Jaarverslag 2009 Stichting Het Drentse Landschap
Inhoud
1
Voorwoord Verslag van de directie / bestuur – 3 Verslag Raad van Toezicht – 5
2
Natuur en landschap Externe belangenbehartiging – 7 Projectontwikkeling – 12 Grondverwerving – 14 Beheer natuurgebieden – 16
3
Cultureel erfgoed Externe belangenbehartiging – 23 Projectontwikkeling – 24 Gebouwenbeheer – 25 Cultuurhistorie – 27 Stichting Oude Drentse Kerken – 29 Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds – 30 Stichting Drentse Boerderijen – 31
4
Verankering in de samenleving Projectontwikkeling – 33 Steun – 34 Maatschappelijk draagvlak – 36
5
Organisatie Personeelszaken – 41
6
Jaarrekening 2008 Bijlagen Bestuur – 69 Personeel en organisatieschema – 71 Natuurgebieden in hectares – 76 Overzicht archeologische objecten – 77 Overzicht beelden en zwerfstenen – 78 Overzicht gebouwen – 79 Overlegstructuren – 82 Bedrijfssponsoren – 84 Lijst met afkortingen – 85
Jaarverslag 2009 Stichting Het Drentse Landschap
Missie Stichting Het Drentse Landschap is opgericht op 11 juni 1934. Het Drentse Landschap wil ervoor zorgen dat Drenthe mooi en leefbaar blijft. Dat doet ze door het aankopen en goed beheren van (natuur)terreinen en cultureel historisch waardevolle objecten zoals boerderijen en kerken en door het geven van educatie en voorlichting over de waarde van natuur, landschap en erfgoed. Strategisch beleid Het Drentse Landschap vindt een groot draagvlak voor de bescherming van natuur, het landschap en de cultuur in Drenthe belangrijk. Daarom opereert ze op veel verschillende werkvelden en zal ze daar waar noodzakelijk haar werkveld verbreden. Op deze wijze wil de organisatie haar positie in de sectoren natuurbeheer en cultureel erfgoed versterken zowel binnen het politieke, overheids- en provinciale beleid alsmede bij aanverwante organisaties en de Drentse bevolking. Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van: • Stichting Drentse Boerderijen • Stichting Oude Drentse Kerken • Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds Dit jaarverslag is opgesteld volgens de Richtlijn van de Raad voor de Jaarverslaggeving en voldoet daarmee aan de eisen van het CBF-keur. Stichting Het Drentse Landschap Kloosterstraat 5 9401 KD Assen www.drentslandschap.nl
Voorwoord Stichting Het Drentse Landschap vierde in 2009 haar 75-jarig bestaan. Daarom stond het jaar in het teken van feest. We wilden iedereen op zoveel mogelijk momenten in het jaar laten genieten van het Drentse landschap. Niet alleen van onze natuurgebieden, maar ook van het culturele erfgoed dat we beheren. Terugkijkend zijn we hier goed in geslaagd. Nog nooit steunden zoveel mensen het werk van onze stichting en werden onze activiteiten zo goed bezocht. In dit jaarverslag wordt vanuit de verschillende disciplines een terugblik gegeven op dit bijzondere jaar.
1
2
Verslag van de directie/bestuur Groei In het afgelopen jaar groeide de achterban van Het Drentse Landschap tot bijna 15.800 begunstigers. Deze groei wijkt qua beeld in positieve zin af van de landelijke trend die een duidelijke afname van de donateurs van natuurorganisaties laat zien. De stichting kon in 2009 ook maar liefst 201 ha verwerven, met steun van de Provincie Drenthe en de Dienst Landelijk Gebied (DLG). De organisatie Mede door de groei van de organisatie waren er verschillende wijzigingen in ons personeelsbestand. Inzet hierbij was om het functioneren van de sectoren Gebouwen en Financiën en Middelen op een hoger plan te brengen. Eind 2009 werd het CBF-keur voor drie jaar verlengd. Het Meerjarenbeleidsplan 2010-2015 is goeddeels voorbereid en zal in het voorjaar van 2010 door de Raad van Toezicht vastgesteld kunnen worden. Voor wat betreft de infrastructuur van de organisatie kon eindelijk een start gemaakt worden met de uitbreiding van ons kantoor via de renovatie van de panden Kloosterstraat 9 en 11. Ook met de bouw van het nieuwe beheercentrum voor de buitendienst in Westerbork werd gestart. Crisis De jaarrekening van 2008 liet al zien dat Het Drentse Landschap niet vrij van financiële risico’s zou blijven. In dit voorjaar werd door het Rijk aangegeven dat er tot 2011 twee keer 100 miljoen uit het budget voor ILG genomen zou worden, terwijl ook bezuinigingen op provincies en gemeenten werden aangekondigd. Eind 2009 ontving de stichting dan ook een brief van de Provincie Drenthe waarin werd aangegeven dat gesubsidieerde instellingen voor 2011 rekening moesten houden met bezuinigingen. Een ander zorgpunt is dat de slechte financiële positie van het
ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) van invloed zou kunnen zijn op de beheersvergoedingen. Terwijl deze nu al aan de magere kant zijn, zo bleek uit onderzoek van IPO en LNV. De aanbevolen vergoeding van 84% van de reële kosten, zoals aangegeven door de commissie Van Dijk, zal de sector een betere financiële basis kunnen verlenen. De helft van de meeropbrengsten wordt evenwel in de jaren 2010 en 2011 door IPO en LNV voor alle terreinbeherende organisaties afgeroomd om de kosten van implementatie van de nieuwe Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL) te financieren. Natuur en landschap Het grote natuurontwikkelingsproject LOFAR dat in het Hunzegebied gerealiseerd wordt, is in september 2009 opgeleverd. Samen met ASTRON wordt in dit gebied ruim 400 ha nieuwe natuur ingericht. Een prachtige combinatie van natte natuur met de grootste radiotelescoop ter wereld. Het is de bedoeling de gronden eind 2010 aan Het Drentse Landschap over te dragen. Ook met de Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD) mondde de intentie tot samenwerking uit in concrete resultaten. In 2009 beheerde de stichting ca 370 ha natuur in de winningsgebieden van de WMD. Eind 2010 wordt nagegaan of hier een duurzame samenwerking voor de lange termijn uit zal groeien. De groene sector heeft, hiertoe uitgedaagd door de Provincie Drenthe, haar ´Groene Kijk´ op de toekomst van Drenthe als bouwsteen voor het nieuwe Omgevingsplan ingebracht. Bij de hoofdopdracht, namelijk het robuuster maken van de natuur en de verbindingszones tussen de verschillende natuurgebieden, bestaan zeer ruime mogelijkheden voor samenwerking met de waterschappen. Met name in de beekdalen bestaan veel kansen voor het vasthouden en bergen
3
van water in natuurontwikkelingsgebieden. Cultureel erfgoed De rol als erfgoedorganisatie groeide ook in 2009 sterk. Er konden maar liefst zeven nieuwe gebouwen worden verworven. Dit was vooral mogelijk dankzij de steun van Provincie Drenthe. Onder de nieuwe aanwinsten bevinden zich enkele pareltjes zoals de aankoop van het 15e -eeuwse Huis ter Hansouwe te Peize, de boerderij Eesinge aan de Reest bij Meppel en de eerste molen van de stichting: De Eendracht in Gieterveen. Tevens werden er maar liefst acht restauratieplannen voor gebouwen van de stichting ontwikkeld. Omdat de aankoop en restauratie van monumenten erg kostbaar is, legt deze rol een zware druk op de financiële middelen van de stichting. Om die reden is een risicoanalyse gemaakt. Hieruit bleek dat Het Drentse Landschap aan de bestaande verplichtingen kan voldoen, maar een degelijker financieringsstructuur voor de erfgoedprojecten in de toekomst noodzakelijk is. Vooralsnog zal de stichting daarom terughoudendheid betrachten inzake het verwerven van nieuwe gebouwen. Bijzonder heugelijk was dat in 2009 de uit 1929 daterende Stichting Oud Drenthe haar eigendommen, te weten de drie Drentse schansen, onder opheffing van zichzelf aan Het Drentse Landschap over heeft gedragen. Hoe populair erfgoed momenteel is, bleek uit het grote succes van ons erfgoedfestival dat ter gelegenheid van ons 75-jarig jubileum op 20 juni in Orvelte werd gehouden. Maar ook de hartverwarmende reacties op de prachtige uitgave ‘Have en Goed, 20 cultuurschatten van Het Drentse Landschap’, geven aan dat cultuurhistorie in de belangstelling staat.
Landelijke politiek De politiek laat zich steeds ongenuanceerder uit over de natuur en de natuurbescherming. Zo stelde een Tweede Kamerlid van het CDA voor om maar windmolens in natuurgebieden te plaatsen omdat er dan tenminste nog wat opbrengsten uit te halen zijn… Ook het verzoek van premier Balkenende aan de EU om de regelgeving rond Natura 2000 gebieden uit te hollen vanwege de nadelen voor economische ontwikkelingen, komt niet sterk over. En de EHS, die men dreigt op te geven omdat ze maar moeizaam gerealiseerd wordt. Overigens omdat het Rijk al 30 jaar onvoldoende middelen en instrumentarium ter beschikking stelt. De situatie rond de Westerschelde riep ook de nodige vraagtekens op waarbij Nederland niet het fatsoen had om zich aan de gemaakte afspraken met België te houden en de natuurschade te compenseren. Gesuggereerd werd om alle natuur maar door boeren te laten beheren omdat
ondanks de beheersubsidies aan TBO’s de biodiversiteit toch terug blijft lopen. Wat echter geheel veroorzaakt wordt door de steeds verslechterende milieuomstandigheden: verdroging, vermesting, verzuring, klimaatsverandering etc. De EHS, Natura 2000, de KRW, het ammoniakdossier, worden uitsluitend gezien als obstakels voor economische ontwikkeling. Tenslotte was er nog het Verdrag van Linschoten waarbij particulieren en boeren dezelfde mogelijkheden voor aankoop en beheer van natuur geboden wordt als terreinbeheerders. Die echter wel ideële en juist geen commerciële doelen hebben, die in hun statuten zijn vastgelegd en die bovendien bewezen goedkoper en beter natuur te produceren. Ondanks het volkomen ontbreken van rendement blijft de rijksoverheid declameren dat particulieren en boeren beter natuur kunnen beheren dan TBO’s. En deze laatsten, ook De12Landschappen, ondertekenen zo’n intentie zoals verwoord in het verdrag van Linschoten. Het Drentse Landschap heeft dit niet gedaan en zet de komende jaren liever in op een betere communicatie met de politiek en de bevolking om de natuur- en landschapsbescherming de plaats te geven die het verdient. Namelijk als een belangrijke inspanning om de klimaatsverandering op te vangen en onze wereld leefbaar en genietbaar te houden. Resultaat 2009 De verwachting dat in het jaar 2009 een deel van de forse koersverliezen uit 2008 zouden worden goedgemaakt, is bewaarheid geworden. De baten uit onze beleggingen bedroegen in 2009 maar liefst € 555.161,-, voor een belangrijke deel bestaande uit niet gerealiseerde koerswinst. Dit gegeven heeft in hoge mate het positief resultaat van € 187.908,-- van Het Drentse Landschap over 2009 bepaald. Een mooie prestatie zeker gezien het feit dat begin 2009 nog een last van € 383.931,-- moest worden genomen veroorzaakt door een notariële fout. Genoemd
4
bedrag moest worden afgeboekt omdat een toegezegd legaat veel kleiner uitviel dan was aangegeven en verwerkt in de resultaten over 2007. Ook de Stichting Oude Drentse Kerken en het AVJ Den Hartogh Fonds sloten het jaar met een batig saldo van respectievelijk € 3.062,-- en € 70.525,-(koerswinst) af. Het batig saldo van Het Drentse Landschap van € 187.908,-- is toegevoegd aan onze reserve groot onderhoud gebouwen. Noodzakelijk om aan de vele restauratieverplichtingen die de stichting heeft aangegaan, te kunnen voldoen. Ook in 2009 ontving de stichting steun van diverse fondsen en stichtingen. Belangrijke partners zijn bijvoorbeeld de Nationale Postcode Loterij en het Prins Bernhard Cultuurfonds, tezamen met kleine fondsen zoals het JM Fonds, Stichting Albino en Dinamo Fonds. Hierdoor kunnen jaarlijks tientallen projecten gerealiseerd worden. Vooruitblik In 2010 zullen we ons moeten inzetten om de gevolgen van de aanstaande bezuinigingen op te vangen. We zullen intern de administratieve processen moeten verbeteren en versnellen. Het nieuwe meerjarenbeleidsplan 2010-2015 zal worden gepresenteerd. Het Drentse Landschap moet onderzoeken hoe een betere financiering voor onze erfgoedtaken geregeld kan worden. Dit onderzoek wordt samen met de Provincie Drenthe opgepakt. Overwogen wordt om misschien wel een aparte stichting voor deze taken in het leven te roepen. Een andere belangrijke opgave is om de politiek en de samenleving te overtuigen van het nut en betekenis van natuur, landschap en de natuurbescherming voor de maatschappij. Zonder die maatschappelijke verankering kan ons werk nooit duurzaam uitgevoerd blijven. Eric van der Bilt directeur
Verslag van de Raad van Toezicht De omvorming van het bestuur naar een Raad van Toezicht heeft in 2009 zijn beslag gekregen. Hiermee ontstaat een verantwoorde scheiding tussen de directie en de toezichthouders. De Raad van Toezicht is 8 maal bijeengekomen. Tijdens de vergaderingen van de Raad van Toezicht is onder meer aandacht besteed aan de verdere professionalisering van de interne organisatie van de stichting. Deze moet zich vooral voltrekken vanuit de sector Financiën en Middelen, waarvoor eind 2009 een nieuw sectorhoofd is aangetrokken. Daarnaast is met
enige zorg gesproken over de financiële ontwikkelingen in verband met de bezuinigingen op de rijksbegroting als gevolg van de economische crisis en zijn mogelijke risico’s op lopende projecten in kaart gebracht. Overige aandachtspunten waren de gang van zaken rond het TT-circuit, de verdere ontwikkelingen rond het Erfgoedkwartier, de voortgaande ontwikkeling van onze stichting in de rol van erfgoedorganisatie en de aankoop van Huis ter Hansouwe. De Raad van Advies is 3 maal bijeengekomen en heeft zich over
een aantal thema’s gebogen. De toegankelijkheid van de terreinen van de stichting werd besproken naar aanleiding van een recreatieonderzoek, uitgevoerd in het voorjaar van 2009. Daarnaast zijn speerpunten uit het concept Meerjarenbeleidsplan 2010-2015 aan de orde gekomen en als laatste is de rol van de stichting als erfgoedorganisatie besproken, naar aanleiding van een excursie langs een aantal markante panden van de stichting. Ali Edelenbosch voorzitter Raad van Toezicht en Raad van Advies
Kengetallen
2008
2009
Oppervlakte in beheer/eigendom
7712
7913
14.916
15.765
241
240
Aantal personeelsleden
36
35
Aantal bedrijfsbegunstigers
41
36
Aantal verworven gebouwen
2
7
Aantal kerken SODK
2
2
Aantal persberichten
84
64
68.000
74.000
Aantal begunstigers Aantal vrijwilligers
Aantal kwartaalbladen Aantal excursies/lezingen
169 (7021 deelnemers)
Aantal deelnemers activiteiten (incl onderwijs)
221 (8308 deelnemers)
7960
10.470
Bezoekers 5 informatiecentra
102.000
98.000
Besteding aan doelstelling
101,4%
87,27%
5,39%
7,67%
Kosten eigen fondsenwerving
5
Natuur en landschap Het Drentse Landschap vindt het belangrijk dat de belangen van natuur en landschap zo goed mogelijk worden behartigd. Daarom zitten medewerkers en bestuursleden in verschillende commissies en overlegstructuren, waarbij het accent ligt op veel zaken die spelen op de gebieden van ruimtelijke ordening, gebiedsgericht beleid en landinrichting. In het hierna volgende wordt een aantal zaken op de genoemde terreinen nader toegelicht. Daarnaast zijn in een kader de belangrijkste netwerkactiviteiten weergegeven.
2
6
Externe belangenbehartiging Ruimtelijke ordening Een van de taken van Stichting Het Drentse Landschap is het behartigen van de belangen van natuur en landschap in de ruimtelijke ordening. Hierin wordt vaak samengewerkt met andere terreinbeheerders en de Natuur- en Milieufederatie Drenthe (MFD). Een overzicht van de belangrijkste zaken die in 2009 speelden volgt hieronder. Omgevingsvisie In 2009 werden belangrijke stappen gezet om een concept Omgevingsvisie te realiseren. Samen met de Natuur en Milieufederatie Drenthe (MFD) is op vele momenten aandacht gevraagd voor het belang van natuur, milieu en landschap. Zo werd gereageerd op de nota ´Drenthe Kiest´ en de ´Bouwsteen natuur´. De stichting was ook aanwezig bij de presentaties van de Provincie Drenthe over de kernkwaliteiten en het robuuster maken van de EHS. Samen met de MFD is een visie gegeven op de conceptnotitie ´Reikwijdte en detail voor de plan-MER procedure’ en het concept Omgevingsvisie. Het ontbreken van een adequaat juridisch kader baart zorgen. Windenergie Het Drentse Landschap heeft zich met name in de landelijke discussie duidelijk gedistantieerd van de benadering om in kleinschalige landschappen zoals in Drenthe ook een forse taakstelling voor windenergie te realiseren. In Drenthe worden windmolens politiek een steeds belangrijker item. Het uitgangspunt om windenergie met name in de zuidoost hoek van de provincie te concentreren wordt door Het Drentse Landschap onderschreven. Bestemmingsplannen Overleg met de Gemeente Assen inzake het bestemmingsplan voor het Erfgoedkwartier, Kloosterstraat 9 en 11, de gezamenlijke groene ruimte tussen het Drents Archief en het kantoor van de stichting. In de Gemeente ontstond veel opschudding
doordat de plannen voor een vierde kwadrant van de rondweg nieuw leven ingeblazen leek te worden. Uiteindelijk zijn deze plannen gelukkig weer van tafel. Samen met Bond Heemschut heeft Het Drentse Landschap bezwaar gemaakt tegen de bouwplannen voor een schuur naast een karakteristieke keuterij in Midlaren, gelegen in de Gemeente Tynaarlo. Aan de procedure rond het motorcrossterrein Zuidwolde in Gemeente de Wolden lijkt geen einde te komen. Het blijft onthutsend dat jarenlang gedoogbeleid van overheidswege uiteindelijk ontaardt in medewerking van dezelfde overheden in een planologische vertaling van een strijdige functie binnen de Ecologische Hoofdstructuur. In de Gemeente Borger-Odoorn is de stichting betrokken geweest bij de voorbereiding van de uitbreiding van de golfbaan nabij de manege in Exloo, naast de Zoersche Landen. In de planologische procedure is derhalve geen bezwaar gemaakt tegen de uitbreiding. Het Drentse Landschap heeft bij de Gemeente Aa en Hunze een zienswijze ingediend tegen het voorontwerp ´Gasselternijeveen dorp´. De plannen van de Gemeente zijn met name van invloed op de gewenste natuurfunctie in het deelgebied Oude Weer in het Hunzedal. Recreatie Voor het bungalowpark het Vennegien in Spier biedt het oude bestemmingsplan Beilen van de Gemeente Midden-Drenthe de mogelijkheid om vier nieuwe bungalows te bouwen op de plaats van het huidige ven midden op dit recreatieterrein. Samen met de koper van deze bouwkavels en de bewoners van de omliggende bungalows is gezocht naar een alternatieve locatie om deze bungalows te bouwen. Ondanks het forse tijdsbeslag heeft dit niet tot resultaat geleid.
7
Wegenstructuur Samen met de MFD is bezwaar gemaakt tegen de onnodige schade die de ongelijkvloerse kruising over de N48 bij Zuidwolde (Gemeente De Wolden) aan de EHS toe zou brengen. Uiteindelijk is een overeenkomst getekend om de natuur te compenseren. De stichting heeft tevens een bijdrage geleverd aan de structuurvisie van de Gemeente. Overleg met de Gemeente Midden-Drenthe is er geweest over de wens om de weg dwars door het Scharreveld aan de openbaarheid te onttrekken. De Gemeente heeft hier moeite mee, maar wil wel nagaan of de weg alleen voor bestemmingsverkeer open kan blijven. Gebiedsgericht Beleid Gebied Zuidwest-Drenthe In de gebiedscommissie Zuidwest Drenthe werd o.a. over de volgende zaken gesproken en besluiten genomen: Natura 2000, Drenthe Kiest, Watercompensatiebank, project Huisvesting op het platteland, SER De Wolden, speerpunten Gebiedsplan, Cultuurhistorisch Kompas, diverse landschapsprojecten (Echten, Hoogeveen, Reestdal), jaarprogramma 2010, gestuurde waterberging Veeninger Landen, subsidiëring herbouw schaapskooi Westerbork, project Poort naar de Reest bij De Havixhorst, IP Havelte-Oost, TenneT bestedingen, RVZ Nijensleek. Het Drentse Landschap was ambtelijk bij een groot deel van genoemde onderwerpen betrokken. Projectgroep IP Havelte Oost Het Drentse Landschap heeft deelgenomen aan de projectgroep IP Havelte Oost voor de nadere uitwerking van de voorgestelde maatregelen. De DLG is belast met de uitwerking van de plannen. Een deel van de planuitwerking zal via het Natura-2000 spoor moeten gaan lopen. Het is de bedoeling dat in het gebied door zoneringsmaatregelen de bezoekers beter begeleid kunnen worden. Dit kan
bereikt worden door eenduidige bebording, zonering met themaroutes en dorpsommetjes. Aanleg van een parkeergelegenheid kan ertoe bijdragen dat het gebied bij de hunebedden voor gemotoriseerd verkeer wordt afgesloten. Voor het Uffelter Binnenveld dat mede deel uitmaakt van het Natura-2000 gebied bij Havelte, zal weinig veranderen. Oude Diep Voor het Oude Diep zijn zogenaamde TenneT gelden beschik-
Rijk
• •
Nationaal Park Drents-Friese Wold Er is overleg geweest met de voorzitter van het Overlegorgaan over de positionering van het DFW in de toekomst. Thema’s die aan de orde kwamen tijdens de vergaderingen van het Overlegorgaan waren het pilot Wildernis-project om Edelherten in het NP los te laten, BIP, bestedingenplan 2010, de toekomst van het infopunt Diever. Vanuit de TBO’s zijn voorstellen uitgewerkt voor het laten
Overzicht netwerkactiviteiten
baar gekomen. Deze zullen in dit gebied met name worden ingezet voor grondaankopen. De Projectgroep Oude Diep heeft een notitie opgesteld om tot een integrale aanpak te komen: ‘Oude Diep van kralensnoer tot integraal beekdal’. Inmiddels is er al van de TenneT gelden gebruik gemaakt om een boerderij met bijbehorende gronden in het beekdal nabij Stuifzand aan te kopen. De aankoop en het slopen van de gebouwen is uit de Tennet gelden betaald.
verleg met het ministerie van VROM inzake de aanwijzing van het Hunzedal als klimaatbuffer. O Overleg LNV-Noord tezamen met de andere terreinbeherende organisaties. Onderwerpen: voortgang EHS n.a.v. rapport Rekenkamer, bezuinigingen ILG, ontbreken van de zichtbaarheid van LNV, Linschotenverdrag. • Doornemen rapport van de Rekenkamer over voortgang EHS en de nota ‘Braakliggend veld’ van de Raad voor het Landelijk Gebied waarin veel kritische kanttekeningen over LNV en politiek t.a.v. natuur- en landschapsbeleid. • Overleg ministerie van OCW en de staatssecretaris van Financiën over fiscale vrijstelling van overdrachtsbelasting bij de aankoop van rijksmonumenten. • De Groene Organisaties hebben in juli een brief aan de Tweede Kamer gezonden over de zorgelijke ontwikkelingen rond Natura 2000 en het ammoniakbeleid. Er is tevens bezwaar aangetekend tegen enkele habitattypen in het aanwijzingsbesluit voor het Natura 2000 gebied Witterveld.
Waterschappen • Ondanks het feit dat bij de waterschapsverkiezingen in 2008 de partij Water Natuurlijk landelijk bijna overal de grootste fractie is geworden, zijn ze er slechts beperkt in geslaagd deel van het Dagelijks Bestuur van de verschillende waterschappen uit te gaan maken. • Samen met de MFD is gereageerd op de waterbeheerplannen van de vier waterschappen. In het algemeen werd vanuit de sector het ambitieniveau als te laag ingeschat. • Op 2 april werd in Orvelte voor de nieuwe waterschapsbestuurders een bijeenkomst georganiseerd met als thema ‘Beeldschoon Water’. Er werd stilgestaan bij de grote opdrachten die de natuurbescherming en de waterschapswereld gezamenlijk kunnen en mogen uitvoeren. Het blijkt dat de wateropgave namelijk heel goed met natuurontwikkeling is te combineren. • De groene sector heeft op 12 oktober haar “Groene Kijk” op de toekomst van Drenthe aan de waterschapsbestuurders toegelicht. • De aanslag waterschapslasten voor natuurterreinen in Drenthe (en elders in het land) riep veel discussie op. Het is een gunstige ontwikkeling te noemen dat de lasten voor natuurterreinen, als niet economische functie, sterk naar beneden zijn gebracht. Waterschap Hunze en Aa’s Overleg met de secretaris/directeur over o.a. de ontwikkelingen in de Noordma, de moeizame oplossing voor het woonbotenprobleem in De Groeve en de ontwikkelingen in de Hunze. • Bestuurlijk overleg over het Beheerplan 2010-2015, Natura 2000, TOP-verdrogingsbestrijding Drentse Aa, gedragscode Floraen faunawet, stroomgebiedsoverleg Hunze, verdroging Hunzedal en KRW.
•
Waterschap Reest en Wieden Bestuurlijk overleg over het realiseren van een gestuwde waterberging in Zuidwest-Drenthe onder meer in en rond de Plas Veeningen bij Echten. Het Drentse Landschap is bereid daaraan mee te werken. • WOM-project Reestdal. Resultaten van de grond- en oppervlakte watermodellering werden besproken om inzicht te krijgen op welke wijze de gewenste waterpeilen in het Reestdal te bereiken zijn. Ook de hydrologische omstandigheden in de stadsrand van Meppel werden apart in beeld gebracht. • Het idee van een watercompensatiebank werd door de stichting gesteund. Het is een benadering waarbij waterschappen hun wateropgave flexibeler over een veel ruimer gebied zouden kunnen realiseren/compenseren.
•
8
uitvoeren van een inventarisatie van vlinders, libellen en sprinkhanen, met name van open heide en stuifzandvegetaties. Voorts zijn voorstellen gemaakt voor het overgraasbaar maken van de Huenderweg waardoor het Doldersummer- en het Wapserveld als één geheel begraasd kunnen gaan worden. WOM project Reest Het ‘Water op Maat project’ wordt door het Waterschap Reest en Wieden getrokken. De
Provincie
•
inzet van dit project is o.a. om de waterstand in het verdroogde Reestdal weer een voor de natuur wenselijk peil te geven. Voor het WOM project is een zodanige structuur opgezet dat hiermee feitelijk de rol van het project Samen over de Reest kan worden overgenomen en dat er aansluiting wordt gevonden bij de Gebiedscommissie Zuidwest Drenthe en het gebiedenbeleid in Overijssel. De stichting is nauw betrokken bij diverse werkgroepen van het WOM project, zoals
bijvoorbeeld de werkgroep ecohydrologie. Hier is gesproken over het oplossen van de verdroging van het Reestdal (de Reest staat op de Top-lijst voor het opheffen van de verdroging), waterberging, broekbosontwikkeling, bevloeiing van graslanden, gewijzigd onderhoud van de beek en vispasseerbaarheid van een aantal stuwen. Een groot probleem is de defecte onderleider bij de Hoogeveensche Vaart. Om de uitvoering van het WOM
( Bestuurlijk) overleg met gedeputeerde Munniksma over activiteitenplan, jaarevaluatie, Natura 2000, de Robuuste Verbindingszone Sallandse heuvelrug-Drents Plateau, de Groene Kijk, ammoniakwet, de robuuste EHS, wildernisnatuur, de problematiek rond de N48, SNL-regeling, bezuinigingen en het Verdrag van Linschoten. • Samen met de LTO, de TBO’s en de MFD bestuurlijk overleg Provincie Drenthe over Natura 2000, het ammoniakdossier en de robuuste EHS. Met als inzet een voor alle partijen werkbare consensus te zoeken. • Bijdrage geleverd aan een werkbezoek van de 2e Kamer fractie van de PvdA aan de provincie Drenthe. • In overleg met de Provincie gewerkt aan de nieuwe Subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL). Het initiatief daarvoor lag vooral bij het IPO. • Lid van de Stuurgroep Aardkundige Waarden die de beleidsnotitie ‘Hoofdlijnen Beleid Aardkundige waarden t.b.v. het Omgevingsplan’ heeft opgesteld. • Overleg met de Provincie Drenthe over de ingrijpende nieuwe Grondwatervisie waarbij de inzet is om dit blauwe goud commercieel te exploiteren met alle gevolgen van dien voor de kwelafhankelijke natuur. Deze zorg is niet weggenomen. • Bestuurlijk overleg met gedeputeerde Klip i.v.m het aanwijzen van een gebied in de benedenloop van de Hunze, het gebied Kastelenakkers, als strategische grondwaterwinning. • Overleg met Provincie Drenthe over het opstellen van een integrale visie over het TT-circuit in relatie tot de ruime omgeving. Alle betrokken partijen hebben zich bereid verklaard om in dit traject te participeren, ondanks de grote meningsverschillen. Het genoemde plan van aanpak zou eind 2009 vastgesteld worden terwijl het overlegtraject heel 2010 zal beslaan.
