Jaarverslag. Jaarverslag. Stichting. Het Noordbrabants Landschap. natuur dichtbij huis. Brabants Landschap

Jaarverslag

Jaarverslag

’ 15

’ 15

Stichting Het Noordbrabants Landschap

natuur dichtbij huis

Brabants Landschap

1

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Natuurbehoud met het Brabants Landschap Elke provincie heeft een organisatie die zich richt op aankoop en beheer van natuurgebieden

in die provincie. In Noord-Brabant is dat Brabants Landschap. Ook in de overige provincies zijn Landschappen actief. Deze afzonderlijke en zelfstandige Landschappen hebben allemaal hetzelfde doel: behoud, beheer en ontwikkeling van de natuur. De twaalf provinciale Landschappen werken samen in de stichting Unie van Provinciale Landschappen

(De12Landschappen). Samen hebben ze ruim 100.000 hectare natuurterrein in eigendom en beheer. Daarnaast is Brabants Landschap via het Coördinatiepunt Landschapsbeheer aangesloten bij Landschapsbeheer Nederland. Hierin werken de

provinciale organisaties voor landschapsbeheer samen. Sinds 1 juli 2014

is LandschappenNL opgericht als nieuwe, gezamenlijke organisatie van de koepels De12Landschappen en Landschapsbeheer Nederland.

Sinds 1932 strijdt Brabants Landschap voor het behoud van natuur- en landschapsschoon in de provincie Noord-Brabant. Bijna 29.000 gezinnen steunen Brabants Landschap daarbij.

Brabants Landschap heeft ruim 18.000 hectare natuurterrein in eigendom en beheer. Deze

natuurterreinen zijn aangekocht deels met behulp van subsidie van Rijk en Provincie en deels met eigen financiële bijdrage. Brabants Landschap beheert en ontwikkelt deze terreinen op basis van zorgvuldig opgestelde beheer- en inrichtingsplannen. Om begrip te kweken voor het behoud van typisch Brabantse natuur organiseert Brabants Landschap tal van

activiteiten. Zo ontvangen alle beschermers ieder kwartaal een natuurtijdschrift, is de

website voorzien van actuele informatie en worden social media ingezet om nieuws en wetenswaardigheden te verspreiden.

Ook geeft Brabants Landschap via het Coördinatiepunt Landschapsbeheer voorlichting over

de aanleg en het beheer van kleine landschapselementen zoals houtwallen, erfbeplantingen, houtsingels, natuurvriendelijke oevers en poelen. Daarnaast is het Coördinatiepunt

verantwoordelijk voor de uitvoering van diverse regelingen voor agrarisch natuur- en

landschapsbeheer en de coördinatie van het vrijwillig landschapsbeheer en het vrijwillig soortenbeheer van uilen, weide- en akkervogels.

Brabants Landschap werkt met veel organisaties samen. Eén van de belangrijkste is de

Nationale Postcode Loterij. De Nationale Postcode Loterij keerde in 2015 in totaal 328 miljoen euro uit aan 100 goede doelen op het gebied van mensenrechten, ontwikkelingssamen werking en natuur-, landschap- en milieubescherming.

De twaalf provinciale Landschappen ontvingen in 2015 gezamenlijk een bedrag van 13,5

miljoen euro uit de netto-opbrengst van de loterij. Dit is een belangrijke bron van inkomsten

voor de twaalf provinciale Landschappen en het samenwerkingsverband De12Landschappen.

Ook Landschapsbeheer Nederland, het samenwerkingsverband van de provinciale stichtingen Landschapsbeheer, ontving een aanzienlijke bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. Brabants Landschap ontving in 2015 in totaal een bedrag van € 1.125.000,- (zie § 3.2

fondsenwerving). Dit geld maakt het voor Brabants Landschap mogelijk om projecten uit te voeren die anders niet gerealiseerd zouden kunnen worden.

2 Het Brabants Landschap ontvangt financiële steun van de Nationale Postcode Loterij

Jaarverslag

’ 15

Stichting Het Noordbrabants Landschap Statutair gevestigd te ’s-Hertogenbosch Stichting Het Noordbrabants Landschap (Brabants Landschap) Landgoed Nemerlaer, Haaren Correspondentie-adres:

Postbus 80, 5076 ZH Haaren Telefoon: 0411 62 27 75

E-mail: [email protected]


Brabants Landschap

Website: www.brabantslandschap.nl

mei 2016

Brabants Landschap heeft het keurmerk van

Brabants Landschap heeft

het Centraal Bureau Fondsenwerving voor

de status van Algemeen Nut

verantwoorde fondsenwerving en -besteding.

Beogende Instelling (ANBI).

Stichting


Klik op de paginacijfers en ga naar het desbetreffende hoofdstuk

Inhoud

2

Voorwoord

’ 15

Terugkijkend op 2015 mogen we zeggen dat we een bewogen jaar achter de rug hebben.

In dat jaar werd de samenvoeging van Landschapsbeheer Nederland en De12Landschappen namelijk beklonken, na bijna drie jaar van intensief overleg.

Voor Brabants landschap was die samenwerking natuurlijk al vele jaren een feit, immers bij ons is Landschapsbeheer al vele jaren geïntegreerd.

Maar voor de meerderheid van de collega-landschappen was een nog onontgonnen gebied te verkennen.

Die samenwerking per 1 januari 2016 was een mooie, maar evenzeer noodzakelijke

stap in de krachtenbundeling van de Landschaps- en Terreinbeherende organisaties. Nodig om onze idealen ten aanzien van Natuurbehoud en -ontwikkeling bij de bevolking, bedrijfsleven en overheden voor het voetlicht te brengen. Aan de noodzaak daartoe kan en mag niet getwijfeld worden.

Onze samenleving, onze democratie, lijkt helaas op een aantal gebieden de

bedenkelijke kenmerken van een schreeuw-democratie te gaan vertonen, waarin de luidste roepers het gelijk aan hun kant denken te krijgen.

De noodzaak van behoud en ontwikkeling van een gezonde en veelzijdige natuur wordt naar mijn gevoel nog te vaak weggedrukt door economische belangen, als waren die van een hogere orde.

Het is dan ook onze plicht, om die natuur “die niet voor zichzelf kan spreken” (quote Peter van Wijmen) te verdedigen door te wijzen op de economische-, maatschappelijke- en gezondheidseffecten die aan een rijke en diverse natuur zijn toe te schrijven.

In onze communicatiecampagnes, ook die gericht op onze jeugd, onderstrepen wij die gedachte dan ook steeds.

Brabants Landschap en Coördinatiepunt Landschapsbeheer prijzen zich gelukkig met medewerk(st)ers die zich, samen met duizenden vrijwilligers, dag in dag uit, vol overgave, met inzet en verbondenheid inzetten voor Natuur en Landschap.

Dat maakt Brabants Landschap tot een efficiënte en effectieve organisatie met wijde vertakkingen in alle geledingen van Brabant.

Zij allen verdienen daarvoor dan ook onze grote dank en waardering. Ook dit jaarverslag bevat weer een schat aan informatie waarmee ik u veel lees plezier toewens.

Bert van Dijk, voorzitter

3

Stichting


1 Kernactiviteiten terreinbeheer 1.1

Inleiding

1.2

Aankoop

De belangrijkste verantwoordelijkheid van Brabants

In 2015 werd door aankopen en ruilingen 96 ha toe-

den, ons landschap en ons erfgoed.

transacties. Het ging hierbij overwegend om kleinere

Landschap is een goed beheer van onze natuurgebieDit beheer gebeurt planmatig en doelmatig. Brabants Landschap beheert op basis van beheerplannen en

werkplannen. Beheerplannen worden periodiek herijkt op basis van beheervisies. Veel werk wordt uitbesteed. Hierbij werkt Brabants Landschap samen met boeren, landgoedeigenaren en vrijwilligers.

Een steeds groter probleem is de dumping van vuilnis, drugsafval en asbest in onze terreinen. Wij zoeken op

dit punt de samenwerking met gemeenten en provincie. Aankoop staat meestal in dienst van een adequaat

beheer. Door verwerving van enclaves worden inrich-

tingsprojecten mogelijk. Uitbreidings- en afrondings-

aankopen maken een betere kwaliteit van het beheer mogelijk. Het Groen Ontwikkelfonds Brabant (GOB)

helpt ons om onze ambities waar te maken en om ons aandeel in de realisering van het Natuur Netwerk Brabant (NNB) te realiseren.

gevoegd aan ons beheer areaal. Dit gebeurde met 56 aankopen van één of enkele hectaren. Grotere aan-

kopen vonden plaats via het Bidbook Groene Woud

(41 ha) en in Bergen op Zoom. Hier droeg Cosun - het moederbedrijf van de Suikerunie - een zandwinplas

van 12.68 ha genaamd ‘de Zanderijen’, over aan Brabants Landschap. We hadden verwacht dat in 2015

ook enkele grote overdrachten van de landinrichtingsprojecten de Hilver en Weerijs-Zuid door de provincie

Noord-Brabant zouden plaatsvinden. Deze zijn echter uitgesteld.

Een opzienbarende verkoop was de Dommelbimd (6.25 ha) in Boxtel aan de gelijknamige stichting, bestaande uit Boxtelse burgers.

We kochten deze grond in het Dommeldal aan de rand van de bebouwde kom van Boxtel in 2013 aan om de

Stichting Dommelbimd in staat te stellen een crowdfundingsactie op te zetten. Dit is heel succesvol verlopen

met veel landelijke publiciteit. Om ook in de toekomst

een stem te hebben in de ontwikkeling van het gebied, hebben we 5% ervan in zogenaamde ‘onverdeeldheid’ aangehouden.

19.000

hectar e

oppervlakte

18.026 ha

18.000 17.000 16.000 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000 10.000 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15

4

Jaarverslag

1.3

’ 15

Beheerplanning

De Beheercommissie kwam in 2015 vijf keer bijeen. Deze

Beheerplannen

commissie bestaat uit onafhankelijke deskundigen, be-

voor de samenstelling van de commissie § 4.1 Bestuur).

een periode van 10 jaar. In die gebieden waar Brabants

stuursleden en medewerkers van Brabants Landschap (zie

Brabants Landschap heeft voor alle terreinen beheer-

plannen. Deze beheerplannen worden opgesteld voor

Landschap weinig projecten uitvoert of het eigendom

De Beheercommissie besteedt voornamelijk aandacht

niet substantieel uitbreidt kan de ‘houdbaarheid’ van

aan projecten, beheerplannen en specifieke beheer-

thema’s. In verband met voortgang, keuzes en belangen van andere betrokken partijen wordt de commissie in

een vroeg stadium bij projecten betrokken. De adviezen spelen bij de strategische keuzes een belangrijke rol.

Hierbij gaat het om fundamentele afwegingen, toetsing van beheervisies en waken voor bedrijfsblindheid.

Terreinbezoek vormt een belangrijk onderdeel van de

deze beheerplannen langer zijn. Desondanks hebben we onder andere in het kader van het opgestelde handboek besloten om weer een flink aantal beheerplannen te

gaan actualiseren. In 2015 zijn de beheerplannen Mor-

telen/Scheeken en Lindonk geactualiseerd. Daarnaast is de beheervisie Heidebeheer ter hand genomen. Beheer visies geven input voor diverse beheerplannen.

Werkplannen

werkzaamheden. De volgende projecten werden be-

den, Lindonk en Regte Heide.

een leidraad voor het terreinbeheer in het betreffende

sproken en bezocht: Keent, Mortelen, Aanschotse Beem-

jaar. In 2015 is de recent ingeslagen weg verder verfijnd.

Daarnaast is de Beheercommissie geraadpleegd over diverse andere projecten. Hierin is Natura2000 een

regelmatig terugkerend thema. Ook vinden regelmatig evaluaties plaats van projecten, die in een voorberei-

Uit de beheerplannen volgen de jaarlijkse werkplan-

nen. Deze werkplannen vormen voor de beheerders

dend stadium door de Beheercommissie zijn bezocht en

Het geautomatiseerde beheeradministratiesysteem is

hierbij een belangrijk hulpmiddel. Zo is ook de koppeling met onze certificering geborgd.

voorzien van advies en inmiddels zijn uitgevoerd.

terug naar Inhoudsopgave

>>>

5

Stichting


1.4 Beheer

Monitoring

Monitoring van de na-

Bij beheer doelen we op

tuurkwaliteit vormt de laat-

de regelmatig terugkerende

ste jaren een vast onderdeel

werkzaamheden in de ter-

van de beheerplanning. Dit

reinen. Deze beheeractiviteiten

maakt onderdeel uit van het Sub-

behoren tot de kernactiviteiten van

sidiestelsel Natuur- en Landschaps-

Brabants Landschap. De jaarlijkse beheer-

beheer en de bijbehorende certificering.

In veel gebieden voeren vrijwilligers en vrijwilligers-

groepen inventarisatieonderzoek uit. Aanvullend hierop

nen. Deze zijn gebaseerd op de door de Beheercommis-

met de provincie overeengekomen meerjarige moni-

en de uitwerking daarvan in de per gebied opgestelde

voeren externe bureaus monitoringsonderzoek uit. De toringsaanpak vormt het kader voor de planning en

aansturing hiervoor. Hierbij wordt jaarlijks een deel van

de natuurgebieden op uniforme wijze geïnventariseerd, waarbij na zes jaar alle gebieden aan de beurt zijn ge-

sie opgestelde en het bestuur vastgestelde beheervisies beheerplannen. Samen met de uit te voeren monitoring vormt dit de beheercyclus.

Bosbeheer

weest. Met de verzamelde gegevens (flora, fauna, vege-

natuurbeheertypen beschreven.

meerdere aspecten. Deze aspecten zijn onder andere

tatiestructuur) wordt de kwaliteit van de onderzochte

In 2015 zijn onder andere Landgoed Mattemburgh,

Landgoed Zoomland, Kasteel Heeswijk en Oude Hondsberg volgens deze systematiek geïnventariseerd. De

monitoring van Kasteel Heeswijk is in samenwerking

met Waterschap Aa & Maas gedaan. Een koppeling van de resultaten van beide organisaties heeft voor beiden een efficiencyvoordeel en levert een mooi totaalbeeld (terrestrisch en aquatisch) van het gebied op.

6

werkzaamheden worden vastgelegd in werkplan-

Jaarlijks vinden in onze terreinen dunningen plaats.

Bij het uitzetten van deze dunningen kijken we naar

structuurverbetering, verhoging van de natuurwaarden, een aantrekkelijk bosbeeld en behoud van een houtproductiefunctie. Door de dunningen op deze manier uit te voeren, gaat het verhogen van natuurwaarden samen met oogst. Bij het verhogen van de natuurwaarden

wordt gekeken naar de soortensamenstelling. Door het inplanten van inheemse gewenste soorten zoals linde, haagbeuk en fladderiep vormen we de Mortelen en de

Scheeken gericht om naar een meer natuurlijk bosbeeld.

Jaarverslag

’ 15

Bij het bosbeheer krijgen autochtoon plantmateriaal en

perspectief laten we (staand) dood hout het liefst zo-

derzoek is gebleken dat in veel van de natuurgebieden

vormt voor wandelaars of ander verkeer, wordt het

oude boskernen steeds meer aandacht. Uit recent onvan Brabants Landschap autochtoon plantmateriaal

aanwezig is. Dit plantmateriaal is derhalve optimaal aangepast aan de omstandigheden ter plaatse en is

veel mogelijk in het bos. Wanneer dit echter een gevaar verwijderd. Dit speelt met name bij de oudere lanen.

Heidebeheer

meer resistent tegen ziekten. Door hiermee bij het

autochtoon materiaal te kunnen handhaven en waar

van open en rijk gestructureerde droge en natte heide-

mogelijk te vergroten door natuurlijke verjonging. Daar-

naast zijn in veel gebieden bosranden gekapt of gedund. Doel hiervan is het creëren van zoommantelvegetaties. Dit zijn open, zonnige en kruidenrijke zones die van

grote waarde zijn voor bosvlindersoorten, kleine zoogdieren, amfibieën en reptielen.

vegetaties. Bij de uitvoering van beheermaatregelen in

de heidegebieden wordt steeds nadrukkelijker aandacht gevraagd voor de fauna. De specifieke habitateisen

van faunasoorten worden de komende jaren nog meer geïntegreerd in de uitvoering. In 2015 zijn we gestart met het opstellen van een visie Heidebeheer. Hierin

worden de nieuwe ontwikkelingen in het heidebeheer

Het jaarlijkse onderhoud aan de wilgengrienden blijft

een intensieve klus. Op het Pompveld is dit jaar 12 hec-

tare afgezet. Een deel van het vrijkomende hout wordt verkocht als energiehout. De houtprijs voor met name

naaldhout is in 2015 iets gestegen. De prijs van populierenhout blijft stabiel en vrij laag.

meegenomen. Een belangrijk uitgangspunt hierbij is om te werken vanuit het ‘heidelandschap’ in de vorm van landschapsecologische systeemanalyses.

Maatregelen in heidemilieus die zowel vermesting als

verzuring op duurzame wijze bestrijden, zijn het meest succesvol gebleken. Systeemkarakteristieke rode lijst

Bij de jaarlijkse houtoogst reserveren we een deel van

het hout voor eigen gebruik. Dit gebruiken we onder an-

dere bij restauratie- en herstelwerkzaamheden van onze gebouwen. Meestal als constructiehout en in vloeren.

Op deze manier gebruiken we gegarandeerd duurzaam hout, waarbij (letterlijk) een korte

afstand wordt afgelegd van het bos naar de toepassing. In het kader van veiligheid is ook in 2015 weer aandacht geweest voor gevaarlijk dood hout. Vanuit ecologisch

Het beheer van de heideterreinen richt zich op be-

houd van het open karakter en verdere ontwikkeling

bosbeheer rekening te houden, hopen we het aandeel

soorten zijn hierdoor het meest toegenomen. De ha-

bitattypen waar deze maatregelen het makkelijkst te

realiseren zijn, zijn met name natte milieus. Hier kun-

nen hydrologische maatregelen zorgen voor herstel van de buffercapaciteit. In combinatie met plagwerkzaamheden keren in deze systemen vaak veel karakteristieke plantensoorten terug. Plag-


>>>

7

Stichting


gen moet maatwerk zijn waarmee terughoudend omgegaan moet

worden. Met name vanuit de beheerplannen Natura2000 en de PAS (Programmatische Aanpak

Stikstof) moet de komende jaren

nog op een aanzienlijk areaal

heideherstelbeheer plaatsvinden. In enkele heideterreinen vindt exten-

sieve seizoen- of jaarrondbegrazing met

runderen en paarden plaats. Ook hier blijven

aanvullend kleinschalige beheerwerkzaamheden

noodzakelijk. Deze werkzaamheden bestaan vooral uit kleinschalige plag- en maaiwerkzaamheden. In 2015

is slechts een beperkte oppervlakte heide geplagd. Dit

gebeurt altijd kleinschalig. Het vrijkomende materiaal werd binnen de gebieden verwerkt op akkers. Daar-

naast hebben vrijwilligers(groepen) in diverse objecten jonge grove dennen en berken afgezet om de heide

open te houden. Dergelijke kleinschalige, handmatige

beheerwerkzaamheden zijn van grote waarde voor het

behoud en de ontwikkeling van karakteristieke plantenen diersoorten, zoals klokjesgentiaan, heidekartelblad en levendbarende hagedis.

Graslandbeheer

Het beheer van de graslanden is omvangrijk en

divers. Het overgrote deel van de graslanden wordt beheerd door middel van seizoensbeweiding en in-

schaarovereenkomsten met agrariërs. Door deze sa-

waarbij ook de samenwerking met de inschaarders van

groot belang was. Door het verkrijgen van deze rechten

is een duurzame bijdrage voor onze graslanden gewaarborgd, waarbij Brabants Landschap zelf leidend blijft bij het beheer van de graslanden.

Voor een geringe oppervlakte grasland met een goede

abiotische uitgangssituatie is de ontwikkeling richting vochtig of nat schraalland mogelijk. Hiervoor is veelal

een aangepast (maai)beheer of een specifieke inrichting (afvoer van de fosfaatrijke bovenlaag) noodzakelijk.

Verwijdering van de bovenlaag is een kostbare maatregel. Dit is alleen verantwoord als het resultaat van

een fosfaatonderzoek positief is en de hydrologische

condities op orde zijn. Meer en meer wordt ervoor gekozen om bij afgegraven percelen maaisel op te brengen van andere schraallanden. Op deze manier wordt de

vaak al verdwenen zaadbank weer aangevuld. Voor de

echte schaalgraslanden passen we een maaibeheer toe waarbij we soms overgaan tot twee keer maaien per

jaar. Hier staat de ontwikkeling van de botanische kwaliteiten centraal. In 2014 is de oppervlakte schraalland, die met aangepaste apparatuur wordt gemaaid, niet

substantieel toegenomen. In totaal betreft het circa 120

hectare in onder andere De Vilt, Tongelaar, Regte Heide, Nemerlaer, De Brand, Mortelen, Nuenens Broek, Dies-

sens Broek en Groote Beerze. De huidige SNL-beheervergoeding voor dit beheertype is redelijk in balans met de hoge maaien afvoerkosten.

menwerking met individuele agrariërs kunnen we op

In diverse gebieden is sprake van een toename van pit-

het beheertype kruiden- en faunarijk grasland. Het gaat

ging en blokkeert de ontwikkeling van botanische waar-

een goede wijze invulling geven aan de realisering van

hier jaarlijks om ruim 400 inschaarovereenkomsten met agrariërs en meer dan 4000 stuks jongvee. Om deze

inscharing in goede banen te leiden, worden jaarlijks vele kilometers veeraster onderhouden.

