StatuS Co. Magazine voor coassistenten. Jaargang 29 - nummer 1 - MAART pagina 1 -

StatuS Co Magazine voor coassistenten

pagina 1 Jaargang 29 - nummer 1 - MAART- 2011

FINANCIELE ONDERSTEUNING VANAF JE CO-SCHAPPEN AF TE SLUITEN VANAF HET 3e STUDIEJAAR Vanaf het moment dat je co-schappen gaat lopen, krijg je te maken met uitgaven die moeilijk van je studiefinanciering te betalen zijn. Een stage in het buitenland bijvoorbeeld. Dan is financiële ondersteuning wel zo prettig. Het Medisch Anticipatie Krediet van ABN AMRO kan je daarbij helpen. Het is speciaal bedoeld voor studenten geneeskunde, tandheelkunde, diergeneeskunde en farmacie. Het Medisch Anticipatie Krediet is af te sluiten tegen gunstige voorwaarden

én het kan met je meegroeien tijdens je medische carrière. Loop daarom vandaag nog binnen bij een ABN AMRO vestiging in de buurt. Je moet kunnen aantonen dat je 3e jaars medisch student bent en je moet een geldig legitimatiebewijs meenemen. Meer informatie over het Medisch Anticipatie Krediet inclusief de kredietprospectus en de speciale dienstverlening van ABN AMRO aan medici vind je op onze site www.abnamro.nl/mak

KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP WWW.ABNAMRO.NL/MAK

- pagina 2 -

Colofon Status Co

Inhoud

Periodiek voor coassistenten Jaargang 29, nummer 1 Maart 2011

   Anekdotes uit het leven van de coassistent De man en de zeis Wie het weet, mag 't nie zeggen Groeten uit... Suriname Column: Danse Macabre Happen tijdens de coschappen Polen: land van ongekende schoonheid GEZIEN: Situs inversus totalis bij syndroom van Kartagener Specialisme uitgelicht: Gynaecologie en Obstetrie Palliatieve zorg met een kleurtje Pagina Ko-Raad Perinatale sterfte in Nederland Recensie: My Sister's keeper Recensie: Status O.K. De kunst van het leven Is er leven na de dood? Met God aan hun zijde - coassistenten en hun religie In Vitro Fertility: risky business Cartoon Wat zie jij? Agenda lente 2011 Tropencoschap OWL: leven en dood in Techiman, Ghana Column: Mijn eerste sterfgeval tijdens de coschappen Sudoku Gedicht: het refrein is Hein Wat zie jij? - oplossing Geslaagden

Status Co is een periodiek tijdschrift voor en door de coassistent van de Radboud Univer­ siteit Nijmegen, en verschijnt vier keer per jaar. Status Co wordt verzonden naar alle coassistenten en geaffilieerde ziekenhuizen waar Nijmeegse coassistenten satge lopen. Redactieadres Stichting Status Co Nijmegen Universitair Medisch Centrum St Radboud Geert Grooteplein-Noord 15, kamer 3.06 6525 EZ  Nijmegen telefoon:     024-3616901 e-mail:         [email protected] website:      www.ko-raad.nl > status co Redactie Maartje Cissen, Suzanne van Cromvoirt, Eefje van der Heijden, Eef Hendriks, Elke van Herpen, Sabine Janssen, Pim Keurlings, Lide­ wij Overweg, Sarah Sloot, Marieke Wever Hoofdredactie Sarah Sloot Eindredactie & lay-out Pim Keurlings (coörd.), Maartje Cissen, Elke van Herpen, Eef Hendriks Secretaris Elke van Herpen Penningmeester Marieke Wever Drukwerk Jonge Helden bv, Giesbeek (oplage: 1100)

4  4 5 6 7 7 8 9 10 12 14 16 17 17 18 20 21 22 23 23 24 25 26 26 26 26 28

 

De redactie bedankt iedereen die heeft meegewerkt aan deze Status Co. De volgende Status Co verschijnt in juni 2011, de deadline voor deze editie is op 20 mei 2011. Het aanleveren van kopij wordt zeer op prijs gesteld. De redactie van Status Co is onafhankelijk; plaatsing van artikelen, mededelingen of brieven houdt niet noodzakelijkerwijs in dat de redactie de boodschap, doelstellingen of meningen van de instelling of persoon in kwestie onderschrijft. De eindredactie houdt zich het recht voor artikelen, brieven of mededelingen te wijzi­ gen, in te korten of niet te plaatsen. Het is niet toegestaan om, zonder vooraf­ gaande toestemming van de redacti, gepu­ bliceerde artikelen of gedeelten daarvan over te nemen, te (doen) publiceren of an­ derszins openbaar te maken of te verveel­ voudigen. © 2011, Stichting Status Co Nijmegen

recent: hoogwater Waalkade                                                                                                                   ingezonden door: Boy Rozenberg

- pagina 3 -

Anekdotes uit het leven van de coassistent De man en de zeis Na de afgelopen feestelijke thema's van de Status Co is het nu back to basics... over leven en dood. Tenslotte is dat waar het om draait als arts: het behandelen van ziektes, het uitstellen van het sterven, en, uiteindelijk, het accepteren daarvan. Natuurlijk zijn er binnen dit thema genoeg morele dilemma’s, religieuze opvattingen en hartbrekende verhalen om een boek mee te vullen in plaats van een Status Co-editie; de selectie die we hebben gemaakt voor dit nummer omvat interviews met religieuze coassistenten, een gesprek met een arts Palliatie­ ve Zorg en een artikel over de huidige berichtgeving rondom perinatale sterfte.   Ook hebben we eind vorig jaar in zeven cogroepen een enquete afgenomen om te zien wat jullie nu eigenlijk vinden van de Status Co. 49% van de respondenten leest het blad altijd of bijna altijd, waarbij vooral de thema-artikelen en ‘Groeten uit’ populair zijn. Het grootste deel, 60%, trekt daar een kwartiertje voor uit. Slechts 2% heeft wel eens zelf iets ingestuurd. 6 co’s vonden dat de Status Co ook prima zonder voorwoord kan; helaas hebben we besloten dat het voorwoord blijft, maar met andere suggesties hebben we meer gedaan. Zo vinden jullie vanaf deze Status Co regelmatig een puzzel en stellen we per nummer een specialisme centraal, waarbij we uitweiden over sollicitaties, inhoud en ervaringen.   Als je nog steeds denkt dat het beter kan, vertel ons dan vooral hoe en mail naar: [email protected]!   Sarah Sloot voorzitter Status Co

Wat smurf je me nou? Een gynaecoloog neemt de anamnese af bij een patiënte met in een CVA in de voorgeschiedenis. Na enige vordering van het gesprek zegt de arts tegen de zijde­ lings zittende coassistent: "Versta jij er iets van? Ik in ieder geval niet; ik spreek geen smurfs." Bijbaan in de thuiszorg Coassistent: “Ik zal u helpen met douchen. Lukt het met uitkleden?” Man van 80+: “Ja hoor. Als er vrouwen in de buurt zijn, gaat mijn broek altijd gemak­ kelijk uit.” Gynaecoloog inventariseert MRSA-risi­ co Gynaecoloog: “U heeft thuis geen varkens of vleeskalveren te verzorgen?” Patiënte: “Nee, maar ik heb wel twee kin­ deren te verzorgen.” Gynaecoloog begint te lachen; patiënte volgt een fractie later met knorrende uit­ halen. Tijdens de grote visite Verpleegkundige: “Hebben we al een V.O. D.?” Internist: “Een wattes?” Verpleegkundige: “Een voorlopige ont­ slagdatum.” Internist:”Nee. Ik heb wel een K.V.K. voor je." Verpleegkundige: “Huh?” Internist: “Een klaar voor de kist.” Hehehe. Op de operatiekamer Anesthesioloog tegen uroloog: "Vind je dat nou wat, urologie? Het komt er eigen­ lijk gewoon op neer dat je vaker aan de penis van anderen zit, dan aan die van je­ zelf..!"

De redactie van Status Co: achterste rij v.l.n.r.: Eef Hendriks, Suzanne van Cromvoirt, Pim Keurlings, Sarah Sloot, Lidewij Overweg voorste rij v.l.n.r.: Marieke Wever, Eefje van der Heijden, Elke van Herpen op de foto ontbreken: Maartje Cissen, Sabine Janssen

- pagina 4 -

Afdeling Neurologie Een 62-jarige man heeft op de afdeling Neurologie te horen gekregen dat hij een longcarcinoom met hersenmetastasen heeft. Hij hoeft geen behandeling meer. Wanneer de coassistent na de visite nog even langs loopt om te horen hoe het gaat, antwoordt hij: : "Ach, ik zeg het maar zo: als God je roept, dan heb je geen tijd meer om te pissen." Voor de liefhebber Twee maandverbanden vliegen over de Noordpool. Zegt de één tegen de ander: “Koud hè, zo zonder muts!”

Wie ’t weet, mag ’t nie zeggen En as ik ooit dood zal goan – zal ’t licht zijn of zal ’t zwoar zijn – en as ik ooit dood zal goan – zal ‘t hier zijn – of kan ’t waor dan ook maar zijn – wie weet of ’t langzoam gaat – of ‘nen bliksemflits – ineens is alles weg – hoe lang ’t nog duren zal is ongewis – wie ’t weet mag ’t nie zeggen (uit: En as ik ooit dood zal goan – van de CD: Deze Jongen. Gerard van Maasakkers, 2010) Wie heeft niet ooit eens nagedacht: hoe zal ik dood gaan? Hoe oud zal ik worden en hoe kom ik aan mijn einde? Slechts één ding is zeker: dood ga je! De manier waar­ op kan verrassend zijn…

Verder stierven in Nederland 13.962 men­ sen als gevolg van een aandoening van de ademhalingsorganen, 11.566 ten gevolge van een psychiatrische stoornis of een ziekte van het zenuwstelsel en 683 ten gevolge van een verkeersongeval. De snelle rekenaars onder ons hebben reeds berekend dat nog eens 26.731  mensen zijn gestorven aan een andere doodsoorzaak dan de hierboven genoemde. Dit is natuurlijk een veel interes­ santer categorie! Onder deze categorie vallen ook de verhalen die je wel eens op program­ ma’s bij Discovery Channel ziet, op Internet of in de krant leest: bizarre manieren om aan je einde te komen! Hier volgen enkele van deze verhalen.

naar huis nadat ze op bezoek is geweest bij haar vriend. Tijdens de rit steekt ze een siga­ retje op. Nou weten we allemaal dat roken dodelijk is, maar in dit geval werd dat wel heel direct duidelijk! In haar auto had deze vrouw namelijk ook een flesje haarbleekmiddel lig­ gen. De chemicaliën uit het bleekmiddel waren gaan lekken, waardoor in de auto een zeer explosieve cocktail was ontstaan. Een klein vonkje, afkomstig van de sigaret, was voldoende om een grote explosie te veroor­ zaken, met fatale afloop voor de vrouw.

Door: Eefje van der Heijden Doodsoorzaken in Nederland Jaarlijks gaan in Nederland gemiddeld 135.000 mensen dood. In 2009 waren dat om precies te zijn 134.235 mensen. Doodsoor­ zaak nummer 1 waren nieuwvormingen. 42.396 inwoners van Nederland stierven in 2009 aan de gevolgen van een vorm van kanker. Meest voorkomende vormen waren ­ maligniteiten van de luchtwegen en de borst. In tabel 1 zijn de precieze aantallen van de verschillende typen weergegeven.  Tabel 1: aantal overledenen in 2009 door nieuwvormingen

Tweede in de lijst van meest voorkomende doodsoorzaken zijn de hart- en vaatziekten. 38.897 mensen stierven in 2009 aan de gevol­ gen van een ziekte van hart of vaten. Tabel 2 laat zien hoe deze mensen onderverdeeld worden in de verschillende ziektecatego­ rieën.     Tabel 2: aantal overledenen in 2009 door harten vaatziekten

Hemelse vlucht Een bericht in het Algemeen Dagblad van 23 oktober 2010. In Parijs is een groep mensen bezig met een nachtelijke spirituele seance. Een 30-jarige man, die deel uitmaakt van deze groep, staat op om zijn baby de fles te geven. De man is naakt. Plotseling begint een vrouw in paniek te roepen: "het is de duivel!" De groep raakt in paniek, steekt de man in zijn hand en gooit hem de woning uit. Wanneer de man probeert de woning weer binnen te komen springen de andere bewoners in pa­ niek het raam van het appartementenge­ bouw uit, waarbij ze ook de baby van 4 maanden meenemen. Het kind overleeft deze val niet. Ongeluk bij een geluk Het Brabants Dagblad van 12 februari 2011 bericht over een (on)fortuinlijke Britse man die met zijn heteluchtballon boven de Franse Alpen neerstort. Als door een wonder over­ leeft hij deze val! Natuurlijk gaat hij hierna op zoek naar hulp. Helaas houdt zijn geluk niet aan; bij zijn zoektocht valt hij namelijk in een kloof en komt daarbij om het leven.

Russische roulette Afgelopen februari was een 16-jarige jongen aan het kaarten met een paar vrienden. De jongens bedachten dat het leuk zou zijn om een potje nep 'Russische Roulette' te spelen. De 16-jarige had de beschikking over een wapen. Hij ontdeed deze van de munitie, zette het tegen zijn slaap en haalde de trekker over. Hij had echter één kogel over (in) het hoofd gezien.

Roken is dodelijk Maart 2010: een jonge Britse vrouw is op weg

Geluksvogels Gelukkig bestaan ook verhalen van bizarre ongelukken die wonder boven wonder wel goed afliepen. Zo is op de site van de NOS een filmpje te zien (http://nos.nl/video/159922australische-peuter-overleeft-bizar-ongeluk.ht­ ml)  hoe een Australische peuter in een kin­ derwagen van het perron op het spoor valt, net voor een binnenkomende trein. Het is bijna niet te geloven. Het kind was op enkele schrammen na ongedeerd. Dus... Weest waakzaam, want gij kent dag noch uur! (Matt. 24:44) Literatuur 1. www.cbs.nl; 2. www.ad.nl; 3. Brabants Dagblad, editie 12 februari 2011, pagina 8

- pagina 5 -

Groeten uit... Suriname Suriname: het land van de vele culturen, de roti, van het links rijden, van het mooie binnenland, de tropische temperaturen én van de vele Nederlandse stagiaires. Kort­ om een erg mooi en divers land, waar je vele interessante ervaringen kunt op­ doen. Door: Myrte Hulleman (links op foto)

In het kader van ons coschap ontwikkelings­ land (OWL) heb ik samen met Caroline Nier­ kens, vriendin en collega coassistent, bijna ­ vier maanden doorgebracht in Suriname. Suriname telt ongeveer 455.000 inwoners, waarvan het grootste gedeelte in Paramaribo woont. Ongeveer 80% van Suriname is onbe­ woonbaar en bestaat uit oerwoud. In Surina­ me wonen vijf grote bevolkingsgroepen (Creolen, Javanen, Hindoestanen, Chinezen en Indianen) met ieder hun eigen cultuur en ziektepresentatie en -beleving. Academisch Ziekenhuis Paramaribo In het Academisch Ziekenhuis Paramaribo (AZP) heb ik vier weken stage gelopen op de spoedeisende hulp (SEH) en acht weken op de afdeling chirurgie. In Suriname zijn vijf ziekenhuizen waarvan vier in Paramaribo en één in Nieuw-Nickerie. Het AZP is een groot ziekenhuis met ongeveer 400 bedden en met de enige SEH van Paramaribo. Tijdens mijn stage op de SEH heb ik dan ook veel verschil­ lende ziektebeelden en ongevallen gezien: van bloedneuzen en schaafwonden tot grote trauma’s en reanimaties. Helaas overlijdt uit die laatste categorie een groot aantal van de mensen, omdat aan de spoedeisende zorg nog veel te verbeteren valt.  