Gemeenten • Overleg met de Gemeente Meppel over de realisatie van het project Poort naar de Reest , de duurzaamheidsaspecten voor de wijk Nieuwveense Landen en de cultuurhistorische betekenis van Eesinge in de stadsrandzone van Meppel. • Samen met burgemeester Slagman van de Gemeente Westerveld heeft Het Drentse Landschap een gesprek gevoerd met de Dorpsbelangen Doldersum inzake de toekomst van de Huenderweg. Gezamenlijk belang ligt in het verkeersluw maken van deze weg. • Overleg met de Gemeente Aa en Hunze over de toekomstige instandhouding van de molen te Gieterveen. De stichting heeft verder een zienswijze ingediend tegen het ontwerp bestemmingsplan Gasselternijveen. Daarbij ging het met name om de gebieden die nu nog landbouwkundig in gebruik zijn, maar inmiddels zijn aangekocht als onderdeel van de EHS. • Het Drentse Landschap heeft samen met de MFD inbreng geleverd voor de Structuurvisie van de Gemeente De Wolden. • Het Drentse Landschap heeft een reactie gegeven op de toekomstvisie Borger-Odoorn. Ook is er overleg geweest met burgemeester Out over de parkeerproblematiek rond het Hunebedcentrum en de Bronnegermaden. • Reactie op de Ruimtelijke Waardenkaart van de Gemeente Emmen. Verder is gesproken over de perspectiefloze situatie rond de Anthoniuskerk te Zwartemeer. In het kader van de Versnellingsagenda wordt opnieuw gekeken naar mogelijkheden voor restauratie en herbestemming. • Met de Gemeente Midden Drenthe is gesproken over een nieuw dorpshuis voor de VABO in Orvelte. Het Drentse Landschap heeft haar bezwaar tegen de voorgestelde locatie bij de ijsbaan laten vallen.
9
Gebied Hunzedal Het Drentse Landschap heeft zitting in de Gebiedscommissie en de Projectgroep van het Hunzeproject. Onderwerpen die ter bespreking en besluitvorming de revue passeerden waren: MER-Tusschenwater, Nieuwe boeren in Buinen, Landmark Chris Booth, diverse SEV-aanvragen, NOM-project, jaarprogramma 2010, programma ondernemers Borger-Odoorn, financiering project Torenveen, kruising N33, toeristische ondernemersstructuur Hunzedal. Torenveen De ruimtelijke ordeningsproblemen rond de uitvoering van het deelproject Torenveen werden met veel moeite opgelost. Tegelijk werd de financiering voor dit 180 ha grote natuurontwikkelingsproject voorbereid. Aanbesteding en uitvoering staan voor 2010 gepland.
project mogelijk te maken is grondverwerving in het Reestdal essentieel. Vanuit Het Drentse Landschap is veel energie gestoken om te komen tot een gezamenlijke aanpak van de grondverwerving in Drenthe en Overijssel. Dit heeft geleid tot structureel overleg tussen alle betrokkenen uit beide provincies, waarbij de afstemming met de Landinrichting Zuidwolde en de in voorbereiding zijnde Landinrichting Staphorst speciale aandacht vraagt. Robuuste Verbinding Sallandse heuvelrug - Drents Plateau De stichting heeft deel uitgemaakt van de commissie die voorstellen moest doen voor concrete uitwerking van het zuidelijke deel van het tracé Robuuste Verbinding Sallandse heuvelrug - Drents Plateau. De verbinding en het opstellen van een toedelingsplan voor een deel van de Landinrichting was geen eenvou-
dige klus, maar toch lukte het om tot een door alle betrokkenen gedragen compromis te komen. Het advies werd uiteindelijk door GS overgenomen en vertaald in een concrete begrenzing. Voor verschillende locaties zijn bos, heide en grazige vegetaties aan de hand van een model van Alterra nader uitgewerkt. Het betreft het gedeelte van de verbindingszone vanaf de Overijsselse grens via De Wildenberg-Takkenhoogte, De Slagen-Het Zwarte Gat, Steenberger Oosterveld en dan afbuigend naar het westen tot aan de Hoogeveensche Vaart en de A28. Van dit gedeelte van de Robuuste verbindingszone is inmiddels een landschapsschets gereed. De barrière van de N48 zal geslecht worden door de aanleg van twee ecoducten, een bij Linde en een ter hoogte van het Steenberger Oosterveld. De stichting zal betrokken blijven bij de inrichting en het beheer van de ecoducten.
10
Projectpartneroverleg Noordma Besproken onderwerpen betreffen de ontwikkeling van het NOM-project, de verwijdering van de woonboten uit de Oostermoerse Vaart, het NO-plan Keizer bij Midlaren, aanpassingen in het nieuwbouwplan Zuidoevers, aanleg haven De Wachter en grondverwerving. LOFAR In september 2009 werd het natuurontwikkelingsproject opgeleverd. Er is veel tijd geïnvesteerd in het ontzien van de broedende weidevogelpopulatie hetgeen niet op alle momenten is gelukt. Verder wordt met de LOFAR-tafel gewerkt aan de ideeën inzake het ontwikkelen van een infocentrum met uitkijktoren. Het LOFAR project was genomineerd voor de Gouden Pyramide, een prijs voor goed opdrachtgeverschap, maar heeft deze niet gewonnen.
Hunzedal verbreding overgang N33 Onder leiding van DLG zijn in een schetsschuit voorstellen uitgewerkt voor de verbreding van de N33 door het Hunzedal. Mede omdat de grondverwerving in het gebied De Hilte/Bonnerklap goed is verlopen, wordt nu geprobeerd een inrichtingsplan voor dit gebied en de aanpassing van de kruising op elkaar af te stemmen. Zoersche Landen Naar aanleiding van het geohydrologisch onderzoek in het Achterste Diep is gebleken dat door de enorme veenoxidatie in het gebied van de Zoersche Landen bij Exloo, de bovenstroomse gebieden niet of nauwelijks meer kunnen afvoeren op de Hunze. De Provincie Drenthe en het Waterschap Hunze en Aa’s is verzocht om te onderzoeken hoe deze bovenstroomse kwelrijke gebieden hun debiet wel aan de Hunze kunnen afstaan. Mede ter compensatie van een voortdurende afname van het debiet in de Hunze als gevolg van de nu al 35 miljoen m3 grote grondwaterwinningen in het stroomdal. Kavelruiladviescommissie Westdorp Deze commissie is dit jaar opgeheven. Vooraf was vastgelegd dat deze commissie een periode van 4 jaar de kans had om de verkavelingssituatie in dit gebied te verbeteren. Met name in het noordelijk deel van het blok konden aanmerkelijke verbeteringen voor de agrarische structuur worden behaald. In combinatie met de aankopen van Het Drentse Landschap kon het gebied Mandelanden bijna volledig worden vrijgemaakt ten behoeve van natuurontwikkeling. Ook voor de laatste eigenaar kon op de valreep een oplossing worden gevonden.
Gorecht-West Op 24 maart werd het convenant Gorecht-West getekend tussen het Waterbedrijf Groningen, de TBO’s en de Provincies Drenthe en Groningen. Dat had vooral betrekking op afspraken rond winningen in De Punt. Waarbij echter ook de relatie met de winning in De Groeve en in brede zin het Hunzedal in beeld was gebracht. Besloten is om ten bate van de natuurwaarden in de Drentse Aa de winningsdruk te verminderen en te veranderen zonder tot grootschalige uitplaatsing naar het Hunzedal over te gaan. Gebied Noordwest Drenthe De inspanningen van Het Drentse Landschap om de boerderij Huis ter Hansouwe te verwerven bracht de stichting ook in gesprek met de Gebiedscommissie Noordwest Drenthe. Niet alleen vanwege de gevraagde steun ter financiering van de aankoop, maar vooral ook om mee te werken aan de toeristisch-recreatieve ontsluiting van het geheel. Regiovisie Groningen-Assen Op 24 februari werd Het Drentse Landschap gevraagd om in het kader van het Regiopark Groningen-Assen haar visie te geven op de relatie Stad en Land in het betrokken gebied. Het valt zeer te prijzen dat men de moed en de overtuiging heeft om voor het landschap te kiezen als contramal voor de stedelijke ontwikkeling. Als een eigenstandige waarde en niet als een onherroepelijk aan de stad te offeren belang. De hoop bestaat dat de belangen van natuur en landschap ook meer aandacht zullen krijgen in de stukken van het Regioatelier. Vanuit de Regiovisie zal via een stedenbouwkundig bureau met de stichting worden gesproken over de ontwikkeling van de Koningsas tussen Assen en Groningen.
11
Landinrichting In de Landinrichting Laaghalen werd de bezwarenprocedure tegen de toedeling dit jaar afgerond. Helaas konden enkele percelen met een natuurdoelstelling niet worden vrijgemaakt in de toedeling. Voor Zuidwolde Noord, blok West, vond de wenszitting plaats, waarbij ook de stichting haar wensen voor de toedeling kenbaar heeft gemaakt. In Zuidwolde Noord, blok Oost, is de toedeling ter visie gelegd. Helaas konden aanmerkelijke oppervlaktes met een natuurfunctie niet worden toegedeeld. Tegen deze toedeling is een zienswijze ingediend. In Zuidwolde Zuid heeft de wenszitting plaatsgevonden. Voor de stichting is dit gebied van groot belang met name vanwege het Reestdal. De stichting neemt voor dit zuidelijke deel van deze Landinrichting deel aan de Herverkavelingscommissie. Voor de Landinrichting Peize werd het plan van toedeling ter visie gelegd. Hoewel het Bongeveen volledig is afgerond met omringende cultuurgrond, bleven enkele enclaves in het natuurgebied liggen. Hiertegen is een zienswijze ingediend. Voor de Landinrichting Odoorn heeft in 2009 de aktepassering plaatsgevonden. Hiermee werd de nieuwe eigendomssituatie een feit. Deze Landinrichting is voor Het Drentse Landschap met name van belang voor het Achterste Diep. Deze gronden zijn eerst toegedeeld aan BBL, waarna de gronden vervolgens werden overgedragen aan Het Drentse Landschap. De Commissie van het deelgebied Kanaalstreek van de Herinrichting Drents-Groningse Veenkoloniën werd opgeheven, waarmee dit project na 38 jaar tot een einde is gekomen.
Projectontwikkeling De projecten voor natuurontwikkeling en flora en fauna worden veelal bepaald door de beleidsdoelen van de rijksoverheid, Provincie Drenthe en waterschappen. De grote mate van onzekerheid over het wel of niet doorgaan van projecten maakt het lastig om deze activiteiten te plannen. Hieronder is een overzicht van enkele projecten die in 2009 zijn ontwikkeld en soms ook al deels zijn uitgevoerd. Beverproject In de loop van 2008 en 2009 zijn er 17 Bevers uitgezet langs de Hunze en het Zuidlaardermeer. Het uitzetproject Beversindehunze.nl is een initiatief van Het Groninger en Het Drentse Landschap. Met dit project wordt beoogd een levensvatbare beverpopulatie te krijgen in Noordelijk Nederland. De herintroductie van de Bever past in het bredere streven van de beide provinciale landschappen om meer ruimte voor natuurlijke processen te krijgen in het stroomdal van de Hunze. De ontwikkelingen van de Gronings-Drentse beverstand worden gevolgd door een werkgroep bevermonitoring. Deze groep is samengesteld uit vrijwilligers en medewerkers van
de beide landschappen. In het eerste jaar sinds de start van de herintroductie blijken de meeste Bevers in de directe omgeving van de uitzetlocaties te blijven. De uitgezette Bevers langs de Hunze en het Zuidlaardermeer laten eind 2009 duidelijke sporen achter op diverse plekken in de oeverzone. Van de 17 dieren is er één als verkeersslachtoffer omgekomen. Andere meldingen of vondsten van dode dieren zijn niet gedaan. Er zijn in 2009 nog geen jongen geboren in het uitzetgebied. Eind 2009 beginnen zich minimaal vijf territoria af te tekenen in het gebied. In en rond het Zuidlaardermeer zijn daarnaast nog enkele dieren aanwezig waarvan nog niet duidelijk is of ze al een eigen
12
territorium in gebruik hebben. De Bevers lijken zich tot eind 2009 nog niet definitief buiten het stroomgebied van de Hunze gevestigd te hebben. Inrichtingsplannen De inrichting van het deelgebied Torenveen in het Hunzedal werd via het gebiedsgerichte beleid, het ILG en de afspraken tussen alle partijen goed geregeld. Toch was het nog een tijdrovende en arbeidsintensieve klus om onderdelen van de inrichting via het Programma Beheer uit te werken. Voor de gebieden N(oordma), O(ude Weer) en M(andelanden), het zogenaamde NOM project, is een start gemaakt met het opstellen van inrichtingsplannen voor deze gebieden. Voor Oude Weer en Mandelanden zal ook een bestek gemaakt worden. In deze gebieden heeft Het Drentse Landschap de gronden al grotendeels in eigendom. Voor het gebied Tusschenwater is gestart met de voor de wijziging van het bestemmingsplan benodigde
MER procedure. Het Waterschap Hunze en Aa’s trekt deze procedure en Het Drentse Landschap is samen met het Groninger waterbedrijf, de Provincie Drenthe en de Gemeente Tynaarlo vertegenwoordigd in de projectgroep. De afdeling Onderzoek en Planning heeft een voorstel uitgewerkt voor enkele hydrologische aanpassingen aan de zuidkant van de heide van het natuurgebied Kampsheide. De werkzaamheden zijn in eigen beheer in het najaar uitgevoerd. Voor de ontwikkeling van nieuwe natuur in samenhang met waterberging in de Veeningerplas, alsmede de aan waterberging gekoppelde aanleg van broekbos in het gebied Jodenvonder, zijn globaal inrichtingsvoorstellen uitgewerkt. Verdere uitwerking zal in samenspraak met het Waterschap Reest en Wieden en de Bestuurscommissie Zuidwolde worden afgerond. Voor de noordzijde van het Groote Zand en een aantal gebieden bij Takkenhoogte-
Nolderveld en De Slagen/Het Zwarte Gat, zijn in het kader van lopende landinrichtingen en de aanleg van de Robuuste verbindingszone, inrichtingsvoorstellen uitgewerkt. Met het Waterschap Velt en Vecht heeft er eind 2009 een overleg plaatsgevonden om de inrichting van het retentiegebied bij Dalerpeel aan te passen. Het natuurontwikkelingsplan Stroetenveld is aanbesteed waardoor er eind 2009 een start gemaakt kon worden met de inrichtingswerkzaamheden. Onderzoek Na een lange periode van wachten heeft de Provincie Drenthe uiteindelijk toch besloten om het monitoringsonderzoek dierziekten financieel te ondersteunen. Eind 2009 is gestart met dit onderzoek. Na het houden van een informatiemiddag voor de praktiserende dierenartsen en de eigen medewerkers, zijn inmiddels de eerste bloedmonsters verzameld en aan de Gezondsheidsdienst aangeboden voor onderzoek. In 2010 zullen de eerste resultaten bekend zijn. Zoogdieren van Drenthe in kaart Op initiatief van de Zoogdiervereniging is in 2009 in Drenthe het project ‘Zoogdieratlas Drenthe’ van start gegaan. Het Drentse Landschap is één van de partners in dit samenwerkingsverband. Het doel van dit project is het in kaart brengen van de verspreiding van alle zoogdiersoorten in Drenthe en dit inzichtelijk te maken op het internet. Ter ondersteuning van dit project is medewerking verleend aan zoogdiercursussen, inventarisatieprojecten, pers en publieksacties. Het project is te raadplegen op www.zoogdieratlas.nl/drenthe.
13
Aardkundig Monument van Drenthe De Provincie Drenthe heeft geconstateerd dat er de laatste jaren op redelijk grote schaal aardkundige waarden verdwenen zijn. In de hoop verdere nivellering te voorkomen moeten ze daarom beter worden beschermd. Bij aardkundige waarden gaat het om alles wat met de bodem te maken heeft: hoogteverschillen, grondsoorten, verschillen in waterhuishouding, de invloed van wind, stroming, ijs etc. Wat rest na deze natuurverschijnselen zijn de aardkundige waarden: stuwwallen, pingo’s, vennetjes, hoogveen, bodemprofielen, stuifzand en steilranden. Stichting Het Drentse Landschap is, net als Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten, gevraagd de Provincie te ondersteunen bij het behoud van de aardkundige waarden. Hiervoor is een project in het leven geroepen dat in oktober haar eerste zichtbare resultaat kon afgeven, namelijk het onthullen van het eerste Aardkundig Monument van Drenthe. Als gebied werd het Drouwenerzand uitgekozen dat sinds 1974 door Het Drentse Landschap wordt beheerd. De Provincie Drenthe wil de komende jaren elk jaar een aardkundig monument onthullen.
Grondverwerving Realisatie Ecologische Hoofdstructuur (EHS)
Overzicht aankopen 2009 Scharreveld • 1,16.90 ha natuurterrein Bongeveen • 4,05.45 ha grasland Hondstong • 0,32.00 ha bos en water in het Boekweitenveen • 0,06 ha bos • 0,76.09 ha natuurgebied Reestdal • 4,1420 ha bouwland met keuterij in Schrapveen Zuidwolde • 0,81.35 ha Reestland en Reest nabij De Wijk • boerderij Eesinge met 5,33.60 ha grasland bij Meppel De Kleibosch • boerderij Huis ter Hansouwe 1,55.00 ha Hijkerveld • 24,90.50 ha heide Kortewegsveld Dalerpeel • 25,81.20 ha waterbergingsgebied Rheebruggen • vakantiewoning/keuterij te Gijsselte 0,38.20 ha Esbosjes Zuidwolde • 2,26.71 ha bouwland en natuurgebied nabij Sjoert • 0,55.10 ha bouwland op de Bazuiner Esch • 0,42.90 ha bos op de Bazuiner Esch Oude Diep • 4,64.20 ha bos, grasland en boerderij bij Stuifzand Hunzedal • 16,74.30 ha grasland in de Noordma Zuidlaren • 14,,85.60 ha bouwland bij Veenhof Gieten • 39,74.15 ha bouwland langs het Achterste Diep Exloo • 4,97.04 ha bouwland nabij Borger • 2,93.40 ha grasland bij De Hilte • 6,32.60 ha grasland bij Spijkerboor • 10,97.11 ha bouwland in de Bronnegermaden • 15,08.80 ha grasland bij Gieterzandvoort • 3,28.27 ha bouwland in de Bronnegermaden • 3,06.19 ha in de Mandelanden Westdorp • 4,90.70 ha bouwland bij Exloo • 7,16.29 ha bouwland in de Bronnegermaden • 3,82.10 ha bos bij Veenhof en De Hilte • 7,89.86 ha bouwland in de Mandelanden Westdorp • 1,72.60 ha natuurgebied bij Gieterveen • 2,19.65 ha bouwland in de Bronnegermaden • 7,91.10 ha bouwland bij Eexterveen • 7,89.86 ha bouwland in de Mandelanden Westdorp • 4,18.50 ha bouwland in de Paardetangen Buinen • 1,46.40 ha grasland nabij De Hilte • 4,10.10 ha bouwland nabij De Hilte • 1,83.20 ha bij Gieterveen Verkoop ruilgronden Hunzedal • Verkoop 17,85.15 ha ruilgrond Drouwenerveen • Verkoop 7,93.03 ha bij De Hilte • Verkoop 5,35.56 ha bouwland bij Westdorp
14
In het jaar 2009 heeft het subsidiebeleid voor aankopen veel aandacht gevraagd. Omdat de aankopen in Drenthe voor de EHS relatief goed verlopen is de druk op de door het ministerie van LNV beschikbaar gestelde middelen erg groot. Dit betekende dat in de eerste helft van het jaar terughoudendheid moest worden betracht voor de aankopen. Rond de zomer kwamen aankopen min of meer tot stilstand. In de laatste drie maanden van het jaar zijn door de Provincie Drenthe extra middelen vrijgemaakt hetgeen resulteerde in een grote werkdruk. 1 januari 2010 is een belangrijke peildatum voor de realisatie van de EHS want dan vindt de zogenaamde Midterm review plaats. In dit kader worden gesprekken gevoerd tussen het ministerie van LNV en de Provincies over het behaalde resultaat bij de verwerving van de EHS. Dit zal de basis vormen voor de financiering van het vervolg. Tegen deze achtergrond is de aandacht voor grondverwerving in de laatste maanden van 2009 maximaal geweest. Waar mogelijk is het bestaande BBLbezit aan Het Drentse Landschap overgedragen. Het ging hier met name om de toedeling uit de Landinrichting Odoorn langs Achterste Diep en de BBL toedeling in kavelruilen. Het leeuwendeel van de aankopen van Het Drentse Landschap werd ook dit jaar in het Hunzedal verricht. Dit is mogelijk dankzij de Kavelruiladviescommissie Hunze en het slagvaardig opererende team dat zich bezighoudt met het opzetten van kavelruilen. Dit jaar is ingezet op het afronden van gebieden zodat inrichting mogelijk wordt. Kort voordat de uitvoering van de natuurontwikkeling in het Torenveen kon beginnen zijn hier de laatste hectares verworven. Ook in het gebied Bonnerklap/De Hilte werden grote oppervlaktes verworven waardoor in dit gebied de weg vrij is gemaakt voor inrichting. In Westdorp werd de kavelruilad-
Oppervlakte in beheer en eigendom 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000
Jaar
In het Hijkerveld is het heidegebied genaamd het Kortewegsveld al bijna 25 jaar in beheer bij de stichting. De eigenaren besloten in 2009 dit gebied aan de stichting over te dragen, hetgeen voor Het Drentse Landschap een belangwekkende aankoop betekende.
Totaal heeft Het Drentse Landschap 201 hectare kunnen verwerven in 2009 waardoor er 7913 hectare in eigendom was op 31 december 2009.
2009
2006
2003
2000
1997
1994
1991
1988
1985
1982
1979
1976
1973
1970
1967
0 1964
ha
viescommissie opgeheven. Hier is het gebied Mandelanden op één perceel na verworven. De plannen voor inrichting zijn hier al in een vergevorderd stadium. Het is duidelijk dat in de rest van de EHS, waar vaak al tientallen jaren sprake is van een actief aankoopbeleid, de aankopen aanmerkelijk trager verlopen. De laatste hectares zijn veelal moeilijk te verwerven. In 2009 is ook veel aandacht besteed aan het Reestdal, met name om te komen tot een gezamenlijke benadering met Overijssel voor dit gebied. Dit heeft er uiteindelijk toe geleid dat alle betrokkenen bij het aankoopbeleid uit beide provincies met regelmaat rond de tafel zitten. Dit is ook van belang omdat het Waterschap Reest en Wieden binnen enkele jaren maatregelen moet treffen om de verdroging van dit beekdal tegen te gaan. Deze maatregelen kunnen alleen worden uitgevoerd wanneer alle gronden binnen de EHS zijn verworven. De aankoop van de historische boerderij Eesinge met bijbehorende gronden was in 2009 een zeer bijzondere aankoop in het Reestdal. Dit kan ook worden gezegd van een perceel hooiland nabij de A28 waardoor Het Drentse Landschap hier nu een aaneengesloten oppervlakte hooiland kan beheren. Voor het Bongeveen werd het laatste perceel verworven waardoor dit gebied als afgerond kan worden beschouwd.
Beheer natuurgebieden Stichting Het Drentse Landschap beheert 7913 hectare natuurgebieden, variërend van heide, bossen, cultuurlandschappen tot nieuwe natuurgebieden. Inzet bij het beheer is proberen de natuur zoveel mogelijk haar gang te laten gaan, maar dat kan niet in alle terreinen. Door de inzet van medewerkers van de stichting, inzet van loonwerkers en-of grazers worden deze gebieden onderhouden. In het navolgende een overzicht van de belangrijkste taken die op dit gebied in 2009 zijn uitgevoerd. Financiering Om het beheer van de natuurgebieden goed te kunnen doen is geld nodig. Tot voorkort kwamen deze middelen uit het Programma Beheer. Deze regeling wordt vervangen door de Subsidieregeling Natuur en Landschap. Hieronder een stand van zaken m.b.t. deze subsidie. Daarna wordt nog even stilgestaan bij de OBN EGMregeling. Subsidieregeling Natuur en Landschap Er is door de Commissie Verheijen een indexonderzoek verricht in verband met het bepalen van de normkosten voor het beheer van de verschillende nieuw opgestelde doeltypen natuur. Na voorrekening van de bevindingen heeft de Commissie Van Dijk voorgesteld om 84% van de berekende beheerkosten aan de terreinbeherende organisaties (TBO´s) te vergoeden. Uiteindelijk kan dat tot een hogere beheervergoeding leiden. Wel is meteen door LNV en IPO opgelegd dat het nieuwe subsidiestelsel voor natuurbeheer de SNL (Subsidieregeling Natuur en Landschap) pas in 2011 ingaat en dat de eerste twee jaren de helft van de mogelijke beheerskostenstijging zal worden ingehouden De TBO’s moeten dus betalen voor de correctie van een onwerkbaar en door LNV aan hen opgedrongen bureaucratisch Programma Beheer. Omdat de nieuwe SNL-regeling pas in 2011 in werking treedt, heeft Het Drentse Landschap voor alle gronden in het Hunzedal een aanvraag moeten uitwerken volgens de oude systematiek van het Programma Beheer. Ditzelfde is gedaan voor een aantal nieuwe gronden die nog niet in de regeling waren opgenomen, zoals drie schansen, het retentie-
gebied in het reservaat Dalerpeel en de stadsrand bij Hoogeveen. Samen met de Provincie Drenthe is gewerkt aan het opstellen van nieuwe beheerplannen waarbij de doelpakketten van het Programma Beheer moesten worden omgezet naar de beheertypen van de SNL. De provinciale beheertypenkaart, de feitelijk in het veld aanwezige situatie, is hierbij leidend geweest. Behalve de beheertypenkaart is ook de ambitiekaart uitgewerkt met daarop de natuurdoelen die de Provincie nastreeft. Inrichtingsaanvragen zullen worden getoetst aan de ambitiekaart. In 2010 zullen zowel de beheertypenkaart als de ambitiekaart door medewerkers van de afdeling Onderzoek en Planning op fouten en omissies worden nagelopen. Ook landelijk, via De12Landschappen en de Provincie Drenthe en het IPO heeft de afdeling Onderzoek en Planning inbreng geleverd inzake de aanpassingen voor het nieuwe subsidiestelsel. Waterschapslasten De aanslag waterschapslasten voor natuurterreinen in Drenthe (en elders in het land) riep veel discussie op. Het is een gunstige ontwikkeling te noemen dat de lasten voor natuurterreinen, als niet economische functie, sterk naar beneden zijn gebracht. Naar de mening van Het Drentse Landschap zijn veel van haar terreinen echter ten onrechte niet als natuurgebied beschouwd door de waterschappen. Hiertegen zijn bij alle Drentse waterschappen bezwaren ingediend. Naar aanleiding van deze bezwaren hebben in een aantal gevallen gesprekken plaatsgevonden. Deze verliepen in constructieve sfeer, het eindresultaat is echter mede afhankelijk van de afspraken die op landelijk niveau worden gemaakt.