Het jaar 2015 was een belangrijk jaar met betrekking tot

het verkrijgen van betalingsrechten in het kader van het GLB (Gemeenschappelijk Landbouw Beleid). De uitwerking van dit Europese beleid betekent dat de toeslag-

rechten, die Brabants Landschap tot op heden in bezit had, komen te vervallen en worden omgebouwd naar

zogenaamde betalingsrechten. Met deze betalingsrech-

rus. Deze soort veroorzaakt een minder gewenste verruiden. Om deze ontwikkeling tegen te gaan, wordt in veel

gebieden aanvullend pitrus gemaaid en afgevoerd. In enkele grotere gebieden worden delen beheerd door mid-

del van jaarrondbegrazing met runderen en/of paarden.

Voorbeelden hiervan zijn Pannenhoef (IJslandse pony’s), Keent (Tauros rund), Kraaijenbergse plassen (Galloways en Exmoor pony’s) en Mortelen/Scheeken (Aberdeen

Angus en IJslandse pony’s). In Keent vindt inmiddels een structurele samenwerking plaats met stichting Taurus.

Het hier gerealiseerde informatiepunt doet tevens dienst als slagerij en afhaalpunt vleespakketten.

ten krijgt Brabants Landschap een Europese hectare

Daarnaast zijn in veel gebieden nieuwe poelen aange-

voor de toekenning van deze rechten.

amfibieën.

toeslag op de graslanden. Het jaar 2015 was het peiljaar

8

Met name administratief is dit een grote klus geweest,

legd ter verbetering van het voortplantingsbiotoop voor

Jaarverslag

Akkerbeheer

Een klein deel van de cultuurgronden wordt vanwe-

ge de hoge cultuurhistorische waarden als akker be-

heerd. Het gaat hier om oude akkers die deel uitmaken van de vroegere akkercomplexen op de hoger gelegen

dekzandruggen. Voor de financiering van deze vrij dure beheervorm zette Brabants Landschap tot 2014 de jaar-

lijks ontvangen toeslagrechten in. Vanaf 2015 gaan deze over in betalingsrechten. De exacte waarde en toege-

kende hoeveelheid is op dit moment nog niet bekend.

’ 15

Dit deel wordt niet geoogst zodat het in de

winter voedsel biedt aan meerdere faunasoorten.

Op Tongelaar zijn voor het eerst in lange tijd weer

patrijzen waargenomen. Op een aantal akkers zijn oude verdwenen akkerkruiden ingezaaid. Drebs, slofhak,

bolderik en valse kamille zijn soorten die het goed de-

den en zich nu wellicht langzaam verspreiden over geschikte akkers.

Beheer water en moeras

Brabants Landschap tracht de bij het akkerbeheer vrij-

komende producten, op een duurzame en maatschappelijk verantwoorde wijze af te zetten. Dit gebeurt

onder andere via de samenwerking met De Halm in

Heeswijk-Dinther (biologische muesli). We streven naar een versterking van de samenwerking met de verschillende biologische agrariërs (afzet granen, luzerne en

Brabants Landschap voert in het kader van de

schouwplicht van de waterschappen jaarlijks onder-

houdswerkzaamheden uit aan sloten. Dit gaat om vele tientallen kilometers. Om verruiging door de achter-

blijvende specie tegen te gaan, wordt op steeds meer

plaatsen overgegaan tot verwijdering van het maaisel. Dit gaat gepaard met hoge kosten.

levering van biologische stalmest). Sinds 2014 wordt bij

Brabants Landschap voert in samenspraak met de

verpakking gevoerd. Om de beheerlast en de beheer-

delen van de hoofdwaterlopen een verschralingsbeheer

deze producten het logo van Brabants Landschap op de risico’s van het akkerbeheer te verminderen, geven we

een aantal percelen door middel van kortlopende pachtovereenkomsten uit aan biologische bedrijven met een Skal-licentie.

schappen weer inrichtingsmaatregelen uitgevoerd om te komen tot de oorspronkelijke

hydrologische herstel-

mogelijk akkerranden aan te leggen die een meerwaarakkers heeft specifiek een doel voor flora en fauna.

dit van groot belang. Ook zijn samen met de water-

standen. Zo werden in 2015

levert veel positieve reacties op. Daar waar de akkers

de bieden voor een gevarieerde flora. Een deel van de

uit. Zeker in gebieden met botanische doelstellingen is

gronden oppervlaktewater-

Het beeld van de karakteristieke bloemrijke akkers een productiefunctie hebben, proberen we zoveel

waterschappen in diverse gebieden op steeds meer

maatregelen uitge-

voerd in de gebieden Essche Stroom en Kleine Beerze.


>>>

9

Stichting


Het gevolg van deze inrichtingsprojecten is dat het nor-

Regte Heide. Er waren veel activiteiten waarbij Brabants

waardoor het duurder wordt. Voorbeelden hiervan zijn

uit de regio. Zoals ieder jaar, waren met name de acti-

male jaarlijkse beheer vaak intensiever en specifieker is, De Vilt (maaien rietland en uitbreiding oppervlakte schraalland) en Nemerlaer.

Ten behoeve van onder andere de boomkikker vindt in een aantal gebieden een specifiek beheer plaats. Deze

viteiten voor kinderen een groot succes. Zie voor meer informatie over de infopunten en Natuurpoorten § 3.1 Communicatie.

Externe invloeden

soort vraagt om meer ‘pionierswateren’ die regelmatig

ondiept zodat ze eens in de 3 à 4 jaar droog vallen en

sloopafval, huisvuil, afval van hennepteelt en drugsla-

droogvallen. Om die reden is een aantal poelen ver-

makkelijk gemaaid en afgeschraapt kunnen worden.

Specifieke grotere inrichtingswerkzaamheden worden

veelal projectmatig en gebiedsgericht opgepakt (zie § 1.5 Inrichtingsprojecten).

Recreatiebeheer

Naast het normale beheer en onderhoud van wan-

delen ruiterroutes werden ook dit jaar weer enkele

nieuwe informatiepanelen geplaatst. Daarnaast ver-

zorgde Brabants Landschap voor enkele gemeenten een locatie voor de boomfeestdag. Dit is een goede manier om de relatie tussen gemeenten, scholen en Brabants Landschap te versterken.

De Week van het Landschap werd in 2015 gehouden bij de nieuwe Natuurpoort de Roovertsche Leij, nabij de

10

Landschap intensief samenwerkte met diverse partijen

Brabants Landschap krijgt in haar objecten in toene-

mende mate te maken met illegale vuilstort (bouwen boratoria, asbest en dergelijke). Dit soort zaken kos-

ten veel tijd en geld, aangezien de terreineigenaar in

principe verantwoordelijk is voor het opruimen van dit afval. Bovendien leiden ze tot ergernis bij recreanten.

Ten aanzien van synthetische drugsdumpingen is een subsidieregeling in het leven geroepen, die 50% van

de gemaakte kosten voor het opruimen van illegaal in de natuur gedumpt drugsafval vergoedt. Ook illegale

wildcross in onze terreinen is een toenemend probleem. Gelukkig onderkent de provincie dit probleem en wordt nu getracht deze overlast met drie sporen te verminderen. Deze drie sporen zijn: handhaving, het bieden van alternatieven en communicatie. Met name adequate

handhaving is voor ons een belangrijke voorwaarde om mee te werken aan het bieden van alternatieven voor crossevenementen.

Jaarverslag

’ 15

De uitwerking van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) en de daarmee gepaard gaande ontwik-

kelingen rondom de toekenning van betalingsrechten kunnen van invloed zijn op (de financiering van) ons graslanden akkerbeheer.

Gebouwen

Jaarlijks vindt groot en klein onderhoud plaats aan

het gebouwenbestand van Brabants Landschap. In 2015 werd aan ruim 30 gebouwen regulier onderhoud gepleegd.

Ook lieten we in 2015 een ontwerp maken voor het

Gestels museum in de wederopbouwschuur tegenover

het Landhuis Haanwijk. Hierin worden straks Romeinse vondsten van Halder getoond. Daarnaast is een restau-

ratieplan opgesteld voor de artillerieloods van Fort Giessen. Deze loods aan de Nieuwe Hollandse Waterlinie is

uniek in zijn soort. Verder is een ontwerp gemaakt voor het schuurgedeelte van boerderij Hildernisse in Bergen op Zoom. Deze schuur willen we gaan inzetten voor publieksactiviteiten.

Voor het Groot Duijfhuis in Liempde is een ontwerp

gemaakt voor het boerenerf. Dit vormt het sluitstuk van de restauratie van het schuurgedeelte, waarin een infopunt voor Het Groene Woud komt.

Het totaaloverzicht van de gebouwen van Brabants Landschap ziet er als volgt uit:

Overzicht gebouwen* Brabants Landschap

metamorfose doorgemaakt. Het gebouw is gestript

*Per locatie kunnen meerdere opstallen aanwezig zijn.

vernieuwd in samenwerking met het Natuurmuseum

en opnieuw opgebouwd. De inrichting is compleet

Eigen gebruik

27

Gratis gebruik

10

Brabant. En de verwarming van de Kraayenberg is vervangen door een biomassacentrale. Hiervoor is in de

Erfpacht 66

open kapschuur een stookinstallatie gebouwd waar we pellets verbranden. Dit is CO2-neutraal.

Hoevepacht 16

Huur 65 Openbaar (bijvoorbeeld vogelkijkhutten)

Sloop boerderij Valkenhorst

15

In het natuurgebied Valkenhorst stond nog een nood

woongebouw met melkstal en ligboxenstal. Deze ge-

Totaal 199

bouwen zijn geamoveerd. Op deze plek is een kavel in erfpacht uitgegeven.

Renovatie Bezoekerscentrum Kraayenberg

Restauratie dak oud Sparrendaal

de Kraayenberg verbouwd. Hierbij is een intensieve

Vught is voorzien van een nieuwe dakbedekking met

Begin 2015 hebben we het bestaande bezoekerscentrum samenwerking ontstaan met Natuurpodium Brabantse Wal. Kinderen krijgen in het buitenlokaal op de Kraay-

enberg natuureducatie. De Kraayenberg heeft een flinke

Het oude kloosterpand aan de Sparrendaalseweg in

natuursteen. Tijdens het verwijderen van het asbest dak bleek een groot gedeelte van het dakbeschot rot te zijn. Ook de klokkentoren is in ere hersteld.


>>>

11

Stichting


1.5

Inrichtingsprojecten

In 2015 is een aantal projecten uitgevoerd en opge-

start waarbij gebruik werd gemaakt van diverse sub-

sidieregelingen. Voor de eigen bijdrage van Brabants

Landschap werd geput uit de gelden van de Nationale

en herstelmaatregelen voor de zeldzame zwartblauwe rapunzel.

Edelherten in de Scheeken

Postcode Loterij. In de komende jaren verwacht Bra-

gaat toenemen. Dit is met name vanwege provinciale

lang gekoesterde wens van Brabants Landschap en

bants Landschap dat het aantal grotere projecten weer regelingen zoals Landschappen van Allure en het Groen Ontwikkelfonds Brabant. Vanuit het Groen Ontwik-

kelfonds gaat het met name om meer gebiedsgerichte

projecten, waarbij een koppeling wordt gemaakt tussen de aankoop van grond en de inrichting. Een voorbeeld hiervan is het in 2013 gehonoreerde project ‘Bidbook

Groene Woud’. Een overzicht van de projecten in 2015 is opgenomen als bijlage 5.2. Van enkele projecten volgt hier een korte omschrijving.

van de terugkeer van edelherten in de Scheeken. Een diverse andere partijen. Werkzaamheden die onder

andere hebben plaatsgevonden zijn het regelen van de benodigde vergunningen, het uitwerken van het

inrichtingsplan voor het gebied en het informeren van de streek. In 2016 wordt over een lengte van ongeveer

15 kilometer edelhert kerend raster (inclusief benodigde toegangsvoorzieningen) geplaatst, waarna we in een

gebied van 300 hectare circa 15 edelherten gaan uitzetten.

Bidbook Groene Woud

In 2013 is het Bidbook Groene Woud gehonoreerd als

voorloper van het Groen Ontwikkelfonds. In dit gebiedsgerichte project worden een aankoopplan, inrichtingsplan en leefgebiedenplan gerealiseerd. De uitwerking

van dit project gaat zeer voortvarend. Het project loopt tot en met 2017. Sinds de start van dit project is ruim

35 ha bestaande natuur en 87 ha nieuwe natuur aan-

gekocht. Op een groot aantal percelen zijn inrichtingsmaatregelen uitgevoerd. Daarnaast vinden specifieke

maatregelen plaats in het kader van het leefgebiedsplan Groene Woud. Hierbij gaat het onder andere om om-

vorming van populierenbossen naar gevarieerder bos

12

In 2015 is er veel tijd besteed aan de voorbereiding

Natuurcompensatie Defensie

In het kader van natuurcompensatie van het COT

(Compagnies Oefen Terrein) Oirschot is in de Mortelen een perceel ingericht waar goede ecologische potenties liggen. Het betreffende perceel is ruim 5 hectare

groot en grenst direct aan de Mortelen. In het perceel is drainage verwijderd, zijn waterlopen aangepast, is het maaiveld verlaagd, is bosplantsoen aangeplant en een

grote poel aangelegd. Deze maatregelen zijn uitgevoerd op kosten van Defensie. Vooralsnog blijft het perceel

ook in eigendom van Defensie en krijgt Brabants Land-

schap een vergoeding voor het uitvoeren van het bijbehorende beheer.

Jaarverslag

’ 15

2 Kernactiviteiten landschapsbeheer 2.1

Inleiding

Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer (kortweg Coör-

netwerk. Dit omvat de coördinatie van de uitvoering van

en richt zich op de instandhouding en verhoging van

het vrijwilligerswerk. Dit werk wordt uitgevoerd door

dinatiepunt) is een onderdeel van Brabants Landschap de natuur- en landschapskwaliteiten in de agrarische

medewerkers van het Coördinatiepunt. Hiervoor is tot

gebieden. Het Coördinatiepunt zoekt hierbij nadruk-

eind 2017 jaarlijks 6,5 fte vastgesteld. Aanvullend hierop

kelijk de samenwerking met andere maatschappelijke

levert Brabants Landschap een eigen bijdrage van 2 fte.

organisaties zoals ZLTO, BPG, waterschappen, ANV’s,

BMF en lokale natuurverenigingen. Het Coördinatiepunt is nauw betrokken bij een breed scala aan projecten

op het gebied van natuur- en landschapsbeheer in het

agrarisch cultuurlandschap. Samenwerking met andere partijen die actief zijn in het landelijk gebied, vormt hierbij steeds meer een voorwaarde voor succes.

groene regelingen, groenloket en de ondersteuning van

Voor de veldcoördinatie wordt daarnaast extra onder-

steuning ingeschakeld voor de uitvoering van de groene regelingen. Dit onderdeel wordt gedeeltelijk uitbesteed aan ANV’s. Los van de Projectovereenkomst voert het

Coördinatiepunt specifieke projecten uit met financiering vanuit de Nationale Postcode Loterij. In het kader

van het project ‘Groen en Doen’ konden we daarnaast

financiële middelen inzetten voor het organiseren van

Projectovereenkomst Coördinatiepunt Landschapsbeheer

cursussen ten behoeve van het vrijwillig landschapsbe-

Een groot deel van de werkzaamheden van het Co-

schermers en ‘motorzagen’ voor landschapsbeheerders.

ördinatiepunt is vastgelegd in de Projectovereenkomst Coördinatiepunt Landschapsbeheer 2014-2017, die met

heer, waaronder ‘veilig werken op hoogte’ voor uilenbe-

een werkplan opgesteld waarin de werkzaamheden

2.2 A lgehele coördinatie uitvoering groene regelingen

hierbij om de uitvoering van een deel van het provin-

Het Coördinatiepunt verzorgt de algehele coördinatie

de provincie Noord-Brabant is gesloten. Jaarlijks wordt van het betreffende jaar worden vastgelegd. Het gaat

ciaal beleid voor natuur- en landschapsbeheer

buiten het Natuur-

van de uitvoering van de groene regelingen. Dit betreft het ondersteunen en begeleiden van (potentiële) aanvragers, kennisuitwisseling, professionalisering van


>>>

13

Stichting


menwerking tussen partijen in het veld. Hieraan wordt

2.5 O ndersteuning vrijwilligersgroepen

ren in verschillende overleggen, waaronder de provin-

Vrijwilligerswerk is een goede mogelijkheid om burgers

Ook de uitvoering van lopende landschapsprojecten en

tuurverenigingen of individueel werken jaarlijks circa

deelnemers aan de regeling en het bevorderen van sa-

invulling gegeven door het organiseren en/of participeciale werkgroep en stuurgroep Agrarisch natuurbeheer. het initiëren van nieuwe projecten behoort hiertoe. Be-

langrijk aandachtsgebied in 2015 was het Deltaplan voor het Landschap, gebied Moerenburg. Voor communicatie over de mogelijkheden van de verschillende regelingen wordt gebruik gemaakt van de website en de digitale nieuwsbrief landschapsbeheer.

2.3 V eldcoördinatie De veldcoördinatie heeft tot doel om potentiële subsidieaanvragers op de hoogte te brengen van de moge-

lijkheden van de diverse provinciale regelingen en om

aanvragen te verzorgen. Omdat in 2015 veel gebiedscontracten voor het Stimuleringskader waren afgelopen,

was het aantal veldcoördinatoren beperkt. Voor het col-

lectief beheer van het ANLb verliep de uitvoering volgens

2.500 vrijwilligers aan landschapsbeheer of soortenbe-

scherming. Goede ondersteuning en instructie is hierbij van groot belang.

Een vast aandachtspunt is veilig werken. In 2015 werd

hier onder andere aandacht aan besteed door het geven van een cursus ‘veilig werken op hoogte’ aan vrijwillige uilenbeschermers.

Voor vrijwillige weidevogelbeschermers zijn workshops georganiseerd over de regelingen die zij kunnen afslui-

ten voor het realiseren van biotoop verbeterende maatregelen bij agrariërs.

Landschapsbeheergroepen worden door het Coördinatiepunt ondersteund en geadviseerd bij het opzetten van landschapsprojecten.

Opening vrijwilligersseizoen

verwachting. In 2015 zijn in totaal 14 veldcoördinatoren

natoren gebeurt door regelmatig individueel contact.

Vrijwilliger’, een initiatief van LandschappenNL. Om die

ingeschakeld en begeleid. Begeleiding van de veldcoördi-

2.4 Groenloket Het Groenloket beantwoordt vragen uit het veld over ‘groene’ subsidies in onze provincie. Particulieren,

ANV’s, landgoedeigenaren en maatschappelijke organisaties worden zo vanuit één loket bediend. Het Coördi-

natiepunt bemenst het Groenloket. Gedurende 2015 zijn ongeveer 100 vragen binnengekomen en beantwoord.

14

te betrekken bij natuur- en landschapsbeleid. Via na-

De jaarlijkse ‘opening van het vrijwilligersseizoen’

stond in 2015 in het teken van het ‘Jaar van de Groene

reden werden naast de landschapsbeheergroepen ook

de andere vrijwilligers van Brabants Landschap uitgenodigd bij de opening van het vrijwilligersseizoen. Tijdens deze opening kwamen ruim 250 vrijwilligers samen in Natuurpoort de Roovertsche Leij in Goirle. Er was een

gevarieerd programma met bijdragen vanuit het Coördinatiepunt en verschillende vrijwilligersgroepen.

’s Middags konden de vrijwilligers kiezen uit workshops en wandel- of fietsexcursies.

Jaarverslag

Nationale Natuurwerkdag

De jaarlijkse Natuurwerkdag is een vast onderdeel

voor veel vrijwilligersgroepen. Elk jaar neemt het aan-

tal deelnemers verder toe. In 2015 is deze dag met 58

werklocaties en ruim 1.460 deelnemers zeer succesvol verlopen.

’ 15

middelen kan de komende jaren veel

worden geïnvesteerd in de aanleg en het beheer van landschapselementen.

2.7 Subsidieregeling Verbindingen en Landschap

Maatschappelijke stages

Met maatschappelijke stages wordt leerlingen van

scholen in het voortgezet onderwijs een praktijker-

varing in natuur- en landschapsbeheer aangeboden.

Brabants Landschap en vrijwilligersgroep werken hierbij vaak samen. Ruim 400 leerlingen hebben in 2015 aan deze stages deelgenomen.

gen en Landschap is gericht op aanleg en herstel van

landschapselementen en ontsnippering van gemeentewegen. Het Coördinatiepunt zorgt hierbij voor het

initiëren van projecten en de inhoudelijke begeleiding

en advisering van projecten. In 2015 werden hierbij circa 150 adviezen verstrekt. Voorheen vormden ecologische

verbindingszones ook onderdeel van deze regeling. Voor

2.6 S ubsidieregeling Groen Blauw Stimuleringskader

projecten die in die tijd via het Coördinatiepunt zijn

gesubsidieerd, zijn in 2015 7 EVZ-projecten inhoudelijk

begeleid en 24 EVZ-projecten financieel-administratief

Het Coördinatiepunt is verantwoordelijk voor de coördinatie van de uitvoering van het Stimuleringskader.