- pagina 6 -

Afdeling chirurgie De afdeling chirurgie telt ongeveer 50 bed­ den en mannen en vrouwen liggen nog netjes gescheiden. ’s Ochtend om 7.00 uur begon­ nen wij (de coassistenten) samen met de artsassistenten met de visite. Na de visite deden we de eerste administratieve klusjes (ontslag­ brieven, consulten en aanvragen voor foto’s schrijven, weliswaar in drievoud met een carbonpapiertje ertussen). Als we daarmee klaar waren, gingen we naar de operatieka­ mer of polikliniek. Rond het middaguur kwa­ men we dan terug op zaal om venflons te prikken, necrotomieën te verrichten en pa­ tiënten te statussen. Het was best treurig om te zien hoeveel mensen er in het ziekenhuis kwamen met hele vieze, chronische wonden aan voeten en benen, waar de maden soms letterlijk uitkwamen en waarbij de tenen zwart waren. Vaak hebben deze mensen diabetes mellitus, welke slecht onder contro­ le is, of veneuze insufficiëntie en komen zij te laat naar het ziekenhuis. Deze mensen liggen langdurig in het ziekenhuis omdat de won­ den slecht genezen. Diabetes mellitus is in Suriname een groot probleem waar nog te weinig aandacht voor is. Naast deze groep patiënten lagen er op de afdeling de ‘gewone’ chirurgische patiënten, zoals we die ook in Nederland zien, met buikpijn, observatie na een trauma, steekverwondingen, tumoren en liesbreuken. De taalbarrière Ondanks dat de voertaal in Suriname Neder­ lands is, heb ik regelmatig te maken gehad met een ‘taalbarrière’. Mensen uit het bin-  

       

nenland spreken hun eigen taal en van de mensen die Nederlands spreken is het woord­ gebruik anders. Maar je past jezelf snel aan, want na een week vroeg ik al of mensen waren afgegaan (of mensen ontlasting hadden ge­ had) of dat iets (abces bijvoorbeeld) al gebost (doorgebroken) was. Ook zeiden mensen dat een auto hun geslagen had, wanneer zij waren aangereden door een auto. Zoals ik soms moeite had om mensen te verstaan of te begrijpen, vroegen mensen mij ook regel­ matig om rustiger te spreken, omdat ze me anders niet konden volgen. Ontspanning en vrije tijd Voor de nodige ontspanning, naast het leven in het ziekenhuis, zit je in Paramaribo en omstreken goed. Vooral aan het einde van de week en in het weekend is er altijd wel een kroeg of discotheek te vinden waar het tot in de vroege uurtjes gezellig is. In de weekenden gaan veel mensen op trip: er zijn vele mooie plekjes buiten Paramaribo die je echt gezien moet hebben als je in Suriname verblijft. Grappig hieraan is dat de meeste Surinamers zelf weinig buiten Paramaribo komen en ons, stagiaires of toeristen, maar avontuurlijk vin­ den. Zelf had ik geen idee dat de binnenlan­ den van Suriname zo adembenemend mooi zijn, een échte aanrader. Samenvattend is het voor mij een bijzondere periode geweest in Suriname en heb ik veel geleerd over mezelf, over een andere cultuur, maar bovenal over de gezondheidszorg in een minder ontwikkeld land dan Nederland.       

Column: Danse Macabre - Dokter, waarom ben ik ziek? - Uw hartklep lekt. - Ja, maar waarom ik? - Wacht, ik roep de dominee wel even. “Het menselijk probleem: een geest hebben, een lichaam zijn, is nergens zo pijnlijk en duidelijk aan de orde als in de geneeskunde. Pijnlijk omdat een lichaam zijn betekent dat je dood moet. Duidelijk omdat een geest hebben betekent dat je dat weet.” - Uit: ‘Het refein is Hein’Bert Keizer Leven en dood, we weten dat we leven en we weten dat we ooit, laten we hopen in de verre toekomst, dood zullen gaan. En inderdaad betekent het uitoefenen van het vak geneeskunde dat ons leven daarmee doorkruist wordt en zal worden. Omdat een column schrijven ook inhoudt dat je eigen ervaringen deelt met je trouwe lezers: hier mijn narratieve bijdrage. In de zomer van 2009 werkte ik in een hospice in het oosten des lands. Omringd door de stervende mens realiseerde ik, bij het relativeren van mijn dagelijkse zorgen, dat alles lijkt te verbleken bij het aanzien des doods. John Lennon verwoordde het als volgt:  “Life is what happens to you, while you’re busy making other plans”. Eén van de kamers werd bewoond door een kwieke, leesgierige dame van 67 jaar. Borstkanker met ossale, pulmonale en hepatogene metastasering. PCA-pomp en IV-medicatie brachten haar bij ons. De thrillers die ze, in de schaduw van de door zo'n overgoten beuk, buiten uit kon lezen, deelde ze met ons en we vroegen ons met z’n allen af wie toch die moord gepleegd kon hebben. Ruim een week later vond zij, dankzij palliatieve sedatie, haar rust. Haar laatste dagen was zij enkele uren bij helder bewustzijn om afscheid te nemen van haar gelief­ den, de andere uren werd haar bewustzijn kunstmatig verlaagd tot een pijnvrije slaaptoestand, tot het moment waarop het lichaam stierf. Naast haar voorliefde voor spannende boeken, bleek ook humor dankbare verlichting te kunnen geven in haar laatste fase en ook die van haar buurman, een bijzonder vriendelijke 88-jarige man. Hij leek het leven te verlaten als een langzaam uitdovende kaars. Nooit zal ik vergeten hoe hij in de deuropening stond, zijn zonnebril op tegen het felle augustuslicht, en zei: ”Aal bie bak” -met een Twents accent, je moet het hem nageven-, zijn bril liet zakken en een knipoog gaf met zijn linker oog, zijn rechteroog functioneerde niet meer als gevolg van een hersenmetastase. Hij is na vier maanden in het hospice langzaam verdwenen van gevolg van een sepsis. Een andere dood stierf zijn tijdelijke, 54-jarige buurvrouw. Haar huisarts regelde een plaats in het hospice. Geen familileleden of vrienden stonden aan haar bed of stonden haar bij in haar akelige positie. Pancreaskopcarcinoom, een eind-in-zicht diagnose. Een flinke icterus maakte haar met de dag geler en suffer, en de daarop volgende ileus maakte dat haar ontlasting via de mond een weg naar buiten zocht. Maaghevel, niets per os, geen infuus, dus dehydratie. Afschuwelijk, nooit zal ik iemand aan een ileus laten sterven dacht ik, naïef en jong als ik was, en nog ben. Na 5 dagen overleed zij zonder een woord te hebben gesproken over haar onbegrepen eenzame dood. Ons eindige leven, de angst, de machteloosheid en ambivalente empathie.Het staat ons als organismen op aarde allen te wachten, niet wetende wanneer of waaraan, laat staan waarom. En we blijven druk met het maken van andere plannen.. Lidewij Overweg

Happen tijdens de coschappen Scherpzoete groenterijst Door: Sarah Sloot Ingrediënten (voor 4 personen) 300 gram rijst, 1 rode paprika, 150 gram champignons, 2 kipfilets, 300 gram sperziebonen, 3 el sojasaus, 2 tenen knoflook, 1 el honing, 1 el gembersap*, 1 bolletje gember Recept 1. Kook de rijst volgens de aanwijzingen op de verpakking gaar. 2. Snijd ondertussen de paprika, champignons, kipfilets en sperziebonen in kleine stukjes. 3. Kook de sperziebonen 5 minuten in een dun bodempje water. 4. Verwarm een pan op hoog vuur. Voeg achtereenvolgens de sojasaus, gepers­ te knoflook, honing en gembersap toe. 5. Snijd het bolletje gember in dunne plakjes en doe het in de pan. 6. Voeg daarna de kip toe en bak deze tot hij gaar is. 7. Giet de boontjes af en doe die samen met de sperziebonen in de pan. 8. Doe de tauge erbij en bak nog drie minuten door. 9. Breng het geheel op smaak met peper en zout. Variatietip: vervang de knoflook, honing en gember door een pakje kokosmelk voor een zachte smaak. Bak de kip en groenten dan aan in een beetje olie. * Koop bij de supermarkt een potje gemberbolletjes: het sap dat hierbij zit gebruik je voor dit recept. 

- pagina 7 -

Polen: land van ongekende schoonheid Met het woord Polen komen al snel een aantal onbetwiste stereotypen naar boven: gastarbeiders, blikken bier, geblondeerde vrouwen en met als dieptepunt de carna­ valshit van vorig jaar “een busje vol met Polen”. Maar wat de mensen met deze vooringenomenheid niet door hebben, is dat deze mede-Europeanen uit een buiten­ gewoon fraai land komen. Enige tijd gele­ den heb ik de proef op de som genomen en ben ik te gast geweest in Polska. Door: Mijke Pelkman

                         

Gdansk DO's: - Dominican Fair, in het laatste weekend van juli, waarbij er veel culturele activitei­ ten zijn, zoals straattheater en parades. - Dagje strand, bijvoorbeeld naar Sopot. Een populaire badplaats met een mooi uitgerekt strand van 6 kilometer. - Slapen in het Youth Hostel, prima dorms en een ideale ligging. DONT's: - Eten kopen op straat. Er zijn vele stalletjes (vooral tijdens het Dominican festival), waar het eten niet altijd op de meest hy­ giënische manier wordt klaargemaakt. En daar worden we niet vrolijk van!

Nationale psyche Na een nogal onstuimige geschiedenis, heeft Polen sinds enkele jaren zijn stabiliteit terug­ gevonden. Pas vanaf april 1989 werd Polen het eerste Oost-Europese land dat zich vrij­ vocht van het communisme. Het is dan ook niet onbedenkelijk dat de nationale psyche anders is dan in andere Europese landen. Vrijwel iedere familie is direct in contact ge­ weest met het Nazi-tijdperk of communisti­ sche regime. Deze nare historie maakt de Poolse gemeenschap veerkrachtig, inventief en vooral, wanneer ‘het ijs gebroken is’, erg hartelijk. Daarbij zijn meeste Polen aanhan­ gers van het conservatisme: homofilie is nog steeds taboe en 95% van de bevolking is van het Rooms-katholieke geloof. Kortom, het is een volk met een handleiding. Variërend landschap Het landschap van Polen is erg gevarieerd: bossen, zandduinen, meren, stranden, eilan­ den, grotten en zelfs een woestijn (Pustynia Błędówska). In het zuiden bevinden zich voornamelijk bergen, ideaal als wintersport­ gebied. In het land bevinden zich 23 nationa­ le parken, met als één van de hoogtepunten het Bieszczady-gebergte in het zuidoosten van het land. Echt een aanrader! Gdánsk Mijn stedentrip startte in Gdánsk (ookwel Danzig genoemd), een stad in het noorden, grenzend aan de Baltische Zee. Dit stadje heeft een speciale atmosfeer, bijna Neder­ lands aandoenend, en is duidelijk anders dan de overige steden in Polen. Ooit startte hier de tweede WO II toen de Duitse Wehrmacht de Poolse instellingen in deze stad aanvielen.

- pagina 8 -

Warsaw Warsaw is met bijna twee miljoen inwoners de grootste en hoofdstad van Polen en is gelegen aan rivier de Wisla. De naam stamt af van een legende: het verliefde koppel, visser Wars en het meisje Sawa, zouden de stad hebben gesticht. Het staat nu op de Werel­ derfgoedlijst en dat is niet zonder reden. Het oude gedeelte van de stad is volledig in tra­ dionele stijl gerestaureerd, wat ook wel “het Wonder van Warschau” wordt genoemd.  Er zijn tal van mooie wandelroutes die je langs de vele bezienswaardigheden leiden. Een trekpleister is vooral het Plac Zamkowy (Slot­ plein) met het Koninklijk Paleis aan de rand van het Stare Miasto (Oude Stad).

Warsaw

Krakow Eindpunt van mijn trip door Polen was stu­ dentenstad Krakow. Overigens nam ik als transport voor het hele traject de trein. Er valt eindeloos over te dis­ cussiëren of dit nou het meest ideale ver­ voersmiddel is om je in Polen van A naar B te verplaatsen. Zo zijn met name in de zomer de treinen overvol en in het ergste geval zit je 5 uur lang op nog geen 0,5 m2 zonder airco. Dit dan wel voor een contra-NS prijs (10 euro). Voordeel is wel dat als je overdag treint, je een goede indruk krijgt van de schoonheid van de natuur in Polen.

Krakow DO’s: - Bezoek eens een museum, bijvoorbeeld het Galicia museum. Hier wordt korte metten gemaakt met stereotypen en mis­ vattingen uit het verleden van de Joodse cultuur. - Bezoek aan Kazimierz: oude Joodse wijk. - Boottocht op de Vistula: verborgen parel­ tjes komen aan het licht. - Bezoek aan de clubs: Rdza, Prozak en Kitsch. Of spreek een willekeurige Poolse student aan en vraag waar die avond een tof feest is. - Rondleiding door een plaatselijk gids in Auschwitz. DONT’s: - Een hostel aan de Rynek Główny (Grote Markt), als je van je welverdiende nacht­ rust houdt.

DO’s: - Slapen in het Dom Przy Rynku Hostel. Prima lokatie, ruime kamers, goed onder­ houden interieur en vooral erg vriendelijk personeel. - Lazienki Park: heerlijk om op een zonnige dag je handdoekje neer te leggen en te genieten van de omgeving. - Shoppen in Nowe Miasto (Nieuwe Stad): voor ieder wat wils! DONT’s: - Boottocht over de Wisla: duur, saai en het beloofde spectaculaire uitzicht is ver te zoeken.

Krakow is, terecht, prima geschikt als week­ end-trip bestemming. Voor nog geen 50 euro vlieg je retour en de mogelijkheden zijn er eindeloos. Een echte must-do is het nachtle­ ven ontdekken. Van chique nachtclubs tot ordinaire zuipfeesten, je moet het beleven. Fameus zijn de zogenaamde “kelderbars”, wanneer je een aantal freaky steegjes en trappetjes hebt overwonnen, kom je in een fantastische feest-scene terecht.

Wat ook zeker niet overgeslagen mag wor­ den, is een bezoek aan Auschwitz, ongeveer 30 kilometer ten westen van Krakow. Met de bus vanaf het centraal station sta je in nog geen uur voor deze historische plaats. 1,3 miljoen mensen werden onder het regime van de Nazi’s gedeporteerd naar één van concentratiekampen in deze stad. Zodra je de poort binnenstapt (met daarboven de kreet

“Arbeit macht Frei”) sla je van de ene in de andere verbazing. Medische experimenten in Blok 10, de gaskamers van Birkenau, slaapba­ rakken en miljoenen overblijfselen (van kle­ ding tot koffers) van de overleden mensen: stap voor stap ontroerend om te zien.

cultuur, natuur en historie. De bevolking is dan, behalve de lage bierprijzen, nog niet waanzinnig lang toegespitst op toerisme, maar het land is dan ook nog sterk in ontwik­ keling. Laat je een keer verrassen en kies voor het vernieuwende Oost-Europa!

Samenvattend kan ik wel stellen dat Polen zeker een onderschat land is op gebied van

______________________________________________________  

GEZIEN: Situs inversus totalis bij syndroom van Kartagener Door: Pim Keurlings Een 58-jarige man is vanaf jonge leeftijd be­ kend met recidiverende bovenste en onder­ ste luchtweginfecties, waaronder multipele sinusitiden. Bij beeldvormend onderzoek bleek bovendien sprake te zijn van een poli­ posis nasi. Echter, het meest opvallende was een spiegelbeeldligging van de interne orga­ nen, een ontdekking die werd gedaan na vervaardiging van een simpele thoraxfoto (zie afbeelding). Deze zogenaamde situs in­ versus wees de longarts in de juiste richting bij het stellen van zijn diagnose: het syn­ droom van Kartagener. Incidentie: 1 op 32.000 levendgeborenen. Situs inversus (ook wel situs viscerum inver­ sus, situs transversus of situs oppositus) is de benaming voor een congenitale spiegel­ beeldconfiguratie van de inwendige orga­ nen, met een geschatte incidentie van 1 op

8.000 tot 1 op 25.000 levendgeborenen. De normale, gezonde rangschikking van inwen­ dige organen wordt in dit opzicht situs solitus genoemd. Aristoteles (384-322 voor Christus) beschreef de spiegelligging, passende bij een situs inversus, al tijdens zijn post-mortem onderzoek bij dieren. Inmiddels weten em­ bryologen dat de eerste stap bij lateralisatie van de viscera bestaat uit rotatie van de car­ diale buis (cardiac tube) naar rechts, waar­ door het hart uiteindelijk aan de linker thorax­ zijde terecht komt. Vermoed wordt dat wan­ neer deze rotatie naar links geschiedt, dit te­ vens leidt tot inversie van de andere organen, die pas later in de embryonale ontwikkeling lateraliseren. De situs inversus kan zo uitein­ delijk alle thoracale en abdominale organen betreffen (situs inversus totalis), of slechts partieel aanwezig blijven (situs inversus par­ tialis), waarbij vooral een dextrocardia met een verder normale orgaanligging het meest frequent in de literatuur wordt beschreven.

