1
HARTSLAG maart 2014 36e jaargang nummer 1 Uitgave van
:
De Hart&Vaatgroep Van en voor mensen met een hart- en/ of vaatziekte
Regio
:
Gelderland, Noord-Limburg en Oost Noord-Brabant
Eindredacteur :
Mevr. Will Peters Voor uitgebreide gegevens zie colofon op bladzijde 31
Druk
Nolin Uitgevers B.V. Hoogezand-Sappemeer
:
2
INHOUD
Pagina 3
Van de redactie
4
Agenda
5
‘Angina pectoris sloop mijn lichaam binnen’
8
Feestje!
10
Kookgenoten
12
Recept voor een gezonde en lekker e lasagne
14
Cholesterol te hoog?
17
“ik voelde me een wandelende tijdbom”
20
Stress vergalt het leven van een hartpatiënt: hoe veranderen we dat?
23
Het aanpassen van leefstijl maakt hartfalen draaglijker
27
Let op uw gewicht!
29
Hartcafé
30
Goed om te weten
31
Colofon
32
Contact met de regio
3
VAN DE REDACTIE
Beste lezer, Voor u ligt het nieuwe nummer van HARTSLAG. Eigenlijk een geheel nieuw blad van de Hart&Vaatgroep voor uw regio Gelderland, Noord-Limburg en Oost Noord-Brabant. Een groep enthousiaste nieuwe redacteuren wil graag met u delen wat belangrijk is voor u en voor ons als lotgenoten. We gaan alles wat interessant is op het gebied van leefstijl, de laatste stand van zaken in de hart- en vaatwetenschap of zomaar een vrolijk verhaal aan u laten lezen. En wat zou het mooi zijn als u ons enthousiasme deelt en aan ons en aan elkaar vertelt wat uw ervaringen zijn. Graag willen we ook weten of u een ernstig verhaal of een vrolijke gebeurtenis met ons wil delen of dat u het recept aller recepten wil laten ‘proeven’. We wensen u veel leesplezier en hopen van harte dat deze Hartslag uw dag een stukje lichter maakt! De redactie: Will Peters, eindredactie Leonie Eppenga Jan Jansen Rob Steenhuis
4
AGENDA
Vanaf 1 maart 2014
WandelFit sportcomplex Athlos Harderwijk uitgebreide info:
[email protected] Tel: 06-2290 4308
28 maart 2014 vrijdag
Kookworkshop ‘Minder zout, meer smaak’ Ziekenhuis St. Jansdal Wethouder Jansenlaan 90 Harderwijk Meer info: www.hartenvaatgroep.nl
(vanaf) 1 april 2014 dinsdag 19.30 – 21.00 uur
Hartcafé Café Goossens Grote Markt 31 Nijmegen (iedere eerste dinsdag van de maand)
5 april 2014 zaterdag 10 – 15 uur
Waar haal je energie uit? Bijeenkomst voor hartpatiënten Amersfoortsestraat 20 Soesterberg Thema: vermoeidheid Presentaties en workshops over vermoeidheid bij hartfalen, cardiomyopathie of een hartklepaandoening. Meer info: www.hartenvaatgroep.nl
12 april 2014 Zaterdag
Paasbingo Meer info: Dhr. Bosmans 024-3556143 en Dhr. Winters 024-8443443
20 mei 2014 dinsdag
Voorjaarsreis Meer info: zie bij Paasbingo
5
OVER HET HART
‘Angina pectoris sloop mijn lichaam binnen’ Interview met Kees Offermans De heer Offermans is werkzaam als administrateur bij een kleine winkelketen. Hij doet zijn werk met veel plezier en kan de werkdruk prima aan. Al jaren badmintont hij twee keer per week met een vaste club mensen. Soms rookt hij een sigaretje, maar zeker niet meer dan vijf stuks per dag. Hij is getrouwd en heeft twee studerende uitwonende kinderen. Zijn leventje staat zogezegd prima op de rails en er zijn weinig oneffenheden. Kortom: hij leidt een overzichtelijk leven. Wat zijn de klachten en wanneer zijn deze begonnen? Een jaar geleden merkte de heer Offermans dat hij tijdens het sporten een zwaar gevoel kreeg in zijn linker borsthelft. Het was geen echte pijn, maar het voelde niet prettig. Hoe ging het verder? In het begin besteedde de heer Offermans er weinig aandacht aan. Op aandringen van zijn vrouw ging hij na een week of zes toch naar zijn huisarts. Hoe verliep dit consult? Bij onderzoek vond de huisarts geen afwijkingen, maar vertrouwde het toch niet helemaal. Hij zag de heer Offermans immers zelden op zijn spreekuur. Dus werden er aanvullende onderzoeken afgesproken. Hoe waren de uitslagen? Zijn bloed was goed, alleen de cholesterolwaarde was boven de zes. Ook was zijn bloeddruk iets verhoogd. Naar aanleiding van de uitslag van het inspannings-ECG was er een geringe verdenking voor angina pectoris.
6
Wat ging de huisarts doen? Allereerst gaf de huisarts als proef medicatie: medicijnen om de bloeddruk te verlagen en bij klachten een tabletje voor onder de tong. Hoe ging het verder? Tijdens het sporten voelde meneer Offermans weer een naar gevoel op zijn borst. Hij nam een tabletje onder de tong, maar kreeg er hoofdpijn van en een onzeker gevoel. Het nare gevoel in zijn borst verdween gelukkig wel. Wat was het verdere beleid van de huisarts? Maandelijks wordt de bloeddruk gecontroleerd en om de drie maanden wordt een bloedonderzoek gedaan. Als de klachten onverhoopt toenemen moet meneer Offermans eerder een afspraak maken. ♥ Paula van Rensch N.B.: het verhaal is waar gebeurd, de naam Kees Offermans is verzonnen.
TOELICHTING: medische informatie over stabiele angina pectoris Angina pectoris is een aanvalsgewijs optredende pijn op de borst, meestal drukkend, beklemmend of samensnoerend, die vooral gevoeld wordt bij inspanning, koude of emotie. De duur van de aanval kan variëren van 5 á 10 minuten tot een half uur. De pijn is meestal gelokaliseerd achter het borstbeen en kan uitstralen naar armen, kaak of bovenbuik. Oorzaak: Een slechte doorbloeding van de hartspier door vernauwing van de kransslagaderen als gevolg van slagaderverkalking. Daardoor ontstaat een wanverhouding tussen de zuurstofbehoefte van de hartspier en het zuurstofaanbod. Elementen zoals hartritme, bloeddruk, bloedgehalte en hartgrootte beïnvloeden deze balans.
