Jaarverslag jaar jong, klaar voor de toekomst. Jaarverslag. Stichting Het Zuid-Hollands Landschap

Jaarverslag 2014

g, n jo r a 80 ja de r oo v r klaa toekomst

Jaarverslag 2014

Stichting Het Zuid-Hollands Landschap

© Stichting Het Zuid-Hollands Landschap, Delft, april 2015 Dit jaarverslag is vastgesteld in de vergadering van het Bestuur op 1 april 2015. Teksten uit dit jaarverslag kunnen met bronvermelding worden overgenomen.

Jaarverslag 2014 | Stichting Het Zuid-Hollands Landschap

Algemene informatie

3

De Stichting Het Zuid-Hollands Landschap is een particuliere natuurbeschermingsorganisatie die zich inzet voor aankoop, inrichting en beheer van natuurgebieden. De stichting, onderdeel van De12Landschappen, is in 1934 door onder meer bankier mr. K.P. van der Mandele opgericht en zet zich al 80 jaar actief in om natuur en landschap duurzaam veilig te stellen voor de inwoners van de provincie Zuid-Holland. Iedere provincie kent een dergelijk provinciaal Landschap dat zich richt op ‘Natuur Dichtbij’. Het Zuid-Hollands Landschap heeft als (statutair) doel: veiligstellen van natuur en waardevol landschap in Zuid-Holland, met in het verlengde daarvan het bieden van recreatiemogelijkheden en het behouden van monumenten op haar terreinen. Zij doet dit door gebieden voor de inwoners van Zuid-Holland zo mogelijk aan te kopen en zorgvuldig te beheren. Ook voorlichting, belangenbehartiging en fondsenwerving behoren tot de structurele taken. Het Zuid-Hollands Landschap - met ruim 49.000 donateurs - beheert eind 2014 4.522 hectare in de provincie Zuid-Holland, verdeeld over bijna 120 natuurgebieden.

Het beleid en de bijbehorende activiteiten zijn uitgewerkt in het meerjarenbeleidsplan ‘Natuur dichtbij 2014-2018’, dat beschikbaar is op de website www.zhl.nl/publicaties.

Missie De Stichting Het Zuid-Hollands Landschap streeft naar een duurzaam evenwicht tussen mens en natuur, door voor beide rust en ruimte te creëren. Om dit te bereiken, stelt de stichting natuur en (cultuur)landschap veilig door aankoop, beheer en ontwikkeling van natuurterreinen binnen de provinciegrenzen. De stichting geeft hierover voorlichting en doet aan belangenbehartiging ten behoeve van natuur en landschap.


5

Algemene informatie

3

Voorwoord

7

Inhoudsopgave

1. Natuur en Landschap

11

1.1 Natuurbeheer

11

1.2 Beheer objecten derden

18

1.3 Opstallen

22

2. Recreatie en Toezicht

25

2.1 Recreatie

25

2.2 Toezicht en Handhaving

27

3. Kwaliteitsborging natuurbeheer

31

3.1 Beheerplanning en -evaluatie

33

3.2 Monitoring

34

3.3 Onderzoek en Veldwaarnemingen

36

3.4 Natuurwetenschappelijke Commissie

38

4. Communicatie, Voorlichting en Educatie

41

5. Beschermerswerving en Fondsenwerving

51

6. Beleid en Samenwerking

57

6.1 Ontwikkeling

57

6.2 Samenwerking

59

7. Personeel en Organisatie

63

7.1 Vrijwilligers

66

Bijlage 1: Organisatie

68

Bijlage 2: Organisatieschema 2014

70

Bijlage 3: Verantwoordingsverklaring

71

80 jaar jong, klaar voor de toekomst


Voorwoord

7

In 2014 zijn veel puzzelstukjes op de juiste plaats terecht gekomen. Talloze veranderingen waar onze organisatie zich in de voorgaande jaren mee bezig heeft gehouden, werden in 2014 afgerond.

80 jaar jong, klaar voor de toekomst De personele bezetting kreeg, weliswaar afgeslankt, vorm. De medewerkers van de Groene Motor gingen onder de vlag van Landschap en Erfgoed Zuid-Holland aan het werk. Ook zijn er afspraken gemaakt over een intensievere en formelere samenwerking met Erfgoedhuis Zuid-Holland. Een compliment aan alle medewerkers die na de reorganisatie weer vol energie aan de slag zijn gegaan, is hier zeker op zijn plaats. Met het nieuwe meerjarenbeleidsplan Natuur dichtbij 2014-2018 kunnen we gericht naar de toekomst kijken. In financieel opzicht geeft 2014 een tweeledig beeld. Positief zijn de extra inspanningen die we leverden om meer bedrijfsvrienden bij ons werk te betrekken. Met verschillende partijen zijn gesprekken gaande. Ook hebben we enkele grote erfenissen en legaten mogen ontvangen. Mede hierdoor konden we in ons 80 jarig jubileumjaar enkele nieuwe natuurgebieden verwerven. Aansprekend voorbeeld vind ik de uitbreiding van polders Poelgeest in Oegstgeest. We kunnen de natuur hier een nieuwe impuls geven en tegelijkertijd de recreatieve mogelijkheden vergroten. De direct omwonenden zagen dit wel zitten, gezien de vele giften die we van hen mochten ontvangen. Het onderstreept tevens het belang om mensen te betrekken bij de natuur in de buurt. In 2014 hebben we daar op vele manieren invulling aan gegeven. De Leidse Hooidagen, speciaal voor gezinnen, en de Dag van de Zandmotor voor ouderen zijn hier geslaagde voorbeelden van. En laten we ook de fietstocht Tour de ZHL en de Archeondag die we in het kader van ons 80-jarig jubileum organiseerden niet vergeten.


9

De dalende trend wat betreft beschermersaantallen heeft zich in 2014 helaas voortgezet. Ondanks enkele wervingsacties is het aantal beschermers met ruim 2.000 afgenomen tot net iets meer dan 49.000. In 2015 streven we ernaar met een nieuw ontwikkelde marketingstrategie het tij te keren. Met nieuwe diensten en producten werken we eraan onze inkomsten toch op peil te houden. Dit is extra belangrijk omdat 2014 het laatste jaar was dat we een provinciale boekjaarsubsidie ontvingen. Zo gaan we binnen het nieuwe samenwerkingsverband Buitenleven Vakanties een vakantiehuisje verhuren. Voor de realisatie van het Nationaal Natuur Netwerk (NNN) – voorheen Ecologische Hoofdstructuur – in Zuid-Holland was 2014 een teleurstellend jaar. Nadat de herijking van de NNN begin 2014 definitief was geworden, hadden we gehoopt dat de provincie het uitvoeringsbeleid daadkrachtig op zou pakken. Helaas hebben we de enige stukken NNN die dit jaar gerealiseerd zijn op eigen initiatief gerealiseerd, zoals de uitbreiding bij de Nespolder bij Bergambacht in de Krimpenerwaard. Het beheer van de natuur en waardevolle landschappen in Zuid-Holland blijft natuurlijk onze kerntaak. Verheugend is in dat kader de afgeronde natuurontwikkeling in de Hooge Boezem achter Haastrecht, de uitbreiding van de natuur in de Oostvlietpolder bij Leiden en het in beheer nemen van de heringerichte Vosse- en Weerlanerpolder bij Hillegom. In de laatste dagen van 2014 bereikte ons het goede nieuws dat een eerder door de provincie Zuid-Holland afgewezen subsidieaanvraag voor het realiseren van de maalinrichting in de Boezemmolen nr. 6 bij Haastrecht toch is toegekend. De € 188.000,= zal eraan bijdragen dat de in 2010 gerestaureerde molen weer een echt werkende molen wordt. 2015 wordt een veelbelovend jaar!

Michiel Houtzagers, Directeur Stichting Het Zuid-Hollands Landschap

10

Voorwoord

s ewerker d e m “De bij de krijgen n in het mhede werkzaa van talloze lp veld hu liger s” vrijwil


1

11

Natuur en Landschap Het Zuid-Hollands Landschap beheert 4.522 hectare natuur en waardevolle landschappen. De werkzaamheden zijn divers en hebben tot doel de leefomstandigheden van planten en dieren te behouden waar mensen actief van kunnen genieten (natuur voor mensen, mensen voor natuur). De medewerkers krijgen bij de werkzaamheden in het veld hulp van talloze vrijwilligers. Ook in 2014 zijn er weer een groot aantal projecten uitgevoerd waar de natuur en recreanten baat bij hebben.

1.1 Natuurbeheer

Beheerkosten

Beheer eendenkooi De Zouwe

De beheerkosten over 2014 komen uit op een bedrag van € 644,= per hectare ten opzichte van € 545,= over 2013. In 2014 is er circa € 400.000,= meer uitgegeven dan vorig jaar. De stijging heeft onder andere te maken met stijging van de kosten van het product Recreatie (€ 231.000,= meer). Dit kwam doordat er meer ruimte in de begroting beschikbaar was vanwege de boekjaarsubsidie. Ook aan monitoring is circa € 70.000,= meer uitgegeven ten opzichte van vorig jaar. De subsidiabele hectaren zijn toegenomen met circa 10 hectare. Bij het berekenen van de beheerkosten is geen rekening gehouden met baten.

Vrijwilligers van de eendenkooi De Zouwe zijn er in geslaagd om het beheer zo goed mogelijk af te stemmen op de eenden. Meer dan in voorgaande jaren is er in de planning rekening gehouden met de periodes dat de eenden gebruik maken van de plas. Werkzaamheden aan het water zijn snel uitgevoerd en alleen op momenten dat er geen eenden aanwezig waren. Ook is er tijdens het uitvoeren van de werkzaamheden rekening gehouden met het lawaai dat veroorzaakt wordt en de windrichting. Verder zijn eerder al rietschermen vernieuwd, zodat eenden vanaf de plas geen mensen door de kooi zien lopen.

12

Natuur en Landschap

In het najaar waren er weer dagen dat er meer dan 1.000 eenden op de kooiplas lagen. Dat is voor het eerst sinds jaren en de vrijwilligers zijn daar met recht trots op! De kooiplas met de eenden is goed te overzien van achter het kijkscherm aan de Zouwedijk bij Ameide.

Inrichting percelen Diefdijk Aan de Diefdijk bij Leerdam zijn de eerder aangekochte percelen ingericht om een goede uitgangssituatie te creëren voor bloemrijk hooiland en soorten van het kleinschalige agrarische cultuurlandschap, zoals de kamsalamander. Het gebied heeft veel potentie voor natuur omdat het op de zogenaamde ‘overslaggronden’ ligt. Tijdens de dijkdoorbraken van de Diefdijk in 1571 en 1573, waarbij het Schoonrewoerdse Wiel werd gevormd, werd door de kracht van het water veel zand meegevoerd. Dit zand is net na het wiel afgezet bovenop de oorspronkelijke grond. Het gebied is daardoor heel anders van opbouw dan de andere gebieden aan de Diefdijk. De aankoop en inrichting werden financieel mogelijk gemaakt door het VSBfonds.

Polder Achterbroek In polder Achterbroek bij Bergambacht zijn twee percelen zodanig ingericht dat het waterpeil afgestemd kan worden op de wensen van de weidevogels. De eigendommen van het Zuid-Hollands Landschap liggen binnen het als Nationaal Natuur Netwerk begrensde deel van het Veenweidepact. In het Veenweidepact is aangegeven dat in het gebied een weidevogel-

doelstelling gerealiseerd dient te worden. Op dit moment is het waterpeil echter volledig afgestemd op het landbouwkundig gebruik, waardoor het gebied slechts in geringe mate geschikt is voor weidevogels. Door in een deel van het jaar het peil op te zetten, wordt het gebied meer geschikt voor weidevogels en zullen de aantallen toenemen. Het aanhouden van een lager peil in de zomer en herfst dient vooral om het gebied goed beheerbaar te houden en te voorkomen dat het gebied volgroeit met pitrus. De inrichting van het gebied is dusdanig gepland dat de sloten waar tijdelijk een hoger peil gerealiseerd wordt geheel grenzen aan percelen die in eigendom zijn van het ZuidHollands Landschap. De grenssloten met andere eigenaren vallen buiten het project. Doordat het huidige reservaat doorsneden wordt door een aantal particuliere percelen, ontstaan in feite twee ZHL-deelgebieden met een flexibel peil dat is afgestemd op de natuurdoelen. De negatieve invloed van het agrarisch peil blijft daarmee beperkt tot de randen van de twee deelgebieden. De ambitie van het Zuid-Hollands Landschap is om ook de tussenliggende percelen te verwerven, waarna er een aaneengesloten gebied met een natuurpeil gerealiseerd kan worden.

Beheer Zouweboezem In de Zouweboezem bij Ameide is weer de nodige houtopslag uit de rietlanden verwijderd. Dit is nodig om te voorkomen dat het riet verbost


en de moerasvogels verdwijnen. Het rietland moet eigenlijk in het voorjaar onder water staan, maar dat is nog onvoldoende het geval. Het Zuid-Hollands Landschap zet daarom de nodige capaciteit in om de peilbeheerder van het Natura 2000-gebied, het Waterschap Rivierenland, te overtuigen van het belang van een beter peilbeheer. In het gebied zijn diverse sporen van een otter gesignaleerd zoals sprays en predatie van zwarte sternnesten. Helaas is de soort nog niet waargenomen.

Broeihoop voor de ringslang Leerlingen van het Lekkerkerkse Gemini College hebben aan de Elserkade in Berkenwoude een broeihoop aangelegd voor ringslangen. De ongevaarlijke ringslang is in het noorden van de Krimpenerwaard door beheersmaatregelen van het Zuid-Hollands Landschap in aantal fors toegenomen. Eén van die maatregelen is de aanleg van broeihopen waarin de eieren kunnen uitkomen.

Eerste houtveiling en haardhoutverkoop Het Zuid-Hollands Landschap heeft een heel aantal bospercelen in eigendom en beheer die zijn aangeplant tijdens de ruilverkaveling in de Vijfheerenlanden. Inmiddels zijn de bomen zo groot geworden dat het nodig is om een deel van de bomen weg te halen (dunnen), zodat de bomen die blijven staan voldoende ruimte krijgen om verder te groeien. Voor een deel wordt dat gedaan door bomen alleen om te zagen of te rin-

13

gen. Dood hout hoort in een bos en is een bron van leven voor mossen, paddenstoelen, allerlei insecten en daarmee ook weer voor insecteneters als spechten en andere vogels. Een ander deel van het hout wordt verkocht en draagt daarmee bij aan het verlagen van de beheerkosten. In 2014 is dat voor het eerst op een bijzondere manier gedaan, namelijk via een houtveiling op 1 november. Bomen die weg moeten, zijn gemerkt in het bos en werden vervolgens bij opbod ‘op stam’ verkocht. De veiling werd samen met het Utrechts Landschap georganiseerd. Onder toeziend oog van een notaris bracht de veilingmeester de houtkavels onder de hamer en is al het hout verkocht. Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap en het Utrechts Landschap hoefden geen veilingkosten te betalen. In 2014 werd er ook weer op diverse locaties haardhout verkocht. Een volle kruiwagen kostte € 20,=. Beschermers konden een kruiwagen voor slechts € 5,= volladen.

Onderzoek polder Achthoven Studenten van Van Hall Larenstein hebben in polder Achthoven bij Lexmond uitgebreid onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om nieuw blauwgrasland te ontwikkelen. Dit zeldzame hooilandtype stelt heel specifieke eisen aan de bodem en waterhuishouding en kan zich dus niet zomaar overal ontwikkelen. Het is de bedoeling dat het ZuidHollands Landschap het blauwgrasland in deze polder met drie tot acht

14

Natuur en Landschap

hectare gaat uitbreiden. Hiervoor is een overeenkomst afgesloten met de provincie Zuid-Holland, die het project financiert.