16
OBN/EGM In 2009 werd bekend dat de OBN/EGM subsidie m.i.v. 2010 vervalt. Via deze regeling konden natuurorganisaties en particulieren veel extra herstel- en beheermaatregelen verrichten om de negatieve effecten van verdroging, verzuring en vermesting op te heffen. Een zeer succesvolle regeling voor het behoud van biodiversiteit, zo bleek uit een onderzoek van De12Landschappen. De resultaten zijn samengevat in Boven Verwachting - 20 jaar EGM-natuurherstel bij De12Landschappen. Het is nog onduidelijk of deze beheertaken uit de nieuwe SNL kunnen worden bekostigd. Voor wat betreft de hoge kosten van het goed kunnen beheren van de heide, lijkt dit niet reëel. In de natuurgebieden Scharreveld en Doldersummerveld konden met behulp van een OBN subsidie uit 2008 nog een aantal werkzaamheden worden verricht, zoals plaggen en maaien. Datzelfde werd gedaan in de natuur-
gebieden Bouwersveld, Uffelter Binnenveld, Smilder Oosterveld en Hijkerveld. In totaal werd 11 ha geplagd en afgevoerd. Gemaaid is er over een totale oppervlakte van ruim 37 ha in de gebieden: Doldersummerveld, Dalerpeel, Landgoed Vossenberg, Hijkerveld en Kampsheide. In 2009 werd voor de laatste keer een aanvraag ingediend en gehonoreerd. Deze werkzaamheden zullen in 2010 starten. Natura-2000 Medewerkers van de afdeling Onderzoek en Planning zijn vertegenwoordigd in de projectgroep van de Provincie Drenthe en zijn betrokken geweest bij het opstellen van beheerplannen voor het Drouwenerzand en Havelte-Oost (Holtingerveld), gebieden waar de stichting eigenaar of mede-eigenaar is. Tevens is medewerking verleend aan het bijwerken van de habitattypekaarten en zijn inventarisatiegegevens uit het archief ter beschikking gesteld. Inmiddels zijn 8 concept beheerplannen, waar
de Provincie Drenthe verantwoordelijk voor is, ingediend bij de minister van LNV. Ondertussen wordt gewerkt aan de definitieve uitwerking van de beheerplannen. Ook aan het tot stand komen van het Vogelrichtlijngebied Zuidlaardermeer, een plan dat getrokken wordt door de Provincie Groningen, is medewerking verleend. In de loop van 2009 is gestart met het Natura-2000 gebied Drents-Friese Wold, waar het ministerie van LNV en DLG de trekkers voor zijn. Begonnen is met het verzamelen van gegevens, vegetatiekaarten, soortkarteringen en de omzetting hiervan naar habitattypekaarten. In 2010 moet dit worden afgerond. Beheerwerkzaamheden Heidebeheer Naast de in het kader van de OBN uitgevoerde maatregelen heeft Het Drentse Landschap in eigen beheer 14 hectare gemaaid en afgevoerd, te weten in Doldersummerveld, De Wildenberg,
17
Boerenveensche Plassen, Dalerpeel en Scharreveld. Ook zijn in de opnieuw ingerichte terreinen als het Reigerveen en Scharreveld weer grote oppervlaktes (ongeveer 15 ha) gemaaid en is het maaisel afgevoerd. Door medewerkers van Natuurmonumenten is tijdens een veldwerkdag opslag van vliegdennen verwijderd in het Drouwenerzand. In het kader van het jubileumjaar werd deze ‘werkdag’ aangeboden aan de stichting. Door de vliegdennen in een zo vroeg mogelijk stadium te verwijderen, kan grote wildgroei worden voorkomen. Langs een ven vlakbij het fietspad nabij Diependal, is door een tweetal vrijwilligers de venrand vrijgesteld van bosopslag. Ook is het schapenraster op deze plaats naar buiten gezet zodat de schapen de opslag kort kunnen houden. Waar nodig zijn de veekerende rasters en vangkooien hersteld. Om voldoende spanning op de stroomdraden te houden, worden de rasters jaarlijks ge-
In 2009 is in de onderstaande terreinen onderzoek uitgevoerd: Broedvogels De meeste broedvogelkarteringen worden uitgevoerd volgens de BMP-methode. De gegevens worden in dat geval ook doorgeleverd aan SOVON. Doldersummerveld, Bouwersveld, Landgoed Vledderhof, Uffelter Binnenveld, Boerenveensche Plassen, Kremboong, De Palms, Hijkerveld, Kampsheide, Scharreveld, Bongeveen, Landgoed Rheebruggen, Hunzedal/Annermoeras, Hunzedal/Zoersche Landen, Hunzedal/Duunsche Landen, Reestdal/Schrapveen, Gasterse Duinen en Drouwenerzand. Eigendommen in het Hunzedal bij Buinen en Westdorp draaien mee in het landelijk weidevogelmeetnet. Reptielen In diverse terreinen worden reptielen gemonitoord volgens de RAVON-transsektmethode. In enkele terreinen wordt de adderpopulatie met behulp van fotografie en individuele herkenning bestudeerd: Hijkerveld, Gasterse Duinen, Bouwersveld, Doldersummerveld, Scharreveld, De Kleibosch. Zoogdieren In de meeste terreinen wordt de ontwikkeling van de dassenstand gemonitoord door periodiek de burchten te karteren. Een toenemend aantal burchten in terreinen van de stichting draait ook mee in het “Kleintjes-dassenproject”. Een gezamenlijke dassentelavond met inzet van veel vrijwilligers i.s.m. Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. In de Gasterse Duinen vindt jaarlijkse konijnentelling plaats i.h.k.v. landelijke konijnenmonitoring van de VZZ. In het terrein Hondstong is in 2009 onderzoek gedaan naar de verspreiding van muizensoorten. Vanuit Het Groninger en Het Drentse Landschap is een werkgroep bevermonitoring samengesteld. Deze groep volgt de ontwikkelingen van uitgezette Bevers ter evaluatie van het uitzetproject. Vlinders en libellen In 2009 werden onder meer het Hijkerveld, Drouwenerzand, De Palms, en Nuilerveld geïnventariseerd op vlinders en/of libellen. In het Doldersummerveld en Bouwersveld wordt de vlinder- en libellenstand gekarteerd door de Vlinderstichting als onderdeel van een uitgebreidere inventarisatie van het Drents-Friese Wold. In het Drouwenerzand, Orvelterzand, Landgoed Rheebruggen en bij Landgoed Vossenberg werden nachtvlinderinventarisaties uitgevoerd. F lora en vegetatie Landgoed Vossenberg incl. natuurontwikkelingsprojecten Hamveld en Reigerveen, Kampsheide, Hunzedal/Elzenmaat, Hunzedal/Duunsche Landen, Hunzedal/Zuidoevers, Bloemendellen, Gastersche Holt, Reestdal en de graslanden van Landgoed Rheebruggen. peciale aandacht (kartering van) kwetsbare soorten S Kwartelkoning Grauwe klauwier Gentiaanblauwtje Oeverzwaluw Heivlinder Kommavlinder Veenvlinders Das verig O Er lopen onderzoeken naar aspecten van verjonging van de Jeneverbes in diverse terreinen.
18
controleerd en vrijgemaakt van begroeiing door medewerkers van de reclassering en door een groepje enthousiaste vrijwilligers. Maatwerk voor zeldzame soorten van stuifzanden In het Orvelterzand, het Drouwenerzand en het Elper Westerveld zijn dit jaar kleinschalige beheermaatregelen uitgevoerd die betaald werden uit de Leefgebiedenbenadering van het Rijk. De maatregelen bestonden onder meer uit kleinschalig plaggen in dichtgroeiend stuifzand. Met dit soort ingrepen wordt het leefgebied van Kommavlinder en Heivlinder en diverse soorten korstmossen verbeterd. Op het Orvelterzand is het onder andere de bedreigde korstmossensoort Hamerblaadjes waarvoor de maatregelen bedoeld zijn. De maatregelen werden mogelijk gemaakt dankzij de medewerking van de Vlinderstichting. Beheer cultuurlandschap 2009 was een bijzonder jaar omdat vrijwel alle (beekdal) graslanden gemaaid en afgevoerd konden worden. Iets wat de laatste jaren bijna niet meer is voorgekomen doordat er grote neerslagperiodes waren. De meeste vegetatie is afgezet door middel van zogenaamde gras-op-stam contracten met landbouwers. Daarnaast is een deel van de graslanden geoogst voor wintervoer voor de dieren op de eigen bedrijven. In het Reestdal (Schrapveen) is plusminus 6 ha gemaaid met een speciale wetlandmaaier die geschikt is voor natte gebieden. Gras en Pitrus dat niet als ruwvoer gewonnen kon worden, is gemaaid en uiteindelijk afgevoerd naar biovergisters of composteerinrichtingen. In 2009 hebben we voor het eerst gewerkt met uitgestelde maaidata in een aantal natuurgebieden, overeenkomstig de Gedragscode Natuurbeheer. Deze over het algemeen latere maaidatum heeft wel tot gevolg dat het beheer duurder is geworden omdat meer ongeschikt ruwvoer moet worden afgevoerd.
Op de beheersboerderijen wordt op akkers graan verbouwd. Naast een schoon voederproduct voor het vee, levert het ook een grote rijkdom aan flora en fauna op. Vooral de vele bloeiende Korenbloemen zijn in de zomer een lust om te zien. Beheer van bos- en landschapselementen In totaal werd 907 hecatare bos gedund. Dit gebeurde in Takkenhoogte, Kremboong, Esbosjes Zuidwolde en in enkele bosjes bij het Oude Diep. Daarnaast is er nog ruim 600 m3 (brand)hout op stam verkocht aan particulieren verdeeld over diverse reservaten. In het najaar en in de winter worden waar nodig landschapselementen en bossingels opgezaagd of uitgedund. Ook hier moeten af en toe net als bij het heidebeheer de rasters worden vrijgemaakt om een goede veekering te garanderen. In diverse reservaten is door eigen medewerkers en door me-
dewerkers van Alescon de Prunus bestreden. Door hier jaarlijks voldoende aandacht aan te geven is de prunusdruk onder controle. Jaarlijks worden de bomen welke vruchten gaan dragen, geveld en ingesmeerd. Hierdoor vindt er in ieder geval geen oncontroleerbare verspreiding plaats van nieuwe prunusbomen. Langs wegen en paden wordt in het voorjaar, gelijktijdig met de schouw van de wandelroutes, gekeken of er zich geen gevaarlijke situaties voordoen met hangende takken of omgevallen bomen. Natuurontwikkeling In de nazomer worden de meest ruige delen van de opnieuw ingerichte natuurontwikkelingsgebieden gemaaid en wordt het maaisel afgevoerd. Vooral in het Hunzedal gaat het om grote oppervlaktes in de deelgebieden Elzenmaat, Annermoeras en de Duunsche Landen. Waar veel probleemsoorten als Jacobskruiskruid en Akkerdistel voorkomen,
19
wordt ook in het voorjaar al gemaaid om verdere verspreiding door zaad te voorkomen. Door dit consequent te doen vindt er geen uitbreiding meer plaats en is de overlast naar de omgeving minimaal. In het verslagjaar is de inrichting van het LOFAR gebied afgerond. Ondanks enige vertraging in het voorjaar vanwege het broedseizoen, heeft de oplevering in september toch plaats kunnen vinden. De oppervlaktes waar geen antenneveldjes zijn, zijn ingezaaid met gras. Doel is om het gebied te beheren als weidevogelgebied. Het is het eerste gebied van Het Drentse Landschap waar deze vorm van beheer wordt toegepast. Tot nu toe leenden de reservaten zich hier niet voor. Door het open en weidse karakter van het LOFARgebied, is de verwachting dat weidevogels zich hier prima thuisvoelen. Om het gebied aantrekkelijk voor ze te maken zijn sloten gedempt en wordt het water vastgehouden.
Als het water boven een bepaald peil komt, stroomt het via een slenkenstructuur vertraagd af naar het Achterste Diep. Voorts zullen de gronden bemest worden met stalmest. In 2010 zullen lokale vogelaars Het Drentse Landschap assisteren bij het tijdig signaleren van broedvogels voordat de beheermaatregelen uitgevoerd worden. Eigen beheerbedrijven Op de gecombineerde aanvraag werden 590 percelen met een areaal van meer dan 2.400 hectare op kaart ingetekend en op bijbehorende lijsten geschreven. Het is de grond die de stichting in eigen gebruik heeft voor haar veestapel. In augustus 2009 heeft Het Drentse Landschap haar bezwaren t.a.v. de toegekende toeslagrechten in 2006 mondeling toegelicht bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven te Den Haag. Van het College werd eind december bericht ontvan-
gen dat het ministerie van LNV haar destijds genomen besluit moet heroverwegen. Het college vindt dat 800 hectare ten onrechte betrokken is bij de berekening van het totale hectareareaal die aan de berekening van de toeslagrechten ten grondslag ligt. Het Skal kwam tot deze conclusie omdat ze ervan uitging dat de stichting de stieren in Doldersum te vroeg op stal had gezet. Schaapskudden Voorjaar 2009 is het jaarverslag 2008 van de herders opgesteld. Dit is ter verantwoording naar het ministerie van LNV en de Provincie Drenthe gestuurd. De lijst van uitgevoerde werkzaamheden bij de schaapskooi en de heidevelden is indrukwekkend. Deze verantwoording, inclusief het kosten/baten overzicht gaven geen reden voor opmerkingen door de subsidiënten. De 998 ooien gaven 762 lammeren, waardoor het reproductiecijfer op 76 % komt te liggen.
20
De beide kooien Hijkerveld 73% en Doldersum 63%, drukken het reproductiecijfer. In Doldersum waren de enters niet gedekt en voor het Hijkerveld geldt dat de dekrammen in een slechte conditie waren. Dit najaar zijn Schoonebeker dekrammen gekocht bij een herder in Limburg. Beheerboerderijen De afkalverij verliep voorspoedig. 122 Zoogkoeien gaven 115 kalveren (94%). De opbrengsten van de graanakkers lagen dicht bij het gemiddelde van Het Drentse Landschap in de afgelopen jaren: zaad (2.210 kg/ha) en stro (1.730 kg/ha). Ook de grasoogst was goed. Bij de vier bedrijven is zo’n 100 hectare akkerland en ruim 450 hectare grasland in gebruik. Op 1 april 2010 waren er 254 Schotse Hooglanders en 409 Limousinrunderen. Jaarlijks worden begunstigers van de stichting in de gelegenheid gesteld om Vlees van het Landschap te bestellen.
Voor de vleesactie zijn in het verslagjaar 750 bestelbonnen binnengekomen. Dit is iets meer dan in 2008. Toen waren het 725. Pachtcontracten In het Hunzedal zijn meer dan honderd pachtcontracten afgesloten voor het gebruik van reeds verworven landbouwgronden die wachten op inrichting. Ook in andere terreinen zijn enkele (beheers-) pachtcontracten uitgegeven. Voor een perceeltje grond dat aansluit aan een particulier erf in Orvelte werd een grondgebruikovereenkomst afgesloten. Van oudsher worden de schraallanden aan derden uitgegeven door middel van zogenaamde ‘gras-op-stam’ contracten. Voor het inscharen van vee op de heidevelden en/of in de weidegebieden, worden jaarlijks met boeren zogenaamde ‘inscharingscontracten’ opgesteld. Tenslotte zijn met 20 jagers en boermarken nieuwe jachtcontracten afgesloten.
Onderzoek Het meerjarige onderzoek naar fauna, stuifzand en korstmosvegetaties, dat uitgevoerd wordt door de Universiteit van Amsterdam, Stichting Bargerveen en de Wageningen Universiteit werd nog voor een jaar verlengd. Het onderzoek maakt deel uit van een landelijk stuifzand onderzoek. De gegevens en de beheeraanbevelingen zullen in een OBN rapport ‘Stuifzand’ worden verwerkt. In 2009 zijn terreinen van Het Drentse Landschap ter beschikking gesteld voor een tweetal onderzoeken. Vanuit het onderzoeksconsortium WUR, NIOO en VOFF wordt onderzoek gedaan naar de effecten van kunstlicht op populaties van dieren en planten. Speciale aandacht gaat uit naar de interactie tussen vraat en vaatplanten en de broedbiologie van vogels. Het Drouwenerzand is hiervoor mogelijk een geschikte locatie. In het Reestdal zal een experimenteel onderzoek uitgevoerd worden naar de eutrofiërende effecten van bevloeiing met respectievelijk slibarm en slibrijk oppervlaktewater. Trekkers hiervan zijn Alterra en KWR. De uitkomsten kunnen van belang zijn voor de keuze van gebieden die in aanmerking komen voor het bergen van water. In het kader van het verschijnen van het rapport ´20 jaar ontgronden voor natuur op zandgronden’, heeft Het Drentse Landschap deelgenomen aan een symposium. In dit onderzoek dat ondersteund werd door De12Landschappen, is gekeken naar de effectiviteit van het afgraven van de verrijkte bouwvoor. Naast zeer positieve resultaten, zoals herstel van het gebied en de terugkeer van Rode Lijstsoorten, zijn er ook lessen uit het onderzoek te leren. Bijvoorbeeld dat het belangrijk is om vast te stellen hoe groot de fosfaatbelasting is en vooral hoe diep de fosfaat nog in de grond zit.
21
Wetenschappelijke Advies Commissie (WAC) De Wetenschappelijke Adviescommissie is in 2009 driemaal bijeen geweest. Alle bijeenkomsten werden gecombineerd met een terreinbezoek. Zoals gebruikelijk werden lopende projecten en onderzoeken besproken. In het kader van de Landinrichting werd De Kleibosch bezocht. Er is uitgebreid stilgestaan bij de ontwikkelingen in de verschillende deelgebieden. Tijdens de tweede bijeenkomst is een terreinbezoek gebracht aan het LOFAR gebied. Hier werd vooral gesproken over de unieke combinatie van technische ontwikkeling en nieuwe natuur. Ook het beheer van het gebied als weidevogelgebied kwam aan de orde. De derde bijeenkomst werd gehouden in het Reestdal i.s.m. een aantal medewerkers van het Waterschap Reest en Wieden. Het waterschap is trekker van het Water Op Maat Project (WOM) Reestdal. Vanuit het waterschap is uiteraard vooral aandacht voor de doelen van de KRW, WB 21 en GGOR . Deze doelen kunnen gekoppeld worden aan de gezamenlijke wens voor het opheffen van de verdroging, realisatie van de EHS en waar mogelijk herstel van kwelstromen.
Cultureel erfgoed
3
Er komt beleidsmatig steeds meer aandacht voor het behoud van het Drents culturele erfgoed. Dat is ook nodig want nog vrijwel maandelijks benaderen organisaties en particulieren ons om hen te helpen monumentaal erfgoed over te nemen of te helpen behouden. Omdat we niet over voldoende middelen en mankracht beschikken is structurele hulp van Provincie en Rijk noodzakelijk. Door middel van voorlichting en educatie hopen we ook de aandacht voor dit onderwerp te vergroten. Datzelfde geldt voor de inzet op het punt van de Ruimtelijke Ordening. Het Drentse Landschap probeert ongewenste ruimtelijke ontwikkelingen te signaleren en zo mogelijk in goede zin om te buigen.
22
Externe belangenbehartiging Hieronder wordt een overzicht gegeven van de taken die Het Drentse Landschap op het gebied van belangenbehartiging heeft uitgevoerd. Tevens is in dit hoofdstuk in een kader een lijst met netwerkactiviteiten te vinden. Trustorganisatie De rol van Het Drentse Landschap in het culturele erfgoed neemt nog steeds toe. In 2009 werden met de Provincie Drenthe de eerste verkennende gesprekken gevoerd over hoe deze rol er uit zou moeten komen te zien om zo goed mogelijk haar taak als erfgoedorganisatie te kunnen uitvoeren. Het Drentse Landschap ambieert een trustorganisatie te zijn die via het verwerven van karakteristieke monumentale gebouwen het verhaal van Drenthe wil vertellen. Een sterk punt is dat ze zich bezighoudt met ensemble van gebouw en omgeving. Het voornemen is om in 2010 een onderzoek te laten uitvoeren naar wie welke taken en verantwoordelijkheden heeft in het culturele erfgoed van Drenthe. Veenhuizen In 2009 is Het Drentse Landschap nauwer bij de ontwikkelingen rond Veenhuizen betrokken geraakt. De nota ‘Veenhuizen in beweging’ biedt goede perspectieven om het in gang gezette ontwikkelingsproces ook bestuurlijk goed af te ronden. Samen met de Provincie Drenthe en de Gemeente Noordenveld werd op 19 maart in Nieuwspoort te Den Haag een goed onderbouwd pleidooi gehouden voor het aanwijzen van Veenhuizen als Unesco Werelderfgoed. Later in het jaar werd een symposium in Veenhuizen gehouden over de modernisering van de monumentenzorg. Waarbij dit erfgoed als voorbeeld voor die nieuwe werkwijze werd voorgedragen. Er wordt nadrukkelijk nagedacht over de bestuurlijke toekomst voor Veenhuizen als stichting dan wel als Maatschappelijke Onderneming. Mogelijk kan Het Drentse Landschap daarbij een rol spelen. Koepeloverleg Twee keer per jaar wordt door een aantal culturele organisaties
in Drenthe, verzameld in het DOD, met de gedeputeerden Klip en Munniksma gesproken in het zogenaamde Koepeloverleg. Onderwerpen die aan de orde komen zijn de culturele agenda, festivals in Drenthe, gebiedspromotie via bebording, het landschap als cultureel erfgoed, de Drentse Canon, maar ook landschap en cultuurhistorie. De laatstgenoemde onderwerpen zijn door Het Drentse Landschap ingebracht omdat middelen en een instrumentarium ontbreken om beter met ons grootste culturele erfgoed om te gaan. Ondanks talloze initiatieven is de sector somber gestemd over het perspectief voor het landschap. Mede gezien het feit dat in de nieuwe WRO de gemeenten de grootste verantwoordelijkheid hiervoor toebedeeld krijgen. In het in relatie tot het Omgevingsplan opgestelde Cultuurhistorische Kompas wordt door de Provincie daar een grote verantwoordelijkheid neergelegd. Het integrale karakter van ons mooie Drentse landschap komt hierdoor mogelijk onder druk te staan. Herbestemmingsagenda Het Drentse Landschap vroeg in 2008 tijdens het in Veenhuizen gehouden Kerkensymposium, samen met de Stichting Oude Drentse Kerken, Stichting Oude Groninger Kerken en Drents Plateau, aandacht voor het behoud van onze kerken. Deze hartenkreet is door de Provincie Drenthe opgepakt en zij heeft Drents Plateau gevraagd om een nota over ‘Leegstand en Herbestemming’ van kerken en andere moeilijke gebouwen op te stellen. Dit initiatief heeft uiteindelijk geleid tot het vrijmaken van vele miljoenen om actief naar herbestemming en restauratie te zoeken. Er is een consulent bij het Drents Plateau aangesteld die vanaf 2010 concreet restauraties zal gaan begeleiden.
23
Atelierraad Mooi Drenthe Enige jaren geleden hebben Het Drentse Landschap en de Natuur en Milieufederatie Drenthe gezamenlijk een project ‘Kiek op Drenthe’ uitgevoerd. Doel van het project was aandacht te vragen voor de verrommeling van de woon- en leefomgeving in Drenthe. Het heeft erg lang geduurd maar nu heeft de Provincie Drenthe het initiatief genomen door een samenwerkingsverband ‘Mooi Drenthe’ in het leven te roepen. Op 9 april 2009 werd in de Hof van Saksen de aftrap hiervoor gegeven. Aan het einde van het jaar verscheen namens het samenwerkingsverband de startnotitie ‘Atelierraad Mooi Drenthe’. Naar wij hopen zal in 2010 ook echt aan het werk gegaan worden om de ruimtelijke kwaliteit van Drenthe op inspirerende manier tegen verwording te beschermen. Bond Heemschut De afgelopen jaren is de wens gegroeid om in de praktijk meer samen te werken op het punt van het behoud van de ruimtelijke kwaliteit in Drenthe. De gedachte heeft post gevat dat zulks ook in relatie met het Drents Actie Overleg vorm gegeven kan worden waardoor ook monumentenzorg en gebouwd erfgoed een plek in de samenwerking krijgt. De NMFD ziet mogelijkheden om ook dit onderwerp vorm te geven via haar vrijwilligersnetwerken in de provincie. In elk gemeente zou er een werkgroep moeten komen die naast de belangen van natuur en landschap ook let op het culturele erfgoed in de ruimtelijke ordening.
Projectontwikkeling In 2009 heeft Het Drentse Landschap wederom veel projecten voorbereid op het gebied van het culturele erfgoed. Naast het zoeken naar partners en financiering, moesten er vooral veel plannen worden gemaakt voor hoe deze projecten uitgevoerd zouden moeten worden. Hieronder een overzicht van de meest in het oogspringende projecten. Huis ter Hansouwe Op de valreep van 2009 heeft Stichting Het Drentse Landschap Huis ter Hansouwe bij Peize verworven. Het huis stamt uit de middeleeuwen en is gebouwd als een steenhuis, hetgeen er op duidt dat het een zekere strategisch-militaire oorsprong heeft gekend. De totaliteit van huis, landschap, natuurontwikkeling en ligging nabij de stad maakt het een van de meest betekenisvolle en identiteitsrijke plekken in Noord-Drenthe en daarmee van maatschappelijk belang. De verwerving was mede mogelijk dankzij steun uit het Europese Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn Platteland. Daarnaast waren er bijdragen van de Provincie Drenthe, Gemeenten Noordenveld en Tynaarlo, DLG in het kader van de Herinrichting Peize, Regiofonds Groningen-Assen, Stichting Het Drentse Landschap en de Nationale Postcode Loterij. Al vrij snel na de verwerving is een start gemaakt met het onderzoek naar de geschiedenis en de historische geografie van Ter Hansouwe. Het onderzoek werd mede mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van Stichting Geertruida Gerharda Bolhuis, JMfonds en het Prins Bernhard Cultuurfonds. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Drents Plateau zijn gevraagd om de geschiedenis van dit bijzondere pand en het landschap eromheen in beeld te brengen. Artist in Residence Een van de best bewaarde geheimen van Orvelte is het atelier van
de vermaarde graficus Ton Wegner (1926). Al vanaf het begin van de zeventiger jaren van de vorige eeuw werkte hij als vrije kunstenaar in zijn eigen grafisch werkcentrum aan de Schoolstraat 3 in Orvelte. Onder de vele prijzen die hij gedurende zijn lange leven kreeg, hoort onder andere de Culturele Prijs van Drenthe die hij in 1995 mocht ontvangen. In 2010 is hij op 84-jarige leeftijd overleden. Stichting Grafisch Erfgoed koesterde al lang een wens om vlakbij het atelier een proeflokaal te realiseren waar het werk van Ton Wegner kan worden voortgezet. In 2009 ging deze wens in vervulling en kon een nieuwe grafische werkplaats in gebruik worden genomen. Een paar maanden later werd de Artist in Residence het Grafisch Centrum in Orvelte opgeleverd. De huurder van het pand wil hier kunstenaars de mogelijkheid bieden om projecten uit te voeren. Verwerving molen Stichting Het Drentse Landschap heeft het beheer van de onlangs gerestaureerde molen en de nog in vervallende staat verkerende molenaarswoning van Gieterveen in 2009 overgenomen van de Drentse Molenstichting. Het is de eerste molen van de stichting. Met name het mooie dorpsensemble van molen en molenaarswoning, gelegen langs een zijstroompje van de Hunze, maakt dit complex een waardevolle toevoeging aan haar bezit. Inmiddels is er een ontwerp gemaakt voor de verbouwing van de molenaarswoning en werd de bouwvergunning aangevraagd.
24
Keuterij Van Goor Het Drentse Landschap heeft keuterij Van Goor kunnen verwerven mede dankzij steun van de Provincie Drenthe en TenneTmiddelen. De keuterij is van voor de Tweede Wereldoorlog en moet gerestaureerd worden. Het ligt in de bedoeling deze keuterij te herbestemmen als woning met erfgoedlogies. Ook het landschap zal opnieuw ingericht worden. De planvorming is in volle gang. Boerderij Eesinge Bij wijze van grote uitzondering kon deze boerderij met gebinten uit 1547, met ILG en TenneT middelen verworven worden. Momenteel worden er in samenwerking met de Stichting Hospice Meppel e.o. plannen gemaakt om op dit unieke Reesterf een hospice te realiseren. Ook het landschap en de tuin zullen heringericht worden. In 2010 zal de financiering moeten worden gezocht.
Gebouwenbeheer De afdeling Gebouwen is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van 252 gebouwen, variërend van een stookhut tot een landgoed. In bijlage 6 staat een uitgebreid overzicht van de gebouwen die Het Drentse Landschap beheert. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de belangrijkste activiteiten die in 2009 binnen de afdeling speelden. Algemeen De afgelopen jaren is er door de vergrijzing een afname van het aantal specialisten in het restauratieambacht. De instroom van jongeren voor een restauratieopleiding is veel te klein waardoor het steeds moeilijker wordt om goede aannemers voor het restaureren van monumenten te vinden. Daarom heeft een aantal bouwopleiders, zoals Fundeon en OCW, in samenwerking met Drents Plateau en de twee grootste monumentenbezitters van Drenthe, Het Drentse Landschap en de Maatschappij van Weldadigheid, een convenant Restauratie leerling-bouwplaatsen ondertekend. Dit betekent dat Het Drentse Landschap bij elke restauratie verplicht is om leerlingbouw-
plaatsen voor jonge bouwvakkers ter beschikking te stellen. Zo wordt de instroom van vaklieden in de monumentenzorgsector gestimuleerd. Herbouw en restauratieprojecten Eind 2009 werd een start gemaakt met de herbouw van de schaapkooi te Orvelte. Ook werd gestart met de herbouw van de schaapskooi te Westerbork. In deze nieuwe kooi zullen verschillende functies worden ondergebracht zoals wonen, rayonkantoor en werkschuur. De verbouwing van de kantoorpanden aan de Kloosterstraat 9 en 11 in Assen kon niet worden opgepakt omdat de vergunning voor de bouw van de glazen verbindingscorridor aan de achter-
25
kant niet werd verleend. In 2010 wordt wel gestart met de interne verbouwing van de panden. De verwachting is dat in het najaar van 2010 de nieuwe kantoorpanden in gebruik genomen kunnen worden. De restauratie van het casco van de boerderij Begeman in Nieuw-Annerveen is ter hand genomen. Dit zal in het voorjaar van 2010 gereedkomen. Voor de interne verbouwing zijn plannen gemaakt en is de zoektocht naar financiering gestart. Het is de bedoeling om het complex multifunctioneel te maken zodat het onder andere geschikt is voor wonen, werken en publieksvoorlichting. Beheer gebouwen Het voorhuis van de keuterij te Midlaren werd opgeleverd. Daarmee was de volledige restauratie een feit. In het voorhuis werd een ruimte leefkeuken gecreëerd, voorzien van vloerverwarming en een eenvoudig uitgevoerd keuken in een landelijke stijl met granieten aanrechtblad. De restauratiewerkzaamheden aan het Schultehuus te Diever werden afgerond. Zo werden het dak geïsoleerd en dakkapellen verwijderd. Tevens werden het metselwerk en het voegwerk van de gevels en de schoorstenen hersteld. Gedurende het jaar werd aan verschillende panden groot onderhoud schilderwerk uitgevoerd. O.a. aan De Havixhorst te De Schiphorst (hoofdgebouw, koetshuis, schathuis en tuinkas) en boerderij Tichelwerk te Foxwolde. Eveneens werden een aantal panden voorzien van nieuw riet. Zo werden onder andere het voorhuis van de Tingieterij te Orvelte, de noordzijde van het Jachthoes te Orvelte en de hooiberg van beheersboerderij De Uilenburcht te Zuidwolde voorzien van nieuwe riet. Voor de eigen bedrijfvoering werd bij beheersboerderij Sophiahoeve te Doldersum door eigen medewerkers een nieuw drooghok gebouwd.
