Behouden voor de toekomst
Jaarverslag 2011
Jaarverslag 2011 1
Inhoud Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen streeft toegankelijkheid en transparantie na. Met dit publieksjaarverslag informeren we onze donateurs en onze relaties. Daarnaast beschikken we over de financiële jaarrekening (de financiële verantwoording). Onze visie, het beleid en onze aanpak staan in beleidsdocumenten beschreven. Een schat aan informatie over ons werk is verder te vinden op www.mooigelderland.nl. Hier zijn alle jaarstukken, beleidsnota’s en andere publicaties in te zien. Vastgesteld door de directie op 2 april 2012, goedgekeurd door de Raad van Toezicht op 16 mei 2012.
5
Behouden voor de toekomst
7
GLGK maakt de balans op Onze eigen toekomst Manifest Recreatie en educatie Monitoringonderzoeken
9
GLGK stelt beheer centraal Beheren met zorg Zeldzame runderrassen Collecties Financiering van beheer Handen uit de mouwen
13
GLGK bouwt voort Krachten bundelen Belmonte Arboretum Samenwerking op het gebied van water Projecten Boerderijen en boerenerven Sporen uit het verleden Sociale media GEIS
Welriekende nachtorchis, een van de bijzondere waarnemingen in 2011. Foto: Buiten-beeld
Colofon
2 Jaarverslag 2011
Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen Postbus 7005 6801 HA Arnhem (026) 355 25 55 www.mooigelderland.nl Teksten: Ine van Oort, Jeanine Perryck, Ton Roozen, Ine Sanders, Marjan Visscher Interviews: Karlijn van Onzenoort Beeldredactie: Karlijn van Onzenoort (met dank aan Jennie Burgers) Eindredactie: Omomo, Den Haag Vormgeving: Pim Smit, Amsterdam Coördinatie: Karlijn van Onzenoort, Ine Sanders Gedrukt op FSC-gecertificeerd papier
Foto cover: Heidekoe met jong, Paulien Keijzer Foto achterkant: Edelherten op landgoed Staverden, Eline Verwoerd
17
20
GLGK ziet draagvlak groeien Vrijwilligers Werving en binding Erfgoed onder druk Bijzondere aanwinsten
Portretten Willem Everwijn en Johanna Kelffken op huis Zypendaal Monumentenestafette op Nederhemert 25
GLGK is in beweging Personeelsbestand Vrijwilligers Ziekteverzuim Gedragscode Flexibilisering van het personeelsbestand Anticiperen op ontwikkelingen Centralisatie Van werk naar werk
31
Doelen en resultaten
33
Jaarverslag Raad van Toezicht
34
Beknopte jaarcijfers
41
Bestuurlijke organisatie Raad van Toezicht Raad van Advies Beheer Advies Commissie Vermogens Beheer Commissie
43
Verantwoordingsverklaring Stichting Het Geldersch Landschap
45
Samen sterk
47
Blijvend in beweging
GLGK blijft in beeld Nieuwe inrichting van kastelen Digitale zoogdieratlas Staverden in het nieuws Jaar van het Bos en Boomfeestdag Koninklijk bezoek Evenementen op kastelen Opening Gelders Restauratie Centrum Nieuwe bezoekersfaciliteit op landgoed Neerijnen Jaarverslag 2011 3
Behouden voor de toekomst terreinen, de ijzertijdboerderij bij Wekerom gerealiseerd. Met het geheel in eigen beheer uitvoeren van deze projecten bereiken we dat vakmanschap in onze organisatie behouden blijft en via leerlingwerkplaatsen kan worden overgedragen op jongeren: de vakmensen van de toekomst.
Het afgelopen jaar stond in het teken van ‘Behouden voor de toekomst’. De toekomst van het natuurlijke en culturele erfgoed, maar ook die van onze eigen organisatie. Om de afnemende financiële steun van het rijk en de provincie in de toekomst te kunnen opvangen, hebben we onze organisatie opnieuw ingericht. Belangrijkste kenmerken van die nieuwe organisatie zijn meer centraal aangestuurd en toekomstbestendig.
Wervingscampagne Draagvlak is cruciaal voor onze toekomst en daarmee het werven en behouden van donateurs en bedrijfsrelaties. In 2010 zijn we gestart met een gerichte wervingcampagne, die zich in 2011 richtte op het Rivierengebied. Ondanks een dalende tendens in donateursaantallen van (groene) goede doelen, zijn wij erin geslaagd om in 2011 ons donateursaantal te laten stijgen naar 39.845. Een stijging van 2,9 procent! Dank u wel voor deze ondersteuning! Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen telt nu bijna veertigduizend donateurs die ons trouw steunen. Mensen zoals u, die het belangrijk vinden dat Gelderland mooi blijft en dat de waardevolle natuurgebieden en landgoederen worden beschermd en behouden blijven voor de toekomst. Met zo’n brede achterban kunnen wij ons blijvend inzetten voor het Gelders erfgoed. Peter van den Tweel, directeur
Buitenschilderwerk aan kasteel Biljoen te Velp. Foto: Sjef Prins
Behoud van vakmanschap Het afgelopen jaar hebben we hard gewerkt aan de instandhouding van de kwaliteit van onze terreinen en gebouwen. Binnen het ILG-contract (Investeringsbudget Landelijk Gebied) hebben we diverse projecten uitgevoerd. De ambities houden we overeind, maar we zetten projecten in de tijd en voeren ze nu op onderdelen uit. De restauratie van de unieke achttiende-eeuwse behangsels van de Chinese kamer in huis Verwolde nadert haar voltooiing. Onderdelen van het project Biljoen zijn ook uitgevoerd. Met hout uit onze eigen bossen is de eerste van vier wildobservatieposten gebouwd. Ook is, grotendeels met eigen personeel en met hout uit onze eigen
Foto: Marc Pluim
Gelderse natuur veiligstellen Aangezien het rijk verantwoordelijkheden voor het landelijk gebied nagenoeg geheel overdraagt aan de provincie, hebben wij in de zomer van 2011 – samen met andere partijen – ons vizier gericht op de provincie. Dat hebben we gedaan met een manifest. Hierin vroegen we het nieuwe provinciebestuur besluiten te nemen waarmee de Gelderse natuur voor de toekomst wordt veiliggesteld. We voelden ons hierbij gesteund door de vele honderden groene hartenwensen van de Gelderse bevolking.
4 Jaarverslag 2011
Jaarverslag 2011 5
GLGK maakt de balans op In 2011 stond niet alleen behoud van ons erfgoed centraal, maar ook onze eigen toekomst. Steeds meer is de provincie onze gesprekpartner bij het realiseren van onze doelen en ambities. Samenwerking met natuurorganisaties leidde tot een gezamenlijk manifest dat een oproep doet aan de provincie
om te komen tot een duurzame inrichting en veilige toekomst van de Gelderse natuur. Twee nieuwe nota’s geven richting aan ons beleid voor recreatie en educatie. Monitoringonderzoeken stellen ons in staat bij te sturen waar dat nodig is.
Manifest voor een duurzame en veilige toekomst
Oehoe. Foto: Ernst Dirksen
Onze eigen toekomst ‘Behouden voor de toekomst’ was ons motto voor 2011. In de eerste plaats ging het daarbij om het behoud van het omvangrijke natuurlijke en culturele erfgoed dat aan onze zorg is toevertrouwd. Een opdracht die in 2011 voortvarend is voortgezet. Het afgelopen jaar ging ook over onze eigen toekomst. Het is van groot belang dat we het beheer en onderhoud van ons bezit zo goed mogelijk kunnen continueren. We werken aan het verhogen van onze inkomsten, zijn creatief en ondernemend en proberen steeds efficiënter te werken. Maar dat is niet genoeg. Om de organisatie financieel gezond te houden en minder afhankelijk te maken van overheidssubsidies wordt ook de organisatieomvang aangepast.
6 Jaarverslag 2011
Manifest Nu het rijk bezig is verantwoordelijkheden voor het landelijk gebied nagenoeg geheel over te dragen aan provincies, wordt de provincie voor ons een nog belangrijkere gesprekspartner. Ook al omdat de middelen die de rijksoverheid als bruidsschat meegeeft, niet toereikend zullen zijn om het beheer van onze natuur veilig te stellen. Laat staan alle ambities voor natuur en landschap te realiseren. In een manifest, dat door ons en elf andere organisaties is opgesteld, hebben wij bij het nieuwe provinciale bestuur gepleit voor een duurzame inrichting en veilige toekomst van het landelijk gebied in Gelderland, waaronder de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Vervolgens hebben wij, op verzoek van het college van Gedeputeerde Staten, een bijdrage geleverd aan de nadere uitwerking voor het provinciale beleid. Het eerste product dat in 2011 tot stand kwam, is een voorstel voor een nieuwe kaart van een EHS. Aan dit
voorstel zijn verschillende randvoorwaarden verbonden: het beheer van de bestaande natuur moet zijn veiliggesteld, we moeten kunnen afmaken waaraan we begonnen zijn en er moet voldoende zicht zijn op het realiseren van de nog resterende 5.300 hectare nieuwe natuur in Gelderland. Samen met de manifestpartners worden het komende jaar voorstellen uitgewerkt voor de financiering, het planologisch kader van de herijkte EHS en voor de landbouw en het landschap in Gelderland. Bij onze inzet zullen we ervoor waken dat ook zo veel mogelijk recht wordt gedaan aan de talloze groene hartenwensen die wij begin 2011 vanuit de Gelderse bevolking bijeenbrachten. Recreatie en educatie Onze bezittingen zijn van grote recreatieve en educatieve betekenis. Reden genoeg om ook hiervoor de balans weer eens op te maken. Juist omdat openstelling en toegankelijkheid hoge kosten met zich meebrengen. We hebben de samenleving veel te bieden. Een diversiteit aan prachtige en authentieke ensembles van bossen, tuinen, parken, kastelen, huizen, natuurterreinen en schilderachtige landschappen. Ook een scala aan unieke belevenissen, rust en ruimte in natuurgebieden en oude landschappen en verder mogelijkheden om kennis op te doen en om actief te bewegen in de buitenlucht. Hoe we ons bezit voor een breed publiek op een duurzame en verantwoorde manier toegankelijk en beleefbaar kunnen houden, hebben we uitgewerkt in de nota Recreatiebeleid. Hierin staan de vormen van recreatief gebruik die we willen stimuleren of juist ontmoedigen en welke toegangsregels moeten gelden voor onze terreinen en bezittingen. Met name voor de ensembles rond huizen en kastelen, die veel bezoekers trekken.
In de nota Educatie hebben we voornamelijk gekozen voor jonge Gelderlanders. Via educatie willen we bereiken dat kinderen van basisscholen zich verbonden gaan voelen met het Gelders culturele en natuurlijke erfgoed. We werken hiervoor samen met Edu-Art, milieueducatiecentra, IVN en de Stichting Boomfeestdag. Ook zijn er lesmaterialen, informatiepakketten en programma’s ontwikkeld. Monitoringonderzoeken De balans opmaken hebben we ook gedaan via het Monitoringprogramma dat in 2010 werd gestart. In 2011 hebben we de monitoringonderzoeken van landgoed Schaffelaar en het Teeselinkven besproken. Op basis van deze evaluaties, waarin onze Beheer Advies Commissie een adviserende rol heeft, kunnen we inrichtingsmaatregelen nemen, doelen bijstellen of een geheel nieuwe visie voor een terrein of object ontwikkelen. Dit laatste is aan de orde geweest voor Scherpenzeel en de Loenermark. Voor beide terreinen is in 2011 een nieuwe visie opgesteld aan de hand van flora- en fauna-inventarisaties en onderzoek naar de historische betekenis van de terreinen. Zo is bijvoorbeeld pas kort geleden ontdekt dat het bosgebied van de Loenermark indertijd is aangelegd naar een ontwerp van landschapsarchitect P.H. Wattez, samen met prof. dr. G. Houtzagers van de Dorschkamp uit Wageningen. De ogenschijnlijk natuurlijke afwisseling van bos en heide is dus weldoordacht tot stand gebracht! Monitoring van de terreinen levert meer en meer informatie over de rijkdom aan bijzondere planten en dieren in onze terreinen (zie pagina 30 voor een impressie). De Nationale Databank Flora en Fauna, die onder toezicht staat van de Gegevens Autoriteit Natuur, verzamelt al deze informatie. Jaarverslag 2011 7
GLGK stelt beheer centraal Het beheer van wat ons is toevertrouwd, is een kerntaak van GLGK. We beheren met zorg het natuurlijk, landschappelijk en cultureel erfgoed van Gelderland. Speciale aandacht was er voor onze zeldzame runderrassen, maar ook voor onze bossen, collecties en diverse terreinen. We hebben ons ingezet voor
de financiering van het beheer. Alle werkzaamheden worden zorgvuldig gepland, maar onze medewerkers staken natuurlijk ook de handen uit de mouwen toen er plotseling meer werk aan de winkel was.
Loenermark bij Loenen, gemeente Apeldoorn. Foto: Frank Peters
Vleespakketten en stoofpotten voor onze donateurs
8 Jaarverslag 2011
Beheren met zorg Beheer van de bezittingen wordt met de grootste zorg uitgevoerd. Waar mogelijk kiest GLGK voor een ensemblebenadering. Dat is het behoud en beheer van huis, erf en goed in hun onderlinge samenhang. Dit geldt zeker voor het in 2008 verworven landgoed Biljoen. Alle activiteiten en beheer zullen worden gedaan op basis van een visie die voor het hele landgoed is opgesteld. Beheren met zorg vatten we ook letterlijk op. De voormalige woonboerderij Diependal op landgoed Mariëndaal heeft een zorgfunctie gekregen. De locatie biedt een werkplek voor mensen met een beperking. Deze gebruikers uit zorginstellingen in de omgeving zullen in 2012 starten met een theetuin en theeschenkerij en helpen bij het beheer van de wandelpaden. Later zullen er ook biologische fruit- en groentepakketten worden verkocht en wandelingen met de boswachter worden georganiseerd. De monumentale scholtenboerderij Hesselink in Winterswijk heeft eveneens een zorgfunctie gekregen. In samenwerking met de instellingen Estinea en Siza en woningcorporatie De Woonplaats zijn er voor mensen met een beperking op het landgoed dertien appartementen gerealiseerd. Voor mensen met een verstandelijke beperking is een kleinschalig werkproject ontwikkeld. Zij zullen zich vooral bezighouden met het tuinonderhoud op en rond het erf. Zeldzame runderrassen Oude en zeldzame runderrassen die vroeger in Gelderland voorkwamen, behoren ook tot ons erfgoed. GLGK zet zich in voor het behoud van de rassen door fokprogramma’s
op te zetten. De dieren leveren een bijdrage aan het dagelijks beheer van onze terreinen. Al in 2010 hebben we de keuze gemaakt om de fokprogramma’s te beperken tot het brandrode rund en de heidekoe. Alle witrikken, MRY-koeien en andere kleurslagen zijn toen tegen een goede prijs verkocht aan boeren en fokkers met interesse voor oude rassen. GLGK bezit ongeveer 250 brandrode runderen. Deze dieren zijn ondergebracht bij pachters. Het hoogwaardige vlees van overtollige dieren vond net als voorgaande jaren gretig aftrek bij donateurs die exclusief onze vleespakketten en stoofpotten kunnen kopen. Ongeveer twintig van onze heidekoeien grazen op het Wekeromse Zand en de Loenermark. In de toekomst willen we ook de heideterreinen van De Dellen voor een deel gaan beheren met heidekoeien. Hiervoor hebben we zestig hectare grond omrasterd. Collecties GLGK draagt zorg voor zo’n 22.000 museale objecten, van theelepel tot schilderijen en kabinetten. Een deel van de collectie is tentoongesteld in de huizen en kastelen die zijn opengesteld. Een ander deel bevindt zich in depots. In 2011 is het grootste deel van de depotcollectie door de handen van de conservatoren gegaan. Diverse objecten zijn in de huizen en kastelen opgenomen, bruiklenen zijn zo veel mogelijk teruggegeven aan hun eigenaar en de meest kwetsbare stukken zijn verhuisd naar een nieuw, geklimatiseerd depot op de Cannenburch. Zo hebben we de kosten van een extern depot aanzienlijk kunnen terugbrengen. GLGK beheert in samenwerking met de Brantsen van de
Zyp Stichting ruim zevenhonderd Oost-Nederlandse familieportretten. Veel aandacht ging dit jaar uit naar preventieve zorg op de locaties. Van een groot aantal portretten zijn conditieopnames gemaakt. Op grond hiervan kan bepaald worden welke werkzaamheden nodig zijn om de schilderijen in optimale conditie te brengen en te houden. Dankzij een bijdrage van het Prins Bernhard Cultuurfonds konden we een bijzonder portret van de schilder Jan Anthonisz. Van Ravesteyn (1570-1657) restaureren. Voor het beheer van interieurs heeft GLGK zogenaamde housekeepingplannen opgesteld. Daarin is per interieur beschreven welke taken met welke regelmaat, door wie en met welke materialen moeten worden uitgevoerd. Alle handelingen van medewerkers en vrijwilligers zijn erop gericht om schade te voorkomen en verval tegen te gaan. De housekeepingplannen zijn in 2011 weer met succes in praktijk gebracht. Geschokt waren wij toen het bronzen beeld De Draak op het erf bij kasteel Waardenburg werd gestolen. Tot op de dag van vandaag is het beeld niet teruggevonden. Deze gebeurtenis leidde tot het besluit om gaandeweg alle originele bronzen beelden uit de tuinen en parken te verwijderen en elders veilig te stellen. Waar mogelijk worden deze vervangen door replica’s. Ook huis Scherpenzeel kreeg weer te maken met vandalisme. Op ramen en muren werden uitlatingen gekalkt. In overleg met de burgemeester van Scherpenzeel is besloten een erfafscheiding te maken, zodat duidelijk is dat huis Scherpenzeel privéterrein is. Ook zijn camera’s geplaatst. > Jaarverslag 2011 9
In de winter beschermen stofhoezen van Tesselschade Arbeid Adelt het meubilair op huis Zypendaal.