De uitvoering van de Subsidieregeling Verbindin-

afgerond.

Naast het ondersteunen van de veldcoördinatoren (zie § 2.3), is continuering van de gebiedscontracten een belangrijke taak. In het voorjaar van 2015 werd een nieuw gebiedscontract voor het gebied Boven-Dommel ondertekend. En in december 2015 zijn tijdens een bij-

eenkomst in de Brabanthallen vier nieuwe vierjarige contracten voor de regio’s Biesbosch Streeknetwerk, Midden-Brabant, Het Groene Woud en Horst en

Raam ondertekend, waarmee vijf miljoen euro beschikbaar is gekomen. Dankzij deze


>>>

15

Stichting


2.8 S ubsidieregeling biodiversiteit en leefgebieden Het belangrijkste doel van deze regeling is het behoud

en herstel van Brabantbrede biodiversiteit. Het Coördi-

van het agrarisch cultuurlandschap. Hierbij wordt ge-

het plaatsen en het controleren van nestkasten en an-

natiepunt richt zich hierbij specifiek op de biodiversiteit tracht de leefgebieden van bedreigde soorten structureel te verbeteren zodat in de toekomst het voortbe-

staan van populaties van deze soorten is gegarandeerd. De bescherming van weidevogels, uilen en vleermuizen neemt hierbij een belangrijke plaats in. Ook bescher-

mingsprojecten die gericht zijn op de bescherming van

een breed spectrum van andere soorten worden binnen deze regeling uitgevoerd.

Weidevogelbescherming

In 2015 hebben zich zo’n 40 groepen, met ruim 700

vrijwilligers, ingezet voor weidevogelbescherming. Het seizoen startte in het voorjaar met de jaaravond in het

Provinciehuis. Hier werden onder andere de resultaten van het voorgaande jaar gepresenteerd. Opleiding en

begeleiding van vrijwilligers blijft belangrijk om te kun-

nen zorgen voor een adequate bescherming. In 2015 was hierbij extra aandacht voor de verschillende regelingen

die vrijwilligers kunnen benutten om de bescherming zo goed mogelijk te laten renderen.

16

Uilenbescherming In Noord-Brabant is een provincie dekkend netwerk

van uilenbeschermingsgroepen actief. Zij zorgen met

dere broedplekken voor de bescherming van steen- en

kerkuil. Het Coördinatiepunt ondersteunt deze vrijwilligersgroepen met kennis en materiaal en zorgt voor

verslaglegging van de monitoringsresultaten, die in een apart jaarverslag worden gepubliceerd.

Overige soorten

Ook voor diverse andere bijzondere soorten zijn in

2015 beschermingsprojecten uitgevoerd. Dit gebeurt altijd in samenwerking met lokale vrijwilligers(groepen).

Veel van deze projecten lopen via de uitvoering van het ‘Leefgebiedplan Agrarisch Landschap’. Ook worden via het vrijwilligersnetwerk Vleermuizen en Steenmarters

jaarlijks circa 200 vragen en klachten over deze soorten afgehandeld.

Jaarverslag

’ 15

2.9 Ondersteuning collectief agrarisch natuurbeheer op basis van SNL

geleidelijke toename van de doelsoorten (grutto, wulp

Met collectief agrarisch natuurbeheer werkt een groep

resultaten laten duidelijk een positief beeld zien van een

en tureluur) zich voortzet. Bij het collectief akkervo-

gelbeheer is jaarlijkse bijstelling minder noodzakelijk.

agrariërs in een gebied samen aan agrarisch natuurbeheer. Het Coördinatiepunt zorgt hierbij in nauwe

Toch worden ook hier verbeteringen doorgevoerd. De hogere diversiteit aan akkervogels in de akkerranden ten opzichte van referentiegebieden zonder randen.

samenwerking met ZLTO en ANV’s voor het maken

van een gebiedsplan, aansturing van de uitvoering en

Plas-dras belangrijk voor succes van collectief weidevogelbeheer

de organisatie van de monitoring in samenwerking

met vrijwilligers. Communicatie met de deelnemers

van het beheer en de ontwikkelingen in het beleid. Dit

laat en het Land van Heusden en Altena is het aantal

is belangrijk in verband met de jaarlijkse bijstelling

gebeurt via nieuwsbrieven en bijeenkomsten. Het jaar

2015 stond sterk in het teken van de overgang naar een nieuwe werkwijze. Met ingang van 2016 worden de

agrarische collectieven verantwoordelijk voor de uitvoering van het agrarisch natuur- en landschapsbeheer (zie ook § 2.10 Stichting ZeeBra).

Het gaat goed met de weidevogels in de twee groot-

ste weidevogelgebieden van Brabant. In de Beerse Overweidevogels sinds 2007 bijna verdubbeld. Een van de

oorzaken hiervan is het zorgen voor met water gevulde

greppels in graslandpercelen. Dit plas-dras beheer zorgt

voor een lekker modderige en zachte ondergrond. Kievit, grutto en tureluur profiteren hier direct van, hetgeen

resulteert in een mooie toename van het aantal broedparen.

Collectief weide- en akkervogelbeheer

In 2015 is voor het vijfde jaar uitvoering gegeven aan

Collectief landschapsbeheer

het weide- en akkervogelbeheer. Vooral bij het weide-

stellen op basis van de verzamelde gegevens van het

aangepakt. Het Coördinatiepunt zorgde hierbij voor het

vogelbeheer is het belangrijk jaarlijks het beheer bij te voorgaande jaar. Vrijwilligers spelen een grote rol bij

het monitoren van de resultaten. Hieruit blijkt dat de

Voor het tweede opeenvolgende jaar werd ook het

beheer van landschapselementen op collectieve wijze bundelen van alle aanvragen zodat hiervoor nieuwe beheercontracten konden worden afgesloten.


>>>

17

Stichting


2.10 O verige projecten Stichting Zeebra

Samen met ZLTO, Landschapsbeheer Zeeland,

Brabants Particulier Grondbezit en Zeeuws Particulier Grondbezit is in 2015 de Stichting ZeeBra opgericht.

gebiedsaanvraag.

Nationale Postcode Loterij

Deze stichting biedt aan de nieuw opgerichte collec-

ondersteuning van de uitvoering van het agrarisch

stelde de Nationale Postcode Loterij € 187.500,- ter be-

tieven in Noord-Brabant en Zeeland diensten aan ter natuur- en landschapsbeheer. De nieuw opgerichte

collectieven zijn met ingang van 2016 verantwoordelijk

voor de uitvoering van het agrarisch natuurbeheer. Drie Brabantse collectieven en het Zeeuwse collectief heb-

ben Stichting ZeeBra gevraagd hen te ondersteunen. In

2015 zijn hiervoor, onder andere door medewerkers van het Coördinatiepunt, diverse werkzaamheden verricht

18

waaronder het opstellen van een beheerstrategie en de

Een belangrijke financier van projecten van het Co-

ördinatiepunt is de Nationale Postcode Loterij. In 2015

schikking voor kleine projecten van vrijwilligersgroepen en natuurverenigingen en communicatie. Elk jaar resulteert dit in een flinke lijst aansprekende projecten die

op deze manier mogelijk worden gemaakt. Voorbeelden zijn een bijenstal in Schijndel, een natuureducatiepro-

ject in Handel en nieuwe valbeveiligingsmaterialen voor uilenbeschermers.

Jaarverslag

’ 15

3 Voorlichting 3.1 Communicatie Communicatie is hét middel om draagvlak onder de

halt hebben toegeroepen. Het relatief grote aantal aan-

is dit belangrijk om:

pagne in Goirle direct na de Week van het Landschap.

bevolking te verwezenlijken. Voor Brabants Landschap

1

Hierbij kregen bewoners in deze omgeving een persoon-

het publiek te laten inzien dat het behouden, her-

lijke brief met informatie over de directe omgeving in

stellen en ontwikkelen van natuur en landschap

de brievenbus. Daarnaast zetten we een huis-aan-huis

(kerndoelen) nodig zijn voor het voortbestaan van

campagne in in de regio’s Bergen op Zoom, Noordoost-

belangrijke ecosystemen, die cruciaal zijn voor de

Brabant, Land van Heusden en Altena en Tilburg. Dit

kwaliteit van leven van toekomstige generaties.

leverde ruim 700 nieuwe beschermers op.

2 begrip te krijgen voor het feit dat deze kerndoelen

alleen te realiseren zijn als natuur een privaatrechte-

Activiteiten en evenementen

lijke bescherming heeft.

Naast de Dag van het Landschap (Tweede Paasdag)

andere de provincie Noord-Brabant) te tonen dat

Brabants Landschap op en rondom de eigen terreinen

en de Week van het Landschap (najaar) organiseert

3 aan de subsidie- en fondsenverstrekkers (onder

diverse evenementen in samenwerking met derden. In

Brabants Landschap een groot maatschappelijk

2015 was dat onder andere de Brabantse Wal Dag en de

draagvlak heeft.

erfgoedfair op Landgoed Mattemburgh, het Liniepad festival en de jaarlijkse open dag van het Pompveld.

Werven en binden beschermers

meldingen is mede te danken aan de succesvolle cam-

Het werven en binden van beschermers gaat

Daarnaast deden we onder de noemer ‘Lekker Land-

niet vanzelf. Brabants Landschap probeert het publiek

schap’ vanuit het Coördinatiepunt Landschapsbeheer

vanuit betrokkenheid aan zich te binden. Vandaar dat

‘werven en binden’ niet als twee losstaande onderwerpen worden gezien, maar als onlosmakelijk met elkaar

verbonden. Om beschermers te werven en te binden zet Brabants Landschap diverse communicatiemiddelen in en worden activiteiten georganiseerd, zoals hieronder beschreven.

mee aan het organiseren van ‘Foodwalks’. Ook zijn we samen met BN De Stem, Staatsbosbeheer en Natuur-

monumenten in 2015 doorgegaan met het aanbieden

van exclusieve lezerswandelingen, inclusief paginagrote redactionele aandacht voor het desbetreffende gebied. Vanwege het succes in 2014 werden in 2015 Brabantbreed wandelingen aangeboden.

Na een stijging van het aantal beschermers in 2014,

Voor beschermers van Brabants Landschap wordt een

van 2014. Deze daling werd veroorzaakt door een lichte

gramma wordt meegestuurd met het magazine. Daar-

daalde het aantal beschermers in 2015 licht ten opzichte stijging van het aantal afmeldingen en een lichte daling

van het aantal aanmeldingen. Toch lijkt het erop dat we de neergaande lijn van eerdere jaren grotendeels een

exclusief excursieprogramma samengesteld. Dit pronaast worden de excursies ook op de website en via

social media aangekondigd. Het animo voor de excursies en rondleidingen is nagenoeg gelijk gebleven met 2014.

Onderstaande tabel geeft de ontwikkeling in de aantallen beschermers weer in de afgelopen vijf jaar:

2011

2012

2013

2014

2015

Januari 31.014 30.062 29.439 28.735 28.924 Aanmeldingen Afmeldingen Eindtotaal

880 1.832 30.062

1.162

1.432

1.766

1.604

1.785

2.136

1.577

1.639

29.439

28.735

28.924

28.889


>>>

19

Stichting


Op verzoek geeft Brabants Landschap ook rondleidingen en lezingen.

Dag van het Landschap

De Dag van het Landschap heeft als doel regionaal

de naamsbekendheid van Brabants Landschap te vergroten. Traditiegetrouw kon het publiek op Tweede

Paasdag (6 april) op 10 locaties kennismaken met Bra-

bants Landschap tijdens wandelingen onder leiding van een gids. Met het thema ‘Beleef de lente in het water’

trok de Dag van het Landschap in 2015 2.645 bezoekers. Dit aantal lag een stuk lager dan in 2014 toen de Dag

van het Landschap 4.000 bezoekers trok. Deze daling is te verklaren door het feit dat de Dag erg vroeg viel en in 2015 in tegenstelling tot eerdere jaren niet gecom-

bineerd werd met de Lentefair in Kasteel Heeswijk. De extra kinderactiviteiten tijdens de Dag van het Land-

schap trokken ook in 2015 veel gezinnen met kinderen.

Week van het Landschap

De Week van het Landschap is voornamelijk bedoeld

om iets extra’s aan te bieden aan onze beschermers en om lokaal in een bepaald gebied het draagvlak te vergroten. De Week vond in 2015 voor het eerst plaats in

oktober op Landgoed Gorp en Roovert met als centrale locatie Natuurpoort de Roovertsche Leij. Op de eerste

zondag van de Week opende provinciaal gedeputeerde Bert Pauli deze Natuurpoort in het bijzijn van zo’n 200 belangstellenden. Bij de opening waren ook ongeveer 100 beschermers van Brabants Landschap aanwezig,

die zich hadden opgegeven voor de exclusieve beschermersdag. Zij konden genieten van de première van de

20

nieuwe natuurfilm van Mark Kapteijns ‘De Regte Heide’ en deelnemen aan een speciale beschermers excursie

en een streeklunch. Hoogtepunt van de Week was het Roovertsche Leij Streekfestijn op zondag 25 oktober.

De samenwerking met de Kempische Landgoederen, Kempen Goed, VVV Land van de Hilver, Natuurpoort

de Roovertsche Leij, Rocks ’n Rivers en Geniet in Goirle

resulteerde in een drukbezochte streekmarkt met zo’n

50 aanbieders. Het scholenprogramma trok 317 school-

kinderen. En ook de diverse kinderactiviteiten tijdens de Week, het nieuw geopende klim- en avonturenbos en

de nachtelijke theatertocht over de Regte Heide trokken vele kinderen. Met ruim 9.000 bezoekers was de Week van het Landschap in 2015 een groot succes.

Infopunten en buitenlokalen

Infopunten bevinden zich altijd in een horecagele-

genheid nabij of in een gebied van Brabants Landschap. Bezoekers vinden hier informatie over de cultuurhistorie, flora en fauna van het desbetreffende gebied. Ook

zijn er wandel- en fietsroutes verkrijgbaar. Buitenloka-

len zijn speciaal bedoeld voor groepen zoals schoolklassen, buurtverenigingen, bedrijven en vrijwilligersgroepen die georganiseerd de natuur in willen trekken.

In januari werd het nieuwe infopunt op Keent geopend. Dit infopunt geeft informatie over het natuurontwikkelingsgebied en vormt het startpunt voor excursies. Het

infopunt huisvest tevens het kantoor en de slagerij van

Stichting Taurus, waarmee Brabants Landschap samenwerkt bij het begrazingsbeheer.

In 2015 werd tijdens de Week van het Landschap on-

der andere een infopunt geopend bij Natuurpoort de

’ 15

Jaarverslag

Roovertsche Leij. Brabants Landschap heeft speciaal

van het Landschap en de Regte Heide. In het winternum-

voor de infopunten een horecazuil ontwikkeld met

touchscreen. Hierop is recreatieve- en natuurinformatie te vinden over de directe omgeving. Bij elk punt zijn

mer stonden vrijwilligers nog een keer centraal.

Website en social media

flyers met wandelroutes van het desbetreffende natuur-

Medio 2015 werd het vernieuwde bezoekerscentrum De

121.000 gebruikers geweest. Dit is zo’n 33% meer dan

gebied verkrijgbaar.

Kraaijenberg geopend in samenwerking met het nieuwe duurzaamheidscentrum Het Natuurpodium bij de StayOkay in Bergen op Zoom.

websitebezoekers naar meer dan 1.500 bezoekers per dag. In 2015 steeg het aantal fans van Brabants Landvolgers op Twitter steeg van 1.800 naar 2.250. Naast

Naast een eigen natuurmagazine brengt Brabants

het algemene twitteraccount van Brabants Landschap

Landschap ook films en boeken uit. Tijdens de ‘Week’

ging alweer de zesde natuurfilm, ‘De Regte Heide, leven

tussen Leij en Hei’, van Mark Kapteijns in première. Deze film draaide nadien nog in een bioscoop in Goirle en

trok ook daar nog zo’n 400 bezoekers, waarvan er 40 beschermer werden van Brabants Landschap.

hebben ook de diverse boswachters nog een hele schare

volgers op social media. Het social media team doet dan ook zijn uiterste best om elke keer weer met nieuwe en leuke gebeurtenissen uit het veld te komen.

Digitale nieuwsbrieven

Natuurmagazine

in 2014. Tijdens de ‘Dag’ en de ‘Week’ piekt het aantal

schap op Facebook van 2.500 naar 3.400. Het aantal

Communicatiemiddelen

Steeds meer mensen weten hun weg te vinden naar

de website van Brabants Landschap. In 2015 zijn er ruim

Een belangrijk middel om te communiceren met de

achterban is het natuurmagazine. Dit kwartaalblad kenmerkt zich door een hoge inhoudelijke kwaliteit, diep-

gang in de onderwerpen en een verzorgde vormgeving. In 2015 werd in het lentenummer speciaal aandacht

geschonken aan het thema water en de verkiezingen van het Waterschap en Provinciale Staten, in de zomereditie

aan groene vrijwilligers en in de herfsteditie aan de Week

Op de verschillende versies van de nieuwsbrieven

van Landschapsbeheer, die in 2014 voor het eerst uit-

kwamen, zijn per versie gemiddeld zo’n 300 personen

geabonneerd. Voor vrijwilligersgroepen zoals weidevogelbescherming en uilenbescherming worden aparte,

digitale nieuwsbrieven gemaakt. Deze nieuwsbrieven

besteden zowel aandacht aan actuele onderwerpen als aan inhoudelijke thema’s. Nieuw dit jaar is de digitale algemene nieuwsbrief van Brabants Landschap. Deze heeft inmiddels ruim 1.300 abonnees.


>>>

21

Stichting


3.2 F ondsenwerving Voor het uitvoeren van bijzondere projecten en aankopen, die niet via reguliere subsidieregelingen gefinan-

cierd kunnen worden, is Brabants Landschap afhankelijk van bijdragen uit giften en fondsen van derden.

Richtlijnen voor de jaarverslaglegging Vanaf 1 juli 2008 is het nieuwe Reglement van de CBF-

keur van kracht. In dit jaarverslag wordt het Reglement CBF-keur en de richtlijn 650 voor fondsenwervende

instellingen gevolgd. De implementatie van de Code

Wijffels voor Goede Doelen vindt plaats in de CBF-Keur.

In de opgestelde verantwoordingsverklaring legt het Algemeen Bestuur verantwoording af over drie algemeen geldende principes:

1 scheiden van uitvoering, besturen en toezicht houden;

bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. In 2015 ontving Brabants Landschap via De12Landschappen een

bedrag van € 937.500,-. Daarnaast ontving het Coördi-

natiepunt via Landschapsbeheer Nederland een regulier jaarlijks bedrag van € 187.500,-. Brabants Landschap en het Coördinatiepunt besteden de gelden van de Nationale Postcode Loterij aan bijzondere projecten. In veel

gevallen worden de gelden ingezet als cofinanciering.

Hierdoor komt extra geld beschikbaar om deze projecten te realiseren.

3.3 S amenwerking Vrijwilligers

2 bevorderen van efficiëntie en doelmatigheid;

Deze verantwoordingsverklaring is op 13 juni 2014 door

tiepunt circa 2.500 vrijwilligers actief en ook bij het be-

3 duidelijkheid over omgang met belanghebbenden. het Algemeen Bestuur vastgesteld.

Stichting Ons Landschap De Stichting Ons Landschap stelt zich ten doel financiële ondersteuning te vinden voor projecten en activiteiten van Brabants Landschap, die buiten de reguliere subsi-

dieregelingen vallen. De stichting zoekt deze ondersteuning bij bedrijven, instellingen en particulieren.

22

Nationale Postcode Loterij Jaarlijks ontvangt Brabants Landschap een aanzienlijke

De vrijwilligers zijn de meest betrokken achterban

van Brabants Landschap. Jaarlijks zijn via het Coördinaheer van onze natuurgebieden ontvangen we veel steun van vrijwilligers. Zij voeren kleinschalige beheermaat-

regelen uit, inventariseren de flora en fauna en leggen de gegevens vast in rapportages. Ook bij de publieks-

voorlichting maken we gebruik van vrijwilligers. Het is aan de inzet van gidsen van IVN en andere natuurver-

enigingen te danken dat we grote manifestaties als de

Dag van het Landschap en de Week van het Landschap

Jaarverslag

elk jaar weer kunnen organiseren.

inhoudelijke

In 2015 is via het (door Landschap-

aansturing gebeurt

penNL uitgeroepen) ‘jaar van de

door het DRO (directeuren-

groene vrijwilliger’ uitgebreid

rentmeestersoverleg).

aandacht besteed aan het grote

Directeur van het Brabants

belang van de vrijwilligers.

Landschap, ing. J. Baan,

vertegenwoordigt hierin Bra-

bants Landschap. In het alge-

LandschappenNL

’ 15

Per 1 juli 2014 is LandschappenNL

meen bestuur van Landschaps-

opgericht als nieuwe, gezamenlijke organi-

beheer Nederland vertegenwoordigt

satie van de koepels De12Landschappen en Land-

de heer drs. A.J.M. Rombouts, lid van het

schapsbeheer Nederland. LandschappenNL is de onder-

Hoofdbestuur, het Coördinatiepunt Landschapsbeheer.

provinciale Landschappen en de provinciale organisaties

woordigt Brabants Landschap in het directeurenberaad.

steunende organisatie voor de aangesloten partners: de Landschapsbeheer. De rollen die Landschapsbeheer Nederland en De12Landschappen vervullen, zijn in de peri-

ode tot 1 januari 2016 geïntegreerd in LandschappenNL. Vanaf deze datum zal het nieuwe samenwerkingsver-

band zich duidelijk manifesteren als dé organisatie voor

De heer ir. E.J. van Haaften, adjunct-directeur, vertegenNa de definitieve integratie van de beide koepels is een Raad van Toezicht gevormd vanuit de besturen van

De12Landschappen en Landschapsbeheer Nederland.