Onderzoek Het Drents Plateau heeft in opdracht van de Gemeente Meppel onderzoek gedaan naar de cultuurhistorische betekenis van het gebied rond de recent door Het Drentse Landschap verworven boerderij Eesinge. Deze boerderij is één van de vijf kernerven waaruit Meppel is ontstaan. Ook de percelering van het landschap is al eeuwenoud. De Gemeente Meppel gebruikt deze studie als inbreng voor de ontwikkeling van de stadsrand. Naast de natuur van het Reestdal is ook de cultuurhistorie van groot belang en verdient een duidelijke plek binnen de toekomstige planvorming. Tussen Peize en Eelde ligt een van de meest bijzondere monumentale boerderijen van Drenthe: Huis ter Hansouwe, het enige steenhuis van Drenthe dat teruggaat tot de 14e eeuw. Begin 2010 heeft Het Drentse Landschap dit bijzondere pand met steun van de Provincie Drenthe kunnen verwerven. In 2009 is samen met het Drents Plateau, de Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed en de bewoners reeds een onderzoek gestart om beter in beeld te brengen hoe bijzonder deze boerderij precies is. Als
monument, in archeologisch en historisch-geografische zin, maar ook als machtszetel van belangrijke adellijke families die een rol speelden in de verhoudingen tussen Drenthe en Groningen. Huur en erfpacht In 2009 zijn er veel nieuwe bewoners gekomen. Zo werden er nieuwe huurders gevonden voor boerderij Kamps te Rolde, de keuterij te Midlaren, Rheebruggen 10 te Rheebruggen en Brugstraat 2 te Orvelte (voormalige Bokkesprong) Eind 2009 gaf Alescon aan halverwege 2010 het Hoolhuus te Orvelte te gaan verlaten. De zoektocht naar nieuwe huurders is inmiddels gestart. De verwachting is dat snel nieuwe huurders zullen worden gevonden. Landschapslogies In het voorjaar is de nieuwe website www.drentslandschaplogies.nl speciaal voor de verhuur van de vakantiewoningen gereed gekomen. Dit heeft zeker bijgedragen tot het mooie resultaat van de bezettingsgraad over het gehele jaar van 72%, een stijging van 4% in vergelijking met 2008. Het Hertenhuisje is onverminderd populair met 87% en ’t Haantje heeft de trend van het eerste
26
half jaar kunnen vasthouden met 77%. Het Kleinste Huisje, De Kleine Pimpernel en het Schepershuisje volgen respectievelijk met 77%, 70% en 64%. De Grote Pimpernel blijft iets achter met 55%. Op de valreep van het jaar is een vakantiewoning (voormalige keuterij) in de boswachterij bij Gijsselte aangekocht. Deze woning biedt de ruimte om gezelschappen van 8 tot 10 personen onderdak te bieden, wat tot op heden niet tot de mogelijkheden behoorde.
Cultuurhistorie Voor Het Drentse Landschap is cultureel erfgoed een breed en niet duidelijk af te bakenen begrip. Het gaat immers niet alleen om de gebouwde omgeving, maar ook om het landschap, de archeologie en andere cultuurhistorische elementen die in het landschap voorkomen zoals natuurlijke bouwwerken (veenterpen) en routestructuren. Duidelijk is dat de mens altijd een rol speelt in het culturele erfgoed; de mensen hebben het landschap en alles wat hierin voorkomt vormgegeven en pas in hun verhaal krijgt het landschap zin en betekenis. Hieronder staan we stil bij een aantal cultuurhistorisch waardevolle ontwikkelingen. Stichting Oud Drenthe Op 16 april werd bij de notaris in Gieten een overdrachtsakte getekend waardoor de eigendommen van Stichting Oud Drenthe naar Het Drentse Landschap zijn overgegaan. Het betreft 16,5 ha, gelegen rond de Emmerschans, de Katshaarschans (bij Coevorden) en de Zwartendijksterschans (bij Een). Naast het feit dat Het Drentse Landschap zeer ingenomen is met de gebeurtenis maakt het ook weemoedig. Stichting Oud Drenthe bestaat dit jaar 80 jaar en is daarmee 5 jaar ouder dan Het Drentse Landschap. Het is ook een beetje spijtig dat zo’n oude en gerenommeerde instelling ermee stopt. Maar het besluit van het bestuur stond vast. Men is van mening dat de taken van Oud Drenthe beter door Het Drentse Landschap voortgezet kunnen worden. Er wordt momenteel gewerkt aan beheerplannen om het achterstallige onderhoud op te heffen.
tie worden toegevoegd aan het onderhoudsabonnement met de Archeologische Monumentenwacht. Vijftig procent van de totale kosten wordt door de Provincie Drenthe uit de zogenaamde ILG-gelden betaald. Het Prins Bernhard Cultuurfonds levert een bijdrage van € 2.000,-- . Archeologie Tot nu toe is het nog niet gelukt om beleidsmatige en financiële steun te krijgen voor de informatievoorziening bij de hunebedden. Vanuit de Provincie Drenthe wordt sterk aangedrongen op het gebruik van nieuwe communicatiemiddelen zoals GSM
Restauratie grafheuvels In diverse natuurreservaten van Het Drentse Landschap liggen enkele tientallen grafheuvels. Met de Archeologische Monumentenwacht uit Amersfoort heeft de stichting een contract dat deze grafheuvels regelmatig door hen worden geïnspecteerd en indien nodig kleine herstelwerkzaamheden worden uitgevoerd. Het normale beheer als maaien van de vegetatie en het ‘boomvrij’ houden van de heuvels wordt door de medewerkers van Het Drentse Landschap uitgevoerd. Een viertal heuvels, twee op het Landgoed Vossenberg, een op het Landgoed Vledderhof en een heuvel in de Gasterse Duinen zijn in slechte staat van onderhoud. De heuvels zullen na consolida-
27
en Ipod. Dit voorstel zal worden meegenomen in een nieuwe subsidie-aanvraag. Tijdens de jaarlijkse inspectie van de bij Het Drentse Landschap in beheer zijnde hunebedden zijn geen noemenswaardige verstoringen geconstateerd. In het najaar zijn alle grafheuvels in de natuurgebieden weer gemaaid en is het maaisel afgevoerd. Hierdoor blijven deze archeologische objecten in goede staat en zichtbaar in het landschap. Stichting Tuin van de Eeuwigheid Het bestuur van de stichting is in 2009 een aantal keren bijeen gekomen. Onderwerpen die aan de orde zijn gekomen betroffen het projectplan dat door Arcadis wordt gemaakt om financiering te vinden voor de uitvoering van de plannen. Ook is gesproken over de huisstijl en een communicatieplan. De stichting hoopt in 2010 met de prospectus langs diverse organisaties, fondsen en bedrijven te kunnen gaan om steun te vragen voor het project.
Beeldende kunst Stichting Beeldenpark De Havixhorst Gedurende het gehele jaar is hard gewerkt aan het schrijven van een ontwikkelingsplan voor de Provincie Drenthe. Samenwerking met het Museum Beelden aan Zee in Scheveningen was een van de fundamenten van het plan. Uiteindelijk heeft het ontwikkelingsplan er niet toe kunnen leiden dat de stichting structurele steun van de Provincie krijgt. In 2010 gaat de stichting zich beraden op hoe alsnog een langdurige subsidie kan worden verkregen. Ondertussen is al wel de website gelanceerd en vinden er gesprekken plaats met Museum De Fundatie in Zwolle om te komen tot een nauwere samenwerking. De eerste resultaten hiervan moeten zichtbaar worden tijdens de nieuwe tentoonstelling ‘Mythe en Loofhout’ die in de zomer van 2010 in het beeldenpark te bezichtigen is.
Galerie Lemferdinge Met ingang van 2009 is de Culturele Raad Eelde verantwoordelijk voor de exposities in Galerie Lemferdinge. Er zijn 5 tentoonstellingen geweest, variërend van schilderijen, foto´s, tot bronzen beelden en quilts. Het gemiddelde bezoekersaantal bedroeg zo’n 400 belangstellenden per expositie. Naast de gewone exposities is er een overzichtstentoonstelling geweest van alle kunstenaars die deelnamen aan de Kunstroute ´Kunst Thuis´ in Eelde/Paterswolde, die op 2e Pinksterdag zo’n 300 bezoekers trok. Voor de najaarstentoonstelling was een van de kunstenaars gevraagd een lezing te houden over zijn werk. Hiervoor was veel belangstelling. Omdat het problematisch bleek om kunstenaars te vinden die nog bereid zijn om een eigen bijdrage te betalen, is voor 2009 een subsidie verleend door de Gemeente Tynaarlo. Door
28
opschonen van het adressenbestand en het terugbrengen van de onkosten voor PR zijn de kosten voor het organiseren van een expositie drastisch omlaag gebracht. De Galerie Lemferdinge wordt inmiddels gerund door 17 vrijwilligers. Landmark Chris Booth Vanuit het Hunebedcentrum en de Deelgebiedscommissie Borger is het initiatief genomen om in het gebied Bronnegermaden een landart kunstwerk te realiseren van de internationaal vermaarde Nieuw Zeelandse kunstenaar Chris Booth. Samen met Het Drentse Landschap, Provincie Drenthe en Gemeente Borger Odoorn is onderzocht waar dit het beste zou kunnen. Uiteindelijk is de keus gevallen op een plek op de flank van het gebied, een locatie buiten de EHS. In 2010 moet duidelijk worden of het project doorgang kan vinden.
Stichting Oude Drentse Kerken (SODK) Stichting Oude Drentse Kerken werd in 2003 opgericht met als doel een vangnet te bieden indien er geen andere opties meer voorhanden zijn tot behoud van de kerk. De verwachting was toen dat dat voor 2 à 3 kerken zou gelden, maar deze aanname was onjuist. Gelukkig zijn veel kerkgemeenschappen in staat om hun eigen kerk te beheren. In 2009 zijn wel diverse gesprekken gevoerd waarin de rol van de Stichting Oude Drentse Kerken werd toegelicht. In dit hoofdstuk een overzicht van deze gesprekken en andere belangrijke activiteiten waar de stichting in 2009 mee bezig was. Belangenbehartiging Gezien de voortdurend verslechterende bouwkundige toestand van de Anthoniuskerk te Zwartemeer werd in samenspraak met de RCE en de eigenaar getracht een restauratiebestek te maken. Omdat steun vanuit de Provincie en de Gemeente Emmen ontbrak en de SODK de benodigde € 25.000,-- ontbeert, werd dit initiatief afgebroken. Eind 2009 kwam dezelfde kerk nu via de Versnellingsagenda bij het Drents Plateau in beeld om hiervoor, conform de eerdere plannen, een restauratie- en herbestemmingstraject te verkennen. De plannen van de GGZ om een zorgcentrum achter de Hervormde Kerk in Bovensmilde te realiseren, zijn verder uitgewerkt. De kerk is ook niet meer in gebruik. Om die reden zoekt de PKN Bovensmilde naar mogelijkheden de kerk in 2010 over te dragen aan de SODK. Er dient nog duidelijkheid verschaft te worden over de bouwkundige toestand en de juridische kant van de relatie met de GGZ in de toekomst. Er vond een gesprek plaats met vertegenwoordigers van zowel de Hervormde als de Gereformeerde kerkgemeenschap uit Schoonoord, samen verenigd in de PKN. Afgetast werd of er een basis bestaat te spreken over de overdracht van een van deze rijksmonumenten. Met een vertegenwoordiger van de prachtige Stefanuskerk te Beilen werd het traject van overdracht verkend. De SODK is van mening dat deze kerk veel beter bij de PKN in gebruik kan blijven en heeft hen gewezen op de mogelijkheden van de Versnellingsagenda. Daar werd dankbaar gebruik van gemaakt met als gevolg dat zij nu financi-
ële steun ontvangen bij het beter geschikt maken van deze kerk voor multifunctioneel gebruik. Met de Hervormde Kerk te Oosterhesselen is gesproken over mogelijke vormen van samenwerking op het punt van bouwkundige zaken, sociaal-cultureel gebruik en communicatie. Zowel met de Gemeente De Wolden als de PKN Ruinen werd gesproken over het voornemen om de Hervormde Kerk te Echten in de verkoop te brengen. De SODK staat onder voorwaarden open voor overname met als doel deze kerk voor het dorp als gemeenschapshuis te behouden. De SODK heeft regelmatig con-
29
tact gehad met de SOGK, SBKGD, SKG, de PC Gieterveen, VBSZ en de Taakgroep Gebouwen. In dat laatste overleg werd onder andere de protestantse visie op kerkgebouwen besproken. De SODK is gevraagd om mee te denken over de renovatie van het kerkhof te Rolde. Met het Drents Plateau werd nauw samengewerkt inzake de Versnellingsagenda. De Provincie Drenthe en de RCE hebben geld voor herbestemming en restauratie voor kerken en kerklocaties beschikbaar gesteld. Synagoge Zuidlaren De Vereniging tot Behoud Synagoge Zuidlaren heeft in 2009 verschillende activiteiten gehouden. Niet alleen om inkomsten te genereren maar ook om de synagoge een rol te laten spelen in het maatschappelijke en culturele leven van Zuidlaren en omstreken. Daar is ze redelijk goed in geslaagd zo blijkt uit het feit dat meer dan twee duizend bezoekers de sjoel in het verslag-
jaar hebben bezocht. De PJGNN, Progressief Joodse Gemeente Noord Nederland, de hoofdhuurder van het gebouw, heeft daarvoor ook haar steentjes bijgedragen door een kennismakingbijeenkomst voor de buurtbewoners te organiseren, een open dienst en het Chanoeka-feest met een concert te houden. De belangrijkste activiteit van de vereniging was echter de tentoonstelling ‘Over het hoofd gezien’, een tentoonstelling van documenten van de joodse families Van Dam uit Groningen en Kater uit Eindhoven. Ze waren gevonden tijdens de verbouwing van een huis in Tynaarlo. Er was veel belangstelling voor deze tentoonstelling. De vereniging heeft 35 vrijwilligers die helpen in het uitvoeren van de activiteiten. Daarnaast steunen 154 leden het werk van de vereniging. Kleine Kerkje Gieterveen De Plaatselijke Activiteitencommissie heeft in 2009 een eigen stichting opgericht omdat ze anders geen subsidies kan aanvragen. Daarnaast zijn gedurende het gehele jaar
diverse activiteiten in het kerkje gehouden, variërend van muziekoptredens, exposities, high teas en kinderactiviteiten. Ook is het gebouw diverse malen gebruikt als trouwlocatie en vergaderruimte. Een ludieke huis-aan-huis actie leverde de stichting enkele duizenden euro’s op. Inwoners van Gieterveen en omgeving werd gevraagd voor een jaar de kerk te steunen met een donatie. Hierop werd over het algemeen zeer positief gereageerd. In totaal namen ongeveer 600 betalende bezoekers deel aan de activiteiten. Daarnaast bezochten enkele honderden mensen het Kleine Kerkje tijdens open dagen. PR en Voorlichting Tocht langs begraafplaatsen Samen met Arriva werden ook in 2009 weer 4 tochten langs Drentse begraafplaatsen aangeboden. Wederom waren de tochten weer zeer succesvol. In totaal hebben 188 mensen deelgenomen. Voor 2010 staat een nieuwe tocht naar Zuidoost Drenthe op het programma. Ook zal een uitstapje naar de Groningse begraafplaatsen worden gemaakt.
Project Godshuisjes Ooit stonden links en rechts op het Drentse land kleine gebouwtjes, die bekend stonden als evangelisatiegebouwtjes. Het waren vaak bescheiden, eenvoudige gebouwtjes waar evangelisten hun godsdienstoefeningen hielden. Veel van deze kenmerkende kleine kerkjes zijn inmiddels verdwenen en wat er rest is meestal in gebruik als bedrijfsruimte of opslagplaats. Van bescherming is geen of nauwelijks sprake. Stichting Oude Drentse Kerken heeft samen met de Bond Heemschut het plan op gevat om deze kleine Drentse kerkjes meer voor het voetlicht te brengen. Ze vinden het belangrijk dat het verhaal van dit deel van de Drentse geschiedenis ook wordt verteld. Daarom zijn ze het project Godshuisjes in Drenthe gestart. Naast een inventarisatie van hoeveel van deze gebouwtjes er nog zijn in Drenthe, komt er een tentoonstelling en wordt er een boek uitgegeven. Om de belevingswaarde van dit cultuurhistorische erfgoed te vergroten, worden vrijwilligers getraind om rondleidingen, historische wandelingen en lezingen te verzorgen.
Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds Dit fonds, opgericht in 2005, is voort gekomen uit een nalatenschap van de familie Den Hartogh. Doel is het financieel ondersteunen van
Het Drentse Landschap met projecten op het gebied van natuurontwikkeling, landschap, informatie- en recreatieve voorzieningen. Mede door de krediet-
30
crisis heeft de Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds in 2009 geen uitkering aan een project kunnen doen.
Stichting Drentse boerderijen In 2002 is de Stichting Drentse Boerderijen onder verantwoordelijkheid van Stichting Het Drentse Landschap gekomen. De doelstelling is het behoud van de Drentse boerderij als beeldbepalend element in ons Drentse landschap in de meest brede zin. Dat doet zij door adviezen, hulp, doorverwijzen en het beïnvloeden van het beleid. Deze stichting streeft niet naar de verwerving van boerderijen. Dit blijft Stichting Het Drentse Landschap zelf doen. De Werkgroep Boerenerven voert onder de vlag van de Stichting Drentse Boerderijen haar werkzaamheden uit. In het hierna volgende een verslag van haar werkzaamheden. Werkgroep Boerenerven De Werkgroep Boerenerven bestaat uit 7 personen. De werkgroepleden zijn in 2009 één keer bij elkaar geweest om afspraken te maken over deelname aan activiteiten. Ook is gesproken over de vorm van samenwerking in de toekomst met Landschapsbeheer Drenthe. Hiervoor zal een plan worden opgesteld. Activiteiten en excursies Tijdens het erfgoedfestival in Orvelte waar het 75-jarig jubileumfeest van Het Drentse Landschap werd gevierd, heeft de werkgroep een excursie geleid langs boerenerven in het dorp. Er deden ongeveer 20 mensen mee. Tevens was er een kraam van de werkgroep aanwezig. Hier wer-
den folders uitgedeeld, werden belangstellenden te woord gestaan en kon soms summier een erfadvies worden gegeven. In september stond de werkgroep op de markt Buiten Bezig in Roden, met financiële steun van Het Drentse Landschap. De belangstelling voor deze markt was beter dan in 2008. Tijdens de activiteitenmarkt in Wijster in oktober werd ook voorlichting gegeven over de terreinen van Het Drentse Landschap die in de buurt liggen. Het aantal bezoekers was zeer gering. De verkoop van fietsrouteboekjes en nieuwsbrieven op markten gaat nog steeds redelijk goed. Er is nog voldoende voorlichtingsmateriaal beschikbaar.
31
Voor 2010 staat het actualiseren van de website op het programma van de werkgroep. In het kwartaalblad van Het Drentse Landschap is twee keer een artikel van de werkgroep gepubliceerd. Een over hagen en hekken op het boerenerf en een over Lindes op het boerenerf. Adviezen Via Het Drentse Landschap en het Drents Plateau kwamen enkele verzoeken om advies binnen. Deze zijn of telefonisch of met een bezoek aan het erf beantwoord. De werkgroep neemt deel aan het Boerderijenspreekuur en aan het Monumentenberaad waarin diverse erfgoedorganisaties zitting hebben. Het Monumentenberaad wil meer activiteiten ontwikkelen om het publiek bewuster te maken van de betekenis van het erfgoed voor Drenthe. Ze hoopt zo de waardering voor het erfgoed te vergroten. In 2010 worden daarvoor plannen gemaakt.
Verankering in de samenleving 2009 was het jaar waarin Het Drentse Landschap haar 75e verjaardag vierde. Dit wilde de stichting niet ongemerkt voorbij laten gaan. Doel was vooral te laten zien welke betekenis ze heeft voor de Drentse samenleving. Het accent lag bij alle activiteiten op het culturele erfgoed omdat deze taken van de stichting nog niet zo bekend zijn. In dit hoofdstuk wordt stilgestaan bij projectontwikkeling, steun en activiteiten op het gebied van het maatschappelijk draagvlak.
4
32
Projectontwikkeling Het Drentse Landschap start elke jaar kleine en grote projecten om haar communicatiedoelstellingen te realiseren. Hierbij probeert ze daar waar mogelijk en wenselijk samen te werken met collega-organisaties. Vooral op het gebied van voorlichting en educatie wordt veel samengewerkt met derden. In dit hoofdstuk een beknopt overzicht van de projecten waar in 2009 aan gewerkt is. De Blinkerd Het informatiecentrum De Blinkerd ligt op de voormalige vuilstort van Attero (voorheen Essent), beter bekend als de VAMberg. Het Drentse Landschap wil de recreatieve ontsluiting naar het centrum aantrekkelijker maker. Hiervoor moet de huidige parkeerplaats opnieuw worden ingericht en moet er een route worden ontwikkeld die het voor gezinnen aantrekkelijker maakt om de klim naar boven te maken. Hiervoor is een plan gemaakt dat in 2010 moet worden uitgevoerd. Heideboek Het Drentse Landschap is gevraagd om mee te werken aan het maken van een boek over de geschiedenis van de Drentse heidevelden. De voorbereidingen om tot een publicatie te komen zijn inmiddels in volle gang. Het boek zal in oktober 2010 verschijnen. Nieuwe wandelroute Samen met Staatsbosbeheer is verkend of het mogelijk is om in de serie ´De loop van…´ een langeafstandswandeling door het Drentsche Aa gebied te maken. De route zal dan grofweg moeten lopen van Assen naar Groningen waarbij zoveel mogelijk stroompjes van de Aa worden meegenomen. De wandeling moet in 2011 gereed zijn. Streekfonds De12Landschappen hebben samen met de Rabobank een convenant afgesloten om via streekrekeningen extra inkomsten te verwerven voor het landschap. Het Drentse Landschap heeft samen met Landschapsbeheer de mogelijkheden in Drenthe verkend. Het ziet er naar uit dat er in de Drentsche Aa een pilot wordt gestart met een streekfonds waar de streekrekening dan weer deel van uitmaakt. Het
onderzoek hiernaar wordt in 2010 afgerond. Informatiepanelen Inwoners van Zweeloo en omgeving hebben de stichting benaderd met het verzoek om hen te helpen informatiepanelen te realiseren bij de opgraving van de Prinses van Zweeloo. Het Drentse Landschap heeft in nabijheid van deze plek een klein perceeltje waar de panelen geplaatst zouden kunnen worden. Met steun van diverse partijen worden de panelen in het voorjaar van 2010 onthuld door prof. Van Es die veel onderzoek heeft gedaan naar de opgravingen in Zweeloo. Onderwijsproject Oude Kene Samen met de Gemeente Hoogeveen en het Waterschap Reest en Wieden is een plan opgesteld om het natuurgebied Oude Kene, gelegen aan de rand van Hoogeveen, meer onder de aandacht van een groter publiek te brengen. Er zullen informatiepanelen worden geplaatst en in 2010 moeten er een paar open dagen plaatsvinden. Daarnaast wordt er gewerkt aan een educatief programma voor basisscholen. Dit programma wordt in 2010 aangeboden aan de basisscholen in het gebied. Beeldschoon water Om meer aandacht te vragen voor de waterkwaliteit in Drenthe is het project Beeldschoon water weer nieuw leven in geblazen. Schoon water is voor mens en natuur van levensbelang. De kwaliteit van het water is helaas nog lang niet overal voldoende en vormt op de meeste plaatsen een knelpunt voor de natuur en ook op teveel plaatsen nog voor de recreatie en de drinkwaterbereiding. De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) speelt een belangrijke rol bij de verbetering van de waterkwaliteit. Samen
33
met de Drentse waterschappen en de Provincie Drenthe is een projectplan geschreven hoe bij de Drentse burger aandacht kan worden gevraagd voor schoon water. De aftrap van het project wordt in april 2010 gegeven met het onthullen van vier grote doeken met afbeeldingen van het Drentse onderwaterleven. De doeken hangen onder vier ophaalbruggen. De Gemeenten Meppel en Tynaarlo werken ook mee aan dit deel van het project.
Steun Het Drentse Landschap ontvangt jaarlijks heel veel financiële steun voor het uitvoeren van haar projecten. Maar niet alleen de Europese Unie, Provincie Drenthe en fondsen steunen het werk van de stichting. Ook het Drentse bedrijfsleven en duizenden begunstigers dragen de stichting een warm hart toe. Zonder hun hulp zou het voor de stichting onmogelijk worden om haar doelen te realiseren. Hieronder een overzicht op welke wijze de diverse partijen hun bijdragen hebben geleverd. Wervingsactie Net als in 2008 vond er in het najaar een grote wervingsactie plaats om meer begunstigers te verkrijgen. Hoewel de respons beduidend lager was dan in 2008 kon de stichting via deze werving zo´n 800 nieuwe begunstigers verwelkomen. Gedurende het hele jaar werd getracht de achterban te laten groeien. Uiteindelijk leverde dat 1713 nieuwe begunstigers op. Er waren 993 opzeggers waarmee de netto groei op 720 komt. Totaal steunden op 31 december 2009 15.636 begunstigers het werk van de stichting. Erfenissen, schenkingen, periodieke giften en legaten Een informatiebijeenkomst van de Vereniging van Fondsenwervende Instellingen (VFI) werd bijgewoond. Men gaf inzicht in de rol die VFI voor Het Drentse Landschap zou kunnen betekenen. Vooralsnog is besloten om ons niet aan het VFI te koppelen en de administratieve zaken rond erfenissen, legaten en giften zelf in eigen beheer af te werken. Veel verzoeken om informatie kwamen binnen t.a.v. het doen van een gift aan de stichting. Ook de folder ´Omwille van ons Landschap´ werd veelvuldig aan belangstellenden toegestuurd.
Het Drentse Landschap kreeg gedurende het hele jaar diverse losse giften naar aanleiding van verjaardagen, bruiloften, afscheidsrecepties en acties van verenigingen. Ook werd een gift van een bouwkundig bureau ontvangen. Naar aanleiding van de uitgifte van het schapenboekje ´Schaap in de kar´, het beverproject en de aankoop van de eerste molen (Gieterveen) volgden enkele schenkingen. Tenslotte gaf het 75-jarig jubileum ook aanleiding tot geven van een gift. De oproep aan begunstigers om een bijdrage te geven voor het jubileumboek ´Have en Goed´ leverde tienduizenden euro´s op. Via periodieke schenkingen zegden 6 schenkers de stichting de steun voor 5 jaar toe. Uit nalatenschappen en legaten ontving Het Drentse Landschap totaal ruim 14.000 euro. Subsidies Met steun van het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) in combinatie met een POP subsidie is de herbouw van het beheercentrum Schaapskooi Westerbork en het Toeristisch Overstap Punt (TOP), Poort naar het Reestdal in uitvoering genomen. De aankoop van het Huis ter Hansouwe is mede
mogelijk gemaakt door de twee hiervoor genoemde regelingen en een bijdrage op grond van de provinciale subsidieverordening Inrichting Landelijk Gebied (ILG). De herbestemming en restauratie van het Huis ter Hansouwe wordt in 2010 uitgevoerd. Het project Consoliderende werkzaamheden vier grafheuvels is tot stand gekomen met behulp van een ILG subsidie. De Provincie Drenthe heeft een incidentele waarderingssubsidie toegekend voor het project Lang leve de natuur. Het Drentse Landschap ontvangt van de Provincie Drenthe een prestatiesubsidie voor activiteiten die voor de Provincie worden uitgevoerd. Niet alleen aankoop van natuurgebieden, maar ook voor het beheer van de hunebedden, schaapskudden, recreatieve projecten, algemene belangenbehartigingstaken en werkzaamheden op het gebied van educatie en voorlichting. Daarnaast stelt de Provincie jaarlijks ook veel extra middelen beschikbaar om nieuwe projecten te kunnen uitvoeren. In 2009 heeft Het Drentse Landschap ook financiële steun mogen ontvangen van veel Drentse Gemeenten, onder andere voor het jubileumboek Cultuurschatten van Het Drentse Landschap en de revitalisering van de Knapzakroutes. De Gemeenten Noordenveld en Tynaarlo hebben beiden een bijdrage toegekend voor de aankoop van Huis ter Hansouwe en de Gemeente Meppel voor het Toeristisch Overstap Punt (TOP), Poort naar het Reestdal. Fondsen Nationale Postcode Loterij De 12 provinciale landschappen kunnen al jaren rekenen op steun van de Nationale Postcode Loterij. Mede dankzij deze bijdrage kunnen we veel extra’s doen voor de natuur en het culturele erfgoed. In Drenthe hebben we in 2009 met steun van de Postcode Loterij de volgende projecten kunnen realiseren: • aankoop en restauratie Huis ter Hansouwe • herbouw beheercentrum Schaapskooi Westerbork • jubileumboek Lang leve de natuur
34
18000
320 300
16000
280 260
14000
240
200
Bijdrage x e 1000,-
180
10000 Aantal
Aantal begunstigers
220
12000
160 8000
140 120
6000
100 80
4000
60 40
2000
20 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Jaar
• r enovatie havezate De Havixhorst • restauratie (casco) boerderij Begeman • restauratie en herbestemming Klein Soestdijk • restauratie molen Gieterveen • toeristisch overstap punt (TOP), Poort naar het Reestdal VSBfonds Stichting Het Drentse Landschap kreeg voor haar projecten altijd veel steun van het VSBfonds. In 2009 heeft het fonds als gevolg van de kredietcrisis besloten om te stoppen met het verstrekken van donaties voor projecten op de terreinen van Sport en Natuur en Milieu. Prins Bernhard Cultuurfonds Het Prins Bernhard Cultuurfonds stimuleert cultuur- en natuurbehoud in Nederland. Ruim 3500 projecten en personen ontvangen jaarlijks steun. Daarnaast beheert het Prins Bernhard Cultuurfonds veel fondsen op naam. Voor het natuurontwikkelingproject Torenveen in het Hunzedal heeft het Prins Bernhard Cultuurfonds een bijdrage toegezegd uit het Helena Vrucht Fonds en het Ger Jansen Fonds, zogenaamde CultuurFondsen op Naam. De uitvoering van dit project zal in 2010 plaatshebben. De afdeling Drenthe van het Prins Bernhard Cultuurfonds heeft bijgedragen aan het project Cultuurschatten van Het Drentse Landschap en Consoliderende werkzaamheden vier grafheuvels.