7
Diagnose: De diagnose berust meestal op de anamnese. Een ECG kan bij rust normaal zijn, terwijl er tijdens een aanval afwijkingen optreden. Als men angina pectoris aan wil tonen, dan is een fietsproef noodzakelijk. Dit gebeurt onder controle van een cardioloog, omdat er mogelijk ritmestoornissen kunnen optreden. Vernauwingen kunnen worden aangetoond door katheterisatie. Therapie: Een angina pectoris aanval kan worden bestreden door een tabletje (nitroglycerine) of spray onder de tong. De pijn verdwijnt binnen enkele minuten. Op langere termijn wordt de zuurstofbehoefte van het hart beïnvloed door medicijnen tegen hoge bloeddruk, ritmestoornissen en hartfalen. Ook roken en gewicht spelen een belangrijke rol. Opmerking: Op de website van de Hartstichting: www.hartstichting.nl is een korte samenvatting en een illustratief filmpje over angina pectoris te zien.
♥Jan van Dijk
8
BEWEGEN
Feestje ! Op mijn 50e verjaardag ging ik op trainingsweekend met mijn loopmaatjes en probeerde deze gebeurtenis ongemerkt voorbij te laten gaan. Wat natuurlijk niet lukte, want op een of andere manier kwamen ze er toch achter. Och, wel weer leuk achteraf hoor! Een paar weken geleden zat ik op een feestje van iemand die 50 jaar oud worden een reden vindt om te vieren en het werd dan ook erg gezellig. Als ik op het punt sta om naar huis te gaan, raak ik in gesprek met een niet meer zo jonge man, Piet en zijn vrouw Martha. We kletsen wat ‘feestpraatjes’ en het gesprek komt op onze dagelijkse bezigheden. Ik vertel, dat ik hardlooptrainster ben en vrijwilligster bij de Hart&Vaatgroep, afdeling Bewegen. Ook vertel ik dat ik mij nu ervaringsdeskundige mag noemen, omdat ik onlangs een lichte TIA heb gehad. En dat mijn dochter de conclusie trekt, dat bewegen dus ook niet echt helpt. Het is maar hoe je het bekijkt. Met ouders die beiden hartproblemen hadden, is de kans dat ik de dans ontspring toch veel kleiner dan bij de doorsnee mens. Ik denk dat je met gezond leven en veel bewegen niet alles kunt voorkomen. Maar, als ik niet zoveel getraind had, was de schade veel groter geweest, daar ben ik van overtuigd. Piet en Martha horen mijn verhaal aan. En Piet vertelt dat hij hartpatiënt is. Hij vindt zichzelf te zwaar (vind ik eigenlijk ook wel) en dat meer bewegen wel goed voor hem zou zijn. Ja hallo, maar hoe dan? Bij het idee dat hij zou gaan hardlopen, krijgen we allebei de slappe lach. Levensgevaarlijk, dan kan hij beter op zijn stoel blijven zitten. Maar wat dan wel? Een overgewichtige man van een jaar of 65, die nooit aan sport doet, nou ja, wel af en toe met zijn vrouw gaat fietsen, wat zou die kunnen oppakken?
9
Gelukkig ben ik de reddende engel die de oplossing wel even zal aandragen. Nee hoor, was het maar waar. Piet heeft zoiets van, op mijn leeftijd nog een beetje gaan sporten, dat weet ik ook niet hoor. Terechte opmerking, vind ik. Maar nogmaals, hij vindt wel dat het goed zou zijn wat actiever te worden. Dus gaan we samen op zoek naar mogelijkheden die wel binnen zijn bereik liggen. En dan wordt het al gauw wandelen of Nordic walking. Nordic walking is met twee stokken lopen. Een raar gezicht en het is alleen voor oude mensen bedoeld. Dat is in grote lijnen het beeld dat in Nederland bestond, toen deze sport hier geïntroduceerd werd. Ondertussen is dat beeld aardig veranderd en krijgt Nordic walking steeds meer de erkenning die het verdient. Een prima manier voor jong en oud om te wandelen en daarbij je lichaam minimaal te belasten. Of Piet gaat bewegen? Ik heb geen idee. Binnenkort toch nog eens aan zijn neef, de jarige, vragen hoe het nu met hem gaat. We hebben wel veel gelachen die avond, ook een heel gezonde bezigheid. Je kunt je afvragen wat beter is, lachend op je stoel zitten of chagrijnig door het Gelders landschap struinen. En als we dat nu eens combineren? Lachend wandelen of zoiets? Wauw, dan ben je pas goed bezig! ♥Marianne Verrijt
Is dit misschien echt iets voor u? In maart 2014 start het beweegprogramma WandelFit in Harderwijk. KNBLO en Zorgbelang Gelderland willen wandelen of nordic walking stimuleren. Op het sportcomplex van Athlos start op zaterdag 1 maart om 15.00 uur een kennismakings-middag onder deskundige begeleiding. Voor vragen of informatie kunt u terecht bij Jacob van Meerveld (06 - 22 904 308) of mail:
[email protected] Zie ook de agenda op pagina 4.
10
KOOKGENOTEN
Er zijn onder de lezers veel koks die hun recept graag willen delen met anderen, maar daar geen podium voor vinden. Dat is er nu: KOOKGENOTEN! Afhankelijk van het onderwerp wat behandeld wordt in de HARTSLAG gaan we een passend recept publiceren wat goed is voor hart- en vaatpatiënten. En hoe leuk is het als uw naam daar bij staat. Dus, geef uw recept prijs. We gaan ontdekken hoe lekker je kan koken. En vooral samen met u! Alles draait om smaak In deze eerste aflevering staan we stil bij hoe belangrijk smaak is. We kennen natuurlijk de smaken zout, zoet, zuur en bitter, maar er zijn er meer. De ‘vijfde smaak’ is ‘umami’, Japans voor hartig, de smaak van maggi, brokkelkaas of ve-tsin. Sinds kort wordt ook vet als smaak gezien. Dat romige, gladde gevoel in je mond. Maar ook ‘kraak’ en presentatie zijn belangrijk. Verpak bijvoorbeeld spruitjes in een ander jasje en alle kinderen eten het met smaak op. Smaak is dus heel belangrijk, zeker als je hartdieet voorschrijft ‘minder tot geen verzadigde vetten en geen of weinig zout’. Door je hartaandoening ga je anders met je leefstijl om. Je gaat meer bewegen, probeert zoveel mogelijk te ontspannen en je gaat je eetpatroon veranderen. Niet alleen minder en andere vetten, maar misschien wel meer vis dan vlees of meer groente en minder meelproducten. Ieder doet dat op zijn eigen manier en wij zeggen dan: ‘als het maar leuk is’. Het verrassende is: er is méér leuk dan je ooit had gedacht. Waar vinden we smaak? Let allereerst bij de aankoop van je voeding op wat werkelijk smaak heeft. Uit veel groenten zijn de meeste smaakstoffen weg gekweekt. De voedingsindustrie heeft behoefte aan eenheidsworst. Ieders smaak wordt gelijkgesteld aan elkaar en dat is natuurlijk onzin. Op de markt zijn vaak nog
11
verrassend smakende groentes te krijgen. Biologische winkels hebben vaak beter smakende spullen. Het is aan u om dat te ontdekken. Smaak wordt natuurlijk voor het grootste deel door uzelf bepaald, in de keuken. Door combinaties van voedingsstoffen en door toevoeging van smaakstoffen. Misschien kwamen die tot nu toe uit een pakje, maar daar zit nu juist het probleem: potjes en pakjes bevatten vaak een enorme hoeveelheid zout. En dat zit er niet voor niets in: het is een smaakversterker, net als suiker of glutaminaat. Advies: niet doen, want alle kruiden uit een pakje kan je ook zelf los toevoegen, net als een beetje zout of suiker. En die laatste is ook nog eens een caloriebom van jewelste. Meer weten? Lees bijvoorbeeld eens het boekje ‘Het Keuzedieet’ van het Voedingscentrum. Dan krijgt u smaak voorgeschoteld, u leest spelenderwijs over gezonde voeding én u wordt er misschien ook een stuk slanker en gelukkiger van !
