Jaarverslag 2012 Stichting Het Utrechts Landschap – Appendix Algemene informatie Stichting Het Utrechts Landschap is een stichting die haar zetel heeft te De Bilt. De hoofddoelstelling van het Utrechts Landschap wordt als volgt beschreven in de statuten: “Het doel van de stichting is het bevorderen van het behoud van het natuur- en landschapsschoon en cultuurhistorie in de provincie Utrecht, waaronder de instandhouding en het beheer van rijksmonumenten in eigendom. Onder natuur- en landschapsschoon en cultuurhistorie wordt verstaan al datgene wat tot de aantrekkelijkheid van het landschapsbeeld bijdraagt, waartoe mede kunnen worden gerekend de merkwaardigheden op het gebied der natuurhistorie en de voortbrengselen van menselijke werkzaamheid, welke door hun vorm, ligging of ouderdom de waarde van het landschapsbeeld verhogen.” Belangrijkste instrument om deze doelstelling te realiseren is verwerving van natuurgebieden en daaraan gerelateerd cultureel erfgoed. De bezittingen worden beheerd en onderhouden en waar mogelijk opengesteld voor publiek. In aanvulling hierop komt het Utrechts Landschap op voor de belangen van natuur, landschap en erfgoed in de provincie Utrecht. De verwerving is grotendeels gericht op realisering van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS); een samenhangend netwerk van natuurgebieden in Nederland. Het beleidskader voor deze EHS is vastgelegd door Rijk en Provincie. De wijze van beheer is in hoofdlijnen vastgelegd in de Beheervisie van het Utrechts Landschap, die in 2012 is vastgesteld. Deze hoofdlijnen worden vertaald naar beheerplannen voor de afzonderlijke natuurgebieden. In de periode 2008-2012 zijn voor alle terreinen beheerplannen opgesteld. Het Utrechts Landschap komt op voor de belangen van natuur en landschap in de provincie Utrecht en probeert de besluitvorming te beïnvloeden. Soms reactief, zoals bij de aanleg van nieuwe snelwegen die de natuur doorsnijden. Maar bij voorkeur initiërend, door zelf met visies te komen die meerwaarde hebben voor natuur en landschap, maar ook oog hebben voor andere belangen. Voorbeelden van de afgelopen tien jaren zijn de visies ‘Heel de Heuvelrug’, ‘Venster op de Vallei’ (oostzijde Amersfoort), ‘Hart van de Heuvelrug’ en ‘Stichtse Lustwarande’. Stichting Het Utrechts Landschap behartigt tevens de belangen van een aantal molens in de provincie Utrecht. De molens zijn eigendom van Stichting De Utrechtse Molens; het beheer van de molens en de belangenbehartiging worden uitbesteed aan het Utrechts Landschap. Stichting De Utrechtse Molens is een zelfstandige stichting, met een eigen begroting en eigen werkplan, en heeft geen eigen personeel in dienst. Beide stichtingen hebben een eigen bestuur en raad van toezicht; deze waren in 2012 in personele samenstelling identiek. Sinds september 2011 beheert Stichting Het Utrechts Landschap tevens het kasteel, de bijgebouwen en de gronden van Stichting Kasteel Loenersloot. Net als Stichting De Utrechtse Molens is Stichting Kasteel Loenersloot een zelfstandige stichting die geen eigen personeel in dienst heeft. Ook deze stichting heeft een eigen bestuur en raad van toezicht, die in 2012 in personele samenstelling identiek waren aan die van Stichting Het Utrechts Landschap en Stichting De Utrechtse Molens.