Recreatieschap Drenthe Het Recreatieschap Drenthe heeft een bijdrage verleend voor het project Poort naar het Reestdal. Dit project voorziet in een parkeergelegenheid en Toeristisch Overstap Punt (TOP) bij de havezate De Havixhorst NAM Van de Nederlandse Aardolie Maatschappij hebben we een sponsorbijdrage ontvangen voor het jubileumboek Cultuurschatten van Het Drentse Landschap. Voor medewerkers van deze organisatie zijn met succes activiteiten georganiseerd. Kinderen konden meedoen aan de fietsspeurtocht Schaap-in-de-kar op het Doldersummerveld met onderweg een picknick en doeactiviteiten, en voor de volwassenen was er een ontbijt bij de boer geregeld met aansluitend een natuurexcursie door het Reestdal. Je Maintiendrai Fonds (JM Fonds) Het JM Fonds ondersteunt een breed scala aan initiatieven en activiteiten op het gebied van cultuur, zorg, welzijn, sport, natuur en landschap, milieu, onderwijs, economie en wetenschap, voor diverse doelgroepen. Het JM Fonds heeft bijgedragen aan de totstandkoming van het jubileumboek Lang leve de natuur dat in het kader van het 75-jarig jubileum van de stichting wordt uitgegeven.
35
Stichting Albino Albino ondersteunt en stimuleert projecten voor jeugd en jongeren op het gebied van cultuur, welzijn, zorg en natuur. Ze heeft een royale bijdrage toegekend voor het project Educatieve speurroute De Blinkerd die hiermee voor de helft is gefinancierd en in 2010 wordt gerealiseerd. Regio Groningen-Assen Regiopark initieert en ondersteunt projecten die een duidelijke toegevoegde waarde hebben voor landschap, natuur en recreatief medegebruik in de regio. De Regio Groningen-Assen heeft een bijdrage toegezegd voor de inrichting van het project Huis ter Hansouwe in Noord Drenthe. Bedrijfsleven Het Drentse Landschap kan al jaren rekenen op de steun van tientallen bedrijven. Bedrijven die de stichting langdurig steunen ontvangen hiervoor een kleine attentie. In 2009 waren dat 6 bedrijven die de stichting 15 jaar steunen, 2 bedrijven 10 jaar en een bedrijf 5 jaar. De stichting heeft 2 nieuwe bedrijven kunnen verwerven, te weten De Friesland Zorgverzekeraar en Fieten en Roos.
Maatschappelijk draagvlak Om het jubileumjaar een feestelijk tintje te geven werden de bestaande activiteiten op een speciale manier aangeboden. Bijvoorbeeld door een muziekoptreden, verhaal of lunch of high tea. Het Drentse Landschap wilde hiermee aantonen dat haar natuurgebieden en gebouwen er ook zijn om van te genieten. Het Drentse Landschap stelt zichzelf ten doel om het draagvlak voor natuur, landschap en erfgoed onder de Drentse bevolking te vergroten door middel van voorlichting, educatie en inzetten van vrijwilligers. Op deze wijze hoopt de stichting duidelijk te maken dat ze haar doelstellingen alleen maar kan verwezenlijken als de Drentse samenleving haar hierbij steunt. Pers en media Er was in 2009 veel aandacht voor de activiteiten van Het Drentse Landschap in de media. Niet alleen vanwege het jubileum maar ook het uitzetten van de Bever in het Hunzedal trok veel belangstelling. Samen met RTVDrenthe werd een driedelige documentaire over de herintroductie van de Bever gemaakt. Deze werd meerdere malen door RTVDrenthe uitgezonden. Er is ook een DVD van gemaakt die onder andere wordt gebruikt bij het onderwijsproject. Vereniging Nieuwe Wildernis Vereniging Nieuwe Wildernis
is in april 2009 in Drenthe van start gegaan op initiatief van Het Drents Particulier Grondbezit, Stichting Het Drentse Landschap en Staatsbosbeheer. De vereniging is opgericht met als doel de natuur weer een eigen plek te geven. Dit gebeurt onder andere door het aanwijzen van gebieden waar geen beheer meer wordt gevoerd, maar ook door de betekenis van de intrinsieke waarde van de natuur onder de aandacht te brengen van een groter publiek. Hiervoor is een website gemaakt waarop gediscussieerd kan worden over dit thema. De inspanningen van de jonge Vereniging Nieuwe Wildernis
werden in het najaar meteen al beloond met de aanmoedigingsprijs van het Nationaal Groenfonds. De Nieuwe Wildernis kreeg de prijs omdat het project volgens de jury veel belooft voor de toekomst. In het juryrapport stond: ‘De Nieuwe Wildernis is een zeer origineel initiatief dat een voorbeeld is van dwars denken over ongerepte natuur dat navolging verdient’. Activiteiten Het Drentse Landschap heeft in 2009 ongeveer 340 excursies, lezingen, open dagen en educatieve activiteiten georganiseerd en/of meegewerkt aan markten en beurzen. Hieraan hebben meer dan 27.000 belangstellenden deelgenomen. In 2009 hebben we bewust gekozen voor minder, maar kwalitatief betere, eigen georganiseerde excursies en lezingen. Het aantal arrangementen is uitgebreid. Hierdoor konden verschillende activiteiten worden samengevoegd tot een aantrekkelijk geheel. Een voorbeeld is het busarrangement Langs Drentse Dreven, waarbij de nadruk lag op de invloed die de Maatschappij van Weldadigheid heeft gehad op de inrichting van het Drentse landschap. Andere voorbeelden zijn een muzikale jeneverbeswandeling met verrassing, sjouwen tussen Drouwen en Borger en Adellijke belevenissen op Landgoed De Havixhorst. Voor de arrangementen bleek grote belangstelling te zijn en de inhoud werd door de deelnemers zeer gewaardeerd. Op 20 juni togen zo’n 4000 mensen naar Orvelte om het 75-jarig jubileumfeest bij te wonen. De CdK Jacques Tichelaar opende daar het Festival van het Landschap. Daarna konden de bezoekers onder meer luisteren naar diverse muziekoptredens van Margaretha Kleine, genieten van theater- en dansvoorstellingen of een lezing of excursie bijwonen. Voor de kinderen waren er op vele locaties activiteiten georganiseerd zoals vuur maken, brood bakken, Hollandse spelen of
36
Kerngetallen activiteiten 2009
Activiteit
• Eigen excursies en lezingen • Excursies en lezingen op verzoek derden • Eigen activiteiten zoals open dagen, lammetjesdag, etc. • Educatieve activiteiten basis- en voortgezet onderwijs • Aanwezigheid informatiestand op verzoek derden • Informatiecentra
2008 Aantal
2008 Deelnemers / bezoekers
2008 Aantal
2008 Deelnemers / bezoekers
51 170 13 79 23 5
1.623 6.685 8.670 1.800 8.200 98.000
93 76 23 78 31 5
2.287 4.734 5.335 2.625 7.707 102.000
Overzicht bezoekersaantallen gebouwen Het Drentse Landschap Aantal gasten/bezoekers
• Groepsverblijfsaccomodatie in Borckerhof • Bezoekers Bruntingerhof • Hotel en restaurant in het landhuis De Havixhorst • Galerie en restaurant op landgoed Lemferdinge • Bed & breakfast in Tolhuisje Orvelte, boerderij Rheebruggen en De Wildenberg • Informatiecentrum ooievaarsbuitenstation De Lokkerij • Archeologisch steunpunt Diever
boogschieten en steppen. Op een informatiemarkt stonden zo’n 50 kramen waar partners van Het Drentse Landschap zich presenteerden. Het publiek reageerde uiterst positief op het programma van het festival. Het Festival van het Landschap was alleen mogelijk dankzij de hulp en medewerking van tientallen vrijwilligers van Het Drentse Landschap, de CAVO, de VABO en de inwoners van het dorp. Financieel werd het Festival van het Landschap ondersteund door de Provincie Drenthe. Het aantal excursies en lezingen op verzoeken is dit jaar fors toegenomen. Wellicht dat het 75-jarig jubileum hiermee te maken heeft. Het Drentse Landschap kreeg vele verzoeken om op verschillende markten te staan. Het promotieteam, bestaande uit vrijwilligers, is naar 23 locaties geweest. Daarnaast heeft deze groep er zorg voor gedragen dat de algemene promotiewand in
de gemeentehuizen van Diever en Beilen, en de centrale bibliotheek in Assen kon staan. Cultuurschatten Ter gelegenheid van haar 75-jarig jubileum heeft Het Drentse Landschap een boek uitgegeven over de onder haar verantwoordelijkheid vallende erfgoedzaken. Het boek is in het najaar van 2009 als cadeau naar alle begunstigers toegestuurd als dank voor hun steun. In het boek wordt niet alleen aandacht besteed aan onze cultuurhistorisch waardevolle gebouwen, maar ook de omgeving waarin ze liggen. Via wandel- en fietsroutes kunt u de plekken gaan bezoeken, terwijl ook andere genietingen zoals musea en culinaire zaken aandacht krijgen. Op deze manier hopen we mensen uit Drenthe te verleiden meer kennis en meer genoegen aan het Drentse erfgoed te ontlenen. Het project werd gesteund door de Provincie Drenthe en het Prins Bernhard Cultuurfonds Drenthe.
37
2008
2009
7.000 nb 38.000 7.500 1.600 9.400 3.000
7.500 14.447 27.500 8.000 1.700 8.400 2.000
Nieuwe informatiepanelen Bij drie terreinen van Het Drentse Landschap zijn nieuwe informatiepanelen geplaatst. Het paneel bij de Wilms´ boo in Schoonebeek was financieel mogelijk dankzij bijdragen van het ANWB-fonds, de Stichting Poppen en de Gemeente Emmen. Na de restauratie wordt de boo door zovelen bezocht dat het ons goed leek wat meer informatie aan de voorbijgangers ter beschikking te stellen. De werkgroep Achterste Diep koesterde al langer de wens om de informatievoorziening in het natuurgebied Exloërkijl te verbeteren. Met steun van Het Drentse Landschap, JMfonds, Provincie Drenthe en de Gemeente BorgerOdoorn kon dit gerealiseerd worden. De Provincie Drenthe steunde ook het nieuwe informatiepaneel voor het Uffelter Binnenveld. Dit paneel kwam tot stand in nauw overleg met de plaatselijke historische vereniging.
Knapzakroutes in beweging De Provincie Drenthe heeft in het kader van het provinciale Meerjarenprogramma voor het landelijk gebied (pMJP) € 230.000,00 beschikbaar gesteld voor het moderniseren van 40 Knapzakroutes. De Provincie is van mening dat de routes in de afgelopen jaren een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan het plattelandstoerisme. De routes lopen door het Drentse landschap en ontsluiten een groot aantal kleine dorpen. In 2006 steunde de Provincie ook al de modernisering van 20 routes. Deze steun is een geweldige opsteker voor Het Drentse Landschap en de Brede Overleggroep Kleine Dorpen omdat nu alle Knapzakroutes en een aantal nieuwe gemoderniseerd kunnen worden. De overige kosten worden gedekt door bijdragen van Regiopark Assen-Groningen, de Drentse Gemeenten en uitgeverij In Boekvorm.
Vrijwilligers In 2010 verrichten ongeveer 250 vrijwilligers werkzaamheden voor Het Drentse Landschap. Enerzijds wordt getracht dit aantal op dit peil te houden, anderzijds wordt gepoogd om de inzet van de individuele vrijwilliger te optimaliseren. Het Drentse Landschap heeft ervoor gekozen om zoveel mogelijk met projectteams van vrijwilligers te werken. De teams hebben onderling veel contact om zaken goed op elkaar af te stemmen. Het aantal vrijwilligers is in 2009 stabiel gebleven op 240. Met name vond werving plaats op het gebied van het inventariseren van zoogdieren, beheerwerkzaamheden op het Hijkerveld en Lemferdinge, begeleiders maatschappelijke stage van leerlingen van het voortgezet onderwijs, en voor het inventariseren van godshuizen die nog verspreid in Drenthe staan.
Recreatieve voorzieningen Het Drentse Landschap stelt voor bezoekers de volgende recreatieve voorzieningen ter beschikking: • Wandel- (40), fiets- en struinroutes (14) • 2 lange afstandsroutes: de Loop van de Reest en de Loop van het Oude Diep • Exposities (minimaal 2 per jaar) • Infopanelen (53) • Informatiecentra (5)
Zoals elk jaar zijn ook dit jaar weer enkele vrijwilligers gestopt. Naast het niet langer kunnen combineren met betaald werk, werd het lichamelijk niet meer in staat zijn om naar behoren het werk te kunnen doen, aangegeven als reden. De oudste vrijwilliger die om de laatste reden helaas afscheid van ons moest nemen was 94 jaar! Ter gelegenheid van het 75-jarig jubileum van Het Drentse Landschap werd in het voorjaar voor de vrijwilligers een cursusavond georganiseerd over de geschiedenis van Stichting Het Drentse Landschap. De avond begon met een overzicht van de geschiedenis van de stichting. Vervolgens werden Tjalling Waterbolk (erelid Raad van Advies en schrijver van het boek ‘Uit het leven van een Landschap. Geschiedenis van de zorg voor natuur en landschap in Drenthe.’), Lex Ernst (rentmeester in de periode 1975 – 1995) en Eric van der Bilt (directeur vanaf 1995) geïnterviewd. Ze haalden herinneringen op over enkele hoogte- en dieptepunten uit de geschiedenis van de stichting. Verder vond er een uitgebreide discussie plaats over de (toekomstige) rol van de stichting in de provincie Drenthe. Daarnaast werden vrijwilligers in de gelegenheid gesteld om gratis of met korting mee te doen met de verschillende lezingen en arrangementen die de stichting voor haar donateurs in 2009 heeft georganiseerd. De stichting wilde hiermee vrijwilligers een stimulans geven om zelf actief aan kennisvermeerdering en kwaliteitsverbetering te doen. Diverse vrijwilligers, met name gidsen en lezinggevers, hebben hieraan deelgenomen. In 2009 is er ook een begin gemaakt met de voorbereidingen voor de cursus Gastvrijheid en Klantgerichtheid en de cursus Inventariseren van kleine zoogdieren.
• Oriëntatietafels (2) • Gemarkeerde wandelroutes (28) • Picknickplaatsen (3) • Knapzakroutes (36) • 200 km infrastructuur (zandwegen) • Schaatsbanen (3) • Kijkheuvels (2) • Vogelkijkhut (1) en uitkijktorens (2) • 6 vakantiewoningen • Galerie Lemferdinge • 400 parkeerplaatsen
38
Begin oktober hebben ongeveer 100 vrijwilligers deelgenomen aan het jaarlijkse vrijwilligersuitje van Stichting Het Drentse Landschap. Dit keer is er een bezoek gebracht aan It Fryske Gea. In het Nationaal Park Alde Faenen bij Earnewald werden de vrijwilligers enthousiast en gastvrij ontvangen. Naast een wandeltocht naar de vogelkijkhut van de Jan Durkspolder en een vaartocht met de zonnecellenboot Blaustirns door de petgaten en veenplassen van het Nationaal Park, werd uitleg gegeven over het vrijwilligersbeleid van It Fryske Gea. Educatie In 2009 zijn diverse onderwijsprojecten uitgevoerd. Net als vorig jaar konden peuterspeelzalen en kleuterklassen uit de omgeving van de schaapskooien Hijkerveld en Doldersummerveld een bezoek brengen aan de lammetjes. Er hebben 10 scholen hieraan meegedaan. In verband met de herintroductie van Bevers in de Hunze en het Zuidlaardermeergebied is er voor scholen in het Hunzedal een lesprogramma ontwikkeld. Voor de middenbouw basisonderwijs werd een verhaal verteld over een beverfamilie en konden de kinderen vervolgens zelf een papieren beverhut bouwen in een bosrijke en waterrijke omgeving. Voor de leerlingen van de bovenbouw basisschool was een speciale powerpoint presentatie gemaakt. Vrijwillige gastdocenten hebben aan 17 groepen in 14 scholen les gegeven. In samenwerking met het IVN Consulentschap Drenthe hebben we tevens een beverspeurtocht ontwikkeld in een natuurterrein in de omgeving van Exloo. Daar hebben 6 scholen, met in totaal 8 groepen, aan meegedaan. Het Drentse Landschap verzorgde het onderdeel beekdal van het Esdorpenproject van het IVN.
Net als vorig jaar heeft Het Drentse Landschap het bodemproject uitgevoerd. Ook dit is een samenwerkingsproject met het IVN Consulentschap Drenthe. Dit keer deden 10 scholen mee uit de gemeente Assen. Het project werd uitgevoerd op het Hijkerveld. Samen met het Drents Plateau en enkele ondernemers uit Orvelte is het erfgoedproject Aaltje & Albert uitgevoerd. In dit project staan de kinderen Aaltje en Albert centraal. Ze leefden 100 jaar geleden. Scholen uit de gemeente Midden-Drenthe kunnen hieraan meedoen. In 2009 hebben 8 scholen met in totaal 10 groepen meegedaan. Daarnaast heeft Het Drentse Landschap meegewerkt aan de provinciale Boomfeestdag en heeft enkele keren geassisteerd bij fietsexcursies en maatschappelijke stages van scholen uit het voorgezet onderwijs uit Groningen, Assen en Hoogeveen.
Archief De collectie foto’s en dia’s is wederom uitgebreid met afbeeldingen van met name luchtopnamen, kerken, boerderijen, boerenerven en archeologische onderwerpen. De vrijwillige fotografen, verbonden aan Het Drentse Landschap, spelen hierbij een belangrijke rol. In 2010 zal een start worden gemaakt met het digitaliseren van het dia-archief. Klachtenregeling In 2009 is er een officiële klacht ingediend. Het ging om een vleesbestelling die volgens de indiener van de klacht niet juist was uitgevoerd. Uiteindelijk is naar ieders tevredenheid een oplossing gevonden voor het probleem.
Overzicht netwerkactiviteiten
• Afstemmingsoverleg met de communicatiemedewerkers van Drents Plateau, Drents Museum en Drents Archief • Communicatieoverleg met communicatiemedewerkers Noordelijke Natuurorganisaties • Overleg Werkgroep Boerenerven • Werkgroep Revitalisering Knapzakroutes • Voorlichtersoverleg De12Landschappen • Werkgroep Voorlichting en Educatie Nationaal Park Drents-Friese Wold • Werkgroep Recreatie Nationaal Park Drents-Friese Wold • Redactielid Bladwijzer, uitgave van het Nationaal Park Drents-Friese Wold • Overleg met Stichting Peter Nijhoffpad • Overleg Stichting Nationaal Beeldenpark De Havixhorst • Overleg Vereniging Nieuwe Wildernis • Overleg Lofarcentrum Hunzedal • Overleg werkgroep marketing, promotie en toerisme Hunzedal • Overleg werkgroep natuurbeleving en educatie Hunzedal • Overleg werkgroep marketing, promotie Drentse Hoogvenen (Midden Drenthe) • Informatie-uitwisseling met statenleden en politieke partijen • Werkgroep erfgoed à la carte (onderwijsproject) • Provinciale commissie Nationale Boomfeestdag • Overleg met Consulentschap NME/IVN • Samenwerking inzake ruimtelijke kwaliteit met MFD en Drents Plateau • Werkgroep Reestdal op de kaart • Zitting in het bestuur van de KNHM
Organisatie De organisatie van Het Drentse Landschap is in 2009 enigszins aangepast. Op deze wijze hoopt de stichting nog beter te kunnen anticiperen op ontwikkelingen van zowel de natuursector als de sector cultureel erfgoed. Medewerkers krijgen veel ruimte om zich persoonlijk te ontwikkelen. Tevens vindt de stichting het belangrijk dat de arbeidsomstandigheden goed zijn. In dit hoofdstuk een korte terugblik.
5
40
Personeelszaken Personeel In 2009 had Het Drentse Landschap 35 medewerkers en 8 schoonmaaksters in dienst. De laatstgenoemden maken de kantoren, informatiecentra en vakantiewoningen schoon en staan voor een paar uren per week op de loonlijst. De stichting heeft 2 nieuwe medewerkers mogen verwelkomen. De afdeling Gebouwen werd versterkt met een medewerker en er werd invulling gegeven aan de vacature van Hoofd Financiën en Middelen. Deze laatstgenoemde functie is nieuw en komt voort uit het aanpassen van de organisatiestructuur dat in 2009 is afgerond. Stages In 2009 heeft een student Communicatie van de Hanzehogeschool stage gelopen bij de sector Communicatie van de stichting. Ze heeft zich onder andere beziggehouden met het ontwikkelen van communicatiemiddelen voor de Verenging Nieuwe Wildernis. In het beheer van de buitendienst hebben gedurende het gehele jaar 6 stagiaires vanuit verschillende opleidingen stage gelopen. De periodes varieerden van 6 weken tot 3 maanden. Maatschappelijke stages Op enkele frisse maandagmiddagen in januari en februari kwamen scholieren van de VMBO-afdeling van vier klassen van het Dr. Nassaucollege uit de schoolbanken om de handen uit de mouwen te steken op Kamps-
heide. In het kader van een Maatschappelijke stage maakten de ruim zeventig leerlingen op praktische wijze kennis met het maatschappelijk verschijnsel natuurbeheer. De werkzaamheden bestonden dit jaar uit het plaggen van heide en het verwijderen van bosopslag tussen de Jeneverbessen. De leerlingen kwamen in juni nog een keertje terug om te zien wat het uitgevoerde beheer zoal oplevert voor het plantenen dierenleven in het gebied. Bezoldigingsbeleid Het bestuur en medewerkers van Het Drentse Landschap vallen onder de CAO Bos en Natuur en worden conform het hiervoor ontwikkelde functiewaarderingssysteem van De12Landschappen betaald. Er gelden geen aanvullende salarisafspraken inzake bonussen en/of andere beloningen. De leden van de Raad van Toezicht krijgen niet betaald voor hun werk. Zij doen dit op vrijwillige basis. Arbo Het ziekteverzuim is in 2009 verder teruggelopen naar 1,35% (in 2008 was het 3 %). Het betrof vooral kortdurend verzuim. Via Achmea Vitale (voorheen Commit) werd wederom meegedaan aan een project om het verzuim terug te dringen, onder andere door intensievere begeleiding en het verscherpen van de procedures rond de ziekmelding. In het jaar 2009 hebben 6 medewerkers een cursus Veiligheid, Calamiteiten en Arbeidsomstan-
41
digheden gevolgd en hebben de medewerkers van de buitendienst deelgenomen aan een herhalingsinstructie over levensreddende handelingen. Ook hebben ze een instructie tillen gevolgd. Het personeelshandboek en het handboek arbeidsomstandigheden voor boswerk zijn geactualiseerd. In de beide rayons en op kantoor zijn deze handboeken beschikbaar. Huisvestiging Het huidige kantoor, verdeeld over de panden Kloosterstraat 5 en 7, is weliswaar adequaat ingericht voor de taken, maar wordt te klein om alle medewerkers toereikend te huisvesten. De geleidelijke groei van de organisatie maakt uitbreiding van kantoorruimte noodzakelijk. In 2010 worden de panden Kloosterstraat 9 en 11 gerestaureerd om aan het kantoor toegevoegd te worden. Het hele complex maakt deel uit van het Erfgoedkwartier, waar ook het Drents Archief en het Drents Museum in participeren. Het onderkomen van de buitendienst in Westerbork brandde een aantal jaren geleden af. In 2009 is gestart met de herbouw van het complex dat ooit als schaapskooi diende. Naast kantoorruimte en een werkplaats zal er in het voorhuis een woning worden gemaakt zodat beter toezicht kan worden gehouden. De herbouw moet in het najaar van 2010 klaar zijn.
Jaarrekening 2009 Inclusief accountantsverklaring Dit jaarverslag en de hierin opgenomen geconsolideerde jaarrekening zijn opgesteld overeenkomstig de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen (de Richtlijn) van de Raad voor de Jaarverslaggeving. De Richtlijn vormt een essentieel onderdeel van de beoordelingen die worden verricht door het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) in het kader van het CBF-keur.
6
42
Jaarrekening De Richtlijn stelt dat een jaarverslaglegging antwoord moet geven op de volgende vragen: • Welk deel van de giften blijft over voor het doel? • Worden de middelen daadwerkelijk besteed of wordt het geheel of gedeeltelijk vastgezet in reserves? • Worden de middelen daadwerkelijk besteed aan het bij de werving aangeven doel? De jaarrekening 2009 bestaat uit de volgende onderdelen: • Balans per 31 december 2009 • Staat van baten en lasten • Toelichting op de balans en de staat van baten en lasten, inclusief de geconsolideerde balans en staat van baten en lasten en een toelichting hierop. De geconsolideerde cijfers betreft Stichting Drentse Landschap, Stichting Oude Drentse Kerken en Stichting Drs. A.V.J. Den Hartogh Fonds. Financiën Beleid m.b.t. fondsenwerving Uitgangpunt bij het werven van fondsen is dat de kosten niet meer dan 25% van de baten mogen bedragen. Beleid m.b.t. reserves De jaarlijkse overschotten c.q. tekorten worden toegedeeld aan de continuïteits- of bestemmingsreserve. De Raad van Toezicht is bevoegd te bepalen waarvoor de reserves worden ingezet. Dit gebeurt op advies van de Financiële Auditcommissie. Beleggingsbeleid Het beleggingsbeleid van Het Drentse Landschap is primair gericht op beleggingen voor de langere termijn (5 jaar en langer). Het beleggingsdoel is gericht op een stabiele waardegroei van het belegd vermogen. De stichting streeft op lange termijn naar een gemiddeld rendement van ca.
5 % op jaarbasis. Om - zo veel als mogelijk - te voorkomen dat in enig jaar het rendement lager dan 0 % is zal minimaal 70% van de portefeuille in vastrentende waarden (obligaties en liquiditeiten) worden belegd. Er wordt een voorzichtig beleggingsbeleid gevolgd. Ter dekking van de lopende uitgaven is het niet noodzakelijk dat de beleggingen jaarlijks direct rendement (door dividend, couponrente en/of uitloting van obligaties) geven. De beleggingscommissie doet het voorstel voor het te voeren strategisch beleggingsbeleid, zoals vastgelegd in het beleggingsstatuut. Het strategisch beleggingsbeleid wordt concreet gemaakt in een mandaat voor de vermogensbeheerder dat door Stichting Het Drentse Landschap en de vermogensbeheerder wordt ondertekend. Het tactisch beleggingsbeleid wordt vastgelegd door de beleggingscommissie op voorstel van de vermogensbeheerder(s). Het betreft het korte termijn beleid dat wordt vastgesteld voor zes tot 12 maanden, waarbinnen de vermogensbeheerder(s) verantwoordelijk(is) voor de uitvoering. De vermogensbeheerder(s is) de dagelijkse uitvoerder(s) van het operationele beleggingsbeleid. Onder het operationeel beleggingsbeleid wordt verstaan de aan- en verkoop van individuele obligaties, eigen huisfondsen en ‘beleggingsfondsen van derden’: dit is een continu proces. De activiteiten op dit beleidsniveau dienen binnen de kaders van het strategisch beleggingsbeleid en het tactisch beleggingsbeleid te blijven. De vermogensbeheerder(s ) is verantwoordelijk voor het operationele beleggingsbeleid.