Waterbergingslocatie getest Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden heeft de herinrichting van de polder Hooge Boezem bij Haastrecht als piekwaterbergingsgebied, in combinatie met natuurontwikkeling in april 2014 afgerond. Het heringerichte gebied werd door Commissaris van de Koning, Jaap Smit officieel geopend. Om te testen of het waterbergingsgebied, in beheer bij het Zuid-Hollands Landschap, functioneert, is in augustus gecontroleerd ruim 70.000 kubieke meter water ingelaten. De test is gelukkig geslaagd. Daags daarna is het water afgelaten naar de lager gelegen polder Hoenkoop en vandaar uit via het al bestaande gemaal weer de Hollandse IJssel in gemalen. Dit heeft een dag of drie geduurd. Positieve gevolgen van de water- inlaat zijn dat er verspreiding van zaden plaats heeft kunnen vinden. Veel moerasplanten hebben drijvende zaden die anders niet verder komen dan de slootrand. Diverse watervogels en stellopers hebben het nieuwe natuurgebied snel ontdekt.

Zomerklokjes Stormpoldervloedbos verplaatst In het Stormpoldervloedbos bij Krimpen aan den IJssel is door een dijkverzwaring een klein stukje natuur verdwenen. Vooronderzoek toonde aan dat de grootste locaties van zeldzame soorten als het zomerklokje zich buiten het projectgebied bevonden. Het Hoogheemraadschap

Schieland en de Krimpenerwaard heeft de zomerklokjes die wel in het af te graven deel stonden, verplaatst naar een andere geschikte locatie. Aan de zuidkant van het Stormpoldervloedbos wordt door het Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard de verloren gegane oppervlakte gecompenseerd met een nieuw aan te leggen stukje natuur.

Kooikreek Klein Profijt uitgediept In Klein Profijt, een buitendijks natuurgebied langs de Oude Maas bij Rhoon, heeft Rijkswaterstaat de dichtgeslibde Kooikreek uitgediept. Het project is in goed overleg met het Zuid-Hollands Landschap uitgevoerd. Door de werkzaamheden doen eb en vloed hun werk weer en verbetert de waterkwaliteit. De bever en bijzondere planten als de spindotter profiteren ervan. De beverpopulatie gedijt prima in Klein Profijt: tijdens excursies per kano zijn veel vraatsporen en roetsjbanen waargenomen.

Verbetering waterkwaliteit Tenellaplas In opdracht van het Zuid-Hollands Landschap is eind oktober de Tenellaplas in de Duinen van Oostvoorne gebaggerd. Door het verwijderen van een laag slib verbetert de waterkwaliteit. De oude situatie had ongunstige gevolgen voor de in de plas levende dieren en planten. Om voldoende variatie aan soorten in een duingebied te behouden, zijn plassen en poelen van groot belang, onder andere voor verschillende libellensoorten, kranswieren en waterdieren, zoals


15

De werkzaamheden zijn gefinancierd uit de zogeheten PAS-gelden. PAS staat voor Programmatische Aanpak Stikstof. Dit geld is opgebracht door de overheid en de industrie om de kwaliteit van de natuur in Natura 2000-gebieden te behouden en te versterken. Een normaal proces van aangroei van bagger in de Tenellaplas wordt de laatste 50 jaar aanzienlijk versneld door stikstof. Stikstof is een meststof die onder andere door de industrie in de lucht komt.

Bezoekerscentrum Tenellaplas

de poelslak. Slib zorgt voor te veel voeding in het water waardoor sommige planten heel hard groeien en zo andere planten overwoekeren. Door met regelmaat de sliblaag te verwijderen, blijft het water voedselarm en dus gezond. Aan de werkzaamheden waren strikte voorwaarden verbonden. De aannemer werkte zorgvuldig ter bescherming van de flora en fauna in en rondom de Tenellaplas. Een baggerzuigboot in de plas pompte de opgezogen bagger via buizen naar een zogenaamd depot. Bagger werd op minimaal vermogen gezogen om hinder voor fauna te vermijden. Daarnaast werd de oever ontzien van zware machines zoals tractoren of graafmachines. In het depot kan de bagger indrogen, waarna het vervolgens weer ingezaaid wordt als grasland.

Via regen komt de stikstof in de natuur en heeft een ongunstige uitwerking op veel planten- en diersoorten. Door projecten via de PASgelden te financieren, kan schade worden hersteld.

Inrichting Ommeloop In 2013 wist het Zuid-Hollands Landschap haar natuurgebied Ommeloop bij Brielle met drie hectare uit te breiden. In 2014 is een inrichtingsplan voor het gebied gereed gekomen. Omdat het Waterschap Hollandse Delta ooit een onderbemalingsvergunning voor het gebied heeft afgegeven, is het mogelijk het waterpeil aan te passen ten opzichte van het omringende agrarische gebied. Het plan voorziet in een peilverhoging. Dit zal het nieuwe stukje Ommeloop botanisch nog interessanter maken. Ook nu al blijkt het nieuw verworven stuk polder, met een karakteristieke rabbattenstructuur, een grote botanische rijkdom te herbergen. Een vegetatieopname door vrijwilligers van het Zuid-Hollands Landschap en leden van de plantenwerkgroep

16

Natuur en Landschap

van de KNNV heeft uitgewezen dat er op dit moment al 70 verschillende plantensoorten in het gebied voorkomen. Door de zoute kwel in de polder zitten hier talloze zeldzame en bedreigde soorten bij. Fraaie voorbeelden hiervan zijn knolvossenstaart, gewone zoutmelde, veldgerst, kamgras en zilte rus. Door de aanleg van een belevingspad wordt het nieuwe stukje Ommeloop ook voor recreanten beleefbaar.

Beheermaatregelen in Westduinen De Westduinen in Ouddorp zijn zogenaamde vroongronden. Duingras-

in het gebied. De reden hiervan is stikstofdepositie. Door eeuwenlange begrazing groeien er in dit gebied veel bijzondere planten. Het is een van de weinige groeiplaatsen van de zeldzame herfstschroeforchis en de harlekijn, beide orchideeën soorten. Het ZuidHollands Landschap zet zich al jaren in voor het behoud van deze natuur. Toch winnen de ruigteplanten zoals bramen en biezen het op sommige plaatsen van de bijzondere planten. Belangrijke oorzaak is het uit de lucht regenen van voedingsstoffen veroorzaakt door menselijke activiteiten zoals industrie, intensieve landbouw en verkeer. Juist in voedselarme gebieden als de Westduinen zorgt stikstofdepositie voor een versnelde verruiging van de vegetatie. In het Europees beschermde natuurgebied (Natura 2000) kunnen zo de natuurwaarden achteruitgaan. Ook deze maatregelen zijn onderdeel van het PASproject.

De Westduinen

landen die, uitgezonderd in de winter, worden begraasd door koeien. Zo grazen er in de Westduinen elke zomer tientallen zoogkoeien met één of twee kalveren. Het Zuid-Hollands Landschap is in 2014 gestart met aanvullende beheersmaatregelen

Beheermaatregelen zijn het fasegewijs schonen van poelen en het maaien en afvoeren van ruigte. De poelen zijn ontdaan van begroeiing, waardoor libellen en amfibieën voldoende diep en schoon water behouden. Stukken duin begroeid met grassen en bramen worden niet meer opgegeten door de koeien en veroorzaken ongewenste bosontwikkeling. Door met een maaien zuigmachine de ruigtes op te ruimen en aanvullend een paar jaar te maaien, blijven de duingraslanden open en soortenrijk.


Het Zuid-Hollands Landschap hoopt op de terugkeer van de konijnenstand om de duingraslanden in stand te houden. Op een kleine oppervlakte is geplagd. Door de voedselrijke bovenlaag te verwijderen, kan de vegetatie van open duingrasland zich weer ontwikkelen. De aantallen herfstschroeforchis in de Westduinen blijven, met wat schommelingen, op een imposant peil.

Werkzaamheden op Goeree De weilanden tussen de Klarenbeekweg, Doornweg en Westduinen bij Ouddorp zijn heringericht. Door de herinrichting kan in de toekomst midden tussen de schapen worden gerecreëerd en het landschap extra worden beleefd. Een vast hekwerk verving het tijdelijke hekwerk voor het beweiden met schapen. Houten streekeigen hekken vervingen de huidige toegangshekken, waardoor het terrein in drie delen is opgesplitst. Langs de Klarenbeekweg staat een nieuwe fietsenstandaard, een veilige overstap over het hekwerk geeft de bezoeker toegang tot het weiland, waar ook een picknickset en informatiepaneel zijn geplaatst. Daarnaast is de oude greppelstructuur hersteld en een schurveling (voormalige zandwal) beplant. Bij de Doornweg is een rij knotwilgen en een elzensingel aangeplant.

17

schap Delfland en het Zuid-Hollands Landschap een 0,85 hectare grote vispaaiplaats aangelegd. De uitbreiding van dit bijzondere natuurgebied is eerder mogelijk gemaakt door een aantal fondsen en erfenissen/legaten voor het Zuid-Hollands Landschap. De paaiplaats is specifiek ingericht voor snoek. Deze roofvis jaagt op bodemwoelende soorten als brasem en karper. Door de paaiplaats kan de snoek zich beter voortplanten en bijdragen aan een evenwichtigere visstand. Afname van bodemwoelende witvis zal de waterkwaliteit ten goede komen.

Ontwikkelingen rondom Vinetaduin De camping van VaFaMil (voormalige defensiecamping), grenzend aan het Vinetaduin in Hoek van Holland, is ontruimd. Het Zuid-Hollands Landschap, de gemeente Rotterdam en het Regionaal Openbaar Vervoer Beraad zijn in overleg om de voormalige camping in beheer te krijgen. Enerzijds biedt de ligging van de camping de mogelijkheid om een voormalige duinvallei in ere te herstellen, anderzijds bieden de bestaande faciliteiten van de camping de mogelijkheid kleinschalige verblijfsrecreatie in het gebied te realiseren. Ook heeft de huurder van de woning Strandweg 17 zijn pand verlaten en onderzoekt het Zuid-Hollands Landschap de mogelijkheden voor verblijfsrecreatie in deze voormalige defensiewoning (eigendom Zuid-Hollands Landschap).

Aanleg vispaaiplaats Langs het natuurgebied De Zeven Gaten in De Lier is in nauwe samenwerking tussen het Hoogheemraad-

Zorgen zijn er om de aanleg van de Hoekse Lijn.

18

Natuur en Landschap

Het doortrekken van de spoorlijn in Hoek van Holland gaat zeker effect hebben op de natuurwaarden van het duingebied Vineta en de Van Dixhoorndriehoek. Ook biedt het kansen om de jaarrondrecreatie uit Rotterdam een impuls te geven. Hier zit zeker een groot aandeel potentiële beschermers tussen die speciaal voor het duingebied van Hoek van Holland komen.

1.2 Beheer objecten derden

Het Zuid-Hollands Landschap volgt de ontwikkelingen van de spoorlijn nauwlettend en overlegt met de projectleiders van Rotterdam om deze ontwikkeling met het minste effect voor natuur en meeste effect voor de natuurgerichte recreant te laten verlopen.

het landgoed. Dergelijk onderzoek heeft een looptijd van een jaar. Uitvoerende werkzaamheden staan nu gepland voor najaar 2015. De aanwezige vrijwilligersgroep is gestart voorbereidende werkzaamheden uit te gaan voeren voor het project. Voor de andere deelprojecten is een prioritering opgesteld en zijn in projectbladen samengevat, waardoor snel subsidie kan worden aangevraagd. Ook zijn de eerste overleggen gestart met de gemeente Noordwijkerhout om de reconstructie van de Gooweg samen met het verleggen van de parkeerplaats en het verbeteren van de entree van het landgoed op te laten gaan. De reconstructie van de Gooweg staat gepland voor 2016 of 2018.

Herstel Nieuw Leeuwenhorst

Laarzenpad Wassergeest

De voorbereidingen voor het herstel van de Spiegelvijver en Koepelberg op Nieuw Leeuwenhorst bij Noordwijkerhout zijn gestart. Ondanks het uitblijven van een definitieve beschikking (alleen digitale toezegging) van de provincie Zuid-Holland zijn om vertraging te voorkomen wel de eerste onderzoeken naar flora en fauna gestart. Dit vooronderzoek is erop gericht om een beeld te krijgen van de bestaande vleermuispopulatie in het oude bomenbestand op

Cliënten van ’s Heeren Loo in Noordwijk hebben een deel van het Laarzenpad Wassergeest opnieuw aangelegd. Wassergeest is een gebied vol hakhoutbosjes en sloten. Elke keer dat een sloot overgestoken moet worden, heeft een wandelaar een dammetje nodig. Al die dammen zijn met hakhout ter plaatse door de mensen van ’s Heeren Loo gemaakt. In de winter helpen de cliënten ook bij het onderhoud van Wassergeest, vooral met zaagwerk.

Eiland van Brienenoord

het volkstuinencomplex. De werkzaamheden vonden plaats in het kader van de landelijke vrijwilligersactie NLDoet. De Schotse Hooglanders kwamen op 9 mei naar het eiland. Het weelderig groene eiland in de Maas wordt jaarlijks door de runde-

Op 22 maart is het raster rond de ‘Volkstuinvereniging Van Brienenoord’ op het Eiland van Brienenoord in Rotterdam opgeknapt. Het raster houdt de Schotse Hooglanders, die op het natuureiland grazen, buiten


19

groeien en hebben ze een goed begin gemaakt met het verwijderen van de invasieve exoot de Japanse duizendknoop. Vanaf oktober zijn de cliënten van ASVZ gestart in de Ridderkerkse Griend met het knotten van de griend. Het is voor beide organisaties nog verkennen, maar het begin is veelbelovend.

Weidevogelcompensatiegebied Goeree

Van Dixhoorndriehoek

ren bijgehouden. Het grazen zorgt voor variatie in het gebied en biedt ruimte voor planten en dieren. Vogels als de braamsluiper en zwartkop hebben in de dichte struiken een geschikte broedplaats. Ze kunnen op de korte stukken insecten vangen voor hun jongen. Ook vlinders gedijen goed in een wisselend open en dicht landschap. In 2013 werden er twee kalveren op het eiland geboren, in 2014 zijn deze met hun moeder mee naar het eiland teruggekomen.

ASVZ helpt De Rotterdamse zorginstelling ASVZ is in de zomer van 2014 gestart op het Eiland van Brienenoord om met cliënten te werken in de natuur. Onder begeleiding van het Zuid-Hollands Landschap hebben ze met en groep van circa vijf personen de gehele zomer het eiland vrij gehouden van zwerfvuil, zijn bomen verwijderd op plaatsen waar die niet moeten

In de loop van 2014 is voor de provincie een circa 4,5 hectare groot gebied, dat voor weidevogels is ingericht, in beheer genomen. Het ZuidHollands Landschap heeft meegedacht over de gewenste inrichting zoals de aanleg van flauwe oevers en plasdras situaties. Weliswaar voorlopig op tijdelijke basis; tot en met 31 december 2014. Het gebied ligt nabij De Schans, ten zuidoosten van Ouddorp, en dient ter compensatie voor het verdwijnen van weidevogelgebied als gevolg van de aanleg van de zuidelijke randweg bij Gouda.

Werkzaamheden Van Dixhoorndriehoek De Van Dixhoorndriehoek ligt voor de kust bij Hoek van Holland en ontstond in de jaren ’70 van de vorige eeuw door een enorme hoeveelheid zand op te spuiten. De driehoekige kustverbreding ontwikkelde zich in de volgende decennia tot een open duingebied met bijzondere soorten (Natura 2000). In de laatste jaren is het gebied door stikstofdepositie snel dichtgegroeid met struweel en is de natuurkwaliteit sterk afgenomen.

