Stichting Het Drentse Landschap

Jaarverslag 2014 Stichting Het Drentse Landschap

Stichting Het Drentse Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 Fax (0592) 31 80 89 [email protected] www.drentslandschap.nl Facebook: www.facebook.com/drentslandschap

Inhoud

1 Voorwoord Van de directie 3 Verslag van de Raad van Toezicht 5 2

Natuur en landschap Externe belangenbehartiging 7 Projectontwikkeling Natuur en Landschap 11 Grondverwerving 13 Onderzoek en beheerevaluatie 14 Beheer natuurgebieden 16

3

Cultureel erfgoed Belangenbehartiging 19 Projectontwikkeling 21 Gebouwenbeheer 22 Cultuurhistorie 24 Stichting Oude Drentse Kerken 26 Stichting Drentse Boerderijen 29

4

Verankering in de samenleving Projectontwikkeling 31 Steun 32 Maatschappelijk draagvlak 34

5

Personeel en Organisatie Organisatieontwikkelingen 39

6

Jaarrekening 2014

Bijlagen Bijlage 1 Samenstelling bestuur WAC 74 Bijlage 2 Samenstelling personeel 76 Bijlage 2a Organisatieschema Stichting Het Drentse Landschap 78 Bijlage 3 Oppervlakte natuurgebieden in hectaren 80 Bijlage 4 Overzicht archeologische objecten 81 Bijlage 5 Overzicht beelden en zwerfstenen in eigendom 82 Bijlage 6 Gebouwen 83 Bijlage 7 Deelname aan overlegstructuren 86 Bijlage 9 Lijst met afkortingen 88

Colofon Uitgave Stichting Het Drentse Landschap Assen, april 2015 Fotografie Omslag Pag. 2 Pag. 3 Pag. 7 Pag. 10-11 Pag. 12 Pag. 13 Pag. 14-15 Pag. 16 Pag. 17 Pag. 18 Pag. 20 Pag. 22-23 Pag. 24-25 Pag. 27 Pag. 28-29 Pag. 30 Pag. 31 Pag. 33 Pag. 36-37 Pag. 38 Pag. 40 Pag. 40-43 Pag. 73

Harrie Cock Geert de Vries Harrie Cock Sake Elzinga Henk Jan Kievit Eric Wanders Hans Dekker Hennie Leijtens Geert de Vries Jaap de Vries Sake Elzinga Sake Elzinga Sake Elzinga Frans de Vries Hans Dekker Sake Elzinga Johan Schurer Geert de Vries Ruud Ploeg Sake Elzinga Ron Soenveld Frits van Dalen Jaap de Vries Hanna Schipper

Grafische verzorging Drukkerij Van Gorcum

Jaarverslag 2014 Stichting Het Drentse Landschap

Missie Stichting Het Drentse Landschap is opgericht op 11 juni 1934 en wil ervoor zorgen dat Drenthe mooi en leefbaar blijft. Dat doet men door het aankopen en goed beheren van (natuur)terreinen en cultureel historisch waardevolle objecten zoals boerderijen en kerken en door het geven van educatie en voorlichting over de waarde van natuur, landschap en erfgoed. Strategisch beleid Het Drentse Landschap vindt een groot draagvlak voor de bescherming van natuur, het landschap en de cultuur in Drenthe belangrijk. Daarom opereert ze op veel verschillende werkvelden en zal ze zonodig haar werkveld verbreden. Op deze wijze wil de organisatie haar positie in de sectoren natuurbeheer en cultureel erfgoed versterken zowel bij de politiek, de overheden, aanverwante organisaties en de Drentse bevolking. Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van: • Stichting Drentse Boerderijen • Stichting Oude Drentse Kerken • Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds Dit jaarverslag is opgesteld volgens de Richtlijn van de Raad voor de Jaarverslaggeving en voldoet daarmee aan de eisen van het CBF-keur.

Stichting Het Drentse Landschap Kloosterstraat 5 9401 KD Assen www.drentslandschap.nl

Voorwoord De ontwikkeling van Het Drentse Landschap naar een Drentse trustorganisatie heeft zich ook in 2014 doorgezet. De stichting merkt dat ze door zowel particulieren, organisaties en overheden wordt benaderd met vragen over het erfgoed. Dit heeft ertoe geleid dat er binnen de stichting een vierde sector is toegevoegd: de sector Erfgoed.

1

2

Van de directie 2014 stond vooral in het teken van veel nieuwe visies voor het natuurbeleid. De onzekerheid over het effect van dit nieuwe beleid, zorgde ervoor dat Het Drentse Landschap alleen door de inzet van eigen middelen 44 hectare kon verwerven. Helaas zag de stichting in haar jubileumjaar ook voor het eerst in haar geschiedenis de achterban licht dalen. Daartegenover staat gelukkig dat de groei van legaten, giften en schenkingen nog steeds doorgaat. Algemene ontwikkelingen Toekomstvisie Bij de stichting is er een generatiewisseling op komst. Veel medewerkers uit het begin jaren ‘80 zullen over een aantal jaren met pensioen gaan. Een goed moment om stil te staan bij de toekomst en deze vernieuwend vorm te geven. Daarom is een visie Op weg naar 2020 opgesteld. Kernzaken zijn: professionalisering, vergroten efficiency, competenties, managementkwaliteiten, beïnvloedend vermogen, terugbrengen van onze kosten en verhogen opbrengsten. Een en ander is uitgewerkt in plannen per sector. Overdracht Spaarbankbos Het college van B&W van Hoogeveen heeft in 2014 het Spaarbankbos verkocht aan Het Drentse Landschap. Het bos van 80 hectare blijft de functie van een openbaar recreatiebos behouden. Ook de trimbaan blijft gehandhaafd. De stichting is zeer ingenomen met de verwerving van het Spaarbankbos omdat het bijna nooit meer voorkomt dat er een relatief oud bos van deze omvang kan worden aangekocht. De aankoop was mede mogelijk dankzij een schenking van TVM. Met de aankoop van het Spaarbankbos wordt ook nog eens een prachtig gebaar naar de inwoners van Hoogeveen gemaakt omdat het voortbestaan ervan nu gegarandeerd wordt. Het Drentse Landschap zal het beheer van het bos voortzetten op de manier zoals de gemeente dat tot nu toe gedaan heeft. Hunzevisie 2030 De stichting heeft samen met Het Groninger Landschap, het WNF en de Natuur- en Milieufederaties Drenthe en Groningen de Hunze-visie uit 1995 geactualiseerd. Enerzijds om te laten

zien welke successen zijn bereikt in het Hunzedal, anderzijds om de blik op de nabije toekomst te werpen en te kijken welke nieuwe uitdagingen er in het verschiet liggen. Deze zijn uitgewerkt in vier thema’s te weten • Natuurgebied van (inter)nationale allure • De Hunze als klimaatbestendig watersysteem • Werken aan recreatieve ontwikkeling, cultuurhistorie en woon- en werkomgeving • CO2-vastlegging en duurzame energie. De nieuwe visie werd in september gepresenteerd in het bijzijn van bestuurders en betrokkenen uit het gebied. Rijksnatuurvisie Er is een nieuwe Rijksnatuurvisie waarin goed te merken is dat het Natuurbeleid nu valt onder het Ministerie van Economische Zaken (EZ). Waar voorheen de kwetsbare natuur tegen de samenleving moest worden beschermd, wordt als het aan EZ ligt, de natuurbescherming in handen van de participatiesamenleving gelegd. Het Rijk, dat ook al 50% op het natuurbudget bezuinigde, trekt zich verder terug. De effectiviteit van het huidige natuurbeleid wordt als te laag ingeschat. Men stelt dat vooral door complexe regelgeving de maatschappelijke acceptatie ontbreekt. Deze constatering verdraagt zich echter slecht met het grote draagvlak voor de natuur en de successen van de natuurbeschermingsorganisaties. De effectiviteit is ons inziens alleen maar laag omdat er onvoldoende middelen beschikbaar waren en een effectief instrumentarium vanuit de Rijksoverheid ontbrak. De huidige uitvoeringskaders zijn voor het Rijk blijkbaar ontoereikend om de door haar gekozen doelen te realiseren. Groen on-

3

dernemerschap, natuur inclusieve landbouw en burgerparticipatie moeten de Nederlandse natuur nu gaan redden. De Rijksoverheid lijkt natuur alleen nog van belang te vinden wanneer zij internationaal niet aan bescherming ontkomt of er sprake is van een duidelijk economisch belang. Natuur moet ruimte bieden aan de economie waar de economie vrijwel nooit ruimte bood aan natuur. De afgelopen 20 jaar werden natuurorganisaties voortdurend met systeemveranderingen in het natuurbeleid geconfronteerd. Vrijwel nooit heeft dat significante verbeteringen opgeleverd. Het leidde slechts tot een enorme bureaucratie. De natuurvisie van Drenthe Het groeiende belang dat het Rijk hecht aan economisch gericht gebruik van natuur, is ook terug te vinden in de Provinciale Natuurvisie. Op veel momenten komt de natuur op de tweede

plaats. Het is meer een poging om allerlei maatschappelijke trends een plek in het natuurbeleid te geven. Denk aan de hoge verwachtingen die men van de participatiesamenleving heeft, het natuur inclusief ondernemen. Of de natuur in Drenthe en het natuurbehoud daar veel beter van wordt blijft evenwel onzeker. Beschrijvingen als robuust, vitaal en levensvatbaar blijven vaag omdat er geen kwaliteitsambitie aan verbonden wordt. Ook hier is er een groot vertrouwen dat de natuur wordt gered als er ruimte is voor economische ontwikkelingen in het Nationale Natuurnetwerk (NNN) of de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Deregulering heeft echter nog nooit tot meer natuur en een beter milieu geleid. Economische ontwikkelingen in de EHS zijn voor de groene sector onacceptabel tenzij er een duidelijke meerwaarde voor de natuur mee wordt bereikt. Daar moeten dus heldere kaders voor komen. De Provincie wekt de verwachting dat de gemeenten op het punt van de ruimtelijke ordening grote inbreng zullen hebben. Gemeenten zullen zeker in deze tijd echter economie boven ecologie verkiezen. De Provincie loopt daarmee het risico de regie op een van de meest essentiële kerntaken van beleid uit handen te geven: de groene ruimte. Natuurlijk zijn er ook positieve voorstellen in de visie. Zoals de wildernisnatuur en de betekenis van landschap en natuur buiten de EHS. Realisatiestrategie In 2014 is relatief veel tijd besteed aan de totstandkoming van de zogenaamde Realisatiestrategie. Hiermee beoogt de Provincie Drenthe voor de komende jaren concreet prioriteiten te stellen bij de aankoop en inrichting van natuurgebieden die onderdeel zijn van het Natuurnetwerk Drenthe. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een strategie waarin de terreinen van Het Drentse Landschap door de bank genomen op een juiste manier zijn geprioriteerd. Dit betekent dat naar verwachting de komende jaren de aankoop van gronden en inrichting van

nieuwe natuurgebieden weer op gang komt. Buitenleven Vakanties Natuurmonumenten, De12landschappen en Staatsbosbeheer hebben hun verhuuractiviteiten gebundeld in Buitenleven Vakanties B.V. De drie grootste natuurorganisaties gaan intensiever samenwerken om meer en beter de natuur te beschermen. Buitenleven Vakanties is het eerste resultaat van deze intensievere samenwerking. In het veld werken de organisaties al jaren nauw samen door het delen van voorzieningen zoals huisvesting en materieel. De gezamenlijke verhuur van vakantiewoningen is een volgende stap in hun samenwerking. Voor Het Drentse Landschap was het al langere tijd moeilijk om de bezetting van haar vakantiewoningen op niveau te houden. Door de krachten te bundelen kan landelijk meer marketing worden bedreven waardoor de verhuurcijfers zullen groeien. De eerste resultaten zijn zeer verheugend en komen ook ten goede aan het toeristisch-recreatieve belang van Drenthe. Resultaat 2014 De geconsolideerde jaarrekening 2014 sluit met een voordelig saldo van € 95.807,--. Het enkelvoudig resultaat van Het Drentse Landschap is een batig saldo van € 24.292,--. Als wij rekening houden met een overbesteding van € 74.281,-- op de NPL projecten dan is het gecorrigeerde enkelvoudig resultaat € 98.573,--. Dit gecorrigeerd enkelvoudig batig saldo is voor 50% toegevoegd aan de in 2012 gevormde bestemmingsreserve Natuurbeheer en Grondverwerving en voor 50% aan de reserve Groot onderhoud. Dit resulteert in een dotatie van een bedrag van elk € 49.287,-- aan deze bestemmingsreserves. Stichting Oude Drentse Kerken sluit het jaar 2014 af met een batig saldo van € 10.753,--. Als gevolg van relatief goede beleggingsresultaten (± 7%) heeft Stichting Drs. A.V.J. Den Hartogh Fonds het jaar 2014 met

4

een batig saldo van € 60.762,-afgesloten. De beleggingsresultaten waren gezien de marktomstandigheden bevredigend. De baten in 2014 uit onze beleggingen bedroegen € 633.825,-- waarbij naast de rente- en dividendopbrengsten van € 247.383,-- een positief koersresultaat van € 386.442,-werd behaald. Vooruitblik De verwachting bestaat dat we in 2015 voor het eerst sinds lange tijd weer gewoon kunnen doorwerken aan het realiseren van onze natuurdoelstellingen. Nu het natuurbeleid is vastgesteld kunnen we weer gronden aankopen en kunnen we het Natuurnetwerk in Drenthe gaan afronden. Ook de Icoonprojecten Reest en Hunze kunnen verder vorm worden gegeven. Door de investering in het nieuwe Relatiebeheersysteem is het mogelijk geworden om alle mensen die een warm hart hebben voor de natuur, het landschap en het erfgoed beter te benaderen. Het gaat dan niet alleen om onze trouwe beschermers maar ook om andere, nieuwe doelgroepen. We kunnen deze mensen nu meer op maat gaan benaderen om ze te overtuigen ons werk te steunen. Onze inzet in 2015 zal ook sterk gericht zijn op de afronding van het aantal erfgoedprojecten, zoals kerk/pastorie Bovensmilde en landgoed Oldengaerde. Ook de verdere positionering van de stichting als provinciale Trust zal mogelijk leiden tot verwerving van boerderijen, kerken en molens. Onze hoop is erop gericht dat de Provincie Drenthe ons hierin zal blijven steunen en dat de stichting de POM-status krijgt. In deze tijd van economische neergang en krimp wordt onze opdracht inzake de herbestemming van monumentaal waardevolle gebouwen er niet gemakkelijker op. Met veel lef en creativiteit zullen we ook in 2015 weer alle zeilen bijzetten om de doelstellingen van de stichting zo optimaal mogelijk te realiseren. Eric van der Bilt Directeur/bestuurder