♥Rob Steenhuis
Wie heeft er een recept met een verrassende smaak of wilt u uw kookgeheimen met ons delen stuur dan een mailtje naar:
[email protected] en wie weet geven we het dan weer door aan alle andere lezers.
12
EET SMAKELIJK!
Recept voor gezonde en lekkere LASAGNE: In de meeste lasagnerecepten wordt veel (vette) kaas, romige saus en gehakt gebruikt. Daarnaast bevat het vaak weinig groente. Hierdoor is lasagne erg ongezond. Hieronder een gezonde en bovenal lekkere variant. Ingrediënten (4 personen): 3 el zonnebloemolie 9 bladen volkoren lasagne (ca. 180 g) 200 gram mager rundergehakt (of tartaar) 1 blik tomatenblokjes 1 pakje gezeefde tomaten 2 tomaten 1 courgette 1 zak Italiaanse groentemix (ca. 400 g) 2 uien 2 teentjes knoflook 150 g geraspte 30+kaas Italiaanse kruiden (geen mix, hier zit vaak veel zout in), gedroogd of vers, zoals: tijm, basilicum, oregano, rozemarijn Peper Bereidingswijze 1. Was de courgette. Snijdt deze in de lengte en vervolgens door de helft. Maak de uien schoon en snijdt in kleine stukjes (of snipper de ui). Pers de knoflook uit. 2. Verhit de olie in een koekenpan en rul het gehakt. Voeg hierbij de tomatenblokjes en gezeefde tomaten. Maak de tomaten schoon en snijdt in stukjes. Voeg deze ook toe aan de saus en laat ca. 10 min
13
pruttelen. Voeg een klein scheutje water toe. Voeg diverse Italiaanse kruiden toe (1 el per gedroogd kruid of verse kruiden) en roer erdoor. 3. Verwarm de oven voor op 200 graden. 4. Verhit 1 el zonnebloemolie in een koekenpan en fruit de ui en knoflook. Voeg na ca. 3 min de groentemix toe en bak op middelhoog vuur (ca. 5 min). Breng op smaak met peper. 5. Vet een ovenschaal in met 1 el olie. De bodem van de ovenschaal bedekken met een klein laagje tomaten-gehaktsaus; 3 lasagnevellen erover verdelen, goed aandrukken. Hierover een klein beetje saus verdelen en de helft van de groentemix. Dek af met 3 lasagnevellen. Hierover weer een klein laagje saus en de andere helft van de groentemix. Strooi hierover ca. 50 g geraspte kaas en een paar schepjes saus. Hierop weer 3 lasagnevellen en een paar schepjes saus. Daarover de courgetteplakjes. Eindig met de rest van de saus. Lasagne bestrooien met 100 gram geraspte kaas en in het midden van de oven in ca. 25 min gaar laten worden. Voedingswaarde Energie (kcal) : 550 Eiwit (g): 34 Koolhydraten (g): 50 Vet (g): 22; waarvan verzadigd (g): 8 Voedingsvezel (g): 10 Natrium (mg): 667 Toelichting: Door mager gehakt en 30+ kaas te kiezen en een lagere hoeveelheid vlees (normaal ca. 100 g per persoon) bevat dit recept minder (verzadigd) vet en dus ook minder energie. Voldoende groente en volkoren lasagnebladen leveren veel voedingsvezels. Dit geeft het lichaam een verzadigd gevoel. Daarnaast leveren vezels een bijdrage aan een gezond voedingspatroon. Vezelrijk eten verlaagd ook het LDL cholesterolgehalte in het bloed. Op deze manier hoeft lasagne niet ongezond te zijn! Let op: Kant-en-klaarzakjes of potten tomatensaus bevatten vaak veel toegevoegd zout. In dit recept is geen zout toegevoegd, omdat er voldoende zout in zit. ♥ Heleen Landsheer, diëtist
14
CHOLESTEROL
Cholesterol te hoog?! Cholesterol, verzadigd vet, LDL……… Iedereen heeft er wel eens van gehoord. Maar wat is het nu precies? Wanneer is je cholesterol te hoog? Hoeveel mensen hebben eigenlijk een verhoogd cholesterol? In dit artikel leest u daar alles over. Ook hoe u met aanpassingen in uw voedingspatroon uw cholesterolgehalte kunt verlagen en daarmee direct het risico op hart- en vaatziekten vermindert. Veelal is medicatie overbodig als het cholesterolgehalte verlaagd wordt door aanpassing van het voedingspatroon.
Wat is cholesterol nu eigenlijk? Cholesterol is een vetachtige stof die we nodig hebben om te kunnen leven. Zoals een auto olie nodig heeft, hebben mensen cholesterol nodig. Cholesterol is de grondstof voor de aanmaak van veel hormonen. Wat is ‘een verhoogd cholesterolgehalte’? Dit betekent dat de hoeveelheid cholesterol in het bloed te hoog is d.w.z. licht verhoogd > 5,0 mmol/l en verhoogd bij > 6,5 mmol/l. Omdat cholesterol een vetachtige stof is, kan deze niet oplossen in water of bloed. Om cholesterol te transporteren bindt deze zich aan eiwitten, dit zijn de lipoproteïnen: Hoge Dichtheid Lipoproteïnen (HDL), ook wel goed cholesterol genoemd, vervoert het cholesterol af naar de lever om via de darmen weer uitgescheiden te worden. Hoe hoger de HDL-waarde, hoe beter. Lage Dichtheid Lipoproteïne (LDL), ook wel slecht cholesterol genoemd, vervoert cholesterol naar de weefsels van het lichaam. Tijdens dit transport nestelt LDL zich in de wanden van bloedvaten, waardoor deze vernauwen. Dit heet atherosclerose (aderverkalking). Hoe hoger de LDL waarde, hoe hoger het risico op hart- en vaatziekten.