20

Natuur en Landschap

Om dit proces te keren is het Zuid-Hollands Landschap gestart met werkzaamheden waardoor de natuurkwaliteit en sociale veiligheid worden vergroot en de recreatievoorzieningen verbeteren. De werkzaamheden, gefinancierd door de provincie Zuid-Holland, worden in meerdere fases uitgevoerd. In 2014 is door het verwijderen van struweel, door te plaggen en door stuifgaten te creëren ruimte ontstaan voor het herstel van grijs duin. Dit is een zeldzaam en zeer vegetatierijk duintype waar Nederland een internationale verantwoordelijkheid voor draagt. In totaal gaat het in de eerste fase om tien hectare. Ook het padenstelsel wordt aangepast. Er heeft veelvuldig overleg plaatsgevonden met diverse natuurwerkgroepen.

de vallei bezocht door vos, konijn, rugstreeppad en velduil. Zorg is er over de verruiging van het duin door duindoorn. Het Zuid-Hollands Landschap houdt dit in de gaten en grijpt waar nodig in. Andere zorg is er over de financiering van het beheer. Het Fonds Spanjaards Duin zou het beheer voor 30 jaar moeten dekken, maar door niet gecalculeerde kosten ten behoeve van de monitoring van het gebied en het jaarlijks herstel van hekwerken wordt het budget sneller uitgeput dan begroot. In 2015 vindt er een evaluatie van de beheerovereenkomst plaats met Rijkswaterstaat en is deze uitputting een punt van bespreking.

Oostvlietpolder fase 2 van start Ontwikkelingen Spanjaards Duin De ontwikkeling van Spanjaards Duin tussen Hoek van Holland en Monster begint erg spannend te worden. In de duinvallei ontstaat langzaam een zoetwaterbel onder het maaiveld, welke nodig is een bijzondere en zeldzame duinvalleivegetatie te krijgen met soorten als parnassia en vleeskleurige orchis. Maar zover is het nog niet. De eerste planten die zich nu laten zien in de vallei zijn nog zoutminnende soorten zoals zeeraket, zeepostelein en stekend loogkruid. De ontwikkeling naar de gewenste vegetatie zal nog een aantal jaren om zich laten wachten. De vallei is wel ontdekt door diverse diersoorten. Zo heeft er zeker een kleine plevier gebroed en wordt

Na de aanleg van ’t Vogelhoff in de Oostvlietpolder in 2013, zijn in 2014 voorbereidingen getroffen voor de aanleg van de tweede fase. Het gaat hierbij om de herinrichting van een polder tussen en ten oosten van de Leidse volkstuincomplexen OTV, Roomburg, Vlietpark en Oostvliet. Na de herinrichting zal het gebied zowel ecologisch al recreatief aantrekkelijker worden. Daarnaast zal de waterkwaliteit verbeteren. De plannen worden uitgevoerd door de gemeente Leiden, die hiermee voldoet aan de compensatieverplichtingen vanuit de verbreding van de A4. Ook realiseert de gemeente er watercompensatie mee ten behoeve van de Rijnlandroute. Het Zuid-Hollands Landschap is actief betrokken bij het ontwikkelen van de plannen en zal het beheer na de herinrichting ter hand nemen.


Inrichting Vosse- en Weerlanerpolder afgerond De gemeente Hillegom en het Zuid-Hollands Landschap hebben een overeenkomst gesloten over het beheer van de Vosse- en Weerlanerpolder. Al 15 jaar wordt er gepraat

21

verrommelen. Eind november heeft de regio een presentatie gehouden voor de raad van Hillegom. Ondanks de kritische geluiden van de lokale natuurorganisaties en raad, spraken de KNNV Bollenstreek,

Landgoed Ockenburgh

over de inrichting, maar in 2014 is het daadwerkelijk gebeurd. De inrichting zorgde wel voor veel discussie met de lokale natuurorganisaties over de effecten op de bestaande weidevogelstand. Het Zuid-Hollands Landschap is zich hier bewust van, maar wanneer de polder geen functie krijgt als natuur- en recreatiegebied, dan zal deze geheel ten prooi vallen aan de omliggende ruimtelijke ontwikkelingen en volledig landschappelijk

Vogelwerkgroep Kennemerland-Zuid en Milieucoalitie Bollenstreek hun vertrouwen uit in het Zuid-Hollands Landschap als betrouwbare en serieuze beheerder. De gemeente Hillegom draagt het gebied in beheer over in 2015.

Landgoedherstel landgoed Ockenburgh In navolging van de herinrichting van de Koeweide en de nieuwe parkeerplaats aan de Monsterseweg op landgoed Ockenburgh in Den Haag

22

Natuur en Landschap

1.3 Opstallen

is in 2014 het park opgeknapt. In opdracht van de gemeente Den Haag is op het landgoed onder andere de houtopstand aangepakt en zijn de gazons en de wandelpaden hersteld of opnieuw aangelegd. In het najaar werd ook de verlichting van de oprijlaan vernieuwd, met als doel dat vleermuizen ongestoord hun weg kunnen vinden in het gebied. De herstelwerkzaamheden van het park-

bos werden gecombineerd met het herstel van de oude zichtlijnen naar het landhuis. Een aantal bomen is verwijderd nabij het landhuis. De gekapte bomen zijn vervangen door nieuwe exemplaren. De renovatie van het landgoed, inclusief het herstel van de Spiegelvijver en de naastgelegen brug, zal in 2015 worden afgerond.

Bijenstal ’t Vogelhoff geopend

eikenhout uit de directe omgeving (landgoed Huys te Warmont). De stal biedt onderdak en beschutting aan tienduizenden bijen, zodat deze bestuivers hier veilig kunnen overwinteren. Dankzij de samenwerking tussen De Bijkerij, het Zuid-Hollands Landschap, de gemeente Leiden en vele particuliere donateurs staat er nu een robuust bouwwerk dat er jaren tegenaan kan.

Op 22 maart 2014 is een nieuwe bijenstal geopend in ’t Vogelhoff aan de rand van Leiden. Wat de stal bijzonder maakt, is dat het via crowdfunding tot stand is gekomen en gemaakt is van duurzaam gewonnen

Het Zuid-Hollands Landschap stelde eikenhout ter beschikking uit eigen bos, Aannemer Groen en Grondwerken zorgde voor transport en de studenten van de afdelingen Betontechniek en Bouwtechniek van ROC Leiden hielpen in de uitvoering.

Verblijfsrecreatie

‘t Vogelhoff

Er is onderzoek gedaan naar het ontwikkelen van vakantiewoningen als mogelijk nieuw verdienmodel. Er zal bij wijze van pilot één vakantiewoning in de Duinen van Voorne worden ontwikkeld. Er wordt aangesloten bij Buitenleven Vakanties, een nieuw samenwerkingsverband tussen Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en De12Landschappen.


Maalinrichting Boezemmolen nr. 6 Eind 2014 ontving het Zuid-Hollands Landschap het bericht dat een eerder door de provincie ZuidHolland afgewezen subsidieaanvraag voor het realiseren van een waterloop en de maalinrichting in de Boezemmolen nr. 6 bij Haastrecht toch is toegekend. In 2010 is de molen aan de buitenzijde gerestaureerd, inclusief het herstel van de kap en de wieken. De € 188.000,= zal eraan bijdragen dat de molen weer een echt werkende molen wordt. Om de resterende kosten te kunnen dekken, staat voor 2015 een wervingsactie gepland.

23

24

Voorwoord

Holland “Zuid- kste u is de dr n het ie va provinc st komen t ru land. To nnen kan a en ontsp k in de e bij uitst ” natuur


2 Het Zuid-Hollands Landschap vindt het belangrijk dat mensen kunnen genieten van de natuur en waardevolle landschappen in Zuid-Holland.

25

Recreatie en Toezicht Het Zuid-Hollands Landschap vindt het belangrijk dat mensen kunnen genieten van de natuur en waardevolle landschappen in Zuid-Holland. Verbinding van mens en natuur is een van de speerpunten van het nieuwe meerjarenbeleidsplan. Enerzijds wordt recreatie gestimuleerd door het aanbieden van fietsen wandelroutes, anderzijds worden in de terreinen nieuwe wandelpaden aangelegd, vogelkijkschermen gebouwd en banken geplaatst. Om de recreatie in goede banen te leiden, is professioneel toezicht door buitengewoon opsporingsambtenaren onontbeerlijk. Door het wegvallen van de provinciale boekjaarsubidie is de personele bezetting van boa’s helaas te laag. Voor het Zuid-Hollands Landschap is dit een punt van zorg.

2.1 Recreatie

Fietsen tussen twee werelden Een nieuwe fietsroute van de Duinen van Oostvoorne naar de Maasvlakte verbindt natuur met industrie. Die combinatie van twee werelden maakt de tocht tot een echte belevenis. De Rotterdamse wethouder Alexandra van Huffelen en wethouder Erik Mulder van de gemeente Westvoorne openden de route in maart 2014 in aanwezigheid van diverse industriële buren van het Zuid-Hollands Landschap. Tijdens de 35 kilometer lange tocht is via smartphone of tablet veel achtergrondinformatie te zien en te beluisteren. De Twee Wereld Fietsroute is mogelijk gemaakt door: E.O.N., Restaurant Aan Zee, RET/

Fast Ferry, Windpark Slufterdam, Rabobank Voorne-Putten Rozenburg, Smullen met korting en de Nationale Postcode Loterij.

Nieuwe Plagroute Burgemeester De Prieëlle van de gemeente Ouderkerk a/d IJssel opende op 5 juli de nieuwe Plagroute door de Berkenwoudse Driehoek en omgeving. De oude Plagroute is uitgebreid met een nieuw stuk waardoor recreanten nu een avontuurlijke rondwandeling kunnen maken van 3,5 of 8,5 kilometer. Ook is de bereikbaarheid van de route verbeterd door het aanleggen van parkeerplek De Nesse.

26

Recreatie en Toezicht

Deze aanpassingen zijn mede mogelijk gemaakt door de Nationale Postcode Loterij.

onder andere rondleidingen en korte presentaties over de geschiedenis van het Meisjeshuis verzorgd. Hier kwamen ruim 900 mensen op af.

Open Monumentendag Tijdens Open Monumentendag op 13 september waren verschillende monumenten van het Zuid-Hollands

Vanaf bezoekerscentrum Tenellaplas vertrok er een treintje naar de Biberbunker, die op die dag te bezoeken was. Kinderen konden schapen drijven of aaien, de kabouterroute doen, de dieren in het bezoekerscentrum bekijken, of zich vermaken met Oudhollandse spelletjes. In de Krimpenerwaard werd Open Monumentendag gecombineerd met de Rabobank fietstocht ‘Krimpenerwaard in Beweging’ en ‘Kunst langs de Lek’. Boezemmolen 6 bij Haastrecht en eendenkooi Bakkerswaal waren eveneens te bezichtigen. Daarnaast kon een bezoek worden gebracht aan het monumentale kooihuisje in eendenkooi De Zouwe bij Ameide.

Bezoekerscentrum Tenellaplas

Bezoekers Boezemmolen 6

Bezoekerscentrum Tenellaplas is dankzij de vrijwilligers achter de balie weer 210 dagen geopend geweest. Vanuit het bezoekerscentrum werden negen kindermiddagen, de Duinendag en talloze excursies georganiseerd. Het Zuid-Hollands Landschap werkte bij verschillende activiteiten nauw samen met IVN en KNNV. Populair zijn nog steeds de rugzakroutes voor kinderen die op die manier de natuur meer beleven.

Landschap geopend voor publiek. In het Meisjeshuis in Delft, het voormalige weeshuis en nu kantoor van Erfgoedhuis Zuid-Holland en het Zuid-Hollands Landschap, werden

In het najaar is een vrijwilligerswervingsactie gehouden. Dit heeft vier nieuwe vrijwilligers opgeleverd. Door de teruglopende subsidie vanuit de provincie was meer inzet van vrijwilligers noodzakelijk. Het tekort


zal in 2015 groter worden waarvoor alternatieve verdienmodellen zoals bedrijfssponsoring moeten worden ontwikkeld. De optie betaald parkeren stuit lokaal op weerstand maar blijft een van de opties. De verhuur van de vergaderruimte levert langzaam meer inkomsten op. Eind 2014 is er Wi-Fi geïnstalleerd,

2.2 Toezicht en Handhaving

27

de verlichting verbeterd en een supergroot projectiescherm opgehangen. De NPL-fietsen werden in de zomermaanden regelmatig uitgeleend en ook het gratis oplaadpunt voor elektrische fietsen werd veelvuldig gebruikt.

Toezicht

Handhaving

Om de leefbaarheid, veiligheid en natuurwaarden in natuurterreinen te waarborgen, heeft het Zuid-Hollands Landschap deskundige toezichthouders, welke zijn aangesteld als buitengewoon opsporingsambtenaren (boa), in dienst. Streven is per regio minimaal 1 FTE aan toezicht te hebben.

Naast voorlichting en controle zijn de boa’s bevoegd om handhavend op te treden.

Toezicht in de terreinen heeft meerdere functies. In eerste plaats als controle op het dagelijks gebruik van de terreinen. De terreinen worden jaarlijks door vele tienduizenden recreanten bezocht. Toezichthouders zorgen dat deze recreatiedruk in goede banen wordt geleid en de natuurwaarden van de terreinen zo min mogelijk nadelige invloed hebben van dit gebruik. Naast een controlerende functie is er ook een voorlichtende taak. Toezichthouders spreken mensen aan, geven voorlichting over gebruik van het terrein en over voorkomende flora en fauna. Tevens bieden zij de recreant een helpende hand, zoals hulp bij het zoeken naar verdwaalde wandelaars en houden ze toezicht op de veiligheid van de terreinvoorzieningen.

Dit wordt gedaan als een waarschuwing niet afdoende is. Bijvoorbeeld bij overlast of ongewenst gebruik, loslopende/jagende honden, verstoring van de aanwezige fauna, het uitsteken of wegnemen van beschermde planten, motorcrossers, dumpingen van afval, vandalisme, stroperij en andere vormen van overlast en milieucriminaliteit. In het jaar 2014 zijn er 700 officiële waarschuwingen uitgedeeld en is er 230 keer proces-verbaal opgemaakt door de buitengewoon opsporingsambtenaren van het Zuid-Hollands Landschap. Er wordt mede op het gebied van toezicht en handhaving samengewerkt met andere organisaties. Door samenwerking kan er beter en daadkrachtiger worden opgetreden. Organisaties waar op toezicht- en handhavingsgebied mee wordt samengewerkt zijn onder andere de Politie, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Groenservice

28

Recreatie en Toezicht

Zuid-Holland, Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid en diverse gemeentes.

Zuid-Holland, waardoor de financiële dekking van het toezicht voor een groot deel is weggevallen.

Inzetbaarheid

De effecten zijn sterk merkbaar. Er is een toename van inbraken in de vleermuisbunkers in het Staelduinse Bos en Vinetaduin. Daarnaast is er een toename van overtredingen als loslopende honden, paarden buiten de ruiterroute en mountainbikers op wandelpaden. In de duingebieden zijn er meer constateringen gedaan van illegaal crossen met motorvoertuigen. Door gericht toezicht is het toch gelukt om in vijf gevallen proces-verbaal tegen motorcrossers op te maken.

Punt van zorg van het Zuid-Hollands Landschap is de beperkte inzetbaarheid van opsporingsambtenaren (momenteel 2,64 FTE). Deze lage bezetting vindt zijn oorsprong in het wegvallen van de boekjaarsubsidie vanuit de provincie

Niet alleen het Zuid-Hollands Landschap meet deze toename, ook recreanten melden dit door telefonische en schriftelijke klachten over overtredingen en overlast in terreinen. Het Zuid-Hollands Landschap maakt zich ernstig zorgen over de lage bezetting van de toezichthouders. Uiteraard zijn bezoekers welkom, ook in grotere aantallen, maar dan moet je als organisatie de capaciteit hebben om stromen te scheiden en negatieve situaties te voorkomen. En daar heb je handhavingscapaciteit voor nodig! Er wordt gezocht naar een oplossing. Hierbij wordt onder andere ook gekeken naar de inzetmogelijkheden van meer vrijwillige toezichthouders en gastheren en -dames.