Verslag van de Raad van Toezicht In 2014 is de Raad van Toezicht 6 keer bijeen geweest. Daarbij is de eerste aandacht natuurlijk uitgegaan naar de voortgang en de continuïteit van het bedrijf. Het beleidsplan, de jaarstukken en de begroting zijn aan de orde gekomen. Met tevredenheid hebben we als Raad kunnen vaststellen dat we goed op koers liggen en dat ons management onder leiding van onze directeur zijn uiterste best heeft gedaan alle lopende zaken, maar vooral ook die dingen die minder gepland op hun weg komen, goed te behartigen. We konden zien, dat er met plezier en grote inzet wordt gewerkt. Daarnaast mochten we constateren dat we na een periode van grote bezuinigingen op het natuurbudget weer eens wat ruimer adem kunnen halen en dat onze relatie met de provincie goed is gebleven. Daar zijn we erg blij mee. Toch zou er zeker op het gebied van natuur meer kunnen gebeuren wanneer niet het inmiddels langlopende bezwaar van de Vereniging van Gelijkberechtigden in Europa niet zo’n slepend karakter had gekregen. Al jaren worden geen gronden doorgeleverd. We mochten met enige verbazing en natuurlijk met grote tevredenheid vaststellen dat steeds meer mensen in Drenthe ons opnemen in hun laatste wils-

beschikking. Stukjes en stukken grond, maar ook monumentale panden worden aan ons overgedragen, met de opdracht het bezit voor de toekomst goed te bewaren. Dat verplicht ons maar geeft tevens blijk van een groot vertrouwen. Een gevolg van zo’n overdracht was dat we de bijeenkomst met onze bedrijfsponsoren konden houden op landgoed Oldengaerde in Dwingeloo. Het was ons een groot genoegen hier te kunnen ontvangen. Om onszelf als Raad goed op de hoogte te houden zijn we op gebouwenexcursie geweest, waarbij we met enige trots konden constateren dat we niet alleen een groot aantal gebouwde pareltjes beheren, maar dat ze er in fantastische staat bij staan. Ons werkbezoek hebben we gebracht aan de collega’s van Het Utrechts Landschap. Het is goed te horen hoe zij het daar doen en waarom wij het ook zo of juist anders doen. Het houdt ons scherp. We bestonden dit jaar 80 jaar en dat is deze keer met veel activiteiten gevierd, waarbij de jeugd de voornaamste doelgroep was. Doel was om het werk van onze stichting onder de aandacht te brengen van een groot publiek. De activiteiten werden ondersteund met een zichtbaarheidscampagne Ons Drenthe genaamd waarin Drenten vertellen over

de betekenis die de natuur in hun dagelijks bestaan heeft. De stichting kijkt met grote tevredenheid terug op de viering van dit bijzondere jaar. Met dit soort festiviteiten realiseren we ons als Raad hoe groot de liefde en de betrokkenheid van al onze vrijwilligers is voor onze stichting. We zijn ze dank verschuldigd. Er is geregeld gesproken over de landelijke samenwerking van onze koepel De12Landschappen met Landschapsbeheer Nederland. Die overleggen moeten voor 1 januari 2016 afgerond zijn. De Raad van Advies is slechts één keer bij elkaar geweest. Los van de grote betrokkenheid van de leden blijkt de formule van een grote Raad van ongeveer 20 personen niet te werken. De meeste leden hebben wel individuele contacten met onze medewerkers op de meest uiteen lopende terreinen. Dat wordt gewaardeerd en gecontinueerd. Gegeven deze situatie hebben we het besluit genomen de huidige opzet van de Raad van Advies te beëndigen. Ali Edelenbosch Voorzitter van de Raad van Toezicht en Raad van Advies

Kengetallen

2013

2014

Oppervlakte in eigendom

8399

8443

254

259

4

4

Gebouwen in eigendom Kerken Verworven gebouwen Beschermers Vrijwilligers

9

5

15.813

15.702

263

275

Personeelsleden

33

34

Persberichten

62

101

Kwartaalbladen

76.000

78.000

Deelnemers excursies/lezingen/activiteiten (incl. onderwijs)

55.000

95.975

90.037

98.048

Besteding aan de doelstelling

Bezoekers informatiecentra

85,86%

90,17%

Kosten eigen fondsenwerving

1,54%

4,78%

Kosten beheer en administratie/reguliere baten

7,12%

8,17%

5

Natuur en landschap Het Drentse Landschap voelt zich verantwoordelijk voor het beschermen van de natuur en de landschappen van Drenthe. Om deze belangen te behartigen opereert ze in een groot groen netwerk. Deze zogeheten externe belangenbehartiging wordt in het eerst gedeelte van dit hoofdstuk behandeld. Het ingevoegde kader geeft een overzicht van de belangrijkste overlegsituaties. Daarna wordt achtereenvolgens ingegaan op de aankoop van gronden, projectontwikkeling en het natuurbeheer. Het gaat daarbij zowel om het reguliere beheer als de realisatie van projecten.

2

6

Externe belangenbehartiging In deze paragraaf eerst aandacht voor de belangrijkste vraagstukken op het gebied van ruimtelijke ordening. Ze zijn per regio of gemeente geordend. Het Drentse Landschap werkt bij de meeste vraagstukken vaak samen met andere terreinbeherende organisaties en de Natuur en Milieufederatie Drenthe. Het gebiedsgericht werken en landinrichting zijn twee andere onderwerpen die in dit deel aan de orde komen. Ruimtelijke Ordening Gemeente Aa en Hunze Voor de inrichting van het natuurgebied Bonnerklap (Hunzedal) vond overleg plaats over de procedure voor de omgevingsvergunning met het Waterschap Hunze en Aa’s en de Gemeente Aa en Hunze. Het project kon snel van start gaan omdat er geen bezwaren waren ingediend. In het voorjaar van 2014 moet het gebied ingericht zijn. De gemeente presenteerde een nieuw bestemmingsplan Buitengebied. Het Drentse Landschap diende hier een zienswijze voor in. Er was verder met de gemeente overleg over camping de Berken in Gasselte over een bestemmingswijziging van natuur naar recreatie van een nabijgelegen perceel. Gemeente Assen Samen met Vakantiepark Witterzomer maakt Het Drentse Landschap al jaren bezwaar tegen het voornemen van Defensie om het schietterrein meer te gaan gebruiken. Al zo’n 25 jaar probeert Defensie een vergunning te krijgen om drie keer zoveel te mogen schieten. Dat komt neer op ruim een miljoen schoten per jaar. Het grote bezwaar is dat Defensie te weinig maatregelen neemt om geluidsoverlast voor de omgeving te voorkomen. De Raad van State heeft ons daarin voor de derde keer gelijk gegeven. Een klein succes in de pogingen om de geluidsbelasting op het Witterveld niet verder te laten groeien. Gemeente Borger-Odoorn Er vindt overleg plaats met de gemeente over de uitwerking van het nieuwe bestemmingsplan Buitengebied. In overleg met Het Drentse Landschap is afgesproken dat de Natuur en Milieufederatie Drenthe in de klankbordgroep zit.

Gemeente Coevorden Het Drentse Landschap heeft een reactie gegeven op het ter visie liggende bestemmingsplan Buitengebied van de Gemeente Coevorden. Het goed vertalen van alle natuurgebieden op de plankaart was hierbij het belangrijkste aandachtspunt. Gemeente Hoogeveen Met de Gemeente Hoogeveen is over het Bestemmingsplan Buitenvaart II gesproken. Vooral de voorgenomen bouwhoogte van 45 m en de gebrekkige landschappelijke inpassing, stuitten op bezwaren. De mogelijke vestiging van een groot bedrijf met daaraan gekoppelde werkgelegenheid, zijn voor de gemeente leidend geweest in het Bestemmingsplan. Wethouder Hiemstra van de gemeente heeft toegezegd te onderzoeken of beide bezwaren verzacht kunnen worden. Ondanks dat dit geen keiharde toezegging is, heeft de stichting haar bezwaar niet doorgezet. Gemeente Meppel Voor de boerderij de Braemscamp op Landgoed De Havixhorst is een bestemmingsplanprocedure doorlopen om de vervallen agrarische functie te wijzigen in een woonfunctie. Gemeente Tynaarlo Met de Gemeente Tynaarlo is diverse malen overleg geweest over de te volgen planologische procedure voor de gronden die deel uitmaken van het te realiseren landgoed langs de Runsloot (reservaat Hondstong). Het Drentse Landschap heeft zowel de gronden als de bijbehorende verplichtingen om hier natuur te realiseren overgenomen van de vorige eigenaar. Aan de zuidzijde van het Zuidlaardermeer is sprake van veel verschillende ontwikkelopgaven: natuur, recreatie, drink-

7

waterwinning en waterveiligheid. Begin 2015 gaan alle partijen om tafel zitten om de kansen en bedreigingen scherp in beeld te krijgen. In deze Gemeente is verder is de bestemmingsplanprocedure voor de inrichting van Tusschenwater (Hunzedal) gestart. Gemeente Noordenveld Het College van B&W en de raadsleden brachten in oktober een bezoek aan Veenhuizen. Natuurlijk vanwege de zeer specifieke problematiek en de zorgen omtrent de toekomst van dit dorp. Bij boerderij Essererf heeft Het Drentse Landschap samen met de huurders toegelicht hoe dit project werkt vanuit de trustgedachte. Gebiedsgericht Beleid Hunzedal Kavelruilcommissie De Kavelruiladviescommissie Hunze startte in 2014 weer langzaam met haar taken. Door de (financiële) onduidelijkheid over het plattelandsbeleid was het werk van de commissie stil komen te liggen. De aandacht is in eerste instantie gericht op de mogelijkheden voor kavelruil voor zowel landbouw als natuur in de omgeving Bronneger, inclusief het gebied Bronnegermaden. Icoonproject Hunze De inrichting van de gebieden de Branden, Bonnerklap en Tusschenwater valt onder dit project. Voor het gehele gebied is een grondstrategieplan opgesteld. In de Branden gaat het vooral om de grondverwerving van de laatste percelen. In 2014 is de voorbereiding van het inrichten van het gebied Tusschenwater ter hand genomen. Onder leiding van Waterschap Hunze en Aa’s zijn de doelen vastgesteld voor onder meer natuur, water en landschap. Er is ook voor gekozen om in een deel van het gebied vooralsnog een wat grotere peildynamiek toe te staan. Tijdens een voorlichtingsavond zijn de plannen voor het gebied aan de inwoners gepresenteerd.

Overzicht netwerkactiviteiten Rijk De venijnige discussie over de vermeende staatssteun aan terreinbeherende organisaties door het Rijk, duurde ook in 2014 voort. Feitelijk is de rechtszaak door de Vereniging van Grondeigenaren (VGG) aangespannen tegen het Rijk en wel het Ministerie van Economische Zaken. De kwestie raakt onze stichting echter ook omdat er een eis is om de subsidies voor grondverwerving tussen 1998 en 2008 terug te betalen en eigendommen af te staan. Vlak voor de zomervakanties moesten alle Provinciale Landschappen hun financiële data van 1998 t/m 2014 uitvoerig gespecificeerd aanleveren aan het ministerie. Door de rechtszaak is er nog steeds sprake van een enorme stagnatie in het natuurbeleid. De zogenaamde VGG-zaak loopt als sinds 2010. De Rijksnatuurvisie wordt als een teleurstelling ervaren. In feite behelst het niet veel meer dan het bijeenvoegen van bestaand beleid en meer aandacht dan voorheen voor economie en mensen in relatie tot natuur. Provincie Drenthe Bestuurlijk overleg met gedeputeerde Munniksma Tijdens het bestuurlijk overleg is gesproken over de resultaten van 2013, de halfjaarevaluatie van de productenbegroting 2014 en het activiteitenplan 2015. Andere onderwerpen waren: de subsidiëring van de schaapskudden, de ontwikkelingen rond de Agrarische natuurverenigingen (ANV) en Landschapsbeheer Drenthe, Oldengaerde en de rol van de stichting als Provinciale Trustorganisatie. De terreinbeherende organisaties hadden driemaal overleg met de gedeputeerde. Aan de orde kwamen onderwerpen als de ontwikkelopgave Natuurnetwerk, de overdracht van BBL-gronden, SKNL openstelling, de provinciale Natuurvisie, het faunabeleidsplan en het rapport van de Noordelijke Rekenkamer inzake de decentralisatie van het natuurbeleid. Commissie Landelijk Gebied (CLG) Deze commissie behandelde o.a. de volgende onderwerpen: de EU-aanbesteding van de monitoring, de provinciale natuurvisie, het Flora- en faunabeleidsplan, beleid rond de Programmatische Aanpak Stikstof, beleidskader Stikstof 2.0, Realisatiestrategie en de Raamovereenkomst Plattelandsontwikkeling Drenthe, de actualisatie van het Natuurnetwerk, de Landbouwvisie, de rol van de Agrarische Natuurverenigingen bij het Agrarisch Natuurbeheer en het Natuurbeheerplan 2016. Bestuurlijk overleg Groenmanifestpartners met gedeputeerde Van de Boer Het verlenen van extreem veel NB-wetvergunningen leidde tot een aanscherping van de voorwaarden via een Stikstofbeleidskader 2.0. Later bleek dit juridisch niet houdbaar waardoor de partijen in Drenthe zich moeten houden aan de ontwikkelingen rond de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). Deze zal niet eerder dan begin 2015 worden vastgesteld. Rapport Noordelijke Rekenkamer De Noordelijke Rekenkamer deed onderzoek naar de effecten van de decentralisatie van het Natuurbeleid in Drenthe. Geconstateerd werd dat, mede als gevolg van de stagnatie van de grondverwerving door de VGG zaak bij de Europese Unie, de beleidsrealisatie forse vertraging oploopt. Het gevolg hiervan is dat de biodiversiteit in onze provincie onnodig achteruit gaat. Bestuurlijk Overleg Gedeputeerde Van der Tuuk Tijdens dit overleg is gesproken over de bestrijding van de jeugdwerkeloosheid. De culturele instellingen onder leiding van het Herinneringscentrum Westerbork, bieden samen met de terreinbeheerders aan om langdurig werklozen werkzaamheden bij hen te laten uitvoeren. Het betreft niet rendabele werkzaamheden die niet met de markt concurreren. Uitgangspunt is dat jongeren onder begeleiding van oudere, eveneens werkeloze, werkmeesterswerkervaring en ritme kunnen opdoen. Het blijkt echter niet eenvoudig om dit soort voor de hand liggende oplossingen binnen de Nederlandse sociale wetgeving op te lossen. Realisatiestrategie natuur Drenthe De totstandkoming van de zogenaamde Realisatiestrategie, vergde veel tijd. Met deze strategie beoogt de Provincie Drenthe om voor de komende jaren concreet prioriteiten te stellen bij de aankoop en inrichting van natuurgebieden die onderdeel zijn van het Natuurnetwerk Drenthe. Het Drentse Landschap heeft haar eigen prioriteiten ten aanzien van verwerving vrij goed in de strategie kunnen verwerken. De verwachting is dat met de Realisatiestrategie de komende jaren de aankoop van gronden en (her)inrichting van bestaande en nieuwe natuurgebieden weer op gang komt. Toekomst Agrarisch Natuurbeheer/GLB De uitwerking van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) duurt al lang en levert tot nu toe weinig op. Wel heeft het in 2014 geleid tot een nadere concretisering van mogelijkheden voor het Agrarisch Natuurbeheer in Drenthe. In de discussie over een ‘vlekkenkaart’ die de belangrijkste kansrijke gebieden aangeeft, heeft Het Drentse Landschap zich kritisch opgesteld. Het risico bestaat dat Agrarisch Natuurbeheer opnieuw te versnipperd en over een te grote oppervlakte wordt ingezet waardoor het weinig effectief zal zijn. Ook ten aanzien van de procesmatige kant, het realiseren van Agrarisch Natuurbeheer via zogenaamde Gebiedscollectieven, heeft Het Drentse Landschap bezwaren. De voorgestelde samenwerking tussen de Agrarische Natuurvereniging Drenthe, agrariërs en natuurorganisaties lijkt niet realistisch. PAS/ Natura-2000/LIFE De uitwerking van de PAS (Programmatische Aanpak Stikstof) is in 2014 nagenoeg afgerond. Vanaf 2015 zal deze daadwerkelijk in werking treden. Vanwege de trage ontwikkelingen rond de PAS is er rond Natura2000 in relatie tot terreinen van Het Drentse Landschap in 2014 betrekkelijk weinig gebeurd. Wel zijn de Natura2000 beheerplannen van de Drentsche Aa en Witterveld afgerond. De voorgestelde Natura2000 maatregelen voor het Drouwenerzand zijn met de Provincie Drenthe besproken. De Natura2000beheerplannen Holtingerveld (Uffelter Binnenveld), Drouwenerzand en Zuidlaardermeer zijn op het punt van de PAS geactualiseerd.