De directie van Stichting Het Utrechts Landschap bestaat uit een directeur-rentmeester: ir. M.J. Glastra (tot 1 juni 2012) mw. drs. S.G. van Dockum (vanaf 1 oktober 2012) In de periode van 1 juni tot 1 oktober 2012 trad mw. drs. A.H. Geessink (hoofd afdeling strategie en beleid) op als waarnemend directeur. Het Bestuur wordt gevormd door: drs. M. Kortbeek, voorzitter mw. mr. I.M. Duyverman, secretaris drs. ing. H. Nagel, penningmeester (tot sept. 2012) P. Snikkers, penningmeester (vanaf sept. 2012) prof. dr. O.A.L.C. Atzema, lid mw. drs. S.G. van Dockum (tot mei 2012), lid mr. ing. J.A. Jansens van Gellicum, lid ir. R.F.C. Stroink, lid De Raad van Toezicht bestaat uit: R.C. Robbertsen, voorzitter lid tot sept. 2012: lid vanaf sept. 2012: dr. A. Barendregt prof. ir. N.D. van Egmond ir. M.J.J. Bielders drs. ing. H. Nagel ir. I.J. de Boer ir. K. Strijbis mr. E.L.A. van Emden mr. H.A.E. Uniken Venema mr. M.F. Evelein ir. A. Grijns mw. dr. M.J. Kooistra mw. mr. C. Montauban van Swijndregt-van Marwijk Kooy W.A. van Ommeren ir. D.F. Sijmons ir. S. Thijsen mw. drs. K.M. Veenland-Heineman ir. D. Vergunst drs. C.J.G.M. de Vet mr. W. Vink drs. ing. H.Th.J. Vulto Een kopie van de statuten van Stichting Het Utrechts Landschap is op te vragen via e-mail:
[email protected]. In 2012 heeft een statutenwijziging plaatsgevonden.
Informatie over activiteiten en financiële positie De activiteiten van het Utrechts Landschap zijn te verdelen in de volgende categorieën: 1. aankoop van natuurgebieden en cultureel erfgoed 2. beheer van natuurgebieden (waaronder inrichting en openstelling) 3. onderhoud van gebouwen 4. publieksvoorlichting en communicatie 5. planvorming en belangenbehartiging
Aard en omvang van de aankopen wisselt van jaar tot jaar. Aankopen binnen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) worden deels gesubsidieerd door Provincie; met daarbij soms ook een eigen bijdrage. Verwervingen buiten de EHS vinden plaats met inzet van eigen middelen, vaak verkregen uit fondsen of legaten. De overige activiteiten worden gefinancierd met: 1. donaties (Beschermers en bedrijfsvrienden) en legaten 2. fondsen (waaronder de Nationale Postcode Loterij) 3. subsidies (reguliere subsidies voor beheer en onderhoud; exploitatiesubsidie van Provincie Utrecht; projectsubsidies) 4. eigen inkomsten (exploitatie gebouwen, verkoop producten, etc.) Het Utrechts Landschap is primair een uitvoeringsorganisatie. Dat betekent dat ontvangen gelden voor een belangrijk deel worden besteed aan de eigen werkorganisatie (terreinbeheer, gebouwenonderhoud, publieksvoorlichting, etc.). Daarnaast vindt uitbesteding plaats, met name bij de grotere projecten die het reguliere beheer en onderhoud overstijgen. Een deel van de panden van het Utrechts Landschap is uitgegeven in erfpacht. Gestreefd wordt naar een reservering van € 10 miljoen voor de terugkoopverplichting ten aanzien van deze panden. Daarnaast wordt gestreefd naar een continuïteitsreserve van € 5 miljoen. Uit de jaarrekening 2011 blijkt dat nog niet wordt voldaan aan beide doelstellingen; de jaarrekening 2012 moet nog worden opgesteld maar zal hetzelfde laten zien.