15
Zeer (Very) Lage Dichtheid Lipoprotëinen (VLDL) vervoeren triglyceriden (een andere vetachtige stof) van de darm naar de lever. Hoe lager deze waarde, hoe beter. In het bloed kunnen bovenstaande deeltjes afzonderlijk van elkaar gemeten worden. Als ze samen gemeten worden dan noemt men dat het totaal cholesterolgehalte. Indien dit gehalte te hoog is dan spreekt men van een verhoogd cholesterolgehalte. De verhouding tussen het totale cholesterol en het HDL is de cholesterolratio. Onderstaande waarden zijn de ideale cholesterolwaarden (Hartstichting, Hoog Cholesterol 2013): - Totaal cholesterol: < 5 mmol/l - HDL-cholesterol: mannen ≥ 1,0 mmol/l; vrouwen ≥ 1,2 mmol/l - LDL-cholesterol: ≤ 2,5 mmol/l - Triglycerides: ≤ 1,7 mmol/l - Ratio total cholesterol/HDL < 5 De ratio totaal cholesterol/HDL (dus de verhouding van het goede en het totaal cholesterol) is in principe de beste voorspeller voor het risico op hart- en vaatziekten.
Hoe vaak komt verhoogd cholesterol voor? 24% van de mannen tussen de 30-70 jaar hebben ‘hypercholesterolemie’ (cholesterol > 6,5 mmol/l), of gebruiken cholesterolverlagende medicatie. Dit percentage is 22,6% voor vrouwen in dezelfde leeftijdscategorie. De totaal cholesterolwaarde neemt toe bij ouder worden. Logisch dat bij ouderen meer hypercholesterolemie voorkomt. Tevens heeft ook ongeveer 1 op de 400 Nederlanders familiaire hypercholesterolemie (FH). Hun DNA zorgt voor verhoogd cholesterol gehalte. Met een verandering in de leefstijl alleen is het lastig de cholesterolwaarden te normaliseren. Zij hebben dan ook bijna altijd medicatie nodig.
Hoe verlaag ik mijn cholesterol? De lever produceert cholesterol, maar ook via de voeding krijgen we cholesterol binnen. Bijvoorbeeld door het eten van eieren (daar komt het
16
advies van 3 eieren per week vandaan). Verzadigd vet verhoogt de hoeveelheid cholesterol in het bloed meer dan het eten van een product met cholesterol. Het is dan ook belangrijk de inname van verzadigd vet zo veel mogelijk te beperken. Dus zo min mogelijk de volgende producten eten: ‘harde’ boter, zoals roomboter en gewone margarine, volvette kaas, volle melkproducten, vette vlees- en vleeswaren, koekjes, gebak, chocolade en snacks. Onverzadigd vet, het goede vet, verlaagt het cholesterolgehalte in het bloed. Producten met onverzadigd vet: oliesoorten (behalve palmolie), vloeibare baken braadproducten, noten (kies wel de ongezouten), vis, met name vette vissoorten (zalm, haring, makreel, sardines, paling). Vis bevat daarnaast ook visvetzuren, deze hebben een positief effect op hart- en bloedvaten. Om de aanbevolen norm te halen is het advies 2 keer per week vis te eten, waarvan 1 keer vette vis. Magere vis, zoals kabeljauw, tilapia of koolvis bevat weinig vet en is daarmee een prima vervanger voor vlees!
♥ Heleen Landsheer, diëtist
Bronnen : www.hartstichting.nl, www.voedingscentrum.nl, www.stoeh.nl, www.rivm.nl, Elsevier Gezondheidszorg: Hyperlipidemie, www.nationaalkompas.nl.Heleen Landsheer Heleen Landsheer is diëtist, werkzaam in verpleeg- en verzorgingshuizen. Daarnaast geeft zij in samenwerking met een sportschool de cursus ‘fit en slank’. Hierbij helpt zij de cursisten binnen 10 weken op weg naar een gezondere leefstijl met als doel gewichtsverlies. Tijdens de cursus worden de deelnemers geadviseerd over voeding in relatie tot bijv. hart- en vaatziekten. Heleen heeft mensen met een hoog cholesterolgehalte begeleid.
17
EEN PERSOONLIJK VERHAAL
“ik voelde me een wandelende tijdbom” Interview met Eko Maas. Eko (59) ziet er niet uit als een breekbaar typetje. Grote kerel, stevig gespierd. Een man die zo een onwillige koe oppakt en in een andere wei zet.
‘Eigenlijk heb ik enorm veel geluk gehad. Ik kwam met een trombosebeen in het ziekenhuis en de dag er na had ik wat last van m'n rug bij diep ademen. In het ziekenhuis werd een scan gemaakt. Daar zag men niet alleen diverse longembolieën maar ook een groot aneurysma van mijn aorta vlak bij mijn hart. Pure toeval dat het is opgemerkt. Was het niet opgemerkt dan was de aorta op een bepaald moment gescheurd. Of ik dat overleefd zou hebben, is maar de vraag’ zegt Eko. In het algemeen ontstaat een aneurysma door een zwakke plek in een vaatwand. Door de bloeddruk wordt die plek steeds groter en ontstaat er een soort uitstulping. Hoge bloeddruk, roken, suikerziekte en een hoog cholesterolgehalte zijn risicofactoren. Hoe groter de uitstulping, hoe zwakker de plek en hoe groter de kans dat het aneurysma scheurt. Bij een aneurysma van 5,5 cm of meer is de kans op scheuren zeer groot. Een levensgevaarlijke situatie ontstaat dan. Slechts 1 op de 5 patiënten overleeft een gescheurd aneurysma.
Nooit ergens last van gehad ‘Ik ben nooit ziek geweest. Sporten doe ik al vanaf mijn jeugd. Fitnessen deed ik driemaal per week nadat ik niet meer kon tennissen i.v.m. heupproblemen. Ik voelde me prima en voor mijn gevoel kon ik zo mee op expeditie naar de Mount Everest. Ik had niet het idee dat zoiets me zou kunnen overkomen’ zegt Eko.