De LIFE-aanvraag voor het Drents-Friese wold is medio 2014 gehonoreerd. Dit betekent dat de herstelmaatregelen aan o.a. het Natura2000-gebied Doldersummerveld kunnen worden opgepakt. Flora en faunabeleidsplan In 2014 heeft de Provincie Drenthe een nieuw Flora- en faunabeleidsplan opgesteld. De terreinbeherende organisaties hebben hiervoor een zienswijze ingediend. Voor alle soorten die van nature in Drenthe thuishoren is beschreven hoe hier mee om wordt gegaan.Voor soorten die nog niet voorkomen in Drenthe maar zich spontaan vestigen of geherintroduceerd worden, wordt een Soorten Introductie Effect Rapportage (SIER) opgesteld. Voor alle soorten, behalve het Wild zwijn, is het nulstandbeleid opgeheven. Windmolens Er is veel discussie over windmolens in het Veenkoloniaal gebied gevoerd. Het Drentse Landschap heeft zich opnieuw uitgesproken tegen windmolens in Drenthe en dus ook tegen windmolens in het Veenkoloniale gebied. Signalen uit de achterban wijzen erop dat ook veel inwoners uit het Veenkoloniale gebied de komst van windmolens nog steeds fel afwijzen. Waterschappen Hunze en Aa’s Vanwege de Icoonprojecten is er op uitvoerend niveau veel contact met het Waterschap Hunze en Aa’s. Bestuurlijk was er twee keer overleg. Besproken onderwerpen: project Droge Voeten 2050, Kaderrichtlijn Water, de Natuurvisie van het Rijk, waterbeheerprojecten 2016-2021, de classificatie van natuurterreinen, de opstelling naar BBL in verband met grondverwerving, Hunzevisie 2030, burgerparticipatie en Tusschenwater. Verder heeft Het Drentse Landschap een reactie gegeven op het nieuwe Voorontwerp Beheerprogramma van het waterschap. Reest en Wieden Belangrijke onderwerpen tijdens bestuurlijke overleg waren het Icoonproject de Reest en het project Stadsrandzone Meppel. Via de landelijke lijn was er aandacht voor een aantal gerechtelijke uitspraken over het classificeren van natuurgebieden in de waterschapslasten. De uitslag was voor de terreinbeheerders zeer verheugend: het overheidsbeleid en het op basis daarvan gevoerde beheer is bepalend of een gebied als natuurgebied dient te worden beschouwd. Dat betekent dat ook in Drenthe de classificatie van veel gebieden tegen het licht moet worden gehouden. Duidelijk werden ook de fusieplannen van Waterschap Reest en Wieden en Waterschap Groot Salland. Vechtstromen en Noorderzijlvest Met deze waterschappen was er alleen ambtelijk overleg over de verkenning van de samenwerking met het nieuwe Waterschap Vechtstromen. Met Waterschap Noorderzijlvest zijn de mogelijkheden van een beekherstelproject nabij de Hondstong nader verkend (bovenloop Eelderdiep). Overige organisaties De directeuren van De12Landschappen kwamen zes keer bijeen. Besproken onderwerpen: visiedocument Natuurbeschermingswet, samenwerking tussen De12Landschappen en Landschapsbeheer Nederland onder een nieuwe naam: LandschappenNL, VGGprocedure bij de EU, Nationale Databank Flora en Fauna, POM-aanwijzing, brandverzekering en brandpreventie, Buitenleven, Ruiterpas KNHS, BTW-discussie, Gebiedsprocessen, ANV’s, DAEB, wervingsactie 2015, 25 jarig jubileum De12landschappen, NMO, Green Deal. Er zijn inhoudelijke bezoeken gebracht aan Het Geldersch Landschap en Kastelen, Het Groninger Landschap en Het Utrechts Landschap. Met de groene sector is gesproken over de Groene Inzet 2014 – 2015, Waterdossier en de waterschapsverkiezingen, Provinciale beleid, gemeenteraadsverkiezingen, de inzet bij de komende Provinciale Statenverkiezingen, Voorjaarsnota, rewilding, samenwerking met het Recreatieschap, Hunzevisie 2030, Beekdalenpilot, GUR, Realisatiestrategie, begeleiding Ruimtelijk Ordeningsbeleid 2015. Met Landschapsbeheer Drenthe is specifiek over de relatie met de ANV’s gesproken. Het bestuurlijk overleg met LTO ging over de groei van de melkveehouderij, de PAS en rewilding. De ecologen van de 12 provinciale landschappen ontmoetten elkaar in 2014 bij Het Drentse Landschap. Naast monitoring, beheerevaluatie en beleidsmatige ontwikkelingen, is een toelichting gegeven op de Hunzevisie. Ook was er een workshop over de kansen/meerwaarde van Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit. Er was een excursie naar het natuurgebied Vossenberg. Mede door de landelijke ontwikkeling waarbij De12Landschappen nadrukkelijk samenwerking zoekt met Landschapsbeheer Nederland, voerde Het Drentse Landschap gesprekken met Landschapsbeheer Drenthe over de nabije toekomst.

9

Pilot Achterste Diep Langs het Achterste Diep speelt een zogenaamde beekdalpilot als uitvloeisel van de Beekdalenvisie van de Provincie. In deze pilot wordt gekeken in hoeverre, buiten het Natuurnetwerk om, ook landbouwgebieden in de beekdalen een rol kunnen vervullen in het vasthouden en opslaan van water. Hierdoor zouden de effecten van klimaatverandering kunnen worden tegen gegaan. Complicerende factor in het Achterste Diep is dat een deel van het gebied is aangewezen voor natuurontwikkeling (beekherstel, ontwikkeling natte natuur in een zone van 200 meter rond de Hunze). Het Drentse Landschap volgt het project daarom kritisch. Geopark Hondsrug-Hunzedal De stuurgroep Geopark HondsrugHunzedal is in 2014 opgeheven. Er is een nieuwe stichting opgericht, te weten Stichting Geopark de Hondsrug. Vanuit de natuurorganisaties zit de heer H. Oosterveld als vertegenwoordiger in het bestuur. Gebiedsontwikkeling Uffelte Ruinen In 2014 kreeg het project Gebiedsontwikkeling Uffelte-Ruinen een herstart. Het doel van het project is om na te gaan hoe het bovenstrooms water in extreem natte tijden kan worden vastgehouden. Zo kan worden voorkomen dat er problemen rond Meppel ontstaan. Vanuit de natuurorganisaties is ingezet op een duurzaam herstel van de waterhuishouding van natuurgebieden, waaronder de noordoostzijde van Rheebruggen. Vanuit verschillende inrichtingsscenario’s is een voorkeursscenario ontwikkeld. Deze is tijdens verschillende voorlichtingsavonden gepresenteerd. De stichting volgt het project kritisch op het daadwerkelijk bereiken van positieve natuureffecten. Zuidwest Drenthe Stuurgroep Regionaal Landschap Drents Friese Grensstreek De stuurgroep heeft de koersnotitie Communicatie en educatie besproken. Ook was rewilding

(het terugbrengen van grote grazers) onderwerp van gesprek, evenals het programma voor de bebording van het gebied. Tijdens de bespreking van het bestedingenplan 2015 was er veel aandacht voor het voor de laatste keer subsidiëren van de schaapskudden. Besloten werd om ook het bezoekerscentrum van het Drents-Friese Wold, net als dat van het Dwingelderveld, structureel te ondersteunen. Icoonproject Reestdal Tijdens het bestuurlijk overleg ‘Samen over de Reest’ is gesproken over o.a. het Icoonproject Reestdal, het Water-op-maat-project (vernatting beekdal in combinatie met nieuwe bruggen gericht op vasthouden van water) en het project stadsrandzone Meppel. De werkgroep ‘Grondverwerving Icoonproject’ is gestart. Zij probeert stelselmatig de mogelijkheden voor grondverwerving of functieverandering voor alle ontbrekende percelen in beeld te brengen. De werkgroep ‘Inrichting’ werkt inrichtingsmaatregelen uit voor o.a. gronden die aanvankelijk in het kader van de Landinrichting Zuidwolde-Zuid zouden worden ingericht. Van al bestaande projecten is het project Broekbosontwikkeling Drogteropslagen nader uitgewerkt en vrijwel afgerond. Verder zijn vijf nieuwe projecten gedefinieerd waarvan er twee zijn gestart. Dit zijn Waterhuishoudkundig herstel ten behoeve van de reservaten Schrapveen en de Kiefte en het project Natuurvriendelijke oevers Vogelzangse wijk. Landinrichting Zuidwolde-Zuid De toedeling in dit gebied is inmiddels een feit. Omdat de eigendomssituatie van Het Drentse Landschap in het Reestdal nogal is gewijzigd (o.a. uitbreiding van enkele bestaande reservaten) heeft het Kadaster in 2014 een groot aantal nieuw gevormde grenzen uitgezet. Voor dit gebied wordt de inrichting van (nieuwe) gebieden nu via het Icoonproject Reestdal afgerond (zie boven).

10

Peize Voor dit gebied is de Lijst der geldelijke regelingen vastgesteld en afgewerkt. Het project is nu afgerond. Zuidwolde-Oost Voor dit gebied is de Lijst der geldelijke regelingen in procedure gebracht, waarbij Het Drentse Landschap geen bezwaar behoefde aan te tekenen. Schoonebeek In dit project is bij de wenszitting medewerking van de stichting gevraagd bij de commissie voor uitbreiding van het krappe erf van de Wilms-Boo. Zuidwolde-West In dit project heeft Het Drentse Landschap bezwaar aangetekend tegen de toedeling omdat nabij de Veeningerplas een veldkavel als enclave tussen de bezittingen gehandhaafd bleef. Dit bezwaar is helaas afgewezen.

Projectontwikkeling Natuur en Landschap Het Drentse Landschap is jaarlijks betrokken bij initiatieven of neemt zelf initiatieven die in sommige gevallen leiden tot nieuwe, concrete projecten. Hunzevisie 2030 Het Drentse Landschap heeft samen met Het Groninger Landschap, de Drentse en Groninger Milieufederaties en het Wereld Natuurfonds de Hunzevisie uit 1995 geactualiseerd. Vooraf waren de ideeën met de verschillende bestuurlijke partners afgestemd: provincies, waterbedrijven, waterschappen, recreatiesector, LTO. De presentatie van de uiteindelijke visie vond plaats onder grote belangstelling op 23 september in paviljoen Meerwijck (oever Zuidlaardermeer). Tijdens deze bijeenkomst werd ook de film Hunze Wereldnatuur binnen handbereik getoond. In de visie zijn een viertal speerpunten gericht op de middellange termijnontwikkeling (2030) uitgewerkt. Een hiervan is de kans om in de Hunze een bijdrage te leveren aan CO2-vastlegging dan wel vermindering van CO2-uitstoot. De verkenning hiervan met onder

andere de waterbedrijven is eind 2014 gestart. Er wordt hierbij ook gebruik gemaakt van ervaringen bij vergelijkbare initiatieven, zoals het project Valuta voor Veen. Dit project richt zich op de vraag waar en hoe CO2 het beste kan worden vastgelegd en welke financieringsmogelijkheden voorhanden zijn. In Duitsland biedt het initiatief Moorfutures kansen voor het Hunzedal. Hierbij is aan Drentse zijde vooral het gebied Achterste Diep in beeld. Voortgang inrichting klimaatbuffers Het initiatief van de Coalitie Klimaatbuffers om natte gebieden in te richten die klimaateffecten zoals extreme droogte en wateroverlast tegengaan, is in juni 2014 formeel afgerond. Dit neemt niet weg dat het inrichten van klimaatbuffers doorgaat. Onder meer in het licht van de toekomst van zoetwateraanvoer

11

naar Oost- en Noord-Nederland. Het Drentse Landschap heeft in dit kader ook enkele potentiële projecten ingebracht. In 2014 is met het Water-opmaat-project Reestdal een goed functionerende klimaatbuffer ontstaan. Dit gebeurde door het aanbrengen van enkele ‘sluisjes’ die in natte perioden water kunnen vasthouden. Landschapskist Het Drentse Landschap ontwikkelde samen met de collegaorganisaties Het Groninger Landschap en It Fryske Gea en Algemeen Belang Uitvaartverzorging een landschapskist. Het hout voor de kisten komt uit de eigen bossen. De kisten worden door de firma Kaspersma gemaakt. Van iedere verkochte uitvaartkist gaat een donatie van € 100,- naar de samenwerkende Landschappen in dit project. Bonnerklap De inrichting van het gebied Bonnerklap (Hunzedal) is klaar. Het gebied ligt in de middenloop

der het Doldersummerveld en het Bouwersveld/Koelingsveld. In dit laatste terrein zijn ook enkele percelen geplagd zodat er heischrale graslanden kunnen ontstaan. De waterwinning van Terwisscha vormt nog een laatste storende factor in het beoogde natuurherstel voor dit gebied. Stadsrandzone Meppel In 2014 is in samenwerking met Gemeente Meppel en Waterschap Reest en Wieden het natuurgebiedje Reeststouwe ingericht. Dit terrein is eigendom van Het Drentse Landschap. In een van de eerste natte perioden bewees het direct zijn dienst door vol te stromen. Ook het beekdalgedeelte nabij het Meppeler ziekenhuis dat geen eigendom is van de stichting, is als moeras- en hooilandgebied ingericht. Over de Reest nabij de nieuwe Meppeler scholengemeenschap, is een wandelbrug aangelegd die het mogelijk maakt het nieuwe gebied te verkennen.

van de Hunze en wordt aan de noordkant begrensd door de N33. Aan de zuidkant sluit het aan op het ingerichte gebied Torenveen. Tijdens de inrichtingswerkzaamheden is een oud sluisje gevonden. Annermoeras De plannen voor het opnieuw inrichten van meanders in de gebieden Annermoeras en Elzenmaat (Hunzedal) zijn klaar. Vanwege het snelle dichtslibben van deze meanders is ervoor gekozen om in de toekomst al het water door te verbreden meanders te laten stromen, net zoals bij Torenveen. Uitvoering vindt in 2015 plaats. Oude Weer In een ijzige wind werd op 28 november 2014 het gebied Oude Weer, nabij Gasselternijveen, officieel geopend. Naast de inrichting van het gebied zelf, is in overleg met de dorpsgemeenschap van Gasselternijveen een

ijsbaan aangelegd aan de rand van het gebied. Men is mede daarom zeer content met het gebied. Zoersche landen In het kader van door de Provincie Drenthe beschikbaar gestelde Icoongelden en met financiële ondersteuning van het PBCF, is eind 2014 ook de uitvoering van het inrichtingsplan Zoersche landen (Hunzedal) afgerond. Enkele landbouwpercelen grenzend aan het natuurgebied zijn omgevormd tot een reliëfrijk, gevarieerd gebied waar het voor de Bever goed toeven zal zijn. Er zijn slenken gegraven en aan de rand van het gebied is bos aangeplant. Middenloop Vledder Aa In het najaar van 2014 is het project Middenloop Vledder Aa opgeleverd. Het herstellen van de beek heeft een gunstige invloed op enkele terreinen van Het Drentse Landschap waaron-

12

Nieuwbouw ziekenhuis Meppel Met de Gemeente Meppel, Stichting Noorderboog en Waterschap Reest en Wieden is gesproken over de landschappelijke en waterhuishoudkundige inpassing van de voorziene nieuwbouw van het ziekenhuis Reestoord aan de zuid-oostzijde van Meppel. Vanwege de ligging pal tegen de benedenloop van de Reest is nagegaan hoe de nieuwbouw kan worden ingepast in dit fraaie beekdallandschap. Ook wordt nagegaan hoe ten aanzien van afvalwater en afvoer van hemelwater kan worden aangesloten bij de specifieke waterhuishoudkundige eigenschappen in dit deel van het Reestdal. Panjerd Veeningen Vanwege het nog niet kunnen verwerven van de benodigde gronden in dit gebied is de uitvoering nog niet gestart. Wel zijn er afspraken gemaakt met de Zandexploitatie maatschappij VOF Echten om het oostelijk deel van de zandwinplas tijdelijk te kunnen gebruiken als depot voor vulzand.