29

effecten “Welke er heeft he be t he n fauna e a or fl op de bieden ge r u u t a in de n oring it n o m oor wordt d gd” vastgele


3

Het beheer van natuur en landschap is bij het Zuid-Hollands Landschap in goede handen.

31

waliteitsborging K natuurbeheer In 2014 is gewerkt aan het opstellen van verschillende nieuwe beheerplannen en deelregiovisies. Welke effecten het beheer heeft op de flora en fauna in de natuurgebieden wordt door monitoring vastgelegd. Het Zuid-Hollands Landschap maakt hierbij dankbaar gebruik van deskundige vrijwilligers, maar in 2014 zijn ook externe deskundigen ingezet. Certificering Natuurbeheer Het Zuid-Hollands Landschap is sinds 2013 gecertificeerd natuurbeheerder op basis van het ‘Kwaliteitshandboek Natuurbeheer’. De certificering houdt verband met de Subsidieregeling Natuur- en Landschapsbeheer (SNL), een belangrijke inkomstenbron voor het Zuid-Hollands Landschap. De beschrijving van de beheerkwaliteitscyclus (beheerplanning - beheeruitvoering - monitoring - evaluatie) in het Kwaliteitshandboek biedt de provincie als subsidieverstrekker zekerheid dat de kwaliteit van het natuurbeheer voldoende is geborgd bij het Zuid-Hollands Landschap. De certificering wordt steeds belangrijker. Zo wordt deze ook een

voorwaarde voor het Zuid-Hollands Landschap en andere beheerders om te kunnen meedingen naar NNN-grond die de provincie ZuidHolland openbaar op de markt gaat verkopen. In 2014 heeft het Zuid-Hollands Landschap het eigen Kwaliteitshandboek Natuurbeheer tegen het licht gehouden. In een nieuwe versie van het Kwaliteitshandboek zijn wijzigingen als gevolg van de reorganisatie/krimp doorgevoerd. Ook zijn aandachtspunten aangegeven voor verbetering van de interne organisatie. In 2015 wordt uitvoering gegeven aan deze verbeteringen. Bovendien is in samenwerking met De12Landschappen een nieuwe paragraaf over projecten toegevoegd

32

Kwaliteitsborging natuurbeheer

aan het Kwaliteitshandboek, waarvoor het Zuid-Hollands Landschap eind 2014 een aanvullende certificering heeft verkregen. Met deze certificering voor projecten wordt het eenvoudiger om subsidie te krijgen en te verantwoorden, voor inrichting van natuurgebieden in

bepaling van ambities, signalering van kansen en bedreigingen en daarbij de keuze van prioriteiten met betrekking tot de ontwikkeling van natuur, cultuurhistorie, erfgoed en de beleving ervan, is het nodig om de breed geformuleerde ambities nader te concretiseren in operationele plannen per deelregio. De drie regio’s van het ZuidHollands Landschap (Kuststreek, Veenweiden en Eilanden) zijn nader te onderscheiden in totaal 8 deelregio’s, gebaseerd op samenhangende landschappelijke kenmerken. In de regio Eilanden zijn dat de deelregio’s Goeree, Voorne en IJsselmonde. De regio Kuststreek heeft als deelregio’s de Bollenstreek, Westland en Rijnstreek. De regio Veenweiden wordt onderscheiden in de deelregio’s: Krimpenerwaard en Vijfheerenlanden.

Kanoën door Klein Profijt

het kader van de Subsidieregeling Kwaliteitsimpuls Natuur en Landschap (SKNL). Maar mogelijk ook voor bijvoorbeeld financiering van maatregelen in het kader van programma’s als de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS).

Deelregiovisies Het meerjarenbeleidsplan beschrijft de ambities voor de organisatie aan de hand van de 4 B’s op een hoog abstractieniveau en heeft betrekking op de gehele provincie Zuid-Holland. Om te kunnen komen tot een goede

De kracht van een operationeel plan per deelregio moet zijn dat hierin vraagstukken of ambities vanuit een breder perspectief kunnen worden benaderd dan vanuit een afzonderlijk terreincluster of natuurgebied (waarvoor beheerplannen worden opgesteld). Door over de grenzen van de terreinen heen te kijken, zal naar verwachting de keuze voor de ontwikkelingsrichting van een terrein worden vereenvoudigd. Door in de deelregiovisies ook scherp te zijn op gebieden met hoge waarden (parels) en gebieden die minder aantrekkelijk zijn, kunnen ook beter onderbouwde besluiten worden genomen over de plaatsen waar het Zuid-Hollands Landschap


met nadruk in wil zetten en locaties die vanuit een ‘standaard’ benadering worden beheerd. Voor een klein deel van de minder interessante gebieden zou zelfs kunnen gelden dat verkoop of ruil kan worden overwogen. Ook het ontwikkelen van verdienmodellen, benutten van kansen op het gebied van cultuurhistorie en erfgoed en het vergroten van de belevingsmogelijkheden van de terreinen gaat beter per deelregio, omdat

3.1 B eheerplanning en -evaluatie

De planning van de beheerplancyclus is in 2014 herzien, zodat deze efficiënter is en beter aansluit op de nieuwe SNL/N2000-monitoringscyclus van de provincie. In 2014 zijn nieuwe beheerplannen opgesteld voor vijf natuurterreinclusters, namelijk Zouweboezem e.o., Uiterwaarden Lexmond, Solleveld (Ockenburgh e.o.), Nieuw Leeuwenhorst en Noordwijk. Bij de totstandkoming van de beheerplannen wordt ten opzichte van voorheen meer gekeken naar de mogelijkheden die de terreinen bieden voor natuurbeleving en het genereren van inkomsten. Ook betrekt het Zuid-Hollands Landschap vaker het publiek bij het opstellen van de beheerplannen, bijvoorbeeld door een klankbordgroep. De Natuurwetenschappelijke Commissie (NWC) wordt in een vroegtijdig stadium in het proces betrokken voor inhoudelijke expertise. Vaak al bij een eerste veldbezoek of vroege conceptfase van het beheerplan.

33

daarin vaak dezelfde stakeholders actief zijn en er dezelfde onderwerpen spelen. Publiek en ondernemers voelen zich eerder betrokken bij een streek (deelregio) dan bij een afzonderlijk natuurterrein. Deelregiovisies liggen qua abstractieniveau tussen het meerjarenbeleidsplan en de beheerplannen. In 2014 is een start gemaakt met de deelregiovisies en in 2015 zullen de eerste deelregiovisies worden opgeleverd.

Behalve ecologische expertise, betreft het ook kennis op het gebied van cultuurhistorie, natuurbeleving en economie. Behalve de beheerplannen die het Zuid-Hollands Landschap zelf maakt voor haar terreinen, worden op provinciaal niveau ook overkoepelende beheerplannen gemaakt voor Natura 2000-gebieden. In deze gebieden zijn meerdere terreinbeheerders en belanghebbenden actief. Waar het Zuid-Hollands Landschap terreinbeheerder is, is zij betrokken bij de totstandkoming van de Natura 2000-beheerplannen en behartigt zij de belangen van de terreinen. In het Natura 2000-beheerplan Zouweboezem dat in 2014 tot stand kwam, heeft het Zuid-Hollands Landschap bereikt dat er nu serieus werk van gemaakt wordt om het peilbeheer in dit gebied af te stemmen op de moerasvogels. Ook in andere Natura 2000-gebieden neemt het Zuid-Hollands Landschap deze rol op zich.

34


3.2 Monitoring

Sinds 2012 is er een nieuwe landelijke monitoringssystematiek in ontwikkeling die, samen met de Natura 2000-monitoring, verplichtingen voor het Zuid-Hollands Landschap meebrengt. Gelijktijdig ontwikkelt de provincie Zuid-Holland een Provinciaal Monitorings Programma, waarin de monitoringinspanningen van het Zuid-Hollands Landschap en andere terreinbeherende organisaties op elkaar worden afgestemd. De provinciale vergoeding voor monitoring is niet structureel en meerjarig geregeld en wordt los van de SNL-subsidie per jaar beschikbaar gesteld. Door het wegvallen van de provinciale boekjaarsubsidie is er sinds 2012 niet meer structureel gemonitord. In 2014 t/m 2017 probeert het Zuid-Hollands Landschap een inhaalslag te maken, voor zover mogelijk binnen de beschikbaar gestelde budgetten. Het Zuid-Hollands Landschap heeft in 2014 een meerjarenplanning en -begroting van de monitoring opgesteld. Hiermee is inzichtelijk gemaakt welke budgetten nog nodig zijn. Hierover gaat het Zuid-Hollands Landschap in gesprek met de provincie. In 2014 is een deel van de inhaalslag uitgevoerd en zijn er 21 terreinen volgens de nieuwe systematiek gemonitord op flora en insecten en nog eens vier terreinen op broedvogels. Omdat het ZuidHollands Landschap geen eigen veldmedewerkers voor monitoring meer heeft, zijn deze extern geworven op projectbasis. De kosten van

de uitbestede monitoring worden niet volledig gedekt door de provinciale vergoeding. Het is daarom van belang om in de komende tijd meer vrijwilligers met de juiste expertise te werven voor monitoring. Tot slot zijn er ook ontwikkelingen in het landelijk centraliseren en ontsluiten van monitoringsgegevens onder meer via de NDFF (Nationale Databank Flora en Fauna) die wordt ontwikkeld door BIJ12, een organisatie die provincies ondersteunt bij het rapporteren over natuur. Hierbij worden de belangen van de Landschappen behartigd door De12Landschappen.

Vogels regio Eilanden De kustbroedvogels, zoals visdief, kokmeeuw, kleine plevier en bontbekplevier, op het Groene Strand blijven redelijk stabiel. Helaas geldt dit sinds enkele jaren niet meer voor de Westplaat. Door afslag van strand en laag duin en voortgaande begroeiing, is daar voor deze soorten geen ruimte meer. De Westplaat moet het nu vooral hebben van struweelvogels zoals grasmus, braamsluiper, tuinfluiter, zwartkop en blauwborst. De kolonie oeverzwaluwen houdt redelijk stand. De Slikken van Voorne blijven een eldorado voor foeragerende, rustende en doortrekkende steltlopers zoals scholekster, wulp, bonte strandloper en drieteenstrandloper, eenden en ganzen. Natuureiland Sophiapolder heeft inmiddels naam opgebouwd onder vooral vogelaars. Het gebied trekt steltlopers, lepelaars, eenden en ganzen in vele soorten.


Broedvogelinventarisaties In het reservaat Bilwijk bij Stolwijk is een SNL-broedvogelmonitoring uitgevoerd. De stand is hier over het algemeen stabiel gebleven of licht vooruit gegaan. Bijzonder is dat de veldleeuwerik is toegenomen van één naar drie paar en de graspieper van twee naar zes paar. In de Nespolder bij Bergambacht werd voor het eerst na de inrichting in 2013 een broedvogelinventarisatie uitgevoerd. Naast de nodige broedvogels uit het ‘boerenland’ kon er ook een territorium van een porseleinhoen vastgesteld worden.

35

Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard. Er zijn mooie resultaten te melden. Werden in 2013 nog 100 verschillende soorten geteld, in 2014 waren dat 140 soorten. Het aantal broedparen blauwborst verdubbelde in 2014 van drie tot zes en dat was ook het geval met de visdief. Hier kwamen 35 paartjes van tot broeden. Verheugend was verder de aanwezigheid van zeldzame soorten als witvleugelstern, Temmincks strandloper en steltkluut. Interessant is dat ringonderzoek hier heeft aangetoond dat het gebied veel belangrijker is voor trekvogels dan je uit losse waarnemingen zou verwachten. Zo is bijvoorbeeld gebleken dat er tijdens de najaarstrek dagelijks nieuwe rietgorzen in de rietstroken arriveren, terwijl de vogels van de dag ervoor al weer verder zijn getrokken.

Nieuwe orchideeënsoort Nederland, maar ook Europa heeft er een nieuwe orchidee bij: de Spiranthes lucida, een schroeforchis afkomstig uit Amerika. De ontdekking werd gedaan tijdens een SNL-monitoring in de Achthovense Uiterwaarden, een natuurgebied langs de Lek.

Spiranthes lucida

Er staan 27 exemplaren. Dat betekent dat de orchideeën al langere tijd aanwezig zijn, omdat schroeforchissen jaren nodig hebben om tot bloei te komen. De orchidee heeft glanzende bladeren en witte bloemen met een grote gele vlek op de lip.

Vogelstand Hooge Boezem De ontwikkelingen in de Hooge Boezem bij Haastrecht worden goed gevolgd door vrijwilligers van de

Daarmee onderscheidt zij zich van de in Nederland inheemse herfstschroeforchis en zomerschroeforchis

36


en ook van de welriekende schroeforchis. De nieuwe orchidee bloeit vroeger dan de andere soorten, namelijk van mei tot juli. Spiranthes lucida is inheems in het oosten van Canada en de Verenigde Staten. Daar groeit zij op vochtige, kalkrijke rivier- en beekoevers, moe-

3.3 O nderzoek en Veldwaarnemingen

Vegetatie Slikken van Voorne Van februari tot en met juni 2014 is een afstudeeronderzoek voor de opleiding Landscape and Environmentmanagement aan de Hogeschool InHolland bij het Zuid-Hollands Landschap uitgevoerd. Tijdens deze periode is de schorvegetatie op de Slikken van Voorne in kaart gebracht. Aanleiding voor het onderzoek is de optredende verruiging van het schor. Dit houdt in dat de vegetatie

rassen en in groeven. De groeiplaats langs de Lek komt hiermee overeen. Hoe deze orchideeënsoort in Nederland terecht is gekomen, is nog een raadsel. De soort wordt niet gekweekt en verhandeld. Verwildering uit kweek ligt voor Spiranthes lucida dus minder voor de hand.

in toenemende mate wordt gedomineerd door concurrentiekrachtige soorten zoals strandkweek en rood zwenkgras. De Slikken van Voorne maken onderdeel uit van het Natura 2000-gebied Voordelta, waardoor er instandhoudingsdoelstellingen gelden voor verschillende habitattypen. Deze doelstellingen dreigen in gevaar te komen door de verruiging. Verruiging wordt toegeschreven aan atmosferische stikstofdepositie,


voedingsstoffen door menselijke activiteiten in de lucht gebracht die naar beneden regenen of neerkomen in de vorm van fijn stof. Voor vrijwel alle Natura 2000-gebieden brengt het neerkomen van voedingsstoffen negatieve gevolgen met zich mee. De kans bestaat dat vervolgens in de nabijheid van deze natuurgebieden restricties worden opgelegd rondom de vergunningverlening voor activiteiten waarbij extra uitstoot van voedingstoffen zoals stikstof, vrijkomen. Om restricties zoveel mogelijk te voorkomen wordt er door de provincies momenteel gewerkt aan de opzet van de nationale Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). Dit programma zorgt er via de beschikbaarstelling van financiële middelen van de provincie Zuid-Holland voor, dat natuurdoelstellingen versneld kunnen worden behaald en er ruimte voor economische ontwikkelingen ontstaat en of blijft bestaan. Als een van de maatregelen is bedacht om een schaapskudde de verruiging te laten aanpakken. Onderzocht is waar de schapen het beste ingezet kunnen worden. Ook is een plan gemaakt waarmee wordt beoordeeld of de schaapskudde effectief is. Het schor op de Slikken van Voorne zal vanaf het najaar 2014 de komende vijf jaar ieder najaar worden begraasd. Door monitoring en evaluatie wordt nagegaan of deze beheeringreep het beoogde effect heeft. Met het onderzoek won student Niels Godijn de Koninklijk Nederlands Landbouwcomité Scriptieprijs 2014.

