Jaarverslag 2010 Stichting Het Drentse Landschap
Inhoud
1
Voorwoord Verslag van de directie – 3 Verslag Raad van Toezicht – 5
2
Natuur en landschap Externe belangenbehartiging – 7 Projectontwikkeling natuur en landschap – 11 Grondverwerving – 12 Beheer natuurgebieden – 14
3
Cultureel erfgoed Belangenbehartiging – 21 Projectontwikkeling – 22 Gebouwenbeheer – 23 Cultuurhistorie – 24 Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds – 25 Stichting Oude Drentse Kerken – 26 Stichting Drentse Boerderijen – 27
4
Verankering in de samenleving Projectontwikkeling – 29 Steun – 30 Maatschappelijk draagvlak – 32
5
Personeel en organisatie Organisatieontwikkelingen – 37
6
Jaarrekening 2010 Bijlagen Bestuur – 68 Personeel en organisatieschema – 70 Natuurgebieden in hectares – 74 Overzicht archeologische objecten – 75 Overzicht beelden en zwerfstenen – 76 Overzicht gebouwen – 77 Overlegstructuren – 80 Bedrijfssponsoren – 83 Lijst met afkortingen – 84
Jaarverslag 2010 Stichting Het Drentse Landschap
Missie Stichting Het Drentse Landschap is opgericht op 11 juni 1934. Het Drentse Landschap wil ervoor zorgen dat Drenthe mooi en leefbaar blijft. Dat doet ze door het aankopen en goed beheren van (natuur)terreinen en cultureel historisch waardevolle objecten zoals boerderijen en kerken en door het geven van educatie en voorlichting over de waarde van natuur, landschap en erfgoed. Strategisch beleid Het Drentse Landschap vindt een groot draagvlak voor de bescherming van natuur, het landschap en de cultuur in Drenthe belangrijk. Daarom opereert ze op veel verschillende werkvelden en zal ze daar waar noodzakelijk haar werkveld verbreden. Op deze wijze wil de organisatie haar positie in de sectoren natuurbeheer en cultureel erfgoed versterken zowel binnen het politieke, overheids- en provinciale beleid alsmede bij aanverwante organisaties en de Drentse bevolking. Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van: • Stichting Drentse Boerderijen • Stichting Oude Drentse Kerken • Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds Dit jaarverslag is opgesteld volgens de Richtlijn van de Raad voor de Jaarverslaggeving en voldoet daarmee aan de eisen van het CBF-keur. Stichting Het Drentse Landschap Kloosterstraat 5 9401 KD Assen www.drentslandschap.nl
Voorwoord In de loop van 2010 werd duidelijk dat het huidige kabinet aanzienlijk wil bezuinigen op het natuurbeleid. Er mogen geen aankopen meer worden gedaan en de bestedingen voor het ontwikkelen van nieuwe projecten in het buitengebied worden stopgezet. Bovendien kwam er een stevige discussie op gang over de beheersvergoedingen die de natuurbeherende organisaties ontvangen; hierop moet waarschijnlijk ook flink gekort worden. Op 2 januari 2011 liet de Drentse groene sector met de campagnes Hart voor de natuur en Warm lopen voor de natuur weten dat ze het hier absoluut niet mee eens is.
1
4
Verslag van de directie Het Drentse Landschap kon in 2010 rekenen op een onverminderde steun van haar achterban. Het aantal begunstigers daalde licht naar 15.729 (in 2009 was dit 15.765). De stichting is verheugd dat in een periode waarin veel ideële groene organisaties leden verliezen, haar achterban nagenoeg gelijk is gebleven. Aan het einde van het jaar werden de zogeheten Lofargronden aan Het Drentse Landschap overgedragen. Hierdoor heeft de stichting maar liefst 354 hectare natuur weten te verwerven waarmee het totaal op 8269 komt. Een prachtig resultaat. Natuur en landschap In juni heeft koningin Beatrix in het bijzijn van zo’n 800 wetenschappers, direct betrokkenen en hoogwaardigheidsbekleders in een grote tent midden in het LOFAR-gebied dit prachtige project feestelijk in gebruik gesteld. Meteen verschenen er voor de ogen van gewone burgers de meest bizarre en onbegrijpelijke beelden van het heelal die bij de wetenschappers tot grote opwinding leidden. Het is een met vrijwel niets te vergelijken voorbeeld van een prachtige samenwerking tussen een internationaal vermaard kennisinstituut als ASTRON met een natuurbeschermingsorganisatie als Het Drentse Landschap. Met veel steun, ook financieel door het VSBfonds en de Nationale Postcode Loterij, is de stichting er in geslaagd een 340 ha groot nieuw natuurgebied aan de Natte As van de Hunze toe te voegen. Na een langdurig onderhandelingstraject heeft het ministerie van VROM het Hunzeproject Torenveen als klimaatbuffer gehonoreerd. Doel van het beekherstel is het realiseren van een natuurlijk beekdalsysteem dat tevens randvoorwaarden biedt voor calamiteitenberging en het in neerslagarme perioden vasthouden en naleveren van water, verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater, tegengaan van verdroging, verduurzaming van de drinkwaterwinning, en tevens: bevorderen van de recreatie, verbeteren woon- en leefklimaat en het verbeteren van de kavelstructuur van de landbouw. Met name de relatie tussen natuurontwikkeling, waterberging en een duurzame drinkwaterwinning was reden voor de toekenning.
Naast de financiële steun van het toenmalige ministerie van VROM wordt dit project financieel mogelijk gemaakt door een bijdrage van de provincie Drenthe en vanuit de Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL, voorheen PSN), waterschap Hunze en Aa’s, gemeente Aa en Hunze, het Helena Vrucht Fonds en Ger Jansen Fonds, zogenaamde Cultuurfondsen op Naam van het Prins Bernhard Cultuurfonds, Het Drentse Landschap en de NPL. Cultureel erfgoed De ongeveer 25 Aangewezen Organisaties voor Monumentenzorg (AOM’s) hebben zich verenigd in de Federatie Instandhouding Monumenten (FIM). Zowel Het Drentse Landschap als de Stichting Oude Drentse Kerken hebben zich aangesloten bij de FIM die bij de overheid de belangen van een goed ontwikkelde en goed functionerende particuliere monumentenzorgsector bepleit. De komende twee jaar heeft het ministerie van OCW maximaal € 23 miljoen extra voor monumentenbehoud ter beschikking gesteld. De komende 2 jaar is hiervan steeds € 8 miljoen beschikbaar voor de AOM’s. Voor het jaar 2010 en 2011 heeft Het Drentse Landschap toezeggingen gekregen voor een zestal restauraties tezamen groot € 1.046.000,-- . Aan het einde van het jaar werd tot ons grote genoegen de kerk in Bovensmilde aan Het Drentse Landschap overgedragen. Wooncorporatie Woonservice en de GGZ zullen achter de kerk een instelling voor ouderenzorg gaan bouwen en exploiteren. De kerk zal worden gebruikt voor culturele activiteiten.
Nationale Postcode Loterij Met de flinke bezuinigingen waar het kabinet Rutte op inzet neemt het belang van particuliere fondsenwervers zoals de Nationale Postcode Loterij toe. Deze loterij is een bewezen en succesvol middel tot fondsenwerving. Inmiddels wordt er jaarlijks door de Goede Doelen Loterijen (Nationale Postcode Loterij, BankGiro Loterij en VriendenLoterij) € 375 miljoen geworven voor het goede doel. Dat is meer dan een miljoen euro per dag. Bovendien is de steun meerjarig en zijn de bijdragen vrij te besteden. De drie loterijen hebben als missie het steunen van goede doelen die werken aan: • een rechtvaardige en groene wereld: Nationale Postcode Loterij • cultuur en behoud cultureel erfgoed: BankGiro Loterij • verbetering van welzijn en gezondheid in Nederland: VriendenLoterij Maandelijks spelen miljoenen huishoudens in Nederland met deze loterijen mee, en met de helft van hun lot dragen ze bij aan een betere wereld. De kansspelwetgeving staat ook in het kabinet Rutte op de agenda; er wordt gekeken naar de inrichting van de loterijmarkt, de manier waarop vergunningen worden verleend, en de instelling van een kansspelautoriteit. Wij hopen dat de eventuele wijzigingen in de kansspelmarkt de Nationale Postcode Loterij voldoende ruimte laten om de succesvolle fondsenwerving op dit niveau voort te zetten. Zonder hen zouden wij vele van onze initiatieven immers niet (goed) kunnen realiseren! Organisatie In 2010 werden 2 nieuwe werklocaties van Het Drentse Landschap opgeleverd. Het beheercentrum van de buitendienst in Westerbork werd geopend en aan de kantoorpanden aan de Kloosterstraat in Assen werd een nieuw pand met 7 werkplekken toegevoegd. De provincie Drenthe heeft besloten de Stichting Het Drentse
5
Landschap voor het jaar 2011 een bezuiniging van 5% op te leggen. Dat is minder dan de 10% bezuiniging die de meeste andere gesubsidieerde instellingen opgelegd kregen. De reden voor deze beperkte bezuiniging was de afspraak die de provincie enige jaren geleden bij de verzelfstandiging van Het Drentse Landschap maakte. Het streven was dat het subsidiebedrag ongeveer gelijk zou blijven om Het Drentse Landschap in staat te stellen de financiële verplichtingen t.a.v. het van de provincie overgenomen personeel na te komen. Verder weet de stichting jaarlijks enige miljoenen aan extra middelen naar de provincie toe te halen en dat kan zij alleen als haar organisatie in stand kan blijven. Het Drentse Landschap waardeert de gang van zaken zeer. Resultaat 2010 De geconsolideerde jaarrekening 2010 sluit met een voordelig saldo van € 444.908,--. Het enkelvoudig resultaat van Stichting Het Drentse Landschap, zijnde een batig saldo van € 391.758,-- past in de lijn van de verwachtingen die gewekt zijn aan de hand van de
gepresenteerde tussentijdse cijfers in de vorm van de halfjaarrapportage en de derde kwartaalrapportage. Ook de Stichting Oude Drentse Kerken en het AVJ Den Hartogh Fonds sloten het jaar met een batig saldo van respectievelijk € 5.277,-- en € 47.873,-- af. Het enkelvoudig batig saldo van Het Drentse Landschap is toegevoegd aan onze reserve groot onderhoud gebouwen. Noodzakelijk om aan de vele restauratieverplichtingen die de stichting heeft aangegaan, te kunnen voldoen. Nadat in het jaar 2009 al een aanzienlijk deel (62,5%) van de forse koersverliezen uit 2008 waren goedgemaakt, is het resterende koersverlies van 2008 weggewerkt door de goede beleggingsresultaten in 2010. De baten uit onze beleggingen bedroegen in 2010 € 444.476,-- en bestond naast rente- en dividendopbrengsten voor een bedrag van € 222.589,-uit gerealiseerde en niet gerealiseerde koerswinst. Dit gegeven heeft voor een niet onbelangrijk deel bijgedragen aan het positief geconsolideerd resultaat van € 444.908,-- van Het Drentse Landschap over 2010. Een mooie prestatie zeker gezien het feit
dat begin 2010 nog een bezuinigingstraject is gestart teneinde aangekondigde bezuinigingen vanuit de provincie te kunnen opvangen. Vooruitlopend op deze bezuiniging die pas in 2011 zal worden geëffectueerd hebben de reeds doorgevoerde bezuinigingen in 2010 eveneens een positief effect gehad op het uiteindelijke resultaat. Vooruitblik Het Drentse Landschap sloot 2010 af met een onzeker gevoel over haar toekomst. De impact van de aangekondigde bezuinigingen is nog niet te overzien, maar dat dit met ingrijpende bezuinigingen gepaard zal gaan staat vast. Dit heeft zeker ook gevolgen voor de biodiversiteit van onze natuurgebieden. Extra wrang is dat nu juist allerlei onderzoeken aantonen dat het Nederlandse natuurbeleid van de afgelopen jaren een positief effect hierop heeft gehad. Inmiddels zijn er in Drenthe al gesprekken aan de gang om een Groenmanifest te maken waarin samen met de landbouw een lijn voor de toekomst van natuur en platteland wordt uitgezet. Het Drentse Landschap kan nog niet overzien wat de gevolgen van de bezuinigingen voor de eigen organisatie zullen zijn, maar verwacht wordt dat er forse maatregelen moeten worden getroffen. De belangrijkste opgave blijft echter aandacht te vragen voor de waarde van natuur, landschap en erfgoed; de noodzaak hiervan is groter dan ooit. Dagelijks genieten duizenden mensen hiervan. In de natuur komen ze tot rust of ze halen er inspiratie uit. Een groene omgeving maakt bovendien mensen sneller beter. Maar ook hebben we de opdracht om het natuurschoon te koesteren voor de generaties na ons. Het kan toch niet zo zijn dat we nu beslissingen nemen waar onze kinderen later de tol voor moeten betalen. De inzet van Het Drentse Landschap zal er daarom in 2011 op gericht zijn de betrokkenheid en kennis van de samenleving bij natuuronderwerpen te vergroten. Eric van der Bilt Directeur/bestuurder
6
Verslag Raad van Toezicht De Raad van Toezicht van Het Drentse Landschap heeft in 2010 zeven maal vergaderd. Op 29 november is afscheid genomen van ons gewaardeerde lid de heer A. Bruins Slot, vanwege het einde van zijn zittingstermijn. De heer N. Vanderveen, algemeen directeur van Warenhuis Vanderveen in Assen, is op 1 maart 2010 benoemd als zijn opvolger. De leden van de Raad van Toezicht hebben een vertegenwoordigende rol gespeeld bij verschillende activiteiten van Stichting Het Drentse Landschap, zoals de presentatie van de panelen van de Prinses van Zweeloo en de opening van het eerste Vlinderreservaat van Drenthe. Er is een
druk bezochte begunstigersavond gehouden in Exloo met informatie over het Hunzeproject en LOFAR. Met onze bedrijfssponsoren hebben we in het châteauhotel De Havixhorst genoten van prof. dr. Arnold Heertje, die ons zijn visie op de wereld gaf. De raad kweet zich van zijn controle- en vaststellingsverplichtingen voor de financiële en bedrijfsmatige ontwikkelingen en heeft zich daarnaast over diverse onderwerpen gebogen. Vooral de nodige investeringen voor grotere restauraties (boerderijen en kerken), die voortkomen uit onze zorg voor het culturele erfgoed in Drenthe, hebben onze aandacht. We hebben meerdere malen gesproken over de
effecten van het nieuwe kabinetsbeleid en de ontwikkelingen bij De12Landschappen. Verder is onder andere besloten ons over de Stichting Harry de Vroome Penning te ontfermen en het TTconvenant te tekenen. De Raad van Advies van Stichting Het Drentse Landschap is twee keer bijeen geweest. Er is uitgebreid gesproken over de relatie tussen onze stichting en de archeologie. Tijdens een excursie in het Hunzedal is gesproken over ‘nieuwe natuur’. Ali Edelenbosch Voorzitter Raad van Toezicht en Raad van Advies
Kengetallen
2009
2010
Oppervlakte in beheer/eigendom
7.913 %
8.269
15.765 %
15.729
240 %
235
Aantal personeelsleden
35 %
34
Aantal bedrijfsbegunstigers
36 %
36
Aantal verworven gebouwen
7%
2
Aantal kerken SODK
2%
3
Aantal persberichten
64 %
87
74.000 %
76.000
Aantal begunstigers Aantal vrijwilligers
Aantal kwartaalbladen Aantal excursies/lezingen
221 (8308 deelnemers)
161 (12.473)
Aantal deelnemers activiteiten (incl onderwijs)
10.470 %
9.093
Bezoekers 5 informatiecentra
98.000 %
92.000
Besteding aan doelstelling Kosten eigen fondsenwerving Kosten Beheer en Administratie / reguliere baten
7
87,27 %
94,9 %
9,04 %
7,89 %
11,43 %
11,51 %
Natuur en landschap In dit hoofdstuk aandacht voor de belangen van natuur en landschap die Het Drentse Landschap in 2010 heeft behartigd. Ook wordt ingegaan op grondverwerving, de projecten en de werkzaamheden die in het natuurbeheer zijn uitgevoerd. Er is een overzicht opgenomen van de netwerkactiviteiten.
2
8
Externe belangenbehartiging Stichting Het Drentse Landschap behartigt de belangen van natuur en landschap in de ruimtelijke ordening, gebiedsgericht beleid en landinrichting. Veelal gebeurt dit in nauwe samenwerking met andere terreinbeherende organisaties en de Natuur- en Milieufederatie Drenthe (NMFD). In het hierna volgende een overzicht van de belangrijkste dossiers die in 2010 werden behandeld. Ruimtelijke ordening Gemeente Assen. Samen met Natuurmonumenten en de NMFD is bezwaar aangetekend tegen de plannen voor een nieuwe ontsluitingsweg rond de Norgerbrug zoals deze door de provincie Drenthe en de gemeenten Assen en Midden-Drenthe in procedure zijn gebracht. De stichting heeft bezwaar tegen het grote ruimtebeslag en de in haar ogen onzorgvuldige afweging van de belangen van de woningbouw in relatie tot de omliggende natuurgebieden. Bovendien betekent de komst van de weg dat de stichting haar verplichtingen voor de toekomst tot het realiseren van een bos op de gronden uit het legaat van mevrouw Stuit niet meer kan nakomen. Gemeente Westerveld. In het kader van de procedure van het Bestemmingsplan Buitengebied voor deze gemeente heeft overleg plaatsgevonden over de status en bescherming van de Ecologische Hoofdstructuur. Het Drentse Landschap is van mening dat haar eigendommen ten onrechte niet consequent tot natuurgebied zijn bestemd. Het rijks- en provinciale beleid vereisen een adequate planologische vertaling. Het Drentse Landschap is door de gemeente geïnformeerd over de plannen voor een recreatieterrein in het beekdal van de Oude Vaart direct ten zuiden van Rheebruggen. Zowel de locatie als de omvang stuiten bij de stichting op bezwaren. Voor een dergelijke grootschalige voorziening lijkt een open beekdal niet een voor de hand liggende locatie. Het betreft bovendien een locatie die een overgangsgebied vormt tussen de natuurgebieden Rheebruggen en het Uffelter Binnenveld.
Gemeente Aa en Hunze. De stichting heeft een zienswijze ingediend tegen het Bestemmingsplan Gasselternijveen Dorp. De gronden in de Oude Weer, langs de Hunze, maken deel uit van dit plangebied. Ook hier richten de bezwaren zich tegen het feit dat haar eigendommen niet als natuurgebied zijn bestemd. Het Drentse Landschap heeft inbreng geleverd bij het project van de NMFD en Drents Plateau voor de toekomstige inrichting van het bedrijventerrein Gasselternijveen. Gemeente Midden-Drenthe. De diverse procedure-onderdelen voor de uitbreiding van de camping Paas in Spier leidden tot grote onduidelijkheid bij Het Drentse Landschap en de NMFD. Dit werd uiteindelijk ook door de rechter erkend waardoor de procedure opnieuw moest worden gestart. Uiteindelijk heeft deze onverkwikkelijke procedure ertoe geleid dat betrokken partijen rond de tafel zijn gaan zitten in een poging om onder leiding van de gemeente een compromis uit te werken. Het Drentse Landschap heeft samen met de NMFD gereageerd op het Bestemmingsplan Buitengebied zoals dat in procedure is gebracht. Deze procedure is overigens uiteindelijk stilgelegd.
tingsweg hoog op de flank van het dal. Ook tegen die oplossing bestaat overigens verzet bij de betrokken bewoners. Gemeente De Wolden. De concept structuurvisie 2010-2030 van De Wolden riep nogal wat verbazing op gezien de erg grote bouwmogelijkheden, in combinatie met een vrij negatieve houding t.a.v. natuur en landschap. Kort te karakteriseren als ‘natuur mag wel als niemand er maar last van heeft’. Eind 2010 vond er een gesprek plaats tussen de terreinbeherende organisaties, NMFD en Burgemeester en Wethouders. De scherpte van de visie werd enigszins getemperd. Onze zorgen blijven evenwel bestaan, niet in de laatste plaats gezien het voornemen om een enorm hippisch centrum bij Gijsselte tegen de Boswachterij Ruinen te ontwikkelen. Afstemmingsoverleg vond verder met de gemeente plaats over het ongelijkvloers maken van de N48 en het realiseren van twee ecoducten en twee landbouwtunnels onder deze weg. In overleg met de gemeente en de provincie zijn stappen gezet om te komen tot een concrete uitwerking voor het fonds ter compensatie van de ingrepen in de EHS bij de aanpassingen van de N48. Gemeente Tynaarlo. De stichting heeft een reactie in samenspraak met de Bond Heemschut gegeven op de visie ‘Stedenbouwkundig kader centrum Zuidlaren’. Gebiedsgericht beleid
Met de gemeente BorgerOdoorn, het NHI en de provincie is een aantal keren gesproken over de wenselijkheid van uitbreiding van de parkeermogelijkheden bij het NHI. Door beloften van de gemeente over een maximale verkeersdruk aan een bewonersgroep wordt de realisatie van een alternatieve ontsluitingsweg langs of door de Bronnegermaden overwogen. Het Drentse Landschap is tegenstander van het doorkruisen van het beekdal, maar is bereid na te denken over een nieuwe ontslui-
9
Zuidwest Drenthe Drents-Friese Wold Onderwerpen die in het overlegorgaan besproken werden zijn de pilot Wildernis, herziening BIP, N2000, de ontwikkelingen rond het bezoekerscentrum en het informatiepunt, het bestedingsplan 2010, bestuurlijk onderzoek SNP, criteria Nationale Parken, evaluatie sociaal-economische ontwikkeling van de afgelopen 10 jaar en onderzoek recreatief gebruik DFW.
Bestuurlijk overleg Reestdal (Water op Maat) Het projectplan Reestdal werd vastgesteld. De wateropgaven voor dit gebied kunnen alleen gerealiseerd worden als alle gronden die liggen in de Ecologische Hoofdstructuur verworven worden. Door het nieuwe beleid van de regering lijkt grondverwerving vooralsnog niet plaats te kunnen vinden waarmee ook het realiseren van de wateropgave op losse schroeven komt te staan. Gebiedscommissie Zuidwest Met de secretaris werden de financieringsmogelijkheden voor
de realisatie van het Hospice Eesinge bij Meppel verkend. Andere onderwerpen die aan de orde kwamen zijn: Landbouwvisie Uffelte-Ruinen, Schaapskooi Holtinge, de landbouwtunnels onder de N48, het project Erven in het Reestdal en subsidiering van keuterij De Kiefte met Tennetgeld. Samen met het waterschap Reest en Wieden heeft Het Drentse Landschap bij de provincies Overijssel en Drenthe garanties gevraagd in verband met de hydrologische en landschappelijke effecten van de landbouwtunnels onder de N48 langs de Reest bij Zuidwolde.
Bestuurlijk overleg Oude Kene Het natuurontwikkelingsproject Oude Kene werd bestuurlijk afgesloten. Feestelijk werd het project afgerond met het onthullen van informatiepanelen in het gebied. Samen met gemeente Hoogeveen en het waterschap Reest en Wieden werd meegewerkt aan een kunstproject. Daarnaast konden basisscholen in de omgeving van Oude Kene meedoen aan een educatieproject. Stuurgroep Oude Diep De stuurgroep heeft met Tennetgelden in het Oude Diep de aan-
Overzicht netwerkactiviteiten Rijk • Overleg VROM over project Klimaatbuffer Hunzedal. Het ministerie stelde 1 miljoen euro ter beschikking voor het project Torenveen. • Periodiek overleg met Terreinbeherende organisaties en de directie LNV Noord. Onderwerpen: N2000 proces, de BOA-wet, de rol van LNV bij de WRO, Omgevingsbeleid provincies, ammoniakproblematiek en overzomerende ganzen. • Linschotenoverleg. Overleg tussen het Rijk, het IPO, terreinbeheerders en vertegenwoordigers van particuliere grondeigenaren over de rol van particulieren en terreinbeheerders bij het realiseren van de Ecologische Hoofdstructuur. • Bezoek van de vaste Kamercommissie Landbouw. Onderwerp: realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur is nodig voor de dynamiek in de economische ontwikkeling van het noordelijke platteland. Aan de hand van praktijkvoorbeelden werd dit aangetoond (VIEP, Dwingelderveld, Hunzedal en Fochtelooërveen). Gemeenten • Gemeente Assen. HDL was betrokken bij de reactie van de NMFD op de structuurvisie Assen 2030. Indirect werd meermalen over de ontwikkelingen rond het TT-circuit en het Witterveld gesproken. Verder vonden verschillende gesprekken plaats met het Drents Archief, de Rijksgebouwendienst en de gemeente over het gezamenlijk inrichten van de tuinen langs de Kloosterstraat. Het ziet er naar uit dat er een voor alle partijen aanvaardbare oplossing kan worden gevonden. • Gemeente Aa en Hunze. Al bijna twee jaar wordt met deze gemeente aan een pilotproject gewerkt gericht op het onderzoeken van de mogelijkheid om alle molens in de gemeente in de hand van één beheerorganisatie te brengen. Door uiterst trage, ambtelijke reacties is de pilot inmiddels door de tijd ingehaald. Door bezuinigingen is de kans dat de gemeente wil bijdragen aan het onderhoud van het molencomplex te Gieterveen erg klein geworden. • Gemeente Midden-Drenthe. Onderwerpen: het Rock en Rolstoelfestival dat ten onrechte dichtbij het Scharreveld plaatsvond, het onttrekken aan de openbaarheid van de weg door het Scharreveld en de Leemdijk, Orvelte en subsidie aan de schaapskudde Hijkerveld. • Gemeente Meppel. Onderwerpen: afstemming over de nieuwbouwplannen van het Diaconessenziekenhuis die in de Ecologische Hoofdstructuur gepland zijn en voortgang project Stadsrand Meppel. • Gemeente Tynaarlo. Gezien de planontwikkeling rond Noordma vond bestuurlijk overleg plaats over de communicatie naar de inwoners van het gebied.. Waterschappen • Waterschap Velt en Vecht Onder de titel Waterlandschap heeft Velt en Vecht een landschapsvisie over de ruimtelijke kwaliteit van haar waterschapsgebied uitgegeven. Met het waterschap vonden diverse gesprekken plaats over een mogelijk adviserende of uitvoerende rol die Het Drentse Landschap zou kunnen spelen inzake de te realiseren natuurgronden langs het Schoonebeeker Diep. • Waterschap Reest en Wieden Samen met het waterschap heeft Het Drentse Landschap bijgedragen aan een landschap-ontwikkelingsplan van een particuliere grondeigenaar bij de Hoge Linthorst. Ook de hermeandering van de Koekanger Aa maakte hier deel van uit. Tijdens het bestuurlijk overleg vond afstemming plaats over het ontbreken van het Eggesysteem in het WOM-project, de landbouwtunnels onder de N48, het waterbergingsproject De Panjerd en het stagneren van de grondverwerving in het Reestdal. • Waterschap Hunze en Aa’s Bestuurlijk overleg met de TBO’s vond twee keer plaats met als onderwerpen N2000, Omgevingsvisie Drenthe, KRW en normering beekdalen, aankoopbereidheid in knelpuntsituaties, aanwijzing tot TOP-gebied verdroging van het Hunzedal, klimaatbuffer, Valtherdiep, voorden in de Hunze, RZWI Gieten, Zoersche Landen. Tevens vond overleg met het management plaats over alle concrete zaken die in het Hunzedal spelen.
koop van een te saneren boerderij weten te realiseren. Verder werd een ontwikkelingsplan opgesteld voor het gebied tussen de stort van Attero Wijster en het Oude Diep reservaat. De Projectgroep Oude Diep hield zich o.a. bezig met de besteding van de Tennet-gelden. Diverse projecten zijn hiervoor in voorbereiding.
dijksterschans van Het Drentse Landschap.
Noordwest Drenthe
Drentse Aa
Gebiedscommissie Noord-west Vanuit de gebiedscommissie werd steun gegeven aan de projecten Klein Soestdijk, Ter Hansouwe en achterstallig onderhoud Zwarten-
Gebiedscommissie Drentse Aa Op basis van een landelijk initiatief van De12Landschappen en de RABO werden voorbereidingen getroffen om een
Regio Groningen-Assen Vanuit het GA-fonds werden de projecten De Kleibosch, Zwartendijksterschans, Ter Hansouwe, tuinen Lemferdinge en het vitaliseren van de knapzakroutes ondersteund.
Gebiedsfonds voor het Drentse Aa gebied op te zetten. Naast de Gebiedscommissie, het Nationaal Park en SLD is ook Het Drentse Landschap hierbij betrokken. Het Gebiedsfonds gaat projecten van particulieren ondersteunen die niet met reguliere middelen gefinancierd kunnen worden maar die wel een essentiële bijdrage leveren aan het vergroten van de kwaliteit van het landschap. Hunzedal Gebiedscommissie Hunzedal Het Drentse Landschap participeert in deze gebiedscommissie.