Grondverwerving In 2014 is 44 hectare grond verworven. Ook is de aankoop van het Spaarbankbos afgewerkt. Het is inmiddels het vierde achtereenvolgende jaar dat het subsidiebeleid van de overheid voor grondaankopen ten behoeve van het natuurbeleid stil ligt. Dit betekent dat waardevolle en belangrijke aankopen die tot de essentiële afronding en inrichting van gebieden kunnen leiden, niet met steun van de overheid kunnen worden uitgevoerd. De noodzaak daartoe, wordt evenwel ook in het licht van het overheidsbeleid, alleen maar groter. Tegen de achtergrond van de provinciale verantwoordelijkheid voor het natuurbeleid werd door de Provincie met alle betrokken partijen druk gewerkt aan het in de steigers zetten van een nieuw uitvoeringsbeleid voor natuur en platteland, de zogenaamde Realisatiestrategie. Het Drentse Landschap heeft hierin veel tijd en energie geïnvesteerd.

Naast de algemene uitwerking van de beleidsopgaven voor de toekomst zijn ook voor alle gebieden de verwervings- en inrichtingsopgaven in beeld gebracht. Binnen de terreinen van de stichting is ca. ¾ van de naar natuur om te vormen landbouwgrond verworven. Omdat er nog steeds geen zicht is op een concrete uitvoeringsregeling kan

Overzicht aankopen 2014 Scharreveld • 0,04.92 ha schenking bos Bongveen • 9,83.73 ha cultuurgrond • 0,56.00 ha overbedeling landinrichting Peize Hondstongen • 0,89.10 ha cultuurgrond • 1,30.40 ha cultuurgrond Reest • 0,21.30 ha cultuurgrond overbedeling kavelruil. • 1,99.15 ha cultuurgrond erf en boerderij Kleibosch • 4,04.95 schenking waterplas/natuurgebied Eelde Drouwenerzand • 0,81.00 ha bos en cultuurgrond • 4,47.24 ha bos • 4,83.93 cultuurgrond in erfpacht Vossenberg • 1,13.50 ha cultuurgrond Rheebruggen • 0,65.45 ha bos • 0,09.16 ha erf en woning Orvelterzand • 1,16.00 ha bos Esbosjes Zuidwolde • 0,27.10 cultuurgrond Boerveensche Plassen/Oude Diep • 2,99.70 ha cultuurgrond • 1,60.32 ha cultuurgrond Hunze • 4,10.53 ha cultuurgrond • 2,17.05 ha cultuurgrond • 2,40.00 ha cultuurgrond • Verkoop 1,57.55 ha cultuurgrond

13

de stichting haar positie en rol in de toekomstige beleidsopgaven nog steeds niet bepalen. Het stil liggen van het uitvoeringsbeleid leidde ertoe dat Het Drentse Landschap in 2014 opnieuw aankopen moest (voor) financieren om zo te voorkomen dat belangrijke kansen verloren gingen. Dankzij veel creativiteit en financiële bijdragen van particulieren is dit gelukkig gelukt. Op deze wijze konden percelen bos en cultuurgrond worden gekocht die vaak een sleutelrol vervullen voor het beheer van gebieden en essentieel zijn om ook de doelen van het overheidsbeleid te kunnen halen.

Onderzoek en beheerevaluatie Subsidieregeling Natuur en Landschap In 2014 is in overleg met de Provincie de Beheertypenkaart aangepast. In de Ambitiekaart zijn ten behoeve van de inrichting van de Icoonprojecten Reestdal en Hunze aanpassingen doorgevoerd. Omdat de SKNL (regeling voor het geven van een kwaliteitsimpuls aan terreinen via inrichting) niet was opengesteld zijn geen andere aanpassingen in de Ambitiekaart doorgegeven. De bestaande aanvraag voor de Subsidieregeling Natuur en Landschap voor de eigendommen van Het Drentse Landschap is in 2014 uitgebreid met ruim 90 hectare. Het gaat hier om de gronden van Oldengaerde (6,2 ha) en het Spaarbankbos (84 ha). Verder is eind 2014 een begin gemaakt met de voorbereiding van de Lumpsum-aanvraag. Ook afgelopen jaar is er vanuit de afdeling Onderzoek en Planning geregeld overleg geweest over het Subsidiestelsel Natuur en Landschap, zowel in het door de Provincie georganiseerde beheerdersoverleg als met De12Landschappen. Vanuit beide kanalen wordt advies gegeven aan het Interprovinciaal Overleg (IPO). Kwaliteitshandboek Natuurbeheer In 2014 is de paragraaf ‘Projecten’ aan het Kwaliteitshandboek Natuurbeheer Subsidieregeling Natuur en Landschap toegevoegd. De stichting is ook voor dit onderdeel gecertificeerd. Het betreft hier het uitvoeren van herstel- en inrichtingsprojecten op het gebied van natuur en landschap. Tevens werd in 2014 een eerste audit door de Stichting Certificering voorbereid. Het Drentse Landschap valt de eer ten deel om als eerste van de 12 provinciale landschappen deze audit te mogen ondergaan. Onderzoek lichteffecten fauna natuurterreinen De eerste resultaten van het onderzoek naar lichtverstoring

op fauna op het Hijkerveld zijn in 2014 bekend gemaakt door het onderzoeksconsortium. Dit consortium bestaat uit Wageningen Universiteit, het Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek en de Vereniging voor Onderzoek naar Flora en Fauna. Duidelijk is dat verschillende kleuren licht (blauw, groen, rood) effect hebben op de fauna, en dat er wezenlijk negatieve effecten kunnen worden waargenomen. De komende jaren wordt het onderzoek voortgezet. Beheerevaluatie In 2014 is de beheerevaluatie van natuurterreinen van Het Drentse Landschap voortgezet. Zo werden de evaluatie van het Uffelter Binnenveld en Steenberger Oosterveld/De Slagen/Zwarte gat afgerond. In De Wetenschappelijke Adviescommissie zijn de resultaten hiervan besproken. Er is een start gemaakt met de beheerevaluatie voor het landgoed Rheebruggen. De afronding hiervan vindt plaats in de eerste helft van 2015. Voor het Spaarbankbos is een begin gemaakt met een beheerplan. Monitoring en inventarisatie Het Drentse Landschap houdt periodiek inventarisatieonderzoeken in al haar terreinen. Dat betekent dat minimaal een keer in de zes jaar in elk terrein de verspreiding van een selectie van plant- en diersoorten in kaart wordt gebracht. Sinds 2011 maakt de monitoringsystematiek van de Subsidie Natuur en Landschap onderdeel uit van dit monitoringsprogramma. De vegetatiekartering waarbij vegetatietypen conform de nieuwe systematiek van Subsidie Natuur en Landschap worden benoemd, heeft nog niet plaats kunnen vinden omdat de discussie over de methode nog niet is afgerond. Mede dankzij de inzet van vrijwilligers wordt er in de praktijk aanmerkelijk meer geïnventariseerd dan er vanuit de Subsidie Natuur en Landschap gewenst is. De inventarisatiegegevens zijn van belang voor het evalueren en het bijsturen van het beheer.

14

In 2014 zijn in diverse terreinen inventarisaties uitgevoerd. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste. Kartering Subsidie Natuur en Landschap In 2014 is de SNL-Kartering in de volgende terreinen uitgevoerd: Scharreveld, Dalerpeel, Landgoed Vledderhof, Steenberger Oosterveld, Orvelterzand, Oude Kene en delen van het Reestdal en het Hunzedal. Broedvogels De meeste broedvogelkarteringen worden uitgevoerd volgens de BMP-methode. Deze gegevens worden ook doorgeleverd aan SOVON. In 2014 is onderzoek gedaan naar broedvogels op ca. 20 locaties. Reptielen Reptielen worden meestal gemonitord volgens de RAVONtranssectmethode. Dit is in 2014 gebeurd in de Gasterse duinen,

Hijkerveld, Nijensleekerveld en Doldersummerveld. Zoogdieren In 2014 is in de meeste terreinen de ontwikkeling van de dassenstand gemonitord door periodiek de bewoningsstatus van burchten te karteren. Daarnaast is het merendeel van de burchten in terreinen gemonitord in het kader van het Kleintjes dassenproject. Alle Drentse terreinbeheerders en veel vrijwilligers doen elk jaar in mei eenmalige burchtobservaties. Zo wordt getracht het voortplantingssucces van de Drentse dassen in beeld te brengen. De ontwikkeling van de bevers is ook in kaart gebracht. In samenwerking met de Zoogdiervereniging wordt vanuit Het Drentse landschap vanaf 2012 ook het meetnet voor otters gecoördineerd. Vlinders en libellen In 2014 zijn vlinders en libellen geïnventariseerde in Drouwenerzand, Dalerpeel en Scharreveld.

Alle vliegplaatsen van Gentiaanblauwtje en Veenbesparelmoervlinder worden jaarlijks in beeld gebracht. Flora en vegetatie Kartering van doelsoorten flora maakt deel uit van de bovengenoemde SNL-kateringen. Behalve de voor de beheertypen vereiste doelsoorten is in een aantal gevallen, per perceel, een uitgebreide soortenlijst gemaakt voor de verschillende beheertypen van graslanden. Wetenschappelijke Advies Commissie (WAC) De Wetenschappelijke Adviescommissie (WAC) is in 2014 in het voorjaar en najaar bijeen geweest. Tijdens deze bijeenkomsten zijn de lopende projecten, onderzoeken en ontwikkelingen besproken. Specifiek is ingegaan op de beheerevaluaties van het Steenberger Oosterveld en het Uffelter Binnenveld. In het voorjaar is een veldbezoek gebracht aan de Kleibos/Zuidermaden.

15

Hier is met name de inrichting van de Zuidermaden beschouwd. De resultaten van de inrichting zijn veelbelovend. In de najaarsbijeenkomst is gediscussieerd over de inrichting van het gebied Tusschenwater in relatie tot landschappelijke aspecten, natuurdoelen en beheerkosten. Voor het gebied Burgvoort (onderdeel van Tusschenwater) is een WAC-advies opgesteld, gericht op beheer en inrichting van het gebied.

Beheer natuurgebieden Het Drentse Landschap heeft verspreid over Drenthe 8523 ha in eigendom en beheer. Hiervan wordt ongeveer 2400 hectare door de stichting zelf gebruikt. Het betreft dan heidegebieden (1430 ha), graslanden (870 ha) en akkers (100 ha). In totaal zette de stichting in 2014 conform de Gecombineerde Opgave, 580 runderen en 1066 schapen in bij het beheer van de terreinen. Beheerwerkzaamheden Heidebeheer Het Drentse Landschap zet voor het beheer van de natuurgebieden Hijkerveld en Doldersummerveld een gescheperde schaapskudde in. Dit is mogelijk dankzij steun van de Provincie Drenthe. De herders verzorgen daarnaast ook de schapen van de ingerasterde heideterreinen. Het maaien van de heidevegetaties gebeurt aan de hand van de meerjarenplanning. Uitgangspunt hierin is dat er gefaseerd jaarlijks ongeveer 10 à 15 % gemaaid en afgevoerd wordt. In 2014 is er ongeveer 150 ha gemaaid en afgevoerd. Het vrijkomende maaisel is in samenwerking met landbouwers op akkers uitgereden en ondergewerkt. Vrijwilligers helpen om de rasters rond

de begraasde gebieden vrij van begroeiing te houden. Incidenteel worden hier ook taakgestraften via de reclassering voor ingezet. Naast de begrazing met schapen op de heideterreinen hebben 247 Schotse hooglanders een rol gespeeld in de begrazing van de diverse heideterreinen. Beheer cultuurlandschap Graslanden worden veelal beheerd door te maaien en het maaisel af te voeren. Dit gebeurt voor een groot deel door boeren. Zij krijgen hiervoor een grascontract. Naast de gebruikelijke voorwaarden worden in deze contracten specifieke afspraken gemaakt die zijn vastgelegd in de Gedragscode Natuurbeheer. Een voorbeeld hiervan is het laten staan van vegetatie op sommige plekken zodat insecten en vlin-

16

ders hiervan kunnen profiteren. Voor boeren is deze vorm van beheer een welkome aanvulling op hun bedrijfsvoering. In 2014 zijn alle beekdalgraslanden gemaaid. In het Reestdal, Oude Kene en het Hunzedal (LOFAR gebied) zijn de meest kwetsbare vegetaties met een wetlandmaaier gedaan. Beheer van bos- en landschapselementen Op het Landgoed de Vossenberg bij Wijster is het bos gedund. In totaal is een oppervlakte van ongeveer 24 ha (1475 m3 hout) geveld en afgevoerd. Daarnaast is er ongeveer 600 m3 brandhout aan particulieren verkocht. Het betreft hier vaak hout afkomstig uit werkzaamheden aan wallen, singels of kleinschalige landschapselementen. Het bestrijden van de prunus (Amerikaanse vogelkers) is het afgelopen jaar door medewerkers zelf uitgevoerd in de reservaten Drouwenerzand en Groote zand. In de reservaten Oude Diep, Nuilerveld, de Reest en het Doldersummerveld is door Alescon

Pacht- en jachtcontracten Het beheer van de natuurgebieden wordt voor een deel gedaan door agrariërs die in de nabijheid hun bedrijf hebben. In 2014 was dit ongeveer 800 hectare cultuurgrond. Er zijn hiervoor 180 gras- en inscharingscontracten afgegeven. Daarnaast werden er 15 nieuwe jachthuurovereenkomsten afgesloten voor een periode van 6 jaar.

Eigen bedrijven De eigen bedrijven beheerden 635 hectare in 2014. Hiervan was 100 hectare akkerbouw en 535 hectare (schraal) grasland. Op de bedrijven verbleven 118 Limousin zoogkoeien. Zij kregen 106 kalveren (90 %). Voor de jaarlijkse vleesactie zijn 21 Limousins geleverd. Daarnaast zijn er nog vier dieren verkocht aan een veehandelaar. Ook zijn er 27 stiertjes verkocht.

de prunus bestreden. In totaal gaat het ongeveer om ruim 90 ha. Bij de jaarlijkse schouw van de wandelroutes zijn ook dode, voor wandelaars gevaarlijke bomen, geruimd. Daarnaast zijn beschadigde routepaaltjes en informatiepanelen vervangen. Onderhoud aan wallen en landschapselementen is uitgevoerd op plekken met kans op overlast voor aangrenzende percelen. Algemene beheerzaken

Schotse Hooglanders Het afkalfseizoen is in 2014 redelijk goed verlopen. Van de 60 zoogkoeien bleken er 52 drachtig, 2 koeien zijn dood gegaan. Er werden 32 stieren en 21 vrouwelijke kalveren geboren. Vier kalveren zijn dood geboren.