37

DNA-onderzoek Een nieuwe onderzoeksmethode werd door de provincie Zuid-Holland toegepast in de Zouweboezem-Achthoven. Hier werd met behulp van DNA-onderzoek uit watermonsters de verspreiding van de kamsalamander en grote modderkruiper vastgesteld. Op deze manier werd goed inzichtelijk welke wateren door deze dieren worden gebruikt. Over de populatiegrootte kan met deze methode nog niet veel gezegd worden.

Goed uilenjaar 2014 was een erg goed uilenjaar vanwege de grote hoeveelheid muizen. Exemplarisch is het kerkuilenpaar aan de Diefdijk dat al jarenlang wordt gevolgd. De oudervogels brachten in drie legsels maar liefst elf jongen groot die stuk voor stuk flink doorvoed waren en qua lichaamsgewicht boven gemiddeld scoorden.

Paddenstoelen Op mycologisch gebied is en blijft Voorne zeer interessant. Tijdens een werkweek van de Mycologische Vereniging in oktober, zijn enkele honderden soorten geteld, waaronder meerdere Rode Lijstsoorten.

CMSi Het Zuid-Hollands Landschap maakt evenals vier andere Landschappen, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer een overstap van het beheerinformatiesysteem NeLIS naar CMSi (Conservation Management System international). Beheerinformatiesystemen worden gebruikt voor het vastleggen van eigendoms-, beheeren monitoringsgegevens en dienen

38


als hulpmiddel om bijvoorbeeld pachtovereenkomsten te maken. Maar ook voor het aanvragen van SNL-subsidie en het borgen van de koppeling tussen de provinciale natuurbeheerdoelen en de uitvoering van het beheer. Het beheerinformatiesysteem vormt een belangrijke schakel in de werkprocessen van het Zuid-Hollands Landschap die zijn beschreven in het Kwaliteitshandboek Natuurbeheer. Voor de ontwikkeling van het CMSi participeert De12Landschappen in een consortium met Staatsbos-

3.4 N atuurwetenschappelijke Commissie

De Natuurwetenschappelijke Commissie (NWC) is een onafhankelijke commissie van externe deskundigen. De commissie adviseert het bestuur en de werkorganisatie van het Zuid-Hollands Landschap. De NWC heeft een lange geschiedenis in ecologische advisering. Sinds de introductie van de nieuwe koers ZHL 2.0 heeft het bestuur behoefte aan een verbrede blik van de NWC. Er is sprake van twee niveaus van advies. Enerzijds betreft dit advies aan de werkorganisatie op specialistisch niveau over onderwerpen op het gebied van natuur, landschap en erfgoed (Planet). Anderzijds betreft het meer beschouwende adviezen aan het bestuur op het gebied van verbinden met mensen (People) en verdienmodellen in de natuurterreinen (Profit). Om hierop te anticiperen, heeft de NWC nieuwe leden aangetrokken met deskundigheid op de gebieden natuur en economie en erfgoed en beleving.

beheer, Natuurmonumenten en enkele Britse natuurorganisaties. De ontwikkeling van CMSi kostte meer tijd dan voorzien, waardoor de implementatie van CMSi bij het Zuid-Hollands Landschap evenals bij de andere deelnemende organisaties steeds is uitgesteld. Inmiddels is de ontwikkeling van het CMSi in een afrondende fase gekomen en is de planning om het systeem bij de deelnemende Landschappen medio 2015 operationeel te maken. Hiervoor is het Zuid-Hollands Landschap een samenwerking aangegaan met Landschap Noord-Holland.

Als strategisch onderwerp heeft de NWC in 2014 met de werkorganisatie meegedacht over de uitwerking van de potenties voor de 4 B’s (Binden, Bewaren, Bezielen, Betalen) in de terreinen van het Zuid-Hollands Landschap. Een ambitie die voortvloeit uit het meerjarenbeleidsplan. De NWC gaf haar visie over de wijze waarop kan worden omgegaan met Natuur & Beleving in de natuurterreinen. Het Zuid-Hollands Landschap neemt deze inzichten mee bij het opstellen van de deelregiovisies. Ook werd in de NWC gesproken over de onderwerpen Programmatische Aanpak Stikstof, de nieuwe SNL/ N2000-monitoringssystematiek en de gebiedscollectieven (volgend uit het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid).


In 2014 heeft de NWC bovendien inhoudelijke expertise ingebracht bij de vijf beheerplannen voor de natuurterreinclusters, Zouweboezem, Uiterwaarden Lexmond, Solleveld, Nieuw Leeuwenhorst en Noordwijk. De NWC bracht samen met de werkorganisatie van het Zuid-Hollands Landschap een terreinbezoek aan de Zouweboezem en de Uiterwaarden Lexmond. Behalve op de ontwikkeling in ecologisch opzicht, werd speciaal gelet op de mogelijkheden voor natuurbeleving en nieuwe terreininkomsten.

39

ven “het ge ing rlicht oo v n va als n e m o n is opge nze o n i k a kernta missie”


4

41

ommunicatie, C Voorlichting en Educatie Het Zuid-Hollands Landschap heeft het geven van voorlichting opgenomen als kerntaak in haar missie. De stichting wil mensen immers actief verbinden aan natuur en landschap. Het gaat met name om binden en bezielen, conform het nieuwe meerjarenbeleidsplan. Met verschillende middelen en activiteiten werkt het Zuid-Hollands Landschap aan haar zichtbaarheid en draagvlak en zorgt zij ervoor dat zoveel mogelijk mensen kunnen genieten van natuur, erfgoed en landschap in de provincie. In 2014 stond een aantal activiteiten in het teken van het 80-jarig jubileum van het Zuid-Hollands Landschap.

om de jubileumtour van 464 kilometer in goede banen te leiden en deelnemers van informatie te voorzien. In de laatste etappe fietsten zo’n 40 prominenten mee, waaronder de gedeputeerde Han Weber

Tour de ZHL Op 24 mei vond de Tour de ZHL plaats. Bijna duizend mensen deden mee aan een unieke fietstocht door de provincie om het 80-jarig bestaan van het Zuid-Hollands Landschap te vieren. De Tour de ZHL was verdeeld over 28 etappes en verbond ruim 65 natuurgebieden van de stichting met elkaar. Tientallen vrijwilligers hielpen mee

van de provincie Zuid-Holland diverse burgemeesters en relaties. Voor de start ontving Weber het nieuwe meerjarenbeleidsplan uit

42

Communicatie, Voorlichting en Educatie

handen van bestuursvoorzitter André van der Zande. Na afloop van de fietstocht was er voor alle genodigden een lunch. Fietsers die een andere etappe aflegden, konden gebruik maken van horecakortingsbonnen. Enkele tientallen horecaondernemingen deden hieraan mee.

Fietsen. Alle etappes van de Tour de ZHL zijn sindsdien te downloaden via www.zhl.nl/fietsplezier.

Samen bij eerste verwerving Bestuur, vrijwilligers en medewerkers kwamen op 14 juli bijeen om stil te staan bij de oprichting van het Zuid-Hollands Landschap op 12 juli 1934. Locatie: eendenkooi Kooilust in de Krimpenerwaard. Dit was namelijk de eerste natuuraankoop van het Zuid-Hollands Landschap. Het zeldzame stuk blauwgrasland rondom de kooi is nog altijd een uniek gebiedje en staat symbool voor de ruim 4.500 hectares natuur die het Zuid-Hollands Landschap na die eerste aankoop heeft weten te verwerven of in beheer heeft genomen. Directeur Michiel Houtzagers schroefde symbolisch het bordje ‘natuurreservaat geen toegang’ van het toegangshek waarmee onze nieuwe koers nogmaals werd onderstreept.

Feestdag in het Archeon

Feestdag in het Archeon

Rabobank Westland sloot zich aan bij de Tour de ZHL. In plaats van een eigen fietstocht in het najaar bood de bank haar leden twee routes aan. Voor iedere deelnemer via de Rabobank ontving het Zuid-Hollands Landschap een sponsorbedrag. Alle deelnemers maakten kans op het winnen van een nieuwe fiets, beschikbaar gesteld door Hans Struijk

Beschermers, medewerkers en vrijwilligers vierden het 80-jarig jubileum op 27 september in het Archeon. Tijdens deze feestelijke dag konden zo’n 400 ZHL-donateurs deelnemen aan workshops, historische gerechten proeven en een streekmarkt bezoeken. Beschermers kregen ruim 50 procent korting op de toegangsprijs. Tevens werd een nieuwe samenwerking tussen het Archeon en het Zuid-Hollands Landschap bekrachtigd. Zo gaat het Zuid-Hollands Landschap brandhout leveren, waarmee het Archeon op traditionele wijze houtskool kan maken.


43

Tijdens speciale kinderactiviteiten op het Eiland van Brienenoord en op Natuureiland Sophiapolder is samengewerkt met onder meer Stichting n’Bries en Natuurvereniging Zwijndrecht.

Leidse Hooidagen In het weekend van 23 en 24 augustus werden de Leidse Hooidagen georganiseerd. Hier kwamen ruim 2.500 mensen op af. Vooral gezinnen en grootouders met kleinkinderen.

Excursies en evenementen Het Zuid-Hollands Landschap organiseerde in 2014 zo’n 200 activiteiten om mensen natuur landschap en erfgoed te laten beleven. Een gevarieerd aanbod zorgde ervoor dat jong en oud van al het moois in Zuid-Holland heeft kunnen genieten. Excursies en open dagen zijn een belangrijk middel om mensen te informeren over de natuur. Binnen het excursieaanbod is er voor elk wat wils. Bij een heemtuinexcursie ligt de nadruk op plantensoorten, bij een wadloopexcursie op Natuureiland Sophiapolder kwamen avonturiers aan hun trekken. De Fruitplukdag bij de Diefdijk was goed te combineren met een wandeling of fietstocht door de Vijfheerenlanden. In 2014 organiseerde het Zuid-Hollands Landschap een aantal workshops. Ook hier is de variatie groot: van een fruitboomsnoeiworkshop op landgoed Mildenburg tot Natuurfotografie workshops op landgoed Ockenburgh en Over-Heicop. Kinderen konden tijdens de herfstvakantie deelnemen aan een workshop hutten bouwen.

In 2014 was er nog meer te doen dan in 2013. Dit kwam door de samenwerking met Groen doet Goed, Gemeente Leiden, Fonds 1818 en het Leiden International Film Festival. Zo konden bezoekers zelf sap persen, schapen drijven, kanoën en een bijenhotel maken. Op vrijdagen zaterdagavond werden er twee topfilms vertoond, voorafgegaan door een buffet.

Dag van de Zandmotor Een bijzondere dag voor ouderen die slecht ter been zijn, organiseerde het Zuid-Hollands Landschap op 20 september samen met de Haagse zorginstellingen Florence en Parnassia.

44


Tijdens de ‘Dag van de Zandmotor’ konden ruim 200 ouderen genieten van een dag op het strand. Drie huifkarren en een zogenaamde strandrups voor rolstoelen stonden gereed voor mooie tochten. Maar ook konden de gasten even de paarden aaien, een kijkje nemen bij de garnalenvisser en met een kop koffie of een hapje genieten op het terras. De Dag van de Zandmotor is onderdeel van het Programma Natuur en Gezondheid Den Haag e.o. In het kader van dit programma werkt het Zuid-Hollands Landschap intensief samen met diverse partijen, wat heeft geresulteerd in een gezamenlijke subsidietoekenning van de provincie Zuid-Holland van ruim twee ton.

Duinendag Een inmiddels traditionele activiteit is de Duinendag die in samenwerking met het IVN in de Duinen van Oostvoorne wordt georganiseerd. Vanuit bezoekerscentrum Tenellaplas was een route door de natuur uitgestippeld voor jong en oud. Op zes plekken langs de route konden deelnemers zelf aan de slag en met behulp van vrijwilligers waterbeestjes vangen, vogels spotten, paddenstoelen zoeken, midden in het duin braakballen pluizen en insecten uit de boom schudden. Halverwege de route stond, met dank aan EMO, een hoogwerker. In groepjes konden deelnemers samen met een gids naar boven. Naast het spectaculaire uitzicht over het gebied, was te zien hoe de werkzaamheden van de stichting, het herstellen van open duin, tot mooie resultaten heeft geleid.

Presentatiemiddelen Om de gastheren bij evenementen te ondersteunen en de zichtbaarheid van de stichting te vergroten, is in 2014 een presentatiemiddelenpakket gemaakt. Voor iedere regio een set met spandoeken, banners, beachvlaggen en tafelkleden. De frisse uitstraling geeft een gevoel van ’welkom’ bij de bezoekers van een activiteit of evenement. Ook is een keetwagen aangeschaft (en opgesierd met natuurtaferelen) en banners om de afvaartplek van het voetveer naar Natuureiland Sophiapolder beter te markeren. De verschillende vrijwilligersgroepen ontvingen nieuwe spandoeken die ze tijdens werkzaamheden kunnen ophangen. Hiermee laten ze zien namens wie ze in de natuur actief zijn.

Offline communicatie In 2014 verscheen het tijdschrift ‘Zuid-Hollands Landschap’ vier keer. Nummer 3 was een speciale uitgave van Landschap & Erfgoed Zuid-Holland, waarin natuur en erfgoed met elkaar werden verbonden. Het dubbeldikke nummer werd in samenwerking met het Erfgoedhuis Zuid-Holland uitgegeven. Uit lezersonderzoek is gebleken dat meer dan 80 procent van de respondenten zeer te spreken was over deze combinatie. De top 4 van favoriete onderwerpen waren Natuurgebieden, Wandel- en Fietsroutes, Musea en Monumenten. De achterban van het ZHL en EGH blijkt in hoge mate dezelfde interesse te hebben. In 2015 zal er weer een gezamenlijke special worden uitgegeven.


Online communicatie De groei van het aantal unieke bezoekers van de website zet door. In 2014 waren er 190.000 unieke bezoekers, 70 procent meer dan in 2013. De website is een belangrijk middel in de communicatie. Het laat zien waar de stichting mee bezig is en geeft veel informatie over terreinen, evenementen en recreatiemogelijkheden. Social media biedt de mogelijkheid om op een directe manier in contact te blijven met de achterban en om mensen de natuur te laten volgen. Anderzijds helpt nieuwe media het Zuid-Hollands Landschap om voeling te houden met wat er speelt in de samenleving en feedback te verzamelen op het werk van de stichting. Binnen het Zuid-Hollands Landschap zijn er tien twitteraccounts actief en kunnen acht facebookpagina’s bezocht worden. De facebookpagina ZHL corporate is met ruim 8.000 likes het populairst. De Facebookpagina van de Duinen

45

van Oostvoorne overschreed in 2014 de grens van 5.000 likes. In het najaar hebben de Facebookbeheerders van de regionale pagina’s twee trainingen gehad om deze moderne manier van communiceren nog beter in de vingers te krijgen. Bewegend beeld is in opmars. Het Zuid-Hollands Landschap heeft dan ook een eigen YouTube-kanaal. Hier zijn in 2014 filmpjes opgezet van De Leidse Hooidagen, De waterbergingstest in de Hooge Boezem (samen met het Hoogheemraadschap) en een promotiefilmpje voor een deelproject (Leids Fruit) in ’t Vogelhoff. Ook is er vanuit de Stichting Natuurbeelden gefilmd in een tiental terreinen van het Zuid-Hollands Landschap. Deze ongemonteerde beelden van planten, dieren en landschappen mag het Zuid-Hollands Landschap gratis gebruiken in communicatieve uitingen.