18
Je leven staat op z’n kop ‘Na die scan werd mij meteen verteld dat het ging om een aneurysma van 6,3 cm en dat ik geopereerd moest worden. Na zo'n bericht staat de wereld echt op z’n kop’ vertelt Eko. ‘Maar eerst moesten de trombose en longembolieën verdwenen zijn. Na 5 maanden revalideren (3x per week Medi-fit) ben ik in november 2012 in Nieuwegein geopereerd. Een operatie niet zonder gevaar. Ik voelde me gedurende die 5 maanden een wandelende tijdbom: de angst dat het aneurysma scheurt, is groot. Een stuk aorta is vervangen door een kunstvat van 8 cm lengte; daarin hebben ze mijn eigen klep geplaatst en de kransslagaders er op aangesloten. Ik heb 2 uur aan de hart-longmachine gelegen. De operatie duurde 5 uur’ vervolgt Eko. ‘In die 5 maanden heb ik heel wat af gepiekerd. Vooral van mijn vrouw die verpleegkundige is, heb ik veel steun ontvangen. Dat hielp enorm. Maar alles was ook anders. De regelmaat was helemaal weg. En dat is wennen voor iedereen. Je zit thuis en je mag niet werken. Je moet je tijd zien door te komen met andere dingen dan je gewend was te doen.’ ‘Mocht je na de operatie meteen gaan werken of sporten?’ ‘Absoluut niet’ zegt Eko. ‘Eerst revalideren. Een speciaal traject van 10 weken hartrevalidatie dat direct begint nadat je uit het ziekenhuis bent ontslagen. Daarna Medi-fit. Al met al heb ik tot vorig jaar september moeten revalideren. In het begin was ik erg moe. Als je me vraagt hoe ik me nu voel dan zeg ik: redelijk. Ik ben nog niet de oude. Ik ben nog wel eens zo moe dat ik na het 8uur journaal het bed in duik”.
Trombose en aneurysma ‘Hadden de trombose en het aneurysma iets met elkaar te maken?’ ‘Goeie vraag’ zegt Eko ’Het zou kunnen. Aan de binnenzijde van het aneurysma kan de bloedstroom verstoord zijn. Door die turbulentie kan een stolsel gevormd worden en meegevoerd worden naar een kleiner bloedvat verder stroomafwaarts. Dit kleinere bloedvat kan dan plotseling worden afgesloten. Waarschijnlijk is dat bij mij gebeurd. Wel is duidelijk dat mijn hoge bloeddruk bijgedragen heeft aan het ontstaan van mijn aneurysma. Ik
19
weet niet of mijn kinderen zoiets te wachten staat. De specialist heeft aangeraden om onze kinderen en mijn broers te laten onderzoeken. Gelukkig is daar niets bijzonders uit gekomen.’
Terug naar de werkomgeving Laatste vraag ’Je bent nu zo ongeveer 1,5 jaar thuis. Wat zijn je plannen?’ Eko: ‘Sinds september 2013 zit ik in een 4-maands re-integratie programma in Groot Klimmendaal (Arnhem). Dit is een behoorlijk intensief programma om me terug te laten keren in de werkomgeving. Persoonlijke begeleiding door een re-integratiebegeleider, arts, psycholoog, gezondheidspsycholoog en bewegingsdeskundige. Ik heb een geweldige werkgever en ik werk nu vanuit huis, ongeveer 12 uur per week. Als het integratie programma afgelopen is dan probeer ik het aantal gewerkte uren geleidelijk op te voeren. Of ik weer helemaal de oude wordt, weet ik niet. Ik weet wel dat het fanatiek sporten voorbij is. Ik moet me gaan realiseren dat ik te oud ben om nog met de Olympische Spelen mee te kunnen doen. Ik zal me op een ander manier moeten gaan ontspannen. Gewoon fietsen en wandelen geven ook een hoop plezier en ontspanning’. ♥ Jan Jansen
Aantal doden hartziekten gehalveerd Bron: NOS teletekst d.d. 29 januari 2014 Steeds minder mensen overlijden in Nederland aan de gevolgen van hart- en vaatziekten. In 2012 waren hart- en vaatziekten de oorzaak van een kwart van de sterfgevallen. 50 jaar eerder was dat nog de helft, zegt de Hartstichting De daling komt vooral door betere behandelmethoden, zoals dotteren. Ook zijn er minder rokers dan voorheen. De Hartstichting is wel bezorgd over de toename van het aantal chronische hartpatiënten. Dat zijn er nu 130.000. De verwachting is dat dat in 2025 met de helft is toegenomen, vooral vanwege de vergrijzing en het feit dat mensen minder snel aan hartziekten overlijden.
20
STRESS EN ONTSPANNING
Stress vergalt het leven van een hartpatiënt: hoe veranderen we dat? Interview met Jos van Erp Jos van Erp spreek ik in een rustig café met aangename achtergrond muziek in Nijmegen. Opvallend is de ontspanning die Jos uitstraalt. “Ik probeer zo ontspannen mogelijk te zijn. Natuurlijk sta ik ook onder druk om afgesproken doelen te halen. Ik probeer zodanig te plannen dat ik toezeggingen nakom en als dat niet lukt dan overleg ik en proberen we een oplossing te vinden. Wanneer een praktische oplossing mogelijk is pas die dan toe, wanneer dat niet het geval is leg je er dan bij neer en blijf er niet over piekeren want dan gaat het op den duur mis” zegt Jos. Bekend is dat stress invloed heeft op het ontstaan van hart- en vaataandoeningen. Het voortdurend actief houden van het lichamelijke stressmechanisme zorgt er voor dat de hartfrequentie omhoog gaat, de bloeddruk stijgt en de samentrekkingskracht van de hartspier toeneemt. Binnen de hartspier ontstaat er een verhoogde vraag naar zuurstofrijk bloed. Wanneer aan deze vraag niet voldaan kan worden ontstaat er een zuurstoftekort in de hartspier. Op de langere termijn kan dit bijdragen aan het ontstaan van hart- en vaatziekten. Zeker bij mensen die al een bepaalde gevoeligheid hebben op dit gebied, zoals vergevorderde slagaderverkalking of bij mensen met een erfelijke hartaandoening, kan dit een rol spelen. Ontspanning heeft dan ook een positief effect op zowel psychisch als lichamelijk welbevinden. “Stress als gevolg van een hartaandoening is ernstiger” Jos legt uit dat stress-gerelateerde aandoeningen, zoals angst- en stemmingsstoornissen in 20% van de patiënten met een hart- of vaataandoening voorkomt. Je kunt je indenken dat vooral in deze patiënten
21
het risico aanwezig is dat daardoor de aandoening verergert. Maar waarom is dit percentage zo hoog in deze patiënten? Volgens Jos is dat niet zo onlogisch. Je moet je voorstellen dat iemand altijd zonder (noemenswaardige) klachten gewerkt heeft. Plotseling krijg die persoon bijv. een hartinfarct of een hartritmestoornis. In ieder geval een aandoening die het leven behoorlijk op zijn kop zet. Als de acute periode voorbij is dan ga je piekeren “Kan ik mijn werk nog wel doen?”, “Beschouwen ze me niet als een invalide?‘, “Kunnen we nog wel op vakantie?’, “Kan ik nog wel functioneren?’ , ‘Kan ik nog z’n aanval krijgen en overleef ik die wel?’ en nog meer van die vragen. Ook de partner zit met die vragen. Dat maakt de situatie er niet gemakkelijker op. Ook worden allerlei lichamelijke klachten al snel in verband gebracht met een nieuwe hartkwaal of een verslechtering van de situatie. Vaak blijkt er niets aan de hand te zijn met het hart. Deze patiënten hebben een verhoogde gevoeligheid vanwege de onzekerheid en de angst dat er weer iets kan gebeuren. Iedere patiënt reageert anders. Deze reacties kunnen een sterk negatief effect hebben op de kwaliteit van leven. Deze psychologische reacties op de situatie wegen vaak aanzienlijk zwaarder dan de objectieve ernst van de onderliggende hart- of vaataandoening. Aangetoond is dat stress invloed heeft op het ontstaan, en de verergering, van hart- en vaataandoeningen. Binnen de huiselijke situatie is vaak ook sprake van spanningen bij de partner en andere naasten omdat ook zij zich zorgen maken. Het is normaal dat net na de confrontatie met de hart- of vaataandoening zowel patiënt als partner zich zorgen maken en angstig zijn. Wanneer dit echter maanden door blijft slepen is het zaak om hier iets aan te doen. Hij voegt er wel aan toe dat ‘dit gemakkelijker gezegd is dan gedaan”. Jos vervolgt ‘Het is in ons zorgsysteem niet altijd duidelijk bij wie of welke instantie je hiervoor terecht kunt’.