Provincie Noord-Brabant

het Nederlandse landschap.

Zowel bij het terreinbeheer als bij het landschaps-

Gelijktijdig is gewerkt aan de bestuurlijke organisatie

cie Noord-Brabant. Brabants Landschap neemt deel

beheer wordt intensief samengewerkt met de provin-

van de beide koepels. Het bestuur van De12Landschappen bestaat uit bestuurlijke vertegenwoordigers van

de aangesloten provinciale Landschappen. In 2015 werd Brabants Landschap hierin door zijn voorzitter, drs. E.

van Dijk, vertegenwoordigd als vice-voorzitter en door

mevrouw drs. J. Baartmans als plaatsvervangend lid. De

aan vele vormen van beleidsoverleg met de provincie Noord-Brabant, zowel op bestuurlijk als op ambtelijk niveau. De belangrijkste beleidsvelden zijn: natuur

(NNB, Natura2000), landschap (agrarisch natuur- en

landschapsbeheer), ruimtelijke ordening, waterbeleid en ontsnippering.


>>>

23

Stichting


Brabantse Milieufederatie, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Brabants Particulier Grondbezit

Via het maandelijks Natuurbeschermingsoverleg,

waarin ook de provincie Noord-Brabant is vertegen-

woordigd, worden zaken afgestemd en wordt samenwerking voorbereid op thema’s als ruimtelijk beleid,

milieuvraagstukken. De heer ing. J. Baan is voorzitter

Tilburg. In 2015 en 2016 wordt bij elk infopunt van Bra-

waterhuishouding, natuur- en landschapsbeleid en

van dit overleg. Brabants Landschap werkt bij inspraak op overheidsplannen en bij beleidsbeïnvloeding regelmatig samen met de ‘groene’ organisaties.

Waterschappen

Brabants Landschap werkt bij de verwerving en

inrichting van het NNB (natte natuurparels) en bij beek-

Op verschillende manieren werkt Brabants Land-

schap samen met het Natuurmuseum Brabant in

bants Landschap een beleefroute-app voor gezinnen

ontwikkeld, die aansluit op de succesvolle OO-zone van het Natuurmuseum. Daarnaast hebben beschermers

van Brabants Landschap gratis toegang tot het Natuurmuseum.

Gemeenten

herstel veelvuldig samen met de waterschappen. Het

vies bij de realisering van ecologische verbindingszones

contact. Deze contacten zijn geïntensiveerd bij de in-

Coördinatiepunt geeft waterschappen inhoudelijk adlangs waterlopen.

Rijkswaterstaat

Brabants Landschap overlegt periodiek met de HID

Rijkswaterstaat Noord-Brabant. Hiermee wordt samen-

Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer heeft met

de meeste Noord-Brabantse gemeenten regelmatig

werkingtreding van het Groen Blauw Stimuleringskader. Met de gemeenten waarin terreinen van Brabants Landschap liggen, is jaarlijks contact.

ZLTO

gewerkt bij de aanleg van ecoducten, compensatiepro-

langs de grote rivieren.

het geval bij diverse regelingen voor agrarisch natuur-

gramma’s, Ruimte voor de rivieren Stroomlijnprojecten

24

Natuurmuseum Brabant

De samenwerking met de ZLTO vindt voornamelijk

plaats via het Coördinatiepunt Landschapsbeheer. Dit is

Jaarverslag

en landschapsbeheer zoals Stimuleringskader, collectief agrarisch natuurbeheer en het Project Agrarisch Land-

’ 15

Manifestpartijen ‘Brabant buiten: Verbindingen versterken!’

schapsbeheer. In verband met de plattelandsontwik-

ZLTO, onder andere over onderwerpen zoals (agrarisch)

nifest opgesteld. De manifestpartijen, die elkaar eerder

keling is er ook regelmatig bestuurlijk overleg met de natuurbeheer, veehouderij en waterbeleid.

Agrarische natuurverenigingen spelen een belang-

rijke rol in de uitvoering van projecten in het agrarisch gebied. Met name het Coördinatiepunt werkt bij de

uitvoering van het Stimuleringskader en het collectief

gericht. Deze samenwerkingsverbanden van ANV’s zijn

gesprekspartner voor het Coördinatiepunt bij de uitvoe-

Erfgoedorganisaties Er vindt vanuit Brabants Landschap overleg plaats

met verschillende organisaties op het gebied van erfgoed en monumentenzorg. Dit gebeurt met name

zijn de volgende partijen betrokken: Brabantse Milieufederatie, Brabants Particulier Grondbezit, Toeristisch

Ondernemers Platform (TOP) Brabant, ANWB, de wateren Maas, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, ZLTO

In 2015 zijn in Brabant drie agrarische collectieven op-

Brabantse buitengebied vastgelegd. Bij het manifest

schappen Brabantse Delta, Rivierenland, Dommel en Aa

akker- en weidevogelbeheer nauw samen met ANV’s.

ring van het agrarisch natuurbeheer.

vonden in het manifest voor de vorige Statenverkie-

zingen, hebben hierbij hun gezamenlijke visie op het

ANV’s en collectieven

In het kader van de verkiezingen voor de Provinciale

Staten van 18 maart 2015 is een nieuw verkiezingsma-

en Brabants Landschap. Met het manifest richten de

manifestpartijen zich tot de toekomstige statenleden. Hierbij gaat het over thema’s die belangrijk zijn in het Brabantse buitengebied: landbouw, energie, natuur

en landschap, water en klimaat. Bijzondere aandacht

verdienen de vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen, toezicht en handhaving in het buitengebied en de vrijetijdseconomie.

rondom enkele specifieke projecten.


>>>

25

Stichting


3.4 B eleid en beleidsbeïnvloeding Provincie Noord-Brabant Natuurnetwerk

Een belangrijke pijler van het provinciale biodiversi-

teitsbeleid bestaat uit de strategie voor de realisatie van het Brabantse Natuurnetwerk (NNB, voorheen bekend

veel aandacht uitgegaan naar de stelselwijziging voor

de landelijke Subsidieregeling Natuur- en Landschapsbeheer -Agrarisch (SNL-A).

als Ecologische Hoofdstructuur (EHS)). Het Brabantse

Plattelandsontwikkeling

vinciaal deel. Het rijksdeel omvat alle bestaande natuur

telandsontwikkeling. De provincie heeft ingezet op een

Natuurnetwerk omvat zowel een rijksdeel als een proen de nog te realiseren natuur waaraan Europese ver-

plichtingen zijn gekoppeld en is wat betreft financiering de verantwoordelijkheid van het Rijk. Het provinciaal

deel omvat de natuurambitie zonder de Europese ver-

plichtingen en valt onder de verantwoordelijkheid van de provincie, die samen met betrokken organisaties

het gehele Brabantse Natuurnetwerk wil realiseren.

Voor deze opgave is het Groen Ontwikkelfonds Brabant (GOB) opgericht. In dit fonds is € 240 miljoen opgeno-

men voor het realiseren van de ontbrekende delen van het Natuurnetwerk. Partijen kunnen met middelen uit

het fonds, aangevuld met een eigen aandeel, delen van het Natuurnetwerk realiseren.

Agrarisch natuur- en landschapsbeheer

Een tweede belangrijke doelstelling van het pro-

vinciale natuurbeleid vormt het agrarisch natuur- en

landschapsbeheer. In de uitvoering daarvan is het Coördinatiepunt vaak betrokken. Door deze betrokkenheid van het Coördinatiepunt volgt Brabants Landschap de

26

beleidsontwikkelingen hiervan nauwlettend. In 2015 is

Een overkoepelend thema bij de provincie is plat-

nieuwe koers met aandacht voor betere samenhang tussen economie, leefbaarheid, gezondheid, natuur

en landschap. In de Verordening Ruimte waarmee de

provincie voorwaarden stelt aan ruimtelijke ontwikke-

lingen, worden de provinciale kaders voor dit onderwerp bepaald. Met name over de veehouderij is de provincie uitgebreid in dialoog gegaan met maatschappelijke

organisaties. Kernpunten hierin zijn de aanpak van de

overbelaste gebieden en het streven naar meer grondgebondenheid.

Infrastructuur

Na een langdurig proces werd in mei een streep

gezet door de plannen voor De Ruit Eindhoven. Bij de

publicatie van het nieuwe collegeakkoord werd duidelijk dat het nieuwe provinciebestuur de mobiliteit in

Zuidoost Brabant wil verbeteren via optimalisatie van het bestaande wegennet aangevuld met flankerend

beleid. De aanleg van een nieuwe weg door het Dommeldal is hiermee van de baan. Een belangrijk besluit

Jaarverslag

dat aantasting van dit fraaie en kwetsbare gebied

negatieve effecten hebben op de doelstellingen. Van

heeft voorkomen.

de beheerplannen is er één vastgesteld en hebben tien plannen ter inzage gelegen. De overige tien plannen

Rijk

’ 15

Op basis van het huidige kabinetsbeleid zijn enkele

maatregelen genomen waarmee eerdere bezuinigin-

gen enigszins werden verzacht. Dit heeft geleid tot het beschikbaar komen van middelen voor grote natuur-

projecten in het Nationale Natuurnetwerk (voorheen

zullen nog ter inzage worden gelegd. Een belangrijke

stap in dit dossier was de inwerkingtreding van de Pro-

grammatische Aanpak Stikstof (PAS) per 1 juli 2015. Deze aanpak voorziet in maatregelen die leiden tot minder stikstofneerslag op de kwetsbare natuurgebieden en

aanvullende maatregelen die de natuurkwaliteit in deze

bekend als EHS). In 2013 en 2014 waren deze middelen

nog beperkt. In 2015 is meer budget beschikbaar geko-

gebieden verhogen.

men voor de afronding van natuurgebieden waarvoor

beheer van de bestaande natuurgebieden zijn tot nu toe

meenschappelijk Landbouwbeleid, dat met ingang van

Europese doelen zijn vastgelegd. De middelen voor het gewaarborgd.

Natura2000 en de Programmatische Aanpak Stikstof De Europese Unie nam onder de noemer Na-

tura2000 het initiatief om de belangrijkste Europese

Een ander belangrijk Europees dossier is het Ge-

2015 vernieuwd is vormgegeven. Hierbij is meer nadruk betekent dat directe inkomenssteun wordt verminderd

en dat de financiële steun meer gerechtvaardigd wordt door een meerwaarde op het gebied van voedselzekerheid en -veiligheid, leefomgeving, natuur, landschap,

natuurgebieden te beschermen. In Noord-Brabant lig-

milieu, klimaat en biodiversiteit. Vanuit verschillende

gen 21 Natura2000-gebieden, waarvan 10 overlappen

invalshoeken en door verschillende partijen wordt op

met de terreinen van Brabants Landschap. Voor alle

dit moment nagedacht over het GLB. Zowel vanuit het

Natura2000-gebieden is een beheerplan opgesteld

agrarisch natuur- en landschapsbeheer als vanuit het

waarin is vastgelegd hoe en wanneer de doelen voor

een gebied gehaald moeten worden. Daarnaast wordt

in het beheerplan beschreven hoe wordt omgegaan met activiteiten in en rondom Natura2000-gebieden, die

Gemeenschappelijk Landbouwbeleid

komen te liggen op de ‘vermaatschappelijking’. Dit

Europa

thema water ziet men kansen voor cofinanciering. Brabants Landschap volgt de ontwikkelingen van dit dossier daarom nauwlettend.


>>>

27

Stichting


4 Organisatie 4.1 Bestuur Brabants Landschap is een stichting met een bestuur

bestaande uit een Algemeen Bestuur en een Hoofdbestuur, en een directie.

mr. P.C.E. van Wijmen

Belangrijke taken van het Hoofdbestuur zijn het interne

toezicht op het door de directie gevoerde beleid, het nemen van besluiten over grondtransacties, het vaststel-

Tevens was hij lid van de Beheercommissie en de Re-

Het Hoofdbestuur kwam zes keer bijeen in 2015. Er

betrokken bij ons werk en een groot inspirator voor

len van de Meerjarenraming en het financiële beheer.

werden 46 grondtransacties voorgelegd aan het Hoofdbestuur. De overige belangrijke agendapunten waren

stand van zaken VGG-procedure, Beleidsplan 2015-2020, oprichting Stichting Zeebra en Meerjarenraming 20162019.

dactiecommissie van Brabants Landschap. Hij was zeer Brabants Landschap.

Wij zijn hem zeer dankbaar voor zijn grote inzet, die van

blijvende betekenis is voor onze stichting en ons werk in de natuurbescherming.

Jaarvergadering Algemeen Bestuur Het Algemeen Bestuur bestaat uit een brede verte-

geledingen. De leden beschikken over belangrijke be-

Landschap. De vergadering werd ingekort om de be-

genwoordiging van de Brabantse maatschappelijke

voegdheden waaronder de benoeming van de leden van het Hoofdbestuur, het benoemen van de voorzitter in

functie, het vaststellen van het (financiële) jaarverslag, de begroting en het beleid op hoofdlijnen. Tevens hebben zij een adviserende rol en een signaleringsfunctie richting Hoofdbestuur en directie. In 2015 kwam het

Algemeen Bestuur twee maal bijeen: op 12 juni voor de

jaarvergadering en op 22 oktober voor de najaarsverga-

dering bestaande uit een bestuurlijk en thematisch deel.

meen Bestuur gehouden op het kantoor van Brabants stuursleden de mogelijkheid te bieden de uitvaart van

de heer Van Wijmen, die dezelfde ochtend plaatsvond, bij te wonen.

De voorzitter opende de vergadering met het uitspreken van zijn grote waardering voor de heer Van Wijmen

waarna een minuut stilte in acht werd genomen ter ere van de heer Van Wijmen.

Volgens rooster traden af:

❋ Mevrouw mr. J.H.C. Dielissen te Breda

In Memoriam erelid en oud-voorzitter mr. P.C.E. van Wijmen

❋ Mevrouw drs. M.J.J. Greve te Heeze

Een paar dagen voor de jaarvergadering van het Al-

❋ Mr. W.R. Ligtvoet te Nuenen

gemeen Bestuur bereikte ons het trieste bericht dat op 8 juni 2015 ons erelid en oud-voorzitter, de heer mr. P.C.E. van Wijmen was overleden.

De heer Van Wijmen was gedurende 43 jaar verbonden

❋ Dr. J.G. Kloosterboer te Eindhoven ❋ Drs. L.W.J. Mertens te Ulvenhout

❋ Dr. H.K.M. Moller Pillot te Tilburg ❋ Drs. P.V.I.M. Wolff te Eindhoven

aan het bestuur van Brabants Landschap. Op 1 juni 1972

Mevrouw M.J.J. Greve had de wens te kennen gegeven

1997 volgde hij de heer drs. M.C.A. Klinkenbergh op als

Zij was lid van het Algemeen Bestuur sinds 1999. Als

werd hij benoemd tot lid van het Algemeen Bestuur. In voorzitter. Na zijn afscheid als voorzitter in 2005 werd hij benoemd tot erelid van het Algemeen Bestuur.

28

Op 12 juni 2015 werd de vergadering van het Alge-

niet meer voor herbenoeming in aanmerking te komen. dank voor haar inzet werd haar een boeket en een boek overhandigd.

Jaarverslag

De heer P.E. Wolter wenste het lidmaatschap te beëindigen wegens gezondheidsredenen. De heer Wolter was

lid van het Algemeen Bestuur sinds 8 juni 2012. De heer Baan bedankte hem voor zijn inzet voor de totstandbestuursleden werden onder applaus herbenoemd.

Algemeen Bestuur.

Op 22 oktober kwam het Algemeen Bestuur bijeen

voor een bestuursvergadering en de themabijeenkomst. Voorafgaand aan de vergadering van het Algemeen

Bestuur werd een kunstwerk genaamd De Ladder ter

Als kandidaat-leden werden door het Hoofdbestuur

nagedachtenis van de heer Van Wijmen onthuld in de

voorgedragen:

boomgaard naast het kantoor van Brabants Landschap.

❋ Mevrouw drs. M.A.H. Moorman te Heesch

Dit gebeurde in aanwezigheid van mevrouw A. van Wij-

Mevrouw Moorman, sinds november 2013 burge-

men-de Charro, echtgenote van de heer Van Wijmen, de

meester van Bernheze, heeft als wethouder van de

heer P. van Wijmen jr., erevoorzitter mr. F.J.M. Houben,

Gemeente Tilburg met Brabants Landschap kennis

leden van het Algemeen Bestuur en medewerkers van

gemaakt bij twee grote projecten: aankoop van de

Brabants Landschap.

Steenfabriek in Udenhout en landschapspark Moe-

renburg. Ook als burgemeester van Bernheze heeft

zij contacten met Brabants Landschap, onder andere in verband met landgoed Heeswijk.

❋ De heer ir. A. van Halem te Eindhoven

De heer Van Halem is adviseur op het gebied van ar-

beid en technologie. Verder is hij actief als voorzitter

van het Platform Noordoostcorridor en als zodanig in contact gekomen met Brabants Landschap, dat een belangrijke bondgenoot was in het verzet tegen De Ruit.

Brabants Landschap en de natuurbescherming in het algemeen.

Onder applaus werden beiden benoemd tot lid van het

Najaarsvergadering Algemeen Bestuur

koming van de Groene Corridor. De overige afgetreden

Beide kandidaten zijn betrokken bij het werk van

’ 15

Voorzitter de heer drs. E. van Dijk, hield een korte toespraak waarna het kunstwerk werd onthuld door mevrouw A. van Wijmen en de heer P. van Wijmen jr.

In de bestuursvergadering kondigde de voorzitter aan

dat de vice-voorzitter, mevrouw drs. J.L.M. Baartmans,

terugtrad. Zij was sinds 2000 lid van het Algemeen Bestuur. In 2008 werd zij lid van het Hoofdbestuur en in 2010 werd ze benoemd tot vice-voorzitter.

Het Hoofdbestuur respecteert haar besluit en bedankt haar voor haar deskundige inzet en zeer grote betrok-

kenheid bij het werk van Brabants Landschap. De voor-

zitter overhandigde haar een boeket. In Hoofdbestuursverband zal uitgebreider aandacht besteed worden aan


>>>

29

Stichting


haar vertrek als vice-voorzitter. Mevrouw Baartmans blijft lid van het Algemeen Bestuur.

In verband met het terugtreden van mevrouw Baart-

mans werd voorgesteld de heer J.A.M. Vos te benoemen

tot lid van het Hoofdbestuur en tevens tot vice-voorzitter. Tevens werd voorgedragen als lid van het Hoofdbestuur mevrouw drs. M.A.H. Moorman.

De vergadering ging onder applaus akkoord met beide

Per 31 december 2015 waren er 51 medewerkers (46,8 fte)

werkzaam in vast dienstverband bij Brabants Landschap, waaronder 14 parttimers. Drie van deze medewerkers

maakten gebruik van de 55+-regeling, wat inhoudt dat

ze 1 dag per week minder werken. Er waren 6 medewerkers (3,9 fte) met een tijdelijk dienstverband werkzaam.

benoemingen.

Op 9 januari 2015 werd de Nieuwjaarsbijeenkomst voor

In de themabijeenkomst werd ingegaan op de werk-

Deze vond plaats in de Keurvorst in Ravenstein. Voor-

wijze en het doel van het Groen Ontwikkelfonds Bra-

bant (GOB) en de realisering van de EHS door de diverse partijen.

De heer ing. J. Baan, directeur van Brabants Landschap, gaf een inleiding met een toelichting op de rol van de natuurorganisaties.

Vervolgens gaf mevrouw drs. M. Fiers, directeur van het GOB, een lezing over de werkwijze en het doel van het GOB. De heer drs. P. Glas, watergraaf van Waterschap

De Dommel gaf een lezing over de realisering van natte natuur en de rol van de waterschappen bij het GOB. De

heer ing. C. Braat, coördinator Landschapsbeheer en lid

de medewerkers van Brabants Landschap gehouden.

afgaand aan de vergadering werd een excursie georganiseerd door het nabijgelegen natuurgebied Keent. De sportmiddag vond op 3 juni plaats op Haanwijk. Deze

middag, waarvoor ook oud-medewerkers met partners

waren uitgenodigd, werd afgesloten met een barbecue. Het personeelsfeest voor medewerkers, oud-mede-

werkers en partners was op 2 oktober in Natuurpoort Roovertse Leij in Goirle. ’s Middags waren er diverse

activiteiten, zoals een fietstocht en wandeling door de natuurgebieden in de omgeving.

Personeelsbeleid

van de werkeenheid van het GOB vertelde over de on-

De bijeenkomst werd afgesloten met een discussie.

terschap van de directeur. Vanuit het Hoofdbestuur is

dernemende EHS; natuur gerealiseerd door boeren.

Beheercommissie

De Beheercommissie werd in 2015 gevormd door

de heer A. Rombouts (voorzitter), mevrouw K. Albers, de heer E. Brouwer, de heer C. Bastmeijer, de heer J.