Provincie • Overleg over convenant TT-CIRCUIT . Diverse bijeenkomsten met alle betrokken partijen heeft geleid tot een convenant waarin naast de ontwikkelingsmogelijkheden voor het circuit ook het terugbrengen van de geluidshinder zijn vastgelegd. De nadruk lag echter vooral op het bieden van ontwikkelingsmogelijkheden. • Atelierraad Mooi Drenthe. Ingesteld door de provincie Drenthe met als doel het vaststellen van een uitvoeringsagenda voor beekdalen, opschaling van de landbouw en bedrijventerreinen. • Overleg met provincie Drenthe over de erfgoedtaken. Doel was om een gezamenlijke nota op te stellen maar uiteindelijk is gekozen om dit afzonderlijk op te pakken. • Onderzoek naar het indienen van bouwprojecten voor de Versnellingsagenda. De projecten van Het Drentse Landschap leken uiteindelijk niet te voldoen aan de gestelde eisen. • Project Geopark Hondsrug. Het eerste geopark van Nederland moet komen te liggen op de Hondsrug. Het project is vooral gericht op het verbeteren van het toeristisch-recreatief product door de specifieke geologie van de Hondsrug in de marketing centraal te stellen. • Grondwaterwinning Breevenen-Kasteelakkers. Tijdens bestuurlijk overleg tussen provincie, WMD, de NMFD en Het Drentse Landschap bleek het niet mogelijk om een accoord over de voorgenomen strategische grondwaterwinning te realiseren. De tegenvallende resultaten voor de natuur in het gebied Breevenen maken het voor Het Drentse Landschap en de NMFD weinig aantrekkelijk om te participeren in dit project. • Reactie omgevingsvisie. De NMFD heeft namens de gezamenlijke natuurorganisaties een reactie gegeven op het Provinciale omgevingsbeleidsplan. Het Drentse Landschap heeft input geleverd voor de kaart van de Ecologische Hoofdstructuur die onderdeel is van het beleid. • CLG. Onderwerpen: Natuurbeheerplan 2010, de Robuuste Verbindingszone Salland – Drents Plateau, het inrichtingsplan Dwingelderveld, de instelling van een beheeroverleg, de Robuuste EHS, de ammoniakproblematiek (PAS), MTR-ILG, Linschoten, financiering SNL regeling, overdracht defensieterreinen, certificering beheerders, EVZ Drents-Friese Wold-Weerribben, WAV-kaart en de aanwijzing van zeer kwetsbare gebieden en gevolgen van het regeringsbeleid voor natuur en landschap. • Diverse overleggen met gedeputeerde Munniksma. Onderwerpen: productenbegroting, vaststellen subsidie, N2000, het robuust maken van de Ecologische Hoofdstructuur, de ammoniakproblematiek, het hoefijzer bij Ansen, de ontwikkelingen bij Norgerbrug, het beheer van de Drentse schansen, de relatie met SLD en de omgevingsverordening. • Ronde tafel conferentie regiovisie Groningen-Assen. Het Drentse Landschap heeft input geleverd voor een nieuw meerjarenperspectief op het punt van het omgaan met landschap en erfgoed. Ook de mogelijkheden inzake de verdere ontwikkeling van de benedenloop van de Hunze en het Zuidlaardermeer zijn ingebracht. • Mid-term review ILG (MTR-ILG). De stichting was nauw betrokken bij de totstandkoming van de MTR-ILG door de commissie Van Dijk. De uitkomst is dat in Drenthe de realisatie van de ILG- en PMJP-doelen in het buitengebied goed op schema liggen, maar dat de bestuurlijke druk mogelijk belangrijk kan afnemen. • Ronde tafelgesprek met IPO. De stichting heeft namens de terreinbeheerders gesproken over de pro’s en contra’s van het ILG en de realisatie van de EHS. • Symposium Biodiversiteit. Het Drentse Landschap zat in het forum. Duidelijk werd hoe rijk Drenthe nog steeds is qua biodiversiteit en hoe succesvol het beheer in de afgelopen jaren is geweest in het stoppen van de verdere achteruitgang. • Deelname aan Klimaatateliers Reest en Oude Vaart. Hierbij worden maatregelen uitgewerkt om te anticiperen op de gevolgen van het klimaatbeleid in beekdalen. De bijdrage van de stichting is vooral gericht op de Reest. • Veenhuizen als Unesco-efgoed. De stichting heeft een bijdrage geleverd om Veenhuizen op de erfgoedlijst te krijgen. Voorts heeft de stichting op verzoek van de provincie Drenthe een toelichting op haar werk gegeven aan een delegatie van het Belgische Kempisch Landschap. • Stuurgroep Aardkundige waarden. Het Drouwenerzand werd als eerste aardkundig monument van Drenthe aangewezen. De komende jaren volgen er meer. Ook hebben de aardkundige waarden een plek in de Omgevingsvisie gekregen. • Herijking Ecologische Hoofdstructuur. In het kader van het nieuwe Omgevingsbeleid heeft de provincie het initiatief genomen om te komen tot een meer robuuste EHS. Dit heeft tot doel om zowel de natuur als de landbouw in de toekomst beter te laten functioneren. Staatssecretaris Bleker heeft inmiddels ook aangegeven om op basis van het regeerakkoord te willen komen tot een herijking van de EHS. Zijn inzet is echter om te bezuinigen. In 2010 moet duidelijk zijn wat de consequenties van deze maatregel zijn.
De plannen voor de Oude Weer en de Mandelanden zijn eind 2010 met de omgeving gecommuniceerd en konden op breed draagvlak rekenen. De deelgebiedscommissie Borger wilde graag betrokken worden bij de ontwikkeling van de natuurplannen in het gebied Mandelanden. Het concept rapport werd tijdens twee goed bezochte bijeenkomsten besproken. Het Drentse Landschap is bereid een aantal wensen op het punt van recreatief medegebruik in te willigen. De bewoners hadden overigens veel begrip voor onze beperkte mogelijkheden om hen tegemoet te komen. Al met al een zeer plezierige ontwikkeling. We hopen in 2011 het project Mandelanden in uitvoering te nemen. Landinrichting
Onderwerpen die aan de orde kwamen waren: de MER Tusschenwater, project Veenkoloniaal Goud, inpassing bedrijventerrein Gasselternijveen, restauratie boerderij Nieuw-Annerveen, landmark Chris Booth, parkeerplaats NHI, serrehuisvesting, klimaatbuffer Hunzedal, informatiepanelen hunebedden, aanmelding Hunzedal als TOP-gebied verdroging en LOFAR-informatiecentrum. Gebiedspartneroverleg Zuidoevers De woonboten in de Oostermoersche Vaart bij De Groeve blijven nog een tijdje liggen zoals het er nu naar uitziet. De gemeente Tynaarlo wil een persoonsgebonden vergunning verstrekken en kiest daarmee voor een
uitsterfprocedure. Waartegen de eigenaren overigens een beroep hebben ingesteld. NOM project (Noordma, Oude Weer, Mandelanden). De Grontmij heeft in opdracht van Het Drentse Landschap, het waterschap Hunze en Aa’s en de provincie Drenthe het afgelopen jaar de concept-natuurontwikkelingsplannen voor 3 deelgebieden opgesteld. Mede door onvoorziene extra kosten op het punt van infrastructuur (gasleidingen) ziet het ernaar uit dat de plannen voor de Noordma aangepast moeten worden. Met de gemeente Tynaarlo, provincie Drenthe en waterschap Hunze en Aa’s wordt gezocht naar een praktische oplossing.
12
De meeste Drentse landinrichtingsplannen verkeren in een eindstadium en dit betekent dat ook de betrokkenheid van Het Drentse Landschap bij deze projecten afneemt. Voor Laaghalen en Odoorn is de toedeling inmiddels een feit. In Peize heeft de toedeling ter visie gelegen, maar in overleg met het Kadaster en de Landinrichtingscommissie wordt geprobeerd of voor de laatste enclaves in het Bongeveen nog alternatieven zijn te bedenken. In Blok Oost van de landinrichting Zuidwolde Noord/Beneden Egge vond overleg plaats over de toedeling in het kader van de bezwarenbehandeling. In Zuidwolde Zuid is de stichting vertegenwoordigd in de herverkavelingcommissie die tot taak heeft een toedelingsplan voor dit gebied te maken. De stichting heeft tot taak ervoor te zorgen dat er een goede toedeling voor de natuurgebieden (met name Reestdal) komt zodat de natuuren waterdoelen voor dit gebied gerealiseerd kunnen worden.
Projectontwikkeling natuur en landschap Stichting Het Drentse Landschap is jaarlijks betrokken bij allerlei initiatieven die mogelijk tot een concreet project leiden. Het ontwikkelen van projecten voor natuur en landschap komt meestal voort uit de beleidsdoelen van de rijksoverheid. In het hierna volgende een overzicht van de meest in het oog springende nieuwe projecten van 2010. Biomassa-onderzoek Samen met de KNHM is bij de RUG een onderzoek gestart naar de mogelijkheden om via bijmenging van nutteloze biomassastromen energie op te wekken. Het probleem hierbij is dat reststoffen zich in de verbrandingsovens ophopen en het proces stagneren. Hoe onderzoek richt zich op de vraag of de vorming hiervan is te voorkomen. Klimaatbuffer Hunzedal Vanuit de grote terreinbeheerders, waaronder ook De12Landschappen, is op verzoek van het ministerie van VROM een aantal zogeheten klimaatbufferprojecten voorgedragen. Dit zijn vernieuwende projecten
waar natuurontwikkeling aan andere maatschappelijke belangen wordt gekoppeld met als doel een positief effect op de klimaatsveranderingen te bewerkstelligen. VROM heeft uiteindelijk ook het Hunzedal als klimaatbuffer aangemerkt. Natuurontwikkeling Bonnerklap Door de aankoop van de laatste percelen in het deelgebied Bonnerklap ten noorden van Gieterveen ter hoogte van de N33, kon een start gemaakt worden met de voorbereidingen voor het maken van een natuurontwikkelingsplan. De financiering om het plan te kunnen uitvoeren, ontbreekt nog.
13
Natuurontwikkeling Zoersche Landen Door Oranjewoud wordt gewerkt aan een natuurontwikkelingsproject Zoersche Landen nabij Exloo in het Hunzedal. De financiering is nog niet helemaal rond, maar door een forse bijdrage van het PBCF lijkt het plan wel in 2011 te kunnen worden uitgevoerd. Waterbergingsproject De Panjerd Met het waterschap Reest en Wieden wordt gesproken over de inrichting van de plas Veeningen of De Panjerd als waterbergingsgebied. Het Drentse Landschap zal alleen meewerken indien er ook winst voor de natuur in zit. Verder wordt met de Roelofsengroep, de zandwinner in het naastgelegen gebied Traandijk, gesproken over het bergen van zand in De Panjerd, het inrichten van beide winplassen en de overdracht van de Traandijk na inrichting.
Grondverwerving In 2010 is het reguliere aankoopbeleid op basis van het overheidsbeleid vrijwel tot stilstand gekomen. Toch heeft Het Drentse Landschap 354 hectare weten te verwerven. Natuurmeting Januari was een belangrijke peildatum voor de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. In de zogenaamde Natuurmeting op kaart (NOK 2010) is door de Dienst Landelijk Gebied in opdracht van rijk en provincies per provincie een overzicht gemaakt van de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Hierbij is aangegeven welke delen gerealiseerd zijn en welke delen nog niet klaar zijn. Het gaat hierbij om de zogenaamde nieuwe natuurgebieden, d.w.z. landbouwgronden die omgevormd zijn, c.q. moeten worden tot natuurgebied. Deze doelstellingen zijn vastgelegd in het Natuurbeheerplan Drenthe van de provincie. Mid-term review Uitgaande van alle beschikbare hectares voor nieuwe natuur in Drenthe, inclusief de nog maar ten dele uitgewerkte Robuuste
verbindingen, is ongeveer 66% aangekocht. De inrichting van deze gebieden blijft hierbij achter, maar dit heeft met name te maken met het gegeven dat gebieden pas kunnen worden ingericht als ze volledig zijn verworven. Voor Drenthe betekent het bovenstaande dat de komende jaren nog ongeveer 1/3 van alle nieuwe natuur moet worden aangekocht. In de zogenaamde Mid-term review is inmiddels vastgelegd welke financiële gevolgen en inspanningsverplichtingen dit met zich meebrengt. Hieruit blijkt dat het rijk voor de komende periode aanvullende geldmiddelen beschikbaar zou moeten stellen, zodat de laatste gebieden ook verworven kunnen worden. Inmiddels is duidelijk dat het rijk en de provincie hierover geen financiële afspraken hebben kunnen maken, waardoor de grondverwerving vertraging
Overzicht aankopen 2010 Scharreveld • 2,41.25 ha bos Reestdal • Verkoop 13,92.ha ruilgrond bij Linde • 15,39.80 ha gras- en bouwland • 0,59.35 ha grasland Hijkerveld • 0,06.40 ha kerk Bovensmilde Drouwenerzand • 0,08.35 ha bos Doldersummerveld • 4,75 ha bouwland Landgoed Rheebruggen • 1,04.40 ha grasland + woning Orvelterzand • 1,47.60 ha natuurterrein en bos Esbosjes Zuidwolde • 0,45.61 ha bosgrond Boerenveensche Plassen • 0,09.55 ha erf en boerderij Hunzedal • 2,52.60 ha bosgrond bij Gieten • 2,22.45 ha bouwland bij Westdorp • 0.05.90 ha grasland bij Spijkerboor • 3,96.60 ha grasland bij Gieterveen • 0,75.00 ha natuurterrein op de Noordes van Zuidlaren • 340,90.85 ha natuurgebied bij Exloo Verkoop ruilgronden Hunzedal • 7,16.25 ha bouwland bij Annen 14
oploopt. Eind 2010 was er nog geen zicht op hoe de toekomst er voor de Ecologische Hoofdstructuur uit zal komen te zien. Waarvan akte Tegen de hierboven geschetste achtergrond is er in het verslagjaar een zeer terughoudend aankoopbeleid gevoerd. Het Drentse Landschap heeft dan ook weinig gronden binnen de Ecologische Hoofdstructuur kunnen verwerven. Zowel in het Reestdal als in het Hunzedal is de stichting als grondeigenaar betrokken geweest bij kavelruilen. Hierbij werd ruilgrond ingebracht waardoor nog wat gronden binnen de Ecologische Hoofdstructuur verworven konden worden. Daarnaast is de stichting op diverse plekken in de provincie intensief betrokken geweest bij de afwerking van lopende verplichtingen en de afronding van kavelruilen. Ook langs deze weg zijn nog wel wat gronden verworven, maar in overleg met de provincie zijn deze gronden voorlopig op naam
Oppervlakte in beheer en eigendom 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000
Jaar
Astron en Het Drentse Landschap intensief samengewerkt. De inrichting en overdracht als natuurgebied aan Het Drentse Landschap werd mede mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van de Nationale Postcodeloterij en 1 miljoen euro van het VSBfonds. De uiteindelijke eigendomsoverdracht aan Het Drentse Land-
15
schap getuigt van vertrouwen, zeker van Astron, en tekent de onderlinge verhoudingen. Het eigendom van het gebied berust nu bij de stichting die daarmee de plicht op zich heeft genomen om het gebied tot in lengte van jaren als natuurgebied te beheren. In de notariële akte is vastgelegd dat Astron het gebied voor de komende 20 jaar kan gebruiken voor het internationaal belangwekkende astronomische onderzoek.
2010
2007
2004
2001
1998
1995
1992
1989
1986
1983
1980
1977
1974
1971
1968
0 1965
ha
gesteld van het Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL). Een groot contrast met het overheidsbeleid vormde het LOFARgebied. In de laatste dagen van 2010 werd dit 340 hectare grote natuurgebied bij Exloo door Astron aan de stichting overgedragen. Het was daarmee een van de grootste grondaankopen uit de geschiedenis van Het Drentse Landschap. De wens om door middel van geschakelde antennevelden de grootste radiotelescoop te bouwen in een stil en weids gebied, vormde de aanleiding tot deze unieke samenwerking. Naast Astron en de stichting waren ook de provincie Drenthe en het waterschap Hunze en Aa’s nauw betrokken bij het realiseren van dit bijzondere natuurgebied dat hierdoor veel groter werd dan in het overheidsbeleid was voorzien. Voor het hele traject van verwerving van dit gebied tot en met de inrichting, voor zowel de techniek als de natuur, hebben
Beheer natuurgebieden Stichting Het Drentse Landschap beheert verspreid over Drenthe 8269 hectare natuurgebieden. De inzet voor het beheer is per natuurgebied verschillend. Echter in veel terreinen wordt bij het beheer gebruik gemaakt van grote en kleine grazers. Dit gebeurt vanuit een van de beheerboerderijen of schaapskooien van de stichting. In het navolgende wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste taken die op dit gebied in 2010 zijn uitgevoerd. Financiering De middelen voor het beheer van natuurgebieden kwamen in 2010 waarschijnlijk voor de laatste keer uit het Programma Beheer via de PSN. Vanaf 2011 wordt deze vervangen door de Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL). Medewerkers van de afdeling Onderzoek en Planning hebben zowel landelijk, via De12Landschappen, als via de provincie Drenthe (beheerdersoverleg) en het IPO inbreng geleverd inzake de aanpassingen voor het nieuwe subsidiestelsel. Ook voor het opstellen van een systeem van kwaliteitsklassen t.b.v. de monitoring is advies gegeven over heiden, venen en graslanden. Tot aan het einde van het verslagjaar is onduidelijk gebleven hoe de nieuwe regeling uitpakt voor het beheren van de natuurgebieden van de stichting. Vanuit Brussel is nog steeds geen goedkeuring voor de nieuwe subsidieregeling gegeven. Alle lopende PSN beschikkingen lopen echter door tot 31 december 2011 of langer. Dit betekent dat het beheer via de PSN gewaarborgd is. Hieronder een stand van zaken m.b.t. deze subsidie. Daarna wordt nog even stilgestaan bij de OBN/EGM-regeling. Subsidieregeling Natuur en Landschap In 2010 is nog een aantal gronden aangevraagd volgens de oude systematiek van het Programma Beheer. Dit laatste betrof ruim 85 hectare bos, half natuurlijk grasland en natuurlijke eenheid zonder begrazing. Tevens zijn alle beschikkingen uit 2004 die afliepen afgehandeld. De provincie Drenthe werkt voor de nieuwe Subsidieregeling Natuur en Landschap met een beheertypen- en ambitiekaart. De afdeling Onderzoek en Planning heeft alle gegevens voor de
nieuwe ambitiekaart in overleg met de provincie uitgewerkt en aangeleverd. Uiteindelijk is gekozen om alleen die percelen die binnenkort ingericht kunnen worden, op de ambitiekaart aan te geven. Verdere verfijning van de ambitiekaart zal in 2011 geschieden. De stichting heeft aanvragen ingediend voor het inrichten van voormalige landbouwgronden gelegen op het Scharreveld, Bouwersveld, Boerenveensche Plassen en Hijkerveld. Tevens is een digitaal bestand uitgewerkt en aangeleverd waarin alle landschapselementen en poelen staan weergegeven. Ook is in samenwerking met de provincie de uitgewerkte kwaliteitssystematiek voor heidevegetaties getoetst in de Gasterse Duinen. OBN/EGM Sinds 2010 is de OBN/EGM-subsidie komen te vervallen. Met deze succesvolle regeling konden veel extra herstel- en beheermaatregelen worden uitgevoerd om de negatieve effecten van verdroging, verzuring en vermesting tegen te gaan. Het is zeer de vraag of deze beheertaken uit de nieuwe Subsidieregeling Natuur en Landschap kunnen worden bekostigd. De kosten van een op afvoer van voedingsstoffen gericht beheer zijn veel hoger dan de beheervergoeding vanuit de SNL-regeling. In de natuurgebieden Scharre veld, Doldersummerveld, Takkenhoogte-Meeuwenveen en het Groote Zand zijn dankzij een OBN-subsidie uit 2009 nog een aantal werkzaamheden uitgevoerd, zoals het plaggen en afvoeren van 10,4 hectare heide. Op het Scharreveld is 2 ha ontdaan van opslag. Natura-2000 Vanuit de provincie Drenthe wordt gewerkt aan de defini-
16
tieve uitwerking van de bij het ministerie ingediende concepten van 8 Natura-2000 gebieden. De afdeling Onderzoek en Planning leverde hier extra gegevens voor aan en beoordeelde de nieuwe plannen. Beheerwerkzaamheden Heidebeheer In een groot aantal reservaten zijn diverse plag- en maaiwerkzaamheden uitgevoerd. Voor een groot deel in het kader van de hierboven beschreven OBN-regeling en voor een deel door medewerkers van Het Drentse Landschap. Plaggen wordt gedaan enerzijds om door een sterke afvoer van voedingsstoffen meer structuur in de vegetatie te brengen en anderzijds om de door het Heidehaantje aangetaste heidevegetatie vitaal te houden. Er is geplagd in het Scharreveld (1,5 ha), Hijkerveld (2,1 ha), Smilder Oosterveld (0,7 ha), Elper Westerveld (0,2 ha), Drouwener-
zand (0,2 ha), Orvelterzand (0,2 ha), Uffelter Binnenveld (0,6 ha), Doldersummerveld (3 ha). Waar vergrassing door Pijpenstrootje de vitaliteit van de heide bedreigt, is deze vegetatie gemaaid en afgevoerd. Dit gebeurde in de reservaten: Kampsheide (1,2 ha), Scharreveld (6 ha), Hijkerveld (21 ha), Landgoed Vossenberg (1,3 ha), Dalerpeel (1,3 ha) en Doldersummerveld (13,5 ha). Ondanks de begrazing die in de meeste terreinen wordt toegepast, moeten soms de zaailingen van Vliegdennen bestreden worden om de heidevelden voldoende open te houden. Daarom is in de reservaten Drouwenerzand, Groote Zand, Steenberger Oosterveld, Nuilerveld, Bongeveen en het Hijkerveld de opslag verwijderd. Door de reclassering zijn de rasters in Landgoed Rheebruggen, Boerenveensche Plassen, Nuilerveld en het Uffelter Binnenveld weer vrij gemaakt van
begroeiing. Ook diverse vrijwilligers die gegroepeerd in enkele beheerteams opereren, houden in veel reservaten de rasters vrij van begroeiing. Zij zorgen er ook voor dat de bebording schoongemaakt wordt en dat de infrastructuur in de terreinen er netjes bij ligt. Om de grazers te kunnen opvangen als ze verplaatst of veterinair behandeld moeten worden, zijn er in de Boerenveensche Plassen en de Gasterse Duinen nieuwe vangkooien gemaakt. Beheer cultuurlandschap Veel (beekdal)graslanden worden beheerd middels zogeheten grasop-stam contracten met boeren. Naast de gebruikelijke voorwaarden worden ook afspraken gemaakt over flora en fauna zoals die zijn vastgelegd in de Gedragscode Natuurbeheer. Vanwege het natte najaar is een aantal percelen niet meer gemaaid. Deze zullen zo mogelijk in de winter tijdens een vorstpe-
17
riode alsnog gemaaid worden. In het Reestdal en het Hunzedal is gewerkt met een rupsmaaier. De zeer natte percelen in deze gebieden zouden door de zware machines die normaal worden gebruikt, te veel beschadigd worden. Deze dure beheermaatregel wordt vanwege de hoge kosten maar beperkt ingezet. Veel van het gewas dat pas in de nazomer gemaaid kan worden, is niet meer geschikt voor voederconservering en wordt afgevoerd naar composteerbedrijven of naar biovergisters. De vraag naar materiaal uit natuurgebieden neemt toe door deze nieuwe vorm van energieopwekking hetgeen een gunstig effect heeft op de afvoerkosten. Beheer van bos- en landschapselementen In 2010 zijn er weer over enkele tientallen hectares in diverse reservaten dunningen uitgevoerd. Het betrof de reservaten Nuilerveld, Hunzedal, Groote- en Witte
Zand, Hijkerveld, Smilder Oosterveld, Landgoed Vossenberg en Drouwenerzand. In totaal is er 2050 m3 hout op stam geveld en verkocht. Daarnaast is er 500 m3 brandhout op stam aan particulieren verkocht. Het betreft hier vaak werkzaamheden aan wallen of singels. Het bestrijden van de prunus is het afgelopen jaar door medewerkers zelf uitgevoerd in de reservaten Drouwenerzand, Holtherzand, Landgoed Vledderhof, Steenberger Oosterveld en Landgoed Rheebruggen. Bij de jaarlijkse schouw van de wandelroutes worden ook dode, voor wandelaars gevaarlijke, bomen geruimd. Onderhoud aan wallen en landschapselementen wordt uitgevoerd als er overlast ontstaat bij de aangrenzende percelen. Indien mogelijk worden de gebruikers van deze percelen of buurtbewoners betrokken bij het snoeiwerk of het afzetten van de beplanting. Vrijwilligers en mensen van de reclassering hebben in diverse re-
servaten vele meters afrastering vrijgesteld van begroeiing. Natuurontwikkeling In het Hunzedal worden in de deelgebieden waar hermeandering van de rivier of natuurontwikkeling is uitgevoerd, in het najaar vele hectaren gemaaid en afgevoerd. Naast begrazing gedurende de zomerperiode blijft afvoer van maaisel in de eerste jaren na inrichting nodig. In het Lofargebied is in beperkte mate een wetlandmaaier ingezet om zo de erg natte percelen te kunnen maaien en afvoeren. Het pilotproject met de WMD waarin Het Drentse Landschap het beheer uitvoerde voor de eigendommen van de WMD in het Hunzedal, wordt niet voortgezet. Voor een 3-tal aangekochte landbouwpercelen die grenzen aan het natuurgebied Zoersche Landen is door Oranjewoud een inrichtingsplan en bestek gemaakt. Zodra de financiering rond is, kan met de uitvoering hiervan worden gestart.