Financiering van beheer Het beheer van de bezittingen wordt gefinancierd met inkomsten uit pacht, huur en productverkoop. Dankzij bijdragen van donateurs, erfenissen en legaten kunnen we bijzondere projecten realiseren. Voor ongeveer een kwart van onze uitgaven zijn we afhankelijk van de (provinciale) overheid. Verkoop van hout vormt ook een bron van inkomsten. GLGK beheert circa 7.000 hectare bos, waarvan op driekwart van het areaal hout wordt geoogst. Dit doen we verantwoord, waardoor ons hout het FSC-keurmerk draagt. Met de oogst van hout bieden we meer ruimte voor verjonging. Zo kan zich een structuurrijk bos ontwikkelen en kan de gevarieerdheid aan planten en dieren toenemen. Een inventarisatie in 2010 maakte duidelijk dat GLGK minder hout uit bossen haalt dan op grond van onze doelstellingen wenselijk is. In 2011 hebben we onder andere op De Dellen en Petrea flink wat extra hout geoogst, maar de nieuwe jaarlijkse doelstelling van 36.000 kubieke meter voor het totale 10 Jaarverslag 2011
De monumentale scholtenboerderij Hesselink in Winterswijk heeft een zorgfunctie gekregen.
bosbezit werd niet gehaald. Veel werk is verzet voor het verkrijgen van een nieuwe Brim-subsidie. Brim staat voor Besluit rijkssubsidiëring instandhouding monumenten en is bedoeld voor de restauratie en het onderhoud van gebouwde, archeologische en groene monumenten, zoals parken, tuinen met vijvers, hekken en andere monumentale elementen. Het aantal aanvragen landelijk was meer dan tweeduizend. Ons verzoek om een bijdrage voor het onderhoud van groene monumenten op ruim dertig landgoederen werd niet ingewilligd. Begin 2012 wordt duidelijk of de aanvraag voor gebouwde monumenten wel wordt gehonoreerd. Regelmatig houden we de kosten van onze werkzaamheden tegen het licht. Zo is het beheer van het gebied de Volenkampen bij Culemborg gewijzigd. GLGK pacht sinds een jaar of tien van Domeinen deze laatst opengebleven ruimte, die behoorde tot het vroegere kasteel Culemborg. Toen het aan ons werd overgedragen, hebben we veel achterstallig onderhoud weggewerkt.
Maar in 2011 verhoogde Domeinen de pachtprijs fors, waardoor de beheerlasten voor ons te hoog werden. Met de omwonenden hebben we naar een oplossing gezocht, maar het vinden van financiering voor het beheer bleek niet mogelijk. Toen Domeinen de pachtprijs nog eens verhoogde, hebben we het dure botanische beheer ingeruild voor een agrarisch en kostenneutraal beheer. Handen uit de mouwen In 2011 overkwam ons natuurlijk ook een aantal onvoorziene gebeurtenissen. In januari sijpelde als gevolg van hoge rivierstanden water de gewelvenkelder van kasteel Doorwerth in. Meubels werden weggehaald en opgestapeld, het water werd weggepompt. In de uiterwaarden bij landgoed Waardenburg en Neerrijnen redden onze beheerders een leger hazen die door hoog water dreigden te verdrinken. Het water liet veel maaisel, huisvuil en ander drijvend afval achter. Ook gingen rasters stuk, maar na een maand van hard werken was alles weer helemaal op orde.
Greppelsysteem van Klein Bylaer. Foto: Ciska van der Genugten
Foto: Pauline Marchand
Foto: Jan Naaldenberg
Foto: GLGK
Foto: Martin Versteeg
Wandelaars pauzeren bij de brandrode runderen bij Hernen.
Dit portret van schilder Jan Anthonisz. Van Ravesteyn werd gerestaureerd met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds Gelderland.
Het park van kasteel Rosendael ondervond veel schade door edelherten die over de hekwerken springen en zich te goed doen aan het groen in de bloemenwaaiers. Met de Fauna Beheer Eenheid Veluwe, die de wildstand reguleert, proberen wij nu afspraken te maken om de schade als gevolg van vraat te beperken. De schaapskudde van de Loenermark werd opgeschrikt door naar verluidt een heuse wolf. Enkele lammeren werden doodgebeten. Onze medewerkers hielden anderhalve week dag en nacht de wacht, maar de wolf liet zich niet meer zien. De schapen verbleven ’s nachts veilig in de schaapskooi. In de Achterhoek is het groeiende gebruik van onze terreinen voor rally’s en crossevenementen aan banden gelegd. De verstoring voor plant, dier en recreant werd te groot. De toegang van gemotoriseerd verkeer in onze terreinen willen we om die redenen verder terugdringen.
‘Waardevolle bijdrage aan het totale spectrum’
‘D
e landgoederen Erica en Klein-Bylaer hebben mijn hart veroverd toen ik in Amersfoort opgroeide. Als scholier met belangstelling voor veldbiologie fietste ik naar landgoed Erica om ijsvogels te bekijken en orchideeën te zoeken. Landgoed Erica is een mooi voorbeeld van waar het Geldersch Landschap voor staat: behoud van het cultuurlandschap met veel ruimte voor de natuur. Momenteel is er discussie over hoe we de natuur in ons land zouden moeten beheren: als wildernisnatuur, oud cultuurlandschap of moderne agrarische natuur. Eerlijk gezegd vind ik
dit een beetje geneuzel. Waar het om gaat, is dat elke aanpak zijn eigen soort natuur oplevert. Het is prima dat de terreinbeherende organisaties verschillende beheerstrategieën kiezen, want hoe meer strategieën, des te breder het spectrum van soorten en landschappen. Bij GLGK ligt het accent op het cultuurlandschap met aandacht voor zowel de cultuurhistorische elementen als de natuur. Zo draagt GLGK bij aan het totale spectrum. En ze is heel goed bezig, vind ik. Wat er bijvoorbeeld op landgoed Erica is gedaan, is zeer geslaagd. Daar heeft GLGK niet alleen het cultuurlandschap met hoeven, houtwallen, akkertjes en beken behouden, maar ook extra natuurwaarden toegevoegd door een weiland, dat tussen heidevelden in lag, om te vormen tot moeras, waar nu bijzondere planten en vogels voorkomen.’ Frank Berendse, hoogleraar Natuurbeheer en plantenecologie aan de Wageningen Universiteit Jaarverslag 2011 11
GLGK bouwt voort Dat hout uit onze bossen gebruikt wordt voor duurzame houtprojecten in Nederland is een voorbeeld van hoe wij krachten bundelen met andere organisaties en particulieren. Ook door samenwerking is een nieuwe stichting Belmonte Arboretum ontstaan die deze collectie bomen zal gaan beheren. Samenwerking op het gebied van water leverde ons het beheer op van oeverstroken langs de grote rivieren.
De brug van Warnsborn is een van de projecten die geheel in eigen beheer is uitgevoerd. Projecten rond boerderijen en boerenerven die met eigen mensen worden uitgevoerd, garanderen vakmanschap, nu en in de toekomst. Landschapsprojecten worden voorafgegaan door onderzoek naar sporen uit het verleden. We zetten steeds meer sociale media in en met het automatiseringsproject GEIS hebben we in 2011 grote stappen gezet.
Lepelaar. Foto: KINA
De woestijnplevier, de zwarte ruiter en de lepelaar laten zich zien in de Liendense Waard
12 Jaarverslag 2011
Krachten bundelen Meer kan worden bereikt als we kennis en ervaringen delen en krachten bundelen. Het afgelopen jaar is met veel partijen samengewerkt, waaronder collegaorganisaties en particuliere landgoedeigenaren. Er zijn aansprekende resultaten geboekt. Zo zijn zes van onze zeldzame heidekoeien ondergebracht bij Nationaal Park de Hoge Veluwe waarmee bijvoorbeeld het risico van dierziekten is verkleind. Aan landgoed Welna zal hout uit onze bossen worden verkocht. Met dit hout worden duurzame bouwprojecten overal in Nederland uitgevoerd. Verder is er samengewerkt bij activiteiten rond ons bezoekerscentrum op de Heerlijkheid Leur, een landgoed dat in bezit is van de familie Van Verschuer.
monumentale bezit. Zowel voor huis Eerde als voor de Portugese Synagoge in Amsterdam hebben we advies kunnen geven over het onderwerp housekeeping, waarmee we in onze kastelen jarenlange ervaring hebben opgedaan. De door ons ontwikkelde methode voor housekeeping stoelt mede op kennis die we hebben verworven bij de National Trust in Engeland. Deze organisatie is vaker een voorbeeld voor ons. Zo is het afgelopen jaar een bezoek gebracht aan enkele huizen van de National Trust waar de bezoeker door middel van nieuwe presentatievormen het unieke karakter van huizen kan ervaren. Het waren inspirerende bezoeken die veel ideeën opleverden die we in 2012 voor huis Verwolde gaan uitwerken.
Belmonte Arboretum Een ander resultaat van samenwerking is de veiligstelling van het Belmonte Arboretum in Wageningen. Samen met de Wageningen Universiteit en de Arboretumstichting Wageningen hebben we in 2011 de stichting Belmonte Arboretum opgericht, een nieuwe stichting die het arboretum als hoogwaardige tuin zal gaan beheren. Hiermee heeft onze stichting, die de bomentuin van 1936 tot 1951 ook al mocht beheren, opnieuw een essentiële bijdrage geleverd aan het behoud van de bijzondere, wereldwijd bekende collectie bomen. Een voorbeeld van kennisdeling is onze advisering aan Natuurmonumenten en de Stichting Cultureel Erfgoed Portugees-Israëlitische Gemeente over hun
Samenwerking op het gebied van water Aangezien water voor veel van onze terreinen van grote betekenis is, werken we op verschillende plaatsen intensief samen met de Waterschappen. Met Waterschap Veluwe zijn de sprengkoppen en de bovenloop van de Orderbeek bij Apeldoorn, die afgelopen jaar zijn aangekocht, uitgebaggerd en weer zichtbaar gemaakt. Ook werken we met dit waterschap samen bij de herinrichting van de Grift in Apeldoorn en bij de aanpak van de verdroging in het Vossenbroek en op Staverden. De samenwerking met Rijkswaterstaat leverde in 2011 een conceptovereenkomst op over het beheer van ruim tweehonderd hectare oeverstroken langs de grote rivieren. Ook zijn door Rijkswaterstaat twee uiterwaardgebieden aan ons in beheer overgedragen:
Lexkesveer bij Wageningen en de Liendense Waard bij Batenbrug langs de Maas. De inrichting van beide gebieden is in het kader van het project ‘Ruimte voor de rivier’ voor een belangrijk deel ingegeven door de gewenste veiligheid in het Rivierengebied. Bij de Liendense Waard is daarnaast veel aandacht besteed aan het behoud en herstel en ontwikkeling van het karakteristieke Maaslandschap. Het slikkige gebied van deze uiterwaard trok direct al een aantal bijzondere vogelsoorten, zoals de woestijnplevier, de zwarte ruiter, de groenpootruiter en de lepelaar. Met gebiedsontwikkelaar Dekker Van de Kamp is een samenwerkingsovereenkomst gesloten over de herinrichting van de Randwijkse Waarden bij Heteren. Rivierverruiming kan hier goed worden gecombineerd met natuurontwikkeling en kleinschalige recreatie. Na realisatie van de plannen zal de eigendom en het beheer van het gebied aan Geldersch Landschap worden overgedragen. Projecten Kasteel Biljoen stond in de steigers. Het exterieur is geschilderd, het hang- en sluitwerk is hersteld, het dak en de goten zijn geïnspecteerd en een deel van de grote balustrade op het dak is hersteld. Verder is het ruimteboek afgerond en hebben we de aanpassingen in beeld gebracht die nodig zijn om het kasteel te kunnen verhuren. De kleine boomgaard bij de ijskelder in het park is hersteld dankzij een gift van hoveniersbedrijf Kapona. Ook is het herstel van de zeventiende-eeuwse wandtapijten voorbereid en in Jaarverslag 2011 13
>
14 Jaarverslag 2011
Met hout uit onze eigen bossen werd deze wildobservatiepost in het rustgebied van De Dellen gebouwd.
geleden heeft gestaan, is het verleden zichtbaar en beleefbaar gemaakt. Het geheel in eigen beheer uitvoeren van projecten garandeert vakmanschap in onze organisatie, dat we via leerlingwerkplaatsen kunnen overdragen aan jongeren: onze vakmannen en -vrouwen van de toekomst. Boerderijen en boerenerven Ruim 75 jaar voorzag de kleine winkel in boerderij Kerkzicht in de levensbehoeften van de bewoners van landgoed Staverden. De boerderij is gerestaureerd waarbij veel aandacht is besteed aan historische elementen zoals de schouw en de bedstee. Het goede nieuws voor de bewoners van Staverden is dat het winkeltje in oude glorie wordt hersteld. Boerderij Diependaal op landgoed Mariëndaal heeft een maatschappelijke functie als zorgboerderij gekregen. Er komt een biologische tuinderij, een theeschenkerij en een kinderboerderij. De afdeling Gelderland van het Prins Bernhard Cultuurfonds steunde dit jaar het project StreekeigenEigentijds erf. In dit project hebben drie ontwerpateliers voorbeelden uitgewerkt hoe boerenerven op een eigentijdse manier kunnen worden ingericht zonder afbreuk te doen aan de vaak grote landschappelijke en historische waarden.