Dirkx, de heer H. Moller Pillot, de heer J. Vogels, de heer P. Wolff, de heer P. van Wijmen (tot juni 2015), de heer J. Baan, de heer E.J. van Haaften en de heer A. Simons.

Informatie over de behandelde onderwerpen is opgenomen in § 1.3 Beheerplanning.

30

4.2 Personeel

De stichting kent een personeelsvertegenwoordi-

ging die enkele keren per jaar bijeenkomt onder voorziteen personeelscommissie samengesteld die het perso-

neelsbeleid volgt en stuurt. Er is een interne en externe klachtenregeling opgesteld. Daarnaast bestaat er een

regeling met betrekking tot opleidingsfaciliteiten. Brabants Landschap organiseert bijscholingscursussen op het gebied van arbo, veiligheid en VCA-certificering.

Tenminste eenmaal per twee jaar worden er functioneringsgesprekken gevoerd. Haaren, mei 2016 J. Baan, directeur

Jaarverslag


’ 15

>>>

31

Stichting


4.3 Leden Algemeen Bestuur 2015 Ere-voorzitter: mr. F.J.M. Houben mevr. drs. M. Abrahams te Best

mevr. drs. K. Albers te Maarheeze

mevr. drs. J.L.M. Baartmans-van den Boogaart te ’s-Hertogenbosch (vice-voorzitter tot 22-10-2015) J.J.M. Bakker te Sleeuwijk

prof. dr. Th.A.M. Beckers te Tilburg

mevr. A. van den Berg te Dinteloord ir. A.C.J. Besselink te Etten-Leur

mr. M.E.B.M. van Bouwdijk Bastiaanse* te Haaren (penningmeester) mr. C.A.M. Collart te Leende

mevr. drs. C.J.F.M. Corsten-Hulsmans te Breda mr. J.K.B van Daalen* te Rosmalen mevr. mr. J.H.C. Dielissen te Breda

drs. W.N. van den Dries te Helvoirt

drs. E. van Dijk* te Ulvenhout (voorzitter) dr. F.J.M. Ellenbroek te Tilburg

prof.dr. A.J.A.G. Extra te Oisterwijk dr. R. Gaymans te Made

mevr. drs. M. Greve-Stuart te Heeze (tot 12 juni 2015) ir. E.H.J.M. de Groot te Uden

ir. A. van Halem te Eindhoven

dr. J.G. Kloosterboer te Eindhoven mr. W.R. Ligtvoet te Nuenen

M.Th.J.M. van Lith Mpm te Eersel jhr. R.H. Loudon te Heeze

B.H.P.J.M. de Louweren te Breda

drs. L.W.J. Mertens te Ulvenhout

ir. C.M.M. Molle te Valkenswaard dr. H.K.M. Moller Pillot te Tilburg

mevr. drs. M.A.H. Moorman* te Heesch R.J. van de Mortel te Vught

drs. A.L.M. Nelissen te ‘s-Hertogenbosch drs. G.J. van Nuland te Dongen

mevr. E.M.M. Peters-van Dijk te Drunen

dr. F.A. Petter* te Bergen op Zoom (secretaris) drs. W. Philips te Eindhoven

drs. P.H.M. van Poppel te Vught

drs. A.J.M. Rombouts* te Rijsbergen drs. J. Schipper te Breda

ir. A.J.A.M. Segers te Vught

jhr. mr. E.Th.P.M. Speeckaert te Wouwse Plantage dr. J. van der Straaten te Tilburg drs. P.J.J.M. Swinkels te Breda

mevr. drs. E.A. Thorissen te Eindhoven

prof. mr. J.M. Verschuuren te Oisterwijk

J.A.M. Vos* te Ulvenhout (vice-voorzitter vanaf 22-10-2015) drs. A.A.J. Wintjes te Sint-Michielsgestel drs. P.V.I.M. Wolff te Eindhoven

ir. P.E. Wolter te Steensel (tot 12 juni 2015) drs. A.R. Wolters te Tilburg

prof. mr. P.C.E. van Wijmen, erelid (overleden 08-06-2015) *lid Hoofdbestuur

32

’ 15

Jaarverslag

4.4 Relevante nevenfuncties leden Algemeen Bestuur 2015 mevr. drs. M. Abrahams

lid AB Waterschap De Dommel, lid Project Advies Commissie Het Groene Woud,

mevr. drs. K. Albers

directeur ecologisch adviesbureau Ecologica, lid Beheercommissie Brabants

mevr. drs. J. Baartmans-van den Boogaart mevr. A. van den Berg ir. A.C.J. Besselink

mr. M.E.B.M. van Bouwdijk Bastiaanse mr. C.A.M. Collart te Leende mevr. drs. C.J.F.M. Corsten-Hulsmans mr. J.K.B. van Daalen

mevr. mr. J.H.C. Dielissen drs. W.N. van den Dries drs. E. van Dijk

dr. F.J.M. Ellenbroek

mevr. drs. M. Greve-Stuart ir. E.H.J.M. de Groot

dr. J.G. Kloosterboer M.Th.J.M. van Lith

dr. H.K.M. Moller Pillot

mevr. drs. M.A.H. Moorman R.J. van de Mortel

drs. A.L.M. Nelissen drs. G.J. van Nuland

mevr. E.M.M. Peters-van Dijk dr. F.A. Petter

drs. P.H.M. van Poppel drs. A.J.M. Rombouts

mr. E.Th.P.M. Speeckaert mevr. drs. E.A. Thorissen

prof. dr. J.M. Verschuuren J.A.M. Vos

drs. A.A.J. Wintjes

drs. P.V.I.M. Wolff drs. A.R. Wolters

secretaris IVN Best Landschap

bestuurslid Stichting Kasteel Heeswijk, plaatsvervangend bestuurslid De12Landschappen, lid Redactiecommissie Brabants Landschap

voorzitter Stichting Vrienden van de Westbrabantse Waterlinie directeur Dutch institute World Class Maintenance

bestuurslid Streekrekening Groene woud, penningmeester Stichting Ons Landschap, directeur ABN AMRO Mees Pierson

bestuurslid en terreincommissaris Eindhovensche Golf, voorzitter kennisplatform Energie Neutraal Wonen in Brainport secretaris Stichting Natuurpodium Brabantse Wal

voorzitter Grondkamer Oost, seniorrechter Rechtbank Oost-Brabant programmaleider ARK Natuurontwikkeling

bestuurslid Stichting Kasteel Heeswijk, lid Redactiecommissie Brabants Landschap

voorzitter Stichting Ons Landschap, vice-voorzitter De12Landschappen,

voorzitter Taskforce Natuur en Economie, vice-voorzitter Provinciale Raad Gezondheid, wethouder Gemeente Alphen-Chaam

directeur Natuurmuseum Brabant, adviseur Mondriaan Fonds voorzitter IVN Heeze-Leende

lid Raad van advies IVN Noord-Brabant, lid Dagelijks Bestuur en Algemeen Bestuur Waterschap Aa en Maas, bestuurslid Water Natuurlijk secretaris Vrijwillig Landschapsbeheer Uden

lid Algemeen Bestuur Waterschap De Dommel lid Algemeen Bestuur Waterschap De Dommel lid Beheercommissie Brabants Landschap burgemeester gemeente Bernheze

voorzitter Provinciale Commissie Boomfeestdag Brabant, voorzitter Stichting Landgoed Baest, burgemeester gemeente Vught, vice-voorzitter VBG

lid Algemeen Bestuur Stichting Kasteel Heeswijk, voorzitter Raad van Commissarissen Brainport Development BV Algemeen directeur Brabant Water

lid Natuur- en Milieuvereniging gemeente Heusden

voorzitter Provinciale Raad Gezondheid, burgemeester gemeente Bergen op Zoom, voorzitter College van overleg Brabantadvies

waarnemend voorzitter Provinciale Raad voor de Leefomgeving

voorzitter Beheercommissie Brabants Landschap, bestuurslid Landschapsbeheer Nederland, lid Raad van Toezicht LandschappenNL eigenaar Wouwse Plantage

lid Redactiecommissie Brabants Landschap, conservator Brabant Collectie

hoogleraar Europees- en internationaal milieurecht, hoogleraar Sustainability Center Tilburg University

waarnemend burgemeester gemeente Steenbergen lid Algemeen Bestuur Stichting Kasteel Heeswijk lid Beheercommissie Brabants Landschap

directeur ECNC, voorzitter NWO Stuurgroep Biodiversiteit, CE ECNC Land & Sea Group, lid Brabants Platform Biodiversiteit en Samenleving


>>>

33

Stichting


4.5 Personeelsbezetting 2015 Kantoor Haaren ing. J. Baan, directeur-rentmeester

dr. M.A. Caspers, medewerker redactie

mevr. drs. E.H.W. van Gompel, directiesecretaresse (part-time) ir. E.A. van Haaften, adjunct-directeur

mevr. E. Hassas, medewerkster financiën/administratie (part-time) ing. H.J. van Ingen, rentmeester (part-time)

mevr. A.B.J. Kelderman BBa, voorlichter (m.i.v. 1-9-2015 part-time) mevr. S.C.A. Koen-van Loon BSc, medewerkster voorlichting

mevr. A.M.D. Mallien-Jansma, medewerkster receptie en administratie (part-time) mevr. A.A.J.C. Mulders-Boers, medewerkster administratie (part-time) W.H.A. Peters, medewerker vastgoedbeheer

mevr. J.M.G.H. van der Sande-van de Ven, directiesecretaresse (part-time) ir. A.W. Simons, coördinator beheer en projecten

mevr. P.J.J. IJpelaar-van Mierlo, medewerkster receptie en administratie (part-time) J.J.M. van Zeeland, hoofd financiën

ir. W.L. Zonneveld, bouwkundige (m.i.v. 1-8-2015 part-time)

Buitendienst District West

W.P.J. Schrauwen, terreinmedewerker (part-time)

K.A. Elshout, terreinmedewerker

B.R.H. Vervest, terreinmedewerker

J.J.H. van Doormaal, terreinmedewerker J.P.M. Hop, beheerder (part-time) W.M.J.M. de Jong, beheerder

E. van der Zee, terreinmedewerker

D.J. de Jonge, terreinmedewerker

Landschapsbeheer

K. Koopmans, beheerder

mevr. A.T.M. Huijden, secretaresse (part-time)

F. W.J.M. Kolsters, terreinmedewerker H.C. Mos, terreinmedewerker B. Pörtzgen, beheerder

J. Schenkeveld, terreinmedewerker ing. J. Schep, districtsbeheerder J.H. Vink, terreinmedewerker District Oost

H.J.M. Burgers, terreinmedewerker

ing. G.C.F. Braat, coördinator West-Brabant ing. C. Larosch, medewerker regelingen

M. Renes, veldmedewerker Oost-Brabant

E.A. Rijken, coördinator vrijwilligers (part-time)

ing. F.J.M. ter Schure, coördinator Oost-Brabant

ir. J. Sloothaak, medewerker soortenbescherming A.P.T. Stoop, veldmedewerker West-Brabant

C.J.L.M. Voets, veldmedewerker Midden-Brabant

M.G.M. de Bijl, beheerder

Tijdelijke medewerkers

ing. M.F. Fliervoet, districtsbeheerder

scherming (part-time)

G.J.M. Derks, terreinmedewerker (part-time) A.M. van Houts, terreinmedewerker

M.M.J.W. Kapteijns, terreinmedewerker/filmer T.C. de Mol, beheerder

M.J.B. Philipsen, terreinmedewerker T.J.M. Quekel, beheerder

W.F.J.R. van Schipstal, terreinmedewerker

34

G.L.M. Traa, beheerder

mevr. H.J. den Hollander, medewerker soortenbeT.J. van Leeuwen BASc, projectmedewerker J. Renes, terreinmedewerker (part-time)

mevr. M.H.P. Snelting-van Dijk BComm, medewerkster voorlichting (part-time)

mevr. A.G. Stoop-Siemons, administratief medewerkster Landschapsbeheer (part-time)

J.J.B. Walhout, terreinmedewerker (part-time)

Jaarverslag

5 Bijlagen

’ 15

5.1 Specificatie natuurterreinen Stand per 31-12-2015 per beheerregio

in hectares

Brand: Brand, Brokkenbroek, Leemputten Brestbosch: Brestbosch, Vilt, Zevenhutten Dommeldal: Dommelbeemden, Dommeldal, Gasthuiskamp, Geregt, Mortelven Nuenens Broek, Ruweeuwsels, Croy Groote Beerze: Baest, Groote Beerze, Kleine Beerze, Landschotse Heide, Neterselse Heide Groote Slink: Groote Slink, Sijp, Krim Heeswijk Herbertusbossen: Astense Aa, Braakhuizensche Heide, Kreylse Bos, Herbertusbossen, Hugterheide Karregat: Berkt, Karregat, Nulandse Heide Keent: Keent, Mariëndal, Reekse Bergen Mattemburgh: Hoogerwaard, Lindonk, Mattemburgh, Markiezaat, Mortelen Mortelen,Oirschotse Dijk, Scheeken Nemerlaer: Kerkeindse Heide, Nemerlaer, Oude Hondsberg, Uilenbroek Pannenhoef: Blauwe Kamer, Ettense Gemeentebossen, Krabbebossen, Pannenhoef, Vloeiweide Pompveld: Fort Altena, Fort Bakkerskil, Fort Giessen, Groesplaat, Pompveld, Pax, Struikwaard, Uppelse Molen, Witdammen Regte Heide: Nieuwkerk, Ooijevaarsnest, Riels Laag, Gemeentebossen Goirle Roode Weel: Oudland, Pottersbos, Roode Weel Roovertse Heide: Abcoven, Annanina’s Rust, Beleven, Dal van de Reusel, Gorp de Ley, Roovertse Heide, Zwartven Tongelaar: Kraaijenbergse Plas, Maasuiterwaarden, Tongelaar, Vogelshoek Valkenhorst: Groote Heide, Gijzenrooi, Heezerven, Moerputten, Valkenhorst Vughtse landgoederen: Eikenhorst, Helvoirts Broek, Jagershagen, Sparrendaal, Venrode, Wargashuyse, Haanwijk,Pettelaer, Sterrenbosch, Zegenwerp Zoomland Boslust, Buitenlust, Groot Molenbeek, Zoomland, Zuren Hoek Totaal

675 417

620

1.146 773 113

1.234 69 360 2.448 1.722 774

1.003

614 888 172

1.243 765 1.439

793 758 18.026

Van de totale oppervlakte is >> in erfpacht: 2.121 hectare in beheer: 553 hectare


>>>

35

Stichting


5.2 Overzicht projecten Opgestart - planvorming Diverse objecten Diverse objecten Mortelen/Scheeken Brand Fort Giessen Fort Giessen Haanwijk Diverse objecten Mattemburgh Haanwijk

natte natuurparels kleine inrichtingsprojecten ontwikkeling nat schraalland – aanleg boomkikkerbiotoop ontwikkeling nat schraalland restauratie herstel fortgracht museaal landschap maatregelen in het kader van Natura2000 nieuwe overwinteringsplaats kuipplanten en aanpassing Oranjerie herbestemming wederopbouwschuur

Uitvoering Diverse objecten maaien nat schraalland Brand aanleg poelen en zoommantelvegetaties, maaien rietland en nat schraalland Mortelen/Scheeken omvorming populierenbos Diverse objecten kleine inrichtingsprojecten Oirschotse Dijk Groene Corridor Mortelen/Dommeldal Kloppend Hart van Het Groene Woud Mortelen herstelplan zwartblauwe rapunzel Mortelen/Scheeken uitvoering diverse inrichtingsprojecten Bidbook Groene Woud Diverse objecten maatregelen in het kader van Natura2000 Heeswijk laanherstel Mortelen aanleg (spoor)ecoduct Mortelen/Scheeken herintroductie Edelhert Diverse objecten onderzoeksproject toepassen zuiveringsslib ten behoeve van natuurontwikkeling Mortelen aanleg (spoor)ecoduct Dommeldal informatiepunt Groot Duifhuis Tongelaar verbouwing en aanpassing energievoorziening Afgerond Diverse objecten aanleg poelen Diverse objecten plaggen vergraste heide Diverse objecten maaien nat schraalland Brand aanleg poelen en zoommantelvegetaties, maaien rietland en nat schraalland Nuenens Broek & Mortelen extra maaien t.b.v. verschraling Diverse objecten kleine inrichtingsprojecten Wargashuyse restauratie dak oud Sparrendaal Mattemburgh renovatie bezoekerscentrum Kraaijenberg Astense Aa restauratie begraafplaats Wiegersma Mortelen/Scheeken uitvoering diverse inrichtingsprojecten Bidbook Groene Woud Mortelen natuurcompensatie COT ‘Tregelaar’ Diverse objecten bestrijding Amerikaanse vogelkers Mattemburgh restauratie hertenhuisje

36

Jaarverslag

’ 15

5.3 V erantwoordingsverklaring Stichting het Noordbrabants Landschap, CBF

Het Algemeen Bestuur van de stichting Het Noordbra-

Ad.1.

schap) onderschrijft de Code Goed Bestuur voor Goede

stuur en directie. Het bestuur bestaat uit een Hoofdbe-

bants Landschap (hierna te noemen Brabants Land-

Doelen en de daaraan verbonden algemeen geldende principes. In deze verantwoordingsverklaring wordt

binnen Brabants Landschap zijn geïmplementeerd. Tot slot wordt uitgelegd hoe gezorgd wordt voor de juiste

samenstelling en (het evalueren van) het functioneren van het Algemeen Bestuur, Hoofdbestuur en directie.

1. De wijze waarop de functie ‘toezicht houden’ wordt gescheiden van het ‘besturen’ dan wel van de ‘uitvoering’;

stuur en een Algemeen bestuur. Belangrijke taken van

de directie gevoerde beleid en het nemen van besluiten

voor aankopen, het vaststellen van de Meerjarenraming, het financiële beheer en beleidsnotities. De bestuurlijke en uitvoerende taken met betrekking tot de dagelijkse

zaken zijn via mandatering opgedragen aan de directie. In het door het bestuur vastgestelde directiestatuut

zijn de verantwoordelijkheden en afstemming tussen bestuur en directie nader omschreven en vastgelegd.

De directie hanteert bij de uitvoering van haar taken de

2. De wijze waarop aan een optimale besteding van

middelen wordt gewerkt zodat effectief en doelmatig wordt gewerkt aan het realiseren van de doelstelling;

kaders zoals die zijn vastgelegd in de door het Hoofd-

bestuur vastgestelde beleidsvisies (onder andere visies voorlichting, recreatie, gebouwen en graslandbeheer).

Tevens wordt door de directie gebruik gemaakt van een

3. De wijze waarop Brabants Landschap streeft naar

optimale relaties met belanghebbenden, informatie verschaft en wensen, vragen en klachten verwerkt.

functioneren van het Algemeen en Hoofdbestuur en directie.

Het Brabants Landschap is een stichting met een be-

het Hoofdbestuur zijn het interne toezicht op het door

aangegeven hoe de drie algemeen geldende principes

4. De Wijze van samenstellen en (evalueren van het)

, Onderscheid toezicht, besturen en uitvoeren

drietal commissies; de Personeelsvertegenwoordiging

(overleg tussen de directie en een personeelsvertegen-

woordiging), de Beheercommissie (een door het bestuur ingestelde onafhankelijke commissie onder voorzitter-

schap van een lid van het hoofdbestuur die het bestuur en de directie adviseert bij natuurwetenschappelijke

vragen en beheervisies/beheerplannen beoordeelt en

vaststelt), de Redactiecommissie (stuurt en begeleidt de inhoud van het Mededelingenblad).


>>>

37

Stichting


Leden van het Algemeen

jarenraming (incl. toelichting)

Bestuur worden benoemd op

voordracht van het Hoofdbestuur. Het Algemeen bestuur heeft een

klankbord- en signaleringsfunctie richting

beleidsvisies en beheervisies en beheer-

plannen voor de terreinen vormen hiervoor een

Hoofdbestuur en directie en stelt de hoofdlijnen van

belangrijke basis. De bestedingen van de middelen wor-

haar midden de leden voor het Hoofdbestuur voor een

Hierbij spelen kostenefficiëntie, standaardkostprijzen,

het beleid vast. Het Algemeen Bestuur benoemt uit

zittingsperiode van 4 jaar (maximaal 2x hernoembaar). Het Algemeen bestuur komt twee keer per jaar bijeen.

In het voorjaar wordt het jaarverslag en de jaarrekening vastgesteld. In het najaar vindt een thematische verga-

dering plaats waarin beleidsthema’s worden besproken en richtinggevende kaders worden vastgesteld. Ad.2.

, Effectiviteit en efficiency van bestedingen

De door het bestuur vastgestelde beleidsdocumenten op het gebied van beleid en beheer (directiestatuut,

de door de beheercommissie opgestelde visies van o.a. graslandbeheer, heidebeheer, soortenbeheer en communicatie) vormen de richtinggevende kaders voor

het doelmatig, effectief werken en een verantwoorde, optimale besteding van de beschikbare middelen.

Binnen deze kaders wordt gewerkt aan de realisering van de statutair vastgelegde doelstellingen. Op basis van de jaarlijks door het bestuur vastgestelde meer-

38

worden de jaarlijkse werkplannen

en projectplannen opgesteld. Ook de

den getoetst aan deze vastgelegde visies en plannen.

goede projectvoorbereiding en aanbestedingsbeleid een belangrijke rol. Een uitgebreide projectenadministratie (voorbereiding, offertes, aanbesteding, uitvoering en rapportages) vormt daarbij een essentiële rol, ook in lerend opzicht.