18
Voor het zogenaamde NOM project in het Hunzedal zijn de inrichtingsplannen in 2010 gereed gekomen. Voor de deelgebieden Mandelanden en Oude Weer zijn er voorlichtingsavonden gehouden. Op enkele opmerkingen na, die veelal betrekking hadden op recreatief medegebruik, zijn de plannen goed ontvangen. Beide projecten worden ten uitvoer gebracht zodra de financiering rond is. Voor het deelgebied Noordma is de informatie-avond uitgesteld in verband met gewijzigde plannen van de gemeente Tynaarlo om in dit gebied een nieuwe hoge mast route aan te leggen. Vanwege de aanwezigheid van een gasleiding zou het uitvoeren van de oorspronkelijke plannen onevenredig veel geld gaan kosten. Voor het deelgebied Tusschenwater is een MER-rapportage uitgevoerd. Initiatiefnemer hiervoor was het waterschap Hunze en Aa’s. Naast het Waterbedrijf Groningen, de gemeente Tynaarlo en vertegenwoordigers uit de landbouw was ook Het Drentse
Landschap vertegenwoordigd in de projectgroep die verantwoordelijk is voor het opstellen van de MER. Vanwege procedurele redenen is de rapportage niet gereed gekomen in 2010. Het natuurontwikkelingsproject Stroetenveld kon in 2010 nog niet helemaal worden afgerond. Vanwege de lange sneeuwperiode kon alleen het geplande boswerk niet meer uitgevoerd worden. De overige inrichtingswerkzaamheden zijn voltooid. In samenwerking met het waterschap Reest en Wieden is de voorbereiding gestart om voor het deelgebied Pesserma in het beekdal van het Oude Diep nog meer water te kunnen bergen. Een in 2009 al gerealiseerde aankoop maakt dit mogelijk. Ook zal de beek over een behoorlijke lengte worden gedempt. De afvoer van water zal plaatsvinden in een nieuw te graven meanderende beek. Zowel de planvorming als ook de uitvoering wordt mogelijk gemaakt middels de zogenaamde Tennetgelden die beschikbaar zijn voor dit gebied. Toezicht Het Drentse Landschap is van mening dat haar natuurterreinen vooral voor extensieve recreatie, zoals wandelen, geschikt moeten zijn. De laatste jaren wordt de recreatiedruk op diverse natuurterreinen echter groter. Crossmotoren, loslopende honden en snelle mountainbikes zorgen voor steeds meer overlast. Maar ook het storten van afval in en rond diverse terreinen komt vaker voor. De stichting moet hoge kosten maken om het vuil weer weg te halen. Borden met gedragsregels bij de ingang van terreinen alleen lijken niet meer toereikend. Daarom worden de beide rayonbeheerders vooral in de weekeinden ondersteund door vrijwillige toezichthouders. Naast toezicht, treden deze ook op als gastheer en worden zij regelmatig door het publiek benaderd voor uitleg over het beheer van het natuurterrein, de voorkomende flora
en fauna en eventueel geconstateerde overtredingen. In 2010 is in een tiental terreinen totaal 200 keer geconstateerd dat de geldende regels waren overtreden. Dit heeft geleid tot het uitdelen van 70 waarschuwingen en 40 processenverbaal. Eigen bedrijven In mei werd de gecombineerde opgave 2010 ingeleverd bij de Dienst Regelingen. Middels het intekenen van 475 percelen, op 104 kaarten, werd 2383 hectare areaal aangemeld voor eigen gebruik. Hiermee kunnen o.a. de toeslagrechten worden uitbetaald en de oppervlakte kan meelopen in de mestboekhouding. De stichting zette op dat moment 675 runderen en 1010 schapen als eigen vee in bij het beheer. Verheugend was de uitspraak van het College van Beroep voor het Bedrijfsleven in Den Haag. Zij heeft de stichting in het gelijk gesteld inzake de in 2006 gestarte procedure over de toekenning van onze toeslagrechten. De nabetaling van 3 jaar (inclusief rentebetaling) heeft inmiddels plaatsgevonden. De Europese regelgeving omtrent de biologische bedrijfsvoering is aangescherpt. Dit betekende voor de stichting enkele aanpassingen op de eigen bedrijven. Met de Gezondheidsdienst voor Dieren is het eerste jaar van het project ‘Monitoring diergezondheid natuurlijke grazers Het Drentse Landschap’ geëvalueerd. Jaarlijks vindt bloedonderzoek
19
plaats naar de infectieziekten IBR, Leptospirose, BVD, Salmonella, Neospora en Paratuberculose. Ook wordt bloed van dieren met klinische verschijnselen onderzocht op Anaplasma-, Babesia- en Coxiella-infecties. Bij de schapen wordt het bloed onderzocht op Paratuberculose en Chlamydophila. Mineraalonderzoeken vinden plaats aan de hand van levermonsters. Ook wordt er op sommige dieren sectie verricht. In 32 natuurgebieden zijn teken gevangen en gedetermineerd en is gekeken of ze besmet zijn met Babesia, Anaplasma, Borrelia en/ of Coxiella. Het onderzoek moet in 2011 worden afgerond. De vier beheerboerderijen hebben 115 hectare akkerbouw en ongeveer 520 hectare (schraal) grasland beheerd. De 122 limousinezoogkoeien kregen 111 kalveren (91%). Het koude voorjaar en de droge zomer zorgden voor lagere opbrengsten: koren 1720 kg/ha en stro 1625 kg/ha. 44 stieren werden verkocht aan Proviande met een gemiddeld gewicht van 533 kilogram. Aan de begunstigers zijn tijdens de vleesactie 43 Limousins geleverd. Biologische slagers hebben daarnaast nog 27 dieren afgenomen. Schaapskudden Lammetjesdag kon in het voorjaar van 2010 geen doorgang vinden. De dieren waren niet tegen de Q-koorts gevaccineerd omdat er geen vaccin beschikbaar was. Er waren 992 ooien en 725 lammetjes (73%). Een lage
In 2010 is in diverse terreinen onderzoek uitgevoerd. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste. Broedvogels De meeste broedvogelkarteringen worden uitgevoerd volgens de BMP-methode. De gegevens worden in dat geval ook doorgeleverd aan SOVON. In 2010 is in de volgende gebieden onderzoek gedaan naar broedvogels: Oude Diep/ Oude Kene, Oude Diep/Pesserma, Doldersummerveld, Bouwersveld, TakkenhoogteDe Wildenberg, Landgoed Vledderhof, Uffelter Binnenveld, Boerenveensche Plassen, Kremboong, Hijkerveld/Diependal, Kampsheide, Scharreveld, Bongeveen, Landgoed Rheebruggen, Hunzedal/Annermoeras, Hunzedal/Zoersche Landen, Hunzedal/Lofargebied, Gasterse Duinen en Drouwenerzand. Eigendommen in het Hunzedal bij Buinen en Westdorp draaien mee in het landelijk weidevogelmeetnet. Reptielen In diverse terreinen worden reptielen gemonitord volgens de RAVON-transsectmethode. In de volgende terreinen wordt de adderpopulatie met behulp van fotografie en individuele herkenning bestudeerd: Hijkerveld, Gasterse Duinen, Bouwersveld, Doldersummerveld, Scharreveld, De Kleibosch, Landgoed Vledderhof. Zoogdieren In de meeste terreinen wordt de ontwikkeling van de dassenstand gemonitord door periodiek de burchten te karteren. Een toenemend aantal burchten in terreinen van de stichting draait ook mee in het ‘Kleintjes-dassenproject’. Dit behelst o.a. een gezamenlijke dassentelavond met inzet van veel vrijwilligers samen met Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. In de Gasterse Duinen vindt jaarlijks een konijnentelling plaats i.h.k.v. landelijke konijnenmonitoring van de VZZ. In het Annermoeras, Kampsheide en delen van het Oude Diep zijn kleine zoogdieren geïnventariseerd met life traps. Vanuit Het Groninger Landschap en Het Drentse Landschap is een werkgroep bevermonitoring samengesteld. Deze groep volgt de ontwikkelingen van uitgezette Bevers om het uitzetproject te kunnen evalueren. Vlinders, libellen en sprinkhanen In 2010 werden onder meer het Hijkerveld, Drouwenerzand, delen van het Hunzedal en het Elper Westerveld geïnventariseerd op vlinders en/of libellen. In het Doldersummerveld en Bouwersveld is de vlinder- en libellenstand gekarteerd door de Vlinderstichting als onderdeel van een uitgebreidere inventarisatie van het Drents-Friese Wold. In de kartering werden voor alle open heidevegetaties in het Drents-Friese Wold ook de sprinkhanen meegenomen. In de Gasterse Duinen werd een nachtvlinderinventarisatie uitgevoerd. Gericht onderzoek naar het voorkomen van Kommavlinder en Heivlinder werd uitgevoerd in Elper Westerveld, Doldersummerveld en Gasterse Duinen. Uit onderzoek blijkt dat op het Doldersummerveld alle vlindersoorten die in de Nederlandse heidevelden te verwachten zijn, in levensvatbare populaties voorkomen. Flora en vegetatie Kartering van meetsoorten of de vegetatie vond onder meer plaats in het Scharreveld inclusief de recent uitgevoerde natuurontwikkelingsprojecten, Hijkerveld, Oude Diep/Zuidmaten, delen van het Hunzedal, De Palms, Nuilerveld, Smilder Oosterveld, natuurontwikkelingsgebieden van het Bongeveen, Takkenhoogte, Uffelter Binnenveld, Landgoed Vossenberg, Heidenheim en het Doldersummerveld. De volgende kwetsbare soorten werden in verschillende terreinen gekarteerd: Kwartelkoning Grauwe klauwier Gentiaanblauwtje Oeverzwaluw Heivlinder Kommavlinder Veenvlinders Das
20
reproductie, deels veroorzaakt door de inzet van aangekochte dekrammen die onvoldoende in conditie waren. Vanuit het ILG kreeg de stichting een subsidie voor de te maken kosten toegekend. Dit gebeurde op basis van het jaarverslag van de herders. De schapen van het Doldersummerveld mogen sinds het najaar van 2010 vrij grazen over de Huenderweg. Het Doldersummerveld en het Wapserveld zijn namelijk niet meer van de weg gescheiden door een afrastering. Schotse Hooglanders Het afkalfseizoen is goed verlopen. Van de 62 zoogkoeien bleken er 60 drachtig. Twee koeien stierven tijdens het afkalven samen met het kalf. Er werden 29 stieren en 29 vrouwelijke kalveren geboren. Een uit Schotland geïmporteerde dekstier werd verkocht aan een boer in België en een eigen stiertje is naar een liefhebber in Nederland gegaan. Pachtcontracten Ook dit jaar is veel grond uitgegeven aan agrariërs die nabij natuurgebieden van de stichting hun bedrijf hebben. Het ging hierbij om akkerbouwgrond en gras- en inscharingscontracten. Ook werden er diverse jachtcontracten opnieuw afgesloten. Onderzoek In opdracht van Het Groninger Landschap en Het Drentse Landschap is onderzoek verricht naar de herstelkansen voor de Roerdomp in het Natura-2000 gebied het Zuidlaardermeer. De laatste jaren broedden hier in de oeverlanden slechts 1 of 2 paartjes. De Roerdomp is een zeldzame reigersoort die hoge eisen stelt aan zijn broedgebied. Een belangrijke reden voor het lage aantal broedparen is het ontbreken van overjarig Riet op kletsnatte plekken. De rietlanden rondom het meer zijn te sterk verdroogd. Het onderzoek brengt in kaart wat er zoal nodig
is om het aantal broedgevallen te vergroten. Vanuit het Natura-2000 beleid wordt gesteld dat het gebied draagkracht moet kunnen bieden aan minimaal vijf paartjes Roerdompen. In het kader van het meerjarige onderzoek naar fauna, stuifzand en korstmosvegetaties, dat uitgevoerd wordt door de Universiteit van Amsterdam, Stichting Bargerveen en de Wageningen Universiteit is een aantal vervolgonderzoeken uitgevoerd Deel uitmakend van een landelijk onderzoek naar stuifzandgebieden. De aanbevelingen voor beheer zullen in een OBN-rapport worden verwerkt. Vanuit het onderzoeksconsortium WUR, NIOO en VOFF wordt onderzoek gedaan naar de effecten van kunstlicht op populaties van dieren en planten. Speciale aandacht gaat uit naar de interactie tussen vraat en vaatplanten en de broedbiologie van vogels. Het Hijkerveld is hiervoor mogelijk een geschikte locatie. Voor het Reestdal zijn plannen om een experimenteel onderzoek uit te voeren naar de eutrofiërende effecten van bevloeiing met respectievelijk slibarm en slibrijk oppervlaktewater. Trekkers hiervan zijn Alterra en KWR. De uitkomsten kunnen van belang zijn voor de keuze van gebieden die in aanmerking komen voor het bergen van water. Helaas zijn voor dit onderzoek nog geen financiën beschikbaar. De afdeling heeft een bijdrage geleverd aan het fraaie boek ‘Publiek geheim: het succes van de ecologische hoofdstructuur’. In de bijdrage wordt ingegaan op de enorme winst aan biodiversiteit die het beheer van het Doldersummerveld in de afgelopen 30 jaar heeft opgeleverd. Het Doldersummerveld is een complex van heidevelden en oude cultuurlandschappen en maakt
deel uit van het Natura-2000 gebied Het Drents-Friese Wold. Wetenschappelijke Advies Commissie De Wetenschappelijke Adviescommissie (WAC) is in 2010 tweemaal bijeen geweest. Beide bijeenkomsten werden gecombineerd met een terreinbezoek waarbij lopende projecten en onderzoeken werden besproken. Tijdens een bezoek aan het Drouwenerzand werden de voorstellen van het concept beheerplan Natura- 2000 besproken. Uitbreiding van het plan met het type heischraal grasland werd als toegevoegde waarde gezien. Deze graslanden zijn zonder wijzigingen in het huidige beheer
21
op termijn te realiseren op de flank van het Drouwenerzand en het nog in te richten deelgebied De Branden. Het Scharreveld werd als tweede locatie bezocht. Zowel de heide als het gebied waar in 1998 een natuurontwikkelingproject is uitgevoerd lagen er goed bij. Van de toegenomen openheid en aanwezigheid van permanent waterhoudende laagtes profiteren vele watervogels en nemen soorten als Veldleeuwerik en Graspieper aanzienlijk toe. Ook de vegetatie reageert positief. Tal van soorten die op de Rode Lijst voorkomen, nemen in aantal toe. Verder was er aandacht voor het maaibeheer en het dempen van ontwaterende sloten.
Cultureel erfgoed De taken die Het Drentse Landschap uitvoert op het gebied van het culturele erfgoed nemen nog steeds toe. In 2010 had de stichting 16 bouwprojecten onderhanden. Daarnaast probeert ze nauw betrokken te zijn bij ruimtelijke ontwikkelingen die in de provincie spelen. Tenslotte wordt door middel van voorlichting en educatie steeds weer aandacht gevraagd voor het culturele erfgoed van Drenthe. Dit gebeurt veelal in samenwerking met derden.
3
22
Belangenbehartiging Steeds vaker is Het Drentse Landschap betrokken bij ontwikkelingen op het gebied van het culturele erfgoed. Overleg hierover ontstaat soms op eigen initiatief maar steeds vaker wordt de stichting door anderen benaderd voor overleg. Hieronder een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen. Modernisering monumentenzorg (MoMo) Ook dit jaar volgde Het Drentse Landschap de ontwikkelingen in de monumentenzorg met aandacht. Als Aangewezen Organisatie Monumentenzorg (AOM) heeft de stichting de mogelijkheid subsidies te ontvangen in plaats van laagrentende leningen. Ook heeft ze minder last van administratieve beslommeringen. De BRIM 2011 werd eind 2010 door de Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE) toegelicht. Ondanks het feit dat de monumentensector door minder bezuinigingsplannen wordt geraakt dan bijvoorbeeld kunst en cultuur en natuur en landschap, speelt ook hier een tekort aan middelen voor onderhoud. Positief is dat groene monumenten en archeologische objecten als hunebedden, grafheuvels en schansen qua onderhoud subsidiabel zijn geworden. Drentse molens Rond de instandhouding van molen de Eendracht te Gieterveen is een nauwe samenwerking ontstaan met de Molenstichting Drenthe en de Stichting Molen de Eendracht. Er zijn afspraken gemaakt over de dagelijkse exploitatie en de renovatie van een schuur die als vrijwilligerscentrum zal worden gebruikt. Tevens werd, tot nu toe zonder resultaat, geprobeerd om steun bij de gemeente Aa en Hunze te vinden voor de instandhouding van het complex. De molenaarswoning wordt in 2011 opgeknapt. Het Drentse Landschap heeft geholpen bij het formuleren van de oprichtingsstatuten van de Stichting Molen Veenoord. Ingegeven door het voornemen van de Molenstichting Drenthe om in de toekomst ook deze molen aan Het Drentse Landschap over te dragen.
Overleg woningcorporaties Vanuit Het Drentse Landschap wordt al jaren naar een nauwere samenwerking gezocht met wooncorporaties bij het behoud van beeldbepalende gebouwen. Om de mogelijkheden te verkennen is met Woonconcept, Woonservice en Actium gesproken. Het lijkt er op dat structurele samenwerking niet echt inhoud gegeven kan worden, maar dat er voor incidentele projecten wel mogelijkheden bestaan. Trust Stichting Gelders Landschap/ Gelderse Kastelen is in ons land de organisatie die zich het meest naar Engels voorbeeld als een trustorganisatie heeft ontwikkeld. Zij bezit een groot aantal aansprekende gebouwen waaronder veel mooi gerestaureerde kastelen die vaak voor het publiek toegankelijk zijn. Hierbij wordt er veel zorg besteed aan het gebouw maar ook het interieur en de tuinen krijgen veel aandacht. Een delegatie van Het Drentse Landschap bezocht Het Gelders Landschap om kennis te nemen van de organisatorische, financiële en maatschappelijke consequenties van deze trustbenadering. Het bezoek werd ook mede ingegeven door de discussie die de stichting met de provincie Drenthe voert over haar rol als erfgoedorganisatie. Herbestemmingsagenda Met het Drents Plateau en DBF werd gesproken over het inbrengen van projecten in het kader van vooral door de provincie en OCW gefinancierde herbestemmingsagenda. Hierbij worden middelen ter beschikking gesteld om karakteristieke panden via een herbestemmingstraject een nieuwe gebruiksfunctie te geven. De stichting kreeg voor een drietal projecten ondersteuning via deze agenda, te weten: de Vervenerswoning in Valther-
23
mond, boerderij Egberts Lent en molenaarswoning Gieterveen. De herbestemmingsagenda is een prima regeling om oude panden te revitaliseren. Er wordt nagedacht over een Noord-Nederlandse aanpak. Ook hiervoor heeft Het Drentse Landschap projectvoorstellen aangeleverd. Tijdens een expertmeeting van de KNHM over industrieel erfgoed werd overigens duidelijk dat het herbestemmen van industrieel erfgoed in Drenthe niet een extreem groot, maar wel moeilijk oplosbaar probleem is. Zowel de overheid als de monumentenzorgsector en ondernemers zullen een deel van de verantwoordelijkheid voor het behoud van dit erfgoed moeten nemen. Vereniging Restauratiebedrijven Noord-Nederland (VRN) Deze vereniging tracht de echte restauratie-aannemers te certificeren in Noord-Nederland. Zo wordt het voor organisaties als Het Drentse Landschap gemakkelijker een goede aannemer te vinden voor haar projecten. Via deze bedrijven wordt via het leerlingstelsel ook meegeholpen aan het opleiden van jonge bouwvakkers voor het restauratievak. Naobershof Emmen De stichting participeerde in een workshop over de toekomst van de Naobershof te Emmen die in eigendom is van het Volk van Grada. Het bestuur zoekt naar nieuwe mogelijkheden om de boerderij te exploiteren. Mogelijk biedt een functie als steunpunt voor het Geopark Hondsrug soelaas. Atelier Mooi Drenthe Deze organisatie werd in 2010 opgericht met als doel zich in te zetten voor het behoud van de kwaliteit van de provincie Drenthe. Tijdens de installatie heeft Het Drentse Landschap een toelichting gegeven op haar werk. Verder werd meegedacht over het jaarplan.
Projectontwikkeling 2010 was een druk bouwjaar. Het Drentse Landschap had maar liefst 16 bouwprojecten waaraan gewerkt werd. In het onderstaande worden de meest opvallende projecten kort toegelicht. Egberts Lent In 2010 is de 2e fase van de restauratie van boerderij Egberts Lent (voorheen ‘Begeman’) te Nieuw-Annerveen van start gegaan. In deze fase zal het fraaie interieur van de boerderij worden hersteld en zal een aantal nieuwe voorzieningen in het gebouw worden gerealiseerd. Zo worden in de schuur een Bed & Breakfast accommodatie en een informatiecentrum ondergebracht. Het informatiecentrum zal o.a. startpunt worden voor excursies in het Hunzedal. De werkzaamheden zullen in het voorjaar 2011 worden afgerond. Vervenerswoning De restauratie van de Vervenerswoning te Valthermond is van start gegaan. Als functie voor dit Rijksmonument is gekozen voor een combinatie van wonen en een klein museum over de geschiedenis van de veenwinning in het gebied rond Valthermond. In het voorhuis zal de winkel van de veenbaas in oude luister worden hersteld. Het moet in het voorjaar 2011 klaar zijn.
kunnen worden gecombineerd. Tevens worden er vier erfgoedlogementen gerealiseerd. In april 2011 wordt het geopend. Ter Hansouwe Sinds eind 2009 is de stichting eigenaar van het van oorsprong middeleeuwse boerderijcomplex Huis ter Hansouwe te Peize. Er worden plannen gemaakt om de restauratieachterstand weg te werken en erfgoedlogementen in het schuurgedeelte van de boerderij te realiseren. De werkzaamheden zullen in 2011 aanvangen. Beheercentrum In 2006 is het beheercentrum Westerbork als gevolg van brandstichting verloren gegaan. 2010 was het jaar van wederopbouw van het centrum. Eind 2010 kon het prachtig herrezen pand weer feestelijk in gebruik genomen worden.
Kloosterstraat In 2010 is eveneens begonnen met de uitbreiding van de kantoren in de Kloosterstraat in Assen. Het pand op nummer 9 wordt als kantoor door Het Drentse Landschap gebruikt. Het kantoorpand op nummer 11 wordt verhuurd. De verbouwing was eind 2010 gereed. Klein Soestdijk Na de verwerving van Klein Soestdijk in Veenhuizen in 2009 kon in het verslagjaar de restauratie van de voormalige directeurswoning ter hand worden genomen. Het gebouw wordt dusdanig ingericht dat de functies wonen en werken goed
24
Schaapskooi Orvelte Deze klassieke schaapskooi ging in 2008 door brand verloren en is het afgelopen jaar weer volledig en volgens de oude technieken herbouwd. Boerderij Eesinge Het Drentse Landschap en Stichting Hospice Meppel hebben een prachtig ontwerp laten maken voor een hospice in deze monumentale boerderij bij Meppel in het Reestdal. De financiering is nog niet rond. Er zijn 40 fondsen aangeschreven waarvan er inmiddels 12 positief hebben gereageerd. Infrastructuur De Havixhorst Dit project is wel onder voorbehoud aanbesteed, maar doordat op het allerlaatst een monumentenvergunning aangevraagd moest worden en er vanuit de omgeving stevige protesten opklonken, is het project niet in uitvoering genomen. Verwacht wordt dat de ingreep in aangepaste vorm in 2011 gerealiseerd wordt.
Gebouwenbeheer Het gebouwenbestand van Het Drentse Landschap bestaat uit veel uiteenlopende objecten, waaronder tientallen boerderijen, landgoederen en zelfs een schultehuis in het dorp Diever. In 2010 kreeg Het Drentse Landschap het beheer over 3 nieuwe gebouwen. Te weten boerderij Everts te Stuifzand, keuterij de Kosterij te Ruinerwold en de Nederlands Hervormde kerk te Bovensmilde. De afdeling gebouwen is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van deze 255 objecten. In bijlage 6 staat een uitgebreid overzicht van de gebouwen die de stichting beheert. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de belangrijkste activiteiten die in 2010 binnen de afdeling speelden. Financiering De afgelopen jaren heeft Het Drentse Landschap voor 39 van haar Rijksmonumenten meerjarige onderhoudsplanningen laten opstellen. Deze planningen vormen de basis voor subsidie-afspraken die met de Rijksoverheid zijn gemaakt. Deze afspraken zijn gebaseerd op de BRIM-regeling (Besluit Rijkssubsidiëring Instandhouding Monumenten). Voor subsidiabele onderhoudswerkzaamheden kan gebruik worden gemaakt van deze regeling. Afhankelijk van het type gebouw en hoogte van het onderhoudsbedrag, kan 25%, 50% of 60% van de onderhoudskosten door middel van deze regeling worden bekostigd. Het Drentse Landschap houdt bij het opstellen van het jaarprogramma onderhoud rekening met de inkomsten uit deze subsidieregeling. Vier Rijksmonumenten van de stichting kunnen in 2011 in deze regeling instromen. Hiervoor zijn door Monumentenwacht Drenthe de noodzakelijke plannen samengesteld. FIM Zowel Het Drentse Landschap als de Stichting Oude Drentse Kerken zijn lid geworden van de Federatie Instandhouding Monumenten (FIM). Deze belangenbehartiger van de particuliere monumentensector bespreekt vooral met het ministerie van OCW de problemen van de sector. De stichting kreeg in 2010 voor maar liefst 6 projecten een toezegging, te weten boerderij Egberts Lent te Nieuw-Annerveen, vervenerswoning te Valthermond, Huis ter Hansouwe te Peize, Drenthehof te Orvelte, boerderij Rheebrug-
gen 10 te Ansen en de N.H. Kerk te Bovensmilde. Deze restauratieprojecten zullen in 2011 zijn aangevangen en/of gereed zijn. Beheer gebouwen De pompstraat van beheersboerderij de Uilenburcht te Zuidwolde werd verbouwd. Er zijn tochtsluizen aangebracht en het woonhuis werd voorzien van voorzetbeglazing. In 2011 wordt er een nieuwe cv-installatie aangebracht. Er is een start gemaakt met de renovatie van keuterij Ghysselte te Ruinen. Om de kosten niet te hoog te laten oplopen is gekozen voor een gefaseerde uitvoering. In 2010 werd de keuterij asbestvrij gemaakt en volledig geïsoleerd. Begin 2011 wordt een nieuwe keuken geplaatst en zal de keuterij worden voorzien van nieuwe puien. In 2012 is het de bedoeling om de badkamer aan te pakken. Keuterij Ghysselte zal worden verhuurd als vakantiewoning. De restauratiewerkzaamheden aan landgoed Diependal te Hijken werden zo goed als afgerond. Hier werd een voormalige kapschuur verbouwd tot een prachtige woning met de mogelijkheid voor een Bed en Breakfast. Het buitenschilderwerk van zowel de gevels als de kozijnen moet in 2011 nog worden uitgevoerd. Gedurende het jaar werd aan verschillende panden groot onderhoud schilderwerk uitgevoerd. O.a. aan De Lindenhorst, boerderij De Lokkerij op De Schiphorst, Lemferdinge te
25
Paterswolde, de Borckerhof en restaurant de Schapendrift in Orvelte. Eveneens werd een aantal panden voorzien van nieuw riet, te weten de staart van beheersboerderij de Pieperij te Veeningen, de westzijde van de Zuivelfabriek te Orvelte, de zuid-oostzijde van restaurant de Schapendrift te Orvelte en het achterste gedeelte van het informatiecentrum Huenderhoeve te Doldersum. Huur en erfpacht In 2010 heeft een aantal gebouwen van de stichting nieuwe bewoners gekregen. Zo werden er nieuwe huurders gevonden voor de Tweelingwoning te De Schiphorst en het Hoolhuus te Orvelte. Eind 2010 is duidelijk geworden dat de Houtsnijder te Orvelte te huur komt. De zoektocht naar nieuwe huurders is inmiddels afgerond. In maart 2011 zullen de nieuwe huurders hun intrek nemen. Drentslandschaplogies De bezettingsgraad van de vakantiewoningen van Stichting Het Drentse Landschap is gedaald van 72% in 2009 naar 65% in 2010. De opwaartse trend is daarmee helaas onderbroken. In verband met de economische crisis zijn vooral de grotere vakantiewoningen minder in trek. Het Schepershuisje heeft het daarentegen juist goed gedaan met een bezettingsgraag van 75% (64% in 2009). Keuterij ’t Haantje laat een omgekeerde trend zien, een bezettingsgraad van 77% in 2009 en 52% in 2010. De invloed van de nieuwe website www.drentslandschaplogies. nl is wel merkbaar. Het overgrote deel van de reserveringen komt via internet binnen en een steeds groter aantal gasten geeft aan de site te hebben gevonden via hun zoekmachine. In het najaar is begonnen met een grootschalige renovatie van Keuterij Ghysselte. In het voorjaar van 2011 zal deze vakantiewoning beschikbaar komen voor verhuur.
Cultuurhistorie Het Drentse Landschap vindt aandacht voor de cultuurhistorie van Drenthe van groot belang. Immers, bij het culturele erfgoed gaat het niet alleen om gebouwen, maar spelen ook het landschap, archeologie, kunst en andere cultuurhistorische elementen een rol. Hieronder een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen. Archeologie De subsidieaanvraag om de informatievoorziening over hunebedden te verbeteren is door de provincie Drenthe goedgekeurd. Een projectgroep gaat in 2011 de plannen verder uitwerken. Er komen in ieder geval nieuwe informatiepanelen en er wordt ingezet op nieuwe media, zoals het ontwikkelen van zogeheten App’s waarmee via de mobiele telefoon informatie over de hunebedden kan worden opgevraagd. Op advies van en onder begeleiding van de Archeologische Monumentenwacht zijn vier grafheuvels geconsolideerd. Het ging om 2 heuvels op Landgoed Vledderhof, 1 vlakbij het landhuis van Landgoed Vossenberg en een grafheuvel, die zelfs als Rijksmonument is aangemerkt, in het natuurgebied Gasterse Duinen. Na de restauratie zijn de heuvels toegevoegd aan het inspectieabonnement van de Archeologische Monumentenwacht. Aan de grafheuvels in de reservaten Kampsheide, Hijkerveld, Uffelter Binnenveld, Boerenveensche Plassen, Landgoed Vledderhof en Bouwersveld zijn naar aanleiding van het inspectierapport Archeologische Monumentenwacht onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd. Naast het reguliere onderhoud, zoals maaien en afvoeren van de vegetatie, op de hunebedterreinen heeft de stichting in 2010 geen noemenswaardige beheersingrepen uitgevoerd. Er is bij D18 (hunebed Rolde) wel een boom gekapt die in de zichtlijn tussen de beide hunebedden stond. Ook is er bij de hunebedden D 28 en D 29 (beide bij Buinen) een aantal bomen gekapt die te dicht bij het hunebed stonden. Schansen Om achterstallig onderhoud en enig restauratiewerk te kun-
nen uitvoeren aan de in 2009 overgenomen schansen van de Stichting Oud Drenthe, is financiële steun gevraagd de provincie, gemeenten en de Regio AssenGroningen. Ondanks het belang dat door deze instanties wordt gezien in het onderhoud en beschermen van deze waardevolle cultuurhistorische objecten, zijn de subsidiemogelijkheden beperkt. Met steun van de Regio Assen-Groningen is uiteindelijk een financiële bijdrage ontvangen voor de inrichting van de Zwartendijksterschans te EenWest (gemeente Noordenveld). Op het heideterreintje bij de schans zal de opslag verwijderd worden. Ook wordt het terrein ingerasterd zodat begrazing met schapen kan plaatsvinden om verdere bosvorming te voorkomen. We hopen de schansen bij Coevorden en Emmen in 2011 aan te pakken. Stichting Tuin van de Eeuwigheid Het bestuur van de stichting is tweemaal bijeen geweest in 2010. Er is gesproken over de uitvoering van de plannen en de mogelijke locaties waar deze nieuwe herdenkingsplek gerealiseerd kan worden. Er is een brochure gemaakt die gebruikt gaat worden om partijen te zoeken die mee willen helpen dit prachtige idee tot uitvoering te brengen. Beeldende Kunst Kunstproject Oude Kene Gedurende het hele jaar werd er gewerkt aan het kunstproject Aandacht Voor Oude Kene, een initiatief van beeldend kunstenaar Ine van den Heuvel. In de zomermaanden was er in dit nieuwe natuurgebied werk te zien van 20 kunstenaars. Zij hadden, geïnspireerd door het thema nieuwe natuur, (nieuwe) kunstwerken gemaakt die op diverse plekken in het gebied tentoongesteld werden.