Sporen uit het verleden In de voorbereiding op het herstel van enk- en wildwallen op Hoekelum en Bruggelen is gezocht naar sporen uit het verleden. Dit onderzoek leverde waardevolle nieuwe informatie op voor de reconstructie. Van recentere datum is de Berghuizerpapierfabriek uit 1839 te Wapenveld. Vanwege de strategische ligging tussen de Veluwe en de uiterwaarden van de IJssel wordt het comlex, dat in 2007 werd gesloten en intussen voor een deel is gesloopt, aangekocht door de provincie Gelderland. GLGK zal het terrein inrichten; daarvoor zijn de eerste ontwerpschetsen gemaakt. Uit een nog jonger verleden dateren de oorlogssporen in het terrein De Heikamp. Onderzoek hier is gericht op het beheer en de inrichtingsmaatregelen die voor 2012 op de agenda staan. Sociale media Sociale media worden een steeds belangrijker communicatiemiddel. Ook wij willen ons in sociale media laten zien. Niet alleen om onze zichtbaarheid te vergroten en GLGK als eigentijdse en interactieve organisatie te presenteren, maar ook om sneller en directer met onze relaties en doelgroepen te kunnen communiceren. We zijn te volgen op Twitter, onder andere met berichten vanuit kasteel Hernen (@kasteelhernen), vanuit ons
Foto: Nico van Haastrecht
Onze boswachter Remco Oosterkamp twittert regelmatig wetenswaardigheden uit onze natuurterreinen.
bezoekerscentrum in Leur (@bezoekleur) en vanuit Staverden (@bezoekstaverden). Onze boswachter Remco Oosterkamp (@BoswachterRemco) meldt geregeld wetenswaardigheden uit onze natuurterreinen. Ook op Facebook zijn we te vinden (www.facebook.com/bezoek Leur en www.facebook.com/KasteelHernen). GEIS De herinrichting van de automatisering vordert gestaag. Na de bouw van het nieuwe systeem zijn in het afgelopen jaar verschillende onderdelen in gebruik genomen. We hebben de systemen gevuld met informatie en de gebruikelijke kinderziekten zijn verholpen. Het relatiebeheer, de financiële administratie, de urenadministratie en de vastgoedadministratie zijn intussen volledig operationeel, inclusief de kaartenkamer en tekenmodules die eraan gekoppeld zijn. Ook de synchronisatie tussen onderliggende systemen is nagenoeg gereed. Met een nieuw systeem is het altijd even wennen. Er is in het afgelopen jaar dan ook veel tijd besteed aan de overdracht van het systeem aan de gebruikers. Het komende jaar zullen nog enkele verbeteringen worden doorgevoerd, maar we kunnen zeker stellen dat we op automatiseringsgebied een grote stap voorwaarts hebben gezet.
Ganzen in de Marspolder. Foto’s: Dekker Van de Kamp
de vertrouwde handen gegeven van restauratoren van de Manufactuur De Wit. Met subsidies van het Prins Bernhard Cultuurfonds is een groot deel van de unieke achttiende-eeuwse behangsels van de Chinese kamer in huis Verwolde gerestaureerd. De behangsels, die zijn vervaardigd in de Amsterdamse fabriek van Jan Hendrik Troost van Groenendoelen, zijn vooral tijdens de oorlogsjaren beschadigd geraakt, toen het huis dienst deed als sanatorium. Begin 2012 zal dit bijzondere restauratieproject worden afgerond. Op Warnsborn is een nieuwe brug aangelegd. Bijzonder is dat deze brug is gemaakt van inlandse eik en geheel in eigen beheer is vervaardigd door onze medewerkers van de Zuid-Veluwe. Ook met hout uit onze eigen bossen is de eerste van vier wildobservatieposten gebouwd. Deze staat in het rustgebied van De Dellen en is te bezoeken tijdens georganiseerde excursies. Komend jaar worden observatieposten gebouwd op het Wekeromse Zand, de Loenermark en op landgoed Staverden. Deze observatieposten zullen vrij toegankelijk zijn. Een derde object dat grotendeels met eigen personeel en met hout van eigen terreinen is gebouwd, is de ijzertijdboerderij bij Wekerom. Met de reconstructie van een boerderij die hier ruim tweeduizend jaar
Foto: GLGK
Foto: Nico van Haastrecht
De bijzondere, wereldwijd bekende collectie bomen van het Belmonte Arboretum is veilig gesteld door de oprichting van een gelijknamige stichting.
‘Een partner die naast je staat’
‘I
n ons bedrijf draait het om de winning van de grondstoffen klei, zand en grind die vrijkomen bij maatschappelijk gewenste ingrepen, zoals rivierverruiming en het creëren van een recreatieplas. Daarnaast richten we ons op het natuurvriendelijk bergen van baggerspecie. Vroeger stond de grondstoffenwinning voorop, tegenwoordig gaat die hand in hand met natuurontwikkeling. Daarbij nemen wij het initiatief om een gebied te ontgronden en zoeken we vervolgens een partner die met ons meedenkt
over hoe het gebied eruit gaat zien en die ook voor het beheer en onderhoud zal zorgen. Ik zeg wel eens gekscherend: vroeger gingen we eerst graven, dan denken, nu doen we dat andersom. Met Geldersch Landschap hebben we al ruim vijftien jaar een goede relatie. Een mooi voorbeeld van een project dat we samen hebben gerealiseerd, is de Marspolder. Geldersch Landschap was vanaf de start betrokken bij dit project en heeft waardevolle toevoegingen gedaan op het gebied van de vegetatie aan de oevers. Na afronding is het terrein voor beheer aan haar overgedragen. Het voordeel van Geldersch Landschap is dat zij geen hautaine houding heeft, maar dicht bij de bevolking staat en samen met hen iets wil opbouwen. Ze is een partner die naast je staat.’ Jan-Willem van de Kamp, directeur van gebiedsontwikkelaar Dekker Van de Kamp in Nijmegen Jaarverslag 2011 15
GLGK ziet draagvlak groeien Er is een groot draagvlak voor de doelstellingen van GLGK. Dit zien we niet alleen aan de vele gebruikers die in en op onze bezittingen recreëren, maar ook aan het toegenomen aantal donateurs en vrijwilligers. Veel aandacht ging uit naar werving
en binding, want steun blijft hard nodig. Die is ook nodig omdat op diverse locaties het erfgoed onder druk staat als gevolg van plannen van derden. Steun kan ook worden herkend in bijzondere aanwinsten die ons ook dit jaar weer toekwamen.
Catharina van Arkel is terug op kasteel Ammersoyen
Frislingen (biggen van wilde zwijnen). Foto: Ernst Dirksen
Vrijwilligers GLGK weet zich gesteund door een groot aantal vrijwilligers. Het totale aantal groeide in 2011 van 533 naar 561. De werkzaamheden variëren van terreinonderhoud en inventarisatiewerk tot onderhoud van interieurs, tapijt herstellen en helpen bij evenementen en de verkoop van producten. Twaalf nieuwe vrijwilligers kwamen ons promotieteam versterken. Op de Cannenburch namen we afscheid van dertien trouwe vrijwilligers. Wij zijn dankbaar voor alle inspanningen die ze geleverd hebben. Voor het eerst is tot onze spijt de Mooi Gelderland-prijs niet uitgereikt. Volgens de kritische jury voldeed geen van de vijf voorgedragen kandidaten in voldoende mate aan de criteria. De jaarlijkse prijs is bedoeld voor vrijwilligers, individueel of organisaties die concrete, inspirerende resultaten hebben behaald op het gebied van educatie of bescherming en beheer van natuur of cultuur.
16 Jaarverslag 2011
Werving en binding GLGK wil bezoekers gastvrij onthalen. Speciaal voor medewerkers en vrijwilligers die een publiekstaak vervullen, is daarom de training ‘Gastheerschap en werving’ ontwikkeld. Intussen hebben 109 deelnemers deze nieuwe training gevolgd. Uit een evaluatie bleek dat er onder medewerkers en vrijwilligers vooral behoefte bestaat aan kennis en informatie over de organisatie van GLGK en de bezittingen. In 2012 wordt het trainingsprogramma uitgebreid met scholing en instructie. Ook krijgen nieuwe medewerkers en vrijwilligers dan een introductieprogramma aangeboden. Het blijkt dat de training nu al vruchten afwerpt. Terwijl het landelijke nieuws kopte dat het aantal donateurs van natuurorganisaties flink was gedaald, zag GLGK het aantal
donateurs toenemen van 38.707 naar 39.845. De toename is ook het resultaat van een gerichte wervingscampagne waarmee we in 2010 van start gingen op de Noord- en Zuid-Veluwe. Dit jaar hadden we speciale aandacht voor het Rivierengebied. Eind september 2011 ontvingen ongeveer 35.000 huishoudens in het gebied een wervingsbrief. Voor donateurs vond op 18, 21 en 22 juni de jaarlijkse excursie plaats. Een gezelschap van ongeveer vijfhonderd mensen reisde af naar de Schouwenburg bij ‘t Harde. Zij kregen hier tekst en uitleg van de bewoners over deze bijzondere locatie. Ook bezochten we het stuifzandgebied De Haere. Hier kregen de deelnemers informatie over het ontstaan en de waarden van het gebied en de herstelwerkzaamheden die dit jaar werden afgerond. Op zaterdag 8 oktober vond de jaarlijkse begunstigersvergadering plaats in Wijchen. Aan de hand van een aantal presentaties keken we terug, blikten we vooruit en werden enkele lopende zaken toegelicht. Vervolgens bezochten we het Land van de Acht Heerlijkheden in de omgeving. We deden het in 2010 geopende bezoekerscentrum Land van de Heerlijkheden in Leur aan en de Liendense Waard bij Batenburg. De uitdaging aan de deelnemers om iemand een lidmaatschap cadeau te doen resulteerde die dag in veertig nieuwe donateurs! In 2011 hebben we ook gekeken naar hoe we draagvlak voor ons werk onder bedrijven in Gelderland kunnen vergroten. Doel van deze bezinning is te komen tot een aanpak die ervoor zorgt dat bedrijfsrelaties behouden blijven of liever nog in aantal toenemen. We hebben ook het bedankprogramma geactualiseerd. Onze huidige bedrijfsrelaties hebben we tijdens de najaarsbijeenkomst over de veranderingen geïnformeerd. De werving van grote fondsen bij particulieren en be-
drijven voor aansprekende, urgente projecten van GLGK vormt een steeds groter deel van onze wervingsactiviteiten. Potentiële grote gevers vergen een bijzondere en exclusieve benadering. Zij leveren een substantiële en onmisbare bijdrage aan een concreet, aansprekend doel. Een werkgroep heeft een plan van aanpak opgesteld voor een campagne die gericht is op het werven van grote giften. Nieuw in dit traject zijn de planmatige aanpak, de persoonlijke aandacht vanuit de organisatie en de opbouw van een exclusief netwerk. De campagne zal in het voorjaar van 2012 van start kunnen gaan en lopen tot 2016. Erfgoed onder druk Op diverse locaties maakten wij bezwaar tegen plannen die ons Gelderse erfgoed bedreigen. Bijvoorbeeld bij landgoed Hoekelum bij Ede waar diverse verbredingen van wegen (A12 en Parklaan) aan de orde zijn. Ook de plannen voor de rondweg bij ’t Harde nabij de Schouwenburg en Zwaluwenburg volgen we kritisch. Wij vinden dat het bestaande tracé moet worden aangepast in plaats van het aanleggen van een nieuw traject. Ideeën van de gemeente Renkum om het westelijk deel van de Schelmseweg dat aansluit op de Utrechtseweg te ontlasten via een nieuw tracé over landgoed Mariëndaal baren ons grote zorgen. GLGK is niet de enige die zich hiertegen verzet; dit plan stuit op veel weerstand. De gemeente Heerde heeft een plan ontwikkeld om de recreatie rondom Veessen te bevorderen. Ook dit plan houden we nauwlettend in de gaten. Zo lang het de doelstellingen op onze terreinen niet schaadt, zullen wij meewerken aan de realisatie. In diezelfde omgeving wil Rijkswaterstaat de Veesserwaarden voorzien van een > Jaarverslag 2011 17
18 Jaarverslag 2011
Foto: Ciska van der Genugten
Bij Batenburg kregen we het uiterwaardengebied Liendense Waard in beheer, dat zich ontwikkelt tot een prachtig waterrijk natuurgebied.
Andere verworven pronkstukken zijn de twee zilveren sauskommen die behoren tot de achttiende-eeuwse kasteelinboedel van de Cannenburch. Ze werden in 1783 in Amsterdam gekocht door de enige zoon van het echtpaar
Van Isendoorn-Van Renesse, die het kasteel toentertijd bewoonde. Ook deze aanwinst was mogelijk dankzij externe bijdragen. In 2011 kregen we de zorg voor een aantal nieuwe terreinen. Zo verwierf GLGK de bovenloop van de Orderbeek bij Apeldoorn. Het gaat hier om een zogenaamde sprengenbeek die cultuurhistorisch van grote betekenis is geweest voor de economische ontwikkeling van Apeldoorn. De sprengen functioneerden als energievoorziening voor de watermolens en leverden schoon water op voor de papiermakerijen en wasserijen. Om de beek weer zichtbaar te maken, is het donkere naaldhout nabij de beek geveld. Waterschap Veluwe heeft aansluitend de sprengkop gebaggerd, de omgeving van de beek opgeruimd en nieuwe beschoeiing aangebracht. Duikers zijn vervangen door bruggen en er zijn loofbomen en struiken aangeplant. Ook is er een nieuw wandelpad aangelegd. Zo kunnen wandelaars de loop van de beek volgen en is cultuurhistorie zichtbaar gemaakt. Bij Batenburg hebben we de Liendense Waard in beheer gekregen. Dit uiterwaardengebied van de Maas werd in
Presentatie van schilderij Catharina van Arkel. Foto: Steven Coene
De begunstigersexcursie voerde ook naar de Schouwenburg bij ’t Harde. Daar werden de deelnemers ontvangen door de bewoners van deze bijzondere locatie.
‘Aankopen zijn geweldige, gelukkige momenten’
‘D
Foto: Koos Dansen
Medio juni vond de jaarlijkse begunstigersexcursie plaats. Ongeveer vijfhonderd mensen bezochten het stuifzandgebied De Haere en kregen informatie over het gebied en de herstelwerkzaamheden.
nevengeul om de waterafvoer van de IJssel bij hoogwater te bevorderen. De ontsluiting en de aanvoer en afvoer van grond zouden moeten plaatsvinden over ons grondgebied. Wij zullen er scherp op toezien dat er geen natuurwaarden verloren gaan. We denken ook mee over de aanleg van een Veluwetransferium bij Heerde. Een transferium maakt natuur- en bosgebieden beter toegankelijk voor recreanten en voorkomt onnodige belasting van de gebieden. Bijzondere aanwinsten Dankzij bijdragen van fondsen en particulieren (meer hierover kunt u lezen in het hoofdstuk ‘Samen sterk’) mocht GLGK zich weer gelukkig prijzen met een aantal bijzondere aanwinsten. Zo lukte het om een prachtig schilderij uit 1598 aan te kopen. Het is een portret van de toen achtjarige en deftig uitgedoste Catharina van Arkel. Het geslacht Van Arkel was meerdere generaties op rij eigenaar van kasteel Ammersoyen. Het schilderij is dus teruggekeerd naar de plek waar het ooit driehonderd jaar lang heeft gehangen.
Foto: Jennie Burgers
Foto: Peter Strijland
Foto: Nico van Haastrecht
In 2011 kwamen twaalf nieuwe vrijwilligers ons promotieteam versterken. Op de foto drie leden van het team, dat nu in totaal uit 32 mensen bestaat.