“De cardioloog begrijpt me niet” Een cardioloog bekijkt het meestal vanuit de medische kant. Er wordt een ECG gemaakt of er wordt bijv. een inspanningstest gedaan. Meestal zegt de cardioloog ‘Er is niets aan de hand. Prima, zo door gaan’. Medisch gezien
22
heeft de cardioloog gelijk echter deze medici zijn niet opgeleid om klachten als gevolg van spanning en onrust te herkennen en te verhelpen. Dat geldt meestal ook voor verpleegkundigen omdat ze niet opgeleid zijn om behulpzaam te zijn bij het oplossen van stress problematiek. ‘Om de onrust en spanning te verminderen of er vanaf te komen, is het van groot belang om het bespreekbaar te maken en vervolgens hulp te zoeken’ zegt Jos stellig. ‘Begin thuis of met iemand die je vertrouwt en ga dan naar je huisarts. De huisarts zal je verwijzen naar de GGZ (Geestelijke Gezondheid Zorg) of een andere aanpak met je bespreken. Dat kan yoga zijn of een mindfulness therapeut. In alle gevallen is het belangrijk dat je een manier vindt om met je aandoening om te gaan door uit te vinden wat je nieuwe grenzen en mogelijkheden zijn.
De Hart&Vaatgroep gaat helpen “Het probleem van stress wordt door zorgverleners niet of te weinig herkent. Er moet meer aandacht komen. Het is belangrijk dat patiënten begeleid worden bij het omgaan met stress. We ontwikkelen nu stressmanagement – trainingen. Uniek is dat deze training niet alleen gegeven wordt door een psycholoog maar samen met een hiervoor geschoolde ervaringsdeskundige. In vijf bijeenkomsten wordt stilgestaan bij de veranderingen ten gevolge van de hart- of vaatziekte en hoe daar mee om te gaan. Ontspanningsoefeningen en mindfulness maken onderdeel uit van de training, evenals e-coaching. Bij positief resultaat zal de training landelijk worden uitgerold. We hopen zo spoedig mogelijk goed nieuws naar buiten te kunnen brengen” zegt Jos van Erp. Daarnaast gaat de Hartstichting samen met de Hart&Vaatgroep in gesprek met zorgaanbieders en zorgverzekeraars om de stress-gerelateerde problematiek ook daar onder de aandacht te brengen. . ♥ Jan Jansen
23
UIT DE PRAKTIJK VAN DE HARTFALENPOLI Het aanpassen van leefstijl maakt hartfalen draaglijker We spreken met Mireille Vermeulen, hartfalenverpleegkundige op de polikliniek Cardiologie van het Ziekenhuis Rivierenland Tiel. Mireille werkt 10 jaar als hartfalenverpleegkundige.
‘Het verbaast me soms dat mensen niet weten wat hartfalen is, dat dit een ernstige hartziekte is . Het komt voor bij ongeveer 130.000 mensen in Nederland. Het aantal mensen met hartfalen zal de komende jaren fors toenemen. Hartfalen is een ziekte die meestal niet te genezen is, maar wel goed te behandelen; met behoorlijke aanpassingen van het dagelijks leefpatroon wordt het leven van een hartfalen patiënt dragelijker. De patiënt is zich niet altijd bewust hoe belangrijk zijn of haar eigen gedrag kan zijn. De aandoening is ernstig, daar proberen wij de patiënt, partner en familie bewust van te maken’ zegt Mireille Vermeulen. Hartfalen is een aandoening waarbij het hart niet meer in staat is om voldoende bloed uit te pompen om aan de behoeften van de weefsels te voldoen. Dit leidt tot snelle vermoeidheid en kortademigheid bij geringe inspanning. Het lichaam gaat vocht vasthouden (bijvoorbeeld dikke enkels). De medicamenteuze behandeling is gericht op het beter doorbloeden van de weefsels en het versneld afvoeren van overtollig vocht (diuretica). Bij ernstig hartfalen is er een grote kans op gevaarlijke hartritmestoornissen; een inwendige cardioverter defibrillator (ICD) kan dan geplaatst worden. ‘Maar er is meer nodig dan dat’ zegt Mireille. ‘Het is beter om je leefstijl ook aan te passen. Stoppen met roken, aanpassen van je eetpatroon en meer bewegen. Veel stress is ongunstig daar proberen we ook iets aan te doen’.
Met humor en vertrouwen is veel te bereiken ‘Je moet wel heel erg streng zijn?’ vragen we aan Mireille. ‘Daar bereik je niets mee’ zegt Mireille resoluut. ‘Het gaat erom dat de patiënt begrijpt, wat
24
hartfalen inhoudt en dat de aandoening ernstig is. Ik leg dat uit met heldere voorbeelden zodat de patiënt dit begrijpt, zo ook de partner en familie, het is daarom ook goed als zij bij de gesprekken aanwezig zijn. Ik probeer de nodige humor erin te brengen en een vertrouwensbasis op te bouwen. Samen gaan we aan de slag om er het beste van te maken. Dat lukt in de meeste gevallen’. Hartfalenpatiënten komen eerst bij de cardioloog die de medicatie voorschrijft en de situatie bespreekt. Zo’n gesprek is kort. Vervolgens wordt een patiënt doorverwezen naar de hartfalenverpleegkundige. Deze verpleegkundige maakt deel uit van een team dat bestaat uit een cardioloog, diëtist, fysiotherapeut, maatschappelijk werker en psycholoog. ‘We nemen alle tijd om de situatie met patiënt, partner en familie door te spreken. Iedere patiënt wordt doorgestuurd naar de diëtiste. Aanpassing van eetpatronen en zo min mogelijk zout gebruiken, zijn essentieel. In overleg met de patiënten worden zij naar een beweegprogramma verwezen. Dit is een speciaal programma voor hartfalenpatiënten in het ziekenhuis onder leiding van fysiotherapeuten, 3 maanden lang, 2 maal per week. Iedereen heeft een individueel programma. Bij aanvang wordt een looptest gedaan en na 3 maanden blijkt dat vrijwel iedereen progressie geboekt heeft’. Op onze vraag ‘Houdt het dan op na 3 maanden?’ zegt Mireille: ‘we kijken met de patiënt hoe hij/zij thuis deze training kan voortzetten. Dat kan elders bij een sportschool zijn, maar ook in het ziekenhuis kan men (tegen betaling) 1 of 2 keer per week blijven fitnessen/trainen. Veel patiënten voelen niets voor een sportschool, dagelijks een stukje lopen of fietsen is natuurlijk ook prima, belangrijk is dat te doen wat bij die persoon past en wat hij of zij prettig vindt. Een enkele keer als blijkt dat het opnieuw nodig is dan volgt er een nieuwe aanmelding voor het 3-maandelijks programma. Daarnaast hebben wij regelmatig contact met de patiënten en bespreken we hoe het met de lichamelijke conditie gaat. Je maakt op deze manier ook duidelijk dat bewegen essentieel is, ook al gaat het soms maar om een heel klein stukje lopen of een paar arm- en been oefeningen per dag’.