Aanwezigheid van een situs inversus kan een arts op vele fronten op het verkeerde been zetten tijdens anamnese, lichamelijk onder­ zoek en aanvullend onderzoek. Bijvoorbeeld bij het maken van een ECG: deze zal er bijzon­ der raar uitzien als de elektroden niet gespie­ geld op de thorax worden bevestigd. Boven­ dien zullen de cortonen opvallend ver weg klinken als men op de normale plekken aus­ culteert. Een palpabele lever en de pijn van een cholecystitis zitten daarentegen juist linkszijdig. Bijzonder genoeg is de pijn van een appendicitis bij 30% van de patiënten nog steeds in de rechter onderbuik gelocali­ seerd, terwijl de appendix in die gevallen in de linker onderbuik is gesitueerd. Weten­ schappers vermoeden dat dit kan worden verklaard doordat inversie van de viscera niet altijd gepaard gaat met inversie van de soma­ totopische nociceptoren. In een dergelijk geval treft de nietsvermoedende chirurg in de rechter onderbuik geen appendix aan, maar een kerngezond sigmoïd. Een deel van de patiënten met een situs inversus wordt dus pas op latere leeftijd, vaak bij toeval, gedia­ gnosticeerd; als de situs inversus überhaupt al boven water komt. Echter, een substantieel deel van de patiënten presenteert zich eerder met specifieke klachten. Zo wordt een situs inversus geassocieerd met symptomatische cardiale malformaties, of kan het een onder­ deel vormen van een syndromaal beeld. Een belangrijk voorbeeld hiervan is het syndroom van Kartagener, dat tevens wordt geken­ merkt door bronchiëctasieën, recidiverende sinusitiden en mannelijke infertiliteit. Inmid­ dels is bekend dat het syndroom autosomaal recessief overerft en dat het onderliggend pathologisch substraat een primaire ciliaire dyskinesie betreft. Geplaatst met toestemming van de patiënt. Literatuur 1. Surg Radiol Anat 2000; 22: 293-7 2. Chest 1972; 62: 130-5

X-thorax van de patiënt, waarop een duidelijke situs inversus totalis zichtbaar is. Dextropositie van hart en aortaboog is direct herkenbaar. Bovendien valt een hoogstaande linker diafragmahelft op, hetgeen past bij een lever in de linker abdomenhelft. Tot slot ziet men luchtprojectie in de rechter bovenbuik, passende bij een rechtszijdig gelokaliseerde maag. Behalve deze anatomische variaties zijn geen grove afwijkingen te zien.

Via de rubriek GEZIEN kun je opmerkelijke casuïstiek aan collega-coassistenten laten zien. Stuur ook jouw casus naar de redac­ tie, [email protected].

- pagina 9 -

Specialisme uitgelicht: Gynaecologie en Obstetrie In deze eerste Status Co van 2012 is het tijd voor een nieuwe rubriek: ‘Specialisme uitgelicht’. In deze rubriek kun je alles lezen over je mogelijk toekomstige droombaan. Zowel een coassistent, AIOS en een specialist zullen hier wat vertellen over hun ervaringen met het vak. Ook zal er achtergrondinformatie gegeven wor­ den om nog meer te weten te komen van het betreffende specialisme. Status Co trapt af met het specialisme waarin nieuw leven centraal staat: Gynaecologie en Ob­ stetrie. Door: Elke van Herpen Wellicht meer dan bij andere specialismen heeft het specialisme gynaecologie in de af­ gelopen decennia een behoorlijke ontwikke­ ling doorgemaakt. Maatschappelijke facto­ ren hebben hier een grote rol in gehad. In de jaren vijftig was het voor de gynaecoloog de normaalste zaak van de wereld om de regio in te trekken en op de keukentafel forcipale extracties uit te voeren of een totaalruptuur te hechten en iedere dag, ook in weekenden, bereikbaar te zijn. Die tijd is voorbij. De be­ hoefte van onze samenleving om de vrucht­ baarheid te reguleren is sterk toegenomen. Dit heeft enerzijds geresulteerd in betrouw­ bare methoden voor anticonceptie, maar ook in fertiliteitsbevorderende behandelingen zoals IVF. Anno 2011 heeft het specialisme drie pijlers: • Ten eerste de obstetrie die zich bezighoudt met aangeboren afwijkingen bij het nog on­ geboren kind, maar ook met problemen in de zwangerschap, tijdens de bevalling of in de kraamperiode. Hierbij is er een sterke relatie met de kindergeneeskunde en de klinische genetica, voornamelijk bij de diagnostiek naar congenitale afwijkingen. ‘Genetic coun­ selling’ speelt hierbij een belangrijke rol. • De tweede pijler is de algemene gynaecolo­ gie, die zich bezighoudt met stoornissen en afwijkingen van vrouwelijke genitaliën, maar ook met problemen op seksuologisch gebied. Ook worden veel patiënten gezien met vra­ gen over anticonceptie of problemen om­ trent de menopauze. Een belangrijk onder­ deel van de gynaecologie is de oncologische gynaecologie, waarbij er nauw contact is met de medisch oncoloog, de chirurgisch onco­ loog, de radiotherapeut en natuurlijk de pa­ tholoog. • Als laatste is er nog de voortplantingsge­ neeskunde, waarbij problemen die leiden tot het disfunctioneren van de geslachtsorganen centraal staan. Deze tak van het specialisme is betrokken bij maatschappelijke en levens­ beschouwelijke visies. Dit alles vereist een behoorlijke veelzijdigheid van de gynaecoloog, waarbij zowel chirur­ gisch als internistisch denken en handelen  

- pagina 10 -

van belang zijn. De opleiding ‘gynaecologie   & obstetrie’ duurt zes jaar en omvat alle drie   de deelgebieden van het specialisme. Er zijn   Meest voorkomende ziektein Nederland ongeveer vijftig opleidingsplek­   ken per jaar.   beelden     • Cyclusstoornissen/ bloedingsanomalieën De mooie kanten van het vak   • Infertiliteit Gynaecologen beschrijven deze veelzijdig­   • Zwangerschapsproblematiek heid van het vak in het Medisch Profielen   • Algemene obstetrie boek, uitgegeven door de KNMG, als een zeer   • Buikpijn aantrekkelijk aspect. Het is een breed vakge­   • Prolaps uteri / vaginalis bied, wat leidt tot een grote diversiteit aan   • Oncologische aandoeningen ziektebeelden. Bovendien omschrijven de   gynaecologen dat zij relatief veel patiënten­   Bron: Medisch Profielen Boek, KNMG, 2005 contact hebben en zo een vertrouwensband   met de patiënt op kunnen bouwen.       De minder mooie kanten van het vak   De meeste gynaecologen omschrijven de het fysiek een zware belasting met zich mee­ hoge werkdruk en het stressvolle karakter van brengt. hun vak als een minder aantrekkelijk aspect. Met name de verloskunde kent geen ‘negen Literatuur tot vijf mentaliteit’ en dit geeft een onrustig 1. J. Janssens, De geschiedenis van de Neder­ werkritme, waarbij je als gynaecoloog vaak ’s landse Vereniging voor Obstetrie en Gynae­ nachts je bed uit moet. De drukke en onregel­ cologie, Ned Tijdschr Geneeskd. 1987;131:1628-31 matige diensten kunnen ervoor zorgen dat 2. Medisch Profielen Boek, KNMG, 2005         gevarieerd en uitdagend   Gynaecologie en Obstetrie, een       specialisme       uit twee grote subspecialismen, de   Het specialisme Gynaecologie en Obstetrie bestaat   gynaecologie en de verloskunde, elk met weer een aantal specifieke aandachtsgebieden.     Een aantal daarvan heeft zich ontwikkeld tot geregistreerde subspecialismen. Kerntaken     en behandelen van aandoeningen   van de gynaecoloog zijn het voorkomen, diagnosticeren   baring en kraambed. Het is onmo­   van de genitalia van de vrouw en van de zwangerschap,   gelijk om in dit korte bestek het specialisme volledig te beschrijven, maar een aantal aan­     dachtsgebieden geven wel een globale indruk van de aandoeningen die tot het terrein van     obstetrische perinatologie,   de gynaecoloog behoren: de voortplantingsgeneeskunde,     prenatale diagnostiek, algemene gynaecologie,   endometriose, gynaecologische oncolo­ gie, urogynaecologie, vulvapathologie, kindergynaecologie, psychosomatische gynaeco­     logie. Het specialisme als geheel bestrijkt daarmee een grote diversiteit aan ziektebeelden     van handelende en meer beschouwen­   en biedt de gynaecoloog een boeiende afwisseling     de werkzaamheden. Zo is bijvoorbeeld de analyse   van een endocrinologische afwijking bij een cyclusstoornis of fertiliteitsonderzoek veel    meer beschouwend van karakter, terwijl bij een ovariumcarcinoom of abnormaal uterien     bloedverlies ten gevolge van een uterus therapie. Ook de verloskunde kent   myomatosus al snel kan worden besloten tot operatieve   compliceren, zoals hypertensie   boeiende analyses van aandoeningen die de zwangerschap   of diabetes, terwijl zich op de afdeling of verloskamers elk moment een situatie kan voor­     doen waarbij een sectio caesarea is geïndiceerd. Andere acute interventies komen ook met     behandeling van een extra uteriene   regelmaat voor zoals bijvoorbeeld de laparoscopische     graviditeit of adnextorsie.     Kenmerkend is dat aandoeningen op het gebied   van de voortplantingsorganen, zwanger­ schap en baring voor de patiënten steeds een     bijzondere emotionele lading hebben, vergt. Dit is een rode draad die alle   hetgeen een goede begeleiding van de patiënten     aandachtsgebieden verbindt en het geeft het  specialisme een boeiende extra dimensie.   Het stelt ook hoge eisen aan de gynaecoloog, die   niet alleen kundig, handig en doortastend moet zijn, maar ook communicatief en invoelend.     Een andere rode draad is de regelmaat   waarmee ethische overwegingen verbonden zijn   met onze problematiek, in dat geval is oplossing te komen.   het elke keer weer een uitdaging om tot een goede   Al met al een intensief specialisme, waar voor de patiënten vreugde en verdriet -soms     letterlijkdicht naast elkaar liggen; prachtig in de uitoefening en met veel voldoening voor       de dokter.       Lenno Dukel, gynaecoloog    

       

Het werk als assistent in opleiding tot specialist (AIOS) Gynaecologie en Obstetrie Laat ik mij eerst voorstellen, ik ben Pascal Kolk, 34 jaar en sinds januari 2008 in opleiding tot gynaecoloog in het cluster UMC St Radboud. Aan de hand van dit stuk zal ik proberen een overzicht te geven van de opleiding. Hoe kom je nu in opleiding voor het specialisme van je keuze, dat is een vraag voor velen van jullie met ook vele antwoorden. Ik kan alleen maar aangeven hoe het bij mij is gegaan. Na mijn studie Geneeskunde in Amsterdam ben ik begonnen met de opleiding tot tropen­ arts. Hierna ben ik tweeënhalf jaar werkzaam geweest in Tanzania. Al tijdens mijn studie en latere werk als tropenarts wist ik dat een eventueel vervolg in de gynaecologie zou liggen. Nog tijdens mijn verblijf in Tanzania heb ik gesolliciteerd en werd aangenomen. Natuurlijk is dit niet een alledaags verlopen carrière. Andere wegen zijn bijvoorbeeld via het doen van een wetenschappelijk onderzoek, promotietraject of ervaring opdoen in het vakgebied, etc. Iets over de opleiding. Als je aangenomen bent wat doe je dan al die jaren? De opleiding duurt zes jaar, zonder korting. Afhankelijk van je eventuele voortraject (werkervaring, on­ derzoek etc) kun je maximaal een jaar korting krijgen, dit heeft dan wel weer invloed op je profileringstijd (waarover later meer). De opleiding is opgebouwd uit een tijd in een perifeer ziekenhuis en een tijd in een universiteitskliniek, in mijn geval betekende dit ik de eerste anderhalf jaar van mijn opleiding in het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch heb gedaan en nu drie jaar in het Radboud werk. Waarna ik weer de laatste anderhalf jaar in Den Bosch zal werken. De bedoeling van de opleiding is natuurlijk om met alle facetten van het vakgebied in aanraking te komen. De perifere stage is hiervoor een goed begin, de universiteits stage is als het ware bedoeld voor de echte diepgang en “fine tuning”. De tijd in het Radboud is opgedeeld in stages van elk tien weken waarin ieder deel van het vak uitgediept wordt. Dit zijn de volgende stages: obstetrie(VK), poli stages gynaecologie/obstetrie/oncologie, voortplantingsgeneeskunde, OK gynaecologie en oncologie. De tijd hier tussenin doe je diensten op de VK/afdeling, doe je wisselende werkzaamheden op de poli/OK of kun je besteden aan het doen van onderzoek. Hiernaast is er de mogelijkheid om (meestal) in de laatste jaren van je opleiding een zogenaamde profilering te doen. Dit houdt in dat je in een specifiek deelgebied meer ervaring kunt opdoen, dit kan zowel in de universiteitskliniek als ook in de periferie. Je moet dan bijvoorbeeld denken aan een verdieping in de oncolo­ gie of voortplantingsgeneeskunde. Waar uiteindelijk mijn interesse naar uitgaat zal nog moeten blijken nadat ik al mijn stages heb doorlopen. In ieder geval is het een prachtig vak met een mooie afwisseling tussen actieve (chirurgische) bezigheden en het sociale aspect waarbij je het vak van dokter in zijn volle breedte kan uitoefenen. Pascal Kolk, AIOS gynaecologie

Van hard werken niet vies... Kom je overenthousiast terug van het co­ schap gynaecologie, word je meteen door je cogroepgenoten gestrikt om daar een leuk stukje over te schrijven voor de Status Co. Wat is er dan precies zo leuk aan gynaeco­ logie? De zelfstandigheid heb je al geleerd bij chirurgie, je hersenen gepijnigd tijdens interne en neuro, en met patiënten ge­ praat tijdens psychiatrie. Wat is er nieuw bij de gyn? Nu klinkt het natuurlijk heel erg cliché als ik ga zeggen dat het ontzettend mooi is om voor het eerst een baby geboren te zien worden, laat staan dat je die baby zelf met je eigen twee handen mag begeleiden naar de buitenwereld, dus dat zal ik niet doen. Gynaecologie is ook heel erg leuk als je een vrouw van tachtig tegenover je hebt zitten die graag iets wil laten doen aan haar verzakking omdat ze een nieuwe vriend heeft, zodat jij je met rode wangetjes rea­ liseert dat oude mensen ook nog seks hebben. Of de versgebakken vaders die helemaal van de kaart zijn en terstond de naam voor hun kindje zijn vergeten, en die jij dan moet helpen met de eerste luiers en rompertjes aantrekken. Of het feit dat alle vrouwen zodra de persweeën op gang komen volledig veranderen en onaan­ spreekbaar worden, ook al zat je tien mi­ nuten eerder nog vrolijk over de film te kletsen die jullie allebei laatst hebben ge­ zien. En het inbrengen van een speculum bij een vrouw met een BMI van 35 leren ze je niet op de jaren-80 instructievideo’s van het voorblok! Daarnaast zijn de gynaecologen de meest relaxte opleiders die ik tot nu toe in ander­ half jaar ben tegengekomen, je mag ont­ zettend veel zelf doen en ze houden van een grapje tussendoor. Ook van de verlos­ kundigen kan je veel leren tijdens je ver­ loskamer-weken en je kunt er veel mee lachen. Een biertje in het café na het vrij­ dagmiddagonderwijs heb ik bij interne nooit gehad! Het was voor mij ook heel leuk om te merken dat eerst een aantal jaar naar de tropen gaan en dan terug komen om gynaecoloog te worden helemaal niet zo’n gek idee is! Kortom: gezellige mensen, veel doen, veel leren en veel lachen. Zorg wel dat je goed uitgeslapen bent en goed ontbijt, want van hard werken zijn ze bij de gynaecolo­ gie niet vies! Rebecca Cornelisse, cogroep 120

- pagina 11 -

Palliatieve zorg met een kleurtje "De patiënte heeft helse pijnen in haar hele lichaam, antwoord op alle vragen ‘au’ en kan niet bewegen door de pijn. O, en ze is somalische, spreekt nauwelijks Neder­ lands en is hier met haar zoon...Ga jij even kijken?" Door: Sabine Janssen Met die informatie werd ik vooruit gestuurd naar een patiënte op de SEH. Vol vragen liep ik naar haar toe. Vragen over haar pijn, maar vooral ook over het gegeven ‘ze is soma­ lische’. Werd dit alleen verteld zodat ik me kon voorbereiden op een taalbarrière? Of moest ik rekening houden met een andere klacht­ presentatie dan ik was gewend? Zette ze haar klachten aan om serieus genomen te wor­ den? En haar zoon, zou hij als betrouwbare tolk gaan fungeren? De gang van de SEH bleek niet lang genoeg om antwoorden te bedenken op al deze vragen, dus heb ik de patiënte al dan niet terecht benaderd als ware zij Nederlandse. Maar het voorval heeft mij bezig gehouden en spoorde mij aan de bena­ dering van patiënten in een multiculturele samenleving als de onze eens nader onder de loep te nemen.