In 2011 verwierven we dankzij externe bijdragen de twee zilveren sauskommen die behoren tot de achttiende-eeuwse kasteelinboedel van de Cannenburch.
de periode 2008-2010 heringericht door Rijkswaterstaat. Nu ontwikkelt het gebied zich tot een prachtig waterrijk natuurgebied waar recreanten heerlijk kunnen wandelen en vogels kijken.
e Vereniging Rembrandt en stichting Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen vullen elkaar aan. Wij verlenen Nederlandse culturele instellingen financiële steun bij de aankoop van kunstwerken. De aankopen van GLGK zorgen ervoor dat het verhaal erachter kan worden verteld. Neem bijvoorbeeld het portret van Catharina van Arkel. Als Vereniging Rembrandt wilden we graag helpen bij deze aankoop. Omdat het kunsthistorisch gezien een goed portret is, maar vooral omdat het schilderij kon terugkeren naar de plek waar
het thuishoort. Met het portret kreeg kasteel Ammersoyen een historisch verhaal terug. Want een kasteel zonder inhoud is koud, en inhoud zonder ruimtelijke context is te weinig. Op deze manier versterken we elkaar. In de huidige tijd draait het vooral om geld, succes en getallen. Het is hartverwarmend te merken dat er een groep mensen is die hieraan niet wil meedoen. Die het belangrijk vindt dat er verzameld wordt. Niet voor zichzelf, maar voor een algemeen doel, zodat verhalen ook in de toekomst kunnen worden verteld. Donateurs van GLGK en leden van de Vereniging Rembrandt willen hetzelfde: kunstschatten bewaren zodat iedereen ervan kan genieten, nu en in de toekomst. Donateurs worden zelf niet wijzer van een aankoop, maar willen die delen. Dat maakt aankopen tot geweldige, gelukkige momenten.’ Fusien Bijl de Vroe-Verloop, directeur van de Vereniging Rembrandt in ‘s-Gravenhage Jaarverslag 2011 19
GLGK blijft in beeld Nieuwe inrichting van kastelen
Staverden in het nieuws Landgoed Staverden stond regelmatig in de belangstelling. In het internationale Jaar van het Bos werd het bos van Staverden genomineerd voor de titel ‘Bos van het Jaar’, waar het de derde plaats verdiende. Op 17 december vierden we feestelijk dat het bezoekerscentrum op het landgoed vijf jaar geleden de deuren opende. Het is een populaire uitvalbasis en rustpunt voor
20 Jaarverslag 2011
De bescherming van zoogdieren is gebaat bij het in kaart brengen van de verblijfplaats van dieren. In 2009 is de Zoogdiervereniging begonnen met het per provincie verzamelen van waarnemingen van dieren om ze vervolgens online beschikbaar te maken. In Gelderland werkte de vereniging samen met Landschapsbeheer Gelderland, Stichting Staring Advies, de Vleermuiswerkgroep Gelderland en GLGK. Vrijwilligers verzamelden voor de Zoogdiervereniging ruim 170.000 nieuwe waarnemingen. Op 19 december werd tijdens het jaarlijkse symposium van de Stichting Staring Advies gevierd dat zoogdieratlas.nl intussen online was gezet. Op deze website kan iedereen waarnemingen melden. Zo wordt het voor de Zoogdiervereniging eenvoudiger de verspreiding van zoogdieren te bestuderen.
Prinses Margriet bestudeert ‘Between’ van Marzena Krzeminska.
Jaar van het Bos en Boomfeestdag
Foto: Jennie Burgers
Foto: Harold Makaske
Digitale zoogdieratlas
fietsers en wandelaars, die individueel of onder leiding van gidsen of de boswachter het landgoed op de Noord-Veluwe bezoeken. Samen met een grote groep vrijwilligers ontvangt beheerder Ada van Overeem bezoekers, die er informatie over Staverden kunnen vinden en de producten uit de regio en van GLGK kunnen kopen. De lustrumviering stond in het teken van winterkost. Op het menu stonden erwtensoep en balkenbrij en een rijdende arrenslee versterkte de wintersfeer.
Op Open Monumentendag bezocht professor mr. Pieter van Vollenhoven incognito Hesselink bij Winterswijk om de zorgboerderij te bekijken. Prinses Margriet opende op 25 juni de glastentoonstelling ‘Glas natuurlijk, natuurlijk glas’ op de Cannenburch in aanwezigheid van velen onder wie de Commissaris van de Koningin, de heer C.G.A. Cornielje. Het was de vijfde keer dat in samenwerking met de Stichting Glaskunst Epe op de Cannenburch kunstwerken van glas werden getoond. Kunstenaars uit binnen- en buitenland hadden zich laten inspireren door de omgeving. Thema’s voor hun glazen objecten waren natuur, terugkijken en spiegeling. Dit keer werden ook het park en het parkbos, die recentelijk zijn gerenoveerd, betrokken bij de expositie.
Foto: Stichting Glaskunst
Foto: Nico van Haastrecht
antiek wapentuig van het Van Bruggen Drabbe Fonds kon de opstelling op Ammersoyen completer worden gemaakt. De zolder is nu ingericht als heuse wapenkamer. Er is een imposante hoeveelheid strijdvoorwerpen te zien, zoals een harnas met zwaard, kuras (borststuk), maliënkolder (beschermend metalen vest), hellebaard (houw- en stootwapen uit de middeleeuwen), rapier (soort degen uit zestiende en zeventiende eeuw) en stapels oude kogels. Bezoekers kunnen er nu zelfs wapens en antieke kleren uitproberen!
Foto: Nicole Burgers
Koninklijk bezoek Voortdurend denken we na over de vraag hoe we onze bezoekers beter kunnen ontvangen. Zo werden op Rosendael de entree en de winkel in het koetshuis gastvrijer gemaakt. De kaartverkoop en winkel zijn nu comfortabeler gehuisvest en de toegang tot het park is via de stallen spannender gemaakt. Dankzij een nieuwe bruikleen van
In het Jaar van het Bos was er extra aandacht voor de bosbouwcollectie op Doorwerth. Er is ook weer bos bijgekomen. Verspreid over vijf locaties werd in Bergharen en Horssen vijftien hectare bos aangeplant. Bij de aanplant werden we op de Boomfeestdag op 23 maart geholpen door leerlingen van basisschool De Octopus uit Horssen. De gebieden krijgen naast een natuurfunctie ook een recreatieve en productiefunctie. Hiervoor zijn elzen, eiken, essen en populieren aangeplant. Populieren hebben voornamelijk een bosbouwkundige en esthetische waarde en functioneren vaak als windvanger op en nabij erven. Vanouds werden zij veel aangeplant in het Rivierengebied, maar als gevolg van een sterk op de natuur gericht beheer dreigen zij zeldzaam te worden. Dankzij de aanplant is hun aantal weer wat toegenomen.
Jaarverslag 2011 21
Opening Gelders Restauratie Centrum Het centrum gaat het restauratieambacht in Gelderland beter op de kaart zetten. Er worden praktijkgerichte cursussen en erkende vakopleidingen gegeven en er wordt een documentatiecentrum ingericht. Het vormt een ontmoetingsplaats voor iedereen die belang hecht aan een doeltreffende en verantwoorde instandhouding van gebouwd erfgoed in Gelderland. Op 24 januari 2012 verrichtten gedeputeerde Annemieke Traag en sectordirecteur Graafschapcollege Folkert Potze de openingshandelingen. Het project wordt gesteund door de provincie en een werkgroep waarin naast GLGK de bouwbedrijven Hoffman en IJzerman, Bouwend Nederland regio Oost, ROC Graafschapcollege, Monumentenwacht Gelderland, Nederlands Openlucht Museum en OBD-Bouwopleidingen zitten. Foto’s: Rik de Groot, Atelier Domstad
Na twee jaar samenwerking tussen verschillende partijen is het Gelders Restauratie Centrum gerealiseerd in een van de gebouwen op het voormalige militaire terrein Kamp Koningsweg-Noord bij Schaarsbergen.
22 Jaarverslag 2011
Foto’s: Jennie Burgers
Nieuwe bezoekersfaciliteit op landgoed Neerijnen In het Stroomhuis te Neerijnen is sinds mei een horecavoorziening geopend om gastvrijheid te bieden aan bezoekers van het landgoed. Dit pand is een voormalig schakelstation dat in de jaren vijftig van de vorige eeuw op het landgoed werd gebouwd. Het voorzag tot 1987 de Tieler- en Bommelerwaard van stroom. De gemeente voorkwam dat het gebouw werd gesloopt nadat het buiten gebruik was gesteld. Sindsdien organiseert de Stichting Stroomhuis er evenementen die gewijd zijn aan cultuur en landschap en vinden er in samenwerking met IVN Gelderland en GLGK educatieve activiteiten en rondleidingen plaats. Sinds 2010 is de eigendom aan ons overgedragen, waardoor wij de publieksopvang op de landgoederen Neerijnen en Waardenburg konden verbeteren. Behalve de horecavoorziening met een terras zijn er parkeerplaatsen aangelegd en is er een oplaadpunt voor elektrische fietsen. Ook is toeristische informatie beschikbaar.
Portretten Willem Everwijn en Johanna Kelffken op huis Zypendaal Portretten van een zeventiende-eeuws echtpaar uit de omgeving van het Zypendaal werden op 4 juli door mevrouw P. Krikke, burgemeester van Arnhem, feestelijk onthuld. In 1653 kreeg Gerard ter Borch (1617-1681) de opdracht om Willem Everwijn en diens vrouw Johanna Kelffken te portretteren. De twee verfijnde schilderijen zijn van hoge kwaliteit in subtiele tinten. De
portretten van het echtpaar kwamen via hun dochter Nalida Everwijn, getrouwd met Hendrik Brantsen, in bezit van de familie Brantsen die eeuwenlang op Zypendaal woonde. In de twintigste eeuw verdwenen ze uit het huis en kwamen na omzwervingen in bezit van de familie De Koster. De heer en mevrouw De Koster-Van Rijckevorsel besloten de portretten te laten terugkeren naar Zypendaal. De portretten sierden in juli de stad door een actie met billboards waarmee de openstelling van Zypendaal bekend werd gemaakt.
Monumentenestafette op Nederhemert Op 27 augustus deed de Nationale Monumentenestafette kasteel Nederhemert aan. Ter ere van het 25-jarig jubileum van de Stichting Open Monumentendag ging in de 25 weken voorafgaand aan de Open Monumentendag elk weekend een ander monument open voor het publiek. Dat Open Monument van de Week behoorde tot de topmonumenten van 25 jaar Open Monumentendag. Edith den Hartigh, directeur van de stichting, kwam met de grote gouden sleutel naar Nederhemert, dezelfde sleutel waarmee Z.K.H. Prins Claus 25 jaar geleden officieel de eerste Open Monumentendag in Nederland opende. De zeventiende-eeuwse kasteelvrouwe Maria Torck, verbeeld door mevrouw T. Hoogbergen-Blom, nam de sleutel in ontvangst. Voor kinderen was een nieuwe speurtocht gemaakt en ook konden ze op ezels het voorterrein verkennen. Zo’n 650 belangstellenden bezochten die dag het kasteel. Foto: Claudine Bonzet
Foto: Jennie Burgers
De bijen stonden voor het tweede jaar centraal op Doorwerth. De zomertentoonstelling met spelelementen voor jong en oud besteedde aandacht aan de bij, bijenteelt en het belang van bijen voor onze voedselvoorziening. De bij is voor de mens van levensbelang, maar heeft het zwaar te verduren. Hun soortenrijkdom en aantallen nemen af. Rond kasteel Doorwerth zoemen al eeuwenlang bijen, die onder andere een rol spelen in het bevruchten van de fruitbomen. Sinds kort staan de korven in een nieuwe stal in de boomgaard, waar imkersvereniging De Korenbloem rondleidingen organiseert. In de herfstvakantie konden bezoekers op Rosendael in het kasteel en het park allerlei sprookjesfiguren ontmoeten in het kader van het Sprookjesfestival. In en om het kasteel liepen acteurs van Vorstelijk Theater en veel kinderen verkleed rond als prinses of ridder. Op het voorplein van het kasteel vonden optredens plaats en stond Ridder Richard de gasten te woord.
Foto: UIT-spanning Stroomhuis Neerijnen
Foto: Marcel de Kroon
Evenementen op kastelen
Jaarverslag 2011 23
GLGK is in beweging GLGK is in beweging, behalve in het aantal vaste medewerkers in het personeelsbestand. Dat aantal bleef gelijk. Wel groeide het aantal vrijwilligers. Het ziekteverzuim is hoger dan voorgaande jaren en er is een nieuwe gedragscode voor onze medewerkers opgesteld. Op personeelsgebied streven we naar
flexibilisering van het personeelsbestand. Dat is nodig om te kunnen anticiperen op de gevolgen van een wankele economie. Daarvoor zullen we in 2012 bovendien wijzigingen in de organisatie doorvoeren. Centralisatie is de leidraad. Medewerkers die boventallig raken, worden begeleid van werk naar werk.
Anticiperen, flexibiliseren en centraliseren met tegenwind Personeelsbestand In 2011 zijn er bij GLGK 116 medewerkers in vaste dienst. Vier medewerkers hebben een tijdelijk dienstverband, 63 seizoenskrachten werken voornamelijk op onze kastelen. We hebben 561 vrijwilligers en 29 stagiaires. Onze toezicht- en adviesorganen tellen 38 leden. Er hebben zich ten opzichte van 2010 geen veranderingen voorgedaan in de vaste personele bezetting. GLGK kenmerkt zich door lange dienstverbanden en er is weinig verloop in personeel. In 2011 hebben we gevierd dat twee medewerkers 25 jaar en vier medewerkers 12½ jaar in dienst waren.
24 Jaarverslag 2011
Foto: Nicole Burgers
Brandganzen. Foto: KINA
Vrijwilligers Het aantal vrijwilligers is gegroeid. Van 533 in 2010 naar 561 in 2011. Wij zijn hier erg blij mee en hebben ook een grote waardering voor hun enorme inzet, enthousiasme en vakkundigheid. In 2011 is een aantal nieuwe vrijwilligers geworven voor de specifieke functies van educatief boswachter en toezichthouder van onze terreinen. Voor beide functies is een bepaalde expertise vereist. Zo verwachten we van een educatief boswachter terreinkennis en communicatieve flair. Hij treedt op als gastheer in onze terreinen en heeft een
belangrijke extern gerichte functie. Dit geldt ook voor de vrijwillig toezichthouders. Aan het uitoefenen van deze functie zijn ook diverse, pittige opleidingen verbonden. Wij zijn blij dat we de expertise van de vrijwilligers die we hebben gevonden voor onze stichting, kunnen inzetten. Onze waardering voor onze vrijwilligers hebben wij dit jaar op verschillende manieren geuit. Naast lokaal georganiseerde bijeenkomsten, uitjes en een cursus ‘Gastheerschap’, vond op 9 april 2011 de jaarlijkse vrijwilligerscontactdag plaats. Het begon in De Keet in Heerde met het officiële deel en een lunch. ’s Middags hebben we met drie volle bussen een bezoek gebracht aan kasteel Cannenburch. We kregen er een interessante rondleiding langs kasteel, park, moestuin, bouwhuis en molen. Ook op Europees niveau is in 2011 aandacht geschonken aan vrijwilligers. Het jaar is zelfs uitgeroepen tot ‘Europees Jaar van de Vrijwilliger’. Veel instellingen en gemeenten hebben vrijwilligers extra in het zonnetje gezet. Wij ook. We hebben herdenkingsspeldjes uitgereikt aan elf vrijwilligers die waren voorgedragen door collega-vrijwilligers. Alle genomineerde vrijwilligers hadden een bijzonder lange staat van dienst, een tomeloze inzet en bekommerden zich naast hun activiteiten voor
Aantal vrijwilligers Aantal bezoekers van huizen en kastelen Aantal donateurs
2011 561 141.093 39.845
2010 533 132.706 38.707
2009 494 140.931 38.017
de stichting ook om hun collega’s. Het mogen uitreiken van de speldjes was een groot feest. Tijdens de vrijwilligerscontactdag werden zes speldjes uitgereikt. Aan de vrijwilligers die op deze dag niet aanwezig konden zijn, is individueel aandacht geschonken. Seizoenskrachten werken tijdens het seizoen op de kastelen. Dat seizoen begint meestal in maart en eindigt in oktober, maar van een seizoen kan op een aantal kastelen niet meer gesproken worden. Kasteel Doorwerth en de Cannenburch zijn het gehele jaar geopend. Kastelen ook in de winter bezoeken is een bijzondere ervaring. De personele bezetting door kasteelmedewerkers en vrijwilligers gedurende het hele jaar goed regelen is voor de kasteelbeheerder een extra uitdaging. Ziekteverzuim Het ziekteverzuimpercentage is in 2011 helaas gestegen. Lag het percentage de afgelopen jaren redelijk constant rond 3 procent, dit jaar was dit rond 5,5 procent. De verklaring moet gezocht worden in het langdurig ziek zijn van enkele medewerkers. Als de langdurig zieken buiten de berekening worden gelaten, is het ziekteverzuimpercentage ongeveer 3 procent. In 2011 hebben wij meegewerkt aan een grootschalig Lyme-onderzoek van het UMC St Radboud te Nijmegen. Het bloed van 130 medewerkers is afgenomen. In de tabel op de volgende pagina staan de uitslagen van deelnemers aan het onderzoek in 2011 en in voorgaande jaren. Een aantal van onze medewerkers is in behandeling bij artsen van het Radboudziekenhuis. Zij krijgen antiJaarverslag 2011 25
>
Tijdens de vrijwilligerscontactdag werden herdenkingsspeldjes uitgereikt.
biotica voorgeschreven. Dit jaar hebben we ook meegedaan aan een onderzoek op het gebied van Lyme, uitgevoerd door Stigas, de preventiedienst voor de agrarische en groene sectoren. Er is gekeken of het dragen van beschermende kleding effect heeft op het wel of niet krijgen van tekenbeten.
wacht in de samenleving en door onze doelgroepen. Een gedragscode biedt een handvat voor medewerkers om te bepalen wat wel en wat niet kan. De gedragscode is ook een hulpmiddel voor de organisatie om te toetsen of medewerkers zich op de juiste manier gedragen. De nieuwe gedragscode is in 2011 aan alle medewerkers gepresenteerd. Nieuwe medewerkers, seizoenskrachten en vrijwilligers krijgen de gedragscode bij aanvang van hun werkzaamheden voor GLGK.