Informatie met betrekking tot directie, het bestuur en het toezichthoudend orgaan Het Bestuur heeft de eindverantwoordelijkheid voor de programma’s en activiteiten van de stichting. De (dagelijkse) leiding en de uitvoering hiervan delegeert het Bestuur aan de directeur-rentmeester. Het Bestuur is verantwoording schuldig aan de Raad van Toezicht. Leden van Bestuur en Raad van Toezicht ontvangen geen vergoeding voor hun werkzaamheden. Bezoldiging van de directie vindt plaats binnen de kaders van de CAO Bos en Natuur. Het Bestuur bestaat uit ten minste vijf en ten hoogste zeven natuurlijke personen, die op voordracht van het Bestuur door de Raad van Toezicht worden benoemd. Bestuursleden worden benoemd voor een termijn van vier jaar met de mogelijkheid tot herbenoeming voor nog eens vier jaar. De samenstelling van het Bestuur is gericht op een goede spreiding van relevante deskundigheid (juridisch, financieel, inhoudelijk en strategisch). Het Bestuur vergadert circa 8 maal per jaar. De leden van het Bestuur hebben de volgende (hoofd)functies: drs. M. Kortbeek: voorzitter Kamer van Koophandel Utrecht mw. mr. I.M. Duyverman: notaris te Utrecht drs. ing. H. Nagel: directeur Rabobank Utrecht e.o. P. Snikkers: directeur vastgoed en groepszaken De Stiho Groep mr. ing. J.A. Jansens van Gellicum: directeur 't Schoutenhuis te Woudenberg mw. drs. S.G. van Dockum: directeur Het Utrechts Archief (tot 1 okt. 2012) prof. dr. O.A.L.C. Atzema: hoogleraar Universiteit Utrecht, faculteit Geo-wetenschappen ir. R.F.C. Stroink: oprichter en grootaandeelhouder TCN Property Projects
De Raad van Toezicht bestaat uit 5 leden, die door de Raad van Toezicht worden benoemd. Zij kiezen uit hun midden een voorzitter. Leden van de Raad van Toezicht worden benoemd voor een termijn van vijf jaar met de mogelijkheid tot herbenoeming voor nog eens vijf jaar. Ook binnen de RvT wordt een spreiding in expertise nagestreefd (bestuurlijk, juridisch, financieel, organisatiekunde, natuur/ landschap en erfgoed). De Raad vergadert ten minste 2 maal per jaar, of vaker wanneer zo de Raad dit zelf wenselijk acht. De leden van de Raad van Toezicht hebben de volgende (hoofd)functies: R.C. Robbertsen:
Commissaris van de Koningin in Utrecht
dr. A. Barendregt: ir. M.J.J. Bielders: ir. I.J. de Boer: mr. E.L.A. van Emden: mr. M.F. Evelein: ir. A. Grijns: mw. dr. M.J. Kooistra:
docent Universiteit Utrecht, faculteit Geo-wetenschappen oud-voorzitter Kamer van Koophandel Utrecht e.o. programmadirecteur Ruimte voor de Rivier advocaat Bosselaar & Strengers advocaten fiscalist ING Groep Corporate Tax Department oud-directeur Directie Noord-West, Ministerie LNV wetenschappelijk onderzoeker Alterra Wageningen; consul (vrijwilliger) bij Stichting Het Utrechts Landschap mw. mr. C. Montauban van Swijndregt-van Marwijk Kooy: secretaris Stichting Vrienden Landgoed Vollenhoven: Stichting Administratiekantoor Landgoed Vollenhoven W.A. van Ommeren: oud-huisarts te Elst (U) ir. D.F. Sijmons: landschapsarchitect H+N+S Landschapsarchitecten ir. S. Thijsen: voorzitter Raad van Bestuur Grontmij mw. drs. K.M. Veenland-Heineman: medewerkster Bureau voor Bouwhistorie en Architectuurgeschiedenis ir. D. Vergunst: oud-dijkgraaf Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden drs. C.J.G.M. de Vet: oud-burgemeester van Gemeente Leusden; lid directieraad Vereniging Nederlandse Gemeenten mr. W. Vink: partner maatschap Van Benthem & Keulen Advocaten drs. ing. H.Th.J. Vulto: actief in landbouworganisaties, landinrichtingscommissies prof. ir. N.D. van Egmond: drs. ing. H. Nagel: ir. K. Strijbis: mr. H.A.E. Uniken Venema:
hoogleraar Universiteit Utrecht, faculteit Geo-wetenschappen directeur Rabobank Utrecht e.o. particulier, voormalig commercieel directeur van Movares president Rechtbank Utrecht
Verslag toezichthoudend orgaan De Raad van Toezicht is belast met het toezicht op het beleid van het Bestuur. De Raad kwam in 2012 vier maal bijeen. Bij deze vergaderingen was tevens het Bestuur aanwezig. Alle aankopen in 2012 zijn voorgelegd aan de Raad van Toezicht en goedgekeurd. Het door het Bestuur opgestelde jaarverslag en jaarrekening voor 2012 is goedgekeurd door de Raad van Toezicht. Verder werd een aantal belangrijke onderwerpen besproken, zoals de omvangrijke restauratie van Kasteel Loenersloot, het meerjarenbeleidsplan, de wisselingen in directie en Bestuur en de veranderende rol van de Raad van Toezicht zelf, met de daarbij horende statutenwijziging.