Oppervlakte in beheer en eigendom Oppervlakte in beheer en eigendom 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000

Jaar

17

2014

2012

2010

2008

2006

2002

2004

2000

1998

1996

1992

1994

1990

1988

1986

1982

1984

1980

1978

1976

1972

1974

1970

1968

0 1966

ha

Toezicht De natuurgebieden van de stichting worden door vrijwillige toezichthouders regelmatig bezocht. In de terreinen waar eigen vee loopt, houden de plaatselijke bewoners dit toezicht. Indien er zich bijzonderheden voordoen, wordt dit aan de stichting doorgegeven. Het begeleiden en houden van toezicht op bezoekers van de natuurgebieden wordt gedaan door beëdigde Buitengewoon Opsporings Ambtenaren (BOA). Naast het houden van toezicht treden deze ook op als gastheer en worden zij regelmatig door het publiek benaderd voor uitleg over het beheer van het natuurterrein, en de voorkomende flora en fauna. Ze delen waar nodig waarschuwingen uit, soms gaat dit bij ernstige of herhaalde overtredingen gepaard met een proces verbaal. In totaal zijn er in 2014 een vijftig proces verbalen uitgeschreven.

Cultureel erfgoed Het Drentse Landschap heeft in 2014 het besluit genomen om de sector Erfgoed toe te voegen aan haar organisatie. De stichting verwacht zo op een professionele manier haar gebouwen te kunnen beheren maar ook nog beter op te kunnen komen voor het behoud van het Drentse culturele erfgoed.

3

18

Belangenbehartiging Het Drentse Landschap vind het belangrijk dat het culturele erfgoed van Drenthe goed bewaard blijft. Daarom behartigt ze ook zo goed mogelijk de belangen van de erfgoedsector. Onder meer door te participeren in diverse overlegsituaties maar ook door particulieren bij te staan die problemen ondervinden bij het beheren van hun eigendommen. In deze paragraaf een overzicht van de belangrijkste contacten in 2014. Provincie Drenthe De Provincie Drenthe is onze belangrijkste partner als het gaat om restauratie- en herbestemmingsprojecten. Zowel bestuurlijk als ambtelijk vindt er daarom frequent overleg plaats. Herbestemmingsprojecten dienen naast economische belangen (werkgelegenheid in de bouw, de recreatiesector en het MKB), ook het onderwijs (leerlingstelsel, ontwikkeling restauratiedeskundigheid) en het behoud van de ruimtelijke kwaliteit en identiteit. De belangen van de Provincie en Het Drentse Landschap vallen in al deze aspecten heel goed samen. In september heeft de stichting ongeveer 50 medewerkers van de Provincie ontvangen op de boerderij Egberts Lent. De bijeenkomst werd gehouden om toe te lichten op welke wijze wij het begrip Provinciale Trust op deze plek inhoud geven. Nederlandse Monumenten Organisatie Er is een Nederlandse Monumenten Organisatie (NMo) opgericht die voor het Rijk ruim 30 onrendabele Rijksmonumenten met een forse bruidsschat moet overdragen aan andere erfgoedorganisaties. Ook Het Drentse Landschap is benaderd om lid te worden, ondanks dat dit slechts aan organisaties met een POMstatus is voorbehouden. Onze stichting zal eind 2015 opnieuw een onderbouwd verzoek richten aan het Ministerie van OCW om de POM-status te verwerven. We verwachten dan de werkwijze van Het Drentse Landschap aangepast te hebben aan de eisen die aan de POMstatus worden gesteld. Opmerkelijk is overigens dat ook bij de overdracht van de rijksgebouwen naar de NMo de particuliere sector, net als bij de grondover-

dracht aan terreinbeheerders, bezwaar maakt. Ook hier zou het eerst aan de markt moeten worden overgedragen omdat anders van oneigenlijke staatssteun sprake zou zijn. Een ontwikkeling die het behoud van zachte waarden van onze samenleving steeds meer gaat bemoeilijken. Monumentenwacht Het Drents Landschap is de grootste abonnee van de Monumentenwacht hetgeen onze relatie bijzonder maakt. In 2014 is bestuurlijk gesproken over de mogelijkheden voor verdere samenwerking. Naast de inspecties gaat het ook om het verzorgen van BRIM-aanvragen, de overname van de Archeologische Monumentenwacht, gebruik van elkaars deskundigheid en arbeid en het maken van bouwplannen. Ter gelegenheid van hun 25-jarige bestaan werd er op 26 september in het Drents Museum een erfgoed symposium gehouden. Het Drentse Landschap heeft toen haar visie op het punt van de monumentenzorg uiteen gezet. De stichting benadrukte ook dat de gemeenten meer visie, deskundigheid en daadkracht bij herbestemmingsprojecten moeten gaan ontwikkelen. Nederlands Oudste Dorpshuis De Vereniging Ons Dorpshuis te Paterswolde is op 21 april 1915 opgericht en bestaat in 2015 dus 100 jaar. Het jubileum is te danken aan de familie BählerBoerma. Deze familie heeft er uiteindelijk voor gezorgd dat de havezate Lemferdinge via een lange omweg bij Het Drentse Landschap terecht is gekomen. Er is een aparte stichting opgericht om dit 100-jarige bestaan heugelijk te vieren. Het Drentse Landschap heeft zich bereid verklaard om bij te dragen aan het restaureren van het graf van de

19

Bählers, de vroegere eigenaren van Lemferdinge. Structuurvisie Cultuurhistorie Gemeente Tynaarlo Naar aanleiding van de nieuwe Structuurvisie Cultuurhistorie Tynaarlo heeft Het Drentse Landschap een zienswijze ingebracht. Naast complimenten is aangegeven dat er vrijwel geen middelen voor de realisatie zijn vrijgemaakt. Opvallend was verder dat de benedenloop van het Hunzedal, ondanks jarenlang beleid en afspraken omtrent de keuze voor natuurontwikkeling, nu cultuurhistorisch van groot belang wordt geacht. Dit kan op termijn een obstakel betekenen voor de verdere ontwikkelingen van het gebied. Het is merkwaardig dat Rijk en Provincie al 20 jaar voor natuurontwikkeling kiezen en de Gemeente nu andere prioriteiten stelt. Cultuurhistorische waardenkaart Gemeente De Wolden Ook hier complimenten voor het feit dat de Gemeente De Wolden serieus omgaat met de cultuurhistorische waarden op haar grondgebied. Het Drentse Landschap stemt goeddeels in met de gemaakte keuzen. Ze betreurt echter wel dat de cultuurhistorisch waardevolle landschappen zoals het Reestdal, Landgoed Rheebruggen en Anholt, veel te weinig vanuit een integrale-, ensemblebenadering worden aangevlogen. Hierdoor wordt het verschil aan waarden door verschillende beleidscategorieën alleen maar groter en dit bemoeilijkt het integraal herstel.

20

Projectontwikkeling Herbestemming Oldengaerde Het project heeft tot doel het revitaliseren van het landgoed Oldengaerde. Hiervoor worden de gebouwen gerestaureerd, gerenoveerd en (deels) herbestemd. Het gaat om de havezathe, het bouwhuis en de daglonerswoning. Ook de tuin en de tuinobjecten worden, indien nodig, hersteld. De meeste onderdelen van het landgoed zijn van rijkswege beschermd. In 2014 is er door Libau een haalbaarheidstudie uitgevoerd. Uit deze studie zijn onder meer een beschrijving van het toekomstig gebruik (planconcept) en vlekkenplannen voortgekomen. Deze stukken zijn voorgelegd aan de Gemeente Westerveld en de Provincie Drenthe. Ook zijn de concepten besproken met de familie Willinge, de schenkers van het landgoed, en de bewoners van het bouwhuis. Het uiteindelijke planconcept vormt de basis voor het vervolg van het project. De locatie wordt in de huidige situatie tijdelijk beheerd en af en toe opengesteld voor rondleidingen, fairs etc. Deze activiteiten worden georganiseerd door de sector Communicatie in afstemming met de sector Erfgoed. Herbestemming zolderverdieping De Havixhorst De herbestemming van de zolderverdieping van havezathe De Havixhorst heeft geleid tot stevige discussies tussen de Gemeente Meppel, de RCE, Het Drentse Landschap en de exploitant van de Havixhorst. Aanleiding was dat er om economische redenen, vanuit de exploitatie, de noodzaak is om een aantal hotelkamers op een ander prijsniveau aan het bestaande assortiment toe te voegen. Daarnaast was er de noodzaak om de isolatie van de zolder ter hand te nemen samen met de versteviging van de schoorstenen, de aanleg van een lift voor minder valide gebruikers van de havezathe, en de realisatie van zonnepanelen op het dak. Ondanks de meningsverschillen is uiteindelijk wel overeenstemming bereikt over de aanpak. In

2015 wordt het project verder opgepakt. Gemeentelijke Trust De realisatie van een gezamenlijk document om een vastgestelde werkwijze voor overdracht van kerktorens en molens naar Het Drentse Landschap als Trust organisatie te regelen, stagneerde mede vanwege de gemeentelijke verkiezingen. Er worden wel afzonderlijk onderhandelingen gevoerd met de Gemeenten Coevorden, Tynaarlo en Noordenveld. Er is vooral veel discussie over de gevraagde bruidsschat voor het onderhoud. In het licht van de huidige crisis geen eenvoudige opgave om hier consensus over te bereiken. Museumwinkel te Eext De familie Westerhof heeft via de Gemeente Aa en Hunze en de Vereniging Dorpsbelangen Eext, Het Drentse Landschap gevraagd te helpen bij het behoud van een oud pand met een dorpswinkeltje uit de vorige eeuw. Vanwege fiscale problemen moest het pand gekocht worden terwijl er daarnaast ook renovatie- en exploitatiekosten op tafel moesten komen. Ondanks de inzet van veel partijen is het uiteindelijk (nog steeds) niet gelukt om de winkel voor het nageslacht te bewaren. Lofarcentrum ter ziele In 2013 leek het zeer aansprekende ontwerp voor het Lofarcentrum van architectenbureau B en O te Meppel een goede kans te hebben om gebouwd te worden. Hoewel Het Drentse Landschap en ASTRON het eens waren over de verkoopprijs, is deze onverwacht aan een particulier verkocht. Na overleg met onder andere VNO-NCW heeft de stichting besloten te stoppen met dit zeer boeiende project. Door velen wordt dit gezien als een gemiste kans voor Drenthe, Lofar en het Hunzedal. Buitenleven Eind 2014 was de BV Buitenleven Vakanties een feit. Er is door veel mensen veel werk verzet om

21

deze verhuurorganisatie op te richten. Het betreft een samenwerkingsproject tussen StaatsBosbeheer, Natuurmonumenten en De12Landschappen. Buitenleven Vakanties is opgericht om de vakantiewoningen van deze drie organisaties te gaan verhuren. Een mooie politiek-bestuurlijke boodschap aan overheden en de bevolking dat we wel degelijk kunnen samenwerken. Verder zal het organisaties, waaronder Het Drentse Landschap, extra voordeel opleveren. Vooral op het punt van een goede marketing, die naar verwachting een hogere bezetting en daarmee ook een hogere opbrengst oplevert. De hausse aan boekingen bij de start wijst erop dat dit ook gaat lukken. Het Drentse Landschap vertegenwoordigde De12Landschappen in de Stuurgroep. Ze heeft veel geleerd van de professionele aanpak om tot statuten en een samenwerkings- en verhuurbemiddelingsovereenkomst te komen. De manier waarop de ICT, de accountancy en de marketing is opgezet, verdient echt alle lof. Watertoren Meppel De voor het behoud van deze watertoren opgerichte stichting voert overleg met Stichting Boei om de toren over te nemen. Het Drentse Landschap is bereid om haar aandeel om niet over te dragen. Boerderij Van de Belt Nabij de Bloemberg ligt op een dekzandhoogte langs de Reest de vervallen maar nog steeds inspirerende boerderij Van de Belt. De sector Erfgoed heeft opdracht gegeven voor een bouwhistorisch onderzoek om de waarde van het huidige voorhuis te bepalen. Vanuit de streek wordt veel druk op de stichting uitgeoefend om tot restauratie dan wel herbouw over te gaan. Onduidelijk is echter hoe dit eventueel gefinancierd zou moeten worden.

Gebouwenbeheer Afgelopen jaar is wederom hard gewerkt aan de instandhouding van de karakteristieke gebouwen van de stichting, door onderhoud en restauratie uit te voeren. Om inzicht te krijgen en te houden over de omvangrijke en groeiende portefeuille aan gebouwen is in 2014 verder gewerkt aan het opzetten van een database met gegevens van alle gebouwen. In totaal heeft Het Drentse Landschap de zorg voor 259 gebouwen over ruim 100 locaties. In bijlage 6 staat een volledig overzicht. Hieronder een weergave van de belangrijkste ontwikkelingen en activiteiten van de sector Erfgoed. Algemene zaken Efficiënter en effectiever werken Om te komen tot een meer planmatige aanpak is in 2014 de mogelijkheid onderzocht om software te implementeren, waarmee het onderhoud van alle gebouwen beter kan worden beheerd. Dit biedt kansen voor efficiënter beheer en onderhoud. Vanuit de wens om efficiënter en effectiever te werken, zijn ook andere initiatieven ontplooid. Zo is in 2014 een start gemaakt met de ontwikkeling van een kwaliteitskader voor gebouwen. Het kwaliteitskader fungeert als leidraad voor de planvorming en de uitvoering van werkzaamheden op het gebied van onderhoud, restauratie, renovatie, inrichting en herbestemming van gebouwde objecten van Het Drentse Landschap. Dit leidt tot het vereenvoudigen van beslissingen, het voorkomen van foutieve keuzes en risico’s, en het terugdringen van kosten. Zonne-energie In 2014 is begonnen met het onderzoeken van de kansen en mogelijkheden om op passende wijze zonnepanelen op gebouwen van Het Drentse Landschap te plaatsen. Dit zou bijvoorbeeld kunnen op het beheerderskantoor te Westerbork of de schaapskooi in Doldersum. Subsidie Federatie Instandhouding Monumenten In 2010 kreeg Het Drentse Landschap via de Federatie Instandhouding Monumenten (FIM) ruim een miljoen Euro subsidie van het Ministerie van OCW toegezegd voor de restauratie van een zestal objecten: de vervenerswoning Valthermond, de boerderijen

Egberts Lent (Nieuw Annerveen), de Horst (Ansen), de Drenthehof (Orvelte), Huis ter Hansouwe (Peize) en de kerk Bovensmilde. In de loop van 2013 werd het laatste project opgeleverd. Eind 2014 hebben wij bericht ontvangen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat de financiële verantwoording akkoord is bevonden. De verrekening hiervan vindt plaats medio 2015. Projecten in uitvoering Restauratie, renovatie en herbestemming Kloosterstraat 7-11 Eind 2014 is de grondsanering gestart ten behoeve van de nieuwbouw aan de Kloosterstraat 7-11 te Assen. Ook worden de huidige kantoren van Het Drentse Landschap straks verbonden middels een glazen corridor. De aanbesteding van het werk is begin 2015. Herbouw Kamps Boerderij Kamps is medio 2014 door aannemingsbedrijf Hofstra Hulshof uit Nieuw Buinen aan ons opgeleverd. Het eindresultaat is prachtig geworden. Er is een Open Dag gehouden om de boerderij aan breed publiek te tonen. Dit leverde meer dan 1000 bezoekers op. Naast bewoning wordt de boerderij ook gebruikt voor bijeenkomsten en evenementen, zoals concerten. Brugwachterswoning Eexterveenschekanaal Na de zomer van 2014 is de brugwachterswoning opgeleverd. De restauratie is uitgevoerd door aannemingsbedrijf Jurriëns Noord uit Groningen. Het karakter van dit prachtige Rijksmonument uit eind 19e eeuw is ook na

22

de restauratie behouden. Echter binnen voldoet de woning aan de eisen van de huidige tijd. Bruggen Reest In samenwerking met het Waterschap Reest en Wieden, Provincie Drenthe, Landschap Overijsel en de gemeenten De Wolden en Hardenberg zijn drie nieuwe bruggen over de Reest gerealiseerd. Boerderij Essererf Eind 2014 zijn zowel het hoofdgebouw als de bijgebouwen van boerderij Essererf, gelegen aan de Hospitaallaan te Veenhuizen, opgeleverd. Het werk is uitgevoerd door aannemingsbedrijf G. Geerts & Zn. uit Zeijen. Deze restauraties zijn mogelijk gemaakt door een substantiële bijdrage van de Provincie Drenthe. Boerderij Amshof De casco restauratie van boerderij Amshof is uitgevoerd door aannemingsbedrijf Bruins-Slot uit

Onderhoud Aan diverse panden is klein en groot onderhoud aan het schilderwerk uitgevoerd. Er is klein onderhoudsschilderwerk is uitgevoerd aan de werkplaats in Westerbork, boerderij de Broekhorst en boerderij de Lokkerij, beide in De Schiphorst. Groot onderhoud aan het schilderwerk is uitgevoerd aan Klein Soestdijk in Veenhuizen, het Schultehuus in Diever, Woning Bronnegerveen in Bronnegerveen en de Lindenhorst in de Schiphorst. In Orvelte zijn boerderij het Ottenshuus, boerderij de Pottenbakker, de boerderijen Börckerhof 1 en 2 en boerderij de Schapendrift geschilderd.