Gedragscode In 2011 is onze gedragscode herschreven. Iedereen die werkzaam is bij GLGK, ook vrijwilligers en stagiaires, moet zich aan deze gedragscode houden. Het doel van de gedragscode is medewerkers te laten handelen op een manier die ons past en zoals van ons wordt ver-
Foto: Hans Hengeveld
2011 Geen Lyme 93 Doorgemaakte Lyme 25 Nieuwe gevallen (t.o.v. jaar daarvoor) 3 Vanwege klachten en/of bloeduitstortingen 9 kan er sprake van Lyme zijn (geweest) Totaal aantal deelnemers 130
26 Jaarverslag 2011
2010 97 18 6 5
2009 82 17 8 32
126
139
2008 59 10 ? 42 111
2007 42 10 ? 65 117
Foto: Nicole Burgers
Foto: GLGK
Foto: GLGK
Op de jaarlijkse vrijwilligerscontactdag brachten honderden vrijwilligers een bezoek aan kasteel Cannenburch.
Flexibilisering van het personeelsbestand Wij streven naar een flexibel personeelsbestand. Het huidige personeelsbestand bestaat grotendeels uit vaste contracten van medewerkers die vaak een ruim aantal dienstjaren hebben. Door het geringe verloop is er weinig ruimte voor bijvoorbeeld jonge, beginnende mede-
Medewerkers en vrijwilligers die een publiekstaak vervullen, volgden in 2011 de training ‘Gastheerschap’.
werkers. Met het huidige personeelsbestand is het niet eenvoudig te anticiperen op veranderingen die juist om een flexibele inzet van personeel vragen. In de komende jaren zal bij elke personele verandering gekeken worden hoe een functie het best kan worden ingevuld om tot een flexibel personeelsbestand te komen. Anticiperen op ontwikkelingen De economie bleef wankel in 2011. Tijdens een personeelsbijeenkomst op 20 september werd gesproken over een ‘tornado’ aan problemen die op ons afkomt. In 2011 zijn we gestart met een onderzoek naar de gevolgen van een instabiele economie voor onze organisatie om deze tijdig en adequaat het hoofd te kunnen bieden. Dat viel niet mee. Veranderen is niet eenvoudig als er ingekrompen moet worden. Een projectgroep
heeft een meerjarenvisie uitgewerkt. In dit document staat welke veranderingen noodzakelijk zijn om de organisatie financieel gezond te houden en om te kunnen anticiperen op ontwikkelingen in de toekomst. De veranderingen hebben ook gevolgen voor de omvang van het personeelsbestand en raken de belangen van individuele medewerkers. Er is een Personeelsplaatsingsplan gemaakt. Hierin staan de afspraken waaraan GLGK zich houdt bij het uitvoeren van alle veranderingen. Het Personeelsplaatsingsplan is zorgvuldig samengesteld en intern gecommuniceerd. De Ondernemingsraad heeft in december 2011 ingestemd met het plan. Centralisatie De huidige indeling in drie regio’s wordt teruggebracht naar twee regio’s: West- en Oost-Gelderland. Alle onder-
steunende taken worden centraal ondergebracht op Zypendaal. Door deze verandering kunnen we een grote efficiencyslag maken. Het nieuwe computersysteem GEIS zal hieraan zeker bijdragen. Centralisatie verkleint ook de afstand tussen de regio’s en Zypendaal. Ook de regiohoofden krijgen Zypendaal als uitvalbasis. Wel handhaven we de werklocaties in onze gebieden. Zo blijven wij overal aanwezig en zijn onze medewerkers aanspreekbaar voor de uitvoering van het werk in het veld. De aansturing van medewerkers in de regio’s en de inzet van materieel en financiën veranderen. De taken worden verdeeld over senior beheerders en beheerders. In aantallen wijzigt er voor medewerkers in het groen weinig. Die zullen alleen door natuurlijk verloop afnemen. In de ondersteunende functies daalt de formatie wel omdat taken worden gecentraliseerd Jaarverslag 2011 27
>
Foto: Jennie Burgers
Foto: Nico van Haastrecht
Gedragscode In 2011 is onze gedragscode herschreven. Iedereen die werkzaam is bij GLGK, ook vrijwilligers en stagiaires, moet zich aan deze gedragscode houden. Het doel van de gedragscode is medewerkers te laten handelen op een manier die ons past en zoals van ons wordt verwacht in de samenleving en door onze doelgroepen. Een gedragscode biedt een handvat voor medewerkers om te bepalen wat wel en wat niet kan. De gedragscode is ook een hulpmiddel voor de organisatie om te toetsen of medewerkers zich op de juiste manier gedragen. De nieuwe gedragscode is in 2011 aan alle medewerkers gepresenteerd. Nieuwe medewerkers, seizoenskrachten en vrijwilligers krijgen de gedragscode bij aanvang van hun werkzaamheden voor GLGK.
In april 2011 werd de vernieuwde kinderwebsite Kasenroos.nl feestelijk gelanceerd rond kasteel Rosendael. 28 Jaarverslag 2011
en (senior) beheerders en kasteelbeheerders meer verantwoordelijkheden krijgen. Ook alle ondersteunende functies van Bouwkunde verhuizen naar Zypendaal. Bij de overige functies van Bouwkunde doen zich geen wijzigingen voor. Visie, Advies en Kwaliteit (VAK) wordt Visie, Evaluatie en Beleid (VEB). De naamsverandering geeft precies aan waarnaar onze prioriteit uitgaat. Meer beleidsmatig werken en een hogere externe verantwoordelijkheid. De afdeling onderscheidt twee richtingen die in de toekomst scherper worden aangezet: kunst en cultuur en het landelijk gebied. Enkele specialismen verdwijnen of er wordt minder prioriteit aan gegeven. Het hoofd VEB is, tot aan pensionering, ook plaatsvervangend directeur. Ook de afdeling Communicatie maakt een efficiencyslag waarop de formatie wordt afgestemd. Dat kan omdat enkele taken elders worden neergelegd. Zo zullen kasteelbeheerders
‘Door met een groep op pad te gaan, blijf ik in de wereld staan’
De kastelen Doorwerth en Cannenburch (op de foto) zijn het gehele jaar geopend, ook in de wintermaanden.
vaker zelf de lokale pers informeren over activiteiten op hun kasteel. De afdeling Communicatie blijft de perswoordvoering verzorgen en zal op de actualiteit inspelen via de website en sociale media. Er zal worden gewerkt in drie clusters: Zichtbaarheid, Beleving en Werving & Binding. Vooralsnog blijft het projectbureau in zijn huidige omvang gehandhaafd. Eind 2013, na afloop van het ILGcontract, zal de afdeling worden opgeheven. Aan elke regio wordt dan één projectleider toegevoegd. Zij zullen betrokken worden bij de uitvoering van projecten in hun regio. De taken bij de afdeling Personeel en Organisatie worden herverdeeld. Er komt een functie van personeelsfunctionaris bij. De formatie en inhoud van de functies bij Financiën en Rentmeesterij veranderen niet of nauwelijks.
Van werk naar werk De veranderingen hebben tot gevolg dat meerdere medewerkers boventallig worden. Hun functie komt in de nieuwe organisatie niet terug omdat de formatie van hun afdeling wijzigt of omdat de inhoud en/of waardering van hun functie wijzigt. In de nieuwe organisatie zien we enkele nieuwe functies maar niet voldoende voor iedereen. GLGK laat boventallige medewerkers begeleiden. Bij voorkeur in een intensief traject van werk naar werk. Hierover zijn afspraken gemaakt met de Ondernemingsraad en met een reïntegratiebureau. De procedure hiervoor is beschreven in het Personeelsplaatsingsplan. Door natuurlijk verloop en de begeleiding van werk naar werk zal onze formatie de komende jaren teruglopen van 108 naar ongeveer 93 formatieplaatsen.
‘T
Foto’s: Nico van Haastrecht
Op Zypendaal zullen alle ondersteunende taken van onze stichting centraal worden ondergebracht.
Flexibilisering van het personeelsbestand Wij streven naar een flexibel personeelsbestand. Het huidige personeelsbestand bestaat grotendeels uit vaste contracten van medewerkers die vaak een ruim aantal dienstjaren hebben. Door het geringe verloop is er weinig ruimte voor bijvoorbeeld jonge, beginnende medewerkers. Met het huidige personeelsbestand is het niet eenvoudig anticiperen op veranderingen dieeen juistgroep om oen mijn ééntebuitenwandeling per maand voor inzet vanvijftien personeel vragen. de komende twee een flexibele van ongeveer mensen. WeInlopen van bij elke personele verandering gekeken worden kinde-jaren zalDoorwerth naar de Duno. Daarnaast spijker ik hoe eenmijn functie het best kan worden om tot ren allebei naar kennis bij. Zo heb ik nietingevuld alleen cursussen personeelsbestand te komen. school gingen,een flexibel gevolgd over (cultuur)historie, maar ook over ben ik als kasvogelgeluiden. Vaak wandel ik een route vóór Anticiperen op ontwikkelingen teelmedewerker en informeer ik van tevoren bij de boswachter bleef wankel 2011. Tijdens een perso-Ik op Doorwerth De economie van het terrein naarinactuele bijzonderheden. neelsbijeenkomst op 20zo: september werd gesproken over gaan werken. Dat zeg altijd maar de keukenkastjes praten niet problemen opmet ons een afkomt. viel me zwaar,een ‘tornado’ terug.aan Anders gezegd:die door groep op onze medewerkers is in behandeling bij met een jong Een aantal padvan te gaan, blijf ik in de wereld staan. Het is het Radboudziekenhuis. gezin en een artsen van heerlijk om leuke contacten Zij te krijgen hebbenantibiotica en prikvoorgeschreven. man die 65 uur kelende vragen te krijgen. Dat houdt me scherp. we geniet ook meegedaan aanvan eenhet preventieper week werktDit jaar hebben Bovendien ik zelf enorm buiten onderzoek preventiedienst op dat het aan de Wageningse universiteit. Na twee jaar ben zijnvan en agrarische het wandelen in het groen.Stigas Prachtig gebied van Lyme. is gekeken of het dragen van beik daarmee gestopt. Op de dag dat ik mijn ontslag ik dit magEr doen!’ indiende, werd ik gevraagd of ik als vrijwilliger schermende kleding effect heeft op het wel of niet krijtekenbeten. wilde meedoen met de buitenwandelingen. Daargen van Rhea Rekker uit Bennekom, sinds 2004 een van de ben ik met plezier mee gestart. Gemiddeld doe ik zestig vrijwilligers op Doorwerth
Jaarverslag 2011 29
Doelen en resultaten l uitgevoerd n loopt
Beleid en onderzoek l Sluiting infocentrum in huis Aerdt l Opzetten van planningen voor monitoring
en evaluatie l Uitvoeren van soortskarteringen l Opstellen van recreatievisie l Aanpassen van lichtcondities in
opengestelde huizen n Onderzoek en herstel van enkwallen
Toelichting Vanuit kostenoverwegingen en in verband met de geringe bezoekersaantallen is het bezoekerscentrum in huis Aerdt te Herwen gesloten. Voor alle terreinen zijn monitoringplannen opgesteld en is een planning gemaakt voor de evaluatie van het beheer en de ontwikkelingen in de terreinen. In verband met het monitoringprogramma zijn in 2011 de volgende terreinen geinventariseerd: Regulieren, Staverden, Oost-Veluwerand, Tongerense Heide, Wisselse Veen, Pollense Veen, Kortebroek, Ratum,Teeselinkven, Wanninkhof, Warnsborn en Woold. Voor de bezittingen van GLGK is een visie opgesteld hoe we omgaan met het recreatieve gebruik van de terreinen en de kastelen. In alle opgestelde huizen zijn met behulp van UV-werende folie de lichtomstandigheden verbeterd. Het onderzoek naar het onstaan van de enkwallen is afgerond. Herstelwerkzaamheden voor de enkwallen op Bruggelen, De Sysselt, de Zwaluwenburg en Hoekelum zijn in voorbereiding.
Integrale projecten
Enkele bijzondere waarnemingen in 2011 op onze terreinen (v.l.n.r.): klokjesgentiaan, beekprik, groene glazenmaker, groenpootruiter, vetblad, vetje, bruin blauwtje, kleinste egelskop, visdief, moerassprinkhaan, parnassia, hazelworm, trosdravik, rietorchis, vliegend hert en veenpluis. 30 Jaarverslag 2011
Foto’s: Koos Dansen, Jelger Herder, Paulien Keijzer, Willem Lammertink, Piet van Merrebach, Saxifraga, Eline Verwoerd
l Herstel van hoogstamboomgaarden
n Bouw van vier wildobservatieposten n Schaapskooi en informatiecentrum op De Dellen l Natuurontwikkeling op Heerlijkheid Beek n Herstel van de tuin Klooster Hulsbergen l Inrichting van Vossenbroek-West l Bosaanleg in Winterswijk
Op verschillende terreinen is de afgelopen jaren gewerkt aan het herstel van historische hoogstamboomgaarden. Het afgelopen jaar o.a. op Zwaluwenburg, Gossink en de Regulieren. De wildobservatiepost op De Dellen is gereed. De observatieposten in Wekerom, De Sysselt en Staverden zijn in aanbouw. Voor de toekomstige schapenbegrazing op De Dellen is een terrein van 60 hectare ingerasterd. Het tot schaapskooi te verbouwen schuurtje wordt in 2012 onder handen genomen. Bij de verplaatsing van Havo Notre Dame des Anges is enkele hectare nieuwe natte natuur gerealiseerd. Bevers bevolkten het terrein al voordat de werkzaamheden waren voltooid. De herstelplannen voor de tuin van Klooster Hulsbergen zijn gereed, de uitvoering is in voorbereiding. In het westelijke gedeelte van het Vossenbroek is de landschappelijke inrichting afgerond. Ook de landbouwgronden zijn afgegraven en er zijn de nodige vernattingsmaatregelen genomen. In het Woold bij Winterswijk wordt op diverse percelen bos aangelegd. De opbrengst van de CO2-rechten van deze nieuwe bossen wordt benut bij de aanleg en inrichting van de terreinen.
Communicatie en publieksvoorzieningen l Training ‘Gastheerschap’ l Proefproject ‘Toegankelijk maken van
Voor onze medewerkers en vrijwilligers met een publiekstaak is een training ‘Gastheerschap’ georganiseerd. Twee vertrekken van kasteel Biljoen zijn via de website Mooigelderland.nl te ‘bezoeken’.
interieurs met nieuwe media’ l Parkeerplaats Zwaluwenburg l Entree en winkel van kasteel Rosendael
Met financiële bijdragen van de firma van Werven en de firma Biohorma is de parkeerplaats op de Zwaluwenburg opgeknapt en vergroot. Met de vernieuwing van de gecombineerde entree en winkel van kasteel Rosendael is nu ook de voormalige paardenstal onderdeel van het museum geworden.