Toekomst Kerntaken van het Utrechts Landschap zijn beheer, onderhoud en openstelling van de natuurgebieden en historische gebouwen. Ten aanzien van deze kerntaken wordt gewerkt aan een meer planmatige aanpak, met een complete reeks beheerplannen voor de natuurgebieden en een meerjarenonderhoudsprogramma voor de gebouwen. Het Utrechts Landschap neemt een actieve houding aan ten aanzien van verwerving. Inzet daarbij is volledige realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur binnen de daarvoor gestelde termijnen. Het tempo van verwerving blijft achter bij de planning ten aanzien van de Ecologische Hoofdstructuur; vanuit bezuinigen op het natuurbeleid heeft een herijking van de EHS plaatsgevonden. Verwerving is niet alleen gericht op natuurgebieden; ook cultureel erfgoed komt in aanmerking voor verwerving. het Utrechts Landschap richt zich daarbij primair op het ensemble van gebouwd erfgoed en het omringende landschap. Het Utrechts Landschap zal de komende jaren op beperkte schaal activiteiten gaan ontplooien op het raakvlak van natuur en cultuur. Steenfabriek De Bosscherwaarden bij Wijk bij Duurstede vormt daarbij een belangrijke locatie, maar ook in andere terreinen, zoals de voormalige Vliegbasis Soesterberg, vormt de natuur een prachtig podium voor voorstellingen op het vlak van theater en muziek. Met dergelijke activiteiten kunnen nieuwe doelgroepen betrokken worden bij natuur en landschap in de provincie Utrecht. Voor al zijn activiteiten is het Utrechts Landschap afhankelijk van bijdragen van overheden, particulieren, bedrijven en fondsen. Het werven van financiële middelen is van groot belang voor continuering en uitbreiding van de activiteiten van het Utrechts Landschap. Dit zal de komende jaren alle aandacht krijgen.
Verantwoordingsverklaring Het Bestuur van Stichting Het Utrechts Landschap onderschrijft de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen en handelt overeenkomstig. In deze verantwoordingsverklaring legt het Bestuur verantwoording af over drie algemeen geldende principes: 1. Onderscheid de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren 2. Optimaliseer de effectiviteit en efficiency van bestedingen 3. Optimaliseer de omgang met belanghebbenden 1.
Onderscheid toezicht houden, besturen en uitvoeren
Stichting Het Utrechts Landschap is een stichting met een Raad van Toezicht, een Bestuur en een werkorganisatie, geleid door de directie. Toezicht houden De Raad van Toezicht benoemt de leden van het Bestuur en ziet toe op het beleid van het Bestuur. Het toezicht richt zich primair op: 1. verwerving en vervreemding 2. financieel beleid 3. strategie Ad 1: verwerving en vervreemding Verwerving is voor Het Utrechts Landschap het belangrijkste instrument om tot realisering van de doelstelling te komen. Elke verwerving, maar ook eventuele vervreemdingen (inclusief uitgifte in erfpacht), dienen door de Raad van Toezicht te worden goedgekeurd. Ad 2: financieel beleid Alle financiële jaarstukken (begroting, jaarrekening) en de meerjarenbegroting dienen door de Raad van Toezicht te worden goedgekeurd. Ad 3: strategie Strategische documenten als het meerjarenbeleidsplan, de beheervisie voor alle terreinen van Het Utrechts Landschap, het jaarverslag en integrale gebiedsvisies, worden besproken en vastgesteld door de Raad van Toezicht. De Raad van Toezicht bestaat uit ten minste drie natuurlijke personen die door de Raad van Toezicht worden benoemd. Het aantal leden wordt door de Raad van Toezicht zelf bepaald. De Raad van Toezicht vormt een afspiegeling van het maatschappelijk speelveld waarin Het Utrechts Landschap opereert. In de Raad van Toezicht zijn vertegenwoordigers aanwezig vanuit openbaar bestuur (gemeenten, waterschappen, Rijkswaterstaat), particuliere grondeigenaren, vrijwilligers, wetenschap en bedrijfsleven. Besturen Het Bestuur heeft de eindverantwoordelijkheid voor alle activiteiten van de stichting. Het Bestuur vergadert in principe maandelijks; in de praktijk gaat het om ca. 10 vergaderingen per jaar. Het Bestuur bespreekt de hoofdlijnen van het beleid, stelt deze vast en legt ze voor aan de Raad van Toezicht. Daarnaast bespreekt het Bestuur met de directie de vertaling van het beleid naar concrete activiteiten van Het Utrechts Landschap. Dit vindt primair plaats via het jaarlijkse werkplan dat door de directie aan het Bestuur ter goedkeuring wordt voorgelegd. Daarnaast worden lopende strategische zaken besproken, zoals (potentiële) aankopen en strategische projecten die een bestuurlijke component hebben.