43
Verantwoordingsverklaring Code Goed Bestuur voor Goede Doelen De Raad van Toezicht van de Stichting Het Drentse Landschap onderschrijft de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen en handelt overeenkomstig. In deze verantwoordingsverklaring legt de Raad van Toezicht verantwoording af over drie algemeen geldende principes: • O nderscheid de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren • Optimaliseer de effectiviteit en efficiency van bestedingen • Optimaliseer de omgang met belanghebbenden Onderscheid toezicht, besturen en uitvoeren Het Drentse Landschap is een stichting met een Raad van Toezicht en directeur/bestuurder. De Raad van Toezicht heeft een voorzitter. De belangrijke taken van de Raad van Toezicht zijn het toezicht houden op het door de directeur/bestuurder gevoerde beleid, grondaankopen, begroting, jaarverslag en jaarrekening. De Raad van Toezicht oefent het toezicht uit op basis van stukken, die periodiek (circa 10 keer per jaar) in de vergaderingen van de Raad van Toezicht worden besproken in aanwezigheid van de directeur/bestuurder en de leden van het managementteam. De leden van de Raad van Toezicht worden benoemd door Raad van Toezicht. Voor leden is statutair een zittingsduur bepaald van vier jaar, met een maximum van drie termijnen. De bestuursleden treden af conform een rooster van aftreden. Naast de Raad van Toezicht en een directeur/bestuurder heeft Het Drentse Landschap een Raad van Advies. Het beleid van de stichting is erop gericht om de Raad van Advies in maatschappe-
lijke zin zo breed mogelijk samen te stellen. Hiermee worden opvattingen over natuur, landschap, erfgoed, recreatie, archeologie, educatie en de publieke opinie vertegenwoordigd en wordt voeling gehouden met wat er maatschappelijk leeft. Het functioneren van de directeur/bestuurder wordt in een jaarlijks functioneringsgesprek geëvalueerd door een afvaardiging uit de Raad van Toezicht. Het functioneren van het bestuur wordt aan het einde van het jaar geëvalueerd. De Raad van Toezicht legt door middel van het jaarverslag en de jaarrekening verantwoording af aan de begunstigers en de subsidieverstrekkers. Effectiviteit en efficiency van bestedingen Door het vaststellen van het meerjarenbeleidsplan en de daaruit voortvloeiende jaarplannen en begrotingen geeft de Raad van Toezicht vorm aan de doelstellingen van Het Drentse Landschap. In het meerjarenbeleidsplan staan richtinggevende doelstellingen geformuleerd. In de jaarlijkse werkplannen worden per product doelstellingen geformuleerd. Het monitoren en evalueren van de uitvoering van processen en activiteiten vindt plaats door een kritische beoordeling van het jaarverslag door de Raad van Toezicht, waarbij het jaarverslag ook getoetst wordt aan het Meerjarenbeleidsplan en de -planning. Monitoring en evaluatie van de uitvoering van activiteiten en interne processen vindt plaats op basis van bespreking en verslaglegging vanuit de afdelingen, bespreking in het management-
team en waar relevant behandeling in de wetenschappelijke adviescommissie, redactiecommissie en Personeelsvertegenwoordiging met terugmelding in de Raad van Toezicht. Een en ander is als het ware een continue proces met globaal onderstaande frequenties:
• Wekelijkse werkbesprekingen afdelingen
• Managementteamvergade-
ring 1x per 4 weken • Raad van Toezicht vergadering 10x per jaar • Raad van Advies 2 à 3x per jaar • Wetenschappelijke adviescommissie 3 à 4 x per jaar • Redactiecommissie 4x per jaar • Personeelsvertegenwoordiging 2x per jaar • Jaarverslag en jaarrekening • Bedrijfsevaluaties van beheerboerderijen, vakantiewoningen en vleesverkoop De leerpunten uit de monitoring en evaluaties worden zo met elkaar gedeeld en kunnen zo worden benut of mede aanleiding geven tot aanpassing van werkwijzen en procedures. Omgang met belanghebbenden Het Drentse Landschap streeft naar een open dialoog met belanghebbenden die zijn onder te verdelen in vrijwilligers en medewerkers, begunstigers, schenkers, relaties, bedrijven, overheden, particulieren, natuur- en milieuorganisaties, waterschappen, fondsen en andere betrokkenen. De inhoud en kwaliteit van de verstrekte informatie wordt door de leidinggevenden gewaarborgd. Het stroomlijnen en optimaliseren van de externe communicatie wordt gedaan door de sector Communicatie. Belangrijke informatiestukken worden in het
44
Managementteam besproken en vastgesteld. De specifieke doelgroepen worden met diverse communicatiemiddelen zoals het kwartaalblad, het jaarverslag en de samenvatting van het jaarverslag, de website, persberichten en door deelname aan diverse overlegorganen en samenwerkingsverbanden geïnformeerd. Het communicatiebeleid van de stichting is vastgelegd in het meerjarenbeleidsplan. Het beleid is erop gericht om optimale relaties te hebben met belanghebbenden en hen gericht te informeren, bijvoorbeeld over natuur- en landschapsbelangen en de activiteiten van de stichting, de ontwikkelingen in de natuurgebieden en de besteding van de ontvangen gelden. De informatieverstrekking vindt door de verantwoordelijke afdeling plaats via verschillende uitingen zoals beleidsnota’s, publicaties, overleggen met overheden, deelname aan netwerken en overlegorganen. Om daarnaast goed te kunnen voorzien in de informatiebehoeften van de belanghebbenden, zijn de diverse algemene communicatieuitingen zoals het kwartaalblad, de folders en de website ondergebracht bij de sector Communicatie. De middelen worden ingezet om elkaar te versterken. Belanghebbenden kunnen op 1 telefoonnummer en 1 algemeen emailadres terecht. De stichting beschikt over een vastgelegde procedure om eventuele klachten correct af te handelen. Door middel van enquêtes en evaluaties wordt regelmatig de mening van belanghebbenden gepolst.
Balans per 31 december 2009 (in euro’s) ACTIVA
31-12-2009 31-12-2008
Materiële vaste activa Bedrijfsmiddelen, benodigd voor de bedrijfsvoering Direct in gebruik voor de doelstelling Financiële vaste activa Vorderingen en overlopende activa Effecten Liquide middelen
p.m. p.m.
p.m. p.m.
79.091
-
2.275.932
2.852.010
2.690.674
2.400.275
6.870.209
6.126.312
11.915.906 11.378.597
PASSIVA Reserves en fondsen Continuïteitsreserve Bestemmingsreserves
3.978.906 6.281.139
3.975.844 5.551.254
10.260.045
9.527.098
p.m. p.m.
p.m. p.m.
Langlopende schulden
131.276
52.185
Kortlopende schulden
1.524.585
1.799.314
Fonds activa bedrijfsvoering Fonds activa doelstelling
11.915.906 11.378.597
45
Staat van baten en lasten over 2009 (in euro’s) BATEN
Werkelijk 2009
Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit bijdrage projecten Baten uit overige eigen fondsenwerving
1.825.814 440.420
190.000 3.283.482 355.000 721.662
Totaal baten uit eigen fondsenwerving
2.266.234
545.000 4.005.144
Baten uit acties van derden
1.041.667
1.041.666 1.041.667
Subsidies overheden aankopen natuurterreinen en gebouwen
6.234.327
p.m. 1.727.060
Subsidies overheden beheer
1.750.888
1.720.300 1.693.883
Baten beheer natuurterreinen
1.087.331
992.500 1.003.380
Baten beheer gebouwen
1.001.006
780.000
633.836
p.m.
21.509
12.000
Baten uit beleggingen Overige baten SOM DER BATEN
14.036.798
Begroting 2009
Werkelijk 2008
815.997 89.99532.250
5.091.466 10.229.386
LASTEN Besteed aan de doelstellingen A. Kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen B. Kosten beheer natuurterreinen B. Kosten beheer gebouwen C. Kosten projecten D. Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging Totaal besteed aan de doelstellingen
6.290.121 2.092.442 903.447 2.519.335 444.638 12.249.983
37.400 2.172.300 658.800 1.321.666 373.500
1.774.104 2.239.188 1.078.530 4.865.526 415.936
4.563.666 10.373.284
Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten van beleggingen
423.736 17.528
39.700 p.m.
38.954 20.689
Totaal werving baten
441.264
39.700
59.643
Beheer en administratie Kosten beheer en administratie
682.849
488.100
505.343
Totaal beheer en administratie
682.849
488.100
505.343
SOM DER LASTEN Resultaat
13.374.096 662.702
5.091.466 10.938.270 - 708.884-
Resultaatbestemming: Resultaat Bestemmingsreserve, bestede c.q. nog te besteden NPL-gelden
14.036.798
5.091.466 10.229.386
Van/Naar continuïteitsreserve SODK Van/Naar bestemmingsreserve, reserve groot onderhoud HDL Van/Naar bestemmingsreserve, St. Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds
46
662.702 401.207 -
- -
708.884483.045
261.495 3.062 - 187.908 - 70.525 -
225.83932.485128.23865.116-
Grondslagen Grondslagen voor consolidatie Consolidatie heeft voor 100% plaatsgevonden en er zijn geen minderheidsbelangen. De geconsolideerde jaarrekening is opgemaakt conform de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende instellingen. In consolidatie zijn ondergenoemde stichtingen opgenomen. De cijfers van deze stichtingen zijn volgens genoemde richtlijnen vastgesteld. De besturen van deze stichtingen bestaan uit dezelfde leden. Stichting Het Drentse Landschap gevestigd te Assen (opgericht in 1934) Doelstelling: Het bevorderen van het behoud, de ontwikkeling en het scheppen van hetgeen in natuur en landschap in de provincie Drenthe waardevol te achten is in natuurwetenschappelijke, geografisch, structureel, cultuurhistorisch of visueel opzicht. Alsmede het verwerven, restaureren, onderhouden, beheren en exploiteren van (rijks)monumenten. Het geven van voorlichting en het verzorgen van educatie met betrekking tot vorenstaande doelstelling aan derden om daarmee de bewustwording, attitudeverandering en gedragsverandering bij deze te bewerkstelligen. En voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. Stichting Oude Drentse Kerken gevestigd te Assen (opgericht in 2003) Doelstelling: Het bevorderen van het behoud van historische kerkgebouwen in de provincie Drenthe, alsmede het bevorderen van de belangstelling van die gebouwen. Het geven van voorlichting en het verzorgen van educatie met betrekking tot vorenstaande doelstelling aan derden om daarmee de bewustwording, attitude verandering en gedragsverandering bij deze derden te bewerkstelligen. En voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevordelijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds te Assen (opgericht in 2005) Doelstelling: Het financieel ondersteunen van de stichting Het Drentse Landschap voor natuurontwikkelingsprojecten, landschapsonderhoud, informatiecentra en toeristische-recreatieve voorzieningen, welke ondersteuning en functioneel dient te zijn. En voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevordelijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. Stichting Drentse Boerderijen te Assen (opgericht in 2002) Doelstelling: Het bevorderen van het behoud van karakteristieke verschijningsvormen van Drentse boerderijen en hun erven, alsmede het bevorderen van een landschappelijke verantwoorde bouwstijl. Alsmede het verwerven, onderhouden, beheren en exploiteren van (rijks)monumenten. Het geven van voorlichting en het verzorgen van educatie met betrekking tot vorenstaande doelstelling aan derden om daarmee de bewustwording, attitudeverandering en gedragsverandering bij deze derden te bewerkstelligen. En voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevordelijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord.
47
Grondslagen voor de balanswaardering en voor de bepaling van het resultaat Algemeen Zowel de balanswaardering als de resultaatbepaling geschiedt op basis van historische kosten en zijn conform de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende instellingen. Balanswaardering (waardering activa en passiva) Bij de diverse te onderscheiden posten van activa en passiva zijn de waarderingsgrondslagen vermeld. In geval er geen vermelding plaats vindt, is de betreffende actief- of passiefpost gewaardeerd tegen nominale waarde. Nalatenschappen De hoogte van de door een notaris toegezegde nalatenschappen worden voor 80% meegenomen op de balans. Reden hiervan is om te voorkomen dat door bijkomende kosten de uitgekeerde nalatenschappen lager zijn dan aanvankelijk is opgenomen. Resultaatbepaling Alle baten en lasten worden verantwoord in de staat van baten en lasten. De ontvangsten (baten) en uitgaven (lasten) worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Het resultaat wordt bepaald op het verschil tussen de baten en lasten met inachtneming van de vermelde waarderingsgrondslagen. De nog niet bestede gelden van lopende projecten worden, indien daarvoor door het bestuur een bestemming is bepaald, in een bestemmingsreserve opgenomen, anders toegevoegd aan de continuïteitsreserve. Tekorten worden ten laste van de continuïteitsreserve gebracht tenzij anders door het bestuur is bepaald. In verband met de regelgeving uit hoofde van de Richtlijn voor Fondsenwervende instellingen zijn de mutaties in de bestemmingsreserve met ingang van 2004 verwerkt via de resultaatverdeling.
48
Toelichting op de balans per 31 december 2009 (in euro,s) ACTIVA Materiële vaste activa Bedrijfsmiddelen, benodigd voor de bedrijfsvoering Dit betreft het kantoorgebouw aan de Kloosterstraat te Assen en de inrichting ervan alsmede de inventarissen, installaties en machines die gebruikt worden bij exploitatie en beheer van de terreinen/gebouwen. De materiële vaste activa benodigd voor de bedrijfsvoering zijn verworven met subsidies, bijdragen, donaties e.d. Deze subsidies, bijdragen, donaties e.d. zijn in mindering gebracht op de investeringen. Derhalve zijn de materiële vaste activa benodigd voor de bedrijfsvoering p.m. opgenomen. Direct in gebruik voor de doelstelling Dit betreft aangekochte natuurterreinen, landerijen, bos e.d. al of niet met opstallen als boerderijen, schuren, landhuizen e.d., alsmede het vee. De materiële vaste activa direct in gebruik voor de doelstelling zijn verworven met subsidies, bijdragen, donaties e.d. Deze subsidies, bijdragen, donaties e.d. zijn in mindering gebracht op de investeringen. Derhalve zijn de materiële vaste activa direct in gebruik voor de doelstelling p.m. opgenomen.
31-12-2009 31-12-2008
Natuurterreinen, gebouwen e.d. Aanschafwaarde per 1 januari (op de balans p.m. opgenomen) Aankoop/schenking in 2009 resp. 2008
73.551.679 68.781.836 8.112.815 4.769.843
Aanschafwaarde per 31 december (op de balans p.m. opgenomen)
81.664.494 73.551.679 31-12-2009 31-12-2008
Als volgt gefinancierd: Bijdragen overheden Overige bijdragen (subsidies, bijdragen, donaties e.d.)
67.303.316 60.588.554 14.361.178 12.963.125
Totaal
81.664.494 73.551.679
Financiële vaste activa Langlopende vordering uit hoofde van een lijfrente-overeenkomst
79.091
Vorderingen en overlopende activa De vorderingen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde, onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen voor dubieusheid, aangehouden voor de bedrijfsvoering. 31-12-2009 31-12-2008
Debiteuren volgens saldilijst per 31 december Te ontvangen aankoopsubsidies Te ontvangen projectsubsidies Overige vorderingen Vooruitbetaalde bedragen Kortlopende vordering uit hoofde van een lijfrente-overeenkomst
75.741 146.677 1.382.823 357.341 288.350 25.000
34.820 80.368 895.468 1.320.346 521.008 -
Totaal vorderingen en overlopende activa
2.275.932
2.852.010
Een voorziening voor dubieusheid betreffende de debiteuren wordt niet nodig geacht
49
Beleggingen In 2006 heeft het bestuur besloten maximaal 25% van het totale vermogen in aandelen met een defensief risicoprofiel te beleggen. De effecten zijn gewaardeerd tegen de marktwaarde per 31 december volgens opgave van de banken. Deze bedragen worden aangehouden als belegging.
31-12-2009 31-12-2008
Aandelen Obligaties
1.066.434 1.624.240
733.597 1.666.678
Totaal beleggingen
2.690.674
2.400.275
Liquide middelen De liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde en aangehouden voor de bedrijfsvoering.
31-12-2009 31-12-2008
Kas ABN-AMRO bank Rabobank Postbank Spaarrekeningen Vermogenbeheerrekeningen
257 86.781 399.408 1.971 6.251.989 129.803
98 32.123 241.002 1.980 5.782.894 68.215
Totaal liquide middelen
6.870.209
6.126.312
50
PASSIVA Reserves en fondsen Continuïteitsreserve Dit deel van het vermogen heeft de functie van buffer voor onverwachte tegenvallers en is te beschouwen als een vrij besteedbare reserve. Deze reserve is beschikbaar voor besteding aan de doelstelling. Deze reserve mag maximaal 1½ maal het bedrag van exploitatielasten zijn, exclusief de grondaankopen.
31-12-2009 31-12-2008
Stand per 1 januari Bij/Af: saldo uit resultaat verdeling
3.975.844 4.008.329 3.062 32.485-
Saldo per 31 december
3.978.906 3.975.844
Bestemmingsreserves Dit deel van het vermogen is c.q. zal voor diverse daartoe aan te wijzen projecten worden bestemd. De reserve wordt gevormd door overschotten op projecten (toegewezen budgetten aan projecten minus bestedingen).
31-12-2009 31-12-2008
Saldo per 1 januari te bestemmen voor projecten Bij: nog te besteden NPL-gelden Af: over bestede NPL-gelden St. Drs. A.V.J. Den Hartogh Fonds Reserve Stichting Oud Drenthe Reserve afkoop erfpacht Reserve groot onderhoud
3.031.393 3.514.440 401.207 - 483.046762.237 691.712 70.245 779.893 779.893 1.236.163 1.048.255
Saldo per 31 december
6.281.139 5.551.254
Reserve afkoop erfpacht. Het is beleid van de stichting om incidenteel gebouwen in erfpacht uit te geven, waarbij de erfpachters soms grote investeringen plegen in het door hen gepachte object. Contractueel is met deze erfpachters overeengekomen dat zij bij het verbreken van de erfpacht een vergoeding voor de door hen gepleegde investeringen zullen ontvangen ter hoogte van het investeringsbedrag onder aftrek van jaarlijkse afschrijvingen. De verplichting volgens contracten bedraagt totaal € 546.825,--. Reserve groot onderhoud. De materiële vaste activa met betrekking tot natuurterreinen en gebouwen is in de balans p.m. gewaardeerd, omdat deze zijn verworven met subsidiegelden. Er is geen voorziening voor onderhoud gevormd. De handelwijze van de stichting is, dat jaarlijks de uitgaven voor onderhoud direct ten laste van de exploitatie worden gebracht. Het bestuur heeft een deel van het vermogen afgezonderd als buffer voor de situatie dat in enig jaar de onderhoudslasten naar haar mening te zwaar op de exploitatie drukken. Eind 2007 is een beeld verschaft inzake de te verwachten kosten voor het opheffen van groot onderhoud aan de panden. Indien dat op korte termijn tegelijkertijd zou moeten geschieden betreft dat een bedrag van circa 4 miljoen euro.
51
Fonds activa bedrijfsvoering Dit deel van het vermogen is vastgelegd in materiële vaste activa bedrijfsmiddelen voor de bedrijfsvoering. De materiële vaste activa bedrijfsmiddelen benodigd direct voor de bedrijfsvoering zijn verworven met subsidies, bijdragen, donaties e.d. Derhalve is geen aanvullende financiering nodig en is het Fonds activa bedrijfsvoering p.m. opgenomen. Fonds activa doelstelling Dit deel van het vermogen is vastgelegd in materiële vaste activa direct in gebruik voor de doelstelling. De materiële vaste activa bedrijfsmiddelen direct in gebruik voor de doelstelling zijn verworven met subsidies, bijdragen, donaties e.d. Derhalve is geen aanvullende financiering nodig en is het Fonds activa doelstelling p.m. opgenomen. Voorzieningen Zie opmerkingen bij de bestemmingsreserves. Langlopende schulden
31-12-2009 31-12-2008
Anonieme leningen Lemferdinge Langlopende lening schuldovereenkomst Totaal langlopende schulden
52.185 79.091
52.185 -
131.276
52.185
Kortlopende schulden Schulden worden gewaardeerd tegen de nominale waarde. Schulden met een looptijd langer dan 1 jaar worden alsschulden op lange termijn verantwoord. Schulden met een looptijd korter dan 1 jaar zijn schulden op korte termijn.
31-12-2009 31-12-2008
Crediteuren volgens saldilijst per 31 december Af te dragen loonheffing Af te dragen Colland Af te dragen btw Terug te betalen aankoopsubsidies Diverse nog te betalen bedragen Vooruitontvangen erfpacht Vooruitontvangen subsidies/bijdragen Vooruitontvangen aankoopsubsidies Vooruitontvangen bijdragen begunstigers Vooruitontvangen diversen Kortlopende lening schuldovereenkomst Totaal kortlopende schulden
52
689.165 48.418 27.643 14.232 32.781 611.239 8.623 9.854 2.394 27.301 27.935 25.000
493.071 45.226 8.208 33.111 482.184 9.228 33.214 680.251 14.821 -
1.524.585
1.799.314
Niet uit de balans blijkende verplichtingen Meerjarige financiële verplichtingen De stichting heeft een aantal huur- en pachtcontracten met een looptijd van meerdere jaren afgesloten. De jaarlijks te betalen huur en pacht bedraagt ca. € 25.000,-Voorwaardelijke verplichtingen Voor subsidies geldt in het algemeen dat er een terugbetalingsverplichting kan bestaan indien en voorzover naar de mening van de subsidiegever in onvoldoende mate is voldaan aan de door haar gestelde subsidievoorwaarden.
53
Toelichting op de staat van baten en lasten 2009 (in euro’s) BATEN Baten uit eigen fondsenwerving
Werkelijk 2009
Begroting 2009
Werkelijk 2008
67.645 1.042.573 64.488 651.108
190.000 p.m. p.m. p.m.
1.294.317 62.965 1.926.200
1.825.814
190.000
3.283.482
Baten uit overige eigen fondsenwerving: Bijdragen donateurs Bijdragen bedrijfssponsoren
290.484 69.774
285.000 70.000
292.701 74.675
Nalatenschappen Schenkingen en giften
360.258 35.970 44.192
355.000 p.m. p.m.
367.376 336.190 18.096
Totaal baten uit overigeeigen fondsenwerving
440.420
355.000
721.662
2.266.234
545.000
4.005.144
1.041.667
1.041.666
1.041.667
Ministerie van LNV Provincie Drenthe
- 6.234.327
p.m. p.m.
1.727.060
Totaal subsidies overheden aankopen natuurterr. & gebouwen
6.234.327
p.m.
1.727.060
826.546 796.470 127.872
900.000 790.000 30.300
806.576 776.764 113.543
1.750.888
1.720.300
1.693.883
Baten uit bedragen projecten: Ministerie van LNV Provincie Drenthe Gemeenten Overige instanties en particulieren Totaal bijdragen projecten
Totaal baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden Bijdrage Nationale Postcode Loterij Subsidies overheden aankopen natuurterreinen en gebouwen
Subsidies overheden beheer Beheersbijdrage Programma Beheer Bijdrage Provincie Drenthe Subsidies / bijdrage overige Totaal subsidies overheden beheer
54
BATEN Baten beheer natuurterreinen Opbrengsten verkopen landbouwproducten Opbrengsten verkopen vee en veeproducten Subsidies vee Subsidies schaapskudden Subsidies hunebedden Subsidies landbouw Opbrengsten pachten Opbrengsten jachthuren
Werkelijk 2009
Begroting 2009
Werkelijk 2008
125.923 313.673 101.858 93.375 20.633 - 410.545 21.324
124.500 299.500 80.000 93.500 22.000 - 350.000 23.000
137.796 258.273 96.651 92.709 20.120 376.237 21.594
1.087.331
992.500
1.003.380
751.449 90.276 102.755 44.761 11.765
675.000 105.000 p.m. - -
671.883 92.407 51.707 -
Totaal baten beheer gebouwen
1.001.006
780.000
815.997
Baten uit beleggingen Opbrengsten dividend en rente Gerealiseerde koersverschillen
336.578 297.258
p.m. p.m.
385.729 475.724-
Totaal baten uit beleggingen
633.836
p.m.
89.995-
8.007 4.931 647 7.924
5.000 1.500 5.500 p.m.
11.703 6.995 3.039 10.513
21.509
12.000
32.250
Totaal baten beheer natuurterreinen Baten beheer gebouwen Opbrengsten huren gebouwen Opbrengsten erfpachten Subsidie Nationaal Restauratiefonds Schade-uitkering verzekeringen Diverse subsidies / bijdrage overige
Overige baten Opbrengsten boeken Opbrengsten lezingen/excursies Opbrengsten galerie Opbrengsten diversen Totaal overige baten
55
LASTEN BESTEED AAN DE DOELSTELLINGEN
Werkelijk 2009
Begroting 2009
Werkelijk 2008
5.734.157 510.207
p.m. p.m.
1.733.796 -
Uitvoeringskosten eigen organisatie Personeelskosten
6.244.364
p.m.
1.733.796
45.757
37.400
40.308
Totaal kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen
6.290.121
37.400
1.774.104
Subsidies en bijdragen Diensten Milieufederatie Drenthe Diensten De Landschappen Bijdragen aan derden Diensten door derden
9.697 81.980 - -
12.000 55.000 5.000 7.000
9.269 60.000 -
Totaal subsidies en bijdragen
91.677
79.000
69.269
Directe kosten beheer natuurterreinen Bosbeheer (voornamelijk onderhoud) Begrazing natuurterreinen (verzorging schapen e.d.) Akkerbouw (bemesten, gewasbescherming, oogsten) Bemest grasland (bemesten, oogsten, rasteren) Schraalland (oogsten, rasteren) Rundveebeheer (verzorging Limousins en Hooglanders)
29.065 59.406 65.511 16.543 116.580 147.338
34.800 76.000 60.000 14.000 117.000 118.500
35.687 59.857 66.626 18.329 136.646 123.343
Totaal directe kosten beheer natuurterreinen
434.443
420.300
440.488
Algemene kosten beheer natuurterreinen Machines en gereedschappen (aankoop en onderhoud) Bedrijfsauto’s Tractoren Infrastructuur (wegen,waterlopen,bebording) Waterschapslasten Overige (huur, pacht, hunebedden)
100.458 18.469 45.133 125.767 102.274 88.672
103.500 21.500 70.000 88.000 240.000 74.000
91.472 19.631 43.526 99.759 309.407 81.226
Totaal algemene kosten beheer natuurterreinen
480.773
597.000
645.021
Kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen Aankopen en verwerving Aankopen natuurterreinen Aankopen gebouwen
Kosten beheer natuurterreinen en gebouwen
Uitbesteed werk
56
LASTEN Kosten beheer gebouwen Onderhoud gebouwen Gas/water/electriciteit Verzekeringen gebouwen Fondsvorming verzekering Onroerendgoedbelasting Gemeentelijke belastingen Overige
Werkelijk 2009
Begroting 2009
Werkelijk 2008
605.145 89.961 45.236 2.682 30.099 6.256 124.068
465.500 60.500 40.100 2.000 30.000 10.200 50.500
891.796 61.412 43.714 2.487 27.573 8.574 42.974
903.447
658.800
1.078.530
1.818.663
1.676.100
2.164.039
Huisvestingskosten Huisvestingskosten
36.368
35.000
26.085
Totaal huisvestingskosten
36.368
35.000
26.085
Kantoorkosten Kantoorkosten
121.127
127.000
130.582
Totaal kantoorkosten
121.127
127.000
130.582
Algemene kosten Algemene kosten
47.418
55.000
57.944
Totaal algemene kosten
47.418
55.000
57.944
Personeelskosten
880.636
859.000
869.799
Totaal uitvoeringskosten eigen organisatie
880.636
859.000
869.799
2.995.889
2.831.100
3.317.718
Totaal kosten beheer gebouwen Totaal uitbesteed werk
Uitvoeringskosten eigen organisatie
Totaal kosten beheer natuurterreinen en gebouwen
57
LASTEN Werkelijk 2009 2009 Kosten projecten Projectkosten Uitgaven aan diverse projecten, zie bijlage 1
Begroting 2008
Werkelijk
2.371.413
1.241.666
4.720.874
147.922
80.000
144.652
2.519.335
1.321.666
4.865.526
Pr / voorlichting Media en pers Werving en advertenties Publieksvoorzieningen Publicaties Educaties 919 Activiteiten Activiteiten 75 jarig jubileum Vrijwilligers Klachtenregeling Kwartaalblad
15.304 - 1.914 10.960 13.020 1.500 13.997 45.195 12.469 - 124.027
15.000 2.500 5.000 8.000 2.000 9.180 8.000
49.163 5.172 14.420 -
12.000 p.m. 120.000
10.527 123.734
174.000
221.064
Uitvoeringskosten eigen organisatie Personeelskosten Kantoorkosten
200.833 6.000
193.500 6.000
199.500
194.872
444.638
373.500
Uitvoeringskosten eigen organisatie Personeelskosten Totaal kosten projecten
Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging Voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging
237.805
206.833
Totaal kosten voorlichting, promotie, educatie, belangenbeh. TOTAAL BESTEED AAN DE DOELSTELLING
58
12.229.203
8.868
188.872 6.000
415.936
4.563.666 10.373.284
LASTEN
Werkelijk 2009
Begroting 2009
Werkelijk 2008
26.631 383.931
27.000 -
25.148 -
13.174
12.700
13.806
423.736
39.700
38.954
In % van de baten uit eigenfondsenwerving
7,67%
11,18%
5.39%
Kosten van beleggingen Kosten beleggingen
17.528
p.m.