26
Landmark Chris Booth Er wordt nog naarstig gezocht naar financiële mogelijkheden om het landart kunstwerk van de Nieuw Zeelandse kunstenaar Chris Booth in de buurt van het Hunebedcentrum bij Borger te realiseren. Er is inmiddels een aparte stichting voor dit project opgericht. In de 2e helft van 2011 moet duidelijk worden of het project doorgang zal vinden. Galerie Lemferdinge Galerie Lemferdinge heeft dit jaar 3 exposities, een fototentoonstelling en een verkooptentoonstelling Kunst Kado gehouden. Voor de eerste keer was er een tentoonstelling in abstracte kunst te bezichtigen die in goede aarde viel bij de bezoekers. De zomerexpositie bestond uit foto’s. Dit keer van natuurfotograaf Maarten Westmaas. Omdat Lemferdinge hoe langer hoe gewilder wordt als trouwlocatie, waarbij de galerie geregeld gebruikt moet worden, is het al een paar jaar ’s zomers niet haalbaar om werk te exposeren. De galerie is dan vaak niet toegankelijk. Dit jaar werd er 70 keer getrouwd op Lemferinge. Het is daarmee de populairste trouwlocatie van de gemeente Tynaarlo. Het gezamenlijk optreden van de 5 kunstenaars van Ty-naar-Lo oogstte veel lof. De Culturele Raad Eelde, die verantwoordelijk is voor de organisatie van de exposities, gebruikte de galerie ook één weekend voor de overzichtstentoonstelling van de Open Atelier route. Dit voorziet kennelijk in een behoefte, want er kwamen zo’n 400 mensen om zich te oriënteren. Daarnaast werden diverse lezingen georganiseerd in de galerie, die goed bezocht werden. Totaal bezochten 2000 personen de galerie in 2010. Beeldenpark De Havixhorst Stichting Het Drentse Landschap is vertegenwoordigd in de Stichting Beeldenpark De Havixhorst in De Wijk. In het verslagjaar zijn verkennende gesprekken gevoerd met Museum Beelden aan Zee en het Drents Museum om intensiever te gaan samenwer-
ken. In 2011 moet dit haar beslag krijgen in onder andere een vertegenwoordiging van beide musea in het bestuur. In 2010 was de tentoonstelling Mythe en loofhout, eigentijdse beelden bij Landgoed De Havixhorst te bezichtigen. De tentoonstelling geeft een overzicht van drie toonaangevende jonge Nederlandse beeldhouwers. Het zijn Iris le Rütte, Nicolaas Dings en Caspar Berger.
Je zou hen kunnen rekenen tot de ‘nieuwe figuratieven’. Het verhalende speelt in hun werk een rol en herkenbare vormen waarbij veelal de menselijke figuur het uitgangspunt is. Zij zijn geïnspireerd door de geschiedenis, de mythe, het sprookje. Zij houden zich ieder op hun eigen wijze bezig met wat je het ‘collectieve geheugen’ van de mens zou kunnen noemen.
De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van het SNS REAALfonds, de gemeente Meppel, VSBfonds, Boom Creatief, Drukkerij ten Brinke, Vrienden van het Beeldenpark, Chateauhotel restaurant De Havixhorst en Stichting Het Drentse Landschap. Vanwege de grote belangstelling is de tentoonstelling verlengd tot maart 2011.
Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds Doel van deze stichting is projecten van Het Drentse Landschap financieel te ondersteunen. Het gaat hierbij om projecten op
het gebied van natuurontwikkeling, landschap, informatie- en recreatieve voorzieningen. Het fonds is in 2005 opgericht uit een
27
nalatenschap van de familie Den Hartogh.
Stichting Oude Drentse Kerken Op de valreep van 2010 kreeg Stichting Oude Drentse Kerken de Nederlands Hervormde kerk in Bovensmilde overgedragen. Het is het derde gebouw van de in 2003 opgerichte Stichting Oude Drentse Kerken. De stichting beheert ook de synagoge in Zuidlaren en het Kleine kerkje in Gieterveen. In dit hoofdstuk een verslag van de activiteiten die de stichting in 2010 heeft verricht. Belangenbehartiging Zoals gezegd, kon aan het einde van het verslagjaar de kerk Bovensmilde van de PKN Bovensmilde door Het Drentse Landschap worden overgenomen. In dit geval is de stichting de eigenaar omdat zij als Aangewezen Organisatie Monumentenzorg via het ministerie van OCW de restauratiesubsidie toegewezen heeft gekregen. Gehoopt wordt op een vruchtbare samenwerking met de Wooncorporatie Woonservice en de GGZ die een instelling voor ouderenzorg achter de kerk gaan bouwen en exploiteren. Het Drents Plateau tracht met de middelen uit de herbestemmingsagenda de vervallen Anthoniuskerk in Zwartemeer te restaureren en van een nieuwe functie te voorzien. Het is een erg perspectiefrijk complex gelegen tegen het Bargerveen. De stichting is betrokken bij dit proces als mogelijk toekomstig eigenaar. Het voornemen bestaat om de Zuiderkerk in Emmen, een zogeheten Cuyperkerk, te slopen. Hiertegen is veel verzet gerezen. Niet alleen door mensen in Emmen, maar ook door het Cuyper Genootschap. Stichting Oude Drentse Kerken steunt dit verzet met als doel behoud van deze beeldbepalende kerk. De Gereformeerde kerk in het lint van Drouwenermond is zomaar pardoes gesloopt, terwijl de stichting nog in een bezwarenprocedure was betrokken. Er had een bredere afweging plaats moeten vinden dan nu door de gemeente Borger-Odoorn en de PKN is gebezigd. Het is betreurenswaardig dat een dergelijk beeldbepalend object waarvan er maar weinig zijn in ontginningsdorpen, zomaar kan verdwijnen. De Stichting Oude Drentse Kerken zal zich blijven inzetten om
de al te gemakkelijke sloop van vervenerskerkjes tegen te gaan. Synagoge Zuidlaren De Vereniging tot Behoud van de Synagoge in Zuidlaren die de synagoge voor de stichting beheert, heeft een bruisend jaar achter de rug met veel activiteiten. In totaal hebben meer dan drieduizend mensen de synagoge bezocht. Vooral het programma ‘Zondagmiddag in de synagoge’ kon zich verheugen in een grote publieke belangstelling. Dit is een programma waarbij eenmaal per maand op een zondagmiddag een concert of een lezing wordt gehouden. De belangstelling hiervoor is onverwacht groot, de synagoge zit elke keer helemaal vol. Verder was er een verkooptentoonstelling in de synagoge met schilderijen van Marcel Duran. Deze tentoonstelling was ingericht in samenwerking met galerie Aanblick uit Haren en de kunstenaar. Meer dan tweehonderd mensen hebben deze expositie bezocht en een vijftal werken zijn verkocht. Ook werd meegedaan aan Open Monumentendag en was er een lezing over joodse feesten voor begunstigers van Het Drentse Landschap. Beide activiteiten trokken veel belangstelling. Het gebouwtje werd ook regelmatig verhuurd voor vergaderingen en andere bijeenkomsten. Er zijn 25 vrijwilligers betrokken bij de synagoge en de vereniging heeft 160 leden. Kleine kerkje Gieterveen De Plaatselijke Commissie van ‘t Kleine kerkje heeft een eigen stichting opgericht omdat ze dan ook zelf in aanmerking kan komen voor subsidies. Gedurende het gehele jaar werd er elke maand een activiteit in het gebouw gehouden. De belangstelling voor deze concerten,
28
theatervoorstellingen en lezingen was buitengewoon groot. Daarnaast waren er diverse kunstexposities te bezichtigen. Ook werd er meegedaan aan de Open Monumentendag. Totaal hebben ongeveer 1200 mensen een bezoek gebracht aan de kerk. Het bestuur telt 7 leden en er zijn 10 vrijwilligers die helpen bij de activiteiten. Jaarlijks wordt er door de Plaatselijke Commissie in Gieten en omgeving gecollecteerd. Dit levert altijd een mooie bijdrage op voor de beheerkosten van het kerkje. PR en Voorlichting Tocht langs kerken en begraafplaatsen Samen met Arriva werden er 4 tochten langs Drentse kerken en begraafplaatsen georganiseerd. Daarnaast werd er een bezoek gebracht aan de provincie Groningen. Deze tocht werd samen met de Stichting Oude Groninger Kerken gehouden, waarbij vanuit Assen met de bus naar Stad en Hogeland werd gegaan. Nieuw op het programma stond de tocht ‘Zuidoost’ die langs kerken en begraafplaatsen in de omgeving van Emmen ging. In totaal deden 205 deelnemers mee aan de busreizen. De tochten hebben inmiddels een grote schare ‘fans’. Mensen komen uit heel Nederland om de busreizen te maken. Uit de evaluatie blijkt dat naast de bijzondere locaties de enthousiaste en deskundige verhalen van de gidsen vooral in goede aarde vallen. Voor 2011 staan 4 tochten in Drenthe op het programma, Naast de huidige 3 wordt een vierde nieuwe tocht ontwikkeld in de omgeving van Emmen. Kerkenboek en Godshuisjes In 2010 zijn voorbereidingen getroffen om in 2011 twee boeken over Drentse kerken te laten verschijnen. In het vroege voorjaar moet het boek over de Drentse kerken van met name voor 1900 verschijnen. Gevolgd door een boek over kleine kerkjes, de zogeheten godshuisjes, in het najaar.
Stichting Drentse Boerderijen Stichting Het Drentse Landschap behartigt de belangen van Stichting Drentse Boerderijen. Deze stichting heeft vooral tot doel aandacht te vragen voor de Drentse boerderij als beeldbepalend element van het Drentse landschap. Daarnaast vindt de stichting het belangrijk dat de karakteristieke Drentse boerenerven behouden blijven. Daarom ondersteunt ze het werk van de Werkgroep Boerenerven. Werkgroep Boerenerven De werkgroep heeft zowel in het voorjaar als in het najaar excursies verzorgd. Aan de eerste in Orvelte deden zo’n veertig enthousiaste deelnemers mee. De tweede excursie vond plaats in Lhee met ruim 30 deelnemers. Het is de bedoeling dit ritme vast te houden, telkens op een andere locatie in Drenthe. In het voorjaar is de Werkgroep te gast geweest bij de dorpsvereniging Klatering. Aan de hand van een presentatie werd verteld
over de erven en de kenmerkende elementen. Verder is er een keer deelgenomen aan een markt en zijn artikelen over boerenerven verschenen in het Drenthe Magazine en het kwartaalblad van Het Drentse Landschap. Voor 2011 moet de website worden geactualiseerd. Ook wordt er een cursus Boerenerven verzorgd, bestaande uit 2 avonden en een fietsochtend vanuit het dorpshuis De Kom in Wachtum.
29
Adviezen Via Het Drentse Landschap en op de markt Buiten Bezig in Roden kwamen enkele vragen om advies binnen. Ze zijn telefonisch beantwoord of met een bezoek aan het erf met een erfadvies. Het betrof de locaties Zuidlaren, Wijster, Havelte, Roden, Dwingeloo en Tynaarlo. De Werkgroep neemt deel aan het Monumentenoverleg. Vier keer per jaar komen vrijwilligers van erfgoedorganisaties bij elkaar. Het Monumentenoverleg wil met de deelnemende organisaties meer activiteiten ontwikkelen gericht op het publiek en de waardering voor het erfgoed. In 2010 zijn daarvoor plannen gemaakt, maar de uitvoering laat op zich wachten. Het Boerderijenspreekuur is niet meer actief.
Verankering in de samenleving Door de verandering van het politieke klimaat in 2010 werd nogmaals duidelijk hoe belangrijk maatschappelijk draagvlak is. Het Drentse Landschap zal zich de komende jaren meer gaan inzetten op het versterken van de relatie met haar achterban. Waarbij participatie een steeds belangrijker rol zal gaan spelen. Zowel voor volwassenen als voor jongeren.
4
30
Projectontwikkeling Jaarlijks start Het Drentse Landschap communicatieprojecten met als doel nog meer bekendheid en draagvlak voor haar werk te krijgen in de Drentse samenleving. Ook in 2010 is er met diverse projecten een start gemaakt. Hieronder een beknopt overzicht. Informatiecentra In de boerderij Egberts Lent in Nieuw-Annerveen komt een nieuw informatiecentrum van Het Drentse Landschap. Naast de cultuurhistorie van de boerderij en het landschap zal vooral de Bever een centrale rol in de tentoonstelling krijgen. Het infocentrum wordt in het najaar van 2011 geopend. Samen met Astron en de Lofartafel wordt onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om in het Lofargebied een modern Lofarcentrum te realiseren waarbij het accent van de presentatie moet komen te liggen op de technische kant van natuurontwikkeling, sterrenkunde en waterbeheer. Provincie Drenthe en de gemeente Borger-Odoorn hebben positief gereageerd op de plannen. In 2011 moet een verder verkenning naar de realisatiemogelijkheden plaatsvinden. Cultuurboeken Het succesvolle boek Have & Goed was aanleiding voor Het Drentse Landschap en Uitgeverij Van Gorcum om na te denken over een nieuwe reeks cultuurschatten van Het Drentse Landschap. Uitgangspunt is om vanuit het gebouw te kijken naar het omringende landschap. Naast cultuurhistorie zal er ook aandacht zijn voor andere bezienswaardigheden en activiteiten in de omgeving. De intentie is uitgesproken om 2 boeken per jaar te laten verschijnen.
Samen met Landschap Overijssel zijn plannen gemaakt om een boek te maken over het Reestdal. Zoals bekend, beheren beide organisaties hier veel gebieden. Het boek moet in 2013 verschijnen. Loop van de Drentsche Aa Stichting Het Drentse Landschap heeft het initiatief genomen tot het project Loop van de Drentsche Aa. Een project waarvoor de benadering zoals te vinden in de boekjes de Loop van de Reest en Loop van het Oude Diper als uitgangspunten zijn genomen. Al snel bleek dat ook vanuit Staatsbosbeheer en het Nationaal Park Drentsche Aa ideeën waren voor een soortgelijk project. Besloten werd om deze initiatieven te bundelen en gezamelijk het project op te gaan pakken. Startpunt is het station in Assen en na ongeveer 150 kilometer eindigt wandelaar bij het station in Groningen. De Loop van Drentsche is aanvullend op de bestaande wandelstructuur in dit gebied; bij het uitzetten van het traject worden zoveel mogelijke nieuwe paden bewandeld. De route sluit goed aan bij de reeds bestaande Loop van het Oude Diep en de Loop van de Reest. Nieuw is echter dat de route ook in omgekeerde volgorde gelopen kan worden. In het najaar van 2011 moet de route gereed zijn.
31
Steun De tientallen projecten die Het Drentse Landschap jaarlijks uitvoert zijn alleen maar mogelijk dankzij subsidies van overheden, fondsen en particulieren. Ook in 2010 kon de stichting weer rekenen op de steun van vele partijen. Daarnaast was het plezierig te constateren dat de stichting een trouwe achterban heeft. Het aantal begunstigers bleef vrijwel constant. Erfenissen en schenkingen Van GroenRijk A. de Boer Tuincentrum werd een gift ontvangen. Het betrof een schadebedrag, omdat TenneT een orchideeënplek vernielde bij terreinwerkzaamheden. De uitbetaalde schadevergoeding kreeg de stichting. De stichting kreeg verder enkele houten landhekken geschonken en een gift van een installatiebedrijf uit Diever. Daarnaast werden diverse giften van particulieren ontvangen. Ook via ‘Landschapsveiling’ werd geld ontvangen voor de nieuwe bewoner in het Hunzedal, de Bever, en voor het realiseren van een leefplek voor de Grauwe klauwier. Stichting ‘de Rentmeester’ heeft ook tweemaal geld overgemaakt ter ondersteuning van ons werk. Een legaat van € 5.000,-- werd ontvangen. Daarnaast is, samen met 5 andere goede doelen, een nalatenschap onder het bezwaar van vruchtgebruik ontvangen. Tenslotte werden er 5 periodieke schenkingsakten, voor 5 jaar, afgesloten. Subsidies Provincie Het Drentse Landschap ontvangt van de provincie Drenthe een prestatievergoeding voor activiteiten die voor de provincie worden uitgevoerd. Niet alleen aankoop van natuurgebieden, maar ook het beheer van de hunebedden, schaapskudden, recreatieve projecten, algemene belangenbehartigingstaken en werkzaamheden op het gebied van educatie en voorlichting. Met steun van het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) in combinatie met een POP(ILG) subsidie en een bijdrage uit de herbestemmingsregeling is de renovatie van de boerderij Egberts Lent in uitvoering genomen. Voor het project restauratie keuterij De
Kiefte is een TenneT-bijdrage toegezegd. De uitvoering van de revitalisering van de knapzakroutes is mede mogelijk gemaakt met behulp van een EU-bijdrage en een ILG-bijdrage. Voor het wandelproject Loop van de Drentsche Aa en de educatieve speurroute De Blinkerd heeft de provincie incidentele waarderingssubsidies toegekend. Op grond van de ‘Beleidsregel Subsidie Onrendabele Top’ (SOT) herbestemming rijks- en provinciale monumenten in Drenthe heeft Drents Plateau een incidentele subsidie toegezegd in de kosten van de restauratie met herbestemming van de voormalige vervenerswoning te Valthermond, de molenaarswoning te Gieterveen en de restauratie van boerderij Egberts Lent te NieuwAnnerveen.
Landschap uitgegeven. Voor de ontwikkeling van de wandelroute Loop van de Drentsche Aa hebben de gemeenten Aa en Hunze, Assen, Midden-Drenthe, Tynaarlo, Groningen en Haren alsook het Waterbedrijf Groningen en het waterschap Hunze en Aa’s en het Nationaal Park Drentsche Aa financiële steun toegezegd. Mede met een bijdrage van de gemeente Midden-Drenthe is de educatieve speurroute De Blinkerd tot stand gekomen. Het project Revitalisering Knapzakroutes wordt in maart 2011 officieel afgerond. In 2009 en 2010 zijn er in totaal 63 routes vernieuwd. De Drentse en Duitse gemeenten waarbij één of meerdere routes binnen de gemeentegrenzen vallen, hebben alle financieel bijgedragen aan dit project. Fondsen
Gemeenten De gemeente Midden-Drenthe steunde net als voorgaande jaren de schaapskudde van het Hijkerveld met een subsidie. De schaapskudde vervult een belangrijke toeristische en recreatieve functie voor de gemeente.
Nationale Postcode Loterij De 12 provinciale landschappen kunnen al jaren rekenen op steun van de Nationale Postcode Loterij. Mede dankzij deze bijdragen kunnen we veel extra’s doen voor de natuur en het culturele erfgoed. In Drenthe hebben we in 2010 met steun van de Postcode Loterij de volgende cultuurhistorische projecten kunnen realiseren: restauraties aan havezate De Havixhorst, boerderij De Kiefte en boerderij Eesinge. Projecten in het Hunzedal, De Kleibosch en Oude Diep konden ook mede met steun van de Loterij worden gestart. Tenslotte werd de uitgave van een aantal boeken mede mogelijk door de Postcode Loterij, te weten Godshuisjes in Drenthe, Reestboek, Drents heideboek en Loop van de Drentsche Aa.
Stichting Het Drentse Landschap heeft samen met Staatsbosbeheer het initiatief genomen tot het wandelproject Loop van de Drentsche Aa. Deze uitgave verschijnt in de reeks Loop van de Reest en Loop van het Oude Diep. Deze laatste twee wandelroutes worden sinds 2004 met veel succes door Het Drentse
Prins Bernhard Cultuurfonds Het Prins Bernhard Cultuurfonds stimuleert cultuur- en natuurbehoud in Nederland. Ruim 3500 projecten en personen ontvangen jaarlijks steun. Daarnaast beheert het Prins Bernhard Cultuurfonds veel fondsen op naam. Met de steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds is de ge-
Regio Groningen-Assen Regiopark initieert en ondersteunt projecten die een duidelijke toegevoegde waarde hebben voor landschap, natuur en recreatief medegebruik in de regio. Het knapzakproject is een hiervan een goed voorbeeld. Verderop in dit jaarverslag staat uitgebreide informatie over dit project.
32
schiedenis van het Huis ter Hansouwe in beeld gebracht en voor het natuurontwikkelingsproject Torenveen in het Hunzedal heeft Stichting Het Drentse Landschap een bijdrage ontvangen uit het Helena Vrucht Fonds en het Ger Jansen Fonds, zogenaamde Cultuurfondsen op Naam. De renovatie van het interieur van de boerderij Egberts Lent te NieuwAnnerveen is mede mogelijk gemaakt dankzij het Van EnterWesterman Holstijn Fonds.
kerd bovenop de 40 meter hoge voormalige afvalberg.
Stichting Albino Mede dankzij een substantiële bijdrage van Stichting Albino is de kinderspeurroute bij het informatiecentrum De Blinkerd gerealiseerd, gelegen in het Oude Diep. De route start vanaf de voet van de VAMberg naar het informatiecentrum De Blin-
Je Maintiendrai Fonds (JM Fonds) en Stichting Geertruida Gerharda Bolhuis Het JM Fonds ondersteunt een breed scala aan initiatieven en activiteiten op het gebied van cultuur, zorg, welzijn, sport, natuur en landschap, milieu, onderwijs, economie en wetenschap
Attero (voorheen Essent Milieu/ VAM) Het Drentse Landschap heeft een unieke samenwerking met Attero (voorheen Essent Milieu). Afval is veilig opgeborgen in de berg waarop De Blinkerd is gesitueerd. Mede dankzij een bijdrage van Attero is de kinderspeurroute bij het informatiecentrum De Blinkerd uitgevoerd.
33
voor diverse doelgroepen. Het JM Fonds heeft bijgedragen aan de totstandkoming van het historisch onderzoek van het Huis ter Hansouwe. Dit onderzoek werd door beide fondsen gesteund. De resultaten zijn uitgewerkt in vier deelonderzoeken en gebundeld in het rapport “Huis ter Hansouwe bij Peize (Noord-Drenthe), het landschap, het huis en de bewoners”. Bedrijfsleven In 2010 hebben zich 2 nieuwe bedrijven gemeld die Het Drentse Landschap willen gaan steunen met een jaarlijkse bijdrage. Het zijn Aannemer Moes te Dwingeloo en het communicatie-marketingbedrijf Oranja uit Meppel. De stichting kon een aantal bedrijven in het zonnetje zetten die haar al langdurig steunen.
Maatschappelijk draagvlak Het betrekken van de samenleving bij natuur, landschap, cultureel erfgoed en cultuurhistorie blijft een belangrijk speerpunt van Het Drentse Landschap. Het accent zal de komende tijd vooral liggen op de maatschappelijke taken die de stichting vervult. Steeds weer blijkt dat veel mensen niet weten dat de stichting niet alleen natuurgebieden beheert, maar ook gebouwen onderhoudt. Bovendien dragen we ons steentje bij als het gaat om waterberging, recreatieve voorzieningen en een gezond woon- en leefklimaat. In dit hoofdstuk een overzicht van de meest in het oog springende activiteiten van 2010. nieuw informatie-avonden voor begunstigers worden georganiseerd.
Begunstigers In 2010 vonden er voor het eerst 2 informatie-avonden voor begunstigers plaats. De eerste ging over de Groene Kijk op Drenthe. In deze visie geven natuurorganisaties aan welke ambities er bestaan voor de toekomst van de natuur in Drenthe. De visie is aan gedeputeerde Munniksma aangeboden zodat de uitgangspunten meegenomen kunnen worden in het Omgevingsplan. Het thema op de tweede avond was de Hunze. Naast inleidingen van diverse betrokkenen was er ook ruimte voor discussie. Hier werd op beide bijeenkomsten veel gebruik van gemaakt. In 2011 zullen op-
Activiteiten Het Drentse Landschap heeft in 2010 ongeveer 399 publieksactiviteiten georganiseerd. Hieronder vallen excursies, lezingen, open dagen, educatieve activiteiten én promotie tijdens markten en beurzen. Hieraan hebben in totaal 22.708 belangstellenden deelgenomen. In 2010 is er bewust gekozen om meer in te zetten op eigen excursies en lezingen met een inhoudelijke verdieping. Ook is een deel hiervan als arrangement aangeboden. Deze insteek bleek
340
18000
320 16000
300 280
14000
260 18000
240
12000
220 16000
200 180
14000
160
8000
140
12000
120
6000
100
10000 4000
Aantal
Aantal
10000
80 60
8000
40
2000
20
6000 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 4000 Jaar 2000 0
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Jaar
Aantal begunstigers Bijdrage x € 1000,-
34
erg succesvol. Veel arrangementen waren al snel volgeboekt. Zo trokken de arrangementen ‘Roeien tussen de Bevers van de Hunze’, ‘De paden op de lanen in…’ en ‘Huizen van stand’ én de muizenexcursie zeer veel belangstellenden. In 2010 werd voor de eerste keer kerstwandeling gehouden. De belangstelling was bovenverwachting. Zo’n 1500 wandelaars trotseerden de kou en togen naar Orvelte om daar een wandeling door en om het dorp te maken. Onderweg werden de wandelaars getrakteerd op muziek en warme drankjes. Het decor ‘Orvelte in de sneeuw’ zorgde voor de rest. De reacties waren overwegend positief. Het Drentse Landschap kreeg dit jaar meer (39) verzoeken om op markten en beurzen te staan. Voor het PR team van de stichting een behoorlijke klus maar ze hebben hier goed invulling aan kunnen geven. Vereniging Nieuwe Wildernis Natuurfilosoof Matthijs Schouten verzorgde in 2010 een colloquium voor leden van de vereniging Nieuwe Wildernis en andere geïnteresseerden. Doel van de bijeenkomst was o.a. om na te gaan hoe onze grondhouding van invloed is op hoe we met natuur omgaan. Hierbij werd uiteraard ook ingegaan op de 340 beleidsvoornemens van het kabi320 net Rutte om geen geld meer uit 300 te280 trekken voor de Ecologische Hoofdstructuur en natuurontwik260 kelingsprojecten. Het werd een 240 inspirerende bijeenkomst. 220 200
Beeldschone bruggen 180 Het 160 Drentse Landschap heeft samen met de NMFD een vervolg 140 gegeven aan het project Beeld120 schoon Water waarmee opnieuw 100 aandacht wordt gevraagd voor de 80 waterkwaliteit van Drenthe. Voor 60 het 40 vervolg is samenwerking gezocht met alle watergerelateerde 20 partijen in Drenthe. Samen met de 2010 waterschappen Reest en Wieden, Velt en Vecht, Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s, gemeente Meppel en de provincie Drenthe werken we aan bewustwording en draagvlak voor een betere waterkwa-
liteit. In 2010 werden onder vier ophaalbruggen enorme fotodoeken van het Drentse onderwaterleven geplaatst. Met de geplaatste grote foto’s worden wachtende weggebruikers nieuwsgierig gemaakt. De doeken zijn geplaatst onder de Vriezerbrug in Tynaarlo, de Galgenkampsbrug in Meppel, de Oosterhesselerbrug in Coevorden en de Pieter Hummelenbrug in Smilde voor een periode van 3 à 5 jaar. Nieuwe informatiepanelen Ter herinnering aan de ‘Prinses van Zweeloo’ is een informatiepaneel onthuld bij Zweeloo. Het paneel staat op een terrein van Het Drentse Landschap dat gelegen is aan de rand van het terrein waar zestig jaar geleden dit belangwekkende graf werd opgegraven. De initiatiefnemers, Jan Warmolts en Henk Mulder, vonden het de hoogste tijd dat deze waardevolle historische ontdekking speciale aandacht kreeg. Het Drentse Landschap is behulpzaam geweest bij het realiseren van deze wens. Atlas van de Drentse amfibieën en reptielen In 2010 verscheen een boek over de Drentse amfibieën en reptielen. Fascinerende dieren met een heimelijke leefwijze. Ze leven verborgen en zijn vaak niet eenvoudig waar te nemen. Bij allerlei inrichtingsmaatregelen worden ze gemakkelijk over het hoofd gezien. Drenthe is na de provincie Limburg de rijkste provincie voor wat betreft soorten amfibieën en reptielen. Het voorkomen van zoveel soorten zegt iets over de kwaliteit van de Drentse natuurterreinen. Het Drentse Landschap heeft meegewerkt aan de realisatie van dit boek. Hunzeloop In september 2010 vond voor de eerste keer de Hunzeloop in Zuidlaren plaats. Het Drentse Landschap en Het Groninger Landschap waren in nauwe samenwerking met De Friesland Zorgverzekeraar de initiatiefnemers voor dit wandelevenement. Er konden afstanden tussen de 5
en 40 kilometer worden gelopen. Aan de Hunzeloop hebben circa 1600 mensen meegedaan. De organisatie is zeer tevreden over het aantal deelnemers en het verloop van het evenement. Dit keer werd de Hunzeloop georganiseerd in nauwe samenwerking de KNBLO, de Zuidlaarder Ondernemers Vereniging, het Dagblad van het Noorden en de Hunzevallei. Het is de bedoeling dit wandelevenement tweejaarlijks te houden. Van de Nederlandse Aardolie Maatschappij werd een bijdrage ontvangen voor het project Hunzeloop. Een maand na de Hunzeloop vond de prijsuitreiking van de fotowedstrijd plaats die speciaal was uitgeschreven voor het wandelevenement. De prijsuitreiking vond plaats in de CBKwarenhuisgalerie van Warenhuis Vanderveen in Assen. Kickboxer Sem Schilt reikte de prijzen uit. Knapzakroutes In nauwe samenwerking tussen Het Drentse Landschap en de Brede Overleggroep Kleine Dorpen in Drenthe, In Boekvorm Uitgevers, tekstschrijver Bertus Boivin, provincie Drenthe, Drentse gemeenten, dorpsbelangenorganisaties en vele tientallen vrijwilligers zijn er de laatste jaren 63 vernieuwde wandelroutes verschenen. Routes met achtergrondinformatie over de dorpen, de landschappen en de cultuurhistorie van de provincie Drenthe. Ook zijn er routes aan de serie toegevoegd die nog
35
niet eerder zijn uitgebracht en zijn er zelfs 2 kinderknapzakroutes ontwikkeld. Om de routes toekomstbestendig te maken is er een applicatie, zogenaamde ‘App’, ontwikkeld waarmee de knapzakroutes via de iPhone of Android telefoon kunnen worden gelopen. Uniek voor NoordNederland. In eerste instantie zijn er App’s gemaakt voor de populaire routes Gasteren, Oosterhesselen, Veenhuizen en Ansen. Daarnaast zijn er bij de startpunten van zo’n 20 knapzakroutes zogeheten QR-code aangebracht. Door deze code te scannen met een GSM telefoon kan beknopte informatie over de betreffende route worden ontvangen. Vrijwilligers Het aantal vrijwilligers is evenals voorgaande jaren stabiel: op 31 december 2010 waren het er 235. Voor bepaalde vrijwilligersgroepen zijn extra wervingsacties gestart. Het Drentse Landschap wil inspelen op de maatschappelijke behoefte aan stageplekken voor leerlingen van de middelbare school. Er is een nieuw vrijwilligersteam dat zich bezig gaat houden met de uitvoering van de zogenaamde Maatschappelijke stages. Daarnaast was het nodig om versterking te zoeken voor het scholenteam. Het Drentse Landschap vindt het namelijk belangrijk dat jongeren meer in aanraking komen met natuur. Diverse projecten waarbij speurtochten in natuurreservaten
het jaarlijkse vrijwilligersuitje van Stichting Het Drentse Landschap. Dit keer is er een bezoek gebracht aan het natuurgebied Oude Kene. Educatie De educatie van Het Drentse Landschap is globaal verdeeld in twee soorten activiteiten: educatie gericht op gezinnen met jonge kinderen en educatie gericht op schoolgroepen uit zowel basis- als voortgezet onderwijs.