Het Bestuur bestaat uit ten minste vijf en ten hoogste zeven natuurlijke personen, die op voordracht van het Bestuur door de Raad van Toezicht worden benoemd. Bestuursleden worden benoemd voor een termijn van vier jaar met de mogelijkheid tot herbenoeming voor nog eens vier jaar. De samenstelling van het Bestuur is gericht op een goede spreiding van relevante deskundigheid (juridisch, financieel, inhoudelijk en strategisch). Het Bestuur is verantwoording schuldig aan de Raad van Toezicht en legt door middel van een jaarverslag en een jaarrekening verantwoording af aan de Raad van Toezicht. Uitvoeren De dagelijkse leiding over de werkorganisatie en de uitvoering van activiteiten delegeert het Bestuur aan de directeur-rentmeester. Deze is gemandateerd om binnen het kader van de begroting verplichtingen aan te gaan. Voor het aangaan van verplichtingen die niet binnen de kaders van de begroting vallen, is een limiet vastgesteld. De directie zorgt voor de aansturing van de verschillende afdelingen en de onderlinge afstemming. 2.
Optimaliseren van de effectiviteit en efficiency van bestedingen
Het Utrechts Landschap is primair een uitvoeringsorganisatie. Dat betekent dat ontvangen gelden voor een belangrijk deel worden besteed aan de eigen werkorganisatie (terreinbeheer, gebouwenonderhoud, publieksvoorlichting, etc.). Daarnaast vindt uitbesteding plaats, met name bij de grotere projecten die het reguliere beheer en onderhoud overstijgen. De realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (Rijks- en provinciaal beleid) geeft in belangrijke mate richting ten aanzien van de activiteiten van Het Utrechts Landschap op het vlak van aankoop, inrichting en beheer van natuur, zowel beleidsmatig als financieel (subsidies). Ook de belangenbehartiging is in belangrijke mate gericht op het daadwerkelijk realiseren van deze Ecologische Hoofdstructuur. Om de effectiviteit en efficiency van de bestedingen ten behoeve van het reguliere beheer te optimaliseren, worden voor alle terreinen beheerplannen gemaakt en voor de gebouwen meerjarenonderhoudsprogramma’s. Parallel daaraan wordt een planning gemaakt voor projecten die het reguliere beheer en onderhoud overstijgen. Deze plannen, programma’s en projecten worden vertaald naar budgetten en tijdsbesteding en vervolgens gemonitord. Deze werkwijze wordt fasegewijs ingevoerd en zal in 2011 volledig zijn geïmplementeerd. Voor de activiteiten op het vlak van communicatie en planvorming worden strategische visies gemaakt die vertaald worden naar activiteiten en projecten. Voor de activiteiten van het Utrechts Landschap wordt jaarlijks een werkplan gemaakt. Tot op heden was dit werkplan vooral gericht op de Provincie om verantwoording te geven voor de provinciale exploitatie- en beheersubsidie. Met ingang van 2010 heeft het werkplan betrekking op het totaal aan activiteiten, inclusief het reguliere beheer en onderhoud. In meerjarenbeleidsplannen worden nieuwe accenten en speerpunten gesignaleerd die vertaald worden naar de werkplannen. Interne afstemming is van groot belang om tot een effectieve en efficiënte besteding van middelen te komen. Dit vindt plaats binnen de verschillende afdelingen, op projectniveau en op managementniveau.
3.