46


E-mail is een belangrijk kanaal om persoonlijk contact te kunnen leggen met mensen, zonder post te hoeven versturen. Het bespaart kosten en papier. Het verzamelen van e-mailadressen verloopt via verschillende kanalen zoals antwoordkaartjes, nieuwsbrief aanmeldingen, telemarketing, E-book et cetera. In 2014 wist het Zuid-Hollands Landschap haar e-mailadressenbestand te verdubbelen tot ruim 12.000.

Landschap, maakt de stichting gebruik van Google Grants. Wanneer je via Google zoekt op natuur gerelateerde zaken, kun je advertenties van het Zuid-Hollands Landschap te zien krijgen. Als CBF-geregistreerde organisatie beschikt het Zuid-Hollands Landschap over een gratis te besteden advertentiebudget van maximaal 10.000 dollar per maand. Dit zorgt voor een behoorlijke toename van het websitebezoek: 40 procent van de bezoekers komt binnen via zo’n advertentie, wat neer komt op ongeveer 8.500 bezoekers per maand.

In de media Het Zuid-Hollands Landschap voert een actief persbeleid. Door middel van persberichten informeert de stichting zowel lokale als landelijke pers. Dit leidt vaak tot publicaties of plaatsing op websites. Soms worden medewerkers benaderd voor het geven van een interview voor radio of televisie.

Waterbergingstest

Het Zuid-Hollands Landschap heeft naast haar tijdschrift een digitale nieuwsbrief die in 2014 17 maal is uitgebracht. Inmiddels zijn 12.000 mensen op deze nieuwsbrief geabonneerd, 6.000 meer dan in 2013.

Website en Google Grants Om meer bezoekers te krijgen op de website en zo mensen kennis te laten maken met het Zuid-Hollands

Onder andere NOS, SBS6 en TV Rijnmond deden live verslag van het testen van de waterbergingslocatie Hooge Boezem bij Haastrecht. Ook de ontdekking van de nieuwe schroeforchis in de Achthovense Uiterwaarden genereerde veel media aandacht. Vara’s Vroege Vogels maakte hier een reportage over. De meeste publicaties houden verband met open dagen, excursies en workshops die het Zuid-Hollands Landschap organiseert. Hierdoor wordt een breed publiek op de hoogte gebracht van de activiteiten.


Soms komen er journalisten naar een evenement voor een verslag. Dit was onder meer het geval bij de Duinendag op Voorne en bij de feestelijke laatste etappe van de jubileumfietstocht Tour de ZHL. Hiervan werd door TV Midvliet een filmpje gemaakt.

47

48


Natuurakkers Rhoon

Tour de ZHL

Leidse Hooidagen


Workshop fotografie

49

anciële n fi j i z k s “Dan chermer s be n steun va projecten kunnen zenlijkt.” verwe n e d or w


5

51

eschermerswerving en B Fondsenwerving Door de provinciale overheidsbezuinigingen op ‘natuur’ is het voor het Zuid-Hollands Landschap noodzakelijk om op andere manieren inkomsten te werven. Fondsenwerving en Beschermerswerving zijn van veel groter belang.

Met verschillende instanties en bedrijven zijn gesprekken gaande om tot structurele samenwerking te komen. Ondanks de inspanningen om nieuwe beschermers te werven, heeft de stichting niet kunnen voorkomen dat het aantal beschermers in 2014 is gedaald ten opzichte van het jaar 2013. Het werven en binden van beschermers (donateurs) blijft voor de komende jaren een grote uitdaging.

Beschermerswerving De achterban van het Zuid-Hollands Landschap bestond eind 2014 uit 49.022 beschermers. Een afname van ruim 2.000 ten opzichte van 2013. Groot draagvlak is essentieel om de natuur effectief te kunnen beschermen. Dankzij financiële steun van beschermers kunnen projecten worden verwezenlijkt. Om het aantal donateurs op peil te

houden zijn er direct mailcampagnes gevoerd rond de Van Dixhoorndriehoek bij Hoek van Holland en de Leidse Hooidagen. Dit past in het streven om mensen te betrekken bij de natuur in hun directe omgeving. Als dank voor het beschermerschap ontvingen beschermers een kortingscode voor een fotoalbum van Pixum. De wervingsacties hadden een erg lage respons. In combinatie met een opschoonactie van het beschermersbestand heeft dit tot een afname van het aantal beschermers geleid.

De Telemarketingactie Het upgraden van beschermers die met een machtiging doneren, is in 2014 voor de eerste keer en op kleine schaal bij de achterban van het Zuid-Hollands Landschap uitgevoerd. Van de 2.500 gebelde

52

Beschermerswerving en Fondsenwerving

beschermers hebben 839 personen hun machtiging verhoogd.

Werving nalatenschappen en periodieke schenkingen In samenwerking met Centrum Nalatenschappen is een mailing verzonden aan beschermers en niet-beschermers om hen attent te maken op de mogelijkheid de stichting in hun testament op te nemen.

Crowdfunding Door middel van crowdfunding kon een nieuwe bijenstal in ’t Vogelhoff aan de rand van Leiden worden gefinancierd. Dankzij de samenwerking tussen De Bijkerij, het ZuidHollands Landschap, de gemeente Leiden en vele particuliere donateurs kon het robuuste bouwwerk op 22 maart feestelijke geopend worden. Het streefbedrag van € 4.555,= werd in 45 dagen bij elkaar gebracht.

Samenwerking/sponsoring Het Zuid-Hollands Landschap en Collectieve Zonnepanelen (Solar & Led) zijn in 2014 samen een zonnepanelenactie gestart. Een unieke actie want niet alleen de beschermers van het Zuid-Hollands Landschap konden gebruik maken van het aanbod, maar iedereen die geïnteresseerd is in zonne-energie en duurzaamheid. Dankzij deze samenwerking droeg Collectieve Zonnepanelen voor elk verkocht zonnepaneel een bedrag af aan het Zuid-Hollands Landschap, met een minimale donatie van € 5.000,=.

Hooge Boezem achter Haastrecht

Ook is in samenwerking met Centrum Nalatenschappen een mailing opgezet met het accent op schenken bij leven. Afhankelijk van de respons op deze mailing zullen nieuwe plannen worden ontwikkeld om fiscaal (natuur)vriendelijk schenken onder de aandacht te brengen.

De verkoop van zonnepanelen bij de achterban van het Zuid-Hollands Landschap had helaas een tegenvallend resultaat. De verwachte omzet is door Solar & Led niet gehaald. Rabobank Westland sponsorde de Tour de ZHL. Leden van Rabobank konden deelnemen aan de jubileumfietstocht. Het Zuid-Hollands Landschap ontving een vergoeding per deelnemer.


53

Tour de ZHL

Ook met APM Terminals zijn gesprekken gaande om tot een duurzame sponsorsamenwerking te komen. APM Terminals wil hierbij met name hun personeel actief betrekken. Met ING Private Banking uit Rotterdam heeft samenwerking concreet vorm gekregen. Op 14 januari hebben medewerkers het Zuid-Hollands Landschap geholpen met het onderhoud op landgoed Mildenburg te Oostvoorne. Enkele oude bomen zijn door snoeiwerk weer vrij gezet. Het landgoed behoudt zo het kenmerkende karakter. Verder zijn een watergang geschoond en een oud raster verwijderd. Medewerkers van het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard zijn actief geweest in de Krimpenerwaard. In Gouderak werkten 16 medewerkers aan het onderhoud van de Gouderakse Landscheiding.

Nieuw is ook de samenwerking met themapark Archeon uit Alphen aan den Rijn. Tijdens een feestelijke dag in september, in het kader van ons 80-jarig bestaan, konden beschermers het park met meer dan 50 procent korting bezoeken. De al jarenlange samenwerking met Dunea Duin & Water werd gecontinueerd. Het Zuid-Hollands Landschap verzorgt voor Dunea de administratie en uitgifte van passe partouts voor de natuurgebieden Solleveld en Kijfhoek en Bierlap. Om voor deze pas in aanmerking te kunnen komen, moet een aanvrager beschermer van het Zuid-Hollands Landschap zijn.

Bedrijven Vriendennetwerk en partners Diverse bedrijven en instellingen steunen het Zuid-Hollands Landschap en dragen daarmee bij aan het behoud van de natuur en waar-

54

Beschermerswerving en Fondsenwerving

devolle landschappen in Zuid-Holland. In 2014 bestond het Vriendennetwerk uit: AKZO Nobel, Archeon, BP Raffinaderij Rotterdam, Collectieve Zonnepanelen, De Friesland Zorgverzekeraar, dS+V Gemeente Rotterdam, Europe Container Terminals (ECT), Gemeente Noordwijk, Gemeente Westland, HD Projectrealisatie, Rietdekkersbedrijf C. van Vliet V.O.F., Shell en thuiszorgorganisatie Florein. Daarnaast zijn er ook anonieme sponsoren geweest, die bijgedragen hebben aan de totstandkoming van mooie projecten.

Nationale Postcode Loterij Van de Nationale Postcode Loterij ontving De12Landschappen in 2014 € 11.250.000,=. Het bedrag wordt verdeeld over de twaalf provinciale Landschappen. Met het geld zorgt het Zuid-Hollands Landschap ervoor dat iedereen van natuur, cultuur en landschap kan genieten. Zo is in het getijdennatuurgebied Klein Profijt bij Rhoon een kijkplateau bekostigd. Ook is met steun van de Nationale Postcode Loterij de realisatie van een nieuwe schakel in het Nationaal Natuur Netwerk in de Nespolder bij Bergambacht gefinancierd. Daarnaast worden onder andere publieksevenementen zoals de Leidse Hooidagen, Tour de ZHL, Natuur & Gezondheid en de Dag van de Zandmotor mede door de Nationale Postcode Loterij mogelijk gemaakt.

Marketingstrategie In haar 80-jarig bestaan heeft het Zuid-Hollands Landschap een prachtig huis gebouwd. Het wegvallen van subsidies vraagt echter om een

verandering in het financiële fundament. In het meerjarenbeleidsplan ‘Natuur dichtbij 2014-2018’ wordt uiteen gezet wat de te varen koers voor het Zuid-Hollands Landschap zal gaan worden, met een grotere focus op de verbinding tussen mens en natuur. De doelstelling is mensen actiever te betrekken bij de beleving, bescherming en het beheer van de natuur en het landschap in de eigen leefomgeving (in de provincie ZuidHolland). Daarbij staan vier motto’s centraal; binden, bewaren, bezielen en betalen. Een belangrijke voorwaarde om invulling aan de doelstelling te geven is, mensen actiever te betrekken zodat er voldoende financiële armslag wordt gerealiseerd. De urgentie hiervan neemt alleen maar toe aangezien subsidies afnemen en de noodzaak van zelfredzaamheid toeneemt. De stappen om nieuwe mensen op nieuwe manieren aan het Zuid-Holland Landschap te verbinden, zullen niet eenvoudig zijn. De ‘bouw’-regels veranderen aanzienlijk, omdat het traditionele beschermerschap minder aansluit bij de gever/donateur van tegenwoordig. Ook de manier van geven met de daarbij behorende weten regelgeving is veranderd. De huidige acceptgiro (een manier van betalen die past bij het profiel van de huidige beschermer) past minder bij het donatiegedrag van de jongere generatie. Om de achterban te verjongen moeten ook de betaalmogelijkheden ‘verjongen’.


Ondanks dat het Zuid-Hollands Landschap verschillende manieren van donaties werven blijft uittesten, dalen de inkomsten en aantallen van beschermers en donateurs licht. Dit dilemma is voorgelegd aan vijf externe bureaus, met de vraag hoe we de meerjarendoelstelling in de veranderende markt kunnen verwezenlijken. Na een grondige procedure is gekozen voor een begeleiding door bureau Waal aan de Maas die het strategische marketingbeleid samen met het Zuid-Hollands Landschap vorm zal gaan geven in de komende jaren.

55

Polder s m o s n a “De k rgroten e v te st P oelgee handen e d i be t is me kt.” aangepa


6

57

Beleid en Samenwerking Het actief verwerven van natuur is in 2014 beperkt gedaan. In totaal is ruim 32 hectare nieuw in eigendom of (tijdelijk) beheer gekomen. De kans om Polders Poelgeest te vergroten is met beide handen aangepakt. Passend binnen de nieuwe koers ‘ZHL 2.0’ betrof het hier natuur dichtbij de stad. Ook in de Krimpenerwaard heeft het Zuid-Hollands Landschap enkele nieuwe gebieden in beheer of eigendom gekregen. Financiering van nieuwe verwervingen geschiedt meer en meer uit eigen middelen en door werving onder beschermers en omwonenden van nieuw te verwerven natuur. Erfenissen en legaten zijn ook erg belangrijk. 2014 was wat dat betreft een goed jaar. In totaal werd € 694.000,= ontvangen.

6.1 Ontwikkeling

Aankoop Polders Poelgeest Het Zuid-Hollands Landschap heeft een groot stuk van de meest noordelijke polder van Polders Poelgeest in Oegstgeest aangekocht. De verwerving sluit aan op het bestaande natuurgebied van het Zuid-Hollands Landschap en kan nu als één geheel worden beheerd. Het Zuid-Hollands Landschap is blij deze ontbrekende schakel in handen te hebben gekregen. Nu kan het gebied aantrekkelijker worden voor dieren en planten door het

beheer aan te passen. Zo wordt het gebied niet meer bemest, wordt er later in het jaar gemaaid en kiest het Zuid-Hollands Landschap voor natuurlijke begrazing. Deze aanpak leidt tot meer verschillende bloemen en insecten, waar vervolgens ook vogels en amfibieën van profiteren. Bezoekers van het gebied kunnen binnenkort ook genieten van de aankoop. De huidige wandelroute wordt uitgebreid in het nieuw verworven deel. Daarnaast onderzoekt het Zuid-Hollands Landschap of de tunnel onder het spoor kan

58

Beleid en Samenwerking

worden gebruikt als wandelverbinding, zodat de Kager Zoom, Koudenhoorn en Warmond makkelijker bereikt kunnen worden. De aankoop was mogelijk dankzij donaties van vele buurtbewoners, het Dinamo Fonds, het Prins Bernhard Cultuurfonds, Progressief Oegstgeest en beschermers van het Zuid-Hollands Landschap. Op 6 december hebben donateurs kunnen deelnemen aan een winterwandeling door de polders. Tijdens de wandeling zijn ze geïnformeerd over de toekomst van de twee hectare en is uitleg gegeven. Het resterende perceel met het bouwblok kon helaas niet door het Zuid-Hollands Landschap verworven worden.

monde hebben daar na vele jaren wachten immers recht op. Het Zuid-Hollands Landschap wil aan deze dialoog een constructieve bijdrage leveren. Vanuit de overtuiging dat met een open instelling en in nauwe samenwerking met alle belanghebbenden in het Buijtenland van Rhoon een gebied kan worden ontwikkeld waarin natuur, cultuurlandschap, en recreatie elk een goede plaats kunnen vinden. De duurzame openheid van de polder is daarbij een belangrijke randvoorwaarde om verdere bebouwing en verrommeling van het gebied te voorkomen.

Natuurbegraven Wandelroute Bergvlietse Kade De Bergvlietse Kade is door de gemeente Vlist ingericht als wandelpad en ecologische verbindingszone en overgedragen in eigendom en beheer bij het Zuid-Hollands Landschap. De oostkant van de Krimpenerwaard is hierdoor een mooie wandelroute rijker.

Bijdrage aan project Buijtenland van Rhoon Het Zuid-Hollands Landschap is positief gestemd over de verkenning door oud-minister Cees Veerman hoe het draagvlak voor het natuur- en recreatieproject Buijtenland van Rhoon kan worden vergroot. Het is belangrijk dat er nu een periode aanbreekt waarbij de wensen uit de streek en de voorwaarden van de overheid op gebied van natuur/recreatie met elkaar worden verbonden. De inwoners van het eiland IJssel-

Er is een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden voor natuurbegraven in drie gebieden van het Zuid-Hollands Landschap. Het gaat om gebieden met voldoende drooglegging, oftewel de duinen. Op basis voor het vooronderzoek volgt er waarschijnlijk een vervolgonderzoek naar één van de locaties om op die manier nieuwe inkomstenbronnen voor het terreinbeheer te vinden.