Linde. De afwerking is gedaan door eigen medewerkers van de sector Erfgoed. De Veldkamp Rheebruggen Medio 2014 is de beheerboer verhuisd naar zijn even verderop gelegen nieuwe onderkomen De Veldkamp op het landgoed Rheebruggen. De boerderij is geheel nieuw opgetrokken door aannemingsbedrijf Elpenhof uit De Wijk. Door de materiaalkeuze is het uiterlijk van de boerderij hetzelfde gebleven, maar het comfort is aanzienlijk verbeterd. Door aannemingsbedrijf Moes uit Dwingeloo is begin 2014 een start gemaakt met de nieuwbouw van de potstal van De Veldkamp. De potstal is gebouwd om 150 stuks moederdieren te huisvesten. De materiaalkeuze is sober, degelijk, relatief goedkoop in onderhoud en passend in het landschap. Er worden struiken ingeplant in het voorjaar van 2015 om de potstal enigszins aan het zicht te onttrekken.

Een aantal panden is gedeeltelijk voorzien van nieuw riet, te weten Huis ter Hansouwe in Peize, keuterij Ghysselte in Ruinen en de Tingieterij in Orvelte. Groot onderhoud is er verricht in de vakantiehuisjes het Hertenhuisje in Hijken, de Pimpernel in Zuidwolde en keuterij Ghysselte in Ruinen. De monumentale schuur bij keuterij Midlaren is geheel gerestaureerd. In Orvelte is het voegwerk van de Tingieterij, de Flintenhoeve, het Börckerhof en het Jachthoes hersteld. Ook is er gestart met een controle van de elektra-installaties van de boerderijen in Orvelte. Verhuur Na de herbouw van boerderij Kamps is deze opnieuw verhuurd aan de voormalige bewoners. Ook de Amshof in Stuifzand en de Brugwachterswoning in Eexterveenschekanaal hebben na afronding van de restauraties nieuwe huurders gekregen. De beheerboerderij Rheebruggen en de bewoners zijn verhuisd van het bouwhuis op Rheebruggen 8 naar de Veldkamp op Rheebruggen 3. De huurders van de Meiersplaats (Rheebruggen 6) zijn vervolgens verhuisd naar het bouwhuis. In 2015 zal de Meiersplaats als vakantiehuis worden toegevoegd aan de Buitenleven vakanties.

23

In Valthermond is er een nieuwe huurder gevonden voor het achterhuis van de vervenerswoning. In Nieuw Annerveen is boerderij Egberts Lent verhuurd. Ook de Mulderij in Gieterveen is verhuurd, evenals het woonhuis en het bedrijfsgedeelte van de Pieperij 7 in Veeningen. Bij de overdracht van landgoed Oldengaerde hebben de huurders van het bouwhuis (Westeinde 59) en de huurders van de daglonerswoning (Westeinde 53) een nieuwe huurovereenkomst afgesloten. In Orvelte heeft het Apple museum haar intrek genomen in het grafisch proeflokaal aan het Melkwegje. Vakantiewoningen Ook in 2014 daalde de bezetting van de vakantiewoningen van Het Drentse Landschap van 61% in 2013 naar 59%. Aangezien de opbrengst van de exploitatie ook een neergaande lijn laat zien, is na een gedegen voorbereiding besloten de verhuur van de vakantiewoningen onder te brengen in Buitenleven Vakanties B.V. Deze nieuwe organisate is een samenwerking van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en De12Landschappen. Buitenleven is een bewezen formule die met meer slagkracht op het gebied van marketing en PR naar verwachting tot een hogere bezettingsgraad zal leiden. Na het live gaan van de vernieuwde website www.buitenlevenvakanties.nl was de site vanwege de grote belangstelling enkele uren uit de lucht.

Cultuurhistorie Bij het culturele erfgoed gaat het niet alleen om gebouwen, maar spelen ook het landschap, archeologie, kunst en andere cultuurhistorische elementen een rol. Daarom besteedt Het Drentse Landschap veel aandacht aan aspecten die hiermee te maken hebben. Hieronder een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen. Archeologie Inspectie Maandelijks ontvangt Het Drentse Landschap een inspectierapport over de hunebedden van de plaatselijke toezichthouders. Hierdoor kunnen calamiteiten op tijd worden gesignaleerd en kan schade aan de hunebedden en informatiepanelen worden voorkomen. De provinciaal archeoloog inspecteert jaarlijks alle hunebedden en maakt hier een verslag van. De hunebedden-beheergroep is in 2014 één keer bij elkaar geweest. De Monumentenwacht NoordNederland voert in een driejarige cyclus de inspectie uit voor de grafheuvels die in de diverse terreinen van de stichting aanwezig zijn. In eigen beheer zijn in diverse terreinen de aanwezige grafheuvels gemaaid en kleine reparaties (grondaanvullingen) uitgevoerd. De archeologische objecten Tumulibos, Balloërkuil en het Grolloërholt hebben nieuwe informatiepanelen gekregen. De bezoeker wordt nu beter geïnformeerd over de waarde van deze plekken. Archeologieboek Het boek De archeologische rijkdom van de gemeente Westerveld vertelt over de rijke geschiedenis van Zuidwest Drenthe. Met onder andere steun van Het Drentse Landschap, de Gemeente Westerveld en het Archeologisch Centrum in Diever was het mogelijk om dit boek te realiseren. Tegelijkertijd was er in het Archeologisch Centrum een tentoonstelling over sporen in het landschap en was er een route uitgezet in de omgeving van Diever. De oplage van 1500 exemplaren van het boek was eind 2014 nagenoeg uitverkocht. Schansen De drie schansen van de stichting worden sinds de renova-

tiewerkzaamheden in 2012 begraasd met heideschapen. Hierdoor wordt de bebossing van deze objecten tegengegaan. De brug over de gracht van de Zwartendijksterschans is in 2014 hersteld. Stichting De Schans te Een Op initiatief van 3 verschillende toneelverenigingen werden de statuten van de Stichting De Schans in de nazomer op de Zwartendijksterschans getekend. Het Drentse Landschap is betrokken als eigenaar van de schans en de directeur is als beschermheer gevraagd. Er zijn drie verschillende gemeenten en drie verschillende Provincies bij dit initiatief betrokken. Een echt ‘grensgeval’ dus. Het is de bedoeling dat op de schans elke drie jaar een openluchtvoorstelling zal worden gehouden. Project Geheugen van Drenthe Over het zichtbare en soms ook onzichtbare erfgoed is veel informatie beschikbaar. Op tal van websites, in kleine tot zeer omvangrijke databases, in artikelen en boeken is veel te vinden. Toch heeft de Drent, en ook de toerist, nog te weinig weet van dit erfgoed. De beschikbare informatie is te versnipperd, vaak niet gekoppeld aan locaties, en vaak ook nog niet verrijkt met verhalen van de mensen zelf. Het project Geheugen van Drenthe wil hierin verandering brengen. Het Drents Archief en Het Drentse Landschap slaan de handen ineen om – op verzoek van de Provincie Drenthe – het Drentse erfgoed beter toegankelijk te maken voor het brede publiek en er steeds meer mensen bij te betrekken. Naast de erfgoedorganisaties zijn ook Marketing Drenthe en het Recreatieschap nauw betrokken bij dit project. In 2014 is de eerste fase van dit project gestart. In 2016

24

moet er o.a. een database zijn waarin alle erfgoedinformatie verzameld is en moet de digitale Drentse encyclopedie geactualiseerd zijn. Beeldende Kunst Beeldenpark de Havixhorst In de beeldentuin van Stichting Beeldenpark de Havixhorst was in 2014 de succesvolle tentoonstelling Beatrix in Beelden te zien. Een idee van beeldend kunstenaar Han van Hagen. Ruim 60 portretten van onze voormalige koningin zijn hiervoor door provincies, gemeenten, waterschappen et cetera ter beschikking gesteld. Ze werden in een grote en imposante rij in de tuinen van de Havixhorst getoond. De inzet van de vrijwilligers van de kleine stichting was fenomenaal. Bustes werden opgehaald en teruggebracht en de sokkels werden door een bevriend beeldhouwer gemaakt. Via bijdragen van het lokale

bedrijfsleven kon er een mooie brochure worden gemaakt. De belangstelling van zowel de pers als het publiek was enorm groot: ruim 30.000 bezoekers. Veel dank gaat uit naar de verschillende sponsoren, te weten: Prins Bernard Cultuurfonds, Gemeente Meppel, C&W de Boer Stichting, Notarispraktijk Meppelink, Rabobank MeppelSteenwijkerland, Gemeente De Wolden, Gemeente Hardenberg, Recreatieschap Drenthe, Stichting Beeldenpark en enkele particulieren. Een mooie beloning voor alle inspanningen was het bezoek van prinses Beatrix aan de tentoonstelling. Zeer belangstellend liet zij zich rondleiden. Men kan gerust stellen dat deze tentoonstelling het Beeldenpark De Havixhorst op de kaart heeft gezet. Galerie Lemferinge In 2014 zijn er in galerie Lemferdinge drie thema-exposities en

een foto-expositie gehouden. Ook was er een overzichtsexpositie van de Kunstroute en vond de verkoopexpositie Kunst Cadeau voor de derde keer plaats. De galerie wordt met succes gerund door de Culturele Raad van Eelde. Naast de exposities organiseert de Raad ook diverse andere activiteiten in het gebouw zoals lezingen en workshops. Kunst in Oude Kene In het natuurgebied Oude Kene in het stroomdal van het Oude Diep werd in de zomer van 2014 voor de tweede keer een buitenexpositie ingericht. Een aantal kunstenaars, vanuit het hele land, heeft zich laten inspireren door dit landschap. Verspreid langs het wandelpad waren zeventien kunstwerken opgesteld. Het is mooi te zien hoe eenzelfde aanleiding erg verschillend werk oplevert. De expositie is georganiseerd door de Hoogeveense kunste-

25

naars Sejo Slingenberg en Jerry Bisschop in samenwerking met Het Drentse Landschap en de Gemeente Hoogeveen.

Stichting Oude Drentse Kerken In dit hoofdstuk wordt stilgestaan bij de activiteiten van Stichting Oude Drentse Kerken. Naast belangenbehartiging wordt ook aandacht besteed aan de activiteiten van de diverse Plaatselijke Commissies die voor de stichting het dagelijkse beheer uitvoeren. Belangenbehartiging Kerk Valtermond De stichting die zich bezighoudt met het beheer van de kerk in Valthermond heeft aangegeven in gesprek te willen treden over de toekomst. Het afgelopen jaar is er kennisgemaakt, maar nog niet concreet gesproken over de mogelijkheden. Dit zal in 2015 een vervolg krijgen. Kerken in eigen beheer Kerk Eext In 2014 heeft Vrienden van de Eexter Kerk te kennen gegeven niet verder te willen gaan met het beheer en exploitatie van de kerk in Eext. Het Drentse Landschap gaat een nieuwe plaatselijke commissie formeren, zodat het beheer van deze bijzondere locatie voor de toekomst gewaarborgd blijft. Dorpsbelangen van Eext heeft laten weten hier wellicht een rol in te willen spelen. Kerk Bovensmilde De voormalige NH kerk en pastorie hebben sinds enkele jaren geen functie meer. In 2010 is het kerkgebouw (zonder de aanbouw) door de eigenaar, de Protestantse Gemeente Bovensmilde, overgedragen aan Het Drentse Landschap. In de jaren daarna is de kerk mede op basis van subsidiegelden van het Rijk casco gerestaureerd. Eind 2014 heeft de PKN Bovensmilde laten weten de huidige aanbouw, de pastorie en de bijbehorende grond aan Het Drentse Landschap te willen schenken. De formele afwikkeling van de overdracht zal in 2015 moeten plaatsvinden, waar een gebruiksovereenkomst deel van uitmaakt. Om verval en verlies van cultuurhistorische waarden te voorkomen is het noodzakelijk de locatie te herontwikkelen. Hiervoor is het nodig de gebouwen te restaureren en te renoveren en er een nieuw gebruik aan te geven. De Provincie Drenthe heeft

inmiddels subsidiebeschikkingen afgegeven, waarmee de overige werkzaamheden aan de gebouwen gedeeltelijk kunnen worden gedekt. De rest van de investering wordt uit eigen middelen gefinancierd. Doel op de lange termijn is het realiseren van een duurzame exploitatie, waarmee de instandhouding van de locatie kan worden bekostigd. Synagoge Zuidlaren De Vereniging tot Behoud van de Synagoge die voor de stichting het dagelijkse beheer uitvoert, heeft haar positie binnen het culturele leven van Zuidlaren geconsolideerd. De bekendheid en waardering voor de activiteiten die in de synagoge plaatsvinden, neemt nog steeds toe. In 2014 hebben 774 personen de synagoge bezocht. Dit is exclusief de activiteiten georganiseerd door de joodse gemeente. Daarnaast hebben verschillende groepen de synagoge bezocht zoals de Vrouwen van Nu uit Siddeburen en een Rotary Club uit Norg. De Lichtkring heeft de synagoge geadopteerd en komt elk jaar in april met de groepen 7 en 8 een krans leggen bij de synagoge. Ook andere scholen uit de regio komen regelmatig bij de synagoge op bezoek. Ze krijgen dan voorlichting en kunnen zelf aan de slag met een educatief programma. Het gebouw wordt regelmatig verhuurd aan derden en er vinden huwelijksvoltrekkingen plaats. In 2014 gebeurde dit driemaal. Het ledenbestand loopt langzaam terug, met name door natuurlijk verloop. In 2015 wil de vereniging een campagne starten om nieuwe leden te werven. Kleine kerkje in Gieterveen De Plaatselijke Commissie die voor de stichting het dagelijkse beheer uitvoert, is er in 2014 weer in geslaagd om een breed en gevarieerd activiteitenprogramma te maken. Elke maand

26

was er in het kerkje iets te doen. De bezoekersaantallen daalden licht voor het eerst sinds de start van de Plaatselijke Commissie in 2003. Het is onduidelijk waardoor dit komt maar het groeiende aanbod van activiteiten in de omgeving, zal zeker een rol spelen. In 2015 wil de Plaatselijke Commissie de PR rond de activiteiten nog steviger aanpakken. Ze hoopt zo de trend van afnemende belangstelling te kunnen doorbreken. Tochten langs kerken en begraafplaatsen In samenwerking met Arriva Touring is er in 2014 weer een nieuwe route toegevoegd aan de routes van Tour des Cimetières. In totaal zijn er nu 8 verschillende bustochten door Drenthe. Dit jaar voerde de bustocht door Midden-Drenthe. De deelnemers kwamen o.a. langs Gasselte, Borger en Zweeloo. Met 58 deelnemers was de tocht helemaal volgeboekt. De bustochten langs kerken en begraafplaatsen worden ook in Friesland (i.s.m. de stichting Alde Fryske Tsjerken) en Groningen (i.s.m. stichting Groninger Kerken) georganiseerd. De tochten in Drenthe behoren tot de meest volgeboekte. Overige activiteiten Naast de succesvolle bustochten worden er vanuit de Stichting Oude Drentse Kerken jaarlijks meerdere activiteiten georganiseerd. Het grootste deel wordt door de Plaatselijke Commissies zelfstandig georganiseerd (zie hierboven). In 2014 waren er 32 activiteiten met in totaal ruim 1600 deelnemers.