20.689
Totaal kosten van beleggingen
17.528
p.m.
20.689
441.264
39.700
59.643
Uitvoeringskosten eigen organisatie Personeelskosten
682.849
488.100
505.343
Totaal kosten beheer en administratie
682.849
488.100
505.343
TOTAAL BEHEER EN ADMINISTRATIE
682.849
488.100
505.343
WERVING BATEN Kosten eigen fondsenwerving Wervingskosten Correctie nalatenschap Uitvoeringskosten eigen fondsenwerving Personeelskosten Totaal kosten eigen fondsenwerving
TOTAAL WERVING BATEN
BEHEER EN ADMINISTRATIE Kosten beheer en administratie
59
Specificatie en verdeling kosten naar bestemming Bestemming Doelstelling Doelstelling Doelstelling Doelstelling A B C D Subsidies en bijdragen Aankopen en verwervingen Uitbesteed werk Publiciteit & communicatie Personeelskosten Huisvestingskosten Kantoorkosten Algemene kosten Rente
- 6.244.364 - - 45.757 - - - -
91.677 - 1.818.663 - 880.636 36.368 121.127 47.418 -
- - 2.371.413 - 147.922 - - - -
- - - 237.805 200.833 - 6.000 - -
Totaal
6.290.121
2.995.889
2.519.335
444.638
1
28
2
Gemiddeld aantal werk- nemers per doelstellingen Doelstelling A Doelstelling B Doelstelling C Doelstelling D Werving baten A Werving baten B Beheer en administratie A
Kosten aankopen en verwerving natuurterreinen en gebouwen Kosten beheer natuurterreinen en gebouwen Kosten projecten Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging Kosten eigen fondsenwerving Kosten van beleggingen Kosten beheer en administratie
De financiële administratie is ingericht naar doelstellingen. De kosten en opbrengsten worden direct op deze doelstellingen verantwoord en zijn rechtstreeks ontleend aan de jaarrekening. In % totaal besteed aan de doelstelling ten opzichte van de totale baten 87.27% XX = In dit bedrag is geen rekening gehouden met een éénmalige correctiebedrag ad € 383.931,--, zijnde een onterecht opgenomen bate in 2007
60
4
Werving baten A
Werving baten B
Beheer/ administratie A
Rekening 2009
Begroting 2009
Rekening 2008
- - - 26.631 13.174 - - - -
- - - - - - - - 17.528
- - - - 682.849 - 127.127 - -
91.677 6.244.364 4.190.076 264.436 1.971.171 36.368 133.000 47.418 17.528
79.000 p.m. 2.917.766 201.000 1.670.700 35.000 136.582 55.000 -
69.269 1.733.796 6.884.913 246.212 1.762.780 26.085
XX 39.805
17.528
682.849
12.990.165
5.091.466
61
57.944 20.689 10.938.270
Verschillen-analyse rekening 2009 versus begroting 2009 (in euro’s) BATEN
Werkelijk 2009
Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit bijdragen projecten Baten uit overige eigen fondsenwerving
1.825.814 440.420
190.000 3.283.482355.000 721.662-
Totaal baten uit eigen fondsenwerving
2.266.234
545.000 4.005.144 -
Baten uit acties derden Subsidies overheden aankopen natuurterreinen en gebouwen
1.041.667
1.041.666 1.041.667-
6.234.327
p.m. 1.727.060-
Subsidies overheden beheer Baten beheer natuurterreinen Baten beheer gebouwen
1.750.888
1.720.300 1.693.883-
1.087.331
992.500 1.003.380
1.001.006
780.000
815.997-
633.836
p.m.
89.995-
21.509
12.000
32.250-
Baten uit beleggingen Overige baten SOM DER BATEN
Begroting 2009
14.036.798
Werkelijk2008-
5.091.466 10.229.386-
LASTEN Besteed aan de doelstellingen A. Kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen B. Kosten beheer natuurterreinen B. Kosten beheer gebouwen C. Kosten projecten D. Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging Totaal besteed aan de doelstellingen
6.290.121 2.092.442 903.447 2.519.335 444.638 12.249.983
37.400 2.172.300 658.800 1.321.666 373.500
1.774.1042.239.1881.078.5304.865.526415.936-
4.563.666 10.373.284-
Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten van beleggingen
423.736 17.528
39.700 p.m.
38.95420.689-
Totaal werving baten
441.264
39.700
59.643-
Beheer en administratie Kosten beheer en administratie
682.849
488.100
505.343-
Totaal beheer en administratie
682.849
488.100
505.343-
SOM DER LASTEN
13.374.096
Resultaat
662.702 14.036.798
62
5.091.466 10.938.270-
708.884-
5.091.466 10.229.386-
OVERZICHT PROJECTEN
Begroting Begroting Baten Lasten Saldo Baten 2009 Lasten 2009 2009 2009
Beschikbare gelden voor 2009 Bestemming uit Postcodeloterijgelden Bijdragen en subsidies
- -
- -
-
Totaal 1.231.666 1.316.666 2.466.269 2.519.335
53.066
Uitbreiding Havesathe Lemferdinge Renovatie Havesathe Havixhorst Molenaarswoning Vervenershuisje Valthermond Restauratie boerderij Begeman Achterstallig onderhoud drie schansen Uitvoering Hunzeprojecten Torenveen etc Inrichten polder Zuidermaten Grondverwerving Hunzedal/Oude Diep Uitbreiding kantoor Kloosterstaat 9-11 Werktuigberging Wildenberg Verbouw ‘t Ende, vakantiewoning Uitgave cultureel erfgoed Uitgave Eeuwig Landschap Wervingsactie jubileumjaar 2009 Mobiel systeem informatiepanelen OBN 2006 Aanplant bos Smilder Oosterveld Uitvoering N.O. Bongeveen Grafisch Museum Orvelte OBN 2007 Bevers terug langs de Hunze N.O.gebieden Noordma, Oude Weer etc. Planontwikkeling Zuidermaten Jubileumboek Cultuurschatten Boek Dode Hand, levende natuur Film Bevers Restauratie Klein Soestdijk N.O.projecten Hunzedal N.O. Stroetenveld GD-onderzoek Consoliderende werkz.hd. 4 grafheuvels Woning Grafisch Proeflokaal Grondverwerving Hunzedal/Oude Diep Infopanelen Exloerkijl Beheercentrum Schaapskooi Poort naar het Reestdal Tuin van de Eeuwigheid De Wildernis Restauratie interieur Begeman Wervingsactie Vervenershuisje Valthermond Historisch onderz.Huis van Hansouwe Amfibeen- en reptielenatlas Aankoop/Restauratie Huis van Hansouwe 75 jarig jubileum HDL Uitvoering N.O. Torenveen Uitbreiding kantoor Kloosterstaat 9-11 Knapzakroutes revitaliseren Renovatie molenaarswoning
63
20.000 200.000 60.000 20.000 80.000 20.000 70.000 30.000 250.000 137.000 30.000 30.000 25.000 20.000 35.000 14.666 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
- -
20.000 200.000 60.000 20.000 80.000 20.000 70.000 30.000 250.000 137.000 30.000 30.000 25.000 20.000 35.000 14.666 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
640.455 1.825.814
2009
- - - - - - - - - - - - - - - - 18.047 17.601 143 2.156 58.357 9.520 45.267 1.403 185.504 16.856 5.287 35.805 2.589 23.402 42.936 613 44.962 349.324 2.792 71.659 439 1.252 6.745 20.938 35.322 9.889 3.647 2.500 799.107 56.486 130.802 41.327 55.746 13.685
- - - - - - - - - - - - - - - - 18.047 17.601 143 2.156 58.357 9.520 45.267 1.403 185.504 16.856 5.287 35.805 2.589 23.402 42.936 613 44.962 349.324 2.792 71.659 439 1.252 6.745 20.938 35.322 9.889 3.647 2.500 799.107 56.486 130.802 41.327 55.746 13.685
-
vervolg projecten Restauratie casco boerderij Begeman Werving Educatie Wervingsactie Inrichting infocentra Educatie/vrijwilligersteam OBN 2008 Loonkosten diverse projecten Ongedekte loonkosten ** Totaal
Begroting Baten 2009
Begroting Lasten 2009
Baten 2009
Lasten 2009
Saldo 2009
- - - - - - 190.000 -
- - - - - - 200.000 80.000
294.166 13.161 1.292 8.952 24.802 2.500 9.288 -
294.166 13.161 1.292 8.952 24.802 2.500 9.288 -
-
-
53.066
53.066
2.466.269
2.519.335
53.066
-
-
1.231.666
1.316.666
** Kosten in verband met voorbereiden en aanvragen projecten
Overzicht totaal uitgegeven aan salariskosten inclusief werkgeverslasten Bruto salarissen, inclusief uitbetaalde vakantiegelden 1.275.837 Premies werkgever BPL, Sazas etc. 161.879 Premies werkgever WW, WIA. etc. 213.969 Heffing op spaarlonen 3.126 Totaal kosten salarissen inclusief werkgeverslasten 1.654.637
Salariskosten directeur Schaal 12, periodiek 10 van de CAO Bos en Natuur
64
Begroting 2010 (in euro’s)
BATEN Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit bijdragen projecten Baten uit overige eigen fondsenwerving
1.825.814 440.420
190.000 355.000
190.000 381.500
Totaal baten uit eigen fondsenwerving
2.266.234
545.000
571.500
Baten uit acties van derden Subsidies overheden aankopen natuurterreinen en gebouwen Subsidies overheden beheer Baten beheer natuurterreinen Baten beheer gebouwen
1.041.667
1.041.666
942.900
p.m
p.m.
Baten uit beleggingen Overige baten
Werkelijk 2009
Begroting 2009
6.234.327 1.750.888
1.720.300
1.087.331
1.655.000
992.500
1.001.006
1.021.500
780.000
633.836
795.000
p.m.
21.509
107.900
12.000
SOM DER BATEN
Begroting 208
14.036.798
11.000
5.091.466
5.104.800
LASTEN Besteed aan de doelstellingen
A. Kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen B. Kosten beheer natuurterreinen B. Kosten beheer gebouwen C. Kosten projecten D. Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging
6.290.121 2.092.442 903.447 2.519.335 444.638
37.400 2.172.300 658.800 1.321.666 373.500
42.000 2.224.500 651.500 1.232.900 400.300
12.249.983
4.563.666
4.551.200
423.736 17.528
39.700 p.m.
43.600 p.m.
441.264
39.700
43.600
Kosten beheer en administratie
682.849
488.100
510.000
Totaal beheer en administratie SOM DER LASTEN
682.849
488.100
510.000
13.374.096
5.091.466
5.104.800
662.702
-
-
14.036.978
5.086.166
5.104.800
Totaal besteed aan de doelstellingen Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten van beleggingen Totaal werving baten Beheer en administratie
Resultaat
65
67
Bijlagen
68
Bijlage 1 Samenstelling bestuur en WAC Samenstelling per 31 december 2009 Stichting Het Drentse Landschap Raad van Toezicht (de voorzitter van de RvT is ook voorzitter van de RvA) • A.H. Bruins Slot, Ruinerwold nevenfuncties: Directeur Alescon Lid Raad van Commissarissen RET Bestuur VNO/NCW Noord Bestuur Kamer van Koophandel Noord Bestuur Ooievaarsstation De Lokkerij Bestuur Bedrijven sociëteit A 37 • P. Bennema, Dwingeloo nevenfuncties: Directeur in algemene dienst Provincie Drenthe, gedetacheerd als coördinator Ruimtelijke Ordening LOFAR bij ASTRON Eigen bureau voor Communicatie, PR en Ruimtelijke Ordening • Mevrouw A. Edelenbosch, Gasselternijveenschemond (voorzitter) nevenfuncties: Lid Raad van Commissarissen woningcorporatie Lefier Bestuurslid Je Maitiendrai Fonds Bestuurslid IVN Nederland/Vereniging Bestuurslid De Landschappen Lid Raad van Toezicht Stichting IVN Voorzitter Technische Commissie Bodem VROM • D. Hoorn, Oosterhesselen nevenfuncties: Voorzitter bestuur Rabobank Westerbork Voorzitter deelgebiedcommissie 2 Gemeente Coevorden Bestuurslid Stichting Jan Rigterink Fonds Bestuurslid Stichting Poppen Bestuurslid Stichting Geiske Bekker Fonds Bestuurslid Stichting Terra Mater Bestuurslid Stichting Natuurkunst Drenthe Voorzitter Stichting Collectie Brands • Mevrouw B.M. van Mil, Gasselternijveen nevenfuncties: Docente Nederlands en Economie voortgezet onderwijs Werkgroeplid maatschappelijke stages voor scholieren Toegevoegd lid Plaatselijke Commissie ‘t Kleine Kerkje Gieterveen Bestuurder • E.W.G. van der Bilt Raad van Advies • E.J.M. Arnolds, Beilen • P. Brink, Ansen • Mevrouw M. Buitenkamp, Groningen • H.E. Delicaat, Gieten • A.J. van Dijk, Uffelte • S. Faber, Groningen • A. Grootjans, Haren • Mevrouw M.H. Hollema-Eikenberg, Rolde (ere-lid) • H. van Houten, Meppel • S. Jager, Leusden • D.H. Keuning, Borger • Mevrouw A. Klaassen, Spijkerboor • Mevrouw W. de Kleine-Riemersma, Wachtum • H.R. Reinders, Groningen • P. Snijders, Dalen • T. Spek, Rhenen • R.H.J. Staal, Dalen • Mevrouw H. Tonckens, Appelscha • H. Tj. Waterbolk, Haren (ere-lid) • Mevrouw D. Welink, Assen
69
Stichting Drentse Boerderijen • A.H. Bruins Slot, Ruinerwold • P. Bennema, Dwingeloo • Mevrouw A. Edelenbosch, Gasselternijveenschemond (voorzitter) • D. Hoorn, Oosterhesselen • Mevrouw B.M. van Mil, Gasselternijveen Stichting Oude Drentse Kerken • A.H. Bruins Slot, Ruinerwold • P. Bennema, Dwingeloo • Mevrouw A. Edelenbosch, Gasselternijveenschemond (voorzitter) • D. Hoorn, Oosterhesselen • Mevrouw B.M. van Mil, Gasselternijveen Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds • A.H. Bruins Slot, Ruinerwold • P. Bennema, Dwingeloo • Mevrouw A. Edelenbosch, Gasselternijveenschemond (voorzitter) • D. Hoorn, Oosterhesselen • Mevrouw B.M. van Mil, Gasselternijveen Wetenschappelijke Adviescommissie • E. W. G. van der Bilt, directeur van Het Drentse Landschap (voorzitter) • Mevrouw H. D. Van Dijk - Heinemeijer, ecologe bij Het Drentse Landschap (secretaris) • E. J. M. Arnolds, Beilen • J. W. Grotenhuis, Westerbork • B. J. Jenster, Westerbork • U. Vegter, Groningen • G.W. de Vries, Tweede Exloërmond Bestuur Werkgroep Boerenerven • Mevrouw H. Tonckens (voorzitter) • Mevrouw J. Oudega (secretaris/penningmeester) • Mevrouw J. Muffels • J. de Vries • Mevrouw M. Oostendorp • A. Haar • Mevrouw B. Scheltema
70
Bijlage 2 Samenstelling personeel Samenstelling per 31 december 2009 Rentambt Managementteam E. W. G. van der Bilt M. H. Buruma Mevrouw S. S. van der Meer A.H.B. Wortelboer Mevrouw E.C. Zindel-de Jong
Directeur/bestuurder Rentmeester Hoofd communicatie Hoofd financiën en middelen Bestuurssecretaris/Directiesecretaresse
Beheer en Grondzaken Mevrouw A. G. Stroetinga
Medewerker beheeradministratie
Onderzoek en Planning Mevrouw H. D. Van Dijk-Heinemeijer B. Zoer
Hoofd onderzoek en planning Medewerker onderzoek en planning
Gebouwen J. Cazemier A. Kooistra W. Grit L. Schuurman
Projectleider Medewerker gebouwen Bouwkundig medewerker Bouwkundig medewerker
PR/voorlichting J. G. Colpa Mevrouw J. Schipper-Seton Mevrouw E. Sanders-Smit
Financiën en Middelen B. R. W. Grevink F. Nijhuis Mevrouw S. Hoving J. G. Schenkenberg van Mierop Mevrouw M. Koops-Oosterveen
Medewerker communicatie en vrijwilligerszaken Medewerker communicatie Medewerker administratie Senior medewerker financiën en middelen Medewerker financiën en middelen Medewerker projectadministratie Medewerker GIS en systeembeheer Interieurverzorger
Rayons T. W. M. Bezuijen
Hoofd terreinbeheer
Noord E. Nijboer H. A. J. Gillis G. H. van Sluis J. Timmer F.J. Heuker
Rayonbeheerder Terreinmedewerker Terreinmedewerker Terreinmedewerker Schaapherder
Zuid A. Winters A. J. G. Gillis H. E. de Graaff A. Ekkels G. Ekkels F. Nevels G. H. Schuurhuis F.J. van de Vegte C. Homan
Rayonbeheerder Terreinmedewerker Terreinmedewerker Bedrijfshoofd Terreinmedewerker Bedrijfshoofd Bedrijfshoofd Bedrijfshoofd Schaapherder
71
Vakantiewoningen en informatiecentra Mevrouw G.G.A. Waninge-Veldman Mevrouw K. Ferim-Doggen Mevrouw W. Joling-Dunning Mevrouw G.J. Engeler-Snijder Mevrouw D.C.G. Waninge Mevrouw J. de Vries Mevrouw H.A. Grave Mevrouw H. Homan-Pool Toezichthouders c.q. kuddeverzorgers A.H. Boddeveld H. Bonder L. Bonder J.P. Brouwer G. van de Bruinhorst A. Ernst L. Gritter D. J. Haanstra H.T. Hatzman A. Huisjes K. Jansen H.J. van Klinken L. Pinxsterhuis J. G. Santing E. Smit R. Stevens R. Tolman K. van der Tuuk B. Veenstra K. Vogelzang G. de Vries K. E. J. Waninge L. Wendeling J. Winters Mevrouw P. Wijtmans Mevrouw G.C. Kouprie
Interieurverzorger vakantiewoningen Interieurverzorger vakantiewoningen Interieurverzorger vakantiewoningen Interieurverzorger vakantiewoningen Tuinonderhoud vakantiewoningen Interieurverzorger informatiecentrum Interieurverzorger informatiecentrum Interieurverzorger informatiecentrum Hunzedal, Drouwenerzand, Gasterse Duinen en Kampsheide Kampsheide Gastersche Holt Hijkerveld en Groote Zand Steenberger Oosterveld Hondstong Orvelterzand Hijkerveld-Diependal Smilder Oosterveld Noord en Zuid Bosgebied Hollandsche Veld Scharreveld Hunzedal- Deelgebieden Informatiecentrum ‘t Ende Uffelter Binnenveld - Meeuwenveen Dalerpeel Boerenveensche Plassen Reestdal Landgoed Vossenberg Gasterse Duinen De Slagen Landgoed Vledderhof Boerenveensche Plassen, Kremboongbos, Oude Diep, Nuilerveld, Landgoed Vossenberg en Veeningerplas Elper Westerveld Zuidwest Drenthe (tot Juli 2009) Assistent Schaapherder Hijkerveld Assistent Schaapherder Doldersummerveld
Toezichthouders bezoeken regelmatig de natuurgebieden en houden zo nodig toezicht op het vee. Ze ontvangen hiervoor een vergoeding.
72
73
Bijlage 2a Organisatieschema Stichting Het Drentse Landschap per 1 januari 2010 Managementteam bestaat uit: • directeur/bestuurder • rentmeester • hoofd sector financiën en organisatie • hoofd sector communicatie
Raad van Toezicht
Directeur/bestuurder
Sector beheer natuurgebieden en gebouwen i.o.
*aankopen/ ruimtelijke ordening (rentmeester)
*beheer natuur gebieden (hoofd terrein beheer)
* onderzoek en planning (hoofd O&P)
* beheer gebouwen * projecten
* aankoopadministratie
terreinmedewerkers schaapskooi
rayon zuid
rayon noord
rayon zuid
terreinmedewerkers schaapskooi 4 beheerboerderijen
timmerman
timmerman
74
* NB. De sectoren financiën en middelen en communicatie hebben een sectorhoofd. De sector beheer natuurgebieden en gebouwen functioneert nog als voorheen met 4 afdelingen (aankopen/grondzaken, terreinbeheer, onderzoek & planning en gebouwen). Deze afdelingen hebben nog een hoofd, behalve gebouwen, en worden aangestuurd door de directeur.
Raad van Advies
Sector* financiën en middelen
Sector* communicatie
* financiën
* PR/voorlichting/ educatie
* projectadministratie
*vrijwilligerswerk
* automatisering/GIS
* bestuurssecretariaat/receptie
* facilitaire diensten
* begunstigersadministratie
* personeelszaken
75
Bijlage 3 Oppervlakte natuurgebieden in hectaren Per 31 december 2009 0 1
Kloosterstraat Kampsheide
In Eigendom 0,1236 ha 30,5339 ha
2 3 4 5
Scharreveld De Palms Bongeveen Takkenhoogte
291,3202 26,2920 36,2695 121,6999
ha ha ha ha
6 7 8 9
Hondstong Reestdal Stroeten De Kleibosch
62,9571 747,1777 71,6335 124,0141
ha ha ha ha
10
Hijkerveld
877,9031 ha
11 12
Gasterse Duinen De Slagen
76,1541 ha 120,4251 ha
13 14 15 16
Smilder Oosterveld Nijensleekerveld Dalerpeel Elper Westerveld
144,9127 30,1760 199,4525 39,3130
ha ha ha ha
17 18 19 20
Landgoed Vledderhof Landgoed Vossenberg Drouwenerzand Bouwersveld
108,0125 428,9223 222,6287 91,0627
ha ha ha ha
21 22 23 24
Kremboong Doldersummerveld Uffelter Binnenveld Heidenheim
72,9478 460,4667 106,8351 43,5052
25
Landgoed Rheebruggen
26
Nolderveld
27 28 29 30
Nuilerveld Steenberger Oosterveld Groote Zand Orvelterzand
61,7991 98,9071 162,6092 119,5470
ha ha ha ha
31 32 33 34
Esbosjes Zuidwolde Boerenveensche Plassen Hollandsche Veld Hunzedal
60,9075 420,6269 195,2369 1.199,5408
ha ha ha ha
35 36 37 88
Zuidoost Drenthe Lemferdinge Veenhuizen Hunebedden, e.a.