Westerse geneeskunde De westerse bio-ethiek gaat uit van vier be­ langrijke principes namelijk: autonomie, welwillendheid (‘benevolence’), niet schaden (‘non-maleficence’) en rechtvaardigheid (‘jus­ tice’). Ook de palliatieve zorgverlening gaat uit van deze vier westerse principes en met name autonomie wordt als belangrijke kern­ waarde beschouwd. Dit betekent bijvoor­ beeld dat ‘wij’ vinden dat een patiënt volledig geïnformeerd dient te worden over diagnose en behandelmogelijkheden, zodat deze een weloverwogen besluit kan nemen op basis van zijn/haar eigen opvattingen. Wellicht klinkt je dit allemaal heel plastisch doch aan­ nemelijk in de oren, maar voor patiënten af­ komstig uit andere landen is dit niet altijd vanzelfsprekend. Wanneer hier geen reke­ ning mee wordt gehouden, kan dit de com­ municatie tussen arts en patiënt behoorlijk verstoren. De laatste fase van het leven, de palliatieve fase, is voor patiënten en hun

- pagina 12 -

naasten een bijzondere periode, ongeacht culturele achtergrond. Nogal zonde om deze kwetsbare periode te verstoren door een ha­ perende communicatie. Gelukkig zijn vele knelpunten te voorzien en met wat aandacht hier, en inspanning daar kunnen potentiële problemen worden gladgestreken tot een verrijkend contact met de patiënt. In deze tekst zullen enkele van deze potentiële hob­ bels aan bod komen, aangevuld met tips om ze te overwinnen. Taal Om eerst maar eens een open deur in te trappen: een taalbarrière kan een goed con­ tact tussen jou en je patiënt behoorlijk in de weg staan. Dit kan leiden tot wederzijds on­ begrip en tot onnodig fysiek, emotioneel en spiritueel lijden van de patiënt. Uiteraard probeer jij deze barrière te doorbreken, maar doe dit liever niet via de familie van de patiënt, aangezien deze informatie soms slechts se­ lectief doorgeeft. Beter is om hulp in te roe­ pen van bilinguale collega’s of een professio­ nele tolk, om essentiële informatie te verta­ len. Verklaringsmodellen voor ziekte Ben je door de taalbarrière heengebroken, dan kan blijken dat de patiënt en diens familie heel anders tegen ziekte, pijn en lijden aankij­ ken dan wij zijn gewend. In onze westerse cultuur zijn we gewend ons te richten op abnormaliteiten in de structuur en functie van lichaamsorganen en –systemen. Door het veelal lage opleidingsniveau van eerste gene­ ratie (Turkse en Marokkaanse) immigranten en de hierdoor beperkte kennis van anatomie en fysiologie van het menselijk lichaam, is mogelijk onbegrip te verwachten. Misschien nog wel belangrijker is echter dat in verschil­ lende culturen, andere verklaringsmodellen voor ziekte, pijn en lijden worden toegepast. Zo wordt in de Marokkaanse cultuur onder­ scheid gemaakt tussen ‘warme’ en ‘koude’ ziekten. ‘Koude ziekten’ worden veroorzaakt door slechte lucht, tocht, vocht, kou en wind. ‘Warme’ ziekten worden gekenmerkt door extra energie via het bloed, ledematen die heet aanvoelen en het niet kunnen verdra­ gen van warmte. Dit onderscheid wordt ook bij medicatie gemaakt, waarbij bijvoorbeeld penicilline als ‘heet’ medicijn, werkend tegen ‘koude ziekten’ wordt beschouwd. Oorzaken kunnen echter ook buiten het lichaam wor­ den gezocht. Zo wordt in de traditionele Chinese geneeskunde de oorzaak van ziekte gezocht in een obstructie van chi (de stroom tussen de organen die wordt gedetecteerd door de hartslag), een onbalans van yin & yang (fenomenen die tegelijkertijd afhanke­ lijk en tegengesteld van elkaar zijn) of een disharmonie tussen de vijf wu-shing (de vijf elementen hout, vuur, aarde, metaal en wa­ ter). Ook kunnen verklaringen worden ge­ zocht in het geloof, in het geval van de Islam bij Allah. Hierbij worden de symptomen van

ziekte beschouwd als een beproeving ten behoeve van een eervolle plaats in het hier­ namaals, of als een kwijtschelding van zonde. Tsja, best interessant allemaal, maar wat kun je hier in de praktijk mee? Allereerst: krijg boven tafel hoe de patiënt tegen ziekte, pijn en lijden aankijkt. Probeer deze subjectieve beleving van de patiënt als uitgangspunt te nemen, eventueel met hulp van bijvoorbeeld een traditionele genezer.  

Communicatiepatronen Een derde punt van aandacht is het patroon van communicatie en de besluitvorming. In de westerse cultuur wordt de nadruk gelegd op de autonomie van de patiënt, waarbij de arts zich grotendeels op de patiënt richt. In veel niet-westerse culturen komt echter een familiegecentreerde besluitvorming voor. Zo is het binnen Turkse en Marokkaanse families gebruikelijk dat de arts zich tot het (veelal mannelijke) hoofd van het gezin richt. In China kent men een patroon van ‘family consent for disclosure’, waarbij een diagnose eerst wordt besproken met de familie, welke beoordeelt of de patiënt de informatie aan kan. Wil je erachter komen welke communi­ catiestijl voor jouw patiënt gebruikelijk is, voer hier dan een open gesprek over met de patiënt. Respecteer het communicatiepa­ troon zoals aangegeven door de patiënt, bij­ voorbeeld door familie in de besluitvorming te betrekken en de persoon te benaderen die het (informeel) leiderschap vervult. Ook belangrijk om te onthouden, is dat niet iedereen in dezelfde mate waarde hecht aan de woorden van jou als arts. Wij zijn gewend erop te vertrouwen dat patiënten de informa­ tie die wij aanbieden ‘slechts’ in overweging nemen en zelf beslissen wat ze ermee doen. Er zijn echter ook culturen waar het oordeel van de arts als absoluut wordt beschouwd. Wees dan voorzichtig in je formulering en biedt informatie zo objectief mogelijk aan. Eerlijkheid voor alles? Naast nagaan aan wie je informatie geeft, is het ook belangrijk in welke informatie je een patiënt voorziet. Uitgaande van het autono­ mie-beginsel heerst in westerse landen de opvatting dat de waarheid een recht is van de patiënt en dat deze dus ook altijd medege­ deeld dient te worden. In veel Aziatische (Ja­ pan, China, India) en Mediterraanse (Grieken­ land, Italië, Turkije en Marokko) landen is het

echter niet gebruikelijk de waarheid te vertel­ len. Het mededelen van een ernstige diagno­ se of slechte prognose kan zelfs als een doodsvonnis worden ervaren. Ook wil men voorkomen dat een patiënt onnodig wordt belast, het slechte nieuws niet aankan of de hoop verliest. Bovendien is de vrees dat een ernstige diagnose de patiënt in een sociaal isolement zou drijven. Gezien vanuit deze overwegingen werkt het achterhouden van medische kennis dus beschermend voor de patiënt en zou daarmee meer humaan en ethisch zijn. In veel culturen, waaronder de Chinese, Turkse en Marokkaanse, wordt het zelfs als een plicht van de familie ervaren om een patiënt te beschermen tegen slecht nieuws. Echter, uit onderzoek in o.a. China, Italië, en Spanje bleek dat veel meer mensen het slechte nieuws zouden willen horen, dan dat ze bereid zouden zijn het slechte nieuws door te geven aan een zieke. Deze discrepan­ tie wijst erop dat veel patiënten eerlijk geïn­ formeerd willen worden, hoe slecht het nieuws ook is. Of het achterhouden van me­ dische informatie dus echt de wens is van de patiënt, is nog maar zeer de vraag. Tevens zou het in de setting van de Nederlandse gezond­ heidszorg problemen met zich meebrengen. Dit, aangezien de palliatieve zorgverlening

berust op het accepteren van de naderende dood en zich onder andere richt op het bie­ den van psychologische en spirituele steun bij het accepteren van het levenseinde. Alleen in gesprek met de patiënt zul je erachter kunnen komen waar zijn of haar voorkeur naar uit gaat. Volledig in lijn met het ons vertrouwde autonomie-beginsel kun je een patiënt aanbieden de waarheid te vertellen (‘offering truth’), of de patiënt laten aangeven dit liever niet te willen weten (‘informed re­ fusal’). Met een korreltje zout... Een laatste punt om in het contact met de multiculturele patiënt rekening mee te hou­ den, is de wijze en mate van symptoompre­ sentatie. Over het algemeen neigen mediter­ rane patiënten tot een expressievere symp­ toompresentatie dan Noord-Europeanen. Soms kan dit (gedeeltelijk) verklaard worden door een taalbarrière, maar het kan ook een manier zijn om klachten te benadrukken. Daarbij zijn, zoals eerder vermeld, veel eerste­ generatie immigranten laag geschoold. Hier­ door is hun kennis over de oorzaak van ziekte slechts beperkt en heeft men sneller het idee iets ernstigs te hebben. Een speciaal aspect van symptoompresentatie is die van psychia­

trische klachten. In veel Aziatische en Afri­ kaanse culturen worden psychische klachten geuit als fysieke klachten. Hoewel somatisatie voorkomt in iedere cultuur, verschillen de prevalentie en specifieke kenmerken. Wees bij (bijvoorbeeld) een Chinese patiënt met onverklaarde pijnklachten dus extra bedacht op een mogelijke psychiatrische oorzaak. Maar let wel, symptoompresentatie is boven­ al persoonsafhankelijk en verschilt meer binnen een cultuur dan tussen culturen. In de voorgaande paragrafen zijn enkele probleemgebieden in de communicatie met een patiënt uit een andere cultuur, in de pal­ liatieve fase, benoemd. Kun je hiermee nu alle gedachten en verwachtingen van je multicul­ turele patiënt voor- en doorzien? Nee, waar­ schijnlijk niet. Maar blijf je in gesprek met de patiënt, dan levert dat wellicht voldoening op voor je patiënt, en een verrijking voor jou als arts en persoon. Succes. Literatuur 1. Palliatieve zorg in een multiculturele sa­ menleving; ’t Goede Levenseinde Counseling (TGLE); September 2005 2. Ned Tijdschr Geneeskd. 1986;130:725-7

- pagina 13 -

- pagina 14 -

Check onze website

Beste coassistent, Na de laatste Status Co heeft binnen het Ko-raad bestuur een bestuurswissel plaatsgevonden. Ons bestuurslid Website en Promo, Eef Hendriks, heeft in verband met zijn nieuwe functie binnen het LOCA-bestuur, de Ko-raad verlaten. Nogmaals, namens het gehele bestuur onze hartelijke dank voor de inzet en goede tijd van het afgelopen bestuursjaar. De functie van Eef is per 1 februari overgenomen door Henri Vallen. Via deze weg wil ik hem veel plezier en succes wensen in zijn nieuwe functie. Brings back memories  De herinnering die deze editie bij mij oproept, is de tijd die ik heb doorgebracht op de kin­ derafdeling van het UMC St Radboud. Ten tijde van het WK 2010 liep ik daar mijn coschap Kindergeneeskunde en bij elke wedstrijd van het Nederlands elftal liepen de afdelingen uit naar het binnenhof tegenover de verpleegafdelingen. Bedden, rolstoelen, krukken, papa’s, mama’s, oma’s, opa’s, broertjes en zusjes kwamen om Oranje naar de finale te juichen en ziekten even te vergeten. Ik weet nog goed dat ik een paar dagen daarvoor op de kamer was van een jongetje van negen, dat de gevolgen van zijn chemo bijna niet kon overzien. Zijn broertjes, zusje, vader en moeder stonden op zijn kamer, alle met een prachtige bos krullen. Hij kon niets anders ­ dan accepteren dat zijn mooie bos haren verloren was gegaan in zijn strijd tegen kanker. De rillingen liepen over één ieders rug, toen hij snikkend vertelde dat hij dit zo lastig vond. Hoezeer iedereen ook zei dat het van tijdelijke aard was en dat het helemaal niet erg was, zag je in zijn ogen de oneindige teleurstelling die met geen mogelijkheid was weg te nemen. Toen enkele dagen later zijn gezin de afdeling op kwam om hem te halen voor de wedstrijd van het Nederlands elftal, viel mijn mond bijna open van verbazing. Ieder gezinslid liep trots en vrolijk de afdeling op, gekleed in oranje spelersshirts met vuvuzela’s in de hand en sjaals om de nek. Zijn twee broers en vader liepen even trots en vrolijk in hetzelfde outfit, echter hadden zij collectief hun bos met krullen ingeleverd door de tondeuse op stand één zijn werk laten doen. Het gezicht van het jongetje was onbeschrijfelijk, toen zijn familie zijn kamer opkwam. Het gevoel van eensgezindheid was groter dan ooit. De glimlach, trots en de dankbaarheid richting zijn broers en vader was van zijn gezicht af te lezen. De wedstrijd was voor hen van ondergeschikt belang. Dit gebaar van samenzijn weerspiegelt nauw de mespunt waarop we allen tusen leven en dood balanceren, dat ik het voor deze editie een mooi verhaal vond om te delen. Succes met je coschappen! Tom Arends,  voorzitter Ko-Raad Nijmegen 

Agenda Maart 16-03-11: cursus Stolling & Antistolling 18-03-11: MFVN-gala 20-03-11: deadline sollicitaties Ko-Raad 24-03-11: sollicitaties Ko-Raad

Vacatures Ko-Raad Per 1 april zal een deel van ons bestuur wisselen. Onze voorzitter, Tom Arends en onze secretaris, Emmi Broenen gaan het bestuur verlaten. Heb je interesse in een functie binnen de Ko-Raad? E-mail ons voor meer informatie of stuur direct je CV en motivatiebrief vóór 21 maart 2011 naar ko­ [email protected] en je zult van ons bericht krijgen. De sollicitaties vinden plaats op 24 maart. Functie secretaris Als secretaris ben je verantwoordelijk voor alle inkomende en uitgaande post, commu­ nicatie richting de coassistenten en de no­ tulen. Je inventariseert maandelijks alle klachten en evalueert deze met de andere bestuursleden, het OMT-2 en de assessor. Daarnaast neem je als secretaris zitting in de CoStaCie, dé activiteitencommissie voor coassistenten en stagelopers. Verder is de secretaris de rechterhand van de voorzit­ ter.   Functie algemeen bestuurslid Status Co Vanwege een interne verschuiving zal niet de functie van voorzitter, maar die van alge­ meen bestuurslid Status Co vrijkomen. Als algemeen bestuurslid houd je je bezig met algemene zaken binnen de Ko-Raad. Tevens ben je vrij zelf taken op je te nemen. Daarnaast neem je zitting in de Status Co redactie en ben je de schakel tussen hen en de Ko-Raad. Hierdoor ben je ook verant­ woordelijk voor de Ko-Raadpagina's in de Status Co. Tenslotte neem je zitting in het LOCA, het Landelijk Overleg CoAssistenten, waarmee je de coassistenten uit Nijmegen vertegenwoordigd op landelijk niveau! Graag zien we je sollicitatie tegemoet!