25
Hartfalenpoli heeft zijn nut bewezen ‘Is de hartfalenpoli geen extra kostenpost die straks wegbezuinigd wordt?’ vragen we. ‘Om die vraag te beantwoorden moet je weten hoe de situatie was toen er nog geen hartfalenpoli’s waren’ zegt Mireille. ‘Patiënten kregen medicijnen voorgeschreven en werden vervolgens naar huis gestuurd. Doordat er geen of nauwelijks begeleiding was, waren er erg veel (langdurige) ziekenhuisopnames. Deze patiënten hielden veel vocht bij zich en hadden het zeer benauwd. Als de patiënt weer stabiel was, werd hij weer naar huis gestuurd maar meestal bleek enige tijd later een opname weer noodzakelijk te zijn. Ziekenhuisopnames zijn duur en de vraag was of deze aanpak wel de juiste was. Met de komst van de hartfalenpoli’s is het aantal ziekenhuisopnames verminderd. Er wordt door verschillende disciplines van het hartfalenteam gekeken of de patiënt de juiste behandeling en begeleiding krijgt. Kwaliteit van leven is toegenomen en patiënten leven langer. De hartfalenpoli heeft duidelijk zijn nut bewezen en is niet meer weg te denken’ zegt Mireille. Ze voegt eraan toe dat ‘hart en vaatziekten in de Betuwe meer voor komen dan in omliggende regio’s. Een goede reden voor het hebben van een hartfalenpoli’.
Ik krijg energie uit mijn werk ‘Je moet regelmatig slechtnieuws gesprekken voeren. Is dat niet belastend, beïnvloedt dit niet je werk en je thuisomgeving?’ vragen we. Mireille zegt ‘Laat ik voorop stellen dat er twee hartfalenverpleegkundigen zijn, mijn collega Christel Morang en ik; we hebben veel steun aan elkaar. Daarnaast werken we in een team waarin we alles bespreken. Als blijkt dat klachten toenemen en de patiënt in de palliatieve fase komt, dan bespreken we dat met de patiënt, deze confronterende gesprekken horen juist ook bij de begeleiding. Ook al is dat soms best moeilijk. Maar er zijn ook veel positieve dingen. We zien dat het met veel patiënten ook lange tijd beter gaat als resultaat van de behandeling en de adviezen die ze van ons krijgen. Ze gaan vaak gezonder eten en meer bewegen. Tot onze taken behoort ook het aanpassen van de hartfalenmedicatie en, indien een patiënt vocht vast houdt, worden de diuretica (plasmedicatie) aangepast. Als een patiënt ons opbelt met een probleem dan proberen we zo iemand zo snel mogelijk te helpen. Het geeft ons voldoening dat we dit, laagdrempelig, kunnen doen. Dit wordt door
26
patiënten, partners en familie zeer gewaardeerd. We zijn er voor de patiënt en dienst naasten. Het plezier en de energie halen we uit het feit dat we daadwerkelijk bijdragen aan het verbeteren en in stand houden van de kwaliteit van leven van de patiënt”.
♥Rob Steenhuis/ Jan Jansen
Ziekenhuis Rivierenland is een streekziekenhuis met 373 bedden en bestrijkt de gehele Betuwe. Het ziekenhuis heeft twee buitenpoliklinieken in Culemborg en Beneden Leeuwen. Binnen Ziekenhuis Rivierenland zijn alle medische disciplines aanwezig en er zijn allerlei samenwerkingsverbanden met bijvoorbeeld het St. Antonius Ziekenhuis (Nieuwegein), het Radboud ziekenhuis (Nijmegen) en het UMC (Utrecht).
De Hart&Vaatgroep organiseert regelmatig Kookworkshops “Minder zout, meer smaak” voor patiënten met hartfalen. Ze doet dit samen met de verpleegkundigen van de hartfalenpoli en één van de diëtisten van het ziekenhuis. Zie de agenda op pagina 4 of ga naar www.hartenvaatgroep.nl
27
UIT DE PRAKTIJK VAN DE DIËTISTE Let op uw gewicht! Mw. Jansen is in juni 2013 opgenomen geweest op de afdeling cardiologie met de diagnose hartfalen na een groot voorwandinfarct. Bij opname weegt mw. 83 kg (= vocht) bij een lengte van 1.64 cm. Haar normale gewicht is 75 kg. Mw. is gehuwd en woont zelfstandig. In de ziektegeschiedenis komt een CVA (beroerte) voor. Ze krijgt de nodige medicijnen voorgeschreven. Tijdens opname is zij bezocht door een diëtist. Ze krijgt het advies om een natriumbeperkt dieet te volgen en maximaal 1500 ml vocht per dag te drinken. Uit de voedingsanamnese blijkt dat ze in het ziekenhuis minder eet dan thuis. Ze gaat ook energierijke tussenmaaltijden gebruiken om ondervoeding tegen te gaan. Tijdens opname wordt mw. regelmatig bezocht door de diëtist. Het gewicht daalt door het ontwateren en bij ontslag weegt mw. 73 kg. Ze krijgt een schriftelijk advies mee naar huis. Er wordt een afspraak gemaakt op het spreekuur bij de diëtist en ze gaat starten in het beweegprogramma hartfalen. Mw. vertelt dat haar eetlust erg slecht is door smaakverandering en aversie tegen bepaalde voedingsmiddelen. Ze is erg moe, kan moeilijk naar het toilet en heeft nergens zin in. Het gewicht is verder gedaald van 73 kg naar 68 kg. Ze traint bij de fysiotherapie 2 x per week maar wil hier mee stoppen omdat het haar teveel energie kost. Uit de voedingsanamnese blijkt dat dat ze minder dan 1000 ml vocht per dag drinkt, 800 kcal en 38 gram eiwit eet. Mw. neemt af en toe cup a soup met de gedachte om aan te sterken. Doordat mw. traint bij de fysiotherapie en niet voldoende eet en drinkt breekt ze nu haar eigen spiermassa af en dat verklaart de klachten van vermoeidheid en futloosheid. Belangrijk is dat mw. eerst aansterkt voordat ze verder gaat in het beweegprogramma. De diëtist overlegt met de hartfalenverpleegkundige en fysiotherapeut en er wordt besloten dat mw. tijdelijk stopt met het beweegprogramma.
