van het syndroom van Usher. Al zijn er aanwijzingen dat de voortgang van de   retinitis pigmentosa vertraagd kan worden met extra vitamine A. Dit wordt vooral in de Verenigde Staten gepropageerd.

- pagina 25 -

Co van de maand: Pim Dings Als aankomend arts moeten wij natuurlijk beschikken over een stel goed werkende zintuigen. Helaas komen er in ons beroep nogal eens patiënten op het spreekuur die gebreken hebben aan hun tractus sensori­ cus: een gehoorapparaat, brandwonden en staar, je kent het wel. Sensorische orga­ nen kunnen helaas niet vervangen wor­ den, maar er bestaan wel operaties, zoals een hoornvliestransplantatie, om ze zo optimaal mogelijk te laten functioneren. In Nederland worden jaarlijks zo’n 500 hoornvliestransplantaties verricht, maar wat gaat er aan vooraf voordat zo’n hoorn­ vlies wordt getransplanteerd? Pim Dings ligt een tipje van de sluier op. Door: Mijke Pelkman

tuig hoef te missen. Het verliezen van horen en zien lijkt me verschrikkelijk, je krijgt niet mee wat er in je omgeving gebeurt. Ook het voelen vind ik onmisbaar: dan is een beroep als arts wel erg moeilijk uitvoerbaar. Ik hou van lekker eten dus proeven is ook belangrijk. Hoewel smaak door proeven en ruiken be­ paald wordt, zou ik denk ik dan toch kiezen om het ruiken kwijt te raken. Geloof jij in het “6e zintuig”? Ik sta zelf nogal sceptisch tegenover het 6e zintuig en heb mijn bedenkingen bij tv-pro­ gramma’s als Char en Derek Ogilvie. Deelne­ mers hebben vrijwel altijd een voorgesprek en wat op tv uitgezonden wordt, zijn vaak alleen (goed gelukte) delen van een reading. Ik denk dat ik pas in het 6e zintuig zou kunnen geloven als er goed bewijs voor is, als het al ooit te bewijzen valt. En dan nu over je bijbaantje, waar was je werkzaam? Ik heb gewerkt voor Stichting BIS (Bio Implant Services; tegenwoordig: Bislife). Het is de or­ ganisatie die in Nederland de weefseldona­ ties coördineert van onder andere hoornvlie­ zen, botten en huid.

Naam: Pim Dings Leeftijd: 22 Cogroep: 123 Leukste coschap: chirurgie. Een mooi en boeiend vak. Korte consulten, praktisch bezig zijn en opereren spreken me echt aan. Minst leuke coschap: psychatrie. Ik zou zelf niet het geduld kunnen opbrengen om 2 uur lang met een psychotische patiënt te praten. Wil later worden: chirurg. Het liefst zou ik me willen specialiseren in de abdominale/onco­ logische chirurgie. Hoe goed werken jouw eigen zintuigen? Naar mijn idee goed. Ik heb geen bril of lenzen en kan meestal wel kleine letters op grote afstand lezen. Eén van mijn hobby’s is lekker koken en uiteten, dus stel ik mijn smaakpapil­ len graag op de proef. Stel je staat onder druk en je moet één van je 5 zintuigen kiezen, welke je vanaf dan de rest van je leven zult missen, welke kies je? Lastige vraag… Ik hoop dat ik nooit een zin­

- pagina 26 -

Wat moest je precies doen? Ik werkte als zogenaamd explanteur en was verantwoordelijk voor de uitname van ogen bij overleden mensen. Als bleek dat een overledene geregistreerd stond als donor in het donorregister en binnen de medische criteria viel, werd ik opgeroepen door Stich­ ting BIS met de melding dat er in een bepaald ziekenhuis een donor was. Met de dienstauto inclusief materialenkoffer ging ik dan op pad. De explantatieprocedure bestond uit een aantal stappen. Eerst moest het papierwerk en de toestemming in orde zijn. Vervolgens onderzocht ik het lichaam van top tot teen op eventuele contra-indicaties en nam ik ook bloed af voor verdere analyse van eventueel niet ontdekte ziektes. Daarna begon ik pas aan het daadwerkelijk uitnemen van beide ogen, met behulp van allerlei instrumentari­ um zoals een oogspreider, spierhaak en schaar. De lege oogkassen werden opgevuld met een prothese waarop de oogleden wer­