April 01-04-11: CoStaCiefeest Slumberparty 04-04-11: ALV Ko-Raad 12-04-11: cursus Solliciteren 16/17-04-11: LOCA-COngres Mei 02-05-11: ALV Ko-Raad 27-05-11: Coschap van het Jaarverkiezing

                          www.ko-raad.nl

Heb je vragen, tips, klachten, op- of aanmerkingen? Ko-Raad ALV

Je kunt ons mailen via [email protected]. En kijk voor meer informatie, het laatste nieuws, geplande activiteiten, coschap-tips en nog veel meer op www.ko-raad.nl!

- pagina 15 -

Perinatale sterfte in Nederland De perinatale sterfte in Nederland is al lange tijd onderwerp van discussie. Dit, omdat de sterfte relatief hoog ligt ten op­ zichte van andere Europese landen. Op de 180.000 bevallingen per jaar stierven 1750 kinderen, bijna 1%. Hiermee komt Neder­ land op de derde plaats van landen binnen de Europese Unie met de hoogste perina­ tale sterfte, op Letland en Frankrijk na. Door: Marieke Wever Er zijn meerdere mogelijke oorzaken aange­ wezen, waaronder de hoge leeftijd van moe­ ders, het hoge aantal tweelingzwanger­ schappen, het Nederlandse systeem van thuisbevallen en een hoog aantal niet-wes­ terse immigranten.

systeem in Nederland, werden de eerste en tweede lijn vergeleken. In de eerste plaats op basis van de vooraf voorgenomen plaats om te bevallen. De sterftecijfers die werden vast­ gesteld waren: 1,39 op de 1.000 neonaten bij het starten van de bevalling in de eerste lijn, en 0,60 op de 1.000 neonaten bij het starten van de bevalling in de tweede lijn. De groep vrouwen die tijdens de bevalling werd verwe­ zen van de eerste, naar de tweede lijn bleek het grootste risico te lopen: 2,18 gevallen van perinatale sterfte bij 1.000 verwezen vrou­ wen. Tijdens het analyseren van alle bevallin­ gen die uiteindelijk in de eerste of tweede lijn plaatsvonden, lagen de cijfers dichter bij el­ kaar, echter verschilden zij nog steeds signifi­ cant. In de eerste lijn 1,06 op de 1.000 neona­ ten en in de tweede lijn 0,99 op de 1.000 ne­ onaten. Op basis van bovenstaande gegevens heb­ ben de onderzoekers de conclusie getrok­ ken, dat het zeer goed mogelijk is dat het huidige systeem een bijdrage levert aan de hogere perinatale sterfte. Immers, in de groep die al ‘low risk’ is aangeduid, dus in de eerste lijn onder controle, liggen de sterftecijfers hoger. Wanneer de laagrisico groep hogere risico’s loopt, komt het huidige systeem niet goed tot haar recht. Mogelijke oorzaken van de hogere perinatale sterfte in de eerste lijn liggen volgens de onderzoekers in het feit dat in de eerste lijn minder foetale bewaking mogelijk is. Verder kan het transport een vertragende factor zijn, wat een verklaring kan zijn voor de extra hoge sterftecijfers bij de groep die wordt verwezen. Tenslotte wordt het verlies aan relevante medische informa­ tie tijdens verwijzing genoemd.

Een publicatie die veel stof heeft doen op­ waaien is die van Evers et al '09. Het onder­ zoek naar de perinatale sterfte in de regio Utrecht werd vorig jaar gepubliceerd. In 2007 en 2008 werden alle gegevens verzameld over sterfte antepartum en durante partu, de neonatale sterfte en de opnames op de NICU (Neonatal Intensive Care Unit). Dit werd afge­ zet tegen alle geboorten in die regio. Gevonden werd dat de totale perinatale sterfte op 2,62 per 1.000 geboren neonaten lag. Hierbij was 1,59 op de 1.000 neonaten an­ tepartum overleden, 0,58 op de 1.000 neona­ ten tijdens de bevalling en 0,45 op de 1.000 ­ neonaten bestond uit neonaten, die binnen 7 dagen na de geboorte overleden door oor­ zaken die naar de zwangerschap en bevalling waren te herleiden. 5,58 op de 1.000 gebo­ ren neonaten werd opgenomen op de NICU. Daar de onderzoekers vooral waren geïnte­ resseerd in de invloed van het verloskundig

- pagina 16 -

Na publicatie volgden veel commentaren. Onder andere werden opmerkingen gemaakt over de studie-opzet; een studie met een niet gemakkelijk af te bakenen populatie. Ook la­ gen de getallen hoger dan die eerder zijn gevonden (twee keer zo hoog bij de sterfte in de eerste lijn). Dus de vraag wordt gesteld hoe representatief het onderzoek is. Een laatste twistpunt is of op basis van deze huidige gegevens het Nederlandse systeem­  mag worden bekritiseerd. Twee heel ver­ schillende groepen, de eerste en tweede lijn, worden immers vergeleken. De onder­ zoekers hopen, dat de discussie die naar aanleiding van hun artikel op gang is geko­ men, op gang blijft. Naar de rol van de reistijd naar het ziekenhuis is in de obstetrie, in tegenstelling tot de acute zorg of traumazorg, niet veel onderzoek ge­ daan. In het onderzoek van Ravelli et al. '11 is gekeken naar het effect van reistijd naar het

ziekenhuis op perinatale sterfte en complica­ ties. De gemiddelde afstand naar het zieken­ huis in Nederland is 7,0 km en de gemiddelde reistijd 13 minuten. Vanaf 20 minuten blijkt een groter risico te bestaan op perinatale sterfte. De groep vrouwen die langer dan 20 minuten moet reizen blijkt gemiddeld iets ouder te zijn, een hogere sociaal-economi­ sche status te hebben en vaker uit landelijke gebieden te komen. Echter, wanneer hier­ voor wordt gecorrigeerd, is het relatieve risico van 1,27 nog steeds significant. 

De laatste belangrijke factor die wordt ge­ noemd, is het hoge percentage niet-westerse immigranten in Nederland. Van de zwange­ ren in Nederland is 16% van niet-westerse afkomst. Zij blijken een 40% hogere kans op perinatale sterfte te hebben. Een tweede studie van Ravelli et al. '11 heeft nader onder­ zoek gedaan naar de perinatale sterfte bij verschillende etnische groepen. Zij kwamen uit op een gemiddelde perinatale sterfte van 7,6 op de 1.000 neonaten. Vooral vrouwen van Afrikaanse en Zuid-Aziatische afkomst hadden een hoger risico: bij hen werd een perinatale sterfte gevonden van 13,9, respec­ tievelijk 12,5 op de 1.000. Een bijzondere vonst is dat vrouwen afkomstig uit andere westerse landen een lagere sterfte hadden. Nog lang niet alle factoren met een mogelijk effect op de perinatale sterfte zijn nader on­ derzocht. Discussie over en onderzoek naar dit onderwerp zullen nog lang doorgaan. Literatuur Evers ACC et al. Perinatal mortality and severe mordbidity in low and high risk pregnancies in the Netherlands: prospective cohort study. BMJ 2010, 341:c5639 Ravelli AJC et al. Travel time from home to hospital and adverse perinatal outcomes in women at term in the Netherlands. BJOG 2011, 118:457-465 Ravelli AJC et al. Ethnic differences in stillbirth and early neonatal mortality in The Nether­ lands. J Epidemiol Community Health 2010. www.tno.nl

Recensie: My Sister's Keeper Door: Maartje Cissen Wat in deze editie van de Status Co zeker niet mag ontbreken, is de film 'My Sister’s Keeper'. De verfilming van het boek van Jodi Picoult vertelt het verhaal over de fa­ milie Fitzgerald. Ouders zijn op zoek naar een vaste donor voor hun doodzieke dochter en brengen door middel van gene­ tische manipulatie een kind ter wereld. Wanneer Kate (Sofia Vassilieva), de schattige dochter van Sara en Brian Fitzgerald (Came­ ron Diaz en Jason Patric), al op jonge leeftijd leukemie blijkt te hebben, nemen haar ou­ ders geen risico. De kans dat een geschikte beenmergdonor opdaagt is klein. Ze beslui­ ten op advies van de arts kunstmatig een kind te verwekken om hun dochter te kunnen voorzien van bloed en beenmerg. Zo komt Anna (Abigail Breslin) ter wereld. Kate en Anna hebben een band die hechter is dan die van de meeste zusjes: hoewel Kate ouder is, is ze afhankelijk van haar kleine zusje. Op haar 11e levensjaar heeft Anna ontelbaar veel operaties, transfusies, en injecties ondergaan om haar zus Kate te helpen bij haar gevecht

tegen leukemie. Op een dag stapt Anna ech­ ter naar de gereputeerde advocaat Campbell Alexander (Alec Baldwin) en ze vraagt hem haar ouders aan te klagen. De roofbouw op haar lichaam heeft lang genoeg geduurd, vindt ze. Het wordt tijd dat ze aan zichzelf denkt, want hoe meer er bij haar wordt weg­ gehaald, hoe kleiner haar eigen kansen op een lang leven worden. Dit zorgt voor veel spanningen in het gezin. Moeder Sara heeft haar hele leven opgeofferd om Kate zo lang mogelijk in leven te houden, maar zonder de donornier van Anna zal Kate binnen korte tijd komen te overlijden. Anna’s gewenste zelfbe­ schikkingsrecht komt de familie uiteindelijk duur te staan.

   

'My Sister’s Keeper' mag misschien ogen als een waargebeurd woensdagavonddrama met een wat voorspelbaar einde, maar het heeft meer om het lijf. Met 'My Sister's Keeper' snijdt Nick Cassavetes, onder andere bekend van het ro­ mantische drama ‘The Notebook’ (2004), een aantal interessante ethische discussies aan en voert hij de emotionele spanningen weer hoog op. Dus dames, leg de zakdoeken maar vast klaar! 

____________________________________________________________  

Recensie: Status O.K. Door: Eefje van der Heijden                                             

'Status O.K.' (geschreven door de Urechtse schrijfster Mariëtte Middelbeek) is typi­ sche literatuur uit de reeks 'coassistentromans'. Je moet van het genre houden, maar dan leest het ook heerlijk weg. Voor­ al een aanrader voor geinteresseerden voor de chirurgie!   'Status O.K.' vertelt het verhaal van Femke, een fanatieke tweedejaars coassistent met maar één missie: chirurg worden. Alles moet hiervoor wijken: sociale activiteiten, familie, vrienden, mannen; Femke heeft er geen tijd voor. Reikhalzend kijkt ze uit naar het coschap chirurgie, andere specialismen kunnen haar niet boeien. Snijden is het enige dat telt, an­ dere specialisten stellen niet veel voor, zo meent Femke. Ze vergeet regelmatig dat de patiënten die ze ziet meer zijn dan een verza­ meling organen met een velletje erom. Dan wordt ze plotseling geconfronteerd met een ernstig ongeluk in haar familie, een ge­ beurtenis die haar langzaam doet inzien dat

patiënten mensen zijn met gevoelens en met familie die zich zorgen maakt om hen. Lang­ zaam verandert Femke’s houding, ze raakt haar arrogantie kwijt en leert wat er echt be­ langrijk is in het leven. Deze ontwikkeling gaat gepaard met twijfel over haar keuze voor het vakgebied chirurgie. Ook haar sociale leven krijgt voortaan de aandacht die het verdient.   'Status O.K.' is een echte ‘chicklit’. Het leest makkelijk weg en is redelijk luchtig, wat het een ideaal boek maakt voor een regenachtige zon­ dagmiddag. Lekker om, met een pot thee en de koektrommel binnen handbereik, op de bank te lezen. Maar het is ook geschikt om na een lange coschap-dag even te ontspannen in de trein. Niet aan te raden wanneer je op zoek bent naar een serieus literair boek, wel aardig als je ge­ woon zin hebt in een feel-good boek! Het is leuk te lezen over Femke's belevenissen; sommige dingen zijn erg herkenbaar, andere minder. Het einde is helaas vrij voorspelbaar, maar dat is waarschijnlijk inherent aan het genre!

- pagina 17 -

De kunst van het leven John Stuart Mill schreef: “Vraag je af of je gelukkig bent, en je houdt op het te zijn”. Gelukkig zijn hangt samen met de levens­ kunst. Gezondheid maakt gelukkig, voor een deel in onze macht dankzij de huidige medische wetenschap. Er lijkt daarnaast een gelukswetenschap te bestaan. Dr. Fordyce met zijn 14-stappenplan, The Se­ cret, Dr. Phil, allen stellen zij geluk als maakbaar. Wat is geluk en hoe werkt dit in ons brein? Is ons geluk daadwerkelijk maakbaar?

Het brein en gelukkig zijn ‘Het hart heeft redenen die de rede niet kent’, schreef Blaise Pascal. Emoties zijn de kern van de menselijke ervaring, te weten de 6 primai­ re emoties: verrassing, angst, boosheid, geluk, afschuw en verdriet, welke unieke fysi­ ologische en neurologische profielen ken­ nen. K.Vytal et al. beschrijft de bevindingen bij de beeldvorming (functionele MRI) van emoties.  

Door: Lidewij Overweg Wat is geluk? Een moeilijk te definiëren begrip, dat geluk. Het woordenboek van Van Dale brengt ons enkele omschrijvingen: “1 lot; de fortuin, 2 gunstige afloop van omstandigheden; voor­ spoed, 3 gunstig toeval, aangenaam voorval, 4 aangenaam gevoel van iemand die zich verheugt over zijn geluk”. Geluk is een gevoel, een emotie, en is nauwe­ lijks te beredeneren. Daar is het dan ook een emotie voor: je kunt het omarmen of je kunt het negeren. Toch verandert er niet veel als je erover nadenkt. Als je verliefd bent, ben je verliefd, ook wanneer je weet dat het nooit iets zal worden. Geluk is één van de instinct­ matige drijfveren die we hebben meegekre­ gen vanuit miljoenen jaren evolutie, wat ons mensen helpt te overleven. Lekker eten maakt gelukkig en zorgt ervoor dat we niet sterven van de honger (wel aan obesitas, in tijden van overvloed, dat terzijde). Het plezier dat we beleven met personen van het andere geslacht maakt dat we zorgen voor vermenig­ vuldiging van onze soort, ook niet onbelang­ rijk in de natuur. Bas Haring, filosoof, schrijft in zijn boek ‘De ijzeren wil’: “Of emoties nou ingeprogrammeerd zijn door de evolutie of door een programmeur doet niet zo terzake. Onze emoties lijken in zekere zin op die van een robot en andersom, en de emoties van een robot zijn net zo echt als die van ons”. (On)bewust gelukkig Op de wezenlijke vragen als ‘Hoe gelukkig ben je?’ en ‘Hoe tevreden ben je met je leven? ’ zouden we willen dat ons antwoord onze echte, diepe gevoelens reflecteert, onze on­ bewuste mening. Gek genoeg wordt ons antwoord door toevallige onbenulligheden beïnvloed. Onder leiding van Norbert Schwarz werd op een Amerikaanse universi­ teit dit concept onderzocht door steekproefs­ gewijs mensen op te bellen en hen de twee bovengenoemde vragen te stellen. Op een zonnige dag gaven mensen gemiddeld een 7 als antwoord, terwijl mensen op een bewolk­ te dag niet verder kwamen dan een 4,8. Als een willekeurige factor zoals het weer ons gelukgevoel al beïnvloedt, wat kunnen we daar zelf dan aan doen? (Emigreren mis­ schien?)