Overige projecten l Bouwkundige voorzieningen op Biljoen l Herinrichting van Stroomhuis Neerijnen l Vervanging van verlichting in de tuin van
Groot Warnsborn l Consolidatie van schilderijencollectie l Uitgifte in erfpacht van boerderij Diependaal l Herstel sprengen Orderbos l Oplevering Hesselink
Ten behoeve van de toekomstige verhuur van Biljoen zijn de nodige bouwkundige voorzieningen getroffen. De verbouwing van het Stroomhuis en de herinrichting van het erf zijn afgerond en er is een start gemaakt met de dagexploitatie. De ondeugdelijke tuinverlichting van Groot Warnsborn is vervangen. De nieuwe verlichting is energiezuinig en levert minder overlast voor de natuur. In het kader van het consolidatieprogramma voor de schilderijencollectie zijn het afgelopen jaar circa 100 schilderijen en portretten onder handen genomen. Boerderij Diependaal op landgoed Mariëndaal krijgt een maatschappelijk functie. Er komt een biologische tuinderij, een theeschenkerij en een kinderboerderij. De sprengen in het Orderbos in Apeldoorn zijn aangekocht, samen met Waterschap Veluwe opgeknapt en weer zichtbaar gemaakt voor het publiek. De monumentale boerderij Hesselink heeft een maatschappelijk bestemming gekregen als zorgboerderij. Er zijn 13 appartementen gerealiseerd voor mensen met een beperking. Jaarverslag 2011 31
Raad van Toezicht Jaarverslag
Edelherten in het maïs 32 Jaarverslag 2011
Jonge vossen. Foto: KINA
Stichting Het Geldersch Landschap, Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen en Stichting Vrienden van Kastelen Het thema voor 2011 was ‘Behouden voor de toekomst’. Ook achteraf een goed gekozen thema. Want in de loop van dit jaar werden de gevolgen van het gewijzigde rijksbeleid pas goed duidelijk. De provincies krijgen de verantwoordelijkheid voor het landelijk gebied, naast de taken van de provincies op het terrein van de ruimtelijke ordening en de regionale economie. Dit is een ontwikkeling die kansen biedt op een integraler beleid. Maar de mogelijke bezuinigingen op met name het beheer van natuur en de algemene korting die de provincie Gelderland heeft aangekondigd op overige subsidies, zullen gevolgen hebben voor onze organisatie. Zoals in het verslag van de Raad van Toezicht over 2010 staat, is van belang het goede dat tot stand is gebracht, in ieder geval te behouden voor de toekomst. In dat kader moet de ingezette organisatieontwikkeling worden gezien. De Raad van Toezicht heeft hierover in 2011 meerdere malen indringend gesproken. In de vergadering van december is het organisatieontwikkelingsplan goedgekeurd, met als gevolg dat een beperkt aantal medewerkers van werk naar werk zal worden begeleid. In 2011 werden ook de Meerjarenvisie 2011-2015 en de nota Recreatiebeleid door de raad goedgekeurd. De Raad van Advies is met de jaren meer en meer in zijn rol gegroeid. Voorheen was de Raad van Advies een klankbord voor en adviseur van de Raad van Toezicht en was de voorzitter van de Raad van Toezicht eveneens voorzitter van de Raad van Advies. Nu is besloten om de Raad van Advies een eigen voorzitter te geven en voortaan adviezen te laten uitbrengen aan de directeur van Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen. Veel donateurs zullen het Belmonte Arboretum in Wageningen kennen. Prachtig gelegen met uitzicht op de Rijn en tot 1951 in bezit van het Geldersch Landschap. Wegens ontwikkelingen in onderzoek en onderwijs heeft de Wageningen Universiteit het wetenschappelijk beheer en gebruik van dit arboretum beëindigd. Gelukkig hebben Wageningen Universiteit, de Arboretumstichting Wageningen en Geldersch Landschap een nieuwe stichting opgericht, die het beheer en de instandhouding van het arboretum tot doel heeft. De Raad van Toezicht heeft daar gaarne goedkeuring aan gegeven. Leidraad voor de Raad van Toezicht zijn de statuten en reglementen en andere voorschriften en vereisten van goed bestuur. In 2011 werd vier keer vergaderd (door omstandigheden viel de zomervergadering uit). Naast de hierboven vermelde onderwerpen werden de diverse jaarrekeningen en begrotingen goedgekeurd. De samenstelling van de Raad van Toezicht is in 2011 niet gewijzigd.
Het is fantastisch te mogen constateren dat in 2011 de inzet van onze vele vrijwilligers weer onverminderd groot is geweest: hartelijk dank! Organisaties als Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen kunnen niet zonder een groot draagvlak. De steun van de Nationale Postcode Loterij, overige goededoelenfondsen en de bijdragen van de donateurs en de bedrijfsrelaties zijn onontbeerlijk: ook hartelijk dank! Gelukkig werden in 2011 weer meer mensen donateur zodat er eind 2011 bijna veertigduizend donateurs zijn! Daarom een welgemeende dank aan onze medewerkers, die zich in voor hen onzekere tijden onverminderd hard hebben ingezet. De Raad van Toezicht realiseert zich dat de vrijwillige inzet van de leden van de Raad van Advies , de Beheer Advies Commissie en de Vermogens Beheer Commissie van grote betekenis is voor onze organisatie: hartelijk dank! Grote uitdagingen liggen er in 2012, dat als thema ‘Blijvend in beweging’ heeft, maar de Raad van Toezicht ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet.
Namens de Raad van Toezicht Huub Doek, voorzitter
Leden Raad van Toezicht • • • • • •
drs. H.A. Doek, wonende te Arnhem, fiscaal-econoom, lid Eerste Kamer der Staten-Generaal, oud-gedeputeerde van de provincie Gelderland, oud-waarnemend burgemeester gemeente Groenlo/Lichtenvoorde drs. E.H.J. Kok, wonende te Barneveld, bioloog/bedrijfskundige, vice-president Capgemini Consulting te Utrecht J.L. Kruit AC BA, wonende te Heukelum, fiscalist/econoom, advisering van kleine en middelgrote bedrijven in Afrika, Latijns-Amerika en Oost-Europa, gepensioneerd financieel directeur bij Quest International Nederland B.V., o.a. oud-voorzitter Vereniging tot Behoud van het Lingelandschap, tevens lid van de Financiële Audit Commissie drs. J.M.M. van der Ven, wonende te Arnhem, econoom, o.a. lid Raad van Toezicht Van Gogh Museum mr. B.A.H. van der Voort, wonende op Rozendaal, jurist, Director Legal Affairs en Company Secretary Royal Haskoning te Nijmegen, lid Raad van Advies van het Instituut voor Bouwrecht, lid Bestuur Stichting Rotterdam Sustainability Initiative drs. A. Welgraven, wonende te Lunteren, econoom, oud-directeur Nationaal Restauratie- fonds, oud-directeur Fondsenbeheer Nederland, o.a. voorzitter St. Het Luntersche Buurtbosch en penningmeester bestuur St. Behoud en Herbestemming Religieus Erfgoed.
Jaarverslag 2011 33
Verkort jaarverslag
Balans per 31 december 2011 (Alle bedragen in euro’s)
In het verkorte jaarverslag zijn de jaarcijfers gepresenteerd van de verslaggevende eenheid Stichting Het Geldersch Landschap gecombineerd, die uit de volgende stichtingen bestaat: Stichting Het Geldersch Landschap, Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen en Stichting Vrienden van Kastelen. Als houder van het keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) is de volledige jaarrekening van de verslaggevende eenheid opgesteld overeenkomstig de herziene Richtlijn 650 Fondsenwervende Instelling. Indien u prijs stelt op de volledige jaarrekeningen van de afzonderlijke stichtingen, kunt u deze bestellen bij het secretariaat of via www.mooigelderland.nl. Op de begunstigersvergadering is gelegenheid tot het stellen van vragen of het maken van opmerkingen.
Accountantsverklaring De volledige jaarrekeningen zijn gecontroleerd door Deloitte Accountants B.V. De strekking van de afgegeven accountantsverklaring is als volgt: ‘Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van verslaggevende eenheid Stichting Het Geldersch Landschap gecombineerd per 31 december 2011 en van het resultaat over 2011 in overeenstemming met Richtlijn voor de jaarverslaggeving 650 Fondsenwervende Instellingen. Wij melden dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening.’ Deloitte Accountants B.V. Arnhem, 1 mei 2012 Was getekend: drs. M. Knip RA Toelichting opvallende balansposten ten opzichte van de begroting 2011 • Het nieuwe automatiseringsproject Geldersch Informatie Systeem, geactiveerd onder de immateriële vaste activa, is ingericht en inmiddels operationeel. • In het beleggingsstatuut zijn de beleggingsdoelstelling en het beleggingsbeleid opgenomen. Primair doel is het waarborgen van de continuïteit van de stichtingen. Als secundaire doel- stelling is bepaald dat het vermogen in reële termen in stand gehouden dient te worden. Het vermogen en het rendement
34 Jaarverslag 2011
Activa 31 dec 2011 Immateriële vaste activa 769.050 Materiële vaste activa Kantoorgebouw - Machines en installaties 342.450 Andere vaste bedrijfsmiddelen 625.950 Projectgebonden activa 250.000 1.218.400 Financiële vaste activa Vorderingen en overlopende activa Debiteuren Omzetbelasting Exploitatiesubsidies Externe (project)financiering
15.000 2.002.450
31 dec 2010 42.600
950 448.650 686.250 250.000 1.385.850 18.000 1.446.450
696.450 204.350 46.000 115.150
706.250 135.650 40.000 157.000
Overige vorderingen Nog te ontvangen inzake verwervingen Provincie Gelderland: aankoopsubsidie ILG Projectbestedingen Te ontvangen giften en nalatenschappen Overige Effecten Liquide middelen
801.050 - 704.750 3.180.200 1.572.200 7.320.150 10.823.350 5.989.450 24.132.950
1.777.100 998.950 1.828.400 3.579.900 1.046.950 10.270.200 10.720.650 3.867.450 24.858.300
Totaal activa
26.135.400
26.304.750
Passiva 31 dec 2011 31 dec 2010 Reserves en fondsen Reserves Continuïteitsreserve 10.044.600 9.811.200 Bestemmingsreserves 3.569.850 3.437.100 13.614.450 13.248.300 Fondsen Bestemmingsfondsen 5.078.300 5.133.900 18.692.750 18.382.200 Voorzieningen 980.200 664.200 Langlopende schulden 66.500 171.250 Kortlopende schulden Vooruitontvangen bedragen Provincie Gelderland: ILG 2.138.150 2.534.550 Overige 578.300 534.150 2.716.450 3.068.700 Schulden aan leveranciers Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige schulden Overlopende passiva Vooruitontvangen aankoopsubsidie Vooruitontvangen projectbijdragen Vakantietoeslag en vakantiedagen Vooruitgefactureerde huren en pachten Totaal passiva
1.115.050 451.850 417.650
1.208.000 472.450 423.900
113.850 718.300 551.650 311.150 1.694.950 6.395.950
35.950 944.650 575.400 358.050 1.914.050 7.087.100
26.135.400
26.304.750
ervan kunnen voor de realisatie van de doelstelling van de stichtingen worden aangewend. Het beleggingsbeleid is uit gedrukt in het risicoprofiel: het risicoprofiel ‘defensief’ geldt voor het deel van het vermogen dat langer dan vijf jaar beschikbaar is, en ‘zeer defensief’ voor het deel van het vermogen dat tussen één en vijf jaar beschikbaar is. In het beleggingsstatuut is opgenomen dat vastrentende waarden een rating van minimaal AA hebben, waarvan 75% een minimale rating heeft van AAA. De vastrentende waarden voldoen hier vol- ledig aan. Bovendien is opgenomen dat beleggingen aan gefor- muleerde duurzaamheidscriteria moeten voldoen. Jaarlijks wordt er een duurzaamheidsverslag opgesteld door de vermogens beheerder. Inmiddels voldoet 98,5% aan de gestelde duurzaam- heidscriteria. De verdere omzetting vindt plaats zodra de betref- fende beleggingen verhandelbaar zijn. Het rendement bedroeg circa 3%, een teleurstellend resultaat. De benchmark kwam uit op 6,3%. Aan het einde van 2011 heeft een tender plaatsgevon- den voor de uitvoering van het vermogensbeheer; de keuze volgt begin 2012. Het streefrendement zal de komende jaren ruim 5% bedragen. • De overige vorderingen zijn afgenomen door de financiële afwikkeling van verwervingen uit eerdere jaren. • De liquide middelen zijn ten opzichte van 2010 toegenomen door aanzienlijke ontvangsten uit erfenissen/legaten en de afwikke- ling van subsidies. • Het beleid inzake hoogte en samenstelling van het vermogen is vastgesteld voor de periode 2010-2014. Belangrijkste punten uit dit beleid: het weerstandsvermogen bestaat uit de continuïteits- reserves en bestemmingsreserves; het minimaal vrij besteedbaar weerstandsvermogen dient € 10 miljoen te bedragen. Dit komt overeen met circa anderhalf keer de jaarlijkse personeelslasten van de organisatie; het weerstandsvermogen voor de totale organisatie kan groeien tot maximaal € 25 miljoen. Het beheer en onderhoud kunnen daarmee zonder enig ander inkomen gedurende circa 2,5 jaar gegarandeerd worden; de bestemmings- fondsen blijven bestaan, voor zover deze niet kunnen worden uitgeput, conform hun instellingsbepaling en anders totdat deze zijn benut voor hun bestemming. Nieuwe bestemmingsfondsen zullen op dezelfde wijze worden behandeld; de vorming van een nieuwe bestemmingsreserve voor groot onderhoud van gebouwen en terreinen tot een maximum van € 2,5 miljoen. • In het boekjaar is een voorziening organisatieontwikkeling ad € 310.000 gevormd om de organisatie financieel gezond te houden en minder afhankelijk te maken van overheidssubsidies.
Jaarverslag 2011 35
Toelichting opvallende baten Baten uit eigen fondsenwerving • Het aantal begunstigers per ultimo boekjaar bedraagt 39.845. De campagne begunstigerswerving, als uiting van ons draagvlak in de maatschappij, heeft veel nieuwe begunstigers opgeleverd. Per saldo is het aantal toegenomen met ruim 1100. • Baten uit erfstellingen zijn onverwacht hoog door verkrijging van een aantal erfenissen. Baten uit acties van derden • Als beneficiënt deelt het Geldersch Landschap mee in de opbrengst van de Nationale Postcode Loterij. • Onder de overige acties zijn bijdragen opgenomen van Stichting van Tarel Bruins Fonds, Stichting Spiering Fonds, Gewin Storm de Grave Fonds, Fonds De Ehze, Van Ewijck Fonds, Vereniging Rembrandt en M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting. Subsidies van overheden • Betreft met name het ILG (Investeringsbudget Landelijk Gebied) dat is verstrekt onder provinciale verantwoordelijkheid, ten behoeve van ondersteuning voor regulier beheer, inrichting van natuurterreinen en andere projecten. In het boekjaar zijn minder projecten uitgevoerd dan begroot waardoor de projectonder steuning ook achterblijft. Baten uit bezitsbeheer • Het bezoekersaantal van de opengestelde kastelen zit in een stijgende lijn en komt uit op ruim 141.000 bezoekers, daarnaast bijna 60.000 bezoekers voor de opengestelde huizen en parken van het Geldersch Landschap en bijna 5.000 educatieve wande lingen met de boswachter. • Houtinkomsten zijn gestegen door gunstige houtprijzen en een hoger verkoopvolume.