Nieuw meerjarenbeleidsplan In mei is het nieuwe meerjarenbeleidsplan ‘Natuur dichtbij 20142018’ vastgesteld waarmee de nieuwe koers ZHL 2.0 verder wordt geïmplementeerd en met name regionaal wordt ingezoomd. Centraal thema is hoe natuur en landschap concreet te verbinden zijn met mensen in de verschillende regio’s. Vermindering van subsidies spoort het Zuid-Hollands Landschap aan


nieuwe verdienmodellen te ontwikkelen en in de drie regio’s concreet invulling te geven aan de 4 B’s: Binden, Bewaren, Bezielen en Betalen. Inmiddels wordt op basis daarvan een marketingstrategie ontwikkeld. In 2014 is daarnaast de cultuuromslag afgerond waarbij aan de hand van Human Dynamics een verandering wat betreft interne en externe manier van werken is gerealiseerd.

Kampeerterreinen en vakantiehuisjes In 2014 heeft het Zuid-Hollands Landschap onderzoek laten doen naar het toekomstperspectief van

6.2 Samenwerking

Natuur & Gezondheid Eind november is in het kader van Natuur & Gezondheid een samenwerkingsovereenkomst getekend tussen Parnassia, Florence, Florein, Dunea, IVN Den Haag en ZuidHollands Landschap. Deze samenwerking is erop gericht om mensen actief in de natuur te krijgen zodat ze gezond blijven of worden. De overeenkomst heeft een achterliggend programma, waar bovenstaande partijen een eigen bijdrage aan leveren en de provincie Zuid-Holland financieel bijdraagt vanuit de Kwaliteitsimpuls Groen. De Dag van de Zandmotor in september 2014 was een onderdeel van het project. Naast Natuur & Gezondheid werkt het Zuid-Hollands Landschap actief mee in het NME-programma Groen doet Goed van de gemeente Den Haag. Onder meer door bij te

59

de huidige kampeerterreinen en eventuele kansrijke nieuwe terreinen. De uitkomsten hiervan worden geanalyseerd en in 2015 zal hier verder beleid op ontwikkeld worden. Tevens is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om vakantiewoningen te verhuren. Eind 2014 ontstond de mogelijkheid een duinhuisje in Oostvoorne terug te kopen. Dit huisje zal als pilot in 2015 als vakantiewoning verhuurd worden via www.buitenleven.nl. Buitenleven.nl is het nieuwe samenwerkingsverband van de Landschappen, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer voor huisjesverhuur in de natuur.

dragen aan de ontwikkeling van een digitale bomenroute door landgoed Ockenburgh en ondersteuning bij de activiteiten van de Haagse jeugdboswachters (Natuurverkenners).

Nieuwe stichting De besturen van het Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis ZuidHolland hebben zich in 2014 voorgenomen om vanaf 1 januari 2015 een Stichting Landschap en Erfgoed Zuid-Holland op te richten. Deze stichtingsvorm geeft het huidige samenwerkingsverband Landschap en Erfgoed Zuid-Holland (LEZH) meer kracht. De stichting blijft doen wat LEZH ook nu doet: het delen van faciliteiten door ZHL en EGH, het waar mogelijk besparen (nu reeds € 90.000,= op jaarbasis) en het samen uitvoeren van projecten, zoals

60

Beleid en Samenwerking

De Groene Motor. Bij LEZH wordt geen bestaand personeel van ZHL of EGH ondergebracht, mogelijk op termijn wel gedetacheerd. Personeel van (nieuwe) gemeenschappelijke LEZH-projecten kan in de toekomst bij LEZH te werk worden gesteld. De stichting loopt voorlopig tot 1 januari 2017.

De Groene Motor Een mooi succes van Landschap en Erfgoed Zuid-Holland was het verwerven van het tweejarig (2014 en 2015) provinciaal programma ‘De Groene Motor’ (DGM). De Groene Motor valt onder LEZH en is administratief/financieel ondergebracht bij het Zuid-Hollands Landschap en voor enkele andere aspecten (ICT e.d.) bij Erfgoedhuis Zuid-Holland. Begin 2014 heeft LEZH stevig geïnvesteerd in het aantrekken van personeel, huisvesting in Delft en het verder voorbereiden van de projectorganisatie DGM. Onderdeel van het programma is de ondersteuning van weidevogelvrijwilligers ter voorbereiding van de op te richten Agrarische Collectieven. Om van meet af betrokkenheid van het veld te realiseren werd een Programmaraad in het leven geroepen. DGM ondersteunt vrijwilligers in het groen met onder meer faciliteiten, loketfunctie, cursussen, studie- en werkdagen. Zo werden er netwerkbijeenkomsten voor Landschapsmentoren gehouden. Voor weidevogelbeheer werd veel inzet gepleegd: Startavond,

Zwarte Sternavond, overlegavonden met coördinatoren, Weidevogeldag 13 december en dergelijke. Op 28 juni vond de Provinciale Vrijwilligersdag plaats en op 1 november de Natuurwerkdag. DGM nam deel aan het project Lekker Landschap. Er werden zeven cursussen verzorgd, onder meer voor het starten van een buurtmoestuin, het omgaan met allerlei gereedschap en het beheer van historische begraafplaatsen. Daarnaast ontwikkelde DGM nieuwe vormen van samenwerking tussen vrijwilligers in de omgeving, door aanleg nieuwe netwerken. Ook legde DGM de verbinding met de erfgoedvrijwilligers door samen met EGH een interactief internetplatform te ontwikkelen. Ten slotte verzorgde DGM een gereedschapuitleen, inclusief digitale applicatie. DGM wordt financieel mogelijk gemaakt door de provincie ZuidHolland en een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij.

Belangenbehartiging De belangenbehartiging voor het Zuid-Hollands Landschap wordt zoveel mogelijk gedaan samen met de Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland (die daarin een trekkende rol heeft), Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Onder meer werd beroep aangetekend tegen het bestemmingsplan Havengebied, het geen uiteindelijk heeft geleid tot afspraken met het Havenbedrijf Rotterdam over aanpak van de stikstofemissie.


Ook wordt gezamenlijk gewerkt aan diverse activiteiten gericht op de komende Provinciale Statenverkiezingen, zoals het 10-puntenplan met de belangrijkste speerpunten voor een mooier en groener ZuidHolland, het Manifest Biodiversiteit en gesprekken met politieke partijen over de verkiezingsprogramma’s. De Natuur- en Milieufederatie en terreinbeheerders hebben onderling ook hun standpunten en strategieën afgestemd over onderwerpen als weidevogels, gebiedscollectieven en de openbare verkoop van NNN-gronden.

61

62

Voorwoord

“De in starte 2012 ge naar g a l s m o ls cultuur nmidde i is 0 . ZHL 2 d in de r e k n a r goed ve at ie.” organis


7

63

Personeel en Organisatie Na de voor het personeel ingrijpende reorganisatie en verhuizing van Rotterdam naar Delft in 2013 was 2014 een relatief rustig jaar. De in 2012 gestarte cultuuromslag naar ZHL 2.0 is inmiddels goed verankerd in de organisatie. Het aantal vrijwilligers is met tien procent gegroeid. Personeel

Bezoldiging

In 2014 heeft het Zuid-Hollands Landschap 39 medewerkers in dienst (totaal 31 FTE) waarvan 9 op tijdelijke basis (voornamelijk DGM).

De bestuurders van het Zuid-Hollands Landschap ontvangen conform de statuten geen bezoldiging.

Bestuur Zes medewerkers ten behoeve van het project De Groene Motor en een projectmedewerker ten behoeve van de regio Eilanden. De vacatures afdelingshoofd bedrijfsvoering, terreinbeheerder regio Kuststreek en assistent-regiohoofd Veenweiden betroffen jaarcontracten, waarvan er twee inmiddels zijn omgezet in een vast contract. De vacature afdelingshoofd Terreinen & Opstallen is ingevuld door middel van een detachering voor één jaar en er is één ZHL-medewerker gedetacheerd aan het project De Groene Motor. Er is één medewerker uit dienst gegaan.

Gedurende het verslagjaar heeft er een bestuurswisseling plaatsgevonden. Mevrouw ir. I.M. Bakker is teruggetreden als bestuurslid. Na een wervings- en selectieprocedure, uitgevoerd door een selectiecommissie uit het bestuur, is mevrouw M. van Duijn op 14 september door de Vergadering van Beschermers benoemd tot bestuurslid. Het bestuur heeft in het verslagjaar vijf keer vergaderd. Vier reguliere vergaderingen waarvan er één werd gecombineerd met de Vergadering van Beschermers. Eén werd gecombineerd met een gezamenlijke vergadering met de Raad van Toezicht van EGH.

64

Personeel en Organisatie

Een andere werd gecombineerd met een workshop met leden van de NWC en regiohoofden over de deelregiovisies. Aansluitend heeft een excursie plaatsgevonden in de Hooge Boezem bij Haastrecht. Tevens heeft er een brainstormsessie plaatsgevonden met leden van de Raad van Toezicht van EGH over de samenwerking binnen L&EZH.

Stagiairs Er zijn in alle regio’s en op het hoofdkantoor in Delft diverse stagiairs actief geweest. Het ging om onder meer: • onderzoek naar de recreatieve voorzieningen in de regio Eilanden (HBO) • onderzoek naar de recreatieve voorzieningen in de regio Kuststreek (HBO) • afstudeeropdracht naar de schapenbegrazing op de Slikken van Voorne (regio Eilanden) • beheerplan voor de Westduinen (HBO) • afstudeeropdracht polder Achthoven naar de mogelijkheden voor het uitvoeren van PASmaatregelen in relatie tot de weidevogelbescherming in dat gebied (HBO) • BBL/BOL natuurbeheer twee dagen per week regio Kuststreek (MBO) • snuffelstage regio Veenweiden (VMBO) • maatschappelijke stage regio Veenweiden (VMBO) • 1 werkervaringsplaats op de afdelingsbedrijfsvoering opdrachten op het gebied van marketing en communicatie (HBO)

• 1 werkervaringsplaats opschonen archief regio Veenweiden (HBO)

Opleidingen Het opleidingsplan kent naast de verplichte permanente her- en bijscholing voor de buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s), en de verplichte BHV-opleidingen ook workshops, veldwerkplaatsen, collectieve trainingen en individuele opleidingen om de vakkennis te vergroten of ten behoeve van de persoonlijke ontwikkeling.

BHV-EHBO-trainingen in het groen In september/oktober vonden de jaarlijkse BHV-EHBO-trainingen voor medewerkers en vrijwilligers van het Zuid-Hollands Landschap plaats. Deze trainingen zijn afgestemd op de praktijk van natuurbeheer en de situaties die zich daar kunnen voordoen.

Timemanagement Medewerkers van ZHL, DGM en EGH hebben in september een cursus Timemanagement gevolgd.

Personeelshandboek In het personeelshandboek zijn de interne regels en richtlijnen binnen het Zuid-Hollands Landschap vastgelegd op het gebied van personeelszaken, in aanvulling op het arbeidscontract en de cao. Dit naslagwerk biedt zekerheid en structuur voor zowel de medewerkers als de werkgever. De inhoud ontstaat in samenspraak tussen MT, OR en P&O. In 2014 zijn de eerste zes hoofdstukken uitgewerkt. Dit krijgt in 2015 een


65

Personeelsbijeenkomsten Ieder kwartaal vond er een personeelsbijeenkomst plaats gecombineerd met een kleine excursie in een van de natuurgebieden in de regio. Doel is om de medewerkers te laten kennismaken met deze gebieden, de regiokantoren en de regiomedewerkers.

vervolg. Overigens is een personeelshandboek een levend document dat verandert door ontwikkelingen binnen de organisatie, voortschrijdend inzicht, wetgeving en/of caoafspraken.

Tevens vonden er incidenteel extra personeelsbijeenkomsten plaats in het kader van de samenwerking met het Erfgoedhuis in L&EZH, of in verband met een organisatiebreed onderwerp. De personeelsdag en eindejaarsbijeenkomst werden gezamenlijk met de medewerkers van het Erfgoedhuis georganiseerd binnen het samenwerkingsverband L&EZH.

Cultuuromslag

Ziekteverzuimcijfers

In 2012 is gestart met de cultuuromslag op basis van Human Dynamics. Aanleiding hiervoor was de notitie ZHL 2.0. Doel was om onze cultuur (de manier waarop we werken) te veranderen en ons te ontwikkelen van een organisatie die naar binnen gericht was naar een organisatie die zich naar buiten richt onder het motto: ‘Van binnen sterk naar buiten’.

Het ziekteverzuimpercentage was met 5,4 procent hoger dan in 2013 (4,78 procent). Dat heeft te maken met incidentele ziektegevallen, een langdurig ernstig zieke en een burn out.

Deze omslag gebeurt stapsgewijs. Eerst hebben we naar onszelf gekeken, ‘wie ben ik’, ‘wat kan ik’ en ‘wat motiveert mij’, ‘hoe communiceer ik’. Daarna naar het ‘wij’, in de relatie tot de ander, in de samenwerking met de collega’s, in het team en in de organisatie. Inmiddels is deze omslag grondig geankerd in de organisatie en de manier van werken.

Jaap Smit op bezoek Op 15 mei kwam Jaap Smit, Commissaris van de Koning in ZuidHolland, op werkbezoek bij het Zuid-Hollands Landschap en het Erfgoedhuis Zuid-Holland. Samen met de beide besturen en de directies stelde hij zich op de hoogte van de werkzaamheden van de organisaties. Hij gaf aan dat hij de samenwerking tussen beide provinciale organisaties een logische keuze vindt met veel mogelijkheden om elkaar te versterken en inspireren.

66


Ondernemingsraad Voorafgaand aan 2014 was de OR als medezeggenschapsorgaan nauw betrokken bij de nieuwe koers en de reorganisatie van het Zuid-Hollands Landschap. In 2014 hield de OR nauwlettend in de gaten of de nieuwe koers en organisatie het beoogde effect hadden. Waar ongewenste gevolgen aan het licht kwamen, zoals een hoge werkdruk bij medewerkers, heeft de OR dit bespreekbaar gemaakt bij directie en bestuur. Ook in de komende periode zal de OR zich blijven inspannen voor een gezonde balans tussen de ambities van het Zuid-Hollands Landschap en het welzijn van de medewerkers. Sinds maart 2014 is de OR ook spreekbuis voor de medewerkers van De Groene Motor omdat zij formeel in dienst zijn bij het Zuid-Hollands Landschap. De OR gaf begin 2014 een aanzet om samen met P&O het personeelshandboek verder vorm te geven. Hierbij vroeg de OR met name aandacht voor het Nieuwe Werken en Leeftijdsbewust Personeelsbeleid.

7.1 Vrijwilligers

Provinciale Vrijwilligersdag Op 28 juni organiseerden De Groene Motor, het Erfgoedhuis Zuid-Holland en het Zuid-Hollands Landschap de gezamenlijke provinciale Vrijwilligersdag. Alle Zuid-Hollandse natuur, landschap- en erfgoedvrijwilligers werden bedankt voor hun belangeloze inzet gedurende het hele jaar. De dag vond plaats op en rond het archeologisch park Matilo in

Op verzoek van directie en bestuur heeft de OR advies uitgebracht over de oprichting van Stichting Landschap & Erfgoed Zuid-Holland. De OR hield een achterbanraadpleging en adviseerde om de samenwerking tussen Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis op basis van SMART geformuleerde criteria te monitoren en evalueren. De OR deed bovendien suggesties voor de beoordelingscriteria. Ook heeft de OR aangegeven dat zij betrokken wil blijven bij de evaluatie en te zijner tijd advies wenst uit te brengen over de samenwerkingsvorm vanaf 2016. In december liet de OR een werkbelevingsonderzoek onder alle medewerkers uitvoeren. Begin 2015 worden de resultaten met directie en bestuur besproken en worden er – waar nodig – vervolgafspraken gemaakt voor verbeteringen. Eind 2014 liep de zittingstermijn van twee huidige OR-leden af. Hun vrijgekomen plaatsen zijn opgevuld door een medewerker van het ZuidHollands Landschap en een medewerker van De Groene Motor.