- pagina 18 -

Betreffende geluk worden 9 geassocieerde foci genoemd, waaronder (bij rechtsdomi­ nante proefpersonen) de gyrus temporalis superior rechts, de insula en het putamen aan de rechterzijde, cingulate posterior rechts, delen van het cerebellum en de thalamus links, en de rechter supramarginale gyrus. Eerder werd al duidelijk dat de invloed van de amygdala op de cortex sterker is dan die van de cortex op de amygdala. Wat zoveel wil zeggen dat ons gevoel meer invloed heeft op ons denken dan andersom. Een ander betrok­ ken hersengebied is de nucleus accumbens, actief bij beloningsgedrag en beschadigd bij onder andere verslavingen. Zijn verslavings­ ziekten niet het fenotypische bewijs dat ge­ lukkig willen zijn genetisch ligt verankerd in ons mens-zijn? De miljarden neuronen in de menselijke her­ senen zijn constant in een dynamische toe­ stand om samen netwerken van een einde­ loos wisselende samenstelling te vormen. Hormonen, neurotransmitters, medicatie en intoxicaties: invloeden van binnenuit en van buitenaf maken hoe we ons voelen en wor­ den vermengd met meer logische gedach­ tenpatronen. Het beschrijven van geluk in mate van oplichtende gebieden op functio­ nele MRI-scans doet echter volgens velen geen recht aan de ervaring. Katrina Firlik, Amerikaans neurochirurg in haar boek ‘Ano­ ther day in the Frontal Lobe’: “How many people sell themselves short on life because they expect great things after death? Life is not a dress rehearsal. You have to enjoy it, while your neurons are still buzzing with live connections.” Het stappenplan van Dr. Fordyce Eén van de pioniers op het gebied van ge­ maakt geluk is de Amerikaanse psycholoog Michael Fordyce. Hij ontwikkelde een cursus die uit 14 lessen bestaat en waarvan is aange­ toond dat het daadwerkelijk een stimuleren­

de invloed heeft op ons welbevinden en dat het effect van dit programma een jaar later nog aanwezig kan zijn: 1. Wees actief en ondernemend 2. Breng meer tijd door in goed gezelschap 3. Doe belangrijk werk 4. Organiseer je leven 5. Maak je geen zorgen 6. Verlaag je verwachtingen 7. Denk positief en optimistisch 8. Leef in het hier en nu 9. Leef jouw leven zoals je bent 10. Wees sociaal en leg contacten 11. Wees jezelf 12. Elimineer negatieve gevoelens en proble­ men 13. Koester intieme relaties 14. Waardeer geluk Niet alleen overlappen de stappen elkaar, met alle prioriteitenlijstjes, zorgendagboeken en geluksdoelen ben je nog behoorlijk druk met het maakbare geluk. Moeten we niet juist af en toe ongelukkig zijn om het geluk op waar­ de te kunnen schatten en te waarderen? Waar tekent zich het referentiekader zich anders aan af? ‘In allerlei relaties wordt de foutieve gedachte gehanteerd dat het een plicht is de ander gelukkig te maken. Daarmee zeg ik niet dat er iets mis is aan de intentie om een ander ge­ lukkig te maken. Wat niet klopt is het idee dat u verantwoordelijk bent voor het geluk van de ander’, aldus Jeffrey Wijnberg.

  Besmettelijk geluk In 2008 bracht het 'Britisch Medical Jour­ nal' ons de uitkomsten van het onderzoek van Fowler et al. Middels een longitudinale analy­ se van 20 jaar onderzochten zij de dynami­ sche verspreiding van geluk binnen sociale netwerken met als onderzoeksvraag: ver­ spreid geluk zich van persoon tot persoon en bestaat er clustering van gelukkige personen binnen sociale netwerken? Met wekelijks vier vragen over de mate van geluk en een socia­ le netwerkanalyse brachten zij dit in beeld. Concluderend stellen zij dat er significant sprake is van gelukkige en ongelukkige clus­ ters. Personen met veel gelukkige mensen in hun omgeving hebben een grotere kans om zelf gelukkig te zijn. Verder suggereren de uitkomsten dat geluk niet clustert omdat gelukkige mensen elkaar opzoeken, maar dat

geluk zich daadwerkelijk zelf verspreidt. Vooral geluk van dichtbij wonende vrienden of familieleden en buren is besmettelijk, met name tussen personen van hetzelfde ge­ slacht. Minder overdrachtelijk is het geluk van de levenspartner of collega’s op het werk. Reeds bekende determinanten van geluk, het mannelijk geslacht en een hoger opleidings­ niveau, werden geïdentificeerd. Natuurlijk spreekt het onderzoek enigszins tot de ver­ beelding, in het begeleidende commentaar wordt dan ook vermeld dat ongelukkigen ook iets aan ons leven kunnen toevoegen, ook al is het geen geluk. Het geheim The Secret, een rage op het gebied van de pseudo-gelukswetenschap, biedt wederom een kader om macht te hebben over je eigen geluk, wellicht klinkt gelukscontrole vriende­ lijker. Even zoeken op google en het geheim openbaart zich. Het geheim behelst het idee dat wij in het leven creëren wat we aan ge­ dachten en dromen projecteren als ideaal. Onze hersenen leiden vaak tot doemdenken: ‘Wat als.., als zij maar niet denken dat.., als er maar niet..’, enzovoorts. Wat we willen berei­ ken, wordt niet geconcretiseerd. The Secret ­ voorspelt dat met de energie van het heelal, positieve gedachten en de visualisatie daar­ van onze wensen uitkomen. Vervang de ne­ gativiteit die zo vaak vanzelf komt, door de

positiviteit die je bewust op kunt roepen. Tsjakka! Dus stel je voor dat je wat je wilt be­ reiken reeds hebt bereikt, dan zal de kosmi­ sche energie aan je zijde staan. Belangrijk is wel dat je weet wat je wilt, persoonlijk vind ik dat al een lastige opgave.                     Films als 'What the bleep do we know?' en 'What the bleep down the rabbithole' sluiten bij dit geheim aan en noemen de kwantum­ mechanica als emulgator van de keiharde(?) wetenschap en spiritualiteit. Het daadwerke­ lijk observeren van een al dan niet kwantum­ mechanisch onderzoek verandert de uitkom­ sten daarvan. Interessant niet? (Nog steeds) ongelukkig? Dat geluk geen veertienstappige eenvoudige materie is, mocht bij aanvang reeds duidelijk zijn. Streven naar geluk brengt ons filosofi­ sche en spirituele overpeinzingen, levens­ doelen en niet onbelangrijke gespreksstof, waar we weer van kunnen genieten. Leren

van het leven, fouten maken en deze kennis gebruiken om nieuwe obstakels tegemoet te treden. Wijsheid maakt minder ongelukkig. Misschien is geluk de afwezigheid van onge­ luk, door hoe we denken en wat er op ons pad komt. Maakbaar? Hebben we dan een vrije wil? Met een beetje zelfkennis, optimisme en zingeving zijn we al een heel eind op weg. Ter afsluiting nog een citaat van Rabbi Nachman van Bratslav: “Het vinden van de ware vreug­ de is de moeilijkste van alle spirituele op­ drachten. Als de enige weg om jezelf vreugde te schenken het doen van dwaze dingen is, doe dat dan.” Literatuur 1. www.hoedoe.nl 2. www.hartenziel.nl 3. www.mijngelukmaakikzelfwel.nl 4. The Psychology of Happiness, Dr. Michael W. Fordyce 5. Schwarz, N., Clore, G.L. Mood, misattributi­ on and judgments of well-being – informative and directive functions of affective states. Journal of Personality and Social Psychology 1983, 45; 513-523 6. Fowler JH, Christakis NA. Dynamic spread of happiness in a large social network:   longi­ tudinal analysis over 20 years in the Framing­ ham Heart Study. BMJ. 2008;337:a2338.

_____________________________________________________  

Desiderata "Desiderata" is een poëtisch proza ge­ schreven in 1927, door Max Ehrmann (1872-1945). Lang bleef de herkomst on­ duidelijk. In 1956 gebruikte de predikant van de St. Pauluskerk in Baltimore, Mary­ land, het gedicht in een verzameling sten­ cils ter inspiratie voor zijn gemeente en vermeldde dat het stuk gevonden was in 1692. Het jaar 1692 is echter het jaar waar­ in de kerk gesticht is en staat verder los van het gedicht. In 1971 nam Les Crane het stuk op in de vorm van het gesproken woord, wat uiteindelijk heeft geleid tot ophelde­ ring over de schrijver ervan. De schrijver Max Ehrmann, met van oorsprong Duitse ouders, werd op 26 september 1827 gebo­ ren in Terre Haute, Indiana. Als docent Engels was hij tevens editor van de school­ krant, de Depauw Weekly. Hij studeerde filosofie en rechten aan de universiteit van Harvard, waar hij editor was van The Rain­ bow, circa 1896. Hij schreef voornamelijk over spirituele thema’s.  Door: Lidewij Overweg Blijf kalm temidden van het lawaai en de haast en gedenk hoe vredig de stilte kan zijn. Blijf op goede voet met alle mensen zonder uzelf te verloochenen. Spreek de waarheid en

luister naar anderen, zelfs al lijken zij dom en onwetend, ook zij hebben iets te zeggen. Ver­ mijd luidruchtige en agressieve mensen, zij zijn een kwelling voor de geest.                                         Verheug u op wat u hebt bereikt en nog wilt bereiken. Blijf belang stellen in uw eigen ontwikkeling, maar blijf bescheiden, dit is uw werkelijk bezit bij de steeds wisselende for­ tuin in de tijd.

Wees behoedzaam in zaken, want de wereld is vol bedrog. Maar laat u hierdoor niet aflei­ den van de werkelijke waarden. Velen streven naar hoge idealen en overal ontmoet u hel­ dendom om u heen. Blijf uzelf, veins vooral geen genegenheid. Wees ook niet cynisch ten aanzien van de liefde, want tegenover alle dorheid en ontgoocheling is zij eeuwig als het gras. Aanvaard goedmoedig het klimmen der jaren, doe met gratie afstand van uw jeugd. Ontwikkel geestkracht om u te wapenen bij onverwachte tegenslag. Maar maakt u zich geen zorgen om hersenschimmen. Vrees wordt vaak geboren uit vermoeidheid en uit eenzaamheid. Betracht een gezonde zelfdiscipline, maar wees vriendelijk voor uzelf. U bent een kind van ’t heelal, niet minder dan de bomen en de sterren. U hebt het recht hier te zijn. En of u het doorgrondt of niet, twijfel er niet aan dat het heelal zich ontvouwt zoals het moet. Ga daarom in vrede met god, hoe u zich hem ook voorstelt. En wat u ook doet of nastreeft, houdt vrede in uw ziel in de luidruchtige verwarring van het leven. Wees zorgvuldig. Streef naar geluk.

- pagina 19 -

Is er leven na de dood? Freek de Jonge was er een paar jaar geleden zeker van: er is leven na de dood. Als arts (in spe) begeef je je op een hellend vlak met uitspraken over dit langlopende vraagstuk. De evidence voor een leven na de dood laat nu eenmaal nogal te wensen over. Aan visies en meningen echter geen gebrek! Op deze pagina een eclectische compilatie van ge­ dachten over het hiernamaals.

Ian Emberson Macabre

-

Danse

'Death came to me in a mini skirt As skittish as a kitten , And said : ' I am come - for your final flirt ' , But added : ' You don't seem smitten '.

Door: Sarah Sloot Says I : ' Well - not in my wildest whim Did I picture you looking like this , I'd been told that you were a reaper grim And behold - a saucy miss '.

Citaat Douglas Adams 'Hij hoopte en bad dat er geen leven na de dood was. Toen realiseerde hij zich de tegen­ spraak daarin en hoopte hij alleen nog maar dat er geen leven na de dood was.'

' Ah - many a one is like yourself Surprised by my winning smile , I have jokes and jests like a playful elf And I know the way to beguile '. ' But - please just pass me by with a nod I've poems and plays unwritten , There are footpaths I have never trod As you say - I'm not much smitten '. '

Film Darren Aronofsky, van wie nu Black Swan in de bioscopen draait, maakte in 2006 een veel minder bekende film over het leven na de dood: The Fountain. In deze bijna poëtische film gaan in drie parallelle ver­ halen mensen ieder op hun eigen manier om met de kringloop van het leven en met de dood. In het verleden zie je een zoek­ tocht naar de boom des levens, terwijl je in het heden kennismaakt met Tommy, die een medicijn probeert te vinden om zijn vrouw Izzy te genezen van haar hersentu­ mor. In de toekomst zijn ze samen op weg naar Xibalba, waar volgens de Mayacul­ tuur alle doden weer tot leven worden gewekt. Aronofsky maakte er een filosofi­ sche confrontatie met eenieders sterfelijk­ heid van.

Freek de Jonge - Na de dood 'Of je christen en boeddhist bent, Islamiet of Jood. Er is leven, er is leven na de dood. Rij dus rustig door oranje en geef extra gas bij rood. Er is leven, er is leven na de dood!'

Bron: www.imdb.com

' Oh hush my darling - and don't repine ', And she gave a gracious prance , Then she twined her fingers into mine And whispered : ' Shall we dance ? '

Boek Cardioloog Pim van Lommel beschrijft in zijn boek Eindeloos bewustzijn, een weten­ schappelijke visie op de bijna-dood-erva­ ring, zijn onderzoek naar bijna-dood-erva­ ringen (BDE's). Hij publiceerde daar in 2001 al over in de Lancet en sprak tientallen mensen die een dergelijke ervaring hebben doorgemaakt. Omdat hij van mening is dat de materialistische visie van de meeste we­ tenschappers te beperkt is om BDE's te verklaren, probeert hij de kloof tussen we­ tenschap en BDE te dichten. Bron: www.pimvanlommel.nl

Het gewicht van de ziel In 1907 onderzocht de Amerikaanse wetenschapper Duncan MacDougall het verschil in gewicht tussen een stervende mens en een overleden mens. Hij had daarvoor enthousiast de hypothese opgesteld dat zich na de dood een portaal opent waardoor de ziel stilletjes verdwijnt. Alleen zeer zieke mensen werden toegelaten tot het onderzoek, omdat de be­ wegingen die mensen maakten de meting konden verstoren. MacDougall plaatste het bed met de doodziekte tuberculosepatienten in zijn geheel op een enorme weegschaal en vond dat het lichaam na de dood gemiddeld 21 gram lichter is dan daarvoor en concludeerde dat dit het gewicht moest zijn van de ziel die zojuist het lichaam verlaten had. Het onderzoek bevatte wel enige methodologische tekortkomingen. Zo deden er maar zes proefpersonen mee. Overigens vond MacDougall ook dat honden geen ziel hebben; op dezelfde manier als zijn experimenten bij mensen, onderzocht hij ook vijftien honden. Die wogen na hun dood nog precies hetzelfde als daarvoor. Bron: www.wikipedia.org

- pagina 20 -

Met God aan hun zijde - coassistenten en hun religie Artsen worden geacht beslissingen te nemen over essentiële zaken die velen liever aan iemand anders over zouden laten. Gelovige artsen en coassistenten dragen daarbij nog bepaalde richtlijnen uit de Bijbel of Koran bij zich. Welke rol speelt God in het leven van religieuze coassistenten? Om antwoord te vinden op deze vraag ging Status Co in gesprek met Anne Jansen, Jamilah Sherally, Marieke de Kuyper-de Ridder en Yuyi Wong. Deze vier coassistenten vertellen over hun geloof en de rol daarvan in hun dagelijks leven. Door: Elke van Herpen De coassistenten blijken hun geloof groten­ deels van huis uit te hebben meegekregen. Anne Jansen, lid van de Hersteld Apostolische Zendingkerk, werd door haar vader meege­ nomen naar deze kerkgemeenschap. Anne: “Toch heb ik mij nooit gedwongen gevoeld om mee te gaan naar de kerk. Tijdens mijn puberteit heb ik flink geworsteld met mijn geloof, maar uiteindelijk heb ik me gereali­ seerd dat geloven ontzettend belangrijk is in mijn leven en is het een bewuste keuze ge­ worden.” Ook de ouders van Marieke de Kuyper-de Ridder legden een basis voor haar geloof. “We lazen thuis uit de Bijbel en gingen naar de kerk. Maar echt geloven is iets heel persoon­ lijks, dat moet je uiteindelijk toch zelf doen." Jamilah Sherally, moslima, heeft de islamiti­ sche tradities van jongs af aan meegekregen, maar haar geloof heeft zich in de loop der jaren gevormd tot wat het nu is. “Na de mid­ delbare school heb ik een tussenjaar geno­ men en veel gereisd. Die ervaringen, ontmoe­ tingen met inspirerende mensen en het on­ bewust op zoek gaan naar en terloops ont­ wikkelen van een eigen identiteit hebben in belangrijke mate bijgedragen aan de persoon die ik nu ben. Mijn geloof heeft invloed op veel aspecten van mijn dagelijks leven. De bekende islamitische rituelen zoals het vijf keer daags bidden zijn belangrijk, maar de Islam betekent voor mij meer: geduld, dank­ baarheid, gastvrijheid, liefde voor de mede­ mens en het opkomen voor minder bedeel­ den. Deze deugden probeer ik zo goed mo­ gelijk in mijn dagelijks leven te integreren.” Yuyi Wong maakt deel uit van de Chinese Christelijke Gemeente Nederland. Zij is actief binnen de jeugdclub van haar kerk en speelt daar onder andere piano tijdens diensten. Yuyi is echter niet van kinds af aan betrokken geweest bij deze kerk. “Op mijn veertiende ging ik elke zaterdag naar de Chinese school in Arnhem en leerde zo mensen kennen uit de Chinese kerk. In het begin geloofde ik niet en ging ik voor de gezelligheid. Door de jaren heen heb ik mijzelf er steeds meer voor opengesteld. Sinds een aantal jaren kan ik van mezelf zeggen dat ik écht geloof en dat heeft geleid tot mijn doop in januari 2011.” 

