Kan je een “cognitieve reserve” opbouwen? Jo Lebeer Faculteit Geneeskunde, Vakgroep Eerstelijns- en Interdisciplinaire Zorg, Universiteit Antwerpen
Salutogene kijk • Salutogeen: salus (gezondheid) – genese (ontstaan) • Aaron Antonovsky (Beer Sheva Universiteit, Israel): wie blijft gezond ondanks risicofactoren? “sense of coherence”
2
Pathogeen perspectief – Salutogeen perspectief
5,5 – 55% van 40-49 krijgen Alzheimer Seniele plaques Overexpressie Amyloid β PP Agnosie, apraxie Frontale kwab dysfunctie …
45-95% worden niet dement Mensen met downsyndroom zijn een verrijking van de samenleving
3
Slechte correlatie tussen neuropathologie en klinische dementie • Alzheimer neuropathologie ( seniele plaques) bij bijna 100% >40 jarigen met DS • Ondanks levenslange overexpressie van AβPP, toch maar Amyloid-β accumulatie na 30 jaar • Ondanks de plaques, toch >10 jaar vooraleer symptomen; lang niet iedereen met neuropathologische verschijnselen krijgt effectief dementie •
Dalton e.a. in Berg, Karlinsky & Holland, 1993
4
Neurologische compensatie • Hogere activiteit als reactie op plaque vorming • Hogere “drempel” voor ontwikkelen van dementie • Cognitieve reserve : door verhoogde plasticiteit in temporale entorhinale cortex + parahippocampus Head, E., Lott, IT, Patterson, D., Doran, E., & RJ Haier, Journal of Alzheimer Disease 11 (2007), 61-76
5
Kan je cognitieve reserve stimuleren? • Behaviour enrichment + environmental enrichment + social enrichment + cognitive training bij honden: verbetering leervaardigheden+ cognitieve functies ondanks Aβ plaques
• Mensen met DS met hoger cognitief niveau pre-dementie, takelen niet zo snel af • Fysieke activiteit+ “rijke” omgevingsstimulatie+ sociale verrijking verbeteren hersenfunctie • •
Head, E., Lott, IT, Patterson, D., Doran, E., & RJ Haier, Journal of Alzheimer Disease 11 (2007), 61-76 Nithianantharajah, J. & Hannan A, Nature Reviews of Neuroscience, 7 (2006), 697-709
6
Zijn er programma’s die cognitief activeren? • Feuerstein’s Instrumenteel Verrijkingsprogramma • Gebaseerd op theorie Cognitieve Modificeerbaarheid en Gemedieerde Leerervaring • 14 “instrumenten” potlood en papier © R. Feuerstein – logo IVP
7
Instrumenten van het IVP
© R. Feuerstein, Instrument “Sjablonen” uit het
Instrumenteel Verrijkingsprogramma; een complex patroon bestaande uit verschillende vormen en kleuren, mentaal ontleden in zijn basiscomponenten
1. Organisatie van Stippen 2. Oriëntatie in de Ruimte 1 3. Vergelijken 4. Classificeren 5. Illustraties 6. Analytisch Waarnemen 7. Oriëntatie in de Ruimte 2 8. Familierelaties 9. Tijdsrelaties 10. Instructies 11. Cijferreeksen 12. Syllogismen 13. Transitieve relaties 14. Sjablonen 8
Onderzoek over IVP Feuerstein • • • • • •
71 individuen met intellectuele beperking Allen in instituut IQ 40-69 (DS: IQ 46; SD9,6) Leeftijd 20- >50 Sessie 1 ½ u/week Significante Cognitieve vooruitgang in verbale en nonverbale cognitieve tests • Duurzaam, ook na 3 jaar Lifshitz & Rand, Mental Retardation 37 (1999), 125-138 Lifshitz & Tzuriel, (2004), Durability of Effects of Instrumental Enrichment in Adults with Intellectual Disabilities, Journal of Cognitive Education & Psychology, 3, 297-322
9
Rol van biochemie? • • • • •
“anti-dementie” farmaca: bij “gewone” Alzheimer veelbelovend: rivastigmine, donezepil, memantine, galantamine Bij volwassenen met Downsyndrome en dementie veel minder duidelijk; ook neveneffecten Nog veel meer onderzoek nodig bij populatie met intellectuele beperkingen Voedingssupplementen? Anti-oxidanten? Nicotine?
•
• Prasher, Int.Journal of Geriatric Psychiatry 2004; 19: 509–515 Thiel & Fowkes, Can cognitive deterioriation associated with Down syndrome be reduced? Medical Hypothesis, 2004, 64, 524-532
10
Het blijft een raadsel • • • •
Oudst bekende man is 71 Geen hoog IQ in begin Al van jongsaf in instituut Wel veel activiteit
Krinsky-McHale e.a., Intellectual & Developmental disabilities, 46 (2008), 215-228
11
Optimistisch alternatief
Wacht tot er een fles aanspoelt dan kunnen we een . S.O.S. sturen
• Feuerstein: mediatie van optimistisch alternatief: “in the face of uncertainty, choose the most optimistic alternative” • Als mensen in een positief verloop van de situatie geloven, investeren ze meer in het zoeken naar alternatieven
Tekening Peter Sackx. Uit: J.Lebeer, Bouwen aan leren leren, Acco 2003)
12
Tot slot • Chromosomen hebben niet het laatste woord •
( Le Monde citaat R. Feuerstein)
13