worden georganiseerd, moeten dit stimuleren. Hiervoor zijn extra vrijwilligers nodig. Naast het scholenteam is daarom ook het kinderteam, dat zich met kinderactiviteiten in gezinsverband bezighoudt, uitgebreid. Bij sommige vrijwilligersteams was behoefte aan betere herkenbaarheid in het veld. Dit is op verschillende manieren opgelost. Vrijwilligers die in het beheer zitten hebben werkkleding gekregen. Andere groepen zoals toezichthouders, vrijwilligers promotie, gidswerk en kinderteam konden kiezen voor een pet of T-shirt naast de gebruikelijke naambadge. Voor de vrijwilligers zijn diverse introductie- en verdiepingscursussen georganiseerd. De ‘Introductiecursus Vrijwilligers’ werd in februari gehouden en is bedoeld voor diegenen die zich onlangs hebben aangemeld. Het vrijwilligersschap, actuele zaken rondom Het Drentse Landschap en de werkzaamheden van de stichting zijn onderwerpen die ter sprake komen. In maart werd de cursus ‘Gastvrijheid & Klantgerichtheid’ gehouden. Het doel van deze dag was de vrijwilligers te trainen in hun klantgerichte vaardigheden als gastheer/vrouw van de stichting. Voor gidsen, kinderteamleden en inventarisatievrijwilligers werden de cursussen ‘Stenen, hoe herken je ze?’ en ‘Overal muizen!’ gegeven. Begin oktober hebben ongeveer 90 vrijwilligers deelgenomen aan
In 2010 zijn 13 activiteiten georganiseerd specifiek voor gezinnen met kinderen. Hieraan hebben ruim 2000 mensen meegedaan. Vrijwilligers van het kinderteam zorgen voor de uitvoering en bepalen voor een deel ook de inhoud. Een voorbeeld is het nieuwe natuurgebied Oude Kene aan de rand van Hoogeveen. Het is een gebied waarbij waterberging, waterzuivering, natuurontwikkeling en recreatie hand in hand gaan. De stichting wil graag de bewoners van Hoogeveen betrekken bij de ontwik-
kelingen van het gebied. In 2010 werd in samenwerking met de gemeente Hoogeveen en het waterschap Reest en Wieden op drie verschillende dagen een waterdiertjesspeurtocht gehouden. In totaal hebben 530 kinderen en hun ouders hieraan meegedaan. In 2010 is ook begonnen met de voorbereidingen voor een onderwijsproject over de Oude Kene. Dit project zal in 2011/2012 worden uitgevoerd. Ook werd met diverse activiteiten op verschillende locaties meegedaan aan OktobermaandKindermaand . In 2010 zijn ook diverse onderwijsprojecten uitgevoerd. Het meest succesvolle was wel het onderwijsproject ‘Bevers in de Hunze’. In verband met de herintroductie van Bevers in de Hunze en het Zuidlaardermeergebied is voor de basisscholen in het Hunzedal een lesprogramma ontwikkeld. Naast lessen op school was er de mogelijkheid om mee te doen aan een beverspeurtocht in de Zuidoevers van
Recreatieve voorzieningen Het Drentse Landschap stelt voor bezoekers de volgende recreatieve voorzieningen ter beschikking: • Wandel- (43), fiets- en struinroutes (15) • 2 lange afstandsroutes: de Loop van de Reest en de Loop van het Oude Diep • Exposities (2) • Infopanelen (56) • Informatiecentra (5) • Oriëntatietafels (2) • Gemarkeerde wandelroutes (28) • Picknickplaatsen (3) • Knapzakroutes (63) • Kinderknapzakroutes (2) • Knapzakapp’s (4) • 200 km infrastructuur (zandwegen) • Schaatsbanen (3) • Kijkheuvels (2) • Vogelkijkhut (1) en uitkijktorens (2) • 6 vakantiewoningen • Galerie Lemferdinge • 400 parkeerplaatsen
36
Kerngetallen activiteiten 2010 Activiteit Eigen excursies/lezingen Excursies lezingen op verzoek derden Open dagen ** Kinderactiviteiten in gezinsverband Educatieve activiteiten Informatiestands/ PR-activiteiten Informatiecentra Verstuurde persberichten
2010 aantal
2010 deeln/bez.
2009 aantal
2009 deeln/bez.
104
9.871
51
1.623
57
2.602
nb
nb
9
2.318
13
8.670
13
2.089
nvt
nvt
203
4.686
79
1.800
39
16.000
23
8.200
5
92.000
5
98.000
87
nvt
85
nvt
** I.v.m. diverse dierziekten (o.a. Q-koorts) hebben we helaas verschillende activiteiten af moeten gelasten, zoals de open dag bij beheerboerderij De Uilenburcht en Lammetjesdag op het Hijker- en Doldersummerveld.
het Zuidlaardermeer. Dit project sloeg zo aan, dat besloten is om dit ook aan te bieden aan andere scholen in de gemeente Tynaarlo en in een grotere straal binnen de gemeenten Aa en Hunze en Borger-Odoorn. In 2010 werden op 40 scholen 111 gastlessen gegeven aan 2344 leerlingen. Daarnaast hebben 21 schoolgroepen meegedaan aan de beverspeurtocht. Hieraan namen nog eens 454 leerlingen deel. Ter gelegenheid van de vleermuistentoonstelling in het informatiecentrum ’t Ende werden middenbouwgroepen van de basisscholen in de gemeente De Wolden uitgenodigd om les te krijgen in het centrum. De leerlingen kregen uitleg over de leefwijze en het gedrag van de vleermuis en leerden, door het doen van een zoektocht, waar vleermuizen zich overdag en in de winter allemaal kunnen verstoppen. De leerlingen waren daarbij vooral zelf actief. Vijftien groepen van zeven scholen met samen 326 leerlingen en begeleiders namen deel aan het project ‘Vleermuizen in ’t Ende’. Evenals in de voorgaande twee jaren heeft Het Drentse Landschap het bodemproject uitge-
voerd. Dit in samenwerking met het IVN Consulentschap Drenthe. Beide organisaties zetten in natuurgebieden Bongeveen (voor scholen in de gemeente Noordenveld) en De Wildenberg (gemeente De Wolden) een natuurspeurtocht uit waarbij leerlingen allerlei bodemproefjes deden en andere opdrachten uitvoerden. In Bongeveen hebben 185 leerlingen meegedaan en in De Wildenberg 460 leerlingen. Ook hebben we samengewerkt met het IVN Consulentschap in het Nationaal Park Drents-Friese Wold en de Drentsche Aa. De stichting nam dan enkele onderdelen van de natuurfietstochten voor basisschoolleerlingen voor haar rekening. Maatschappelijke stage voor leerlingen van het voortgezet onderwijs is een verplicht onderdeel geworden. Het Drentse Landschap wil hieraan een bijdrage leveren door enkele beheerklussen in de natuurterreinen aan te bieden. Speciaal hiervoor zijn in 2009 vrijwilligers geworven die schoolgroepen willen begeleiden bij het beheerwerk. De stichting vindt het belangrijk dat de leerlingen niet alleen aan de slag gaan, maar ook dat er aandacht wordt besteed aan de educa-
37
tieve kant van de zaak: waarom moet er beheerd worden en ten behoeve van welke biotopen en organismen. In de gemeente Assen is een pilot gestart, waarbij natuurterreinen in de omgeving van de scholen en diverse geschikte klussen binnen de terreinen zijn uitgezocht. De pilot werd in samenwerking met het Dr.Nassaucollege afdeling Penta, een VMBO-school in Assen, uitgevoerd. Zes Penta-groepen hebben gewerkt op Kampsheide en het Groote Zand, waarbij ruim 100 leerlingen meededen. Drie groepen hebben op een later moment nog meegedaan aan een natuurexcursie in het betreffende gebied. Daarnaast heeft AOC Terra nog twee keer meegedaan aan beheerwerkzaamheden buiten de gemeente Assen. De pilot is naar tevredenheid afgesloten. In 2011 zullen stageklussen ook elders in Drenthe worden aangeboden. Ondertussen zijn er eerste gesprekken geweest met enkele vrijwilligersvacaturebanken, Landschapsbeheer Drenthe en Staatsbosbeheer om te komen tot afspraken over samenwerking, afstemming en financiën. Klachtenregeling Er zijn in 2010 geen offixiële klachten ingediend.
Personeel en organisatie De medewerkers spelen een belangrijke rol in het functioneren van de Het Drentse Landschap. De stichting geeft daarom veel ruimte voor persoonlijke ontwikkeling en zorgt ervoor dat de kwaliteit van de arbeidsomstandigheden goed zijn. Door de betrokkenheid en het enthousiasme van de medewerkers zijn ook in 2010 weer vele werkzaamheden en projecten uitgevoerd.
5
38
Organisatieontwikkelingen Het Drentse Landschap vindt het belangrijk een goed personeelsbeleid te voeren. In 2010 werden daarom een aantal maatregelen genomen om te komen tot een nog professionelere organisatie. In dit hoofdstuk wordt stilgestaan bij de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van personeel en organisatie. Organisatie Op 1 november 2009 is de organisatiestructuur van Het Drentse Landschap omgezet naar het concept van het sectorenmodel. De aansturing van de organisatie geschiedt sindsdien vanuit de volgende drie sectoren: • Sector beheer natuurgebieden en gebouwen i.o. • Sector communicatie • Sector financiën en middelen In 2010 is vanuit dit concept een start gemaakt met een verdere professionalisering van de organisatie. Ook is er een werkgroep aan de slag gegaan met procesbeschrijvingen om de interne en externe procedures te stroomlijnen en te verbeteren. Dit proces moet leiden tot een effectieve en efficiënte bedrijfsvoering met maximale instandhouding van het informele karakter van de organisatie. De financiële administratie is verbeterd door aanschaf van een aantal aanvullende modules van het boekhoudprogramma van Exact. Dit heeft geleid tot het kunnen produceren van halfjaaren derde kwartaalcijfers met als belangrijk voordeel eventueel maatregelen te kunnen nemen om bij te sturen. In 2011 zal dit resulteren in het nog beter financieel monitoren van de bedrijfsvoering en projecten. Personeel Eind 2010 had Het Drentse Landschap 34 medewerkers en 8 schoonmaaksters in dienst. De laatstgenoemden maken de kantoren, informatiecentra en vakantiewoningen schoon en staan voor een paar uren per week op de loonlijst. De formatie is afgenomen met 1 part-time medewerker, de heer Ekkels, die gebruik gemaakt
heeft van de VUT-regeling. Bij de sector gebouwen is de projectleider gebouwen uit dienst gegaan en deze vacature is opgevuld door een nieuw hoofd gebouwen, de heer Sikkink. Stages In 2010 heeft een stagiaire van Hogeschool Van Hall Larenstein stage gelopen bij de afdeling Onderzoek en Planning. De stagiaire heeft zich beziggehouden met het opstellen van een begrazingsplan voor de begrazingseenheid bestaande uit het Doldersummerveld (HDL) en het Wapserveld (Natuurmonumenten).
ziekte- en herstelmeldingsprocedure geactualiseerd.. In het najaar van 2010 hebben nagenoeg alle medewerkers deelgenomen aan het Periodiek Medisch Onderzoek. De resultaten op organisatieniveau zijn gecommuniceerd in de vorm van een managementrapportage. De uitkomsten daarvan gaven geen aanleiding tot aanpassing van het beleid. In het jaar 2010 hebben 6 medewerkers een herhalingscursus BHV gevolgd en hebben de medewerkers van de buitendienst deelgenomen aan een herhalingsinstructie over levensreddende handelingen.
Bezoldigingsbeleid De medewerkers van Het Drentse Landschap vallen onder de CAO Bos en Natuur en worden conform het hiervoor ontwikkelde functiewaarderingssysteem van De12Landschappen betaald. Er gelden geen aanvullende salarisafspraken inzake bonussen en/of andere beloningen. De leden van de Raad van Toezicht krijgen niet betaald voor hun werk. Zij doen dit op vrijwillige basis.
Huisvestiging Het huidige kantoor, verdeeld over de panden Kloosterstraat 5 en 7, is weliswaar adequaat ingericht voor de taken, maar is te klein om alle medewerkers toereikend te huisvesten. De geleidelijke groei van de organisatie maakt uitbreiding van kantoorruimte noodzakelijk. In 2010 zijn de panden Kloosterstraat 9 en 11 gerestaureerd en Kloosterstraat 9 zal in de eerste week van 2011 aan het kantoor toegevoegd worden. Het hele complex maakt deel uit van het Erfgoedkwartier, waar ook het Drents Archief en het Drents Museum in participeren.
Arbo Het ziekteverzuim is in 2010 opgelopen naar 1,70 % (in 2009 was het 1,35 %). Een klein percentage hiervan betrof kortdurend verzuim (0,6%). De overige 1,1% kwam tot stand door langdurig ziekteverzuim van een drietal medewerkers. Via Achmea Vitale werd wederom meegedaan aan een project om het verzuim terug te dringen, onder andere door intensievere begeleiding en het verscherpen van de procedures rond de ziekmelding. Het personeelshandboek is v.w.b. de
Het onderkomen van de buitendienst in Westerbork brandde een aantal jaren geleden af. In 2009 is gestart met de herbouw van het complex dat ooit als schaapskooi diende. Naast kantoorruimte en een werkplaats zal er in het voorhuis een woning worden gemaakt zodat beter toezicht kan worden gehouden. De herbouw is in het najaar van 2010 afgerond en de verhuizing van de sector Terreinbeheer en de buitenmedewerkers van de sector Gebouwen vond in oktober 2010 plaats.
39
Jaarrekening 2010 Inclusief accountantsverklaring Dit jaarverslag en de hierin opgenomen geconsolideerde jaarrekening zijn opgesteld overeenkomstig de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen (de Richtlijn) van de Raad voor de Jaarverslaggeving. De Richtlijn vormt een essentieel onderdeel van de beoordelingen die worden verricht door het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) in het kader van het CBF-keur.
6
40
De Richtlijn stelt dat een jaarverslaglegging antwoord moet geven op de volgende vragen: • Welk deel van de giften blijft over voor het doel? • Worden de middelen daadwerkelijk besteed of wordt het geheel of gedeeltelijk vastgezet in reserves? • Worden de middelen daadwerkelijk besteed aan het bij de werving aangeven doel? De jaarrekening 2010 bestaat uit de volgende onderdelen: • Balans per 31 december 2010 • Staat van baten en lasten • Toelichting op de balans en de staat van baten en lasten, inclusief de geconsolideerde balans en staat van baten en lasten en een toelichting hierop. De geconsolideerde cijfers betreft Stichting Drentse Landschap, Stichting Oude Drentse Kerken en Stichting Drs. A.V.J. Den Hartogh Fonds. Financiën Beleid m.b.t. fondsenwerving Uitgangpunt bij het werven van fondsen is dat de kosten niet meer dan 25% van de baten mogen bedragen. Beleid m.b.t. Kosten Beheer en Administratie Het beleid van Het Drentse Landschap is er uiteraard op gericht om deze kosten zo laag mogelijk te houden. Maar kostenbeperking is geen doel op zich want dit kan ten koste gaan van de kwaliteit van het beheer en bedrijfsvoering. Wij hebben er voor gekozen om de kosten van Beheer en Administratie in relatie tot de totale baten te willen weergeven. Dit percentage wordt echter sterk beïnvloed door de (financiële) omvang van projecten en gronden gebouwenaankopen. Wij hebben daarom als norm gekozen voor het uitdrukken van de kosten voor Beheer en Administratie in een percentage van de reguliere baten. Dit zijn de jaarlijkse baten exclusief • de baten uit bijdragen projecten • subsidies overheden aankopen natuurterreinen en gebouwen.
Beleid m.b.t. reserves De jaarlijkse overschotten c.q. tekorten worden toegedeeld aan de continuïteits- of bestemmingsreserve. De Raad van Toezicht is bevoegd te bepalen waarvoor de reserves worden ingezet. Dit gebeurt op advies van de Financiële Auditcommissie. Beleggingsbeleid Het beleggingsbeleid van Het Drentse Landschap is primair gericht op beleggingen voor de langere termijn (5 jaar en langer). In de praktijk wordt onderscheid gemaakt tussen (benodigd) werkkapitaal en belegbaar kapitaal (beleggingsportefeuille). Het beleggingsdoel is gericht op een stabiele waardegroei van het belegd vermogen bij een verantwoorde risicograad. In september 2010 heeft de Raad van Toezicht een nieuw beleggingsstatuut vastgesteld. De stichting streeft op lange termijn naar een gemiddeld rendement van ca. 4 % op jaarbasis. Om - zo veel als mogelijk te voorkomen dat in enig jaar het rendement lager dan 0 % is zal minimaal 75% van de beleggingsportefeuille in risicomijdende beleggingscategorieën worden belegd (obligaties en liquiditeiten). Daarnaast zal maximaal 25% van de beleggingsportefeuille worden belegd in risicodragende beleggingscategorieën met een risicoprofiel van inkomensgericht of defensief (aandelen, onroerend goed en grondstoffen). De beleggingsportefeuille wordt belegd overeenkomstig de richtlijnen van de V.F.I. (Vereniging Fondsverwervende Instellingen) en het reglement CBF keur. Naast financiële criteria zullen de beleggingen gedaan worden op basis van niet-financiële (duurzame) criteria met aandacht voor het beleggen in duurzame fondsen. Er wordt een voorzichtig beleggingsbeleid gevolgd. Ter dekking van de lopende uitgaven is het niet noodzakelijk dat de beleggingen jaarlijks direct rendement (door dividend, couponrente en/of uitloting van obligaties) geven. Het strategisch beleggingsbeleid wordt concreet gemaakt in een mandaat voor de vermogensbeheerder (s) dat door Stichting Het Drentse Landschap en de vermo-
41
gensbeheerder wordt ondertekend. Het tactisch beleggingsbeleid betreft de keuze(s) voor de korte termijn (tot 12 maanden) inzake de verdeling binnen de diverse beleggingscategorieën en is afhankelijk van de rendementsverwachtingen van de verschillende beleggingscategorieën op korte termijn. Dit beleid wordt jaarlijks vastgesteld door de directeur/ bestuurder uiteraard binnen de kaders van het strategisch beleggingsbeleid. De (externe) vermogensbeheerder is de dagelijkse uitvoerder van het operationele beleggingsbeleid. Onder het operationeel beleggingsbeleid wordt verstaan de aan- en verkoop van individuele obligaties, eigen huisfondsen en ‘beleggingsfondsen van derden’: dit is een continu proces. De activiteiten op dit beleidsniveau dienen binnen de kaders van het strategisch beleggingsbeleid en het tactisch beleggingsbeleid te blijven. De (externe) vermogensbeheerder is verantwoordelijk voor het operationele beleggingsbeleid. De directeur/bestuurder van Het Drentse Landschap wordt éénmaal per kwartaal op de hoogte gebracht van de performance van de beleggingsportefeuille via een kwartaalverslag. Deze rapportage bevat naast een vermogensvergelijking, een portefeuilleoverzicht en een transactieoverzicht. Minimaal éénmaal per jaar zal de vermogensbeheerder in een persoonlijke toelichting bij de Financiële Audit Commissie uitgebreid de resultaten en het gevoerde en te voeren beleid bespreken. De Raad van Toezicht wordt via de Financiële Audit Commissie door de directeur/bestuurder minimaal tweemaal per jaar op de hoogte gesteld van de ontwikkelingen en de performance van de beleggingsportefeuille. Verantwoordingsverklaring Code Goed Bestuur voor Goede Doelen De Raad van Toezicht van de Stichting Het Drentse Landschap onderschrijft de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen en handelt overeenkomstig. In deze verant-
woordingsverklaring legt de Raad van Toezicht verantwoording af over drie algemeen geldende principes: • Onderscheid de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren • Optimaliseer de effectiviteit en efficiency van bestedingen • Optimaliseer de omgang met belanghebbenden Onderscheid toezicht, besturen en uitvoeren Het Drentse Landschap is een stichting met een Raad van Toezicht en directeur/bestuurder. De Raad van Toezicht heeft een voorzitter. De belangrijke taken van de Raad van Toezicht zijn het toezicht houden op het door de directeur/bestuurder gevoerde beleid, grondaankopen, begroting, jaarverslag en jaarrekening. De Raad van Toezicht oefent het toezicht uit op basis van stukken, die periodiek (circa 10 keer per jaar) in de vergaderingen van de Raad van Toezicht worden besproken in aanwezigheid van de directeur/ bestuurder en de leden van het managementteam. De leden van de Raad van Toezicht worden benoemd door Raad van Toezicht. Voor leden is statutair een zittingsduur bepaald van vier jaar, met een maximum van drie termijnen. De bestuursleden treden af conform een rooster van aftreden. Naast de Raad van Toezicht en een directeur/bestuurder heeft Het Drentse Landschap een Raad van Advies. Het beleid van de stichting is erop gericht om de Raad van Advies in maatschappelijke zin zo breed mogelijk samen te stellen. Hiermee worden opvattingen over natuur, landschap, erfgoed, recreatie, archeologie, educatie en de publieke opinie vertegenwoordigd en wordt voeling gehouden met wat er maatschappelijk leeft. Het functioneren van de directeur/ bestuurder wordt in een jaarlijks functioneringsgesprek geëvalueerd door de Raad van Toezicht. Het functioneren van de Raad van Toezicht wordt aan het einde van het jaar geëvalueerd. De Raad van Toezicht legt door middel van het jaarverslag en de jaarrekening verantwoording af aan de begunstigers en de subsidieverstrekkers.
Effectiviteit en efficiency van bestedingen Door het vaststellen van het meerjarenbeleidsplan en de daaruit voortvloeiende jaarplannen en begrotingen geeft de Raad van Toezicht vorm aan de doelstellingen van Het Drentse Landschap. In het meerjarenbeleidsplan staan richtinggevende doelstellingen geformuleerd. In de jaarlijkse werkplannen worden per product doelstellingen geformuleerd. Het monitoren en evalueren van de uitvoering van processen en activiteiten vindt plaats door een kritische beoordeling van het jaarverslag door de Raad van Toezicht, waarbij het jaarverslag ook getoetst wordt aan het Meerjarenbeleidsplan en het jaarwwerkplan. Monitoring en evaluatie van de uitvoering van activiteiten en interne processen vindt plaats op basis van bespreking en verslaglegging vanuit de afdelingen, bespreking in het managementteam en waar relevant behandeling in de wetenschappelijke adviescommissie, redactiecommissie en Personeelsvertegenwoordiging met terugmelding in de Raad van Toezicht. Een en ander is als het ware een continue proces met globaal onderstaande frequenties: Wekelijkse werkbesprekingen afdelingen • Managementteamvergadering 1x per 4 weken • Financiële Auditcommissie 2 à 3x per jaar • Raad van Toezicht vergadering 10 x per jaar • Raad van Advies 2 à 3x per jaar • Wetenschappelijke adviescommissie 3 à 4 x per jaar • Redactiecommissie 4x per jaar • Personeelsvertegenwoordiging 2x per jaar • Jaarverslag en jaarrekening • Bedrijfsevaluaties van beheerboerderijen, vakantiewoningen en vleesverkoop De leerpunten uit de monitoring en evaluaties worden zo met elkaar gedeeld en kunnen zo worden benut of mede aanleiding geven tot aanpassing van werkwijzen en procedures. Omgang met belanghebbenden Het Drentse Landschap streeft naar een open dialoog met belanghebbenden die zijn onder te 42
verdelen in vrijwilligers en medewerkers, begunstigers, schenkers, relaties, bedrijven, overheden, particulieren, natuur- en milieuorganisaties, waterschappen, fondsen en andere betrokkenen. De inhoud en kwaliteit van de verstrekte informatie wordt door de leidinggevenden gewaarborgd. Het stroomlijnen en optimaliseren van de externe communicatie wordt gedaan door de sector Communicatie. Belangrijke informatiestukken worden in het Managementteam besproken en vastgesteld. De specifieke doelgroepen worden met diverse communicatiemiddelen zoals het kwartaalblad, het jaarverslag en de samenvatting van het jaarverslag, de website, persberichten en door deelname aan diverse overlegorganen en samenwerkingsverbanden geïnformeerd. Het communicatiebeleid van de stichting is vastgelegd in het meerjarenbeleidsplan. Het beleid is erop gericht om optimale relaties te hebben met belanghebbenden en hen gericht te informeren, bijvoorbeeld over natuur- en landschapsbelangen en de activiteiten van de stichting, de ontwikkelingen in de natuurgebieden, de instandhouding van het cultureel erfgoed en de besteding van de ontvangen gelden. De informatieverstrekking vindt door de verantwoordelijke afdeling plaats via verschillende uitingen zoals beleidsnota’s, publicaties, overleggen met overheden, deelname aan netwerken en overlegorganen. Om daarnaast goed te kunnen voorzien in de informatiebehoeften van de belanghebbenden, zijn de diverse algemene communicatie-uitingen zoals het kwartaalblad, de folders en de website ondergebracht bij de sector Communicatie. De middelen worden ingezet om elkaar te versterken. Belanghebbenden kunnen op 1 telefoonnummer en 1 algemeen emailadres terecht. De stichting beschikt over een vastgelegde procedure om eventuele klachten correct af te handelen. Door middel van enquêtes en evaluaties wordt regelmatig de mening van belanghebbenden gepolst.
Samenvatting van de uitkomsten van de geconsolideerde jaarrekening 2010 Staat van Baten en Lasten De jaarrekening sluit met een voordelig saldo van € 444.908. Dit saldo is op basis van een directiebesluit als volgt in de jaarrekening verwerkt: Toegevoegd aan: - Continuiteitsreserve - Reserve groot onderhoud HDL - Bestemmingsreserve St. Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds
5.277 430.527 47.873
(1) (2) (3)
38.769
(4)
en onttrokken aan: - Bestemmingsreserve bestede c.q. nog te besteden NPL-gelden
(1) Exploitatiesaldo van de Stichting Oude Drentse Kerken (2) Exploitatiesaldo van de Stichting Het Drentse Landschap exclusief het resultaat van de Stichting Oude Drentse Kerken en exclusief het resultaat van de Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds (3) Exploitatiesaldo van de gelijknamige Stichting (4) Betreft de overbesteding in 2010 ten opzichte van het bedrag dat als bate in de staat van Baten en lasten is opgenomen, De begroting over 2010 sluit zonder saldo Dat betekent een voordelig verschil ten opzichte van de begroting van € 445.000 (afgerond op € 1.000) Globale analyse van het resultaat ten opzichte van de begroting (afgerond op € 1.000) Omschrijving Nadelig Voordelig Lasten minus baten aankopen grond en gebouwen 220.000 Fondsenwerving, baten minus lasten 85.000 Hogere overige bijdragen 47.000 Hogere opbrengst pachten 68.000 Hogere vergoeding bedrijfstoeslag 123.000 Hogere opbrengst huren 86.000 Hogere baten uit beleggingen 336.000 Lagere personeelskosten beheer natuurterreinen en gebouwen 78.000 Hogere kosten beheer gebouwen 35.000 Hogere kosten beheer en administratie 146.000 Overige, niet afzonderlijk genoemde posten, per saldo voordelig 23.000 Totaal
401.000 846.000
Per saldo voordelig
445.000
Lasten minus baten aankopen grond en gebouwen De hogere lasten aankopen grond en gebouwen wordt veroorzaakt door correctie van een transactie uit 2009 die niet juist was verwerkt in de jaarrekening 2009 (€ 104.000) en enkele aankopen 2010 die niet of slechts gedeeltelijk subsidiabel zijn. Fondsenwerving, baten minus lasten Het voordelige verschil op Fondsenwerving betreft opbrengsten 2010 wegens nalatenschappen, legaten en schenkingen. Deze post is, gezien het onvoorspelbare karakter, in de begroting als P.M. opgenomen Overige bijdragen De hogere overige bijdragen betreft beheersvergoeding WMD terreinen over 2009 en 2010 (€ 19.000) en enkele incidentele bijdragen. Pachten De begrote pachtopbrengsten 2010 zijn nog gebaseerd op de pachtopbrengsten 2008. Sindsdien hebben de pachtopbrengsten een sterk stijgende lijn vertoond: Pachtopbrengsten 2008: € 376.000, 2009:€ 411.000, 2010: € 448.000. In de begroting 2010 is hier nog in onvoldoende mate rekening mee gehouden.