Studiekeuze Marieke vertelt dat God een rol heeft ge­ speeld bij haar keuze voor de studie genees­ kunde. “Ik genoot altijd van operaties op tv en was gek op dieren, dus wilde ik als kind die­ renarts worden. Toen ik de nieuwsbrieven van MercyShips, een christelijke organisatie die met hospitaalschepen naar ontwikke­ lingslanden vaart om daar kosteloos medi­ sche hulp te bieden, las, maakten de verhalen me enthousiast om toch geneeskunde te gaat studeren." Ook bij Jamilah speelde haar ge­ loof gedeeltelijk een rol bij haar studiekeuze. “Natuurlijk had ik in eerste instantie interesse in het vakgebied. Daarnaast zocht ik een so­ ciaal en breed beroep wat ik op internationaal niveau zou kunnen gaan uitoefenen. Maar ook speelde het verantwoordelijkheidsge­ voel mee om iets ‘goeds’ toe te voegen aan de maatschappij. Ik hoop de kansen die ik van God heb gekregen op een positieve manier te benutten. In de Koran staat 'Wie een leven redt, redt de mensheid' (5:32)."   Ethische dilemma’s De alom bekende ethische dilemma’s als eu­ thanasie en abortus zijn issues waar veel, ook niet religieuze, artsen mee worstelen. Bij de gelovige medici maken bepaalde passages uit heilige geschriften deze dilemma’s vaak nog wat lastiger. Anne: “Ik heb andere ideeën omtrent keuzes rondom leven en dood dan de gemiddelde student. Bij vraagstukken als actieve levensbeëindiging, het afbreken van een zwangerschap en orgaandonatie merk ik dat mijn ideeën daarover verschillen met die van de meeste andere studenten. Door deze dingen van dichtbij mee te maken als coassis­ tent word ik geconfronteerd met hoe behou­ dend mijn eigen levensbeschouwing is te­ genover wat tegenwoordig mogelijk is in de geneeskunde. De mens is mijns inziens niet gerechtvaardigd om het leven dat God ge­ schapen heeft weg te nemen. Ik geloof dat het voor God altijd mogelijk zal zijn om een (in mensenogen) ongeneeslijk zieke patiënt toch te genezen. In de toekomst zal ik een manier moeten vinden waardoor ik als arts het beste voor mijn patiënten kan doen zon­ der daarbij mijn eigen (christelijke) grenzen te overschrijden.” Marieke vertelt dat een standpunt over ethi­ sche dilemma’s niet zomaar uit de Bijbel te halen is. “Voor mij is een beslissing over leven en dood en met name het beëindigen van een leven iets wat ik aan God over wil laten. Hier­ bij besef ik wel dat als ik deze lijn doortrek we als artsen het grootste deel van de tijd bezig zijn met het uitstellen of sturen van de dood. Ik vind het zeker lastig, omdat elk standpunt wat je inneemt onderuitgehaald kan worden als het lijntje doorgetrokken wordt naar een extreme situatie. Het is altijd zoeken naar de grens tussen wat mag en wat niet en waarom dan. Maar ik denk dat dit voor mij niet meer of minder lastig is dan voor mijn collega’s."

                                  De coassistenten zien hun geloof niet als be­ lemmering, maar zeker wel als een verrijking binnen de geneeskunde. Yuyi noemt als voorbeeld de naastenliefde van waarde bij het uitoefenen van haar beroep. “Elke dag bedenk ik me dat geneeskunde draait om mensen en dat je hen moet helpen, respecte­ ren en liefhebben. Dat is wat centraal staat in ons geloof.” Jamilah: “Naast mijn hoofddoek en stethoscoop neem ik vooral een glimlach, bescheidenheid en een hoop geduld mee naar het ziekenhuis.” Bovendien geeft het geloof steun bij de moeilijke momenten van het artsenleven. Marieke: “Ik bid voor mijn werk en voel me in mijn werk gesteund door God.” Ook Jamilah voelt zich gesteund door het feit dat God over haar schouder meekijkt. “Ik handel met de kennis dat ik uiteindelijk niet alleen verant­ woording voor mijn keuzes zal moeten afleg­ gen aan de patiënt, diens familie en mijn su­ pervisor... maar ook aan God. En gelukkig is Hij is het meest barmhartig van allemaal.” Het drukke leven van de coassistenten maakt het soms wel eens lastig om hun geloof uit te oefenen zoals zij zouden willen. “Een prakti­ sche consequentie is dat je als arts regelmatig in weekenden en op (christelijke) feestdagen moet werken, dat betekent dat ik niet elke zondag naar de kerk kan gaan”, vertelt Anne. “Waar mogelijk probeer ik op een werkdag te bidden en te danken voor mijn eten tijdens de lunch. Daarnaast doe ik regelmatig een schietgebed voor een patiënt als ik denk dat hij of zij dat kan gebruiken.” Yuyi zou soms wel meer tijd aan haar geloof willen besteden. “Ik probeer zo consistent mogelijk de Bijbel te lezen, maar dat schiet er zo nu en dan helaas wel eens bij in.” Ze komt graag vroeg haar bed uit voor kerkelijke activiteiten in het weekend. “Ik heb dan weinig tijd om uit te slapen of echt helemaal bij te komen van een week coschap­ pen lopen. Als mensen mij vragen hoe ik nog zo fanatiek naar de kerk kan gaan en met mijn geloof bezig wil zijn, zeg ik het volgende: 'Where your pleasure is, there’s your treasure. Where your treasure is, there’s your heart. Where your heart is, there’s your happiness'.”   

- pagina 21 -

In Vitro Fertility: risky business Het nieuws zal niemand ontgaan zijn: “Een vrouw van 62 jaar uit Harlingen is zwanger van haar eerste kind”. De alleenstaande vrouw heeft een behandeling ondergaan bij een vruchtbaarheidskliniek in Italië. Zij is overigens nog jong vergeleken met ’s werelds oudste moeder. In 2008 beviel een 70-jarige Indiase vrouw van een tweeling door middel van de in vitro techniek. Con­ troversieel of niet? Dat hier uiteenlopende meningen over mogelijk zijn, lijkt me dui­ delijk. Niet alleen haar 62 jaar zal bij menig mens vraagtekens oproepen, maar bij een dergelijke leeftijd is er duidelijk een ver­ hoogde kans op suikerziekte, groeistoor­ nissen, vroeggeboorte en overlijden van de baby. Om bovengenoemde redenen is de maximale leeftijd in Nederland dan ook op 45 jaar gesteld. Maar de vraag die mij nog het meest inspi­ reerde was of deze zogenaamde reageer­ buisbaby’s het op latere leeftijd even goed doen als kinderen die via de natuurlijke weg verwekt zijn. In Amerika werd een aantal jaar geleden op een congres gesteld dat IVF kinderen een 4x zo grote kans op autisme hebben, hyperreactiviteit 40x zo vaak voorkomt en de kans op gehoorproblemen is verdub­ beld. Wat nog het meest mijn aandacht trok in het verslag hierover was de ver­ hoogde kans op kanker bij deze groep. Ik ging op zoek naar het antwoord op de vraag: “Heeft een kind geboren door mid­ del van IVF een hoger risico op het ontwik­ kelen van kanker tijdens de kindertijd?” Door: Mijke Pelkman Het eerste wonder Het eerste IVF ‘wonder’ werd geboren op 25 juli 1978. Na de geboorte van Louise Brown zijn er inmiddels een paar miljoen succesvol­ le zwangerschappen voltooid door middel van IVF en zijn modificaties (ookwel ART, As­ sisted Reproductive Technologies, genoem­ d). Momenteel wordt 1-3% van de levend geborenen in de US en Europa verwekt via deze onnatuurlijke weg. Techniek Even een korte opfrissing van de IVF-techniek. Het begint met het prikkelen van de ovaria door een combinatie van fertiliteits medicatie (onder andere toedienen van extra FSH), na stilleggen van de gehele cyclus door middel van GnRH-analogen of -antagonisten. Het stimuleren van de follikelgroei begint ge­ woonlijk op dag 3 van de menstruele cyclus en duurt tussen de 10 en 18 dagen. Geduren­ de deze tijd verricht een arts regelmatig een echografie van de ovaria en uterus, om te zien of de follikels in het juiste tempo rijpen en of het baarmoederslijmvlies voldoende dik is. Bij voldoende rijping wordt er éénmalig een HCG injectie toegediend. Precies 36 uur hier­

- pagina 22 -

na vindt punctie plaats van de rijpe oöcyt(en) en zullen er in vitro zaadcellen aan worden toegevoegd. In het geval van fertilisatie ont­ staat er een embryo. Eén of twee embryo’s worden bij voldoende ontwikkeling na 3 tot 4 dagen teruggeplaatst waarna de patiënt progesteron krijgt toegediend om het endo­ metrium klaar te maken voor innestelling. In het geval van IVF zal ongeveer 25-30% van de zwangerschappen succesvol zijn.

Vroege ontwikkeling, cognitie en psychosociaal welzijn Begin deze eeuw is bekend geworden dat IVF kinderen een verhoogde kans op perinatale complicaties en congenitale malformaties hebben(1). Minder vaak zijn er artikelen ge­ publiceerd over het wel en wee in de ontwik­ keling van een IVF kind. Wagenaar et al.(2) resumeren in hun artikel de onderzoeken die gedaan zijn naar de vroege ontwikkelling, cognitie en psychosociaal welbevinden bij kinderen die geboren zijn middels IVF. Voor de leeftijdscategorie jonger dan 5 jaar vonden zij geen afwijkingen op deze gebieden. Echter zijn er meer follow-up studies nodig om het functioneren van deze kinderen in de adolescentie te beschrijven. Opvallend is dat er wel veel bekend is over het psychisch welbevinden van de moeder tij­ dens het geboortejaar van het kind. Veel IVF-moeders zien problemen in het gedrag van hun kind, maar dit lijkt verklaarbaar door de reflectie van hun eigen zorgen over het welzijn en aanpassingsvermogen van hun kind. Kanker risico Veelal wordt er geschreven over de uitkomst van het IVF-kind na de perinatale of neonata­ le periode. Maar in Zweden(3) onderzocht men een groep van 16.280 kinderen verwekt door middel van (één van de vormen van) IVF, kijkend naar de lange-termijn morbiditeit. Hersenschade (mentale retardatie, cebrale parese of epilepsie) trad op bij 118 kinderen (OR 1.49), maar dit kon vrijwel geheel ver­ klaard worden door het aantal prematuren in deze groep. Er werd geen significant ver­ hoogd risico gevonden op het ontwikkelen van kanker (29 kinderen), maar opvallend was wel dat 5 van deze kinderen een Langerhans histiocytose hadden. Vorig jaar onderzocht Källén et al.(4) opnieuw 26692 kinderen na IVF behandeling. Zij gin­

gen op zoek naar het antwoord op de vraag of er bepaalde risicofactoren zijn die het ontstaan van kanker, bij kinderen verwekt middels IVF, doen vergroten. Niet significante risicofactoren waren de leeftijd van de moe­ der, roken, subfertiliteit, miskramen, BMI en meerdere geboortes. Daarentegen werden een hoog geboortegewicht, prematuriteit, de aanwezigheid van respiratoire diagnoses (astma) en een lage Apgar score wel signifi­ cant bevonden. In 53 gevallen binnen deze studiegroep werd de diagnose kanker ge­ steld (totale kanker risico bedroeg 1.42, 95% CI 1.09-1.87, matig significant), waarvan 18 een hematologische maligniteit hadden. 6 kinderen ontwikkelden een Langerhans histi­ ocytose. Wat we nu kunnen benadrukken is dat het individuele risico, bij een kind dat is geboren na IVF behandeling, voor het ontwikkelen van kanker tijdens de kindertijd laag is. Het is een zeldzame uitkomst die eventueel in nog grotere groepen onderzocht zou moeten worden. Opvallend was het met regelmaat voorkomen van Langerhans histiocytose. Dit is echter zeker nog aanvechtbaar, omdat het biologische mechanisme van deze aandoe­ ning nog niet geheel bekend is (neoplasme vs. reactief proces). Er valt wel te stellen dat het IVF proces een niet te onderschatten ingreep is, zowel op medische danwel psycho-sociale gronden. De huidige wetgeving in Nederland is daarom ook streng en mochten Nederlandse vrou­ wen op latere leeftijd toch via IVF een kind willen, dan zullen zij moeten uitwijken naar speciale klinieken in landen als Groot-Britan­ nië, Spanje en Cyprus. Daar geldt een andere en soepelere regelgeving.

Literatuur 1. Nygren K-G et al. Population-based Swe­ dish studies of outcomes after in vitro fertili­ sation. Acta Obstet Gynecol Scand. 2007;86 (7):774-782 2. Wagenaar K et al. An Overview of Studies on Early Development, Cognition, and Psy­ chosocial Well-Being in Children Born After In Vitro Fertilization. J Dev Behav Pediatr 2008; 29:219-230 3. Källén B et al. In vitro fertilization in Sweden: child morbidity including cancer risk. Fertility and Sterility Vol. 84. No. 3, september 2005. 4. Källén B et al. Cancer Risk in Children and Young Adults Conceived by In Vitro Fertiliza­ tion. Pediatrics 2010;126;270-276.

Wat zie jij? Door: Pim Keurlings Een 34-jarige man met blanco medische voorgeschiedenis heeft sinds enkele dagen last van hoorbare borrelingen in de buik, die ongeveer vijf minuten na de maaltijd ont­ staan en gepaard gaan met diffuse kram­ pende buikpijn. Patiënt heeft ontdekt dat hij de pijn en het borrelende gevoel kan la­ ten afzakken door zijn bovenlichaam te overstrekken. Bovendien vermeldt patiënt nog dat zijn ontlasting de laatste dagen wat moeizamer en minder frequent komt dan voorheen voor hem normaal was.   Er wordt besloten om een CT te maken, waarop het volgende coronale beeld te zien is. Direct is duidelijk wat de oorzaak is van de relatief opmerkelijke klachten van pa­ tiënt. Wat zie jij? Blader door naar pagina 26 voor het juiste antwoord.

grensleeftijd IVF op losse schroeven                                                                                        door Janne Keurlings [ www.jannekeurlings.nl ]

Het LOCA Coassistenten-congres Volgende maand vindt het tweejaarlijkse LOCA COngres weer plaats, hét congres voor en door coassistenten! Het thema is dit jaar ‘grensoverschrijdend’. Onder de sprekers bevinden zich niet alleen vertrouwde namen uit Nijmegen, zoals prof. dr. Lagro-Janssen en drs. Holla, maar ook onder andere drs. Crul, Rob Oudkerk en Pim van Lommel, schrijver van het boek ‘Eindeloos bewustzijn’. Het LOCA Congres bestaat echter niet alleen uit lezingen, maar ook uit een geheel verzorgde wijnproeverij op vrijdagavond, een spetterend feest met live-band op de zaterdag en een afsluitende voorstelling door Lebbis. Tussendoor kun je ontspannen in de relax-unit van Movir&Co, inclusief massagestoelen. Bovendien gaat één van de 800(!) deelnemers met een nieuwe fiets naar huis. Kom ook en maak er een feestje van! Wat: lezingen-wijnproeverij-feest-diner-cabaret-relax-unit-sauna-zwembad-zee-live-band  Wanneer: 15, 16 & 17 april 2011 Waar: Hotel Zuiderduin (Egmond aan Zee)  Kosten: €89,- voor 1 overnachting, €119,- voor 2 overnachtingen Inschrijven & meer informatie: op www.locacongres.nl

    Geplaatst met toestemming van de patiënt Via de rubriek Wat zie jij? kun je een interes­ sante casus aan collega-coassistenten voor­ leggen. Komen zij achter dezelfde diagnose als jij? Stuur jouw eigen zoekplaatje op naar: [email protected]

- pagina 23 -

Agenda Lente 2011 Zondag 17 april N.E.C. - Ajax Locatie: McDOS Goffertstadion Tijd: 14.30 uur www.nec-nijmegen.nl