28
De diëtist adviseert om meer te drinken, minimaal 1500 ml p.d. maar geen drinkbouillon meer. Ze schrijft 2 x daags drinkvoeding voor een combinatie eiwitrijke drinkvoeding en vezelrijke drinkvoeding. Na 1 maand komt mw. weer op het spreekuur. Ze neemt 2x per dag drinkvoeding maar haar eetlust blijft slecht. Gewicht is stabiel gebleven. Ontlasting gaat iets beter maar blijft een knelpunt. Het bereiden van de warme maaltijd ontneemt mw. alle eetlust en ze overweegt maaltijdservice. Er vindt overleg plaats met de hartfalenverpleegkundige over medicatie voor obstipatie. Na 6 weken ziet de diëtist mw. weer op het spreekuur. Ze heeft natriumarme maaltijden via maaltijdservice geregeld en dat levert nu een rustpunt op in de dag. Het gewicht is gestegen naar 70 kg en mw. voelt zich niet meer zo lusteloos. Ze heeft meer levenslust. Ze is ook gestart met medicatie voor obstipatie en drinkt meer waardoor ontlasting nu geen problemen meer geeft. We spreken af dat we dit gewicht handhaven en geleidelijk aan drinkvoeding afbouwen. Mw. hervat de training weer om conditie op te bouwen. De moraal van dit verhaal Bij patiënten met hartfalen moet je altijd alert zijn op ondervoeding. Het ongewenst aankomen in gewicht kan betekenen dat iemand vocht vasthoudt maar zomaar kilo’s afvallen kan ongunstig zijn voor het verdere beloop. Wees als patiënt ook oplettend wanneer je plotse veranderingen in je gewicht constateert. ♥ Irma Oosterhof, diëtist Ziekenhuis Rivierenland Tiel
29
Vanaf 1 april 2014, het is geen grap, starten we met een Hartcafé en dan verder iedere eerste dinsdag van de maand. En waar kan dat beter worden gehouden dan in een café!? De kastelein, zelf een hartpatiënt, is erg enthousiast en wil graag zijn ruimte ter beschikking stellen. Wij hopen op een aantal fijne avonden waarop we graag met u van gedachten wisselen over alles wat ons als hartlotgenoten bezighoudt. Van harte welkom!
30
GOED OM TE WETEN
Een hartaandoening en tóch op vakantie! Ook dit jaar organiseren de Hart&Vaatgroep en de Hartstichting vakanties speciaal voor mensen met een aangeboren of op jonge leeftijd verworven hartafwijking. De vakanties starten op 28 april en eindigen op 21 oktober. Er zijn gezinsweken, gezinsweekendenkinderweken, jongerenweken etc. Ze staan allemaal op www.hartenvaatgroep.nl/vakanties. Wil je mee als deelnemer of gezin, kijk dan op bovengenoemde site of neem voor meer informatie contact op met Bert-Jan van Veen, 088-11 11 600) of mail naar:
[email protected]
Adviespunt Zorgbelang Bij het Adviespunt Zorgbelang kunt u terecht met uw klacht of vraag over de zorg. Zij beantwoorden uw vragen en geven advies over vervolgstappen die u kunt zetten. De medewerkers kennen uw patiëntenrechten en de zorgsector in iedere regio. U kunt hen bereiken via telefoonnummer: 0900 243 70 70 (maandag t/m vrijdag van 09.00 tot 16.30 uur, 10 cent per minuut). Kijk ook op www.adviespuntzorgbelang.nl U kunt ook rechtstreeks bellen met Zorgbelang Gelderland 026-384 28 22
31
COLOFON
Het kwartaalblad HARTSLAG is een uitgave van de Hart&Vaatgroep regio Gelderland, Noord Limburg en Oost-Brabant Postadres:
Postbus 6501 6503 GA Nijmegen 024-356 77 28
Website regio: www.hartenvaatgroep.nl/gelderland Email regio:
[email protected]
Redactie:
Will Peters, Leonie Eppenga, Jan Jansen, Rob Steenhuis
Eindredactie:
Mevr. Will Peters Hatertseweg 705 6535 ZR Nijmegen 024-323 69 84
[email protected]
De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties en artikelen met bronvermelding. Overname van artikelen is slechts toegestaan na toestemming van de redactie.
Rekeningnummer: NL19 ABNA 0624 743 268 t.n.v. Hart&Vaatgroep Gelderland
32
CONTACT MET DE REGIO
Voorzitter:
vacature
Vicevoorzitter:
Dhr. Jan v Heusden
Secretaris:
Mevr. Leonie Eppenga
[email protected] 0317 357 109
Penningmeester:
Dhr. Math Jacobs
Patiëntenbegeleiding: Dhr. Koos van Staveren 0318 620 766
Activiteiten:
Dhr. Theo Bosmans
[email protected] Dhr. Ger Winters en mevr. Riet Winters
[email protected]
Lidmaatschap van de patiëntenvereniging De Hart&Vaatgroep kost €20,-- per jaar. Rekeningnummer: Rekeningnummer NL61ABNA 0548 321 159 t.n.v. De Hart&Vaatgroep, Den Haag Inning via acceptgiro. Voor informatie: Website:
088-11 11 600 www.hartenvaatgroep.nl
33
__________________________________________________ Dit is een uitgave van De Hart&Vaatgroep regio Gelderland, Noord Limburg en Oost Brabant. Deze regio is onderdeel van de Hart&Vaatgroep gevestigd in Den Haag. De Hart&Vaatgroep is de patiëntenorganisatie van en voor mensen met een hart- of vaatziekte. Er wordt zowel landelijk als op regionaal niveau gewerkt aan informatievoorziening, lotgenotencontact, leefstijlbegeleiding en collectieve belangenbehartiging . De Hart&Vaatgroep is opgezet voor en door mensen die zelf een hartof vaataandoening hebben of hun naasten. Lid worden van De Hart&Vaatgroep: Door uw steun kunnen wij ons inzetten voor hart- en vaatpatiënten. Kijk voor meer informatie over De Hart&Vaatgroep, het lidmaatschap (€ 20,-) of het donateurschap op onze website www.hartenvaatgroep.nl of bel met het secretariaat in Den Haag 088-11 11 600. ________________________________________________ Retouradres: De Hart&Vaatgroep regio Gelderland Postbus 6501 6501 GA Nijmegen
34