43
Bedrijfstoeslag De hogere vergoeding bedrijfstoeslag wordt veroorzaakt door nabetalingen tot een totaalbedrag van € 95.000, inclusief wettelijke rente, over de jaren 2006 tot en met 2008, na een ingestelde bezwaarprocedure. In deze jaarrekening is de reguliere jaarvergoeding (€ 117.000) opgenomen op het niveau van de vastgestelde jaarbedragen 2006 tot en met 2008 ná de bezwaarprocedure. In de begroting 2010 is nog het jaarbedrag (€ 90.000) van vóór de bezwaarprocedure opgenomen. Huuropbrengsten De hogere huuropbrengsten zijn het gervolg van een wat al te voorzichting gebleken begroting op dit onderdeel. De opbrengsten over 2010 zitten, rekening houdend met huurverhogingen, op hetzelfde niveau als 2009 Opbrengst beleggingen De hogere opbrengst uit beleggingen komt voort uit een zeer voorzichtige begroting voor 2010, mede in het licht van de woelige voorafgaande beursjaren. In de begroting 2010 is volstaan met een raming wegens te ontvangen rente van € 107.900, terwijl is gerealiseerd een renteopbrengst tot een bedrag van € 222.000 en voordelige koersverschillen tot een bedrag van € 223.000 Lagere personeelskosten beheer natuurterreinen en gebouwen Nadelig De afwijkingen doen zich voornamelijk voor op de volgende onderdelen: - Uitvoeringskosten Algemeen (secretariaat, bestuursvergaderingen, financiële administratie etc.) - Uitvoeringskosten werkorganisatie personeel/management/post/telefoon/email) 34.000 - Uitvoeringskosten begrazing natuurterreinen - Uitvoeringskosten schraalland
Voordelig 71.000 20.000 13.000
Kosten beheer gebouwen De overschrijding van de begroting doet zich vooral voor op het onderdeel onderhoud (€ 20.000) en de post gas/ water/electriciteit (€ 21.000), deels gecompenseerd door onderschrijdingen op de overige onderdelen. Personeelskosten beheer en administratie De overschrijding op beheer en administratie betreft voornamenlijk hogere kosten van verzekeringen (€ 89.000), hogere kosten nieuw personeel (€ 16.000) en een nadelig verschil (€ 42.000) op de verdeling van de salariskosten, zijnde het verschil tussen de totale salariskosten (inclusief inhuur personeel) en de totale toerekening aan de verschillende activiteiten door middel van uurtarieven. Balans De financiele positie van de Stichting is verder versterkt door het voordelig saldo over 2010. De continuïteitsreserve bedraagt per 31 december 2010 € 3.984.000 tegen € 3.979.000 per 31 december 2009. Het totaal van de bestemmingsreserves is per 31 december 2010 € 6.721.000 tegen € 6.281.000 per 31 december 2009. In de balans ten opzichte van 31 december 2009 doen zich geen belangrijke verschuivingen voor.
44
Balans per 31 december 2010 (in euro’s) ACTIVA
31-12-2010 31-12-2009
Materiële vaste activa Bedrijfsmiddelen, benodigd voor de bedrijfsvoering Direct in gebruik voor de doelstelling
p.m. p.m.
p.m. p.m.
79.091
Vorderingen en overlopende activa
2.354.548
2.275.932
Effecten
2.791.580
2.690.674
Liquide middelen
7.355.451
6.870.209
Financiële vaste activa
12.501.579 11.915.906
PASSIVA Reserves en fondsen Continuïteitsreserve Bestemmingsreserves
3.984.183 6.720.771
3.978.906 6.281.139
10.704.954
10.260.045
p.m. p.m.
p.m. p.m.
Langlopende schulden
81.276
131.276
Kortlopende schulden
1.715.349
1.524.585
Fonds activa bedrijfsvoering Fonds activa doelstelling
12.501.579 11.915.906
45
Staat van baten en lasten over 2010 (in euro’s) BATEN
Werkelijk Begroting Werkelijk 2010 2010 2009
Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit bijdrage projecten Baten uit overige eigen fondsenwerving
2.609.303 458.315
190.000 381.500
1.825.814 56.489
Totaal baten uit eigen fondsenwerving
3.067.618
571.500
1.882.303
Baten uit acties van derden
937.500
942.900
1.041.667
Subsidies overheden aankopen natuurterreinen en gebouwen
423.176
p.m.
6.234.327
Subsidies overheden beheer
1.721.298
1.655.000
1.750.888
Baten beheer natuurterreinen
1.223.951
1.021.500
1.087.331
Baten beheer gebouwen
890.409
795.000
1.001.006
Baten uit beleggingen
444.476
107.900
633.836
Overige baten
19.911 11.000 21.509
SOM DER BATEN
8.728.339
5.104.800
13.652.867
Besteed aan de doelstellingen A. Kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen B. Kosten beheer natuurterreinen B. Kosten beheer gebouwen C. Kosten projecten D. Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging
685.095 2.146.775 684.866 3.646.061 402.044
42.000 2.205.500 651.500 1.232.900 400.300
6.290.121 2.092.442 903.447 2.519.335 444.638
Totaal besteed aan de doelstellingen
7.564.841
4.532.200
12.249.983
Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten van beleggingen
36.166 26.805
43.600 19.000
39.805 17.528
Totaal werving baten
62.971
62.600
57.333
Beheer en administratie Kosten beheer en administratie
655.619
510.000
682.849
Totaal beheer en administratie
655.619
510.000
682.849
SOM DER LASTEN Resultaat
8.283.431 444.908
5.104.800
12.990.165 662.702
Resultaatbestemming: Resultaat Bestemmingsreserve, bestede c.q. nog te besteden NPL-gelden
8.728.339 5.104.800 13.652.867
LASTEN
Naar continuïteitsreserve SODK Naar bestemmingsreserve, reserve groot onderhoud HDL Naar bestemmingsreserve, St. Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds
46
444.908 38.769
662.702 -401.207
483.677 -5.277 -430.527 -47.873
261.495 -3.062 -187.908 -70.525
Grondslagen Grondslagen voor consolidatie Consolidatie heeft voor 100% plaatsgevonden en er zijn geen minderheidsbelangen. De geconsolideerde jaarrekening is opgemaakt conform de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende instellingen. In consolidatie zijn ondergenoemde stichtingen opgenomen. De cijfers van deze stichtingen zijn volgens genoemde richtlijnen vastgesteld. De besturen van deze stichtingen bestaan uit dezelfde leden. Stichting Het Drentse Landschap gevestigd te Assen Doelstelling: Het bevorderen van het behoud, de ontwikkeling en het scheppen van hetgeen in natuur en landschap in de provincie Drenthe waardevol te achten is in natuurwetenschappelijke, geografisch, structureel, cultuurhistorisch of visueel opzicht. Alsmede het verwerven, restaureren, onderhouden, beheren en exploiteren van (rijks)monumenten. Het geven van voorlichting en het verzorgen van educatie met betrekking tot vorenstaande doelstelling aan derden om daarmee de bewustwording, attitudeverandering en gedragsverandering bij deze te bewerkstelligen. En voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. Stichting Oude Drentse Kerken gevestigd te Assen Doelstelling: Het bevorderen van het behoud van historische kerkgebouwen in de provincie Drenthe, alsmede het bevorderen van de belangstelling van die gebouwen. Het geven van voorlichting en het verzorgen van educatie met betrekking tot vorenstaande doelstelling aan derden om daarmee de bewustwording, attitudeverandering en gedragsverandering bij deze derden te bewerkstelligen. En voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevordelijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds te Assen Doelstelling: Het financieel ondersteunen van de stichting Het Drentse Landschap voor natuurontwikkelingsprojecten, landschapsonderhoud, informatiecentra en toeristische-recreatieve voorzieningen, welke ondersteuning en functioneel dient te zijn. En voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevordelijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. Stichting Drentse Boerderijen te Assen Doelstelling: Het bevorderen van het behoud van karakteristieke verschijningsvormen van Drentse boerderijen en hun erven, alsmede het bevorderen van een landschappelijke verantwoorde bouwstijl. Alsmede het verwerven, onderhouden, beheren en exploiteren van (rijks)monumenten. Het geven van voorlichting en het verzorgen van educatie met betrekking tot vorenstaande doelstelling aan derden om daarmee de bewustwording, attitudeverandering en gedragsverandering bij deze derden te bewerkstelligen. En voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevordelijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord.
47
Grondslagen voor de balanswaardering en voor de bepaling van het resultaat Algemeen Zowel de balanswaardering als de resultaatbepaling geschiedt op basis van historische kosten en zijn conform de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende instellingen. Balanswaardering (waardering activa en passiva) Bij de diverse te onderscheiden posten van activa en passiva zijn de waarderingsgrondslagen vermeld. In geval er geen vermelding plaats vindt, is de betreffende actief- of passiefpost gewaardeerd tegen nominale waarde. Nalatenschappen De hoogte van de door een notaris toegezegde nalatenschappen worden voor 80% meegenomen op de balans. Reden hiervan is om te voorkomen dat door bijkomende kosten de uitgekeerde nalatenschappen lager zijn dan aanvankelijk is opgenomen. Resultaatbepaling Alle baten en lasten worden verantwoord in de staat van baten en lasten. De ontvangsten (baten) en uitgaven (lasten) worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben, met uitzondering van de Beheersbijdrage Programma Beheer en de Bedrijfstoeslag. Laatstgenoemde twee vergoedingen worden verantwoord in het jaar van ontvangst. Het resultaat wordt bepaald op het verschil tussen de baten en lasten met inachtneming van de vermelde waarderingsgrondslagen. De nog niet bestede gelden van lopende projecten worden, indien daarvoor door het bestuur een bestemming is bepaald, in een bestemmingsreserve opgenomen, anders toegevoegd aan de continuïteitsreserve. Tekorten worden ten laste van de continuïteitsreserve gebracht tenzij anders door het bestuur is bepaald. In verband met de regelgeving uit hoofde van de Richtlijn voor Fondsenwervende instellingen zijn de mutaties in de bestemmingsreserve met ingang van 2004 verwerkt via de resultaatverdeling. Vergelijkende cijfers voorgaand boekjaar De correctie in 2009 op een nalatenschap uit een voorgaand jaar is in de jaarrekening 2009 opgenomen onder de kosten (Kosten eigen fondsenwerving) tot een bedrag van € 383.931. In deze jaarrekening is dit bedrag in de vergelijkende cijfers 2009 opgenomen onder de baten (Baten eigen fondsenwerving), omdat deze post naar zijn aard een bate is.
48
Toelichting op de balans per 31 december 2010 (in euro’s) ACTIVA Materiële vaste activa Bedrijfsmiddelen, benodigd voor de bedrijfsvoering Dit betreft het kantoorgebouw aan de Kloosterstraat te Assen en de inrichting ervan alsmede de inventarissen, installaties en machines die gebruikt worden bij exploitatie en beheer van de terreinen/gebouwen. De materiële vaste activa benodigd voor de bedrijfsvoering zijn verworven met subsidies, bijdragen, donaties e.d. Deze subsidies, bijdragen, donaties e.d. zijn in mindering gebracht op de investeringen. Derhalve zijn de materiële vaste activa benodigd voor de bedrijfsvoering p.m. opgenomen. Direct in gebruik voor de doelstelling Dit betreft aangekochte natuurterreinen, landerijen, bos e.d. al of niet met opstallen als boerderijen, schuren, landhuizen e.d., alsmede het vee. De materiële vaste activa direct in gebruik voor de doelstelling zijn verworven met subsidies, bijdragen, donaties e.d. Deze subsidies, bijdragen, donaties e.d. zijn in mindering gebracht op de investeringen. Derhalve zijn de materiële vaste activa direct in gebruik voor de doelstelling p.m. opgenomen. Natuurterreinen, gebouwen e.d.
31-12-2010 31-12-2009
Aanschafwaarde per 1 januari (op de balans p.m. opgenomen) Aankoop/schenking in 2010 resp. 2009
81.664.494 1.105.597
73.551.679 8.112.815
Aanschafwaarde per 31 december (op de balans p.m. opgenomen)
82.770.091
81.664.494
Als volgt gefinancierd:
31-12-2010 31-12-2009
Bijdragen overheden Overige bijdragen (subsidies, bijdragen, donaties e.d.)
68.232.839 14.537.252
Totaal
82.770.091 81.664.494
67.303.316 14.361.178
Financiële vaste activa Langlopende vordering uit hoofde van een lijfrente-overeenkomst
79.091
Vorderingen en overlopende activa De vorderingen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde, onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen voor dubieusheid, aangehouden voor de bedrijfsvoering.
31-12-2010 31-12-2009
Debiteuren volgens saldilijst per 31 december Te ontvangen aankoopsubsidies Te ontvangen projectsubsidies Overige vorderingen Vooruitbetaalde bedragen Kortlopende vordering uit hoofde van een lijfrente-overeenkomst
125.628 313.671 1.539.300 356.617 19.332
75.741 146.677 1.382.823 357.341 288.350 25.000
Totaal vorderingen en overlopende activa
2.354.548
2.275.932
Een voorziening voor dubieusheid betreffende de debiteuren wordt niet nodig geacht
49
Beleggingen In 2006 heeft het bestuur besloten maximaal 25% van het totale vermogen in aandelen met een defensief risicoprofiel te beleggen. In september 2010 heeft de Raad van Toezicht een nieuw beleggingsstatuut vastgesteld. Hierin is o.a. opgenomen dat maximaal 25% van de beleggingsportefeuille wordt belegd in risicodragende belegginscategorieën met een risicoprofiel van inkomensgericht of defensief. De effecten zijn gewaardeerd tegen de marktwaarde per 31 december volgens opgave van de banken. Deze bedragen worden aangehouden als belegging
31-12-2010 31-12-2009
Aandelen Obligaties Overige waarden
1.016.428 1.638.061 137.091
1.066.434 1.624.240
Totaal beleggingen
2.791.580
2.690.674
Liquide middelen De liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde en aangehouden voor de bedrijfsvoering.
31-12-2010 31-12-2009
Kas ABN-AMRO bank Rabobank Postbank Spaarrekeningen Vermogenbeheerrekeningen Depositorekening
1.292 57.054 111.407 1.981 6.093.274 340.443 750.000
257 86.781 399.408 1.971 6.251.989 129.803
Totaal liquide middelen
7.355.451
6.870.209
50
PASSIVA Reserves en fondsen Continuïteitsreserve Dit deel van het vermogen heeft de functie van buffer voor onverwachte tegenvallers en is te beschouwen als een vrij besteedbare reserve. Deze reserve is beschikbaar voor besteding aan de doelstelling. Deze reserve mag maximaal 1½ maal het bedrag van exploitatielasten zijn, exclusief de grondaankopen.
31-12-2010 31-12-2009
Stand per 1 januari Bij/Af: saldo uit resultaat verdeling
3.978.906 5.277
3.975.844 3.062
Saldo per 31 december
3.984.183
3.978.906
Bestemmingsreserves Dit deel van het vermogen is c.q. zal voor diverse daartoe aan te wijzen projecten worden bestemd. De reserve wordt gevormd door overschotten op projecten (toegewezen budgetten aan projecten minus bestedingen). Bestemmingsreserve voor projecten Saldo per 1 januari Bij: nog te besteden NPL-gelden boekjaar Af: over bestede NPL-gelden boekjaar
31-12-2010 31-12-2009 3.432.601 -38.768
3.031.393 401.207
3.393.833
3.432.600
St. Drs. A.V.J. Den Hartogh Fonds Saldo 1 januari Toevoeging uit resultaatverdeling
762.237 47.873
691.712 70.525
Saldo per 31 december
810.110 762.237
Saldo per 31 december
Reserve Stichting Oud Drenthe Saldo per 1 januari en 31 december
70.245
Reserve afkoop erfpacht Saldo per 1 januari en 31 december
70.245
779.893 779.893
Reserve groot onderhoud Saldo op 1 januari Toevoeging uit resultaatverdeling
1.236.163 430.527
1.048.255 187.908
Saldo per 31 december
1.666.690
1.236.163
Totaal bestemmingsreserves per 31 december
6.720.771
6.281.139
Reserve afkoop erfpacht Het is beleid van de stichting om incidenteel gebouwen in erfpacht uit te geven, waarbij de erfpachters soms grote investeringen plegen in het door hen gepachte object. Contractueel is met deze erfpachters overeengekomen dat zij bij het verbreken van de erfpacht een vergoeding voor de door hen gepleegde investeringen zullen ontvangen ter hoogte van het investeringsbedrag onder aftrek van jaarlijkse afschrijvingen. Reserve groot onderhoud De materiële vaste activa met betrekking tot natuurterreinen en gebouwen is in de balans p.m. gewaardeerd, omdat deze zijn verworven met subsidiegelden. Er is geen voorziening voor onderhoud gevormd. De handelwijze van de stichting is, dat jaarlijks de uitgaven voor onderhoud direct ten laste van de exploitatie worden gebracht. Het bestuur heeft een deel van het vermogen afgezonderd als buffer voor de situatie dat in enig jaar de onderhoudslasten naar haar mening te zwaar op de exploitatie drukken.
51
Onlangs is een beeld verschaft inzake de te verwachten kosten voor het opheffen van groot onderhoud aan de panden inclusief de noodzakelijke investeringen voor een rendabele exploitatie. Indien dat op korte termijn tegelijkertijd zou moeten geschieden betreft dat een bedrag van 7,48 miljoen. Fonds activa bedrijfsvoering Dit deel van het vermogen is vastgelegd in materiële vaste activa bedrijfsmiddelen voor de bedrijfsvoering. De materiële vaste activa bedrijfsmiddelen benodigd direct voor de bedrijfsvoering zijn verworven met subsidies, bijdragen, donaties e.d. Derhalve is geen aanvullende financiering nodig en is het Fonds activa bedrijfsvoering p.m. opgenomen. Fonds activa doelstelling Dit deel van het vermogen is vastgelegd in materiële vaste activa direct in gebruik voor de doelstelling. De materiële vaste activa bedrijfsmiddelen direct in gebruik voor de doelstelling zijn verworven met subsidies, bijdragen, donaties e.d. Derhalve is geen aanvullende financiering nodig en is het Fonds activa doelstelling p.m. opgenomen. Voorzieningen Zie opmerkingen bij de bestemmingsreserves. Langlopende schulden
31-12-2010 31-12-2009
Anonieme leningen Lemferdinge Langlopende lening schuldovereenkomst
52.185 29.091
52.185 79.091
Totaal langlopende schulden
81.276
131.276
Kortlopende schulden Schulden worden gewaardeerd tegen de nominale waarde. Schulden met een looptijd langer dan 1 jaar worden als schulden op lange termijn verantwoord. Schulden met een looptijd korter dan 1 jaar zijn schulden op korte termijn.
31-12-2010 31-12-2009
Crediteuren volgens saldilijst per 31 december Af te dragen loonheffing Af te dragen Colland Af te dragen btw Terug te betalen aankoopsubsidies Diverse nog te betalen bedragen Vooruitontvangen erfpacht Vooruitontvangen subsidies/bijdragen Vooruitontvangen aankoopsubsidies Vooruitontvangen bijdragen begunstigers Vooruitontvangen diversen Kortlopende lening schuldovereenkomst Totaal kortlopende schulden
52
680.191 51.743 15.393 9.694 32.781 513.879 8.018 310.015 41.222 27.413 25.000 1.715.349
689.165 48.418 27.643 14.232 32.781 611.239 8.623 9.854 2.394 27.301 27.935 25.000 1.524.585
Niet uit de balans blijkende verplichtingen Meerjarige financiële verplichtingen De stichting heeft een aantal huur- en pachtcontracten met een looptijd van meerdere jaren afgesloten. De jaarlijks te betalen huur en pacht bedraagt ca. € 25.000,-Voorwaardelijke verplichtingen Voor subsidies geldt in het algemeen dat er een terugbetalingsverplichting kan bestaan indien en voorzover naar de mening van de subsidiegever in onvoldoende mate is voldaan aan de door haar gestelde subsidievoorwaarden.
53
Toelichting op de staat van baten en lasten 2010 (in euro’s) BATEN Baten uit eigen fondsenwerving
Werkelijk Begroting Werkelijk 2010 2010 2009
Baten uit bedragen projecten: Ministerie van LNV Provincie Drenthe Gemeenten Overige instanties en particulieren Totaal bijdragen projecten
552.236 915.652 77.601 1.063.814 2.609.303
190.000
67.645 1.042.573 64.488 651.108
190.000
1.825.814
307.997 64.330
311.500 70.000
290.484 69.774
372.327 381.500 Nalatenschappen 12.637 p.m. Correctie nalatenchap uit voorgaand jaar Schenkingen en giften 73.351 p.m.
360.258 35.970 -383.931 44.192
Baten uit overige eigen fondsenwerving: Bijdragen donateurs Bijdragen bedrijfssponsoren
Totaal baten uit overige eigen fondsenwerving
458.315
381.500
56.489
3.067.618
571.500
1.882.303
937.500
942.900
1.041.667
Ministerie van LNV Provincie Drenthe
423.176
p.m. p.m.
6.234.327
Totaal subsidies overheden aankopen natuurterreinen & gebouwen
423.176
p.m.
6.234.327
831.793 817.462 72.043
825.000 800.000 30.000
826.546 796.470 127.872
Totaal baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden Bijdrage Nationale Postcode Loterij Subsidies overheden aankopen natuurterreinen en gebouwen
Subsidies overheden beheer Beheersbijdrage Programma Beheer Bijdrage Provincie Drenthe Subsidies / bijdrage overige Totaal subsidies overheden beheer
1.721.298
1.655.000
54
1.750.888
BATEN Baten beheer natuurterreinen Opbrengsten verkopen landbouwproducten Opbrengsten verkopen vee en veeproducten Subsidies vee Subsidies schaapskudden Subsidies hunebedden Subsidies landbouw Opbrengsten pachten Opbrengsten jachthuren
Werkelijk Begroting Werkelijk 2010 2010 2009
Totaal baten beheer natuurterreinen
1.223.951
1.021.500
1.087.331
Baten beheer gebouwen Opbrengsten huren gebouwen Opbrengsten erfpachten Subsidie Nationaal Restauratiefonds Schade-uitkering verzekeringen Diverse subsidies / bijdrage overige
785.950 91.293 10.880 2.286
700.000 95.000 p.m.
751.449 90.276 102.755 44.761 11.765
Totaal baten beheer gebouwen
890.409
795.000
1.001.006
Baten uit beleggingen Opbrengsten dividend en rente Gerealiseerde koersverschillen
221.887 222.589
107.900 p.m.
336.578 297.258
Totaal baten uit beleggingen
444.476
107.900
633.836
Overige baten Opbrengsten boeken Opbrengsten lezingen/excursies Opbrengsten galerie Opbrengsten diversen
3.739 11.476 2.297 2.399
6.000 2.000 3.000 p.m.
8.007 4.931 647 7.924
Totaal overige baten
19.911
11.000
21.509
55
102.723 123.000 125.923 309.729 281.000 313.673 217.462 99.000 101.858 101.684 93.500 93.375 21.164 22.000 20.633 - - 448.453 380.000 410.545 22.736 23.000 21.324
LASTEN BESTEED AAN DE DOELSTELLINGEN
Werkelijk Begroting Werkelijk 2010 2010 2009
Kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen Aankopen en verwerving Aankopen natuurterreinen Aankopen gebouwen
433.301 210.332
p.m. p.m.
5.734.157 510.207
Uitvoeringskosten eigen organisatie Personeelskosten
643.633
p.m.
6.244.364
41.462
42.000
45.757
Totaal kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen
685.095
42.000
6.290.121
Subsidies en bijdragen Diensten Milieufederatie Drenthe 8.819 Diensten De Landschappen 76.208 Bijdragen aan derden Diensten door derden
10.000 60.000 3.000 5.000
9.697 81.980
Totaal subsidies en bijdragen
85.027
78.000
91.677
Directe kosten beheer natuurterreinen Bosbeheer (voornamelijk onderhoud) Begrazing natuurterreinen (verzorging schapen e.d.) Akkerbouw (bemesten, gewasbescherming, oogsten) Bemest grasland (bemesten, oogsten, rasteren) Schraalland (oogsten, rasteren) Rundveebeheer (verzorging Limousins en Hooglanders)
14.246 92.259 63.216 13.172 137.096 153.508
34.300 67.000 62.000 14.000 127.000 128.500
29.065 59.406 65.511 16.543 116.580 147.338
Totaal directe kosten beheer natuurterreinen
473.497
432.800
434.443
Algemene kosten beheer natuurterreinen Machines en gereedschappen (aankoop en onderhoud) Bedrijfsauto’s Tractoren Infrastructuur (wegen,waterlopen,bebording) Waterschapslasten Overige (huur, pacht, hunebedden)
95.037 23.359 44.560 89.721 115.301 87.213
104.500 21.500 66.000 87.000 150.000 65.000
100.458 18.469 45.133 125.767 102.274 88.672
Totaal algemene kosten beheer natuurterreinen
455.191
494.000
480.773
Kosten beheer natuurterreinen en gebouwen
Uitbesteed werk
56
LASTEN Kosten beheer gebouwen Onderhoud gebouwen Gas/water/electriciteit Verzekeringen gebouwen Fondsvorming verzekering Onroerendgoedbelasting Gemeentelijke belastingen Overige
Werkelijk Begroting Werkelijk 2010 2010 2009 470.114 86.135 46.246 1.656 32.586 9.502 38.627
451.700 65.000 50.100 2.000 29.200 10.000 43.500
605.145 89.961 45.236 2.682 30.099 6.256 124.068
684.866
651.500
903.447
1.613.554
1.578.300
1.818.663
Huisvestingskosten Huisvestingskosten
36.065
39.900
36.368
Totaal huisvestingskosten
36.065 39.900 36.368
Totaal kosten beheer gebouwen Totaal uitbesteed werk
Kantoorkosten Kantoorkosten
127.226
Totaal kantoorkosten
127.226 128.500 121.127
128.500
121.127
Algemene kosten Algemene kosten
55.650
40.000
47.418
Totaal algemene kosten
55.650
40.000
47.418
Personeelskosten
914.119
992.300
880.636
Totaal uitvoeringskosten eigen organisatie
914.119
992.300
880.636
2.831.641
2.857.000
2.995.889
Uitvoeringskosten eigen organisatie
Totaal kosten beheer natuurterreinen en gebouwen
57
LASTEN Kosten projecten Projectkosten Uitgaven aan diverse projecten, zie overzicht projecten Uitvoeringskosten eigen organisatie Personeelskosten Totaal kosten projecten
Werkelijk Begroting Werkelijk 2010 2010 2009
3.476.433
1.142.900
2.371.413
169.628
90.000
147.922
3.646.061
1.232.900
2.519.335
Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging Voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging Pr / voorlichting 20.771 21.000 15.304 Media en pers 500 Werving en advertenties 2.328 5.000 1.914 Publieksvoorzieningen 13.194 9.500 10.960 Publicaties 179 500 13.020 Educaties 1.593 2.000 919 Activiteiten 20.099 8.000 13.997 Activiteiten 75 jarig jubileum 45.195 Vrijwilligers 13.073 11.000 12.469 Klachtenregeling 0 p.m. Kwartaalblad 128.593 130.000 124.027 Uitvoeringskosten eigen organisatie
199.830
187.500
237.805
Personeelskosten Kantoorkosten
196.214 6.000
206.800 6.000
200.833 6.000
202.214
212.800
206.833
402.044
400.300
444.638
7.564.841
4.532.200
12.249.983
Totaal kosten voorlichting, promotie, educatie, belangenbeh. TOTAAL BESTEED AAN DE DOELSTELLING
58
LASTEN WERVING BATEN
Werkelijk Begroting Werkelijk 2010 2010 2009
Kosten eigen fondsenwerving Wervingskosten
20.660
29.000
26.631
Uitvoeringskosten eigen fondsenwerving Personeelskosten
15.506
14.600
13.174
Totaal kosten eigen fondsenwerving
36.166
43.600
39.805
In % van de baten uit eigen fondsenwerving
7,89%
11,47%
9,04%
Kosten van beleggingen Kosten beleggingen
26.805
19.000
17.528
Totaal kosten van beleggingen
26.805
19.000
17.528
TOTAAL WERVING BATEN
62.971
62.600
57.333
18.727 62.016 118.919 103.640
9.000 62.000 30.000 39.000
14.962 60.523 156.769 105.265
Uitvoeringskosten eigen organisatie Personeelskosten
303.302
140.000
337.519
352.317
370.000
345.332
Totaal kosten beheer en administratie
655.619
510.000
682.851
TOTAAL BEHEER EN ADMINISTRATIE
655.619
510.000
682.851
Overzicht salariskosten inclusief werkgeverslasten Bruto salarissen, inclusief uitbetaalde vakantiegelden Premies werkgever BPL, Sazas etc. Premies werkgever WW, WIA. etc. Heffing op spaarlonen Pensioenlasten en overige verzekeringen Overige bijkomende salariskosten Uitkering bij ziekte Inhuur personeel in verband met ziekte
2010 1.313.078 165.932 239.220 3.024 118.919 14.992 -14.026 8.792
2009 1.275.837 161.879 213.969 3.126 156.771 8.966 -6.429 0
Totaal kosten salarissen inclusief werkgeverslasten en inhuur personeel De gemiddelde personele bezetting in fte’s bedraagt Gemiddelde kosten per fte
1.849.931
1.814.119
34,7 53.059
34,7 52.280
BEHEER EN ADMINISTRATIE Kosten beheer en administratie Kosten opleiding en scholing Reis-en verblijfkosten Kosten personele verzekeringen Overige kosten derden
Salariskosten directeur De directeur ontvangt een bezoldiging conform salarisschaal 12, periodiek 10 van de CAO Bos en Natuur en blijft daarmee ruimschoots onder de VFI-norm. Er wordt aan de directeur geen lease-auto beschikbaar gesteld; tevens worden er aan de directeur geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt Bezoldiging Raad van Toezichtleden De leden van de Raad van Toezicht ontvangen geen bezoldiging. Zij komen alleen in aanmerking voor een reiskosten vergoeding van € 0,28 per kilometer of de kosten van openbaar vervoer. Er zijn geen leningen, voorschotten en garanties aan hen verstrekt. 59
Specificatie en verdeling kosten naar bestemming
Bestemming Doelstelling Doelstelling Doelstelling Doelstelling A B C D Subsidies en bijdragen Aankopen en verwervingen Uitbesteed werk Publiciteit & communicatie Personeelskosten Huisvestingskosten Kantoorkosten Algemene kosten Rente
- 643.633 - - 41.462 - - - -
85.027 - 1.613.554 - 914.119 36.065 127.226 55.650 -
- - 3.476.433 - 169.628 - - - -
- - - 199.830 196.214 - 6.000 - -
Totaal
685.095
2.831.641
3.646.061
402.044
Gemiddeld aantal werk- nemers per doelstellingen
1 28
2 4
In % totaal besteed aan de doelstelling ten opzichte van de totale baten 94,9% Doelstelling A Doelstelling B Doelstelling C Doelstelling D Werving baten A Werving baten B Beheer en administratie A
Kosten aankopen en verwerving natuurterreinen en gebouwen Kosten beheer natuurterreinen en gebouwen Kosten projecten Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging Kosten eigen fondsenwerving Kosten van beleggingen Kosten beheer en administratie
De financiële administratie is ingericht naar doelstellingen. De kosten en opbrengsten worden direct op deze doelstellingen verantwoord en zijn rechtstreeks ontleend aan de jaarrekening.