Evaluatie van de uitvoering van activiteiten vindt plaats via de actualisering van beheerplannen, beheervisies,

de input van de beheercommissie (vijf keer per jaar) en redactiecommissie (tweemaal per jaar), de evaluatie

van de uitvoering van projecten (projectadministratie)

en interne overlegkaders als stafoverleg (maandelijks), beheerdersoverleg (tweemaal per jaar met alle be-

heerders), districtsbeheerdersoverleg (maandelijks) en

overleg landschapsbeheer (maandelijks). Evaluatie omvat ook de ecologische monitoring. Hierbij spelen een

nulmeting (opgenomen in de beheerplannen), omissies (vermeld in de beheerplannen) en projectmonitoring

Jaarverslag

(effectmonitoring) een belangrijke rol. In het kader van

Ad.4.

de verschillende beheertypen een monitoringsprotocol

en directie

de omvorming van het Programma Beheer wordt voor

ontwikkeld. Brabants Landschap tracht bij deze monitoring zoveel mogelijk natuurverenigingen in te schake-

’ 15

, Samenstelling en evaluatie

functioneren Algemeen Bestuur, Hoofdbestuur

Samenstelling

len. Deze ecologische monitoring vormt een belangrijke

singen van beleidsnotities.

geledingen (bestuur, cultuur, wetenschap, bedrijfsleven,

input bij de herziening van beheerplannen en aanpas-

Ad.3.

Het Algemeen Bestuur bestaat uit een brede ver-

tegenwoordiging van de Brabantse maatschappelijke natuur- en milieuverenigingen). Leden van het Alge-

, Omgang met belanghebbenden

Door de brede maatschappelijke verankering en de aanwezigheid van het Coördinatiepunt Landschapsbeheer binnen Brabants Landschap is er een grote diversiteit aan belanghebbenden. De stichting streeft naar een

open dialoog. Het brede veld belanghebbenden is te verdelen in contribuanten, schenkers, vrijwilligers (weide-

vogelgroepen, uilengroepen, landschapsbeheergroepen, IVN-afdelingen, vrijwilligers bij het beheer), overheden, maatschappelijke organisaties, onderzoeksinstituten,

bedrijven, opleidingsinstituten, agrariërs en particulie-

ren. Iedere doelgroep vraagt een specifieke benadering. Per doelgroep wordt de inhoud, kwaliteit en commu-

nicatiewijze bepaald en regelmatig tegen het licht ge-

houden. De door het bestuur vastgestelde beleidsnotitie voorlichting en communicatie vormt hierbij een belangrijke basis. Input van ideeën, opmerkingen, vragen en

klachten vindt onder meer plaats via de website (reacties en vragen), het natuurmagazine, de Nieuwsbrief

van het Coördinatiepunt Landschapsbeheer, de cursussen voor de vrijwilligers landschapsbeheer en soor-

meen Bestuur worden benoemd op voordracht van het

Hoofdbestuur. Voor de samenstelling van het Algemeen Bestuur heeft het Hoofdbestuur criteria opgesteld

o.a. bestuurlijke ervaring, beschikken over een goed

netwerk, het vertegenwoordigen van een maatschappelijke geleding en affiniteit met natuurbescherming. Verder wordt gelet op geografische spreiding over de provincie Noord-Brabant, politieke richting en verde-

ling man/vrouw. Kandidaten voor het lidmaatschap van het Algemeen Bestuur worden gescreend op basis van

de genoemde criteria. Deze criteria gelden ook voor de leden van het Hoofdbestuur met extra criteria voor de

in functie te benoemen Hoofdbestuursleden, te weten voorzitter, vice-voorzitter, secretaris en penningmeester. De leden van de directie worden benoemd door

het Hoofdbestuur. De criteria voor benoeming worden opgesteld door Hoofdbestuur en directeur en worden tevens besproken in de Personeelscommissie waarin voorzitter en secretaris zitting hebben.

Functioneren en evaluatie

tenbeheer, de Overleggroep Landschapsbeheer (twee

het werk van het Coördinatiepunt Landschapsbeheer).

behandelen onderwerpen in de vergaderingen van het

keer per jaar, platform maatschappelijke partijen voor Ook via het bij Brabants Landschap ondergebrachte

Groenloket komt een scala aan vragen en reacties over het brede veld van natuur en landschap binnen. Met

Het functioneren van het Algemeen Bestuur wordt

jaarlijks door het Hoofdbestuur geëvalueerd. De te

Algemeen Bestuur worden, door de brede maatschappelijke vertegenwoordiging, van vele kanten belicht.

Indien nodig wordt de agenda van de vergaderingen

aangepast t.b.v. door leden van het Algemeen Bestuur

betrekking tot de behandeling van externe klachten heeft het bestuur een klachtenprotocol vastgesteld.

Binnenkomende klachten worden conform dit protocol

geregistreerd en behandeld. Omdat Brabants Landschap in de volle breedte van het natuur- en landschapsbeheer wil werken, dus zowel binnen de natuurgebieden als in

de agrarische gebieden, kiest de stichting voor een open dialoog met alle maatschappelijke partijen die in het

buitengebied actief zijn. De brede samenstelling van het Algemeen Bestuur is in dit licht een logische keuze. Om

ingediende onderwerpen. De feedback van de leden van het Algemeen Bestuur wordt geëvalueerd in de

vergadering van het Hoofdbestuur. Het Hoofdbestuur

evalueert een maal per jaar het eigen functioneren. Het

functioneren van de directie wordt jaarlijks geëvalueerd door de Personeelscommissie.

Vastgesteld door het Algemeen Bestuur d.d. 13 juni 2014

als stichting deze rol als initiator en bruggenbouwer te kunnen blijven spelen is een open dialoog van essentieel belang.


>>>

39

Stichting


5.4. Toekomstparagraaf Beheer natuurterreinen en gebouwen

Via het GOB (Groen Ontwikkelingsfonds Brabant)

komen de verwervingen weer op gang. In Het Groene

Woud wordt veel aangekocht in het kader van het Bidbook Groene Woud.

In 2016 is voorzien in de overname van 165 ha uit het voormalige landinrichtingsproject De Hilver.

Naast het reguliere beheer worden in de komende

jaren weer enkele natuurprojecten gerealiseerd. Veel

aandacht gaat uit naar handhaving en het bestrijden en opruimen van afvaldumpingen.

Een belangrijk project is het uitzetten van edelherten in een omrasterd gebied van 300 ha in het centrum van Het Groene Woud.

Bij Eindhoven wordt gewerkt aan de realisering van de

Groene Corridor; bij Den

Bosch vinden aankopen,

Buitenlokaal Haanwijk (2013), Kasteel Tongelaar (2013), Infopunt Keent (2014), de Toeristenpoorten Oirschot

(2014), Bezoekerscentrum Kraaijenberg in combinatie

met Natuurpodium Brabantse Wal (2015), Natuurpoort

Nemerlaer en Natuurpoort Roovertsche Leij (2015) aan-

gepakt. In 2016 en 2017 staan Kasteel Heeswijk, uitbreiding op Kasteel Tongelaar en Fort Altena, het Duijfhuis in combinatie met Den Liempdsen Herd (SPPiLL), de

Toeristenpoorten Heeze-Leende, Orangerie Mattem-

burgh, Fort Giessen en de Baroniepoorten in omgeving Zundert ingepland.

Bij al deze infopunten zijn samenwerkingsverbanden met vrijwilligers rond de te ondernemen activiteiten.

Financiën

Meerjarenbegroting wordt een negatief saldo verwacht

landgoed Mattemburgh

herstel van het park en de

bijbehorende accommodaties. Nu de noordoost tangent in het Dommel-

dal ten noordoosten van Eindhoven niet is doorgegaan, gaan we ons richten op de recreatieve toegankelijkheid van onze natuurgebieden daar. Zo zorgen we dat het draagvlak tegen de aanleg van de weg in stand blijft.

Landschapsbeheer We steken veel energie in het begeleiden van de

Brabantse Collectieven bij de uitvoering van het Agrarisch Natuurbeheer. In 2017 loopt onze overeenkomst

met de provincie Noord-Brabant af. We willen vooraf-

gaand daaraan samen met de provincie de provinciale regelingen voor landschapsbeheer die wij uitvoeren,

opnieuw ijken. Daarmee beogen we een impuls te geven aan de daadwerkelijke realisering van zichtbare

Het werven en ondersteunen van vrijwilligers blijft een

40

Achtereenvolgens zijn Natuurpoort Fort Altena (2012),

plaats voor het Museaal

wordt geïnvesteerd in het

speerpunt.

We gaan de komende jaren door met de inrichting

van nieuwe infopunten.

Park Out Herlaer. Op

projecten.

inrichtingsprojecten

en gebouwrestauraties

Brabants Landschap in de samenleving

Brabants Landschap heeft een solide financiële

positie met een stevige vermogenspositie. Blijkens de

voor de jaren 2017, 2018 en 2019 door grote aankopen en projecten. Daar is echter in de opbouw van de vermo-

genspositie ook rekening mee gehouden. Voor de toe-

komstige financiële positie is een drietal ontwikkelingen van belang: -

de verlenging van de overeenkomst Landschapsbe-

-

de continuering van de provinciale bijdrage voor

-

heer met de provincie Noord-Brabant in 2017;

beheer in de komende jaren: deze wordt momenteel per jaar gecontinueerd;

het verloop van de Europese klachtenprocedure van de VGG (Vereniging voor Gelijkberechtiging Grondbezit).

Jaarverslag

’ 15

’ 15 Financieel

Jaarverslag


Brabants Landschap terug naar Inhoudsopgave

>>>

Stichting


Samengevoegde balans na resultaatbestemming 31 December 2015 in 1.000 euro

31 December 2014 in 1.000 euro

1 activa

1.1

Materiële vaste activa

1.2

Voorraden

1.3

Vorderingen en overlopende activa

1.4

Effecten

1.5

Liquide middelen

455

419

65

76

3.602

4.141

8.612

9.739

28.269

25.786 40.548

39.742

41.003

40.161

2 passiva

Reserves en fondsen - reserves 2.1

. continuïteitsreserves

5.000

5.169

2.2

. bestemmingsreserves

26.301

25.300 31.301

30.469

2.810

2.972

34.111

33.441

- fondsen 2.3

42

. bestemmingsfondsen

2.4

Langlopende schulden

3.180

3.251

2.5

Kortlopende schulden

3.712

3.469

41.003

40.161

Jaarverslag

’ 15

Samengevoegde staat van Baten en Lasten 2015 werkelijk in 1.000 euro

2015 begroting in 1.000 euro

2014 werkelijk in 1.000 euro

3 baten

3.1

Baten

Subsidies aankoop natuurgebieden

2.627

7.000

2.521

3.2

Diverse subsidies

8.520

6.493

8.483

3.3

Opbrengsten beheer en projecten

2.911

2.548

3.499

3.4

Baten uit eigen fondsenwerving

886

664

492

3.5

Aandeel in acties van derden

1.189

1.125

1.165

3.6

Overige baten

390

3.7

Financiële baten Totaal baten

60

200

658

369

751

16.851

18.399

17.301

4 lasten

Lasten

Besteed aan doelstellingen

4.1

Aankoop natuurgebieden met opstallen

3.555

9.000

4.2

Onderhoud natuurgebieden en opstallen

5.442

5.212

5.113

4.3

Landschapsbeheer

3.497

1.082

2.437

4.4

Projecten

644

1.121

1.212

4.5

Voorlichting

1.595

818 14.733

4.257

827 17.233

13.846

Besteed aan werving baten

4.6

Kosten verkrijging subsidies overheden

166

162

161

4.7

Kosten eigen fondsenwerving

74

69

93

4.8

Kosten acties van derden

17

15

16

4.9

Overige kosten

16

26

25

4.10

Financiële lasten

4.11

341

Besteed aan beheer en administratie Totaal lasten

resultaat Resultaat

79

69

614

351

364

834

815

973

16.181

18.399

15.183

670

0

2.118

bestemming resultaat 2015 Voor de mutaties zie pagina 48 tot en met 52 van dit jaarverslag. Toegevoegd of onttrokken aan Continuïteitsreserve Exploitatie reserve

-169

1.532 -169

222 1.532

222

Bestemmingsreserves Reserve aankoop natuurgebieden

501

-1.697

Reserve gebouwen inclusief ondergrond

500

150

2.277 71

Reserve beheer en ontwikkeling natuurgebieden

21 1.001

-1.547

2.369

Bestemmingsfondsen NPL gelden Bestemmingsfonds Ons Landschap Bestemmingsfonds bepaald door derden Bestemmingsfonds landschapsbeheer

Totaal verdeling resultaat

416

-216

12

16

-83

29

-98

-507

-14

-175

-162

15

-473

670

0

2.118


>>>

43

Stichting


Financieel jaarverslag 2015 Toelichting op de balans en de staat van baten en lasten 2015 Algemeen De Stichting Het Noordbrabants Landschap (hierna genoemd Brabants Landschap) heeft ten doel het behoud en de ontwikkeling van natuur- en landschapsschoon in de provincie Noord-Brabant. Zij realiseert deze doelstelling door aankoop, inrichting en beheer van natuurgebieden, landgoederen en landbouwgronden met reservaat- of natuurontwikkelingsstatus, alsmede via taken op het gebied van landschapsbeheer. Brabants Landschap is in het bezit van de ANBI status. ANBI staat voor Algemeen Nut Beogende Instelling en onder bepaalde voorwaarden van de Belastingdienst kunnen giften aan Brabants Landschap fiscaal aantrekkelijk zijn voor de giftgever. De bestuurssamenstelling van het Brabants Landschap staat op bladzijde 32 van dit verslag. De Stichting Ons Landschap (hierna genoemd Ons Landschap) is, los van het Brabants Landschap, in 1944 door particulieren opgericht met als doel het bevorderen en in stand houden van landschapsschoon voornamelijk in westelijk Noord-Brabant. In 1983 zijn de doelstelling en statuten van Ons Landschap aangepast en wel om uitsluitend middelen te verwerven voor Brabants Landschap. In 2008 is hier ondersteuning door het bedrijfsleven aan toegevoegd. Het bestuur van Ons Landschap wordt gevormd door E. van Dijk, voorzitter; J. Baan, secretaris; en M.E.B.M. van Bouwdijk Bastiaanse, penningmeester. Ons Landschap heeft in dit verslagjaar een voordelig resultaat van € 11.564 en een balanstotaal van € 1.428.165 bestaande uit gronden, een woning en liquide middelen. Het eigen vermogen van Ons Landschap bedraagt € 1.424.318. In de samengevoegde balans en de samengevoegde staat van baten en lasten zijn de jaarrekeningen van Brabants Landschap en Ons Landschap ineen geschoven. De twee hiervoor genoemde stichtingen zijn statutair gevestigd te ’s-Hertogenbosch en houden kantoor te Haaren op landgoed Nemerlaer.

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Algemeen De Richtlijn 650 Fondsenwervende instellingen is bij het opmaken van deze jaarrekening gevolgd, alsmede de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen, zodat Brabants Landschap houder is van het keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF). Tenzij anders vermeld worden de activa en passiva gewaardeerd tegen de nominale waarde. Materiële vaste activa In de jaarrekening wordt het bezit aan gronden en gebouwen gewaardeerd op het symbolische bedrag van € 1 omdat de onroerende bezittingen duurzaam aan het economische proces onttrokken zijn. De uitbreidingen worden gefinancierd door middel van subsidies, uit de reserve aankoop natuurgebieden en uit het bestemmingsfonds bepaald door derden. De investering in de woning van Ons Landschap wordt gewaardeerd op kostprijs onder aftrek van afschrijving welke wordt berekend volgens de lineaire methode op basis van de geschatte levensduur. De gronden en de woning van Ons Landschap zijn op de balans opgenomen omdat ze niet gesubsidieerd zijn. De overige investeringen van Brabants Landschap worden gewaardeerd op kostprijs onder aftrek van afschrijving welke wordt berekend volgens de afschrijvingsmethode “Sum of the year digits” op basis van de geschatte levensduur. Voor de dienstauto’s en de tractoren is er rekening gehouden met een restwaarde. Voorraden De voorraden zijn gewaardeerd tegen kostprijs of duurzaam lagere actuele waarde. Vorderingen De vorderingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde (geamortiseerde kostprijs) en de te verwachten erfstellingen en legaten worden vastgesteld aan de hand van schriftelijk vastgelegde informatie. Een voorziening voor oninbaarheid wordt bepaald op basis van de statische methode.

44

Jaarverslag

’ 15

Effecten De aandelen en obligaties worden gewaardeerd tegen de reële waarde en vervolgens tegen de actuele waarde zijnde de marktwaarde. De gerealiseerde en de ongerealiseerde koersresultaten worden verantwoord onder de post financiële baten en de post financiële lasten in de samengevoegde staat van Baten en Lasten. Liquide middelen De liquide middelen bestaan uit kortlopende banktegoeden en worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Continuïteitsreserve Deze reserve bestaat uit de exploitatiereserve en de Provinciale exploitatie reserve en dient om eventuele toekomstige exploitatietekorten op te kunnen vangen.. Bestemmingsreserve De reserve beheer en ontwikkeling natuurgebieden dient voor het niet-reguliere beheer, een eigen aandeel in natuurontwikkeling en voor de afdekking van eventuele toekomstige claims. De reserve aankoop natuurgebieden wordt aangewend om het gedeelte van de aankoopsommen voor natuurgebieden te financieren dat niet gesubsidieerd wordt. De reserve gebouwen inclusief ondergrond is bedoeld voor de aankoop van gebouwen die onlosmakelijk zijn verbonden aan de te verwerven natuurgebieden. Deze aankopen worden niet meer gesubsidieerd. De reserve erfpachtkoopsommen is er om eventueel oude erfpachtcontracten terug te kunnen kopen. Bestemmingsfondsen De bestemmingsfondsen betreffen fondsen waaraan door derden voorwaarden zijn gesteld. Uit het fonds Nationale Postcode Loterij (NPL) gelden worden tekorten van diverse projecten, van voorlichting en de bijdrage aan De12landschappen betaald. Langlopende schulden De langlopende schulden zijn schulden van langer dan één jaar en bevatten in 2015 alleen vooruit ontvangen subsidies en de verplichting tot sloop van een steenfabriek. Deze zijn gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Kortlopende schulden De kortlopende schulden bevatten schulden en vooruit ontvangen bedragen met een looptijd die korter is dan één jaar. Deze zijn gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs.

Grondslagen voor de bepaling van het resultaat Algemeen De baten en lasten worden bepaald op de reële waarde van de tegenprestaties en toegerekend aan het jaar waarop deze betrekking hebben op basis van de verrichte prestaties. Subsidies aankoop natuurgebieden en diverse subsidies De subsidies aankoop natuurgebieden worden opgenomen in het jaar van ontvangst. De subsidie van SNL is een vergoeding voor het beheer van onze natuurgebieden en de voorschotten en afrekening worden geheel verantwoord in het jaar van ontvangst. De subsidies voor projecten worden bepaald op de reële waarde van de tegenprestaties en toegerekend aan het jaar waarop deze betrekking hebben op basis van de verrichte prestaties. Pensioenen De pensioenen van de medewerkers van Brabants Landschap zijn ondergebracht bij de Stichting Bedrijfspensioenfonds van de Landbouw (BPL). Het pensioen bestaat uit een verplichte basisregeling en een excedentregeling voor de medewerkers waarvan het loon boven de sociale verzekeringsgrens komt. Voor beide vormen van het pensioen geldt de middelloonregeling. Per 1 januari 2015 wordt door het BPL het pensioengevend salaris boven € 100.000 niet meer opgebouwd, voor de directeur is voor dit bedrag boven de € 100.000 een pensioenverzekering afgesloten voor een netto pensioen bij Delta Lloyd.