den vastgeplakt, zodat je aan de buitenkant niets kon zien. De ogen werden goed verpakt en per koerier naar de hoornvliesbank ge­ stuurd. Aldaar werden de hoornvliezen van het oog door gespecialiseerde mensen losge­ prepareerd en verder bewerkt voor uiteinde­ lijke transplantatie. Hoe ben je aan dit bijbaantje gekomen? In Nijmegen werd een nieuw explantatieteam opgericht en via een vriend werd ik daar voor gevraagd. Na een sollicitatiegesprek, een theoriecursus in Leiden (waar Stichting BIS gevestigd is) en een aantal inwerkmomenten, kon ik aan de slag als explanteur. Hoevaak werd je opgeroepen? Ons team bestond uit 7 studenten en ieder­ een had gemiddeld één 24-uursdienst per week. Afhankelijk van het aanbod van dono­ ren werd je gemiddeld zo’n 1 à 2 keer per dienst opgeroepen om op pad te gaan. Is er een bijzonder moment/ situatie die je niet snel zult vergeten? Ik herinner me nog dat ik tijdens mijn inwerk­ periode midden in de nacht in een mortuari­ um stond. Ik en de andere explanteur waren nog bezig met het onderzoeken van het li­ chaam toen we ineens een keiharde knal hoorden, doodeng. Bleek dat het houten balkje waar het hoofd van de overledene op steunde op de grond gevallen was. Ook de confrontatie met hele jonge overledenen, mensen die door zware ongevallen of zelf­ moord om het leven gekomen zijn, zijn mo­ menten die je niet snel vergeet. In hoeverre heeft dit jou geholpen bij de rest van je carrière? Je leert voornamelijk hoe je zelfstandig moet werken. Je maakt allerlei afspraken, gaat al­ leen op pad en voert zelf een hele procedure uit. Je krijgt veel verantwoordelijkheid en er wordt van je verwacht dat je zorgvuldig te werk gaat. Daarnaast moet je kunnen om­ gaan met onregelmatige werktijden, aange­ zien meer dan de helft van alle explantatie­ procedures ’s nachts plaatsvinden. Ook leer je de principes van steriel werken en heb ik veel handvaardigheid opgedaan. Hoe denk je zelf over het doneren van or­ ganen? Zelf sta ik positief tegenover donatie en ben zelf donor voor al mijn organen en weefsels. Ik stel mezelf altijd de situatie voor waarin je zelf een orgaan of weefsel nodig zou hebben, dan zou je ook hopen dat er een geschikte donor voor je is. Ook al zou je je organen niet willen doneren, ik raad iedereen aan om zich wel te registreren, dat kan een hoop onduide­ lijkheid na je dood voorkomen! Foto: stichting BIS

› Opleiding voor studenten geneeskunde in Duitsland - Voordelen en mogelijkheden Kosteloze en vrijblijvende informatiedag voor studenten geneeskunde vanaf het 3e studiejaar

› 30 november 2011 De Katholischen Kliniken im Kreis Kleve is een samenwerkingsverband van 4 ziekenhuizen met in totaal 24 klinieken. We nodigen u uit met ons kennis te maken. De bus vertrekt om 14.00 vanaf de faculteit, terugkomst tegen 17.00 uur.

› Aanmelding t/m de 11.11.2011 onder [email protected] Hebt u vragen bel Ulrike Adam onder 0049 2821 490 1038. E-Mail: [email protected]

- pagina 27 -

Indien onbestelbaar retour: Stichting Status Co, Geert Grooteplein-Noord 15, Kamer 3.06, 6525 EZ Nijmegen

De volgende coassistenten hebben hun artsenbul ontvangen:  

Geslaagden juni 2011

Geslaagden augustus 2011

Dhr. W. van den Bijllaardt Dhr. A.M. Bouman Mw. M.H.M. Derikx Dhr. T. ten Doesschate Dhr. M. Enajat Mw. E. Findik Mw. J.K.N. Hammink Dhr. J.L. Hauth Mw. L.M. van den Ingh Mw. I.F. van den Ingh Mw. A.J. de Jong Dhr. R.J.A.M. de Koning Mw. F.G. Meulendijks Mw. F.Y. Mols Mw. W.A.Y. van Osch Mw. M.B. Oude Alink Mw. J.I. Plato Dhr. J.J. Rongen Mw. A.J.M. Schreven Dhr. M.Q. Vrouwenvelder                        

Dhr. B. Ahmadi Mozafari Dhr. M.C. Arens Dhr. D.G. Barten Mw. T.N.A. van den Berg Dhr. M. Boot Dhr. J. Boting Mw. A. van Bruggen Dhr. R. van Damme Dhr. L.H. Douma Mw. Y.K. Eysbouts Mw. Y.H.P. van Geene Dhr. T.J.G. Gevers Mw. B.C.P. de Groot Mw. A. Hillen Dhr. L.P.H.M. Hoffmann Mw. G.C. Horlings Mw. F.A.M. Kersten Mw. S.E.A. van der Leun Mw. K.E. van Lieshout Mw. D. Luijben Mw. C.M. Manders Mw. D.M.L. van Meerendonk Mw. A.K. Moelands Dhr. T. Mons Mw. E. Nillesen Mw. L. Rietveld Mw. J. Smeets Mw. M. Stegeman Mw. T. Vrijmoeth Dhr. G.J. Weerden Dhr. M.J. van Woelderen Mw. D. ten Wolde

Van harte gefeliciteerd! Wij wensen jullie heel veel succes met jullie verdere carrière. De redactie van Status Co

- pagina 28 -