Toelichting opvallende lasten • In de kostenverdeelstaat zijn alle kosten opgenomen toegespitst naar onze doelstellingen. • Naast onze kerntaak – het beheer van onze terreinen en gebou- wen – werd wederom een groot aantal projecten gerealiseerd. Het realiseren van wildobservatieposten, ingebruikneming scholten- boerderij Hesselink, onze zeldzame huisdieren, de start van het herstel van landgoedkern Laag Oorsprong, wandtapijten van kasteel Biljoen en de Chinese kamer op Verwolde zijn daar voor- beelden van. Aan inrichtingsprojecten als Vossenbroek, Havo Notre Dame des Anges, stuifzandproject De Haere en natuur- ontwikkeling Hissinkbeek wordt volop gewerkt. In 2011 zijn ook integrale projecten uitgevoerd zoals de afronding van projecten 36 Jaarverslag 2011
Staat van baten en lasten over 2011
Toelichting op de Staat van baten en lasten over 2011
(Alle bedragen in euro’s) Werkelijk 2011 Begro0t 2011 Baten Baten uit eigen fondsenwerving 4.832.750 2.139.300 Baten uit acties van derden 1.632.350 1.080.500 Subsidies van overheden 5.866.300 8.986.050 Baten uit beleggingen 445.850 529.000 Baten bezitsbeheer 5.860.000 5.875.850 Overige baten 793.150 456.400 Som der baten 19.430.400 19.067.100 Lasten Besteed aan de doelstelling Behoud en beheer bezittingen 16.592.150 17.379.100 Voorlichting en educatie 575.300 649.800 17.167.450 18.028.900 Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten acties derden Kosten verkrijging overheidssubsidies Kosten van beleggingen Beheer en administratie Kosten beheer en administratie Som der lasten Resultaat Resultaatbestemming Toevoeging/onttrekking aan Continuïteitsreserve Bestemmingsreserves Bestemmingsfondsen
Werkelijk 2010 4.418.100 1.434.050 6.380.400 846.900 5.659.300 243.550 18.982.300
15.673.250 708.100 16.381.350
406.350 25.400 219.400 53.950 705.100
363.050 33.600 176.750 53.050 626.450
320.650 32.500 188.850 65.500 607.500
1.247.300
1.409.650
1.267.250
19.119.850
20.065.000
18.256.100
310.550
-997.900
726.200
233.400 132.750 -55.600
-281.200 -716.700 -
507.450 -352.450 571.200
310.550
-997.900
726.200
Werkelijk 2011 Begro0t 2011 Werkelijk 2010 Baten uit eigen fondsenwerving Begunstigers 930.850 900.000 903.150 Giften en schenkingen 263.000 189.000 230.950 Erfstellingen en legaten 2.241.250 - 2.983.300 Resultaat verkopen artikelen 100.150 74.000 57.750 Projectbijdragen 1.297.500 976.300 242.950 4.832.750 2.139.300 4.418.100 Baten uit acties van derden Nationale Postcode Loterij 937.500 937.500 937.500 Prins Bernhard Cultuurfonds 100.000 62.000 11.950 VSB-fonds 450.000 - 404.850 Overige acties 144.850 81.000 79.750 1.632.350 1.080.500 1.434.050 Subsidies van overheden Rijkssubsidies Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 145.400 721.000 Overige - - 33.250 145.400 721.000 33.250 Provinciale subsidies Budgetsubsidie Geldersche Kasteelen 939.700 920.000 916.350 ILG: instandhouding en beheer 3.070.350 3.150.000 3.049.850 ILG: integrale projecten 359.650 829.600 1.805.300 ILG: inrichting natuur 1.114.650 3.048.450 474.500 Overige provinciale subsidies 235.850 317.000 95.450 5.720.200 8.265.050 6.341.450 Gemeentelijke subsidies 700 - 5.700 5.866.300 8.986.050 6.380.400 Overige baten Opbrengsten uitgifte erfpacht 390.000 Opbrengst verkoop melkquotum - Verkoop pachtrechten 105.000 Subsidie/verkoop natuurterreinen 140.000 Overige 158.150 793.150
250.000 - - 146.400 60.000 456.400
72.900 51.250 119.400 243.550
Behoud en beheer bezittingen Aankoopkosten natuurterreinen 1.571.100 - 450.450 Lasten bezitsbeheer 9.471.500 9.117.050 8.755.450 Projectkosten bezitsbeheer 3.953.500 8.012.050 5.291.150 Overige kosten bezitsbeheer 1.596.050 250.000 1.176.200 16.592.150 17.379.100 15.673.250
in het kader van Stappen in de Toekomst, publieksvoorzieningen Ammersoyen, aanleg en uitbreiding van P-Veluwe en wild observatieposten. Belangrijke aankopen waren het portret Catharina van Arkel voor kasteel Ammersoyen en de twee zilveren sauskommen voor kasteel Cannenburch. • Het areaal natuurterreinen, bossen en landgoederen in beheer is in 2011 met ruim 70 hectare uitgebreid. In het kader van Stappen in de Toekomst is de verwerving van twee terreinen afgerond. • Kosten eigen fondsenwerving: in 2011 is er een wervingscampagne gehouden op de Zuid-Veluwe en in het Rivierengebied. In een grote regio is huis-aan-huis een wervingsfolder verspreid. Daarnaast is een wervingsfolder bij de Kampioen van de ANWB meegezonden. De campagne bestaat uit de volgende wervings acties: direct mailing, telemarketing, free publicity, advertenties in media en radiospot Omroep Gelderland. De volgende acties zijn genomen om donateurs te behouden: telemarketing wanbetalers en omzetting cadeaulidmaatschappen. Personeel • Het gemiddeld aantal personeelsleden is gestegen: van 123,3 in 2010 naar 124,6 in 2011 (begroot 124,7). De vaste formatie is licht gedaald naar 110,9 fte. • De leden van onze Raad van Toezicht ontvangen geen bezoldiging. • 561 vrijwilligers zetten zich in voor onze organisatie! • Het ziekteverzuimpercentage lag rond de 5,5%. Zonder de lang durige zieken lag het percentage rond de 3%, vergelijkbaar met voorgaande jaren. Bezoldiging directie De Raad van Toezicht heeft het bezoldigingsbeleid, de hoogte van de directiebeloning en de hoogte van andere bezoldigingscomponenten vastgesteld. Het beleid wordt periodiek geactualiseerd. Bij de bepaling van het bezoldigingsbeleid en de vaststelling van de beloning wordt de Adviesregeling Beloning Directeuren van Goede Doelen van VFI en de Code Wijffels gevolgd (zie www.vfi.nl). De Adviesregeling geeft aan de hand van zwaartecriteria een maximumnorm voor het jaarinkomen. De weging van de situatie bij Stichting Het Geldersch Landschap vond plaats door de Raad van Toezicht. Dit leidde tot een zogenaamde BSD-score van 465 punten met een maximaal jaarinkomen van € 124.233. Het voor de toetsing aan VFI-maxima relevante werkelijke jaarinkomen van de directie bedroeg € 109.343. Deze beloning bleef binnen VFI-maxima. De hoogte en samenstelling van de bezoldiging wordt in de jaarrekening toegelicht in de Toelichting op de Staat van baten en lasten.
Jaarverslag 2011 37
Kostenverdeelstaat 2011
Beheer en Werkelijk Begroot Werkelijk Doelstelling Werving baten administratie 2011 2011 2010 Behoud en beheer Voorlichting Eigen fondsen- Acties Subsidies Beleggingen bezittingen en educatie werving derden Aankoopkosten natuurterreinen 1.571.100 1.571.100 450.450 Uitbesteed werk 3.256.800 276.250 184.450 35.000 3.752.500 3.567.000 3.226.300 Personeelskosten 5.062.550 274.000 91.350 219.400 715.400 6.362.700 6.100.000 5.980.700 Vaste lasten (belasting en assurantie) 849.200 849.200 989.800 971.050 Huisvestingskosten kastelen 165.150 165.150 150.000 146.350 Overig 137.800 137.800 137.150 136.050 Lasten bezitsbeheer 9.471.500 Projectkosten bezitsbeheer 3.953.500 9.150 130.550 4.093.200 8.132.050 5.491.500 Rente en kosten bank, leningen, rek.crt 18.950 Huisvestingskosten kantoor 6.300 27.050 Bijdrage De Landschappen 25.400 38.250 Overige bijdragen externe organisaties 23.650 8.050 Kantoorkosten 200.150 10.700 333.700 Algemene kosten 111.100 5.200 124.850 Overige lasten 1.254.850 16.592.150 575.300 406.350 25.400 219.400 53.950 1.247.300
18.950 10.850 23.300 33.350 44.100 44.200 63.650 84.000 81.200 31.700 36.000 68.550 544.550 627.000 482.600 241.150 187.050 458.750 1.254.850 695.100 19.119.850 20.065.000 18.256.100
Teeselinkven bij Neede. Foto: Hans Hendriksen
Kengetallen
38 Jaarverslag 2011
Kostenpercentage fondsenwerving Werkelijk 2011 Begroot 2011 Werkelijk 2010 Verhouding van de kosten eigen fondsenwerving in relatie tot de totale baten (in %): Baten eigen fondsenwerving 4.832.750 2.139.300 4.418.100 Kosten eigen fondsenwerving 406.350 363.050 320.650 Kostenpercentage fondsenwerving 8,4% 17,0% 7,3% Kostenpercentage bestedingen aan de doelstelling Verhouding van de totale kosten besteed aan de doelstelling in relatie tot de totale baten (in %): Bestedingen aan de doelstellingen 17.167.450 18.028.900 16.381.350 Totale baten 19.430.400 19.067.100 18.982.300 Kostenpercentage bestedingen aan de doelstelling 88,4% 94,6% 86,3% Kostenpercentage beheer en administratie Verhouding van de kosten van beheer en administratie in relatie tot bestedingen aan de doelstelling (in %): Kosten beheer en administratie 1.247.300 1.409.650 1.267.250 Bestedingen aan de doelstelling 19.119.850 20.065.000 18.256.100 Kostenpercentage beheer en administratie 6,5% 7,0% 6,9%
Toelichting op kengetallen • De kosten eigen fondsenwerving mogen niet meer bedragen dan 25% van de baten uit eigen fondsenwerving. • Het kostenpercentage bestedingen aan de doel stelling is relatief laag ten opzichte van de begroting 2011. Belangrijkste oorzaak is het niet direct besteden van ontvangen erfenissen in het lopende boekjaar. Daar erfenissen/legaten niet in het lopende jaar begroot worden en direct besteed, varieert in principe het kostenpercentage bestedingen op jaarbasis. • Het bestuur heeft bepaald dat maximaal 10% mag worden besteed aan de kosten van beheer en administratie van de eigen organisatie.
Jaarverslag 2011 39
Bestuurlijke organisatie
Eetkamer van kasteel Doorwerth. Foto: Nico van Haastrecht
Raad van Toezicht Voor het jaarverslag van de Raad van Toezicht verwijzen we naar pagina 33. Overigens wordt de Raad van Toezicht bijgestaan door de Financiële Audit Commissie, die bestaat uit twee leden van de Raad van Toezicht, die de raad adviseert.
40 Jaarverslag 2011
Behoudens bij evaluaties heeft de Beheer Advies Commissie in de vier reguliere bijeenkomsten geadviseerd over de bijstelling van de houtoogst in het kader van het bosbeheer, over het compenseren van bos bij omvorming in stuifzand of heide, zoals wordt voorgestaan in de Natura 2000-gebieden en over het recreatiebeleid. Buiten de vergaderingen om kunnen we ook een beroep doen op de expertise van de commissieleden of op hun achterliggende wetenschappelijke netwerk. Zo is op individuele basis geadviseerd over de restauratie van het behangsel van de Chinese kamer in huis Verwolde en over de procedure hoe we moeten omgaan met archeologische waarden bij het uitvoeren van projecten en bij het dagelijks beheer. Een van de commissieleden is op ons verzoek door de gemeente Epe betrokken bij de inrichting van de openbare ruimte tegenover de Cannenburch te Vaassen. De samenstelling van de commissie is het afgelopen jaar niet gewijzigd. De heer Jager heeft zich bereid verklaard om nog een periode van vier jaar in de commissie zitting te nemen. Hij is vervolgens herbenoemd. Vermeldenswaard is de toekenning van een koninklijke onderscheiding aan mevrouw Van Groningen bij haar afscheid als bestuurslid van het Utrechts Landschap. Haar advieswerk voor onze commissie heeft bij de voordracht een rol gespeeld.
Raad van Advies De Raad van Advies vergaderde in 2011 twee maal om vanuit een breder maatschappelijk en Gelders perspectief het werk van onze organisatie te bekijken. De vergaderingen werden voorafgegaan door een bezoek aan een van de bezittingen of projecten van GLGK. In juni kwamen we op Doorwerth bijeen na een rondgang door het kasteel en excursie naar de Duno. Daar liggen in de omgeving van het voormalige Jagershuis elementen die zijn overgebleven van de tuinaanleg uit het begin van de twintigste eeuw, zoals restanten van cementrustiek. In december werd de vergadering gecombineerd met een kennismaking met het bezoekerscentrum in Leur. Binnen de organisatie is intensief gewerkt aan de nota Recreatiebeleid ter vervanging van een eerdere nota uit 2000. Een werkgroep uit de Raad van Advies heeft meegewerkt aan het concept. Deze betrokkenheid is als zeer zinvol en opbouwend beschouwd. Het concept is in de voltallige Raad van Advies besproken. Inhoudelijke aanvullingen betroffen de relatie tussen natuur en gezondheid en een waarschuwing om de balans te bewaken tussen de doelstellingen van de stichtingen en recreatie als commerciële activiteit. De zichtbaarheid van GLGK vraagt blijvend aandacht en vooral ook de ontwikkelingen die de nieuwe media hiervoor bieden. Tijdens de vergadering in december heeft de heer Ruud Collé van AdActive laten zien welke mogelijkheden er zijn. Met interesse is hiervan kennis genomen, waarbij ook is vastgesteld dat een goede procedure vereist is om de respons van de buitenwereld op de juiste wijze te hanteren. Anderzijds zien we kansen die voor uiteenlopende onderdelen van het werk kunnen worden benut. In het licht van de Meerjarenvisie 2011-2015 is de conceptnota Educatie opgesteld. Het commentaar van de Raad van Advies is in de uiteindelijke versie van de nota verwerkt. Met instemming werd kennisgenomen van het voorstel tot wijziging van de Statuten en het Reglement van de Raad van Advies. De hoofdpunten betreffen het scheiden van de functie van voorzitter van de Raad van Toezicht van de voorzitter van de Raad van Advies. Daarnaast is de omvang van de Raad vastgesteld op maximaal vijftien leden. Vanwege het aftreden van mevrouw Van Helvoirt en de heren Mudde, Nienhuis, Nijland en Scheltinga is in Mooi Gelderland en via de website een oproep gedaan voor nieuwe leden.
Directie ir. P.A. van den Tweel, tevens bestuurslid landgoed Linschoten, lid Raad van Advies landgoed Singraven
Beheer Advies Commissie Het voornemen bestond om de Beheer Advies Commissie een rol te geven bij de evaluaties van het beheer van de bezittingen. Daaraan is inhoud gegeven door de commissie te betrekken bij de uitgevoerde evaluaties van het Teeselinkven, de Tongerense Heide en de Schaffelaar. De adviezen van de commissie leverden een waardevolle bijdrage aan de discussie over de doelmatigheid van het beheer en over de haalbaarheid van de eerder gekozen doelstellingen. Ook werden de nodige adviezen gegeven over gewenste aanvullende maatregelen.
Leden Raad van Advies drs. H.A. Doek, voorzitter G.H.M. Alferink jhr. ir. W.H.J. de Beaufort H.T.H. van den Berg drs. G. Berkhout MBA BRE drs. M.C.M. Bongaerts ir. J.C. Boxem
Vermogens Beheer Commissie De Vermogens Beheer Commissie adviseert de directie en Raad van Toezicht over het ontwikkelen en wijzigen van het beleid voor het beleggingsstatuut en de uitvoering van het vermogensbeheer. De commissie bestaat uit drie leden en is zodanig samengesteld dat zo veel mogelijk disciplines zijn vertegenwoordigd die van belang zijn voor een verantwoord beheer van het vermogen. Het beleggingsprofiel van GLGK is zeer defensief. Jaarlijks wordt de portefeuille gescreend op duurzame criteria. De vastrentende waarden hebben voor 75 procent minimaal de rating AAA en voor het overige een minimale rating van AA. Eind 2011 is bij vier partijen een tender uitgezet voor de uitvoering van het vermogensbeheer. De keuze volgt begin 2012. dr. M.N.B.M. Driessen M.H.M. Gremmen ir. A.A.A. van der Linden prof. dr. J.R. ter Molen drs. C. Nobbe ir. J.H. te Paske Leden Beheer Advies Commissie prof. dr. K.V. Sykora, ´ voorzitter mw. ir. A. Bleeker dr. K.J. Canters mw. dr. C.L. van Groningen
drs. S.W. Jager ir. L.J. Keunen prof. dr. ir. G.M.J. Mohren prof. dr. J.G.M. Roelofs mw. drs. K.E. SchaffersBodenhausen dr. A.H.F. Stortelder Leden Vermogens Beheer Commissie H.C. Berends drs. A. Hogervorst J.A.F. van Osch
Jaarverslag 2011 41
Verantwoordingsverklaring Stichting Het Geldersch Landschap Het bestuur en Raad van Toezicht van Stichting Het Geldersch Landschap onderschrijft de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen en handelt overeenkomstig. In deze verantwoordingsverklaring legt het bestuur en Raad van Toezicht verantwoording af over drie algemeen geldende principes: • Onderscheid de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren. • Optimaliseer de effectiviteit en efficiency van bestedingen. • Optimaliseer de omgang met belanghebbenden.