>>>

45

Stichting


Toelichting op de balans 1.1 Materiële vaste activa Natuurgebieden met opstallen, direct aangewend in het kader van de doelstelling in 1.000 euro

in 1.000 euro 1

Eigendom, c.q. erfpacht per 31 december 2015 17.473 ha

Bedrijfsmiddelen, benodigd voor de bedrijfsvoering in 1.000 euro

in 1.000 euro

Boekwaarde 21 dienstauto's per 31 december 2014

120

Aanschaffing 2 dienstauto's in 2015

48

Verkoop en verzekeringsgeld van 1 dienstauto uit 2006 in verband met totalloss

-2 166

Afschrijving 2015 voor 12 dienstauto's, afschrijving in 7 jaar

28

Boekwaarde 22 dienstauto's per 31 december 2015

138

Boekwaarde inventaris voor automatisering per 31 december 2014

77

Aanschaffing voor automatisering in 2015

157 234

Afschrijving 2015 voor automatisering, afschrijving in 3 jaar

94

Boekwaarde inventaris voor automatisering per 31 december 2015

140

Boekwaarde gronden Ons Landschap 2014 en 2015

69

Boekwaarde inventaris voor huisvesting per 31 december 2014

76

Afschrijving 2015 voor huisvesting, afschrijving in 5 jaar

29

Boekwaarde inventaris voor huisvesting per 31 december 2015

47

Aanschafwaarde 1 woning Ons Landschap in 1989 Afschrijving op basis van 3 % van de aanschafwaarde tot en met 2014 Afschrijving 2015

100 62 2 64

Boekwaarde 1 woning Ons Landschap in 2015

36

Boekwaarde 2 tractoren en aanhanger met kraan per 31 december 2014

29

Afschrijving 2015 voor 1 aanhanger met kraan, afschrijving in 5 jaar

46

9

Boekwaarde 2 tractoren en aanhanger met kraan per 31 december 2015

20

Boekwaarde inventaris voor administratie per 31 december 2014

10

Afschrijving 2015 voor administratie, afschrijving in 5 jaar

6

Boekwaarde inventaris voor administratie per 31 december 2015

4

Totaal materiële vaste activa per 31 december 2014

419

Totaal materiële vaste activa per 31 december 2015

455

Jaarverslag

’ 15

1.2 Voorraden 31-12-2015 in 1.000 euro

31-12-2014 in 1.000 euro

Voorraad Landgoederenboeken, gewaardeerd tegen kostprijs

51

57

Voorraad handboeken voor toekomstige beschermers, gewaardeerd tegen kostprijs

13

18

1

1

65

76

Voorraad spaarpotklompen

1.3 Vorderingen en overlopende activa 1.3.1 Provincie Noord-Brabant 31-12-2015 in 1.000 euro

31-12-2014 in 1.000 euro

Subsidies 1.120

678

- landschapsbeheer

- grondaankopen

738

795

- diverse projecten

100

915

1.958

2.388

1.3.2 Rijksoverheid 31-12-2015 in 1.000 euro

31-12-2014 in 1.000 euro

Subsidies -diverse projecten

13

92

-grondaankopen

115 81

-toeslagrechten 13

288

1.3.3 Overige vorderingen en overlopende activa 31-12-2015 in 1.000 euro

31-12-2014 in 1.000 euro

Nalatenschap

317

Intrest

107

211

Erfpachtkoopsom 2011 Zoomland

100

100

Diverse debiteuren, vooruitbetaalde kosten algemeen en overlopende activa

Totaal vorderingen en overlopende activa

400

1.107

754

1.631

1.465

3.602

4.141


>>>

47

Stichting


1.4 Effecten Het beleggingsbeleid is duurzaam, risicomijdend en met een brede spreiding. Vandaar dat de middelen voor een groot gedeelte worden aangehouden in de vorm van liquiditeiten. Deze worden, afhankelijk van de rentemarkt, bij diverse bankinstellingen weggezet op marktcondities in de vorm van deposito’s, spaargelden en dergelijke. De effecten zijn gewaardeerd op de marktwaarde en het beheer van de portefeuille is uitbesteed.

31-12-2015 in 1.000 euro Obligaties met een aanschafwaarde van € 6.114.259 Aandelen met een aanschafwaarde van € 2.317.096

31-12-2014 in 1.000 euro

6.168 2.444

8.463 1.276

8.612

9.739

1.5 Liquide middelen 31-12-2015 in 1.000 euro Banken Kas

31-12-2014 in 1.000 euro

28.269 0

25.786 0

28.269

25.786

Reserves en fondsen Verloopoverzicht reserves en fondsen

Continuïteitsreserves

Bestemmingsreserves

Bestemmingsfondsen

5.169

25.300

2.972

Stand per 1 januari 2015

Totaal 33.441

Mutaties 1.665

5.084

1.138

7.887

-1.834

-4.083

-1.300

-7.217

-169

1.001

-162

670

5.000

26.301

2.810

34.111

- dotaties - onttrekkingen

Stand per 31 december 2015

Verloopoverzicht reserves

Continuïteitsreserves

Exploitatie reserve


Provinciale exploitatie reserve

Aankoop natuur gebieden 13.300

5.169

Totaal

Bestemmingsreserves Beheer en ontwikkeling natuur gebieden 5.000

Gebouwen inclusief ondergrond 4.000

Erfpachtkoopsommen 3.000

30.469

Mutaties - dotaties - onttrekkingen


48

553

1.112

4.584

-722

-1.112

-4.083

-169

501

5.000

13.801

6.749

500

-5.917 832

500 5.000

4.500

3.000

31.301

Jaarverslag

’ 15

2.1.1 Exploitatie reserve

Deze reserve dient om eventuele toekomstige exploitatietekorten uit hoofde van natuurbeheer op te kunnen vangen. in 1.000 euro

in 1.000 euro

Stand exploitatiereserve per 31 december 2014

5.169 553

Gedeelte van voordelig saldo 2015 onderdeel beheer € 553.048

553 5.722 Niet gesubsidieerde activiteiten 2015 cultuurhistorisch erfgoed, publieksvoorlichting en ondersteuning vrijwilligers € 344.897

345

Van exploitatie reserve naar Provinciale exploitatie reserve € 276.373

276

Nadelig saldo projecten 2015 € 100.538

101 722 5.000

2.1.2 Provinciale exploitatie reserve

In 2015 is de bijdrage van de Provincie Noord-Brabant bestemd voor cultuurhistorisch erfgoed, publieksvoorlichting en ondersteuning vrijwilligers. De kosten die gemaakt worden voor het behoud van cultuurhistorisch erfgoed, publieksvoorlichting en vrijwilligers worden vanaf 2015 geheel of gedeeltelijk gesubsidieerd door de Provincie met als voor-

waarde dat hiervoor voortaan een egalisatiereserve wordt gebruikt. Conform een afspraak met de Provincie bedraagt de reserve ultimo 2014 € 276.373.

in 1.000 euro

in 1.000 euro

Stand Provinciale exploitatie reserve per 31 december 2014

-

Subsidie 2015 van de Provincie voor Cultuurhistorisch erfgoed, publieksvoorlichting en ondersteuning vrijwilligers € 836.096

836

Van exploitatie reserve naar Provinciale exploitatie reserve € 276.373

276 1.112 1.112

Gedeelte van de kosten 2015 voor Cultuurhistorisch erfgoed, publieksvoorlichting en ondersteuning vrijwilligers € 1.112.469

1.112

Totaal continuïteitsreserves per 31 december 2014

5.169

Totaal continuïteitsreserves per 31 december 2015

5.000


>>>

49

Stichting


2.2 Bestemmingsreserves 2.2.1 Reserve aankoop natuurgebieden

Als gevolg van de wijzigingen qua subsidiëring van de aankoop van natuurgebieden moet Brabants Landschap in

de toekomst een gedeelte van de aankoopsommen uit eigen middelen financieren. Indien nodig wordt hiervoor de reserve aankoop natuurgebieden gebruikt.

in 1.000 euro

in 1.000 euro

Stand reserve aankoop natuurgebieden per 31 december 2014

13.300

Aankoopsubsidies voor € 2.627.219

2.627

Gedeelte van voordelig saldo 2015 onderdeel beheer € 1.428.456

1.428

Verkoop en ruiling natuurgebieden voor € 528.629

529 4.584 17.884

Aankoop en ruiling van natuurgebieden voor € 3.968.599 Afboeking oninbare vorderingen aankoopsubsidies 2005 t/m 2007 € 114.793

3.968 115 4.083 13.801

2.2.2 Reserve beheer en ontwikkeling natuurgebieden

Deze reserve dient voor het niet-reguliere beheer, een eigen aandeel in natuurontwikkeling en voor de afdekking van eventuele toekomstige claims.

31-12-2015 in 1.000 euro Reserve beheer en ontwikkeling natuurgebieden

31-12-2014 in 1.000 euro

5.000

5.000

2.2.3 Reserve gebouwen inclusief ondergrond

In 2010 is naast de reserve erfpachtkoopsommen ook een reserve gebouwen gecreëerd. De reden is dat het zich in de praktijk vrijwel nooit voordoet dat een erfpachtrecht teruggekocht moet worden omdat er altijd een voor

Brabants Landschap acceptabele nieuwe bewoner gevonden wordt die het erfpachtrecht koopt. Het komt echter wel regelmatig voor dat Brabants Landschap gebouwen moet kopen die horen bij te verwerven grond. Omdat de aankoop van gebouwen niet meer wordt gesubsidieerd, moet Brabants Landschap dit uit eigen middelen

financieren en “terugverdienen” uit de verkoop van het opstalrecht en het uitgeven van de ondergrond in erfpacht. Hiervoor wordt de reserve gebouwen benut.

in 1.000 euro Stand reserve gebouwen per 31 december 2014 Gedeelte van voordelig saldo 2015 onderdeel beheer € 475.000 Ontvangen erfpachtkoopsom Mortelen voor € 25.000

in 1.000 euro 4.000

475 25 500 4.500

50

’ 15

Jaarverslag

2.2.4 Reserve erfpachtkoopsommen

De reserve erfpachtkoopsommen wordt met een gefixeerd bedrag van 3 miljoen euro gecontinueerd om eventuele terugkoop van oude erfpachtcontracten te kunnen voldoen.

31-12-2015 in 1.000 euro

31-12-2014 in 1.000 euro

3.000

Reserve erfpachtkoopsommen

3.000

Totaal bestemmingsreserves per 31 december 2014

25.300

Totaal bestemmingsreserves per 31 december 2015

26.301

2.3 Bestemmingsfondsen Verloopoverzicht Fondsen

Bestemmingsfonds bepaald door derden


Bestemmingsfonds NPL gelden

Bestemmingsfonds Lanschaps beheer

Bestemmingsfonds Ons Landschap

400

389

770

1.316

-83

938

188

12

-522

-695

-83

416

-507

12

317

805

263

1.328

Steunfonds Ons Landschap

Totaal

97

2.972

Mutaties - dotaties - onttrekkingen


1.138 -1.300 -162 97

2.810

2.3.1 Bestemmingsfonds bepaald door derden

Dit fonds is in het leven geroepen omdat een nalatenschap werd ontvangen met de bepaling het geld te bestemmen voor de aankoop van een natuurgebied, zo mogelijk in de omgeving van Heeze.

In 2014 is een nalatenschap toegezegd voor de instandhouding en aankoop van natuurgebieden. in 1.000 euro Stand bestemmingsfonds bepaald door derden per 31 december 2014 Aanpassing toegezegde nalatenschap 2013 € 83.000

in 1.000 euro 400

83

83 317

2.3.2 NPL gelden in 1.000 euro

in 1.000 euro

Stand fonds NPL gelden per 31 december 2014 Bijdrage 2015 van de Nationale Postcode Loterij voor € 937.500

389 938 938 1.327

Bestede NPL gelden in 2015 voor € 521.654

522 522 805


>>>

51

Stichting


2.3.3 Landschapsbeheer

Naast de beheer- en voorlichtingsactiviteiten gericht op het eigen bezit en de Brabantse bevolking zijn de werk-

zaamheden van het Coördinatiepunt Landschapsbeheer (CL) bedoeld voor de ontwikkeling van het landschap in

eigendom van particuliere eigenaren en lagere overheden. Het CL geeft door middel van een projectovereenkomst voor de Provincie uitvoering aan een aantal regelingen, waaronder het Groen Blauw Stimuleringskader (Stika) en

soortenbescherming. Daarnaast ontvangt het CL middelen voor projecten die tot 2014 vanuit de Beleidsregel subsidie natuur en landschap (inmiddels subsidieregeling verbindingen en landschap) zijn afgesloten. Verder wordt via

Landschapsbeheer Nederland jaarlijks een bedrag ontvangen van de NPL dat wordt bestemd voor speciale projecten. in 1.000 euro Stand fonds landschapsbeheer Beleidsregel per 31 december 2014

in 1.000 euro 466

252

Het nadelig saldo landschapsbeheer Beleidsregel in 2015 bedraagt € 251.993

252 214 Stand fonds landschapsbeheer overhead, soortenbeheer en Stika per 31 december 2014

304

Het nadelig saldo landschapsbeheer overhead, soortenbeheer en Stika in 2015 bedraagt € 255.238

255 255 49

Stand fonds landschapsbeheer NPL per 31 december 2014 Bijdrage 2015 via Landschapsbeheer Nederland van de NPL voor € 187.500

188 188 188

Bestede NPL gelden voor Landschapsbeheer in 2015 voor € 187.500

188 188

2.3.4 Bestemmingsfonds Ons Landschap

Het bestemmingsfonds Ons Landschap bestaat uit de algemene reserve van Ons Landschap. in 1.000 euro Stand fonds Ons Landschap per 31 december 2014 Voordelig saldo 2015 van Ons Landschap € 11.564

in 1.000 euro 1.316

12 12 1.328

2.3.5 Steunfonds Ons Landschap

Dit fonds is in 2008 ontstaan vanuit ontvangen bijdragen van bedrijven. 31-12-2015 in 1.000 euro Steunfonds Ons Landschap

52

97

31-12-2014 in 1.000 euro 97

Totaal bestemmingsfondsen per 31 december 2014

2.972

Totaal bestemmingsfondsen per 31 december 2015

2.810

Jaarverslag

’ 15

Schulden 2.4 Langlopende schulden met een verwachte looptijd langer dan 1 jaar 31-12-2015 in 1.000 euro Vooruit ontvangen subsidie Provincie voor het landschapsbeheerproject stimulering natuur- en landschapswaarden in de agrarische gebieden Nog te betalen sloopkosten steenfabriek Leemputten

31-12-2014 in 1.000 euro

2.882

3.102

298

149

3.180

3.251

2.5 Kortlopende schulden 31-12-2015 in 1.000 euro Vooruit ontvangen subsidie Provincie voor project Natura 2000

Vooruit ontvangen subsidie Provincie voor project De Groene Corridor

Vooruit ontvangen subsidie Provincie voor project huis Haanwijk

Vooruit ontvangen subsidie Provincie voor Landschapsbeheer, soorten agrarisch landschap Vooruit ontvangen subsidie Provincie voor project restauratie koetshuis Mattemburgh

Vooruit ontvangen subsidie Provincie voor project restauratie tuinmanswoning Mattemburgh Nog te betalen premies aan bedrijfsvereniging

Nog te betalen loonheffing aan belastingdienst

Vooruit ontvangen subsidie Provincie voor project Bidbook Mortelen Diverse crediteuren en te betalen kosten

31-12-2014 in 1.000 euro

1.017

1.059

825

469

200 171

245

69 66 54

104

16

89

536

1.294

967

3.712

3.469

Niet uit de balans blijkende verplichtingen

Op 23 december 2008 heeft de Europese Commissie een klacht ontvangen van twee Nederlandse particuliere

stichtingen, die later werden opgevolgd door de Vereniging Gelijkberechtiging Grondbezitters (VGG) wegens de subsidies die Nederland op grond van de oude PNB-regeling aan Natuurmonumenten en de Landschappen had

toegekend voor de verwerving van natuurterreinen ten behoeve van natuurbescherming. Deze regeling is thans niet meer van kracht. Volgens de klagers vormde de toekenning van deze subsidies staatssteun, die had moeten worden aangemeld bij de Commissie. In een besluit d.d. 2 september 2015 oordeelde de Commissie dat de Staat de maatregel niet te voren heeft gemeld bij de Commissie, en dat de steun verenigbaar is met de interne markt. Het niet

vooraf melden kan leiden tot een verplichting tot betaling van rente. De vraag of die verplichting zal ontstaan en zo ja, wat dan de financiële consequenties zullen zijn, kan thans niet met een voldoende mate van zekerheid beantwoord worden.

Bij de aankoop van het landgoed Heeswijk in 1997, waarbij Kasteel Heeswijk met directe omgeving in eigendom

bleef van de gelijknamige stichting, zijn er afspraken gemaakt over de verwerving van het kasteel bij de opheffing van de Stichting Kasteel Heeswijk. Teneinde de historische band tussen kasteel en landgoed blijvend te kunnen

waarborgen is er aan Brabants Landschap een optierecht tot koop verleend, waarbij Brabants Landschap zich garant stelt voor verplichtingen van de Stichting Heeswijk tot maximaal € 45.000.


>>>

53

Stichting


Toelichting op de staat van baten en lasten 3 Baten 3.1 Subsidies aankoop natuurgebieden Voor de verwerving van tot natuur om te vormen landbouwgrond verkrijgt Brabants Landschap een gedeelte van haar middelen uit subsidies van de Provincie Noord-Brabant. Deze worden betaald uit het Groen Ontwikkelfonds Brabant

(GOB). Er is dit verslagjaar subsidie ontvangen voor 1,9 miljoen euro voor de subsidieregeling in het kader van het Bidbook in de Mortelen. Voor een aankoop in Keent is ruim 0,5 miljoen euro opgenomen aan nog te verwachten subsidie van het GOB. Het verschil met de begroting kan worden verklaard doordat omvangrijke doorleveringen onder andere uit de landinrichtingsprojecten De Hilver en Weerijs Zuid zijn uitgesteld.

2015 werkelijk in 1.000 euro Verwerving natuurgebieden

2.627



7.000

2.521

Voor 2015 is er 130 ha. voor aankopen van natuurgebieden begroot terwijl er 86 ha. is aangekocht.

3.2 Diverse subsidies De subsidie van SNL wordt verkregen via voorschotten. Fysieke veldcontroles veroorzaken wijzigingen in de voorschotten. De bevoorschotting van de subsidie van SNL wordt na 6 jaar via afrekeningen definitief. 2015 werkelijk in 1.000 euro Subsidiestelsel Natuurbeheer (SNL)

Landschapsbeheer Cultuurhistorisch erfgoed, publieksvoorlichting en ondersteuning van vrijwilligers Projecten Beheer

Afkoop pacht Gemeenten

Toeslagrechten



4.459

4.659

829

839

816

330

pm

1.016

27

29

6.493

8.483

2.782

64

28

26

2

8.520

880

4.472

2.034

35

53

35

81

De SNL is een subsidie gebaseerd op standaard kostprijzen van natuurbeheertypen. De subsidiebeschikkingen zijn toegekend voor een periode van 6 jaar. Bij Landschapsbeheer is voor de ecologische verbindingszones (EVZ), voor

ontsnippering en voor het Stika en de gebiedscoördinatie weide- en akkervogelbeheer in de begroting een pm post opgenomen en is er in 2015 voor deze posten € 1.811.280 ontvangen. Dit bedrag heeft met name betrekking op de

kosten voor inrichting van EVZ’s. Voor herstel en aanleg is € 75.000 begroot terwijl er € 18.811 aan subsidie is terugbetaald. Vandaar het grote verschil met het bedrag in de begroting. De subsidie voor Groen en Doen 2013-2014 van het ministerie van Economische Zaken (EZ) is toegezegd door Landschapsbeheer Nederland en De12landschappen

voor een totaalbedrag van € 50.375. De subsidie is volledig besteed voor het opleiden van vrijwilligers in natuurbe-

heer en landschapsbeheer. De reguliere subsidie van de Provincie voor het beheer van Brabants Landschap is in 2015

vervangen door een subsidie voor Cultuurhistorisch erfgoed, publieksvoorlichting en ondersteuning van vrijwilligers in Brabant, zie ook 2.1.2. Voor projecten is een pm post in de begroting opgenomen en de afkoopsubsidie voor pacht Mattemburgh is niet begroot. Het ontvangen bedrag onder toeslagrechten in 2015 is een nagekomen betaling van 2014. In het kader van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid zijn in 2015 in plaats van toeslagrechten

betalingsrechten ingevoerd. De toekenning en waarde van deze rechten is door EZ op dit moment nog niet bekend gemaakt.

54

Jaarverslag

’ 15

3.3 Opbrengsten beheer en projecten 2015 werkelijk in 1.000 euro Pachten en huren

Cultuurgronden


1.544

1.514

1.684

284

250

456

81

21

4

731

Houtverkopen

Vergoedingen voor beheer natuurgronden

131

Assurantie uitkeringen

Bijdrage huurder aan verbouwing paviljoen Zegenwerp

45

Diverse opbrengsten

68

Natuurcompensatie


27

2.911

672

715

51

68

468

40

104

2.548

3.499

De pachten en huren waren in 2014 incidenteel hoog. In 2012 bedroegen de inkomsten € 1.461.000 en in 2013

€ 1.500.000. In 2015 is de hoogte van de pachten en huren weer op een normaal niveau. De natuurcompensatie en de bijdrage van de huurder voor een verbouwing zijn niet begroot en de resterende posten zijn te laag begroot.

3.4 Baten uit eigen fondsenwerving 2015 werkelijk in 1.000 euro Contributie beschermers


485

Nalatenschappen Donaties, giften en schenkingen

367 33

885


484

435

128 52

3 61

664

499

12

Netto-omzet verkopen; boeken en diverse artikelen

8

-11

Kostprijs verkopen; boeken en diverse artikelen

Bruto winst/verlies verkopen: boeken en diverse artikelen

-15

1

886

Totaal baten uit eigen fondsenwerving

-7

664

492

Er zijn 27.661 contribuanten die hebben betaald in dit verslagjaar en voor 144 cadeauleden is de contributie voldaan. In 2014 was de contributie opbrengst lager omdat er in dat jaar een bedrag van € 37.247 is overgeboekt naar de post

donaties, giften en schenkingen. Er is in 2015 een nalatenschap ontvangen van € 434.458 en 3 kleinere nalatenschappen. Hierop is, naar aanleiding van een overzicht van de notaris, € 83.000 in mindering gebracht op een nalatenschap die in 2013 is toegezegd voor een bedrag van € 400.000. De nalatenschap is in 2015 bijgesteld naar een te verwachten opbrengst van € 317.000 (zie ook 2.3.1).