T/m 8 mei Mythen van het atelier een intrigerend inzicht in de werkplaatsen van bekende 19de eeuwse kunstenaars als Breitner en Koekkoek Locatie: Museum Het Valkhof Tijden: Di t/m zo 11.00 tot 17.00 uur www.museumhetvalkhof.nl

15, 16 & 17 april LOCA-COngres Locatie: Egmond aan Zee www.locacongres.nl

Donderdag 19 mei     Diesviering 2011 Locatie: Campus Radboud Universiteit Tijd: 16.30 uur

3 t/m 8 mei ZORRO - de musical een visueel spektakel, geïnspireerd op het gelijk­ namige boek van Isabel Allende, met Tommie Christiaan, René van Kooten, Lone van Roosendaal, Thom Hoffman e.a. Locatie: Stadsschouwburg - Theaterzaal Tijd: 20.00 uur. Zo 8 mei 14.00 uur www.keizerkarelpodia.nl

11, 12 & 13 juni Music Meetings 2011 een uitdagend en contrastrijk festival met fan­ tastische muziek uit de hele wereld Locatie: Park Brakkenstein Tijd: za 15.30, zo 13.30, ma 13.00 uur www.musicmeetings.nl 11, 12 & 13 juni Pinkpop 2011 met o.a. Coldplay, Go back to the zoo, Foo Fighter & Wolfmother Locatie: Landgraaf / Megaland www.pinkpop.nl

Zaterdag 30 april / Koninginnedag Oranjepop 2011 twintig frisse bands verdeeld over drie podia Locatie: Hunnerpark Nijmegen Tijd: 13.30 tot 24.00 uur www.oranjepop-nijmegen.nl

Zaterdag 7 mei Batavierenrace 2011 Locatie: Nijmegen - Enschede www.batavierenrace.nl

31 mei & 1 juni Hans Teeuwen - Spiksplinter Locatie: Stadsschouwburg - Theaterzaal Tijd: 20.00 uur www.keizerkarelpodia.nl

Dinsdag 24 mei High Heels in Concert met Birgit Schuurman, Jelka van Houten, Lucre­ tia van der Vloot en Denise van Donselaar Locatie: Stadsschouwburg - Theaterzaal Tijd: 20.00 uur www.keizerkarelpodia.nl

T/m 19 juni Foto (=) Kunst de kunstenaar brengt met een vooropgezet plan zijn werk tot stand: fotografie met voorbe­ dachten rade Locatie: Museum Het Valkhof Tijden: Di t/m zo 11.00 tot 17.00 uur

Zaterdag 28 mei Emporium 2011 - Thousand and One Nights met o.a. Don Diablo, Jochen Miller & Avicii Locatie: Berendonck te Wijchen Tijd: 12.00 tot 00.00 uur www.emporium.nl Zaterdag 2 juli Sensation Innerspace Locatie: Amsterdam Arena

- pagina 24 -

Tropencoschap OWL: leven en dood in Techiman, Ghana Veel coasssistenten kiezen ervoor om in hun zesde studiejaar een coschap in een ontwikkelingsland te lopen. Tanzania, Ghana, Indonesië, Nicaragua... allemaal verre oorden waar co's een grote uitda­ ging kunnen aangaan als het gaat om leve­ ren van goede zorg met beperkt beschik­ bare middelen. Mijn OWL-stage liep ik van september tot en met december 2010 in het Holy Family Hospital in Techiman te Ghana, West Afri­ ka. Leven en dood wordt hier in één adem genoemd.

hoofdstad van Ghana, die op 10 uur reizen over hobbelige zandwegen van Techiman ligt...  

lachen… God wordt bedankt voor het goede leven dat de overledene gegund is. Voor mij als buitenstaander is het moeilijk te begrijpen dat moeders hun ondervoede kind op de kinderafdeling achterlaten om pas de volgende dag weer terug te komen als het kind bijna blijkt te zijn overleden. Het principe van utilisme werkt in de samenleving door tot op zeer kleinschalig niveau. De broertjes en zusjes van mijn patiënt moeten immers ook eten… Moeder is bereid om één van haar kinderen op te offeren, zodat haar gezin meer kans heeft op overleving…

Door: Anne de Grauw

Leven en dood zijn nauw met elkaar verbon­ den… De twee begrippen worden vaak in één zin genoemd en in een westers ziekenhuis ben je je bewust van deze controversie, maar hier, ver van huis, krijgen de woorden echt betekenis. Wanneer ik ’s ochtends vanuit de Tilburg Rome Guesthouse, waar ik tijdelijk woon, naar het ziekenhuis wandel, loop ik langs de mangoboom waaronder de familie van de vrouwen op de Labour Ward met hooggespannen verwachting hopen op een verlossend bericht vanachter de andere kant van het hek. Met dit beeld nog in m’n achter­ hoofd begin ik de dag op de morning-meeting die start met een opsomming van de dienst­ doende dokter van de vorige dag. Een spoed­ sectio vanwege een moeder met ernstige eclampsie. Uitkomst: ‘we delivered a male, weight 2.8kg, died after resuscitation’. Daarna worden de RTA (Road Traffic Accidents) op­ gesomd, waarbij in de nacht o.a. een heel gezin is omgekomen omdat de taxi waarin ze zaten werd aangereden door een andere, waarvan de chauffeur het ook niet heeft overleefd. Daarnaast zijn er nog wat slangen­ beten, kinderen met ernstige anemie als ge­ volg van malaria en jongeren met ademha­ lingsproblemen als gevolg van de dodelijke combinatie van HIV en TBC. Zonder blikken of blozen gaan we door met de voorbereidin­ gen voor de bruiloft van volgende week, want één van de dokters gaat trouwen in Accra, de

Het is tekenend voor de samenleving waar­ van ik het voorrecht heb voor enkele maan­ den onderdeel uit te maken. Sterker nog, voor de komende tien jaar behoor ik tot de officiële bevolking van Ghana. Er is namelijk eens in de tien jaar een ‘censusnight’ waarop iedereen geteld wordt die op dat moment een vast woonadres in Ghana heeft. Aangezien ik op 26 september in the Guesthouse sta inge­ schreven, hoor ik hier op de censusnight van 2010 ook bij. Zou de IB-groep ook akkoord zijn met een dubbele uitwonende beurs vraag ik me af? Leven en dood horen samen en dienen bei­ den te worden gevierd. Een begrafenis in Ghana bestaat dan ook niet uit treurnis en droefheid, maar is het grootste feest van het jaar. Er zijn speciale ondernemingen die plastic kuipstoeltjes verhuren (in rode en zwarte kleuren, de kleuren van rouw) die in het midden van het dorp worden opgesteld rondom de kist van de overledene. Als ieder­ een (maar dan ook écht iedereen!) verzameld is, kan het feest beginnen: zingen, dansen,

De gemiddelde Nederlandse mens werd in 2008 79,25 jaar. Dit is twintig jaar meer dan de gemiddelde Ghanees die een levensver­ wachting had van 59,49 jaar. Per 1000 Ghane­ zen worden er echter ieder jaar 29,22 kinde­ ren geboren, in Nederland slechts 10,53. Op een totaal van 16.6 miljoen mensen in Neder­ land, respectievelijk 23.3 in Ghana, vertelt een simpele rekensom ons dat jaarlijks dus veel meer mensen in Ghana worden geboren, die veel korter leven dan in Nederland…

Toch overheerst geen somberte in dit land waar middelen veel schaarser verdeeld zijn dan in Nederland. In tegendeel, juist doordat middelen en dus ook het (over)leven veel schaarser verdeeld is dan in Nederland, wordt er extra veel waarde gehecht aan dit leven. Het leven wordt gevierd in zijn volle omvang: uitbundige kleuren domineren het straat­ beeld, er wordt gedanst op de markt tijdens de verkoop van groenten, gezongen tijdens het stampen van de yam voor fufu, god wordt vereerd tijdens luidruchtige kerkdiensten met veel muziek en dans, er wordt toeterend in de taxi door de stad gereden, overal spelen kinderen op straat…Ondanks dat de dood altijd op de loer licht, is Ghana duidelijk het land van het leven! Literatuur www.idexmundi.com naar https://www.cia. gov/library/publications/the-world-factbook/

- pagina 25 -

Column: Mijn eerste sterfgeval tijdens de coschappen De eerste keer dat ik aanwezig was bij een sterfgeval, was ik al anderhalf jaar onderweg in mijn coschappen. Ik zat in mijn tweede week Ouderengeneeskunde, de arts-assistent van de afdeling was net de dag daarvoor voor een weekje naar Verweggistan gevlogen, en een van de twee superviserende psychiaters kwam twee keer per dag even langs de afdeling waaien, een keertje voor de ochtendvisite en een keer ter controle aan het einde van de dag. Ik wankelde wat slaapdronken de afdeling op, want om zeven uur opstaan is niet mijn sterkste punt, en wilde net mijn jas op de haak hangen toen de verpleegkundige kwam binnenstormen. Of ik direct even wilde komen kijken, want het ging niet erg goed met onze nieuwste patiënt, een klein, uitgemergeld vrouwtje dat over de negentig was en al zo dement binnenkwam dat ze van voren niet meer wist dat ze van achteren nog leefde. Op het moment dat ik de kamer binnenliep en het vrouwtje geel aangelo­ pen nog wat halfslachtig naar adem zag happen, met een hoofdschuddende verpleegkundige naast het bed, belde ik de arts, die een kwartiertje later de kamer binnen beende. Tegen die tijd was het al gebeurd. Ik was verbaasd over de rust in de kamer; geen dramatische transities tussen het nu en het hiernamaals, geen laatste woorden – praten had ik haar trouwens nog nooit horen doen – geen heen en weer rennend personeel, zelfs geen duidelijk uitgeblazen laatste adem. Ze lag er vredig bij, haar mond halfopen. Wat verbouwereerd liep ik met de arts naar de aangrenzende kamer om familie te bellen en overlijdenspapieren in te vullen. Ik wierp nog een blik achterom in de kamer. De dag ging verder, en het was goed zo. Sarah Sloot

Wat zie jij? - oplossing

Sudoku

Door: Pim Keurlings

 

Op de CT-coupe (pagina 23) is een stenose­ rend tumoreus proces te zien ter hoogte van de flexura lienalis. PA-onderzoek van een coloscopisch verkregen biopt bevestigt dat sprake is van een adenocarcinoom van het colon. Verdere bioptanalyse volgt naar zo­ genaamde microsatelliet instabiliteit (MSI), hetgeen wijst op de erfelijke vorm van colo­ rectaal carcinoom HNPCC. Er blijkt inder­ daad sprake te zijn van een de novo mutatie in het MSH2-gen, een van de micro-instabie­ le genen betrokken bij HNPCC. Hiermee is te verklaren dat patiënt al op zo’n opvallend vroege leeftijd een colonmaligniteit ontwik­ kelde. De borrels die patiënt hoorde, bleken uitingen te zijn van zijn eigen darmobstruc­ tie, die hij kon opheffen door zijn lichaams­ houding te veranderen.

Het refrein is Hein Piano, piano, fluister, zacht mezzo-forte, in de nacht ritardando, rallentando en con brio, voor de rust tonen vechten om de stilte zijn zich van geen tijd bewust zij vult mijn oor met wat ik hoor, da capo al fine, ik wacht... Lidewij Overweg

- pagina 26 -

Wil je na je studie snel doorstromen en aan de slag als specialist? Dat kan met een opleidingsplaats in Duitsland. We bieden je de mogelijkheid, jouw gewenste specialisatie te kiezen en te voltooien.  Dit alles binnen ons grote ziekenhuisverbond ‚Katholischen Kliniken Kreis Kleve‘ in het Nederlands-Duitse grensgebied.

Wil je meer informatie hierover? Kom dan naar de volgende informatie - bijeenkomst op

18 april 2011 van 19.00 uur t/m 20.30 uur. Het lokaal wordt nog bekend gemaakt. Dhr. Carl-Heinz Cronenberg (Hoofd P&O), mw. Ulrike Adam (P&O) en mw. drs. Els van Doorn (aio verloskunde & gynaecologie) vertellen je graag meer over ons ziekenhuisverbond,  de voordelen van specialiseren in Duitsland, mogelijkheden en vereisten binnen de opleiding, arbeidsvoorwaarden, eventueel benodigde taalcursussen. Een dagje meelopen, behoort ook tot de mogelijkheden. 

Interesse voor de informatie-bijeenkomst? Meld je dan aan bij mw. Eva Papenhuijzen (e-mailadres: [email protected]), bestuurslid Externe Betrekkingen en PR, Medische Faculteit Vereniging Nijmegen.

Wij verheugen ons op jou! Katholische Klinken im Kreis Kleve Trägergesellschaft mbH Albersallee 5-7 D-47533 Kleve E-Mail: [email protected] Tel.: 0049 2821 490 1038

- pagina 27 -

De volgende coassistenten hebbenStatus hunCo, artsenbul ontvangen:15, Kamer 3.06, 6525 EZ Nijmegen Indien onbestelbaar retour: Stichting Geert Grooteplein-Noord  

Geslaagden december 2010

Geslaagden januari 2011

Geslaagden februari 2011

  Mw. H. Abdullah Dhr. M.M. Aerts Mw. S. van Berkel Mw. H.A.R. Biersteker Mw. S.R. van den Brink Dhr. H.M. Bruins Dhr. P. Brussee Mw. A.J.H. Cremers Mw. G.A.H. van den Elsen Dhr. L.E. Franssen Dhr. S. Giesbers Mw. S.J.M. Gommers Mw. M.C. Holvast Dhr. A.H. van Houten Dhr. R.A.C. van Huet Mw. A. Jacobs Dhr. S.P. Keijmel Mw. K.M.G. Klaassen Mw. K. Lammers Mw. Y.T.E. Lechanteur Dhr. M.G.A. van Megen Dhr. T. Olde Riekerink Mw. J. Rabeling Mw. P. Streukens Mw. W.J.A.R.M. Valckx Dhr. P.J.P. van der Ven Mw. L. Vink Mw. D.A. de Waardt Mw. M.P.M. Wieskamp                 

Mw. S. van Aarle Mw. M.A. van Alebeek Mw. B. van Bon Dhr. E.B.C. ten Broeke Mw. S.H.P. Comes Dhr. B.M.J. Cornelissen Mw. L. Didden Mw. T.A. Ennik Mw. L.F. Floris Mw. S.C.A. Hanssen Dhr. N.J.R. Hayen Mw. H.A. Heijnen Dhr. Y. Izci Mw. S.M. Janssen Mw. L.J.F. Janssen Mw. M.A. de Jong Mw. H. Kievit Mw. P.A. Klop Dhr. R.J. Koers Mw. A. Kwestro Mw. E.M. Lammers Mw. M.S.J. Landman Mw. T.W.H. Meijer Mw. E.M. Nijkamp Mw. E.B.C. Pos Mw. M.T.A. Schelle Mw. S.F.E. Schol Mw. P.M. Sol Dhr. J.M.G. Theunissen Mw. M.M. Tijdink Mw. L.L. Verhoeff Mw. W.R.G. Verloop Mw. M.T.A. Vet Mw. G.A.M. van Walsum Dhr. H.J. Westeneng Dhr. A.S. Wever Mw. A.L. Wilmink Mw. S.M. Wittens

Mw. F.A.C. Berden Dhr. M.J.W. van den Berg Mw. H. Bergisch Mw. F.A.M. de Bont Mw. A.H. Bosch Mw. K. ten Dam Dhr. J.P.J. Dings Mw. W.H. Galama Mw. L. Gil Mw. C.W.F. Hartman Dhr. T. van der Horst Mw. P.M.C. van Jaarsveld Mw. S. Kiliç Mw. E.M. Klopper Mw. M.N.T. Kremers Dhr. R. Krol Mw. J.M.J. Kruijtzer Mw. J.A. Langbroek Mw. F.J. Nieuwenhuis Dhr. B.M. Nuijten Dhr. J.J.H.A. Pennings Mw. M.J.G. van der Putten Mw. N.C. Regtering Mw. C.H.F.M. van Rijn Dhr. P.A. de Ruijter Mw. L.E.M. Schoenmaker Mw. T. Schoffelen Mw. H.W. Schutte Mw. L.H.J. van de Steeg Mw. D.U. Stevens Dhr. W. Vaes Mw. M. Venselaar Mw. C.C.P.M. Vroomen       

Van harte gefeliciteerd! Wij wensen jullie heel veel succes met jullie verder carrière. De redactie van Status Co

- pagina 28 -