Landgoed Staverden. Foto: KINA
Onderscheid toezicht, besturen en uitvoeren Stichting Het Geldersch Landschap heeft in haar statuten de functie ‘toezicht houden’ duidelijk gescheiden van het ‘besturen’ dan wel van de ‘uitvoering’. De stichting wordt eenhoofdig bestuurd (directeur), waarop toezicht wordt gehouden door de Raad van Toezicht. In verband met een eenhoofdig bestuur wordt de Raad van Toezicht bijgestaan door een Financiële Audit Commissie. Raad van Toezicht De Raad van Toezicht vervult de statutair vastgelegde taak van toezichthouder. Belangrijke taken zijn het toezicht op het door de directeur gevoerde beleid en goedkeuring van (meerjaren)begrotingen en jaarstukken. De Raad van Toezicht voorziet zelf in zijn vacatures. Er is een profiel opgesteld waaraan een lid moet voldoen. Benoeming geschiedt voor een termijn van vier jaar en herbenoeming is mogelijk voor maximaal een periode van vier jaar. Aftreding geschiedt conform een rooster van aftreden. Financiële Audit Commissie De Financiële Audit Commissie bestaat uit twee leden van de Raad van Toezicht en brengt alle relevante zaken ter kennis van de Raad van Toezicht. Belangrijke taken zijn het toezicht op het door de directeur gevoerde financiële beleid, kritisch beoordelen van de (meerjaren)begroting en jaarstukken en toetsing van de interne administratieve organisatie. Bestuur Het bestuur bestaat uit een eenhoofdige directie. De directie is belast met het besturen van de stichtingen. De directie bepaalt het beleid en stuurt en coördineert alle processen die het resultaat en de kwaliteit van de werkzaamheden van de stichtingen dienen. Het bestuur legt door middel van het jaarverslag en jaarrekening verantwoording af over het gevoerde beleid. Leden van de directie worden benoemd door de Raad van Toezicht.
42 Jaarverslag 2011
Naast deze bestuurlijke organen kent de stichting nog vier adviserende organen: Raad van Advies Deze raad adviseert gevraagd en ongevraagd de directie en Raad van Toezicht, met name ter zake van jaarplanrapportage, en adviseert op verzoek van de directie delen van de organisatie over alle facetten van het werk van de stichtingen. Vergadering van begunstigers Doel is het onderhouden van de band tussen de begunstigers en de stichtingen in het belang van het bereiken van de doelstellingen van de stichtingen. Beheer Advies Commissie Deze commissie adviseert gevraagd en ongevraagd de directie ter zake van beleidsnota’s, beheersvisies, ingrijpende restauraties en projecten, programmering en planning van het beheer en/of beheersmaatregelen. Vermogens Beheer Commissie Deze commissie adviseert gevraagd en ongevraagd
de directie en Raad van Toezicht ter zake van het ontwikkelen en wijzigen van het beleid voor het beleggingsstatuut en het rapporteren omtrent de uitvoering van het vermogensbeheer. Effectiviteit en efficiency van bestedingen Door het vaststellen van het meerjarenbeleidsplan en de meerjarenbegroting en de daaruit voortvloeiende jaarplannen en begrotingen geeft het bestuur richting aan de doelstellingen van de Stichting Het Geldersch Landschap. In het meerjarenbeleidsplan staan richtinggevende doelstellingen geformuleerd. Deze doelstellingen worden in het jaarplan geconcretiseerd. Vanuit het jaarplan worden per budgethouder werkplannen opgesteld waarin doelstellingen per product zijn geformuleerd. Het monitoren en evalueren van de uitvoering van processen en activiteiten vindt plaats door een kritische beoordeling van het jaarverslag door de Raad van Toezicht waarbij het jaarverslag ook getoetst wordt aan het meerjarenbeleidplan. Het managementteam monitort en evalueert de uitvoering van activiteiten en processen. De administratieve organisatie en interne controle wordt jaarlijks getoetst door de accountant. Omgang met belanghebbenden De Stichting Het Geldersch Landschap streeft naar een open dialoog met belanghebbenden die zijn onder te verdelen in vrijwilligers en medewerkers, begunstigers, schenkers, relaties, bedrijven, overheden, subsidiënten, pachters en huurders, bezoekers, natuur- en milieuorganisaties en andere betrokkenen. De inhoud en kwaliteit van de verstrekte informatie wordt door de leidinggevenden gewaarborgd. De afdeling Communicatie is verantwoordelijk voor het stroomlijnen en optimaliseren van de externe communicatie. De specifieke doelgroepen worden met diverse communicatiemiddelen geïnformeerd, zoals het kwartaalblad, het jaarverslag, de digitale nieuwsbrief, de website, persberichten en door deelname aan diverse overlegorganen en samenwerkingsverbanden. Het communicatiebeleid van de stichting is vastgelegd in het meerjarenbeleidsplan. In het communicatie- en marketingplan is het meerjarenbeleidplan nader uitgewerkt. Op de website is een samenvatting van het communicatieen marketingplan gepubliceerd. Het communicatiebeleid is erop gericht om optimale relaties te hebben met belanghebbenden en hen gericht te informeren, bijvoorbeeld over natuur- en landschapsbelangen, culturele belangen, activiteiten van de stichtingen, de ontwikkelingen in de natuurgebieden en de besteding van de ontvangen gelden. De informatieverstrekking vindt door de verantwoordelijke afdeling plaats via verschillende uitingen gericht op de relevante doelgroep, zoals beleidsnota’s, publicaties, overleggen met overheden, deelname aan netwerken en overlegorganen. Om daarnaast goed te kunnen voorzien in de informatiebehoeften van de belanghebbenden, zijn de diverse algemene communicatie-uitingen zoals kwartaalblad, folders, nieuwsbrief en website ondergebracht bij de afdeling Communicatie. De stichting beschikt over een vastgelegde procedure om eventuele klachten correct af te handelen. Tijdens de jaarlijkse begunstigersvergadering bestaat de mogelijkheid tot het stellen van vragen over het gevoerde beleid. Daarnaast wordt voeling gehouden met belanghebbenden door middel van enquêtes en evaluaties. Dit is een ingekorte versie; de volledige verantwoordingsverklaring is op te vragen bij de stichting. Jaarverslag 2011 43
Samen sterk De provincie Gelderland waardeert het werk van GLGK met substantiële bijdragen. Deze ondersteuning verzekert de continuïteit van de organisatie, waardoor de dagelijkse zorg voor onze terreinen en kastelen gewaarborgd is en de openstelling gehandhaafd kan blijven. Met incidentele provinciale subsidies worden bijzondere projecten uitgevoerd. Maar dankzij genereuze bijdragen van donateurs en bedrijven, en natuurlijk vooral ook de fondsen, slagen we erin ons bezit te verrijken en om Gelderland telkens weer mooier te maken.
IJsvogelpaar. Foto: Rob van ’t Zelfde
Nationale Postcode Loterij De komende vijf jaar kunnen we doorwerken aan een aantal projecten dankzij de toezegging van de Nationale Postcode Loterij. Die berichtte dat jaarlijks op het imposante bedrag van € 936.500 mag worden gerekend om de natuur- en cultuurhistorische waarden in Gelderland te beschermen. Hiermee kan bijvoorbeeld een grote stap gezet worden bij de herinrichting van het park van Waardenburg en Neerijnen, de restauratie van de landgoedkern van De Oorsprong en de plaatsing van de wildobservatieposten.
44 Jaarverslag 2011
Fondsen De besturen van de Stichting Gewin-Storm de Grave Fonds, het Tarel Bruins Fonds, de Stichting Spiering Fonds en de Stichting Van Ewijck Fonds zijn wij erkentelijk voor de jarenlange steun, waardoor het eigen aandeel in de kosten van uiteenlopende projecten kan worden gedekt. Om dezelfde reden zijn het Van Bruggen van Drabbe Fonds, het Fonds Tenkink Antink, de Stichting Percy Henriquez Fonds, Ars Donandi/Mevrouw Vogler Fonds, de Stichting VDU Care (Borculo) en de Stichting Van Ewijck van Oostbroek Fonds eveneens van onschatbare waarde. Het Van der Ploeg Fonds maakte het mogelijk terreinen te verwerven. In vele opzichten en al vele jaren is het Prins Bernhard Cultuurfonds ons tot grote steun geweest.
Voor een eerste ondersteuning bij de aankoop van het zestiende-eeuwse kinderportret van Catharina van Arkel voor kasteel Ammersoyen en de achttiende-eeuwse zilveren sauskommen voor kasteel Cannenburch konden we met succes een beroep doen op het BankGiro Loterij Aankoopfonds van de Vereniging Rembrandt. De besturen van de Stichting Martens van Sevenhoven, de Ridderschap Gelderland, de Bredius Stichting, Stichting dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds en de M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting maakten door hun toezeggingen het besluit tot aankoop mogelijk, terwijl het VSBfonds voor een aanzienlijk deel de financiering van de sauskommen verzekerde. Om het kinderportret te laten terugkeren naar de oorspronkelijke plaats werd bovendien een actie onder donateurs gestart, die een substantieel bedrag opleverde. Dankzij het familiefonds Hurgronje kwam een zeventiende-eeuws wapenbord van Alerdt Hacfort, geboren op Ter Horst, in beheer bij Geldersche Kasteelen. Een soepterrine, die als doopfont heeft dienstgedaan, werd bij die gelegenheid door de erfgenamen geschonken. Donateurs en bedrijven In Mooi Gelderland besteedden we aandacht aan de vele financiële bijdragen van verschillende herkomst en aanleiding. We werden deelgenoot van bijzondere gebeurtenissen, verjaardagen en jubilea, waarbij verzocht werd om een donatie ter ondersteuning van ons werk. Mevrouw M. van Os uit Ede bijvoorbeeld doneerde ter gelegenheid van haar vijftigste verjaardag € 5.000. Verenigingen, serviceclubs en bedrijven ondersteunen ons op uiteenlopende manieren. De Rotary Bergh adopteerde kalfjes van de brandrode runderen en Helicon Opleidingen maakte aan ons een bedrag over in plaats van de gebruikelijke kerstpakketten uit te geven. Doelgerichte giften De doelgerichte giften vormen een belangrijke aanvulling op het projectenbudget. De heer ir. J.J. Westra kan zijn
naam al aan een aantal projecten verbinden, het meest recentelijk aan de restauratie van de klok in het koetshuis op Biljoen. De familie Jonasse uit Nunspeet doneerde een walnootboom voor de Lichtenbeek. Conservering van foto’s in het historische interieur van huis Verwolde kon worden uitgevoerd dankzij de heer R.J.L. Ligthelm uit Rotterdam. De start van de restauratie van de ijzertijdboerderij is te danken aan de provincie en de Nationale Postcodeloterij, maar de publieksvoorziening komt tot stand dankzij een particuliere gift. Deze is afkomstig van de heer P. Strijland, die graag behulpzaam wilde zijn bij het uitdragen van de kennis over de geschiedenis van het terrein bij Wekerom. Schenkingen Ook ontvangen we bijzondere giften in natura of bruiklenen, variërend in omvang en waarde. We zijn natuurlijk erg ingenomen met de schenking door de heer en mevrouw De Koster-Van Rijckevorsel van de uitzonderlijke Ter Borch-portretten op Zypendaal, maar ook met het historische wapentuig van het Van Bruggen van Drabbe Fonds, dat nu op kasteel Ammersoyen te zien is. Soms blijkt pas veel later dat een weldoener een specifiek doel wil bijdragen. Legaten Indrukwekkend zijn de legaten, die we ook in 2011 jaar weer mochten ontvangen. Uit Barneveld ontvingen we bijvoorbeeld uit een nalatenschap een bedrag voor het landgoed de Schaffelaar. Mevrouw Jacoba Elisabeth Kolff schonk tijdens haar leven een Duits bureau voor kasteel Rosendael en andere prachtige voorwerpen. Zij benoemde GLGK tot haar enig erfgenaam met de opdracht deze nalatenschap ten goede te laten komen aan de kastelen. Wij zijn trots op het vertrouwen in onze organisatie en vervullen deze opdracht graag.
Jaarverslag 2011 45
Blijvend in beweging ‘Blijvend in beweging’ is het thema van ons jaarplan 2012. Dat is nodig in een tijd waarin veel verandert en waarin de nodige onzekerheid is. De doorwerking van de rijksbezuinigingen, de gevolgen van de nieuwe Wet natuur en het herijken van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) stellen ons voor nieuwe uitdagingen en hebben invloed op ons streven naar meer onafhankelijkheid en het versterken van ons draagvlak in Gelderland, zowel politiek-bestuurlijk als onder de bewoners. Door ambities te handhaven, meer in de tijd te zetten, nog efficiënter te werken, inkomsten te verhogen en organisatieveranderingen door te voeren, spelen we in op deze nieuwe realiteit. Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen staat er als organisatie niet slecht voor!
Xxxxxxxxxxxxx xxxxxxxx
Beekoeverlibel. Foto: KINA
Verslaglegging Stichting Het Geldersch Landschap De verslaggevende eenheid Stichting Het Geldersch Landschap gecombineerd bestaat uit de volgende stichtingen: • Stichting Het Geldersch Landschap • Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen • Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen • Stichting Vrienden van Kastelen.
Meer draagvlak Het verkrijgen van meer draagvlak in de Gelderse samenleving is een belangrijke blijvende doelstelling. Onze driejarige wervingscampagne ronden we in 2012 in de Achterhoek af. Een goede herkenbaarheid, structurele zichtbaarheid en mooie (belevings)programma’s leveren waardering voor het werk van GLGK op. Zonder die waardering zal het ons niet lukken om nieuwe donateurs aan ons te binden. Daarnaast zullen we stevig inzetten op het behoud van bestaande donateurs en bedrijfsrelaties. Tot slot zal in 2012 worden gestart met de Grote-geverscampagne, gericht op fondsenwerving voor bijzondere projecten.
Foto: Marc Pluim
Organisatieverandering en projecten Blijvend in beweging zullen we in 2012 ook zijn waar het gaat om doorvoeren van gewenste en noodzakelijke organisatieveranderingen. Uiterlijk 1 september 2012 gaat de nieuwe organisatiestructuur van start. In 2012 zullen tal van projecten worden uitgevoerd, waarvoor het ILG-contract nog steeds de motor is. Het aantal lopende projecten is indrukwekkend. De omvang van grote integrale projecten neemt echter af. De meest in het oog springende projecten zijn stuifzandherstel Wekeromse Zand, landgoed Neerijnen-Waardenburg en De Oorsprong. In bouwkundig opzicht gaat,
naast regulier onderhoud, de meeste aandacht uit naar projecten als kasteel Biljoen, schaapskooi De Dellen, de ruïne Batenburg en de toren van Wisch.
GLGK staat als organisatie, ook in deze tijd! Met onze medewerkers, vrijwilligers en met de hartverwarmende steun van de Gelderse bevolking gaan we met vertrouwen de uitdagingen van het nieuwe jaar aan! Peter van den Tweel, directeur
Stichting Het Geldersch Landschap statutaire naam: Stichting Het Geldersch Landschap vestigingsplaats: Arnhem rechtsvorm: stichting Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen statutaire naam: Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen vestigingsplaats: Arnhem rechtsvorm: stichting
Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen statutaire naam: Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen vestigingsplaats: Arnhem rechtsvorm: stichting Stichting Vrienden van Kastelen statutaire naam: Stichting Vrienden van Kastelen vestigingsplaats: Arnhem rechtsvorm: stichting Jaarverslag 2011 47
Thema Jaarplan 2012: Blijvend in beweging
48 Jaarverslag 2011