Leiden. Na een welkomstwoord en dankwoord door gedeputeerde Han Weber volgde een programma met uiteenlopende activiteiten. Zowel in de ochtend als in de middag konden de vrijwilligers een keuze maken uit een breed scala van workshops, rondleidingen en lezingen.


67

Vogelkijkhut Sophiapolder

Nieuwe vrijwilligersgroep In de gebieden rond Leiden is een nieuwe vrijwilligersgroep gestart die onder begeleiding van de boswachter op zaterdag werkzaamheden verricht. De groep bestaat vooral uit doordeweeks werkenden. Dit is een andere doelgroep dan de bestaande groepen (veelal vutters en gepensioneerden). Dit geeft een verjonging van het bestaande vrijwilligersbestand. Het totale aantal vrijwilligers dat actief is voor het Zuid-Hollands Landschap bedraagt 260.

Vrijwilligers regio Eilanden In regio Eilanden is jaarrond een grote groep vrijwilligers werkzaam geweest. Vrijwilligers zijn op vele manieren actief. Van flora en faunamonitoring tot het bijhouden van wandelroutes en van allerhande beheerwerkzaamheden in de terreinen tot het schoonhouden van opstallen,

het leiden van excursies en bemensing van de balie van het bezoekerscentrum Tenellaplas. Ook was er en groep vrijwilligers actief als schipper op voetveer Sophia.

Landelijke Natuurwerkdag Op zaterdag 1 november vond er in het kader van de landelijke Natuurwerkdag op Natuureiland Sophiapolder een zogenaamde CITO plaats. CITO (Cache in Trash Out) is een combinatie van geocaching en handen uit de mouwen steken. Deelnemers hebben tijdens het zoeken naar verborgen caches gewerkt in de natuur. Ook in andere natuurgebieden waren op deze dag vrijwilligers actief. In de Zouweboezem werden wilgen geknot en op de landgoederen Ockenburgh en Beresteijn waren in totaal 60 vrijwilligers actief met het versterken van het landgoedkarakter.

68


Bijlage 1: Organisatie

1. Samenstelling bestuur (ultimo 2014)

dhr. ing. B. Baan, Molenaarsgraaf Relevante (neven)functies: Lid werkgroep landschap en agrarisch natuurbeheer ANV Den Hâneker • Penningmeester stichting Streekfonds AlblasserwaardVijfheerenlanden •

dhr. M.R. de Boer, Leiden Relevante (neven)functies: Hoofd communicatie Gemeente Rotterdam

•

dhr. dr. J.J. van Duijn, (penningmeester), Maassluis Relevante (neven)functies: • Bestuurslid Nationaal Groenfonds

mw. M.Y. van Duijn, Rotterdam Relevante (neven)functies: • Bestuurslid Bavo Europoort (Parnassia groep)

mw. mr. F.M. Konijnenberg, (secretaris), Rotterdam Relevante (neven)functies: Geen relevante nevenfuncties

dhr. G.P. Labouchere, Hellevoetsluis Relevante (neven)functies: • Voorzitter Raad van Commissarissen Ressort Wonen (woningcorporatie te Rotterdam) • Voorzitter Adviesraad Welzijn (voor B&W Hellevoetsluis)

dhr. drs. H.B.R. Letschert, Gouda Relevante (neven)functies: • Lid Strategisch Beraad van de Vereniging regio Water/ Randstad Waterbaan

mw. drs. K.T.L. Prak, Berkenwoude Relevante (neven)functies: • Secretaris Stichting Streekfonds Krimpenerwaard

dhr. prof. dr. A.N. van der Zande, (voorzitter), Gouda Relevante (neven)functies: • Directeur-Generaal R.I.V.M. • Bestuurslid Innovatienetwerk


2 Samenstelling Managementteam (ultimo 2014)

dhr. ir. M.R. Houtzagers Directeur Relevante (neven)functies: • Lid namens De 12Landschappen van de beheercommissie (BIT) van het Bosschap • Adviserend lid Raad van Toezicht Stichting Bodembeheer Krimpenerwaard • Lid van de provinciale adviescommissie Leefomgevingkwaliteit (PAL) voor G.S. en P.S. Zuid-Holland • Vertegenwoordiger terreinbeheerders Zuid-Holland van Water Natuurlijk! • Voorzitter werkgroep Natuur in het kader van het PAS traject Nieuwkoopse Plassen.

mw. M. van den Ham Hoofd Terreinen en Opstallen

mw. S. te Morsche Hoofd Bedrijfsvoering & Programmamanager ZHL 2.0

dhr. M. van Eijsden Controller

3 Samenstelling Natuurwetenschappelijke Commissie (ultimo 2014)

mw. drs. P.J. Braaksma, Houten dr. A.M.M. van Haperen, Koudekerke dr. Th. C.P. Melman, Overveen mw. ir. P.M. van Egmond, Wageningen drs. H. Krantz, (voorzitter), Leiden dhr. ing. P.C. Pieters, Rosmalen 4 Samenstelling Ondernemingsraad (ultimo 2014)

mw. L. Hagendoorn, voorzitter mw. E. Blok, secretaris dhr. F. Spreen, lid Per 1 december 2014 zijn Jan van Dijk en Govert Vroegindeweij afgetreden en opgevolgd door Lynn Hagendoorn en Fred Spreen.

69

Regiohoofd Kuststreek

Ass. Regiohoofd

Terreinbeheerder

Toezichthouder

Regiohoofd Veenweiden

Ass. Regiohoofd

Terreinbeheerder

Toezichthouder

Medewerker Beschermers / Coördinator Vrijwilligers

Medewerker C&F

Beheerder B.C. / Toezichthouder

Beleidsmedewerker Financiën

Secretaresse

Administratief medewerker Financiën

Relatiebeheerder Terreinen

Hoofd Bedrijfsvoering / Programmamanager ZHL 2.0

Medewerker P&O / Bestuurssecretariaat

Terreinbeheerder

Ass. Regiohoofd

Regiohoofd Eilanden

Hoofd Terreinen & Opstallen

Controller

Directeur

70 Personeel en Organisatie

Bijlage 2: Organisatieschema 2014


Bijlage 3: Verantwoordingsverklaring

71

Het bestuur van de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap onderschrijft de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen en handelt overeenkomstig. In deze verantwoordingsverklaring legt het bestuur verantwoording af over drie algemeen geldende principes: • Onderscheid de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren • Optimaliseer de effectiviteit en efficiency van bestedingen • Optimaliseer de omgang met belanghebbenden

Onderscheid toezicht, besturen en uitvoeren Het Zuid-Hollands Landschap is een stichting met een bestuur en een directie. Het bestuur bestaat uit zeven tot negen leden en heeft een voorzitter, een secretaris en een penningmeester. De overige bestuursleden zijn algemene leden. Het bestuur vergadert vier tot vijf maal per jaar door middel van daartoe uitgeschreven vergaderingen. Belangrijke taken van het bestuur zijn het vaststellen van algemeen beleid en het toezicht houden op de directeur en daarmee de werkorganisatie. Het bestuur is onder meer verantwoordelijk voor het meerjarenbeleidsplan, de begroting, het jaarverslag, de jaarrekening, grondaankopen en het treasurystatuut. Het bestuur oefent toezicht uit op basis van schriftelijke stukken, die in de bestuursvergaderingen in aanwezigheid van de directeur worden besproken. De Financiële Commissie bestaat uit twee bestuursleden, de

directeur en de controller en houdt specifiek toezicht op de financiële huishouding van de organisatie waarover de penningmeester in de bestuursvergaderingen rapporteert. De taken en bevoegdheden van bestuur, directie en werkorganisatie zijn eind 2009 geactualiseerd waarbij de toezichthoudende rol van het bestuur nadrukkelijker is geformuleerd. De taken en bevoegdheden staan helder omschreven in de aangepaste statuten, het bestuursreglement, het directie reglement en het huishoudelijk reglement. De voorwaarden vanuit het CBF keurmerk en de ANBI status zijn daarin nadrukkelijk verwerkt. De stichting streeft naar een zo breed mogelijk samengesteld bestuur. Hiermee worden opvattingen over natuur, landschap en de publieke opinie vertegenwoordigd en wordt voeling gehouden met wat er maatschappelijk leeft. Om de specifieke interesse, kennis en kunde van afzonderlijke bestuursleden beter te kunnen benutten zowel binnen het bestuur als voor de directeur zijn belangrijke aandachtsvelden onder de bestuursleden verdeeld. Het totale bestuur behoudt de integrale verantwoordelijkheid voor de stichting. Het uitgangspunt van besturen op afstand en het onafhankelijk toezicht houden blijven daarmee onverminderd van kracht.

72


De bestuursleden treden af conform een rooster van aftreden. Nieuwe bestuursleden worden geworven aan de hand van een advertentie in het tijdschrift Zuid-Hollands Landschap en op de website www.zhl.nl. Deze advertentie bevat een omschrijving van de gewenste kwaliteiten van de beoogde bestuurder. Op basis van schriftelijke reacties selecteert een selectiecommissie van bestuursleden geschikte kandidaten waar vervolgens gesprekken mee plaats vinden. Het bestuur beslist in één van haar vergaderingen op advies van de selectiecommissie welke nieuwe bestuursleden worden voorgedragen in de jaarlijkse Vergadering van Beschermers. De beschermers worden hiervan in kennis gesteld via het tijdschrift en de website en kunnen - onder voorwaarden - een tegenkandidaat voorstellen. Uiteindelijk vindt benoeming plaats in de jaarlijkse Vergadering van Beschermers. Voor bestuursleden is statutair een zittingsduur bepaald van vijf jaar, met een mogelijkheid voor een tweede termijn van eveneens vijf jaar. Het functioneren van de medewerkers onder de rang van directeur wordt door de directeur en leidinggevenden geëvalueerd conform de gehanteerde beoordelingssystematiek. Het functioneren van de directeur wordt door de voorzitter en de secretaris geëvalueerd. Het bestuur legt door middel van het jaarverslag en de jaarrekening verantwoording af aan de beschermers en de subsidieverstrekkers. In het jaarverslag wor-

den de bereikte resultaten getoetst aan het Meerjarenbeleidsplan.

Effectiviteit en efficiency van bestedingen Door het vaststellen van het meerjarenbeleidsplan en meerjarenbegroting en de daar uit voortvloeiende jaarplannen en begrotingen geeft het bestuur richting aan de doelstellingen van de Stichting Het ZuidHollands Landschap. In het meerjarenbeleidsplan staan richtinggevende doelstellingen geformuleerd. In de jaarlijkse werkplannen worden per product doelstellingen geformuleerd. Deze worden vertaald naar het Individuele Activiteiten Plan per medewerker. Het monitoren en evalueren van de uitvoering van processen en activiteiten vindt plaats door een kritische beoordeling van het jaarverslag door het bestuur waarbij het jaarverslag ook getoetst wordt aan het meerjarenbeleidsplan en de -planning. Het Managementteam volgt en evalueert de uitvoering van activiteiten en processen van het personeel met behulp van de beoordelingscyclus: het startgesprek of IAP, de persoonlijke gesprekken (PO’s) en het beoordelingsgesprek. De financiële processen worden door middel van een managementrapportage volgens een van tevoren opgesteld schema regelmatig gevolgd en waar nodig bijgestuurd. Er wordt daarbij zowel gestuurd op producten conform het jaarplan als individuele projecten. De organisatie werkt daarnaast met een tijdschrijfsysteem waarmee zo-


wel inzicht ontstaat in de belasting van de afzonderlijke projecten als de werkdruk voor de medewerkers. De Administratieve Organisatie en Interne Beheersing (AO/IB) wordt jaarlijks geactualiseerd en getoetst door de accountant. De penningmeester stelt jaarlijks de AO/IB vast. De accountant voert een interim controle uit en doet daar verslag van in zijn managementletter. De resultaten van deze managementletter worden besproken in het Managementteam en in de Financiële Commissie. De financiële functiescheiding wordt gewaarborgd door een interne audit die twee keer per jaar wordt uitgevoerd door de controller en waarvan de resultaten in het Managementteam worden besproken.

Omgang met belanghebbenden De Stichting Het Zuid-Hollands Landschap streeft naar een open dialoog met belanghebbenden die zijn onder te verdelen in vrijwilligers en medewerkers, beschermers, schenkers, relaties, bedrijven, overheden, particulieren, natuur- en milieuorganisaties en andere betrokkenen. De inhoud en kwaliteit van de verstrekte informatie wordt door de leidinggevenden gewaarborgd. De specifieke doelgroepen worden met diverse communicatiemiddelen zoals het kwartaalblad, het jaarverslag en de samenvatting van het jaarverslag, de website, persberichten, nieuwsbrieven, social media en door deelname aan diverse overlegorganen en samenwerkingsverbanden geïnformeerd. Het communicatiebeleid van de stichting is

73

erop gericht om optimale relaties te hebben met belanghebbenden en hen gericht te informeren, bijvoorbeeld over natuur- en landschapsbelangen en de activiteiten van de stichting, de ontwikkelingen in de natuurgebieden en de besteding van de ontvangen gelden. De informatieverstrekking vindt door de verantwoordelijke afdelingen plaats via verschillende uitingen gericht op de relevante doelgroep zoals beleidsnota’s, publicaties, overleggen met overheden, deelname aan netwerken en overlegorganen. Om daarnaast goed te kunnen voorzien in de informatiebehoeften van de belanghebbenden, zijn de diverse algemene communicatie-uitingen zoals het kwartaalblad, de folders en de website ondergebracht bij de afdeling Bedrijfsvoering. De middelen worden ingezet om elkaar te versterken. Belanghebbenden kunnen op één telefoonnummer en één algemeen e-mailadres terecht. De stichting beschikt over een vastgelegde procedure om eventuele klachten correct af te handelen. Tijdens de jaarlijkse Vergadering van Beschermers bestaat de mogelijkheid tot het (schriftelijk) indienen van vragen. Daarnaast wordt voeling gehouden met belanghebbenden door middel van enquêtes en evaluaties.

74


Vaststelling en goedkeuring jaarrekening Het bestuur van de Stichting Het Zuid-Hollands Landschap heeft de jaarrekening en het bijbehorende jaarverslag inclusief verantwoordingsverklaring van het verslagjaar goedgekeurd in de vergadering van 1 april 2015.

Bestuur Prof. dr. A.N. van der Zande, voorzitter mr. F.M. Konijnenberg, secretaris dr. J.J. van Duijn, penningmeester ing. B. Baan M.Y. van Duijn G.P. Labouchere M. de Boer K.T.L. Prak Drs. H.B.R. Letschert Ir. M.R. Houtzagers, Directeur


Fotografie: Fer Anderweg, Piet Broekhof, Cor Kuyvenhoven, Marie-Louise Govers, Niek Koppelaar, Idde Lammers, Paul du Mez, Rogier Mos, Warner Reinink en Wout van der Slikke.

75

Oude Delft 116 2611 CG Delft 010 - 272 22 22

[email protected] www.zhl.nl

Jaarverslag jaar jong, klaar voor de toekomst. Jaarverslag. Stichting Het Zuid-Hollands Landschap

Recommend Documents