60
Werving Werving Beheer/ Rekening Begroting Rekening baten baten administratie 2010 2010 2009 A B A - - - 20.660 15.506 - - -
- - - - - - - - 26.805
- - - - 655.619 - - - -
85.027 643.633 5.089.987 220.490 1.992.548 36.065 133.226 55.650 26.805
78.000 p.m. 2.719.200 215.000 1.855.700 39.900 132.500 39.000 19.000
91.677 6.244.364 4.190.076 264.436 1.971.171 36.368 127.127 47.418 17.528
36.166
26.805
655.619
8.283.431
5.098.300
12.990.165
61
Overzicht projecten Financiële afwikkeling projectkosten 2010
Project
Omschrijving
Baten 2010
Lasten 2010
610603
Aanplant bos Smilder Oosterveld
631
631
610701 610703
OBN 2007
-26.608
4.365
Bevers terug langs de Hunze
-10.715
7.613
610704
N.O. gebieden Noordma, Oude weer en Mandelanden
70.066
105.551
610706
Planontwikkeling Zuidermaden
610801
OBN 2008
610802
Kavelaanpassing Torenveen
610803
Jubileum Cultuurschatten
610804
Boek Dode hand, levende natuur
610806
Aankoop en restauratie Klein Soestdijk
610808
N.O.-projecten Hunzedal
0
14
610901
N.O. Stroetenveld
21.598
141.845
610903
GD-onderzoek
52.769
83.269
610904
Consoliderende werkzaamheden vier grafheuvels
610905
GESLOTEN, Woning Grafisch Proeflokaal Lening Woonservice
610906
Aankopen Hunzedal, Oude Diep etc.
610907
Realisatie recreatiewoning ‘t Ende
610909
Informatiepanelen Exloërkijl
610910
Verbouw boerderij Meppel, Hoogeveenseweg 27
610911
Beheercentrum Schaapskooi Westerbork
9.845
22.656
133.537
141.054
0
0
1.776
2.084
-3.480
16.037
473.558
559.187
4.638
5.277
-20.000
0
0
3.000
4.098
3.382
30.000
45.979
537.248
693.864
610912
Poort naar het Reestdal
13.061
19.409
610913
Tuin van de Eeuwigheid
4.748
25.715
610914
De Wildernis
500
3.748
610915
Restauratie (Interieur) boerderij Begeman
105.113
113.610
610916
Wervingactie
4.094
6.765
610917
Vervenershuis Valthermond
100.544
177.492
610918
Historisch onderzoek Huis Ter Hansouwe
6.353
13.651
610919
Zoogdieratlas
0
5.593
610920
Amfibieën- en reptielenatlas Drenthe
0
448
610921
Retentie Dalerpeel
0
333
610922
OBN 2009
0
5.564
610923
Aankoop en restauratie Huis Ter Hansouwe
-213.777
18.053
610924
Boek Evangelisatie/Veenkerkjes
610925
Upgrading De Blinkerd
610926
Mobiel systeem informatiepanelen
611001
Restauratie boerderij Van Goor
611002
Hunzeloop
611003
Plan voorbereiding Bonnerklap
611004
Loop van de Drentse Aa
20.000
922
611005
Upgrading recreatieve voorzieningen
13.024
16.974
611006
Inrichting (plan) Zoersche Landen
0
12.080
611007
Heideboek
0
4.026
62
5.900
8.007
15.500
31.192
0
83
0
32.669
15.430
12.501
0
13.739
Saldo 2010
Bijdrage uit
Bijdrage uit
Nog te ontvangen
NPL
Exploitatie
c.q. vooruitbetaald
0 -30.973
6.779
-18.328
18.328
-35.486 -12.810
35.486 12.810
-7.517
7.517
0
0
-308
308
-19.516
19.516
-85.629
85.629
-14
14
-120.247
120.247
-30.500
30.500
-639
639
-20.000
20.000
-3.000
24.194
3.000
717
-717
-15.979
45.979
-30.000
-156.616
34.616
122.000
-6.348
6.348
-20.967
20.967
-3.248
3.248
-8.497
8.497
-2.671
2.671
-76.948
33.039
43.909
-7.298
2.298
5.000
-5.593
5.593
-448
448
-333
333
-5.564
5.564
-231.830
231.830
-2.107
2.107
-15.692
11.192
4.500
-83 -32.669
83 23.969
8.700
2.929 -13.739
-2.929 13.739
19.078 -3.950
-19.078 3.950
-12.080
12.080
-4.026
4.026
63
Overzicht projecten Financiële afwikkeling projectkosten 2010
Project
Omschrijving
611008
Educatieve publicaties
Baten 2010
Lasten 2010
0
1.514
611009
Tentoonstelling ‘t Ende
0
653
611010
Renovatie Drenthehof Orvelte
0
4.068
611011
Renovatie boerderij Rheebruggen 10
0
8.011
611012
Werving 2010
0
6.723
611013
Onderwijsproject Oude Diep/Oude Kene
0
2.308
611014
Vernieuwing informatievoorzieningen Hunebedden
0
71
620509
Uitvoering N.O. Torenveen (Hunzedal)
531.323
274.316
620612
Uitbreiding kantoor Kloosterstraat 9 en 11
0
457.817
620614
Knapzakroutes revitaliseren
74.904
253.780
620705
Renovatie molenaarswoning Gieterveen
620708
Restauratie (casco) boerderij Begeman
620803
Havesathe Lemferdinge
620813
Wervingsactie
620814 620815
0
11.242
-193.429
201.909
Inrichten informatiecentra o.a. ‘t Ende
0
42
Educatie/vrijwilligerteams
0
5.024
Loonkosten projecten zonder projectnummer ** Totalen 2010
60.248 1.782.250
Recapitulatie
** Kosten in verband met voorbereiden en aanvragen projecten Deze kosten bijven ten laste van de exploitatie van projecten
64
3.646.110
Bijdrage uit
Bijdrage uit
Nog te ontvangen
Saldo 2010
NPL
Exploitatie
c.q. vooruitbetaald
-1.514
1.514
-653
653
-4.068
4.068
-8.011
8.011
-6.723
6.723
-2.308
2.308
-71
71
257.007
-257.007
-457.817
457.817
-178.876
63.000
-11.242
11.242
-395.339
115.339
-42 -5.024
115.876 280.000
42 5.024
-60.248 -1.863.860
976.269
87.114
740.228
NPL 2008
472.898
Vooruit ontvangen -309.014
NPL 2009
340.955
Nog te ontvangen 1.049.242
NPL 2010
162.416
Saldo 740.228
Totaal
976.269
Aansluiting met balansposten (afgerond op € 1000.-) nog te ontvangen projectsubsidies - projectsubsidies 2010
1.049.000
- projectsubsidies voorgaande jaren
490.000
totaal
1.539.000
vooruitontvangen projectsubsidies - projectsubsidies 2010
309.000
- projectsubsidies voorgaande jaren
1.000
totaal
310.000
65
Begroting 2011 (in euro’s)
Werkelijk Begroting Begroting 2010 2010 2011 BATEN Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit bijdragen projecten Baten uit overige eigen fondsenwerving
2.609.303 458.315
190.000 381.500
190.000 371.500
Totaal baten uit eigen fondsenwerving
3.067.618
571.500
561.500
Baten uit acties van derden 937.500 942.900 937.500 Subsidies overheden aankopen natuurterreinen en gebouwen 423.176 p.m. p.m. Subsidies overheden beheer 1.721.298 1.655.000 1.655.000 Baten beheer natuurterreinen 1.223.951 1.021.500 1.105.500 Baten beheer gebouwen 890.409 795.000 955.000 Baten uit beleggingen Overige baten SOM DER BATEN
444.476 19.911
107.900 11.000
8.728.339
5.104.800
50.300 20.000 5.284.800
LASTEN Besteed aan de doelstellingen A. Kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen B. Kosten beheer natuurterreinen B. Kosten beheer gebouwen C. Kosten projecten D. Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging
685.095 2.146.775 684.866 3.646.061 402.044
42.000 2.205.500 651.500 1.232.900 400.300
47.000 2.128.400 759.500 1.227.500 402.300
Totaal besteed aan de doelstellingen
7.564.841
4.532.200
4.564.700
Kosten eigen fondsenwerving 36.166 Kosten van beleggingen 26.805 Totaal werving baten 62.971
43.600 19.000
44.100 19.000
62.600
63.100
510.00000
657.000
Werving baten
Beheer en administratie Kosten beheer en administratie
655.619
Totaal beheer en administratie SOM DER LASTEN
655.619 510.000 657.000 8.283.431 5.104.800 5.284.800
Resultaat 444.908
8.728.339 5.104.800 5.284.800
66
67
68
Bijlagen
69
Bijlage 1 Samenstelling bestuur en WAC Samenstelling per 31 december 2010 Stichting Het Drentse Landschap Raad van Toezicht (de voorzitter van de RvT is ook voorzitter van de RvA) • Mevrouw A. Edelenbosch, Gasselternijveenschemond (voorzitter) (neven)functies: Lid Raad van Commissarissen woningcorporatie Lefier Bestuurslid Je Maitiendrai Fonds Bestuurslid IVN Nederland/Vereniging Bestuurslid De Landschappen Lid Raad van Toezicht Stichting IVN Voorzitter Technische Commissie Bodem VROM • A.H. Bruins Slot, Ruinerwold (aftredend eind 2010) (neven)functies: Directeur Alescon Lid Raad van Commissarissen RET Bestuur VNO/NCW Noord Bestuur Kamer van Koophandel Noord Bestuur Ooievaarsstation De Lokkerij Bestuur Bedrijven sociëteit A 37 • P. Bennema, Dwingeloo (neven)functies: Directeur in algemene dienst Provincie Drenthe, gedetacheerd als coördinator Ruimtelijke Ordening LOFAR bij ASTRON Eigen bureau voor Communicatie, PR en Ruimtelijke Ordening • D. Hoorn, Oosterhesselen (neven)functies: Voorzitter bestuur Rabobank Westerbork Voorzitter deelgebiedcommissie 2 Gemeente Coevorden Bestuurslid Stichting Jan Rigterink Fonds Bestuurslid Stichting Poppen Bestuurslid Stichting Geiske Bekker Fonds Bestuurslid Stichting Terra Mater Bestuurslid Stichting Natuurkunst Drenthe • Mevrouw B.M. van Mil, Gasselternijveen (neven)functies: Docente Nederlands en Economie voortgezet onderwijs Werkgroeplid maatschappelijke stages voor scholieren Toegevoegd lid Plaatselijke Commissie ‘t Kleine Kerkje Gieterveen • N. Vanderveen, Assen (neven)functies Stichting Vrienden van het Drents Archief (secretaris) Stichting Centrum Beeldende Kunst Drenthe (bestuurslid) Kamer van Koophandel Noord-Nederland (algemeen bestuurslid) Binnenstadsvereniging MKB Assen (secretaris) Asser Historische Vereniging (bestuurslid) VNO-NCW Noord, denktank “Ondernemer en Maatschappij” Stichting Assen voor Assen – MBO in Assen (lid van Raad van Advies) Bestuurder • E.W.G. van der Bilt Raad van Advies • E.J.M. Arnolds, Beilen • P. Brink, Ansen • Mevrouw M. Buitenkamp, Groningen • H.E. Delicaat, Gieten • A.J. van Dijk, Uffelte • S. Faber, Groningen • A. Grootjans, Haren • Mevrouw M.H. Hollema-Eikenberg, Rolde (ere-lid) • H. van Houten, Meppel • S. Jager, Leusden • Mevrouw A. Klaassen, Spijkerboor • Mevrouw W. de Kleine-Riemersma, Wachtum • H.R. Reinders, Groningen • P. Snijders, Dalen • T. Spek, Rhenen • R.H.J. Staal, Dalen • Mevrouw H. Tonckens, Appelscha • H. Tj. Waterbolk, Haren (ere-lid) • Mevrouw D. Welink, Assen
Stichting Drentse Boerderijen • A.H. Bruins Slot, Ruinerwold (aftredend) • P. Bennema, Dwingeloo • Mevrouw A. Edelenbosch, Gasselternijveenschemond (voorzitter) • D. Hoorn, Oosterhesselen • Mevrouw B.M. van Mil, Gasselternijveen • N. Vanderveen, Assen Stichting Oude Drentse Kerken • A.H. Bruins Slot, Ruinerwold (aftredend) • P. Bennema, Dwingeloo • Mevrouw A. Edelenbosch, Gasselternijveenschemond (voorzitter) • D. Hoorn, Oosterhesselen • Mevrouw B.M. van Mil, Gasselternijveen • N. Vanderveen, Assen Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds • A.H. Bruins Slot, Ruinerwold (aftredend) • P. Bennema, Dwingeloo • Mevrouw A. Edelenbosch, Gasselternijveenschemond (voorzitter) • D. Hoorn, Oosterhesselen • Mevrouw B.M. van Mil, Gasselternijveen • N. Vanderveen, Assen Wetenschappelijke Adviescommissie • E. W. G. van der Bilt, directeur van Het Drentse Landschap (voorzitter) • Mevrouw H. D. Van Dijk - Heinemeijer, ecologe bij Het Drentse Landschap (secretaris) • E. J. M. Arnolds, Beilen • J. W. Grotenhuis, Westerbork • B. J. Jenster, Westerbork • U. Vegter, Groningen • G.W. de Vries, Tweede Exloërmond Bestuur Werkgroep Boerenerven • Mevrouw H. Tonckens (voorzitter) • Mevrouw J. Oudega (secretaris/penningmeester) • Mevrouw J. Muffels • J. de Vries • Mevrouw M. Oostendorp • A. Haar • Mevrouw B. Scheltema
71
Bijlage 2 Samenstelling personeel Samenstelling per 31 december 2010 Rentambt Directie E. W. G. van der Bilt M. H. Buruma Mevrouw S. S. van der Meer A.H.B. Wortelboer Mevrouw E.C. Zindel-de Jong
Directeur Rentmeester Hoofd communicatie Hoofd financiën en middelen Bestuurssecretaris/directiesecretaresse
Beheer en Grondzaken Mevrouw A. G. Stroetinga
Medewerker beheeradministratie
Onderzoek en Planning Mevrouw H. D. Van Dijk-Heinemeijer B. Zoer
Hoofd onderzoek en planning Medewerker onderzoek en planning
Gebouwen M. Sikkink A. Kooistra W. Grit L. Schuurman
Hoofd Gebouwen (per 01-09-2010) Medewerker gebouwenbeheer Bouwkundig medewerker Bouwkundig medewerker
PR/voorlichting J. G. Colpa Mevrouw J. Schipper-Seton Mevrouw E. Sanders-Smit
Medewerker communicatie & vrijwilligerszaken Medewerker communicatie Medewerker administratie
Financiën en Middelen B. R. W. Grevink F. Nijhuis Mevrouw S. Hoving J. G. Schenkenberg van Mierop Mevrouw M. Koops-Oosterveen
Senior medewerker financiën en middelen Medewerker financiën en middelen Medewerker projectadministratie Medewerker GIS en systeembeheer Interieurverzorger
Rayons T. W. M. Bezuijen
Hoofd terreinbeheer
Noord E. Nijboer H. A. J. Gillis G. H. van Sluis J. Timmer F.J. Heuker
Rayonbeheerder Terreinmedewerker Terreinmedewerker Terreinmedewerker Schaapherder
Zuid A. Winters A. J. G. Gillis H. E. de Graaff A. Ekkels F. Nevels G. H. Schuurhuis F.J. van de Vegte C. Homan
Rayonbeheerder Terreinmedewerker Terreinmedewerker Bedrijfshoofd Bedrijfshoofd Bedrijfshoofd Bedrijfshoofd Schaapherder
72
Vakantiewoningen en informatiecentra Mevrouw G.G.A. Waninge-Veldman Mevrouw K. Ferim-Doggen Mevrouw W. Joling-Dunning Mevrouw G.J. Engeler-Snijder Mevrouw D.C.G. Waninge Mevrouw J. de Vries Mevrouw H.A. Grave Mevrouw H. Homan-Pool Toezichthouders c.q. kuddeverzorgers A.H. Boddeveld L. Bonder J.P. Brouwer G. van de Bruinhorst A. Ernst L. Gritter D. J. Haanstra H.T. Hatzman A. Huisjes K. Jansen H.J. van Klinken L. Pinxsterhuis J. G. Santing E. Smit R. Stevens R. Tolman K. van der Tuuk B. Veenstra K. Vogelzang G. de Vries K. E. J. Waninge L. Wendeling Mevrouw P. Wijtmans Mevrouw G.C. Kouprie
Interieurverzorger vakantiewoningen Interieurverzorger vakantiewoningen Interieurverzorger vakantiewoningen Interieurverzorger vakantiewoningen Tuinonderhoud vakantiewoningen Interieurverzorger informatiecentrum Interieurverzorger informatiecentrum Interieurverzorger informatiecentrum Hunzedal, Drouwenerzand, Gasterse Duinen en Kampsheide Gastersche Holt Hijkerveld en Groote Zand Steenberger Oosterveld Hondstong Orvelterzand Hijkerveld-Diependal Smilder Oosterveld Noord en Zuid Bosgebied Hollandsche Veld Scharreveld Hunzedal- Deelgebieden Informatiecentrum ‘t Ende Uffelter Binnenveld - Meeuwenveen Dalerpeel Boerenveensche Plassen Reestdal Landgoed Vossenberg Gasterse Duinen De Slagen Landgoed Vledderhof Boerenveensche Plassen, Kremboongbos, Oude Diep, Nuilerveld, Landgoed Vossenberg en Veeningerplas Elper Westerveld Assistent Schaapherder Hijkerveld Assistent Schaapherder Doldersummerveld
Toezichthouders bezoeken regelmatig de natuurgebieden en houden zo nodig toezicht op het vee. Ze ontvangen hiervoor een vergoeding.
73
Bijlage 2a Organisatieschema Stichting Het Drentse Landschap per 1 januari 2010
Managementteam bestaat uit: • directeur/bestuurder • hoofd sector communicatie (plv. directeur) • rentmeester • hoofd sector financiën en middelen
Raad van Toezicht
Directeur/bestuurder
Sector beheer natuurgebieden en gebouwen i.o.
*aankopen/ ruimtelijke ordening
*beheer natuur gebieden
* onderzoek en planning
* beheer gebouwen * projecten
* aankoopadministratie
rayon noord
rayon zuid
rayon noord
rayon zuid
terreinmedewerkers schaapskooi
terreinmedewerkers schaapskooi 4 beheerboerderijen
timmerman
timmerman
74
* NB. De sectoren financiën en middelen en communicatie hebben een sectorhoofd. De sector beheer natuurgebieden en gebouwen functioneert nog als voorheen met 4 afdelingen (aankopen/grondzaken, terreinbeheer, planning & onderzoek en gebouwen). Deze afdelingen hebben nog een afdelingshoofd en worden aangestuurd door de directeur.