27

28

Stichting Drentse Boerderijen Een groep vrijwilligers van Het Drentse Landschap heeft de werkgroep Boerderij en erf opgericht met als doel om meer aandacht te vragen voor het Drentse boerenleven in de meest brede zin van het woord. Hierin zijn ook leden van de Werkgroep Boerenerven vertegenwoordigd. Hieronder een overzicht van de belangrijkste activiteiten die beide werkgroepen in 2014 organiseerden. Werkgroep Boerderij en erf De werkgroep heeft een inventarisatie gemaakt van de thema’s rond boerenleven waaraan de komende jaren aandacht aan besteed moet worden. Naast gebruiken op en rond de boerderij is er ook een model ontwikkeld om te laten zien hoe er 100 jaar geleden op de Drentse boerderijen gewoond en gewerkt werd. Tijdens de Open Dag op boerderij Kamps zijn volgens dit model de rondleidingen verzorgd. Er zijn ook ideeën ontwikkeld voor een heruitgave van het boerderijenboek uit 2003. Daarnaast wil de werkgroep snel aan de slag met het vastleggen van verhalen over het boerenleven. In 2015 wordt e.e.a. verder uitgewerkt en opgepakt. Werkgroep Boerenerven Excursies en lezingen Dankzij de persberichten en berichten via sociale media trekken de excursies Boerenerven steeds voldoende publiek. In 2014 zijn er 2 excursies gehouden. De voorjaarsexcursie vond plaats in Valthe. Ondanks het slechte weer waren er toch 20 deelnemers. De najaarsexcursie was in Havelte met een record aantal bezoekers van zo’n 60 deelnemers. In 2014 zijn er lezingen gegeven bij de IVN afdeling Gieten en bij de PCOB, afdeling Sleen. De Werkgroep heeft inmiddels een powerpoint presentatie beschikbaar voor dergelijke bijeenkomsten. Adviezen Regelmatig komen er verzoeken binnen om advies te geven over een erf. In 2014 was voor een erf bij Dalen en een bij Stuifzand. Deze laatste boerderij is eigendom van Het Drentse Landschap. Landelijk Archief Op verzoek van de Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed heeft de Werkgroep Boerenerven meegewerkt aan het ordenen, rubriceren

29

en digitaliseren van veel tekeningen en foto’s van boerderijen, tuinen en erven. Monumentenwacht De Werkgroep Boerenerven neemt deel aan het Monumentenoverleg van Libau. Twee à drie keer per jaar komen de erfgoedorganisaties bij elkaar. Doel is activiteiten te ontwikkelen om de onderlinge samenwerking te bevorderen, maar zeker ook om het draagvlak voor erfgoed te laten groeien. Voor de Werkgroep is deelname goed voor de contacten met onder meer de Maatschappij van Weldadigheid en de Monumentenwacht. In 2014 is gesproken over het opzetten van een gezamenlijk digitaal informatie netwerk. Ter gelegenheid van het 35-jarig bestaan van de Monumentenwacht was er in juni een informatiemarkt in Orvelte. De Werkgroep was hier aanwezig om voorlichting te geven over haar werk. Dit gebeurde ook op een dag voor gemeenten die Libau/Monumentenwacht organiseerde.

Verankering in de samenleving

4

De groei van het aantal deelnemers aan de activiteiten van het Het Drentse Landschap laat zien dat er vanuit de samenleving nog steeds veel belangstelling is voor natuur, landschap en erfgoed. De verminderde inkomsten vanuit subsidies en fondsen, zorgde echter wel voor een andere aanpak van de activiteiten. Belangrijk streven is om een breed en gevarieerd aanbod te blijven bieden maar tegen geringere kosten en hogere opbrengsten. De eerste resultaten van deze aanpak zijn hoopgevend. In dit hoofdstuk wordt allereerst even stilgestaan bij een aantal nieuwe projecten die in 2014 zijn gestart. Daarna is er aandacht voor de steun die de stichting vanuit verschillende kanten ontving. Het hoofdstuk sluit af met een overzicht van de belangrijkste activiteiten die ervoor moeten zorgen dat het maatschappelijk draagvlak voor natuur, landschap en erfgoed toeneemt.

30

Projectontwikkeling Ook in 2014 was nog steeds merkbaar dat beschikbare middelen om projecten uit te voeren onder druk zijn komen te staan door de economische crisis. Het Drentse Landschap is er desondanks in 2014 weer in geslaagd een aantal communicatieprojecten te starten. Hunebedpad Door het succes van de langeafstandswandelingen langs de Drentse beken, ontstond het plan om een langeafstandswandeling langs alle hunebedden in Drenthe en Groningen te maken. Een lastige opgave omdat het niet eenvoudig is om via aantrekkelijke routes de hunebedden in het oosten van de provincie te verbinden met bijvoorbeeld het hunebed van Havelte. Uiteindelijk is dit wel gelukt. Ook de financiering voor het project is rond zodat de gids in september 2015 kan verschijnen. Educatieve projecten Het Drentse Landschap heeft samen met Marketing Natuurlijk een onderwijsproject ontwikkeld voor basisscholen rond het Hijkerveld. Leerlingen krijgen niet

alleen voorlichting over de natuur maar ook over het erfgoed in hun omgeving. Een gouden greep want de belangstelling vanuit de scholen is groot. In 2015 wordt ook voor het Doldersummerveld een dergelijk programma gemaakt. Het Regionaal Landschap Zuidwest Drenthe heeft hiervoor inmiddels geld ter beschikking gesteld. Cultuurschat Orvelte In de serie Cultuurschatten van Drenthe is gewerkt aan een nieuwe uitgave voor Orvelte. Het is het derde boek in de serie. De look en feel van deze uitgave zal echter deze keer meer worden aangepast aan de behoeften van de toeristen die Orvelte bezoeken. Het boek wordt tijdens het Festival van het Landschap op 21 juni gepresenteerd.

31

Landschapsbeheer In de aanloop naar een nauwere samenwerking met Landschapsbeheer Drenthe in 2016, is er op het gebied van de communicatie regelmatig overleg tussen beide stichtingen. Kansrijke vormen van samenwerking zijn bijvoorbeeld het gezamenlijk ontwikkelen van nieuwe websites en het begeleiden van vrijwilligers.

Steun De steun van particulieren, bedrijven, fondsen, provincie en gemeenten is hard nodig om Drenthe mooi en leefbaar te houden. Mede dankzij deze steun is het mogelijk om veel extra’s te doen voor de natuur, het landschap en het erfgoed. Het Drentse Landschap is dan ook enorm trots dat deze steun nog steeds onvoorwaardelijk groot is. Hieruit blijkt namelijk een grote betrokkenheid vanuit de Drentse samenleving bij haar werk. Daling beschermers Voor het eerst in het 80-jarig bestaan van Het Drentse Landschap was er een lichte daling van het aantal beschermers (15.702 t.o.v. 15.813 in 2013). De aanhoudende financiële crisis en de trend om zich niet meer voor langere tijd te binden aan ideële organisaties, lijken de belangrijkste oorzaken van deze daling. De actie om ter gelegenheid van het 80-jarig bestaan van de stichting een cadeau lidmaatschap weg te geven, was een enorm succes. Ruim 1100 beschermers maakten hier gebruik van. Een andere positieve ontwikkeling is een sterke toename van het aantal erfenissen, legaten en schenkingen. Het veranderende geefgedrag van mensen leidt ertoe dat de stichting haar communicatie-

middelen op een andere manier gaat inzetten. Hiervoor wordt een marketingstrategie ontwikkeld die in het voorjaar van 2015 gereed moet zijn. In 2014 zijn er vijfentwintig periodieke schenkingsakten afgesloten. Vanaf 2015 kan dit zonder tussenkomst van een notaris. Er moet dan een onderhandse schenkingsovereenkomst met de schenker worden opgesteld. Erfenissen, legaten en schenkingen Mede dankzij een financiële bijdrage van een particulier heeft Het Drentse Landschap een grasperceel op landgoed Rheebruggen kunnen verwerven. Via een schenking van de erven Hiddingh kreeg de stichting een oud hakhoutbosje van 0,04.92 ha nabij

Westerbork in bezit. Een deel van een waterplas nabij Eelde (ruim 4 ha) werd aan Het Drentse Landschap overgedragen. Een prachtige uitbreiding van het natuurgebied. Via de RDW kon 4 hectare bos/natuurgebied toegevoegd worden aan het natuurgebied Drouwenerzand. Een keuterij nabij Uffelte werd bij de overdracht deels aan de stichting geschonken. In 2014 is Het Drentse Landschap twee keer benoemd als erfgenaam. Daarnaast zijn vier legaten van totaal honderd duizend euro ontvangen. Gedurende het hele jaar ontving de stichting vele tientallen giften van particulieren. De redenen waren zeer uiteenlopend en varieerden van een verjaardag tot steun voor een aankoop van een natuurgebied. Ook ter ere van het 80-jarig bestaan van Het Drentse Landschap zijn extra giften overgemaakt. Soms zijn er beschermers die het lidmaatschap opzeggen maar toch nog een bedrag overmaken als steun voor ons werk. Nieuw was de actie van Beeldenatelier Wildschutserve te De Wijk. Het atelier doneerde voor elk verkocht beeld van patrijzen een bedrag van € 35,-- . Een oude schuld van ruim € 50.000,-- van de voormalige Stichting Lemferdinge (nu ondergebracht bij Het Drentse Landschap) is door de Stichting Lambers Burger kwijtgescholden. Het Drentse Landschap staat elk jaar weer versteld van de gulheid van mensen. Ze is de schenkers dan ook ontzettend erkentelijk voor hun bijdragen. Het is een enorme stimulans om haar werk voor een nog mooier Drenthe voort te zetten. Subsidies Provincie Het Drentse Landschap ontvangt jaarlijks een prestatiesubsidie van de Provincie Drenthe in het Kader van de Algemene Subsidieverordening. In een Programma van Eisen is vastgelegd welke ac-

32

Fondsen Nationale Postcode Loterij Dankzij de steun die Het Drentse Landschap ontvangt van de Nationale Postcode Loterij kan zij ontzettend veel extra doen om Drenthe mooi en leefbaar te houden. In 2014 is de bijdrage onder andere gebruikt voor de inrichting van de natuurgebieden Kleibosch en Zoersche Landen, restauratie van de Braemscamp, archeologisch boek van de Gemeente Westerveld, heruitgave van de Loop van het Oude Diep en de uitgave van een Zoogdierenatlas. Gekleurd grijs Via Kunst en Cultuur Drenthe is een subsidie ontvangen voor een Swinginn in Orvelte. Amateurmusici maakten onder begeleiding van een professionele dirigent in een dag een symfonie voor de natuur. Aan het einde van de dag werd door de groep op de Brink in Orvelte het geoefende ten gehore gebracht. Kinderen deden ook mee met zelfgemaakte instrumenten. De subsidie werd toegekend in het kader van het project Gekleurd grijs waarmee ouderen gestimuleerd worden om culturele activiteiten te gaan bezoeken. Stichting Lambers Burger Zoals reeds gemeld, ontwikkelde de stichting een onderwijsprogramma voor basisscholen rond het Hijkerveld. Hiervoor is een subsidie ontvangen van de Stichting Lambers Burger. Ook enkele bedrijven uit de omgeving droegen financieel aan dit project bij. Prins Bernhard Cultuurfonds Het Prins Bernhard Cultuurfonds (PBCF) stimuleert cultuur- en natuurbehoud in Nederland. Het Drentse Landschap kan voor haar

en hun-bijdragen Aantal beschermersAantallen en hunbegunstigers bijdragen 1993 2014 1992 - 2013

Aantal begunstigers

tiviteiten de stichting voor deze subsidie moet gaan verrichten. Daarnaast ontvangt de stichting ook een subsidie voor het beheer van de schaapskudden op het Hijkerveld en Doldersummerveld. In 2014 werd een incidentele subsidie ontvangen voor de boerderij Essererf in Veenhuizen.

18000

405

16000

360

14000

315

12000

270

10000

225

8000

180

6000

135

4000

90

2000

45

0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Jaar

Aantal begunstigers Bijdrage x € 1000,NB: De lagere opbrengst van de bijdragen houdt verband met een afwijkend systeem van verantwoording.

projecten heel vaak rekenen op de steun van zowel de landelijke als de provinciale afdeling. In 2014 brachten de medewerkers van alle provinciale afdelingen onder begeleiding van onze gidsen een bezoek aan het Reestdal. Ze bezochten ook de tentoonstelling Beatrix in Beelden die met steun van de afdeling Drenthe gerealiseerd kon worden. Dinamofonds Al meer dan 20 jaar beheert het Fonds een groeiend vermogen, verkregen uit schenkingen, nalatenschappen en vermogenswinsten. Jaarlijks keert het Dinamo Fonds de netto-inkomsten uit het beheerde vermogen uit aan projecten op het gebied van dierenwelzijn, natuurbehoud en monumentenzorg. Het Drentse Landschap kan zich ook vaak verheugen in steun vanuit dit fonds. Stichting Albino Stichting Albino zegde in 2012 een bijdrage toe voor de realisatie van een natuurspeelplaats voor kinderen bij de boerderij Egberts Lent in Nieuw Anner-

33

veen. Inmiddels blijkt dat vanwege de archeologische waarden in het gebied deze plek minder geschikt is. Gedacht wordt nu om de natuurspeelplaats aan te leggen bij Borger. Bedrijfsleven Het Drentse Landschap mag zich al jarenlang verheugen in een brede steun vanuit het Drentse bedrijfsleven. In 2014 stopten een aantal bedrijven vanwege de crisis met het bedrijfsbegunstigersschap. Gelukkig kon de stichting ook weer vijf nieuwe bedrijven verwelkomen. Naast een vermelding op de achterkant van het Kwartaalblad worden de bedrijven ook 2 keer per jaar uitgenodigd voor een lezing en een bezoek aan een natuurgebied.