Omgang met belanghebbenden
Ten aanzien van de activiteiten van Het Utrechts Landschap kunnen de volgende categorieën belanghebbenden onderscheiden worden: 1. flora en fauna 2. inwoners en bezoekers van provincie Utrecht 3. Beschermers en bedrijfsvrienden van Het Utrechts Landschap 4. vrijwilligers van Het Utrechts Landschap 5. externe relaties (overheden, organisaties en bedrijven) 6. fondsen Een goede omgang met belanghebbenden is cruciaal voor het realiseren van de doelstellingen van Het Utrechts Landschap. Per categorie wordt deze omgang kort toegelicht. Ad 1: flora en fauna Belangrijke doelstelling van Het Utrechts Landschap is het bieden van leefruimte aan wilde planten en dieren. Planten en dieren zijn voor hun voortbestaan afhankelijk van Het Utrechts Landschap en collega-organisaties en daardoor direct belanghebbend. Beheer en inrichting zijn gericht op verbetering van de condities voor flora en fauna. Voor alle terreinen van Het Utrechts Landschap bestaat een monitoringsprogramma om de ontwikkelingen ten aanzien van flora en fauna op de voet te volgen. Daarnaast wordt gewerkt met gedragscodes voor zorgvuldig natuur- en bosbeheer. Ad 2: inwoners en bezoekers van provincie Utrecht Alle terreinen van Het Utrechts Landschap zijn opengesteld. Aanvullend worden activiteiten georganiseerd om bezoekers van terreinen op een bijzondere manier natuur en landschap te laten beleven. Het gaat om excursies, vaarten en speciale activiteiten voor de jeugd. In de terreinen wordt door middel van borden en kleinschalige informatiecentra informatie gegeven over het betreffende gebied en activiteiten van Het Utrechts Landschap. Ad 3: Beschermers en bedrijfsvrienden Beschermers worden actief betrokken bij de activiteiten van Het Utrechts Landschap. Het kwartaaltijdschrift speelt daarbij een belangrijke rol. Aanvullend worden jaarlijkse specifieke beschermersactiviteiten aangeboden, waaronder excursies. Voor de bedrijfsvrienden wordt jaarlijks een themaavond gehouden waarin actuele zaken besproken worden. Ad 4: vrijwilligers van Het Utrechts Landschap Bij Het Utrechts Landschap zijn bijna 400 vrijwilligers actief. Zij spelen een belangrijke rol bij de ontvangst van publiek in de terreinen en informatiecentra van Het Utrechts Landschap. Daarnaast zijn ze betrokken bij het beheer van de terreinen en het werven van Beschermers. Er is een actief vrijwilligersbeleid om de vrijwilligers een duidelijk plek binnen de organisatie te geven. Ad 5: externe relaties Het Utrechts Landschap opereert in een netwerk van vele overheden en andere organisaties en investeert hier veel tijd in. Samenwerking met andere provinciale landschappen vindt plaats onder coördinatie van De 12 Landschappen. Binnen de provincie Utrecht bestaat een intensieve samenwerking met collega-natuurorganisaties. Het Utrechts Landschap is vertegenwoordigd in verschillende gebiedsprocessen en de bijbehorende overlegstructuren. Er bestaat een intensieve relatie met Provincie Utrecht, zowel op ambtelijk als op bestuurlijk niveau.
Ad 6: fondsen Fondsen zijn noodzakelijk voor de financiering van projecten. Contacten met de Nationale Postcode Loterij en VSBfonds verlopen via De12Landschappen. Met overige fondsen onderhoudt Het Utrechts Landschap rechtstreekse contacten. Het Utrechts Landschap staat open voor ideeën en suggesties van belanghebbenden. Op het vlak van het terreinbeheer vinden deze contacten plaats met de boswachters. Ten aanzien van de belangenbehartiging heeft de afdeling planvorming [m.i.v. 2013: afdeling strategie en beleid] veel contacten met lokale groepen en deskundigen. Klachten ten aanzien van het terreinbeheer worden afgehandeld via het hoofd terrein-beheer. Klachten over de strategische keuzes van Het Utrechts Landschap worden afgehandeld door de afdeling planvorming.
Deze verantwoordingsverklaring is in augustus 2009 goedgekeurd door het Bestuur en in september 2009 door de Raad van Toezicht van Stichting Het Utrechts Landschap.