Raad van Advies
Sector* financiën en middelen
Sector* communicatie
* financiën
* PR/voorlichting/ educatie
* projectadministratie
*vrijwilligerswerk
* automatisering/GIS
* bestuurssecretariaat/receptie
* facilitaire diensten
* begunstigersadministratie
* personeelszaken
75
Bijlage 3 Oppervlakte Natuurgebieden in hectaren Per 31 december 2010
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Kloosterstraat Kampsheide Scharreveld De Palms Bongeveen Takkenhoogte Hondstong Reestdal Stroeten Kleibosch Hijkerveld
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 88 97
Gasterse Duinen De Slagen Smilder Oosterveld Nijensleekerveld Dalerpeel Elper Westerveld Landgoed Vledderhof Landgoed Vossenberg Drouwenerzand Bouwersveld Kremboong Doldersummerveld Uffelter Binnenveld Heidenheim Landgoed Rheebruggen Nolderveld Nuilerveld Steenberger Oosterveld Het Groote Zand Orvelterzand Esbosjes Zuidwolde Boerenveensche Plassen Hollandsche Veld Hunzedal Zuidoost Drenthe Lemferdinge Veenhuizen Hunebedden, e.a. Stichting Oude Dr.Kerken Ruilgronden Hunzedal
In Eigendom 0,1236 30,5339 293,7327 26,2920 36,2695 121,6999 62,9571 749,2462 71,6335 124,0141 877,9671
ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha
In Beheer
76,1541 120,4251 144,9127 30,1760 199,4525 39,3130 108,0125 428,9223 222,7122 91,0627 72,9478 465,2167 106,8351 43,5052 284,3838 32,4336 61,7991 98,9071 162,6092 121,0230 61,2242 420,7224 195,2369 1.549,9748 0,2167 2,8322 1,6690 14,3535
ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha
9,1645 ha 9,9833 ha
27,3730 ha 37,0485 ha 3,3404 ha
26,3074 ha 34,1388 ha 55,1873 ha
9,1560 ha 7,3700 ha 19,8042 ha 0,6280 ha
6,7990 ha 14,5260 ha
13,6530 ha 15,8444 12,7236 0,7567 382,7119
ha ha ha ha
22,7770 ha 0,0318 ha
8,4920 ha
In Eigendom en beheer
7.559,9950 ha
76
Totaal 0,1236 39,6984 303,7160 26,2920 36,2695 149,0729 100,0056 752,5866 71,6335 124,0141 904,2745 34,1388 76,1541 175,6124 144,9127 30,1760 208,6085 39,3130 115,3825 448,7265 222,7122 91,6907 72,9478 465,2167 106,8351 50,3042 298,9098 32,4336 61,7991 98,9071 176,2622 121,0230 77,0686 433,4460 195,9936 1.932,6867 0,2167 2,8322 1,6690 37,1305 0,0318
ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha
8,4920 ha 709,3248 ha
8.269,3198 ha
Bijlage 4 Overzicht archeologische objecten Hunebedden Nummer Naam D1 Steenbergen D2 Westervelde D3,D4 Midlaren D9 Annen D10 Gasteren D12 Eexteres D13 Eexter Grafkelder D14 Eexterhalte D16 Balloo D17,D18 Rolde-N, Rolde-Z D19,D20 Drouwen-W, Drouwen D21,D22 Borger D23,D24 en D25 Borger D27 Borger D28,D29 Buinen-N, Buinen-Z Cultuurhistorische en oudheidkundige monumenten
Gemeente Gemeente Noordenveld Gemeente Noordenveld Gemeente Tynaarlo Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Borger-Odoorn
Opp. in ha 3,10.63 0,07.87 0,06.80 0,03.99 0,59.15 0,85.60 0,47.10 1,25.50 0,69.47 0,82.59 2,33.90 0,20.20 1,59.80 0,83.47 0,23.85
Nummer 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Gemeente Gemeente Westerveld Gemeente Coevorden Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Noordenveld Gemeente Westerveld
Opp. in ha 0,43.01 0,27.05 0,07.80 4,64.70 0,44.70 2,70.22 2 veenterpen 1 motteheuvel
Naam Spieker Dwingeloo Hunenkerkhof SteenkistenheuvelGasselte Grolloërholt Balloërkuil Tumulibos Rolde Kleibosch-Tichelwerk Landgoed Rheebruggen
Grafheuvels 9. Kampsheide 10. Gasterse Duinen 11. Hijkerveld Field 12. Landgoed Hooghalen 13. Landgoed Vossenberg 14. Uffelter Binnenveld 15. Boerenveensche Plassen 16. Tumulibos/Kampsheide 17. Landgoed Vledderhof 18. Bouwersveld/Koelingsveld
45 grafheuvels Celtic Field 1 grafheuvel urnenveld bestaande uit 34 elementen Celtic 2 grafheuvels 18 grafheuvels 2 grafheuvels 1 grafheuvel 1 grafheuvel 30 grafheuvels 2 grafheuvels 6 grafheuvels
Schansen Naam Zwartendijksche Schans Katshaarschans Emmerschans
Gemeente Gemeente Noordenveld Gemeente Coevorden Gemeente Emmen
77
Opp. In ha 3,55.70 9,35.15 2,44.80
Bijlage 5 Overzicht beelden en zwerfstenen in eigendom Nationaal Beeldenpark Havixhorst Naam beeld Tabita Majoor O. Piet Esser A. Alberts Roland Holst Bertus Sondaar Simon Wiesenthal Europa en de stier Ro Morgendorff Ro Morgendorff Liesbeth
kunstenaar Eddy Roos Jos van Riemsdijk Jan Buys Bertus Sondaar Charlotte van Pallandt Pieter d’Hont Eric Claus Eric Claus Piet Esser Charlotte van Pallandt Eddy Roos
eigendom september 2000 2001 augustus 2001 mei 2006 mei 2006 oktober 2006 2007 2007 augustus 2009 augustus 2009 augustus 2009
Beeld voor de tuin Lemferdinge Naam beeld Doorkijk
kunstenaar eigendom Gerard Höweler april 2002
gekregen van Mw. W. Janssen en Mw. M. Maas
Zwerfstenenbeelden op de Drentse Hondsrug In eigendom sinds april 2002 Naam beeld De Gewichtheffer Steen met vierkant gat Ode aan de zon Mental Map
kunstenaar Ton Kalle Gerard Howeler Rob Schreefel Petra Boshart
78
locatie Nabij Drouwen In centrum dorp Ees In het schapenpark van het Odoornerveld In het Hunzebos, nabij recreatiepark Hunzebergen
Bijlage 6 Gebouwen Stichting Het Drentse Landschap Naam
Adres
Plaats
Soort
Boerderij Rheebruggen (R)
Rheebruggen 6
Ansen
Boerderij
Beheersboerderij Rheebruggen (R)
Rheebruggen 8
Ansen
Boerderij
Beheersboerderij Rheebruggen
Rheebruggen 8
Ansen
Kapschuur
Boerderij Klaver
Rheebruggen 10
Ansen
Boerderij
Boerderij Klaver
Rheebruggen 10
Ansen
Kapschuur
Boerderij Klaver
Rheebruggen 10a
Ansen
Schaapskooi
Tuinmanswoning (R)
Kloosterstraat 3
Assen
Woonhuis
Hoofdkantoor HDL (G)
Kloosterstraat 5
Assen
Woonhuis
Hoofdkantoor HDL (G)
Kloosterstraat 7
Assen
Woonhuis
Hoofdkantoor HDL (G)
Kloosterstraat 9
Assen
Woonhuis
Kantoor (G)
Kloosterstraat 11
Assen
Woonhuis
NH Kerk (R)
Hoofdweg 186
Bovensmilde
Kerk
Woning Bronnegerveen
Gasselterstraat 5
Bronnegerveen
Woonhuis
Rode Schuur
Steigerwijk 88
Dalen
Schuur
Zwarte Schuur
Steigerwijk 23
Dalerpeel
Schuur
Camping De Havixhorst
Schiphorsterweg 9a
De Schiphorst
Bedrijfsgebouw
Boerderij Steenbergen
Schiphorsterweg 11
De Schiphorst
Boerderij
Boerderij Lindenhorst (R)
Schiphorsterweg 13
De Schiphorst
Boerderij
De Lindenhorst (R)
Schiphorsterweg 15
De Schiphorst
Boerderij
Woning Kanis
Schiphorsterweg 17
De Schiphorst
Woonhuis
Drieling Woning
Schiphorsterweg 19
De Schiphorst
Woonhuis
Drieling Woning
Schiphorsterweg 23
De Schiphorst
Woonhuis
Boerderij Flinkert
Schiphorsterweg 20
De Schiphorst
Boerderij
Boerderij Flinkert
Schiphorsterweg 20
De Schiphorst
Kapschuur
Boerderij Eskes
Schiphorsterweg 24
De Schiphorst
Boerderij
Tuinmanswoning (R)
Schiphorsterweg 32
De Schiphorst
Woonhuis
Tweeling Woning
Schiphorsterweg 32a
De Schiphorst
Woonhuis
Tweeling woning
Schiphorsterweg 32b
De Schiphorst
Woonhuis
Tweeling woning
Schiphorsterweg 32a/b
De Schiphorst
Kapschuur
De Havixhorst (R)
Schiphorsterweg 34-36
De Schiphorst
Havezathe
De Havixhorst Schathuis (R)
Schiphorsterweg 34-36
De Schiphorst
Schathuis
De Havixhorst Koetshuis (R)
Schiphorsterweg 34-36
De Schiphorst
Koetshuis
Boerderij De Lokkerij
Schiphorsterweg 28
De Schiphorst
Boerderij
Keuterij De Lokkerij
Schiphorsterweg 28
De Schiphorst
Keuterij
Boerderij ‘t Ende (R)
Stapelerweg 20
De Wijk
Boerderij
Boerderij ’t Ende
Stapelerweg 20
De Wijk
Open kapschuur
Boerderij ‘t Ende
Stapelerweg 20a
De Wijk
Boerderij
Het Schultehuus (R)
Brink 7
Diever
Woonhuis
Beheersboerderij Sophia Hoeve
Huenderweg 2
Doldersum
Boerderij
Beheersboerderij Sophia Hoeve
Huenderweg 2
Doldersum
Kapschuur
Uitkijktoren Doldersummerveld
Boylerstraat 2
Doldersum
Kijktoren
Boerderij Huender Hoeve
Huenderweg 1
Doldersum
Boerderij
Boerderij Huender Hoeve
Huenderweg 1
Doldersum
Schaapskooi
Boerderij Huender Hoeve
Huenderweg 1
Doldersum
Open kapschuur
Pomphuis Eexterveen
Elzenmaat
Eexterveen
Pomphuisje
Boerderij Tichelwerk
Moleneind 4
Foxwolde
Boerderij
Werkschuur Gasteren
Oosteinde 5
Gasteren
Schuur
Molenaarswoning (P)
Broek 62
Gieterveen
Molenaarswoning
De Eendracht (R)
Broek 64
Gieterveen
Molen
Kerk Gieterveen (P)
Broek 2
Gieterveen
Kerk
Landgoed Diependal
Oranjekanaal NZ 48
Hijken
Woonhuis
79
Naam
Adres
Plaats
Soort
Vakantiewoning Witte Huisje
Oranjekanaal NZ 50
Hijken
Woonhuis
Schaapskooi Hoogersmilde
Vaartweg
Hoogersmilde
Schaapskooi
Schaapskooi Ensink
Hijkerweg
Hooghalen
Schaapskooi
Kapschuur Hijkerveld
Hijkerweg
Hooghalen
Kapschuur
Bezoekerscentrum Hijkerveld
Hijkerweg
Hooghalen
Hooikiep
Landgoed Hooghalen
Hijkerweg 10
Hooghalen
Boerderij
Het Hertenhuisje
Hijkerweg 12
Hooghalen
Woonhuis
De Scheperij
Hijkerweg 14
Hooghalen
Bedrijfswoning
De Scheperij
Hijkerweg 14
Hooghalen
Kapschuur
Keuterij van Goor
Schrapveen 13
Linde
Keuterij
Boerderij Eesinge
Hoogeveenseweg 27
Meppel
Boerderij/Schuur
Keuterij Midlaren (R)
Schutsweg 40
Midlaren
Keuterij
Keuterij Midlaren (R)
Schutsweg 40
Midlaren
Kapschuur
Boerderij Begeman (R)
Hunzeweg 30
Nieuw Annerveen
Boerderij
Wilms Boo
Europaweg 76
Nieuw Schoonebeek
Woonhuis
Wilms Boo
Europaweg 76
Nieuw Schoonebeek
Vakantiewoning
Vogelkijkhut Oranje
Oranje 60
Oranje
Kijkhut
Pomphuis Leemdijk
Leemdijk
Oranje
Pomphuisje
Pomphuis Oranjekanaal
Oranjekanaal
Oranje
Pomphuisje
Kinderactiviteiten centrum (R)
Brugstraat 2
Orvelte
Boerderij
Kinderactiviteiten centrum
Brugstraat 2
Orvelte
Kapschuur
Toiletten Orvelte
Brugstraat 3
Orvelte
Schuur
Woning Brugstraat
Brugstraat 15
Orvelte
Woonhuis
Werkplaats/kantoor Orvelte
Brugstraat 17
Orvelte
Bedrijfsgebouw
De Drenthehof (R)
Dorpsstraat 1
Orvelte
Boerderij
De Drenthehof (R)
Dorpsstraat 1
Orvelte
Schaapskooi
De Tingieterij (R)
Dorpsstraat 2
Orvelte
Boerderij
Het Ottenshuus (R)
Dorpsstraat 3
Orvelte
Boerderij
Het Ottenshuus (R)
Dorpsstraat 3a
Orvelte
Bijschuur
De Pottenbakker
Dorpsstraat 5
Orvelte
Boerderij
De Houtzagerij (R)
Dorpsstraat 7
Orvelte
Boerderij
De Houtzagerij
Dorpsstraat 7
Orvelte
Kapschuur
De Smederij (R)
Dorpsstraat 9
Orvelte
Smederij
Het Tolhuisje (R)
Dorpsstraat 10
Orvelte
Tolhuis
Brandweerschuur Orvelte
Flintenweg
Orvelte
Brandweerschuur
Het Hoolhuus (R)
Flintenweg 2
Orvelte
Boerderij
Het Hoolhuus
Flintenweg 2
Orvelte
Varkensstal
Het Hoolhuus (R)
Flintenweg 2
Orvelte
Schaapskooi
De Börckerhof II (R)
Flintenweg 4
Orvelte
Boerderij
De Börckerhof III
Flintenweg 4a
Orvelte
Schaapskooi
De Börckerhof I (R)
Flintenweg 6
Orvelte
Boerderij
De Bruntingerhof (R)
Flintenweg 8
Orvelte
Boerderij
De Bruntingerhof (R )
Flintenweg 8
Orvelte
Bakspieker
De Flintenhof
Flintenweg 10
Orvelte
Schuur
De Houtsnijder
Melkwegje 1
Orvelte
Boerderij
Het Jachthoes (R )
Melkwegje 2
Orvelte
Boerderij/Voorhuis
De Melkfabriek (R)
Melkwegje 3
Orvelte
Melkfabriek
De Melkfabriek (R )
Melkwegje 3
Orvelte
Bijschuur
Grafisch Proeflokaal
Melkwegje 5
Orvelte
Schuur
Gereedschapschuur Orvelte
Melkwegje
Orvelte
Gereedschapschuur
Evenementen Podium
Schapendrift
Orvelte
Podium
Schaapskooi I
Schapendrift 2
Orvelte
Schaapskooi
Schaapskooi II (R )
Schapendrift 2
Orvelte
Schaapskooi
De Schapendrift
Schapendrift 3
Orvelte
Boerderij
De Garmingehof (R)
Schoolstraat 1
Orvelte
Boerderij
80
Naam
Adres
Plaats
Soort
Cafe Warmolts (R)
Schoolstraat 2
Orvelte
Café / Woning
Grafisch Centrum (R)
Schoolstraat 3
Orvelte
Boerderij
De Maalderij
Schoolstraat 6
Orvelte
Boerderij
Lemferdinge (R)
Lemferdingelaan 2
Paterswolde
Schathuis
Huis ter Hansouwe (R)
De Horst 21
Peize
Boerderij
Boerderij Kamps (R)
Kamps 1
Rolde
Boerderij
Keuterij ’t Haantje
Anholt 10
Ruinen
Boerderij
Keuterij ’t Haantje
Anholt 10
Ruinen
Bijgebouw
Keuterij Ghysselte
Gijsselterweg 11
Ruinen
Boerderij
Boerderij Pol’s Stee (R)
Dr. Larijweg 124
Ruinerwold
Boerderij
Keuterij “De Kosterij”
Dijkhuizen 114
Ruinerwold
Boerderij
Boerderij Everts
Secteweg 21
Stuifzand
Boerderij
Het Kleinste Huisje
Secteweg 36
Stuifzand
Keuterij
Woning Amshoff ’s Bosch
Wijsterseweg 154
Stuifzand
Woonhuis
Boerderij Everts
Secteweg 21
Stuifzand
Boerderij
Boerderij Anserweg (R)
Anserweg 8
Uffelte
Boerderij
Boerderij Anserweg
Anserweg 8
Uffelte
Stookhok
Vervenershuis Valthermond (R)
Zuiderdiep 22
Valthermond
Boerderij
Klein Soestdijk (R)
Hoofdweg 118
Veenhuizen
Bedrijfsgebouw
Beheersboerderij De Pieperij (P)
Pieperij 7
Veeningen
Boerderij
Schuur Vledderhof
Vledderhof 2
Vledder
Schuur
Het Schepershuisje
Pieterbergweg 24
Westerbork
Keuterij
Beheercentrum De Pieterberg
Pieterbergweg 26
Westerbork
Kantoor/werkplaats
De Vossenberg
Hamveld 1
Wijster
Woonhuis
Landhuis De Vossenberg
Hamveld 3
Wijster
Landhuis
Eveline Hoeve
Hamveld 5
Wijster
Boerderij
Boerderij Witte Venen
Hamveld 8
Wijster
Woonhuis
Bezoekerscentrum De Blinkerd
Vamweg 7
Wijster
Bedrijfsgebouw
Boerderij
Kerkweg 2
Yde
Boerderij
Voorm. Synagoge Zuidlaren (R)
Zuiderstraat 1
Zuidlaren
Kerk
Boerderij Rabbinge
Rabbinge 1
Zuidwolde
Boerderij
Boerderij Oosterwijk
Rabbinge 3
Zuidwolde
Boerderij
Boerderij Koopman
Rabbinge 4
Zuidwolde
Boerderij
Beh. boerderij De Uilenburcht (P)
Rabbinge 7
Zuidwolde
Boerderij
Beheersboerderij De Uilenburcht
Rabbinge 7
Zuidwolde
Kapschuur
Boerderij Wildenberg
Wildenberg 1
Zuidwolde
Boerderij
Boerderij Wildenberg
Wildenberg 1
Zuidwolde
Vakantiewoning
(R) = Rijksmonument (P) = Provinciaal monument (G) = Gemeentelijk monument
81
Bijlage 7 Deelname aan overlegstructuren Het Drentse Landschap participeert in een groot aantal reguliere overleggen. Hieronder volgt een overzicht: • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Aankopersoverleg Archeologische Monumentenwacht (AMW) Atelierraad Mooi Drenthe Begeleidingscommissie Cultuurtoerisme Bestuur KNHM Afdeling Drenthe Bestuur Stichting Beeldenpark De Havixhorst Bestuur Stichting FaunaBeheerEenheid Drenthe Bestuur Stichting Ooievaarsbuitenstation de Lokkerij Bestuurlijk Overleg Gedeputeerden Bestuurlijk Overleg Hunze en Aa’s Bestuurlijk Overleg Noorderzijlvest Bestuurlijk Overleg Reest en Wieden Boermarke Midlaren Bond Heemschut Commissie Onderzoek Natuurlijk milieu in Drenthe Culturele Raad Eelde DE LANDSCHAPPEN - Algemeen Bestuur - Directeur Rentmeester Overleg - Voorlichters Overleg - Oecologen beheerdersoverleg Directeuren Overleg Drenthe (DOD) - Personeelsconsulenten - Communicatieadviseurs Drents Actie Overleg (DAO) Drents Bos Overleg Drents-Friese Wold Nationaal Park (DFW) - Overlegorgaan - Redactiecommissie Bladwijzer en Natuurkrant - Werkgroep Educatie & Voorlichting - Werkgroep Onderzoek en Beheer - Werkgroep Recreatie Drents Particulier grondbezit Drents Plateau - Monumentencommissie - Monumentenoverleg - Platform Monumentenorganisaties Gezondheidsdienst voor dieren (GD) Hunebedden Beheer Groep Gebiedscommissies Reest & Zuidwest Drenthe: - Gebiedscommissie - Projectgroep - Samen over de Reest - Water op maat Hunzedal: - Gebiedscommissie - Projectgroep - Deelgebiedcommissies - Kavelruil adviescommissie Hunze - Projectgroep introductie Bever Hunzedal - Projectgroep Lofar - Projectgroep Tusschenwater - Projectteam - Overleg Informatiecentrum Hunzevallei - Partnersoverleg Noordma - Projectgroep Achterste Diep - Projectgroep Torenveen - Projectgroep Gorecht West - Projectgroep Noordma/Oude Weer/Mandenlanden - Werkgroep Recreatie & Toerisme Hunzedal - Werkgroep Marketing & Promotie Hunzedal
82
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
- Werkgroep Natuurbeleving & Educatie Hunzedal - Werkgroep LOFAR-tafel IVN consulentschap Jeneverbesgilde Klankbordgroep bestemmingsplan buitengebied gemeente Meppel Klankbordgroep Erfgoedkwartier Assen Kwaliteitsimpuls Westerveld Landinrichtingscommissies: - RVK Laaghalen - RVK Odoorn - Bestuurscommissie Zuidwolde Zuid/Zuidwolde Noord/Beneden Egge - Herinrichting Roden Norg Molenstichting Drenthe Monumentenwacht Natura 2000 - Gebiedsgroep Drouwenerzand Natura 2000 - Gebiedsgroep Havelte Oost Natura 2000 - Overleg terreinbeheerders en MFD Natura 2000 - Projectgroep Drents-Friese Wold - Projectgroep Zuidlaardermeer - Projectgroep opstellen beheerplannen Natura 2000 Nederlandse Fokkersvereniging voor het Drents en Schoonebeker Heideschaap Nederlandse Vereniging Schaapskuddes Noordelijk Communicatieoverleg Natuurorganisaties Noordelijk Overleg (Drents Landschap/Fryske Gea/Groninger Landschap) Orvelte - Overleg Culturele Activiteiten Vereniging Orvelte (CAVO) Overleg LNV-Noord (samen met NM, SBB en de drie Noordelijke Landschappen) Voeten op Tafel Overleg Drenthe (samen met MFD, NM, SBB, IVN, LS beheer) Overleg Stroomgebiedvisies Noord-Nederland Plaatselijke Commissie kerk Gieterveen (PC SODK) Platform Natuur- en milieucommunicatie Platform Programma Beheer Noord Nederland Project Natuurlijke Recreatie (MFD/Recron) Projectgroep Integraal plan Havelte Oost Projectgroep Kleibosch Projectgroep Robuuste natuur/”Wildernisnatuur” Projectgroep Strategische grondwaterwinningen Projectgroep zoogdierenatlas Drenthe Projectwerkgroep evaluatie visstandbeheer Hunze Provinciale Commissie Landelijke Gebied Provinciaal SNL overleg Provinciale Commissie Natuurgebieden Regulier Overleg ROB en provinciaal archeoloog Stadsrandzone Meppel en Eesinge Stichting Archeologie en Streek Stichting De Eendracht Gieterveen Stichting De Eeuwigheid Stichting De Nieuwe Wildernis Stichting Drenthe Plus Stichting Grafisch Erfgoed Stichting Harry de Vroome Penning Stichting Peter Nijhoff Stichting Prograph Stichting Watertoren Meppel Stichting Zeldzame Huisdierrassen Stimuleringsprogramma biodiversiteit Stuurgroep Aardkundige Waarden Subcommissie Robuuste verbinding Sallandse Heuvelrug-Drents Plateau - Werkgroep ecoducten Robuuste verbinding Sallandse Heuvelrug-Drents Plateau Toeristisch Platform Reestdal Taakgroep Gebouwen (SODK) Toeristisch Platform Reestdal Verdrogingsforum Vereniging Behoud Synagoge Zuidlaren (SODK) Vereniging De Wildernis
83
• • • • • • • • • • • • • • • • • •
Vereniging Landleven Midden- en Zuidwest Drenthe Vleermuizenwerkgroep Drenthe Vlinderstichting Drenthe - Project Stuifduinen: Komma- en Heivlinder - Project Heide- en Veenvlinders - Project Gentiaanblauwtje Waterbeheer 21e Eeuw - Kaderrichtlijn Water Werkgroep Aankopen Werkgroep Amfibieën en Reptielen Drenthe (WARD) Werkgroep Beleidskader ammoniak Werkgroep Ecohydrologie Reestdal Werkgroep Ecologische verbinding Vledderveld- de Eese Werkgroep Ecologische verbinding Zeijen-Zeegse Werkgroep Erfgoed à la Carte - Provinciale commissie Nationale Boomfeestdag Werkgroep Ecologische verbinding Hoogeveensche Vaart Werkgroep Ecologische verbinding Wold Aa/Ruiner Aa-Reest Werkgroep Florakartering Drenthe (WFD) Werkgroep Natte Natuur Werkgroep Natuurvisie Groene Kijk Werkgroep Prehistorie Werkgroep Streek en eigen Natuur Midden Drenthe
84
Bijlage 8 Bedrijfssponsoren per 31 december 2010 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Bouwbedrijf H. Poortman, Veeningen Grontmij Nederland, Drachten NAM B.V., Assen Chateauhotel- en Restaurant De Havixhorst, De Wijk N.V. Waterleiding Maatschappij Drenthe, Assen Buro Hollema, Rolde Attero, Wijster Arcadis, Assen Quercus boomverzorging B.V., Gasselte N.V. Waterbedrijf Groningen, Groningen Bureau B + O architecten, Meppel De Roo Drenthe B.V. , Stadskanaal Oranjewoud B.V., Heerenveen Aannemingsbedrijf Vedder BV , Eext Bork Sloopwerken B.V., Stuifzand Koninklijke Van Gorcum B.V., Assen Harwig Installatiegroep, Emmen Barsingerhorn Consultancy, Delfzijl Architectenbureau Meppel, Meppel Concordia bouwmaterialenhandel, Meppel Oosterhuis BV, Nijeveen Woonconcept, Meppel Eelerwoude, Oosterwolde Nationale Postcode Loterij, Amsterdam ASTRON/LOFAR, Dwingeloo Warenhuis Vanderveen, Assen Elton BV, Roden Mueller Sales, Assen Van Liere Grafisch Bedrijf BV, Emmen VNO NCW Noord, Haren Ensing Schilders, Assen Bouwkundig teken- en adviesburo Willem van der Salm, Dwingeloo Fieten & Roos, Hoogeveen De Friesland Zorgverzekeraar, Leeuwarden De Bonte Wever, Assen Exxenta B.V., Assen Oranja, Meppel
85
Bijlage 9 Lijst met afkortingen ACCOORT ADE AMW ASTRON ASV AVN BBL BIP BIM BMP BOC BOKD BRIM BRTN CAVO CBF CBS CDA CLG COND CRE DAO DFW DGC DLG DOD DPM DRO EDR EGM EHS EIS EOGFL EOGFR EFRO ELFPO EU FACE FLORON FSC GD GeBeVe GGOR GGOS GIS GS HBD HBG HDL HIP HISWA I&R ICT IGOD ILG IP IPO ISM ISP IPR IVN-NME JMFonds IVOM KITS
: Project Actie en Coördinatiepunt Recreatie en Toerisme : Annermoeras, Duunsche Landen, Elzenmaat : Archeologische Monumentenwacht : Astronomisch onderzoek in Nederland : Algemene Subsidieverordening (Provincie Drenthe) : Stichting toerisme en recreatie AVN; samenwerkingsverband : Bureau Beheer Landbouwgronden : Beheers- en Inrichtingsplan : Bedrijfsinterne(e) milieuzorg(systeem) : Broedvogel Monitoring Plot : Breed Overleg Cultuurhistorie : Brede Overleggroep Kleine Dorpen : Besluit Rijkssubsidiering Instandhouding Monumenten : Beleidsvisie Recreatie Toervaart Nederland : Culturele Activiteitenvereniging Orvelte : Centraal Bureau Fondsenwerving : Centraal Bureau voor de Statistiek : Christen Democratisch Appèl : Commissie Landelijke Gebieden : Commissie Onderzoek Natuurlijk Milieu Drenthe : Culturele Raad Eelde : Drents Actie Overleg : Drents Friese Wold Nationaal Park : Drenthe Golf Carrousel : Dienst Landelijk Gebied (LNV) : Directeuren Overleg Drenthe : Drentse Participatie Maatschappij : Directeuren Rentmeesters Overleg : Eems Dollard Regio : Effect gerichte maatregelen : Ecologisch Hoofdstructuur : European Invertebrate Study : Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw : Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Recreatie : Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling : Europees LandbouwFonds voor Plattelandsontwikkeling : Europese Unie : Stichting Forests Absorbing CO2 Emmission : Stichting Floristisch Onderzoek Nederland : Forest Stewardship Council : Gezondheidsdienst voor dieren : Gebiedsgerichte Bestrijding Verdroging : Gewenst Grond- en Oppervlaktewater Regime : Gebieds Gericht Onderzoeks Systemen : Geografisch informatie systeem : Gedeputeerde Staten : Herinrichting Bijzondere Doelstelling : Hunebedbeheergroep : Het Drentse Landschap : Hippisch Innovatief Platform : Nederlandse Vereniging van ondernemingen in de bedrijfsvak watersport : Identificatie - en registratie van runderen : Informatie-en Communicatie Technologie : Integrale Gebiedsontwikkeling Oude Diep : Investeringsprogramma Landelijk Gebied : Integraal Plan : Interprovinciaal Overleg : Instituut Service Management : Integraal Structuur Plan : Investeringspremieregeling regionale projecten : IVN Natuur - en Milieueducatie : Je Maintiendrai Fonds : Instituut voor Volksgezondheid en Maatschappelijke Ontwikkeling : Premieregeling kleine investeringen in de toeristische sector
86
KNHM KNNV Kompas KRW KUN KWR LEADER LNV LTO LOFAR MER MFD MKB MOS MPD N 2000 NAM NBL-Visie NBP NBBT NELIS NHI NHI NIOO NIVON NM NNBT NO NOM NOM NORT 2000 NP NPL OBN OCW PABK PB PBCF PC PCO PEB PKN PIP PMJP POG POP POP PSN PvdA PVVV PVT RACM RAK RAVON RCBB RDMZ RVK RWS RECRON REONN ROB ROM RTV RUG RvA RvT
: Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij : Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging : Kompas voor de toekomst, ruimte voor de ontwikkeling van Noord-Nederland : Kader Richtlijn Water : Katholieke Universiteit Nijmegen : Motorcycle Research Institute : Europees programma voor plattelandsontwikkeling : Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit : Land - en tuinbouw organisatie : Low Frequency Aray : Milieu Effect Rapportage : Milieufederatie Drenthe : Midden - en kleinbedrijf : Monumentenoverleg Stichtingen : Mobiliteitsplan Drenthe : Natura 2000 : Nederlandse Aardolie Maatschappij : Natuur - Bos en Landschapsvisie : Natuurbeleidsplan : Nederlands Bureau voor Toerisme : Natuur en Landschapsinformatie Systeem : Nationaal Hunebed Informatiecentrum : Nieuwe Hanze Interregio : Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek : Nederlands Instituut voor Volksontwikkeling en Natuurvriendenwerk : Vereniging Natuurmonumenten : Noord-Nederlands Bureau voor Toerisme : Natuurontwikkeling : Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij : Noordma, Oudeweer, Mandelanden : Noordelijke Ondernemers Recreatie en Toerisme : Nationaal Park : Nationale Postcode Loterij : Overlevingsplan Bos en Natuur : Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschappen : Provinciale Adviescommissie Beeldende Kunsten : Programma Beheer : Prins Bernhard Cultuurfonds : Plaatselijke Commissie : Provinciale Commissie Omgevingsbeleid : Provinciaal Economisch beleidsplan : Protestantse Kerk in Nederland : Periodiek Instandhoudingsplan : Provinciaal MeerJaren Programma : Provinciaal Overleg Gehandicaptenbeleid : Provinciaal Omgevingsplan : Plattelands Ontwikkelingsplan : Provinciale Subsidieregeling Natuurbeheer : Partij van de Arbeid : Provinciale Vereniging voor Vreemdelingen Verkeer Drenthe : Personeelsvertegenwoordiging : Rijksdienst voor Archeologie, cultuurlandschap en monumenten : Ruilverkaveling met Administratief Karakter : Reptielen, Amfibieën, Vissen Onderzoek Nederland : Regionaal College voor de Behandeling van Beheerszaken : Rijksdienst voor de Monumentenzorg : Ruilverkaveling : Rijksdienst voor Wegverkeer : Vereniging van recreatieondernemers Nederland : Ruimtelijk -Economische Ontwikkelingsvisie Noord-Nederland : Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek : Ruimtelijke ordening, water en milieu : Radio Televisie Drenthe : Rijksuniversiteit Groningen : Raad van Advies : Raad van Toezicht
87
RVZ RVZ SAN SBB SBI SBKGD SER SGB SGP SN SNL SNN SNP SODK SOVON TBO TOWO TPD TROP TT-circuit VAM VABO VCA VDG VFI VLO VNO-NCW VOFF VROM VSB VZZ WAC WAD WARD WB21 WCL WFD WILG WMD WNF WOM WRN WRO WUR
: Raad voor Volksgezondheid & Zorg : Robuuste Verbindings Zone : Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer : Staatsbosbeheer : Standaard Bedrijfsindeling : Stichting Behoud Kerkelijke gebouwen Groningen-Drenthe : De Wolden : Subsidie Gebiedsgericht Beleid : Sociaal en Cultureel Planbureau : Subsidieregeling Natuurbeheer : Subsidieregeling Natuur & Landschap : Samenwerkingsverband Noord-Nederland : Samenwerkingsverband Nationale Parken : Stichting Oude Drentse Kerken : Samenwerkende Organisatie Vogelonderzoek Nederland : Terrein Beherende Organisatie : Toeristische ontsluiting waardevolle oudheidkundige objecten : Toeristisch Platform Drenthe : Toeristisch-recreatief ontwikkelingsplan : Tourist Trophy : Vuil Afvoer Maatschappij : Vereniging Algemeen Belang Orvelte : Veiligheid, Calamiteiten en Omstandigheden : Vereniging van Drentse gemeenten : Vereniging Fondsenverwervende Instelling : Voorlichters Overleg : Ondernemingsorganisatie : Vereniging voor Onderzoek Flora en Fauna : Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer : Verenigde Spaarbanken : Zoogdiervereniging (Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming) : Wetenschappelijke Adviescommissie (HDL) : Werkgroep Avifauna Drenthe : Werkgroep Amfibieën en Reptielen Drenthe : WaterBeheer 21e eeuw : Waardevol Cultuur Landschap : Werkgroep Florakartering Drenthe : Wet Inrichting Landelijk Gebied : Waterleiding Maatschappij Drenthe : Wereld Natuurfonds : Water Op Maat project : Werkgroep Roofvogels Nederland : Wet Ruimtelijke Ordening : Wageningen Universiteit
88
Colofon Uitgave Stichting Het Drentse Landschap Fotografie Joop van de Merbel – omslag, pag. 2, 11, 33, 34, 67, 87 Geert de Vries – pag. 4, 10, 16, 19, 28, 31 Auke Lubach – pag. 6 Hans Dekker – pag. 13, 27, 29, 36 Bertil Zoer – pag. 15, 22 Johan Vos – pag. 17 Gerrie Koopman – pag. 20 TOPFOTO – pag. 25 Jan E. D. Visser – pag. 38 Vormgeving Albert Rademaker BNO Productie Koninklijke Van Gorcum bv
Stichting Het Drentse Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 Fax (0592) 31 80 89
[email protected] www.drentslandschap.nl