3.5 Aandeel in acties van derden In 2015 heeft Brabants Landschap € 1.125.000 ontvangen van de NPL waarvan € 937.500 voor Brabants Landschap en € 187.500 voor Landschapsbeheer.

2015 werkelijk in 1.000 euro Bijdrage NPL

Bijdrage via Landschapsbeheer Nederland van NPL is bestemd voor CL

Bijdrage Prins Bernhard Cultuurfonds voor het project Edelhert in het Groene Woud Bijdrage Prins Bernhard Cultuurfonds voor herstel begraafplaats Wiegersma Astense Aa Bijdrage Landschapsbeheer Nederland voor Groen en Doen

Bijdrage Prins Bernhard Cultuurfonds via Vogelbescherming, Patrijs Landschapsbeheer

Bijdrage Ravon (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland) voor poelenbeheer CL

937 188



937

937

188

188

30 13 9

40

8 4 1.189

1.125


1.165

>>>

55

Stichting


3.6 Overige baten 2015 werkelijk in 1.000 euro 60

Erfpachtkoopsommen Mortelen en Valkenhorst



200

390

3.7 Financiële baten 2015 werkelijk in 1.000 euro Intrest

235

Ongerealiseerde koerswinst aandelen

101

Gerealiseerde koerswinst aandelen

105

Intrest obligaties

97

Dividend aandelen

68

Gerealiseerde koerswinst obligaties



229

297

140

119

24 65 2

52

Ongerealiseerde koerswinst obligaties

658

3

241

369

751

4 Lasten Besteed aan doelstellingen

4.1 Aankoop natuurgebieden en opstallen 2015 werkelijk in 1.000 euro Verwerving van natuurgebieden met (indien van toepassing) opstallen, voor een overzicht zie bladzijde 35 van dit verslag

3.555



9.000

4.257

Voor 2015 is er 130 ha. voor aankopen van natuurgebieden begroot terwijl er 86 ha. is aangekocht. Voor het Bidbook in de Mortelen/Scheeken is er in 2015 37 ha. aangekocht.

4.2 Onderhoud natuurgebieden en opstallen 2015 werkelijk in 1.000 euro Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen

Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen voor Cultuurhistorisch erfgoed en ondersteuning van vrijwilligers

Personeelskosten

Huisvestingskosten Kantoorkosten

Vervoerskosten

2.256

661

500

1.717

1.688

1.560

30

37

33

17

96

306

Algemene kosten

Afschrijvingskosten


2.270

Heffingen en verzekeringen

Bestuur


42

102

2.797

18

80

271

305

235

217

225

5.442

5.212

5.113

6

104

6

93

3

92

De kosten voor Cultuurhistorisch erfgoed, publieksvoorlichting en ondersteuning van vrijwilligers zijn te laag be-

groot. Deze kosten worden vanaf 2015 gesubsidieerd door de Provincie (zie 2.1.2 en 3.2). De personeelskosten en de afschrijvingskosten zijn gestegen in vergelijking met 2014 vanwege een uitbreiding/interne verschuiving van het

personeelsbestand en door de werkkostenregeling (WKR) die met ingang van 2015 wordt gehanteerd. Hierdoor zijn er kantoorkosten (voornamelijk telefoonkosten en kosten voor dataverkeer) overgeheveld naar personeelskosten. De huisvestingskosten zijn te hoog begroot, daarentegen zijn de heffingen en verzekeringen te laag begroot.

56

Jaarverslag

’ 15

4.3 Landschapsbeheer 2015 werkelijk in 1.000 euro Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen



2.804

401

11

0

562

558

544

Kantoorkosten

29

32

45


16

14

17

Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen voor ondersteuning van vrijwilligers

Personeelskosten

Huisvestingskosten

13

Vervoerskosten Bestuur

Algemene kosten

29

2

2

28

Afschrijvingskosten

14

28

4

3.497

1.752

14

32 1

5

4

27

28

1.082

2.437

In de post uitbestede werkzaamheden en materialen is het project Groen en Doen opgenomen voor € 13.004. Sinds 2014 wordt de subsidie van de Beleidsregel subsidie natuur en landschap (inmiddels subsidieregeling verbindingen en land-

schap), de onderdelen herstel en aanleg, ontsnippering en EVZ’s door de Provincie uitbetaald. Vanaf dat moment worden alleen nog de tot en met 2013 gestarte projecten afgehandeld. Hierdoor is er sprake van incidenteel hoge uitgaven bij de uitbestede werkzaamheden. Dit wordt met name veroorzaakt door de afrekening van de EVZ’s. Voor het Groen Blauw Stimuleringskader (Stika) is in 2015 € 124.051 uitgegeven. De hiervoor genoemde regelingen zijn begroot als pm post.

Voor soortenbeheer is € 83.000 begroot terwijl er dit verslagjaar € 321.741 uitbesteed is. De kosten voor ondersteuning van vrijwilligers zijn te laag begroot. Deze kosten worden vanaf 2015 gesubsidieerd door de Provincie (zie 2.1.2 en 3.2).

4.4 Projecten 2015 werkelijk in 1.000 euro Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen Personeelskosten


507

1.000

7

7

31

Huisvestingskosten Kantoorkosten

Vervoerskosten

Heffingen en verzekeringen Bestuur

38 7

14

16

8

8

8

66

56

22

644

1.121

1.212

12

Afschrijvingskosten

1.109

25

12

1

Algemene kosten


0

1

1

10

11

Van de NPL bijdrage is in dit verslagjaar € 98.505 betaald aan 4 projecten. De uitbestede werkzaamheden zijn te hoog begroot omdat er dit jaar minder aan projecten is uitgegeven dan voorzien. De algemene kosten zijn hoger vanwege € 41.534 aan legeskosten voor vergunningaanvragen.

4.5 Voorlichting 2015 werkelijk in 1.000 euro Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen

Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen voor publieksvoorlichting en ondersteuning van vrijwilligers Personeelskosten

Huisvestingskosten

Kantoorkosten

Vervoerskosten

Heffingen en verzekeringen Algemene kosten

Afschrijvingskosten Financiële lasten



294

284

786

220

363

207

264

34

26

22

9

10

6

24 7

65

13

1.595

450

16

11

7

5

29

52

10

17

9

818


827

>>>

57

Stichting


Voor voorlichting wordt een bedrag van € 350.655 gehaald uit de NPL bijdrage. De kosten voor publieksvoorlich-

ting en ondersteuning van vrijwilligers zijn te laag begroot. Vanaf 2015 worden deze kosten gesubsidieerd door de

Provincie (zie 2.1.2 en 3.2). De personeelskosten zijn te laag begroot vanwege een uitbreiding van het aantal fte’s bij voorlichting. De huisvestingskosten, kantoorkosten en algemene kosten zijn te laag begroot. De algemene kosten zijn hoger ten opzichte van 2014, onder andere vanwege de actie werving en zichtbaarheid waarvan de kosten € 10.609 bedragen. De hierboven genoemde financiële lasten zijn vanaf 2014 overgeheveld naar de post 4.10 Financiële lasten in de rubriek “Besteed aan werving baten”.

2015 werkelijk

2015 begroting

87,4%

Totaal besteed aan doelstellingen in % van het totaal aan baten

2014 werkelijk

93,7%

80,0%

Besteed aan werving baten

4.6 Kosten verkrijging subsidies overheden 2015 werkelijk in 1.000 euro Personeelskosten



145

141

Huisvestingskosten

5

5

140 4

Kantoorkosten

7

8

8

Vervoerskosten

7

6

7


1

1

1

Afschrijvingskosten

1

1

1

166

162

161

4.7 Kosten eigen fondsenwerving 2015 werkelijk in 1.000 euro


Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen

26

25

46

Personeelskosten

36

35

35

Huisvestingskosten

1

1

2

Kantoorkosten

3

2

3

Vervoerskosten

2

1

2


1

1

1

Algemene kosten

4

3

3

Afschrijvingskosten

1

1

1

74

69

93

2015 werkelijk Totaal kosten eigen fondsenwerving in % van baten uit eigen fondsen werving

58


2015 begroting 8,4%

10,4%

2014 werkelijk 18,9%

’ 15

Jaarverslag

4.8 Kosten acties van derden 2015 werkelijk in 1.000 euro Personeelskosten



15

13

Kantoorkosten

1

1

14 1

Vervoerskosten

1

1

1

17

15

16

4.9 Overige kosten 2015 werkelijk in 1.000 euro


16

Renteschenking aan Streekrekening Het Groene Woud


26

25

De renteschenking aan Streekrekening Het Groene Woud is lager vanwege een daling van het rentepercentage

en door een afnemend saldo van het landschapsbeheerproject stimulering natuur- en landschapswaarden in de agrarische gebieden.

4.10 Financiële Lasten 2015 werkelijk in 1.000 euro


- gerealiseerd koersverlies aandelen

26

- gerealiseerd koersverlies obligaties

47

2014 werkelijk in 1.000 euro 6

- ongerealiseerd koersverlies aandelen

70

- ongerealiseerd koersverlies obligaties

134

20

Subtotaal koersverlies beleggingen - kosten vermogensbeheer, dividendbelasting en buitenlandse bronbelasting aandelen -bankkosten

277

20

6

54

48

53

10

11

10

341

79

69

Over 2015 bedroeg de gerealiseerde koerswinst op aandelen € 105.358, de gerealiseerde koerswinst op obligaties € 51.831 en de ongerealiseerde koerswinst op aandelen € 100.843. Deze bedragen zijn verantwoord onder 3.7 Financiële baten.

4.11 Beheer en administratie 2015 werkelijk in 1.000 euro Uitbesteed werk Personeelskosten



2

2

2

724

696

842

Huisvestingskosten

22

22

23

Kantoorkosten

38

50

53

Vervoerskosten

35

33

41


5

5

5

Bestuur

1

Afschrijvingskosten

7

7

7

834

815

973

2015 werkelijk Beheer en administratie in % van totale lasten

2015 begroting 5,2%

2014 werkelijk 4,4%


6,4%

>>>

59

Stichting


Personeel 2015 werkelijk

2015 begroting

Gemiddeld aantal personeelsleden uitgedrukt in fulltime (37 uur) arbeidsplaatsen

50

2014 werkelijk 48

49

De bestuurders van Brabants Landschap hebben in 2014 alleen voor reiskosten € 1.036 ontvangen en in 2015 € 1.807. Er zijn geen leningen, voorschotten en garanties aan hen verstrekt.

Bezoldiging directie

Het bestuur heeft het bezoldigingsbeleid, de hoogte van de directiebeloning en de hoogte van andere bezoldigingscomponenten vastgesteld. Het bezoldigingsbeleid wordt periodiek geactualiseerd. De laatste evaluatie was in

april 2015. Bij de bepaling van het bezoldigingsbeleid en de vaststelling van de beloning wordt als basis de Raam

Cao Bos en natuur ondernemingsdeel De Landschappen toegepast. Het dienstverband van de directeur betreft een contract voor onbepaalde tijd met een voltijds werkweek van 37 uur. naam

functie(s)

beloning (in euro's)

J. Baan

directeur

115.890

belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen (in euro's) 11.159

voorzieningen ten behoeve van beloningen betaalbaar op termijn (in euro’s)

totale bezoldiging (in euro’s)

20.815

duur van het dienstverband in het jaar (in dagen)

147.864

omvang van het dienst verband in het jaar (fte)

365

1

Bovenstaande tabel is conform de wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector

(WNT) en deze verantwoording is opgesteld op basis van de volgende op Brabants Landschap van toepassing zijnde regelgeving: het algemene WNT-maximum. Het bezoldigingsmaximum in 2015 voor Brabants Landschap bedraagt € 178.000.

Over externe niet-topfunctionarissen legt Brabants Landschap geen verantwoording af.

Alle leden van het algemeen bestuur en het hoofdbestuur (zie pagina 32 van dit jaarverslag) zijn onbezoldigd en Brabants Landschap heeft geen beloningen aan de bestuursleden betaald.

Kostenverdeelstaat van Brabants Landschap en Ons Landschap

De methodiek van de toerekening van de kosten is als volgt. De kosten van de 50 fte’s worden berekend door de

totale personeelskosten, huisvestingskosten, kantoorkosten en vervoerskosten verhoudingsgewijs door te boeken naar de diverse kostensoorten. 10 Fte’s worden toegerekend naar beheer en administratie, 2 fte’s naar subsidies overheden, 0,5 fte naar eigen fondsenwerving en 0,2 fte naar acties van derden.

Voor de projecten is er 0,5 fte toegerekend alleen naar de personeelskosten. Van de totale kosten van huisvesting,

kantoor, heffingen en verzekeringen, bestuur en afschrijvingen wordt 42,8 % doorberekend naar de diverse kostensoorten. Van de hiervoor genoemde kosten wordt 20 % toegerekend naar Landschapsbeheer, 10 % naar projecten,

6 % naar beheer en administratie, 5% naar voorlichting, 1% naar subsidies overheden, 0,7 % naar eigen fondsenwerving en 0,1 % naar acties van derden.

60

Aankoop natuurgebieden


68

17

30

96

306

6

235

104

Overige personeelskosten

Huisvestingskosten

Kantoorkosten

Vervoerskosten


Bestuur

Algemene kosten

Afschrijvingskosten

>>>

Totaal kosten

5.442

189

Pensioenlasten

3.555

262

Sociale lasten

Financiële lasten

1.211

Landschaps- beheer

Salarissen

3.497

28

4

2

16

28

29

13

19

65

80

409

Projecten

2.804

644

12

66

1

8

0

12

7

0

0

0

31

507

Voorlichting

2.918

1.595

13

65

9

7

34

24

11

28

44

284

1.076

Subsidies overheden

Uitbesteed werk (incl. matverbr.)

166

1

1

7

7

5

5

15

21

104

Eigen fondsenwerving 74

1

4

1

2

3

1

1

4

5

26

26

17

1

1

1

2

2

10

in 1.000 euro

Acties van derden

in 1.000 euro

16

16

in 1.000 euro

Overige kosten

in 1.000 euro

341

341

in 1.000 euro

Financiële lasten

in 1.000 euro

834

7

1

5

35

38

22

26

76

103

519

2

in 1.000 euro

Beheer en adm.

in 1.000 euro

16.181

341

166

390

10

346

176

154

89

131

379

517

2.594

7.333

3.555

in 1.000 euro

Totaal 2015

in 1.000 euro

18.399

88

149

310

9

310

179

170

107

120

360

480

2.403

4.714

9.000

in 1.000 euro

Begroting 2015

3.555

in 1.000 euro

15.183

69

157

331

5

343

168

181

79

83

400

502

2.452

6.156

4.257

in 1.000 euro

Totaal 2014

Verwerving natuurgebieden

Onderhoud natuurgebieden

in 1.000 euro

Jaarverslag

’ 15

Kostenverdeelstaat van Brabants Landschap en Ons Landschap

61

Stichting


Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan

het hoofdbestuur van Stichting Het Noordbrabants Landschap te Haaren

Verklaring betreffende de jaarrekening

Wij hebben opdracht gekregen de in dit rapport opgenomen jaarrekening 2015 van Stichting Het Noordbrabants Landschap te Haaren te controleren. Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december 2015 en de staat van baten en lasten over 2015 en de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Verantwoordelijkheid van het hoofdbestuur Het hoofdbestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven in overeenstemming met de in Nederland geldende van toepassing zijnde grondslagen voor de financiële verslaggeving, Richtlijn voor de jaarverslaggeving 650 “Fondswervende instellingen” en de bepalingen van en krachtens de Beleidsregels toepassing WNT. Het hoofdbestuur is voorts verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.

Verantwoordelijkheid van de accountant

Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden en het controleprotocol WNT. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan alsmede voor de naleving van de WNTeisen van financiële rechtmatigheid, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de stichting. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en de gebruikte WNT-eisen van financiële rechtmatigheid en van de redelijkheid van de door het hoofdbestuur van de stichting gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden.

Oordeel betreffende de jaarrekening

Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van Stichting Het Noordbrabants Landschap per 31 december 2015 en van het resultaat over 2015 in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 650 “Fondswervende instellingen” en de bepalingen van en krachtens de WNT.

Verklaring betreffende het jaarverslag

Tevens vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening. Breda, 26 mei 2016 MAZARS PAARDEKOOPER HOFFMAN N.V. W.J.W. van Egeraat RA

62

Jaarverslag

’ 15

Begroting 2016 Baten

in 1.000 euro

Subsidies aankoop natuurgebieden

3.500

Diverse subsidies

6.507

Opbrengsten beheer en projecten

2.970

Baten uit eigen fondsenwerving

637

Aandeel in acties van derden

1.151

Overige baten

100

Financiële baten

325

Totaal baten

15.190

Lasten

in 1.000 euro

Besteed aan doelstellingen Aankoop natuurgebieden met opstallen

4.683

Onderhoud natuurgebieden en opstallen

5.118

Landschapsbeheer

1.755

Projecten

1.503

Voorlichting

835 13.894

Besteed aan werving baten Kosten verkrijging subsidies overheden

203

Kosten eigen fondsenwerving

129

Kosten acties van derden

20

Overige kosten

15

Financiële lasten

78 445

Besteed aan beheer en administratie

851

Totaal lasten

15.190

resultaat

0

Verdeling resultaat

in 1.000 euro

Toevoeging aan de continuïteitsreserve Toevoeging aan de exploitatiereserve

1.000

Totaal toevoeging aan de continuïteitsreserve

1.000

Onttrekking uit de bestemmingsreserves Onttrekking uit de reserve aankoop natuurgebieden

-660

Onttrekking uit de reserve gebouwen inclusief ondergrond

-182

Totaal onttrekking uit de bestemmingsreserves

-842

Onttrekking uit de bestemmingsfondsen Onttrekking uit bestemmingsfonds bepaald door derden

-70

Onttrekking uit bestemmingsfonds NPL

-63

Onttrekking uit bestemmingsfonds Landschapsbeheer

-25

Totaal onttrekking uit de bestemmingsfondsen

-158

Totaal verdeling resultaat

0

Begroot aantal personeelsleden uitgedrukt in fulltime arbeidsplaatsen: 49 fte’s


>>>

63

Stichting


Brabants Landschap Penning

De Brabants Landschap penning is een onderscheiding, die Brabants Landschap toekent aan personen,

die zich op uitzonderlijke wijze verdienstelijk maken voor de natuurbescherming in de provincie NoordBrabant. De penning werd voor het eerst uitgereikt in 1994.

De Brabants Landschappenning - 9 cm in doorsnee, ruim 400 gram zwaar en in fraai brons gegoten - is een werkstuk van de Helmondse kunstenaar Jos Reniers. De penning is uitgereikt aan: 1994: ing. A.B. Gijtenbeek, directeur van het Brabants Landschap van 1975 t/m 1994; lid Algemeen Bestuur 1994 t/m 2011.

1996: jonkheer mr. E.W.J. van Weede van Dijkveld, bestuurslid van het Brabants Landschap van 1943 t/m 1983, secretaris van 1948 t/m 1969, erelid van het bestuur van 1983 t/m 2000 (overleden 30-03-2000).

1997: drs. M.C.A. Klinkenbergh, bestuurslid van het Brabants Landschap van 1967 t/m 1997, voorzitter van 1974 t/m 1997, erelid van 1997 t/m 2005 (overleden 9-06-2005).

2001: mevr. A. Raadsen, van 1983 tot en met 2000 verantwoordelijk voor de jeugdbijlage van het tijdschrift van het Brabants Landschap.

2002: B. van Polen, journalist/schrijver op het gebied van natuur, landschap en milieu (overleden 24-04-2004).

2003: mr. F.J.M. Houben van 1969 tot 1987 secretaris van het bestuur van het Brabants Landschap;

ere-voorzitter vanaf 1987; commissaris van de Koningin in de provincie Noord-Brabant van 1987 t/m 2003.

2003: dr. H.K.M. Moller Pillot, bioloog/onderzoeker; vanaf 1968 bestuurslid van het Brabants Landschap; van 1973 tot 1997 lid van het Hoofdbestuur; vanaf 1977 lid van de Beheercommissie van het Brabants Landschap.

2005: H.J. van Hoof, oprichter van Stichting Behoud Handelse Bossen en de grote animator achter Stichting ‘Landschap Bakel – Gemert’. Gedreven vrijwilliger.

2010: G.C.M. van der Kaa, gedreven vrijwilliger sinds 1972. Lid van de kerkuilen- en Vogelwerkgroep Midden-Brabant.

64

Jaarverslag

’ 15

Colofon Foto’s: Brabants Landschap, Harry Fiolet, Leo den Heijer, Marijn Heuts, Erik de Jonge, Ton van Kaam, Dick Klees, James van Leuven, David Pattyn, Henk Pijnenburg en Marco Renes Vormgeving: Linda van Eijndhoven, studio x-hoogte, Tilburg Drukwerk:

Gianotten Printed Media

Uitgave:

Stichting Het Noordbrabants Landschap

Postbus 80, 5076 ZH Haaren

Telefoon: 0411 62 27 75

E-mail: [email protected] Internet: www.brabantslandschap.nl


>>>

65

Stichting



Brabants Landschap ADRES

Postbus 80, 5076 ZH Haaren Telefoon: 0411 62 27 75 E-mail: [email protected] Website: www.brabantslandschap.nl BEZOEKADRES

Kasteelboerderij van Nemerlaer Kasteellaan 4 in Haaren

66

Jaarverslag. Jaarverslag. Stichting. Het Noordbrabants Landschap. natuur dichtbij huis. Brabants Landschap

Recommend Documents