0,2167 2,8322 1,6690 14,3535
ha ha ha ha
97
Stichting Oude Dr.Kerken
In Beheer 9,1645 ha 9,9833 ha
301,3035 26,2920 36,2695 149,0729
ha ha ha ha
37,0485 ha 3,3404 ha
100,0056 750,5181 71,6335 124,0141
ha ha ha ha
26,3074 ha 34,1388 ha
904,2105 34,1388 76,1541 175,6124
ha ha ha ha
144,9127 30,1760 208,6085 39,3130
ha ha ha ha
0,6280 ha
115,3825 448,7265 222,6287 91,6907
ha ha ha ha
ha ha ha ha
6,7990 ha
72,9478 460,4667 106,8351 50,3042
ha ha ha ha
283,3398 ha
14,5260 ha
27,3730 ha
55,1873 ha
9,1560 ha 7,3700 ha 19,8042 ha
32,4336 ha
ha ha ha ha
ha ha ha ha
76,7519 433,3505 195,9936 1.582,2527
ha ha ha ha
22,7770 ha
0,2167 2,8322 1,6690 37,1305
ha ha ha ha
13,6530 ha 15,8444 12,7236 0,7567 382,7119
15,6545 ha
In Eigendom en beheer
7.204,4128 ha
76
297,8658 ha 0,0000 ha 32,4336 ha 61,7991 98,9071 176,2622 119,5470
0,0318 ha
Ruilgronden Hunzedal
Totaal 0,1236 ha 39,6984 ha
0,0318 ha 15,6545 ha
709,3248 ha
7.913,7376 ha
Bijlage 4 Overzicht archeologische objecten Hunebedden Nummer
Naam
Gemeente
Opp. in ha
D1 Steenbergen D2 Westervelde D3,D4 Midlaren D9 Annen D10 Gasteren D12 Eexteres D13 Eexter Grafkelder D14 Eexterhalte D16 Balloo D17,D18 Rolde-N, Rolde-Z D19,D20 Drouwen-W, Drouwen D21,D22 Borger D23,D24 en D25 Borger D27 Borger D28,D29 Buinen-N, Buinen-Z Cultuurhistorische en oudheidkundige monumenten
Gemeente Noordenveld Gemeente Noordenveld Gemeente Tynaarlo Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Borger-Odoorn
3,10.63 0,07.87 0,06.80 0,03.99 0,59.15 0,85.60 0,47.10 1,25.50 0,69.47 0,82.59 2,33.90 0,20.20 1,59.80 0,83.47 0,23.85
Nummer 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Gemeente Opp. in ha Gemeente Westerveld 0,43.01 Gemeente Coevorden 0,27.05 Gemeente Borger-Odoorn 0,07.80 Gemeente Aa en Hunze 4,64.70 Gemeente Aa en Hunze 0,44.70 Gemeente Aa en Hunze 2,70.22 Gemeente Noordenveld 2 veenterpen Gemeente Westerveld 1 motteheuvel
Naam Spieker Dwingeloo Hunenkerkhof Steenkistenheuvel Gasselte Grolloërholt Balloërkuil Tumulibos Rolde De Kleibosch-Tichelwerk Landgoed Rheebruggen
Grafheuvels 9. Kampsheide 10. Gasterse Duinen 11. Hijkerveld 12. Landgoed Hooghalen 13. Landgoed Vossenberg 14. Uffelter Binnenveld 15. Boerenveensche Plassen 16. Tumulibos/Kampsheide 17. Landgoed Vledderhof 18. Bouwersveld/Koelingsveld
45 grafheuvels Celtic Field 1 grafheuvel urnenveld bestaande uit 34 elementen Celtic Field 2 grafheuvels 18 grafheuvels 2 grafheuvels 1 grafheuvel 1 grafheuvel 30 grafheuvels 2 grafheuvels 6 grafheuvels
Schansen Naam Zwartendijkster Schans Katshaarschans Emmerschans
Gemeente Gemeente Noordenveld Gemeente Coevorden Gemeente Emmen
77
Opp. In ha 3,55.70 9,35.15 2,44.80
Bijlage 5 Overzicht beelden en zwerfstenen in eigendom
Nationaal Beeldenpark De Havixhorst Naam beeld
kunstenaar
eigendom
Tabita Majoor O. Piet Esser A. Alberts Roland Holst Bertus Sondaar Simon Wiesenthal Europa en de stier Ro Morgendorff Ro Morgendorff Liesbeth
Eddy Roos Jos van Riemsdijk Jan Buys Bertus Sondaar Charlotte van Pallandt Pieter d’Hont Eric Claus Eric Claus Piet Esser Charlotte van Pallandt Eddy Roos
september 2000 2001 augustus 2001 mei 2006 mei 2006 oktober 2006 2007 2007 augustus 2009 augustus 2009 augustus 2009
Beeld voor de tuin Lemferdinge Naam beeld kunstenaar
eigendom
gekregen van
Doorkijk
april 2002
Mw. W. Janssen en Mw. M. Maas
Gerard Höweler
Zwerfstenenbeelden op de Drentse Hondsrug In eigendom sinds april 2002 Naam beeld
kunstenaar
locatie
De Gewichtheffer Steen met vierkant gat Ode aan de zon Mental Map
Ton Kalle Gerard Howeler Rob Schreefel Petra Boshart
Nabij Drouwen In centrum dorp Ees In het schapenpark van het Odoornerveld In het Hunzebos, nabij recreatiepark Hunzebergen
78
Bijlage 6 Gebouwen
Stichting Het Drentse Landschap Naam
Adres
Plaats
Soort
Boerderij Rheebruggen (R)
Rheebruggen 6
Ansen
Boerderij
Beheersboerderij Rheebruggen (R)
Rheebruggen 8
Ansen
Boerderij
Beheersboerderij Rheebruggen
Rheebruggen 8
Ansen
Kapschuur
Boerderij Klaver
Rheebruggen 10
Ansen
Boerderij
Boerderij Klaver
Rheebruggen 10
Ansen
Kapschuur
Boerderij Klaver
Rheebruggen 10a
Ansen
Schaapskooi
Tuinmanswoning (R)
Kloosterstraat 3
Assen
Woonhuis
Hoofdkantoor HDL (P)
Kloosterstraat 5
Assen
Woonhuis
Hoofdkantoor HDL (P)
Kloosterstraat 7
Assen
Woonhuis
Woning (P)
Kloosterstraat 9
Assen
Woonhuis
Woning (P)
Kloosterstraat 11
Assen
Woonhuis
Woning Bronnegerveen
Gasselterstraat 5
Bronnegerveen
Woonhuis
Rode Schuur
Steigerwijk 88
Dalen
Schuur
Zwarte Schuur
Steigerwijk 23
Dalerpeel
Schuur
Camping De Havixhorst
Schiphorsterweg 9a
De Schiphorst
Bedrijfsgebouw
Boerderij Steenbergen
Schiphorsterweg 11
De Schiphorst
Boerderij
Boerderij Lindenhorst (R)
Schiphorsterweg 13
De Schiphorst
Boerderij
De Lindenhorst (R)
Schiphorsterweg 15
De Schiphorst
Boerderij
Woning Kanis
Schiphorsterweg 17
De Schiphorst
Woonhuis
Drieling Woning
Schiphorsterweg 19
De Schiphorst
Woonhuis
Drieling Woning
Schiphorsterweg 23
De Schiphorst
Woonhuis
Boerderij Flinkert
Schiphorsterweg 20
De Schiphorst
Boerderij
Boerderij Flinkert
Schiphorsterweg 20
De Schiphorst
Kapschuur
Boerderij Eskes
Schiphorsterweg 24
De Schiphorst
Boerderij
Tuinmanswoning (R)
Schiphorsterweg 32
De Schiphorst
Woonhuis
Tweeling Woning
Schiphorsterweg 32a
De Schiphorst
Woonhuis
Tweeling woning
Schiphorsterweg 32b
De Schiphorst
Woonhuis
Tweeling woning
Schiphorsterweg 32a/b
De Schiphorst
Kapschuur
De Havixhorst (R)
Schiphorsterweg 34-36
De Schiphorst
Havezathe
De Havixhorst Schathuis (R)
Schiphorsterweg 34-36
De Schiphorst
Schathuis
De Havixhorst Koetshuis (R)
Schiphorsterweg 34-36
De Schiphorst
Koetshuis
Boerderij De Lokkerij
Schiphorsterweg 28
De Schiphorst
Boerderij
Keuterij De Lokkerij
Schiphorsterweg 28
De Schiphorst
Keuterij
Boerderij ‘t Ende (R)
Stapelerweg 20
De Wijk
Boerderij
Boerderij ’t Ende
Stapelerweg 20
De Wijk
Open kapschuur
Boerderij ‘t Ende
Stapelerweg 20a
De Wijk
Boerderij
Boerderij ‘t Ende (R)
Stapelerweg 20a
De Wijk
Schuur - staart
Het Schultehuus (R)
Brink 7
Diever
Woonhuis
Beheersboerderij Sophia Hoeve
Huenderweg 2
Doldersum
Boerderij
Beheersboerderij Sophia Hoeve
Huenderweg 2
Doldersum
Kapschuur
Uitkijktoren Doldersummerveld
Boylerstraat 2
Doldersum
Kijktoren
Boerderij Huender Hoeve
Huenderweg 1
Doldersum
Boerderij
Boerderij Huender Hoeve
Huenderweg 1
Doldersum
Schaapskooi
Boerderij Huender Hoeve
Huenderweg 1
Doldersum
Open kapschuur
Pomphuis Eexterveen
Elzenmaat
Eexterveen
Pomphuisje
Boerderij Tichelwerk
Moleneind 4
Foxwolde
Boerderij
Werkschuur Gasteren
Oosteinde 5
Gasteren
Schuur
Molenaarswoning (P)
Broek 62
Gieterveen
Molenaarswoning
79
De Eendracht (R)
Broek 64
Gieterveen
Molen
Kerk Gieterveen (P)
Broek 2
Gieterveen
Kerk
Landgoed Diependal
Oranjekanaal NZ 48
Hijken
Woonhuis
Vakantiewoning Witte Huisje
Oranjekanaal NZ 50
Hijken
Woonhuis
Schaapskooi Hoogersmilde
Vaartweg
Hoogersmilde
Schaapskooi
Schaapskooi Ensink
Hijkerweg
Hooghalen
Schaapskooi
Kapschuur Hijkerveld
Hijkerweg
Hooghalen
Kapschuur
Bezoekerscentrum Hijkerveld
Hijkerweg
Hooghalen
Hooikiep
Landgoed Hooghalen
Hijkerweg 10
Hooghalen
Boerderij
Het Hertenhuisje
Hijkerweg 12
Hooghalen
Woonhuis
De Scheperij
Hijkerweg 14
Hooghalen
Bedrijfswoning
De Scheperij
Hijkerweg 14
Hooghalen
Kapschuur
Keuterij van Goor
Schrapveen 13
Linde
Keuterij
Boerderij Eesinge
Hoogeveenseweg 27
Meppel
Boerderij/Schuur
Keuterij Midlaren (R)
Schutsweg 40
Midlaren
Keuterij
Keuterij Midlaren
Schutsweg 40
Midlaren
Kapschuur
Boerderij Begeman (R)
Hunzeweg 30
Nieuw Annerveen
Boerderij
Wilms Boo
Europaweg 76
Nieuw Schoonebeek
Woonhuis
Wilms Boo
Europaweg 76
Nieuw Schoonebeek
Vakantiewoning
Vogelkijkhut Oranje
Oranje 60
Oranje
Kijkhut
Pomphuis Leemdijk
Leemdijk
Oranje
Pomphuisje
Pomphuis Oranjekanaal
Oranjekanaal
Oranje
Pomphuisje
Kinderactiviteiten centrum (R)
Brugstraat 2
Orvelte
Boerderij
Kinderactiviteiten centrum
Brugstraat 2
Orvelte
Kapschuur
Toiletten Orvelte
Brugstraat 3
Orvelte
Schuur
Woning Brugstraat
Brugstraat 15
Orvelte
Woonhuis
Werkplaats/kantoor Orvelte
Brugstraat 17
Orvelte
Bedrijfsgebouw
De Drenthehof (R)
Dorpsstraat 1
Orvelte
Boerderij/voorhuis
De Drenthehof (R)
Dorpsstraat 1
Orvelte
Boerderij/deel
De Drenthehof (R)
Dorpsstraat 1
Orvelte
Schaapskooi
De Tingieterij (R)
Dorpsstraat 2
Orvelte
Boerderij
De Tingieterij (R)
Dorpsstraat 2a
Orvelte
Schuur - staart
Het Ottenshuus (R)
Dorpsstraat 3
Orvelte
Boerderij
Het Ottenshuus (R)
Dorpsstraat 3a
Orvelte
Bijschuur
De Pottenbakker (P)
Dorpsstraat 5
Orvelte
Boerderij
De Houtzagerij (R)
Dorpsstraat 7
Orvelte
Boerderij
De Houtzagerij
Dorpsstraat 7
Orvelte
Kapschuur
De Smederij (R)
Dorpsstraat 9
Orvelte
Smederij
Het Tolhuisje (R)
Dorpsstraat 10
Orvelte
Tolhuis
Brandweerschuur Orvelte (G)
Flintenweg
Orvelte
Brandweerschuur
Het Hoolhuus (R)
Flintenweg 2
Orvelte
Boerderij
Het Hoolhuus
Flintenweg 2
Orvelte
Varkensstal
Het Hoolhuus
Flintenweg 2
Orvelte
Schaapskooi
De Börckerhof II (R)
Flintenweg 4
Orvelte
Boerderij
De Börckerhof III
Flintenweg 4a
Orvelte
Schaapskooi
De Börckerhof III
Flintenweg 4a
Orvelte
Schuur - staart
De Börckerhof I (R)
Flintenweg 6
Orvelte
Boerderij
De Bruntingerhof (R)
Flintenweg 8
Orvelte
Boerderij
De Bruntingerhof
Flintenweg 8
Orvelte
Bakspieker
De Bruntingerhof
Flintenweg 8
Orvelte
Schuur - staart
De Flintenhof (G)
Flintenweg 10
Orvelte
Schuur
De Houtsnijder (G)
Melkwegje 1
Orvelte
Boerderij
Het Jachthoes (R)
Melkwegje 2
Orvelte
Boerderij/voorhuis
80
Het Jachthoes
Melkwegje 2b
Orvelte
Boerderij/deel
Het Jachthoes
Melkwegje 2a
Orvelte
Schuur - staart
De Melkfabriek (R)
Melkwegje 3
Orvelte
Melkfabriek
De Melkfabriek
Melkwegje 3
Orvelte
Bijschuur
Grafisch Proeflokaal
Melkwegje 5
Orvelte
Schuur
Gereedschapschuur Orvelte
Melkwegje
Orvelte
Gereedschapschuur
Evenementen Podium
Schapendrift
Orvelte
Podium
Schaapskooi II (G)
Schapendrift 2
Orvelte
Schaapskooi
De Schapendrift (G)
Schapendrift 3
Orvelte
Boerderij
De Schapendrift
Schapendrift 3
Orvelte
Schuur - staart
De Garmingehof (R)
Schoolstraat 1
Orvelte
Boerderij
Cafe Warmolts (R)
Schoolstraat 2
Orvelte
Café / Woning
Grafisch Centrum (R)
Schoolstraat 3
Orvelte
Boerderij
De Maalderij (G)
Schoolstraat 6
Orvelte
Boerderij
Lemferdinge (R)
Lemferdingelaan 2
Paterswolde
Schathuis
Huis ter Hansouwe (R)
De Horst 21
Peize
Boerderij
Boerderij Kamps (R)
Kamps 1
Rolde
Boerderij
Boerderij Kamps
Kamps 1
Rolde
Schuur - staart
Keuterij ’t Haantje
Anholt 10
Ruinen
Boerderij
Keuterij ’t Haantje
Anholt 10
Ruinen
Bijgebouw
Keuterij Ghysselte
Gijsselterweg 11
Ruinen
Boerderij
Boerderij Pol’s Stee (R)
Dr. Larijweg 124
Ruinerwold
Boerderij
Boerderij Everts
Secteweg 21
Stuifzand
Boerderij
Het Kleinste Huisje
Secteweg 36
Stuifzand
Keuterij
Woning Amshoff ‘s Bosch
Wijsterseweg 154
Stuifzand
Woonhuis
Boerderij Anserweg (R)
Anserweg 8
Uffelte
Boerderij
Boerderij Anserweg
Anserweg 8
Uffelte
Stookhok
Vervenershuis Valthermond (R)
Zuiderdiep 22
Valthermond
Boerderij
Klein Soestdijk (R)
Hoofdweg 118
Veenhuizen
Bedrijfsgebouw
Beheersboerderij De Pieperij (P)
Pieperij 7
Veeningen
Boerderij
Beheersboerderij De Pieperij
Pieperij 7
Veeningen
Schuur - staart
Schuur Vledderhof
Vledderhof 2
Vledder
Schuur
Het Schepershuisje
Pieterbergweg 24
Westerbork
Keuterij
De Vossenberg
Hamveld 1
Wijster
Woonhuis
Landhuis De Vossenberg
Hamveld 3
Wijster
Landhuis
Eveline Hoeve
Hamveld 5
Wijster
Boerderij
Boerderij Witte Venen
Hamveld 8
Wijster
Woonhuis
Bezoekerscentrum De Blinkerd
Vamweg 7
Wijster
Bedrijfsgebouw
Boerderij
Kerkweg 2
Yde
Boerderij
Voorm. Synagoge Zuidlaren (R)
Zuiderstraat 1
Zuidlaren
Kerk
Boerderij Rabbinge
Rabbinge 1
Zuidwolde
Boerderij
Boerderij Rabbinge
Rabbinge 1
Zuidwolde
Schuur - staart
Boerderij Oosterwijk
Rabbinge 3
Zuidwolde
Boerderij
Boerderij Koopman
Rabbinge 4
Zuidwolde
Boerderij
Beh. boerderij De Uilenburcht (P)
Rabbinge 7
Zuidwolde
Boerderij
Beheersboerderij De Uilenburcht
Rabbinge 7
Zuidwolde
Kapschuur
Boerderij Wildenberg
Wildenberg 1
Zuidwolde
Boerderij
Boerderij Wildenberg
Wildenberg 1
Zuidwolde
Vakantiewoning
(R) = Rijksmonument (P) = Provinciaal monument (G) = Gemeentelijk monument
81
Bijlage 7 Deelname aan overlegstructuren Het Drentse Landschap participeert in een groot aantal reguliere overleggen. Hieronder volgt een overzicht:
• • • • • • • • • • • • • • • • •
•
• • •
• •
• • •
•
Aankopersoverleg Archeologische Monumentenwacht (AMW) Atelierraad Mooi Drenthe Begeleidingscommissie Cultuurtoerisme Bestuur KNHM Afdeling Drenthe Bestuur Stichting Beeldenpark De Havixhorst Bestuur Stichting FaunaBeheerEenheid Drenthe Bestuur Stichting Ooievaarsbuitenstation de Lokkerij Bestuurlijk Overleg Gedeputeerden Bestuurlijk Overleg Hunze en Aa’s Bestuurlijk Overleg Noorderzijlvest Bestuurlijk Overleg Reest en Wieden Boermarke Midlaren Bond Heemschut Commissie Onderzoek Natuurlijk milieu in Drenthe Culturele Raad Eelde DE LANDSCHAPPEN - Algemeen Bestuur - Directeur Rentmeester Overleg - Voorlichters Overleg - Oecologen beheerdersoverleg Directeuren Overleg Drenthe (DOD) - Personeelsconsulenten - Communicatieadviseurs Drents Actie Overleg (DAO) Drents Bos Overleg Drents-Friese Wold Nationaal Park (DFW) - Overlegorgaan - Redactiecommissie Bladwijzer en Natuurkrant - Werkgroep Educatie & Voorlichting - Werkgroep Onderzoek en Beheer - Werkgroep Recreatie Drents Particulier grondbezit Drents Plateau - Monumentencommissie - Monumentenoverleg - Platform Monumentenorganisaties Gezondheidsdienst voor dieren (GD) Hunebedden Beheer Groep Gebiedscommissies Reest & Zuidwest Drenthe: - Gebiedscommissie - Projectgroep - Samen over de Reest - Water op maat Hunzedal: - Gebiedscommissie - Projectgroep - Deelgebiedcommissies - Kavelruil adviescommissie Hunze - Projectgroep introductie Bever Hunzedal - Projectgroep Lofar - Projectgroep Tusschenwater - Projectteam - Overleg Informatiecentrum Hunzevallei - Partnersoverleg Noordma - Projectgroep Achterste Diep - Projectgroep Torenveen - Projectgroep Gorecht West - Projectgroep Noordma/Oude Weer/
82
Mandenlanden Werkgroep Recreatie & Toerisme Hunzedal Werkgroep Marketing & Promotie Hunzedal Werkgroep Natuurbeleving & Educatie Hunzedal - Werkgroep LOFAR-tafel • IVN consulentschap • Jeneverbesgilde • Klankbordgroep bestemmingsplan buitengebied gemeente Meppel • Klankbordgroep Erfgoedkwartier Assen • Kwaliteitsimpuls Westerveld • Landinrichtingscommissies: - RVK Laaghalen - RVK Odoorn - Bestuurscommissie Zuidwolde Zuid/Zuidwolde Noord/Beneden Egge - Herinrichting Roden Norg • Molenstichting Drenthe • Monumentenwacht • Natura 2000 - Gebiedsgroep Drouwenerzand Natura 2000 - Gebiedsgroep Havelte Oost Natura 2000 - Overleg terreinbeheerders en MFD Natura 2000 - Projectgroep Drents-Friese Wold - Projectgroep Zuidlaardermeer - Projectgroep opstellen beheerplannen Natura 2000 • Nederlandse Fokkersvereniging voor het Drents en Schoonebeker Heideschaap • Nederlandse Vereniging Schaapskuddes • Noordelijk Communicatieoverleg Natuurorganisaties • Noordelijk Overleg (Drents Landschap/Fryske Gea/ Groninger Landschap) • Orvelte - Overleg Culturele Activiteiten Vereniging Orvelte (CAVO) • Overleg LNV-Noord (samen met NM, SBB en de drie Noordelijke Landschappen) • Voeten op Tafel Overleg Drenthe (samen met MFD, NM, SBB, IVN, LS beheer) • Overleg Stroomgebiedvisies Noord-Nederland • Plaatselijke Commissie kerk Gieterveen (PC SODK) • Platform Natuur- en milieucommunicatie • Platform Programma Beheer Noord Nederland • Project Natuurlijke Recreatie (MFD/Recron) • Projectgroep Integraal plan Havelte Oost • Projectgroep Kleibosch • Projectgroep Robuuste natuur/”Wildernisnatuur” • Projectgroep Strategische grondwaterwinningen • Projectgroep zoogdierenatlas Drenthe • Projectwerkgroep evaluatie visstandbeheer Hunze • Provinciale Commissie Landelijke Gebied • Provinciaal SNL overleg • Provinciale Commissie Natuurgebieden • Regulier Overleg ROB en provinciaal archeoloog • Stadsrandzone Meppel en Eesinge • Stichting Archeologie en Streek - - -
• • • • • • • • • • • • •
• • • • • • • • •
• • • • • • • • • • • • • • •
Stichting De Eendracht Gieterveen Stichting De Eeuwigheid Stichting De Nieuwe Wildernis Stichting Drenthe Plus Stichting Grafisch Erfgoed Stichting Harry de Vroome Penning Stichting Peter Nijhoff Stichting Prograph Stichting Watertoren Meppel Stichting Zeldzame Huisdierrassen Stimuleringsprogramma biodiversiteit Stuurgroep Aardkundige Waarden Subcommissie Robuuste verbinding Sallandse Heuvelrug-Drents Plateau - Werkgroep ecoducten Robuuste verbinding Sallandse Heuvelrug-Drents Plateau Toeristisch Platform Reestdal Taakgroep Gebouwen (SODK) Toeristisch Platform Reestdal Verdrogingsforum Vereniging Behoud Synagoge Zuidlaren (SODK) Vereniging De Wildernis Vereniging Landleven Midden- en Zuidwest Drenthe Vleermuizenwerkgroep Drenthe Vlinderstichting Drenthe - Project Stuifduinen: Komma- en Heivlinder - Project Heide- en Veenvlinders - Project Gentiaanblauwtje Waterbeheer 21e Eeuw - Kaderrichtlijn Water Werkgroep Aankopen Werkgroep Amfibieën en Reptielen Drenthe (WARD) Werkgroep Beleidskader ammoniak Werkgroep Ecohydrologie Reestdal Werkgroep Ecologische verbinding Vledderveld- de Eese Werkgroep Ecologische verbinding Zeijen-Zeegse Werkgroep Erfgoed à la Carte - Provinciale commissie Nationale Boomfeestdag Werkgroep Ecologische verbinding Hoogeveensche Vaart Werkgroep Ecologische verbinding Wold Aa/Ruiner Aa-Reest Werkgroep Florakartering Drenthe (WFD) Werkgroep Natte Natuur Werkgroep Natuurvisie Groene Kijk Werkgroep Prehistorie Werkgroep Streek en eigen Natuur Midden Drenthe
83
Bijlage 8 Bedrijfssponsoren per 31 december 2009 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Bouwbedrijf H. Poortman, Veeningen Grontmij Nederland, Drachten ABN AMRO Bank N.V., Assen NAM B.V., Assen Chateauhotel- en Restaurant De Havixhorst, De Wijk N.V. Waterleiding Maatschappij Drenthe, Assen Buro Hollema, Rolde Attero, Wijster (voorheen Essent Milieu) Holland Casino, Groningen Arcadis, Assen Hulzebosch Grondwerken, Beilen Kadaster Directie Noord, Assen Quercus boomverzorging B.V., Gasselte N.V. Waterbedrijf Groningen, Groningen RTV Drenthe, Assen Stichting Publieksvoorlichting Notariaat Drenthe, Oosterhesselen Bureau B + O architecten, Meppel De Roo Drenthe B.V. Bedum Oranjewoud B.V., Heerenveen Aannemingsbedrijf Vedder BV , Eext Bork B.V., Stuifzand Koninklijke Van Gorcum B.V., Assen Harwig installatiegroep, Emmen Barsingerhorn Consultancy, Delfzijl BTL Realisatie, Emmen Architectenbureau Meppel, Meppel Destic Kunststoffen B.V., Veendam Royal Haskoning, Nijmegen Concordia bouwmaterialenhandel, Meppel Oosterhuis BV, Nijeveen Woonconcept, Meppel Eelerwoude, Oosterwolde Nationale Postcode Loterij, Amsterdam ASTRON/LOFAR, Dwingeloo Warenhuis Vanderveen, Assen Industrie en handelsonderneming Elton BV, Roden Meko Holland BV, Assen Van Liere Grafisch Bedrijf BV, Emmen VNO NCW Noord, Haren Ensing Vastgoed Onderhoud, Assen Bouwkundig teken- en adviesburo Willem van der Salm, Dwingeloo Fieten & Roos, Hoogeveen De Zorgverzekeraar Friesland, Leeuwarden
84
Bijlage 9 Lijst met afkortingen
ACCOORT ADE AMW ASTRON ASV AVN BBL BIP BIM BMP BOC BOKD BRIM BRTN CAVO CBF CBS CDA CLG COND CRE DAO DFW DGC DLG DOD DPM DRO EDR EGM EHS EIS EOGFL EOGFR EFRO ELFPO EU FACE FLORON FSC GD GeBeVe GGOR GGOS GIS GS HBD HBG HDL HIP HISWA I&R ICT IGOD ILG IP IPO ISM ISP IPR IVN-NME
: Project Actie en Coördinatiepunt Recreatie en Toerisme : Annermoeras, Duunsche Landen, Elzenmaat : Archeologische Monumentenwacht : Astronomisch onderzoek in Nederland : Algemene Subsidieverordening (Provincie Drenthe) : Stichting toerisme en recreatie AVN; samenwerkingsverband : Bureau Beheer Landbouwgronden : Beheers- en Inrichtingsplan : Bedrijfsinterne(e) milieuzorg(systeem) : Broedvogel Monitoring Plot : Breed Overleg Cultuurhistorie : Brede Overleggroep Kleine Dorpen : Besluit Rijkssubsidiering Instandhouding Monumenten : Beleidsvisie Recreatie Toervaart Nederland : Culturele Activiteitenvereniging Orvelte : Centraal Bureau Fondsenwerving : Centraal Bureau voor de Statistiek : Christen Democratisch Appèl : Commissie Landelijke Gebieden : Commissie Onderzoek Natuurlijk Milieu Drenthe : Culturele Raad Eelde : Drents Actie Overleg : Drents Friese Wold Nationaal Park : Drenthe Golf Carrousel : Dienst Landelijk Gebied (LNV) : Directeuren Overleg Drenthe : Drentse Participatie Maatschappij : Directeuren Rentmeesters Overleg : Eems Dollard Regio : Effect gerichte maatregelen : Ecologisch Hoofdstructuur : European Invertebrate Study : Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw : Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Recreatie : Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling : Europees LandbouwFonds voor Plattelandsontwikkeling : Europese Unie : Stichting Forests Absorbing CO2 Emmission : Stichting Floristisch Onderzoek Nederland : Forest Stewardship Council : Gezondheidsdienst voor dieren : Gebiedsgerichte Bestrijding Verdroging : Gewenst Grond- en Oppervlaktewater Regime : Gebieds Gericht Onderzoeks Systemen : Geografisch informatie systeem : Gedeputeerde Staten : Herinrichting Bijzondere Doelstelling : Hunebedbeheergroep : Het Drentse Landschap : Hippisch Innovatief Platform : Nederlandse Vereniging van ondernemingen in de bedrijfsvak watersport : Identificatie - en registratie van runderen : Informatie-en Communicatie Technologie : Integrale Gebiedsontwikkeling Oude Diep : Investeringsprogramma Landelijk Gebied : Integraal Plan : Interprovinciaal Overleg : Instituut Service Management : Integraal Structuur Plan : Investeringspremieregeling regionale projecten : IVN Natuur - en Milieueducatie
85
JMFonds : Je Maintiendrai Fonds IVOM : Instituut voor Volksgezondheid en Maatschappelijke Ontwikkeling KITS : Premieregeling kleine investeringen in de toeristische sector KNHM : Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij KNNV : Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Kompas : Kompas voor de toekomst, ruimte voor de ontwikkeling van Noord-Nederland KRW : Kader Richtlijn Water KUN : Katholieke Universiteit Nijmegen KWR : Motorcycle Research Institute LEADER : Europees programma voor plattelandsontwikkeling LNV : Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit LTO : Land - en tuinbouw organisatie LOFAR : Low Frequency Aray MER : Milieu Effect Rapportage MFD : Milieufederatie Drenthe MKB : Midden - en kleinbedrijf MOS : Monumentenoverleg Stichtingen MPD : Mobiliteitsplan Drenthe N 2000 : Natura 2000 NAM : Nederlandse Aardolie Maatschappij NBL-Visie : Natuur - Bos en Landschapsvisie NBP : Natuurbeleidsplan NBBT : Nederlands Bureau voor Toerisme NELIS : Natuur en Landschapsinformatie Systeem NHI : Nationaal Hunebed Informatiecentrum NHI : Nieuwe Hanze Interregio NIOO : Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek NIVON : Nederlands Instituut voor Volksontwikkeling en Natuurvriendenwerk NM : Vereniging Natuurmonumenten NNBT : Noord-Nederlands Bureau voor Toerisme NO : Natuurontwikkeling NOM : Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij NOM : Noordma, Oudeweer, Mandelanden NORT 2000 : Noordelijke Ondernemers Recreatie en Toerisme NP : Nationaal Park NPL : Nationale Postcode Loterij OBN : Overlevingsplan Bos en Natuur OCW : Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschappen PABK : Provinciale Adviescommissie Beeldende Kunsten PB : Programma Beheer PBCF : Prins Bernhard Cultuurfonds PC : Plaatselijke Commissie PCO : Provinciale Commissie Omgevingsbeleid PEB : Provinciaal Economisch beleidsplan PKN : Protestantse Kerk in Nederland PIP : Periodiek Instandhoudingsplan PMJP : Provinciaal MeerJaren Programma POG : Provinciaal Overleg Gehandicaptenbeleid POP : Provinciaal Omgevingsplan POP : Plattelands Ontwikkelingsplan PSN : Provinciale Subsidieregeling Natuurbeheer PvdA : Partij van de Arbeid PVVV : Provinciale Vereniging voor Vreemdelingen Verkeer Drenthe PVT : Personeelsvertegenwoordiging RACM : Rijksdienst voor Archeologie, cultuurlandschap en monumenten RAK : Ruilverkaveling met Administratief Karakter RAVON : Reptielen, Amfibieën, Vissen Onderzoek Nederland RCBB : Regionaal College voor de Behandeling van Beheerszaken RDMZ : Rijksdienst voor de Monumentenzorg RVK : Ruilverkaveling RWS : Rijksdienst voor Wegverkeer RECRON : Vereniging van recreatieondernemers Nederland REONN : Ruimtelijk -Economische Ontwikkelingsvisie Noord-Nederland
86
ROB ROM RTV RUG RvA RvT RVZ RVZ SAN SBB SBI SBKGD SER SEV SGB SGP SN SNL SNN SNP SODK SOVON TBO TOWO TPD TROP TT-circuit VAM VABO VCA VDG VFI VLO VNO-NCW VOFF VROM VSB VZZ WAC WAD WARD WB21 WCL WFD WILG WMD WNF WOM WRN WRO WUR
: Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek : Ruimtelijke ordening, water en milieu : Radio Televisie Drenthe : Rijksuniversiteit Groningen : Raad van Advies : Raad van Toezicht : Raad voor Volksgezondheid & Zorg : Robuuste Verbindings Zone : Subsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer : Staatsbosbeheer : Standaard Bedrijfsindeling : Stichting Behoud Kerkelijke gebouwen Groningen-Drenthe : De Wolden : : Subsidie Gebiedsgericht Beleid : Sociaal en Cultureel Planbureau : Subsidieregeling Natuurbeheer : Subsidieregeling Natuur & Landschap : Samenwerkingsverband Noord-Nederland : Samenwerkingsverband Nationale Parken : Stichting Oude Drentse Kerken : Samenwerkende Organisatie Vogelonderzoek Nederland : Terrein Beherende Organisatie : Toeristische ontsluiting waardevolle oudheidkundige objecten : Toeristisch Platform Drenthe : Toeristisch-recreatief ontwikkelingsplan : Tourist Trophy : Vuil Afvoer Maatschappij : Vereniging Algemeen Belang Orvelte : Veiligheid, Calamiteiten en Omstandigheden : Vereniging van Drentse gemeenten : Vereniging Fondsenverwervende Instelling : Voorlichters Overleg : Ondernemingsorganisatie : Vereniging voor Onderzoek Flora en Fauna : Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer : Verenigde Spaarbanken : Zoogdiervereniging (Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming) : Wetenschappelijke Adviescommissie (HDL) : Werkgroep Avifauna Drenthe : Werkgroep Amfibieën en Reptielen Drenthe : WaterBeheer 21e eeuw : Waardevol Cultuur Landschap : Werkgroep Florakartering Drenthe : Wet Inrichting Landelijk Gebied : Waterleiding Maatschappij Drenthe : Wereld Natuurfonds : Water Op Maat project : Werkgroep Roofvogels Nederland : Wet Ruimtelijke Ordening : Wageningen Universiteit
87
Colofon Uitgave Stichting Het Drentse Landschap Fotografie Hans Dekker – omslag, pag. 19, 24/25,27 Joop van de Merbel – pag. 2, 4, 17, 40 Bertil Zoer – pag. 6, 12, 31 Ron Soenveld – pag. 10 Auke Lubach – pag. 15 TOPFOTO – pag. 20, 28 Sonja van der Meer – pag. 22 B+O Architecten – pag. 26 Drents Plateau – pag. 29 Geert de Vries – pag. 32, 34, 68 Jaap de Vries – pag. 33 Johan Vos – pag. 36, 42 Peter Venema – pag. 73 Vormgeving Albert Rademaker BNO Productie Koninklijke Van Gorcum bv
88
Stichting Het Drentse Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 Fax (0592) 31 80 89
[email protected] www.drentslandschap.nl