Maatschappelijk draagvlak In deze paragraaf staan we stil bij de activiteiten die Het Drentse landschap in 2014 organiseerde. Ter gelegenheid van het 80-jarig jubileum vonden er veel extra activiteiten plaats. Naast dit overzicht wordt er ook aandacht besteed aan onderwijsprojecten en recreatieve voorzieningen. Campagne Ons Drenthe Uit onderzoek is gebleken dat het werk van Het Drentse Landschap bij een deel van de Drentse bevolking niet of onvoldoende bekend is. Daarom werd in 2014 de campagne Ons Drenthe gestart. De campagne is zo opgezet dat we enerzijds letterlijk meer zichtbaar moeten zijn in de provincie (spandoeken, flyers en posters) en dat er anderzijds via verhalen op de website meer verteld moet worden over de betrokkenheid van mensen bij Drenthe. Het meten van de effecten van een zichtbaarheidscampagne is altijd lastig. In 2014 was Het Drentse Landschap in de provincie gedurende 2 maanden (september-oktober) goed zichtbaar. Ook was er veel aandacht in de media voor het werk van onze stichting en was de belangstelling voor onze activiteiten groot. Soms was er kritiek op de plekken van de spandoeken en vond men de gebruikte kleuren te schreeuwerig. Overwegend is er echter positief gereageerd op de nieuwe stijl van presenteren. Tot een groei van nieuwe beschermers heeft het nog niet geleid. In 2015 worden elementen uit de campagne daarom aangepast.

groot succes. In 2015 wordt het daarom wederom gehouden.

Het Drentse Landschap heeft in 2014 zo’n 559 publieksactiviteiten georganiseerd. Hieronder vallen excursies, lezingen, open dagen, voorlichtingsbijeenkomsten, educatieve én promotionele activiteiten. Nieuw in het activiteitenaanbod is de samenwerking met een aantal kleine outdoorbedrijfjes. Totaal heeft de stichting ruim 95.975 belangstellenden voor haar activiteiten gehad. De stijging is vooral veroorzaakt door de extra activiteiten rond het jubileum. Een succes was bijvoorbeeld het Kinderbuitenfestival bij boerderij Kamps. Het doel was meer kinderen met hun ouders bij de natuur te betrekken. Het festival was met 1300 bezoekers meteen een

De jaarlijkse kerstwandeling vond dit keer plaats in het Reestdal. Samen met Landschap Overijssel werd een afwisselende wandeling uitgezet. Ruim 4000 wandelaars bezochten het evenement. De reacties waren positief.

Het Drentse Landschap organiseerde in het kader van de nieuwe Hunzevisie samen met Het Groninger Landschap in september een aantal activiteiten in het Hunzedal. Onder andere werd de film Hunze, wereldnatuur binnen handbereik getoond in het informatiecentrum Egberts Lent. Hier waren ook beveractiviteiten voor kinderen en was een gratis fietsroute beschikbaar. Op het Zuidlaardermeer konden bezoekers meedoen aan een vaarexcursie die diverse natuurgebieden rond het meer aandeed. De PeerGroup maakte met PeerJonG op verzoek van Het Drentse Landschap de speciale voorstelling Wegwezen voor jongeren. De voorstelling was een theatrale bewerking van de ‘ wildlife’ klassieker ‘ Lord of the flies van William Golding. Een groep jongeren gaat in Wegwezen de natuur in om te onderzoeken of ze daar kunnen overleven. In de prachtige omgeving van boerderij Egberts Lent in Nieuw Annerveen, werd de voorstelling een week lang getoond.

Sinds 2013 is er een groep gidsen actief in en rond het LOFARgebied bij Exloo/Buinen. Hierbij wordt nauw samengewerkt met Astron en een groep ondernemers die verenigd zijn in de LOFARtafel. Doel is om het LOFARgebied meer onder de aandacht te brengen. In oktober bezochten verspreid over 2 weken ruim 1400 Vrouwen van Nu het gebied. De gidsen verzorgden in die periode gemiddeld 4 excur-

34

sies per dag. Het enthousiasme en de deskundige uitleg zorgden voor veel positieve reacties. Harry de Vroome Penning Architect Cor Kalfsbeek en landschapsarchitect Ank Bleeker hebben in 2014 de Harry de Vroome Penning toegekend gekregen voor hun samenwerking bij de realisatie van nieuwe landgoederen in Drenthe. In het juryrapport licht de werkgroep de toekenning als volgt toe: “Vanuit de karakteristiek van het landschap ontwikkelt zich een landschapsplan, dat is gebaseerd op respect voor en versterking van het landschap. Nagenoeg organisch volgt dan een plek voor het hoofdgebouw. Samen met hun opdrachtgever wordt gezocht naar een evenwicht tussen de oude waarden van het landschap, de moderne inzichten in het bouwen en de wensen van de opdrachtgever.” De overige 2 genomineerden waren Vereniging tot Behoud van Natuurschoon Nietap voor de langdurige inspanning (sinds 1921!) om het natuurgebied Terheijl in stand te houden en Vogelwacht Uffelte voor de 40-jarige inzet om de vogelpopulatie in Zuidwest Drenthe te behouden. Er waren in totaal 15 inzendingen. Publicaties Reestboek Ter gelegenheid van de 80e verjaardag van Het Drentse Landschap is er een boek over de Reest gemaakt. Weliswaar is er in het verleden al heel veel over de Reest gepubliceerd, maar een boek waarin de beek in al zijn schoonheid te zien is, was er tot nu toe nog niet. Het Drentse Landschap gaf drie fotografen de opdracht om de Reest in beelden vast te leggen. Hun foto’s vormen de hoofdmoot van het boek De Reest – Beelden van een beek. Bertus Boivin beschreef in het boek de geschiedenis van de Reest en de ontwikkeling van het Reestdal. In het informatiecentrum ’t Ende maakten vrijwilligers op professionele wijze een prachtige tentoonstelling over het Reestdal.

Vrijwilligers Vrijwilligers zijn onmisbaar voor Het Drentse Landschap. Mede dankzij hun inzet kan Het Drentse Landschap in de toekomst haar doelen op het gebied van natuur, landschap en erfgoed blijven realiseren. Het aantal vrijwilligers is in 2014 licht toegenomen van 263 naar 275 op 31 december 2014. De nieuwe vrijwilligers ondersteunen met name de teams in het beheer, onderwijs en kinderactiviteiten. Voor het Landgoed Oldengaerde bij Dwingeloo is er een nieuw vrijwilligersteam opgericht voor het ontvangen van gasten en een voor het geven van rondleidingen. Daarnaast zijn er nog vrijwilligers die zich bezighouden met historisch onderzoek en het tuinonderhoud. Het Drentse Landschap is positief verrast door de grote belangstelling vanuit de omgeving om bij te dragen aan het behoud van het landgoed. De beleidsnotitie Vrijwilligers zijn onbetaalbaar. Het vrijwilligersbeleid van Stichting Het Drentse Landschap is vastgesteld door de Raad van Toezicht. De notitie vervangt het beleid dat 15 jaar geleden op dit gebied werd vastgesteld. Inmiddels heeft het vrijwilligerswerk van de stichting een enorme groei doorgemaakt van 80 naar 275 nu. Het succes van het vrijwilligerswerk maakt de tijd rijp voor een nieuw vrijwilligersbeleid. De belangrijkste opdracht wordt het realiseren van een meer professionele opzet van het vrijwilligerswerk binnen de organisatie. Ook zal het de komende jaren steeds belangrijker worden om als Het Drentse landschap zo goed mogelijk in te spelen op de maatschappelijke trends rond het vrijwilligerswerk. We hechten er veel waarde aan dat onze vrijwilligers en het vrijwilligersbeleid in de loop der jaren steeds meer onderdeel van de organisatie zijn geworden. Voor de medewerkers van Het Drentse Landschap is het vanzelfsprekend dat er vrijwilligers zijn. Hun werk en inzet worden binnen de organisatie dan ook zeer gewaardeerd.

Recreatieve voorzieningen Het Drentse Landschap stelt voor bezoekers de volgende recreatieve voorzieningen ter beschikking: • Wandel- (52), fiets- en struinroutes (18) • 3 lange afstandsroutes: de Loop van de Reest, Loop van het Oude Diep en de Loop van de Drentsche Aa • Exposities (2) • Infopanelen (62) • Informatiecentra (6) • Oriëntatietafels (2) • Gemarkeerde wandelroutes (31) • Picknickplaatsen (3) • Knapzakroutes (63) • Kinderknapzakroutes (2) • Knapzakapp’s (4) • 200 km infrastructuur (zandwegen) • Schaatsbanen (4) • Kijkheuvels (2) • Vogelkijkhut (1) en uitkijktorens (2) • 6 vakantiewoningen • Galerie Lemferdinge • 400 parkeerplaatsen

In 2014 zijn er eerste verkennende gesprekken geweest met Landschapsbeheer Drenthe. Beide organisaties werken immers met vrijwilligers in de groene sector. Doel is om na te gaan op welke wijze we nauwer kunnen samenwerken. De verwachting is dat op het gebied van kennisuitwisseling en acquisitie voordelen zijn te halen. In 2015 gaan de gesprekken verder. Aan het begin van het jaar is er voor de nieuwe vrijwilligers een introductiecursus georganiseerd. Hieraan hebben enkele tientallen vrijwilligers meegedaan. In Drenthe leveren jaarlijks vele enthousiaste vrijwilligers een bijdrage aan het mooi houden van onze provincie. Daar zijn wij als groene organisaties ontzettend trots op. Als dank hebben IVN Drenthe, Landschapsbeheer Drenthe, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Het Drentse Landschap alle groene vrijwil-

35

ligers getrakteerd op de film De Nieuwe Wildernis. Deze werd vertoond in de open lucht van het Spaarbankbos. De vrijwilligers waardeerden het zeer. In 2015 vindt wederom een gezamenlijke bijeenkomst plaats. Tijdens het traditionele vrijwilligersuitje werd een bezoek gebracht aan het LOFAR gebied. De bijeenkomst werd afgesloten met een lezing over de grootste radiotelescoop van Europa en een diner. Educatie en overige jeugdactiviteiten Gezinsactiviteiten De educatie van Het Drentse Landschap is globaal verdeeld in twee soorten activiteiten: educatie gericht op gezinnen met jonge kinderen en educatie gericht op schoolgroepen uit zowel basis- als voortgezet onderwijs. Vrijwilligers van het kinderteam zorgen voor de uitvoering en bepalen ook voor

een deel de inhoud. Voor gezinnen met kinderen werden 38 activiteiten gehouden. Hieraan hebben 3727 deelnemers meegedaan. Ondanks dat er meer activiteiten zijn aangeboden is het aantal deelnemers gedaald. De meest succesvolle activiteiten waren: Kinderbuiten festival, Lammetjesdag, Kerstwandeling, Schapenscheren, Nacht van de Nacht en diverse waterdiertjesactiviteiten. Ook is met diverse activiteiten op verschillende locaties meegedaan aan OktobermaandKindermaand. Samen met de Rangers van het Wereld Natuurfonds en Kids for Animals van de Dierenbescherming is in 2014 een keer per maand een kindermiddag georganiseerd. De belangstelling was goed. Ook van gezinnen die nog niet lid waren van één van de organiserende partijen. De belangstelling voor de activiteiten in Orvelte viel tegen. Halverwege het jaar is besloten met deze activiteiten te stoppen. Onderwijs In 2014 heeft Het Drentse Landschap 50 schoolklassen met een totaal van 1526 kinderen bezocht. Er werden twee eigen onderwijsprojecten gerealiseerd. In het project De Das in Drenthe is de das de ‘drager’ voor een meer complex verhaal over de versnippering van de natuur en het belang van de ecologische hoofdstructuur, faunapassages en ecoducten voor deze en andere diersoorten. Kinderen en leerkrachten waren enthousiast. Via mond op mond reclame kwamen er zelfs verzoeken vanuit Utrecht om gastlessen te verzorgen. In Midden-Drenthe is een pilot gestart met een onderwijspakket waarin de thema’s natuur, landschap en erfgoed worden geïntegreerd. Op een aantal scholen zijn gastlessen over natuur en landschap gegeven met daarop aansluitend veldlessen op het Hijkerveld. De pilot wordt uitgevoerd door Marketing Natuurlijk. In 2015 is het cultureel erfgoed aan de beurt. De bedoeling is dat

deze projecten in de komende jaren worden herhaald en wellicht kunnen worden uitgebreid naar andere regio’s. Verder zijn er voor enkele schoolgroepen beverexcursies gehouden in het Hunzedal. De leerlingen konden met eigen ogen zien hoe bevers hun omgeving naar eigen behoeften aanpassen en zo de biodiversiteit in het gebied vergroten. In de helft van de onderwijsprojecten is samengewerkt met derden. In de meeste gevallen met IVN Drenthe. Dit doen we overigens al jaren. Het Bodemproject is een voorbeeld van zo’n gezamenlijk project. Deze werd dit jaar uitgevoerd op het Hijkerveld voor scholen in de gemeente Midden-Drenthe. Samen met IVN Drenthe proberen we nauwer te gaan samenwerken met de Drentse Pabo’s. Hierbij willen we o.a. studenten stimuleren meer aandacht te besteden aan lessen in de natuur zelf. In 2015 worden deze gesprekken met de docenten natuureducatie voortgezet. Voor het derde achtereenvolgende jaar vond in het Drents-Friese Wold het project onderwijsproject Bos natuurlijk plaats van de Vereniging Nieuwe Wildernis. Ook dit jaar was het project een succes. Zo’n 150 kinderen mochten na een grondige voorbereiding een dag in de natuur doorbrengen waarbij ze ook van de gebaande paden mochten afwijken. Voor de kinderen waren ook diverse workshops georganiseerd. Het aantal aanmeldingen van scholen voor dit project is boven verwachting. Op dit moment is er een wachtlijst van 30 scholen. De animo onder boswachters van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Het Drentse Landschap en IVN om de kinderen te begeleiden, is ook groot. Het project is onder grote belangstelling van familieleden van de kinderen in de sporthal van Havelte afgesloten. In 2015 staat er weer een nieuw project gepland.

36

Het Drentse Landschap werkt inzake onderwijsprojecten o.a. samen met Landschapsbeheer Drenthe (o.a. Natuurwerkdag, Groene Maatschappelijke Stage), Natuur- en Milieufederatie (o.a. Nacht van de Nacht), provinciale commissie Boomfeestdag, synagoge Zuidlaren, IVN Norg (Natuur Fietscarrousel), Nationaal Park Drents-Friese Wold (o.a. Bos Natuurlijk); Nationaal Beek- en Esdorpenlandschap Drentsche Aa (o.a. Woordvoerders van de Natuur); Geopark De Hondsrug (o.a. Geoparkweek). Website en (nieuwe) media Website De website van Het Drentse Landschap, www.drentslandschap.nl, is in 2014 aangepast. De structuur is verbeterd en de teksten zijn waar nodig ingekort en geactualiseerd. In 2014 heeft de website, exclusief de winkel, 95.000 unieke bezoekers gehad. De webwinkel zelf noteerde 8.900 bezoekers. Facebook Sinds mei 2012 heeft Het Drentse Landschap een eigen Facebookpagina (facebook/drentslandschap). De laatste nieuwtjes, aanbiedingen en leuke activiteiten worden op deze pagina geplaatst. Aan het einde van het jaar telde Het Drentse Landschap 2.200 vrienden. Twitter Sinds de zomer van 2013 maakt Het Drentse Landschap naast

Aan het einde van 2014 telde de Twitter-pagina 980 volgers.

zowel vanuit Meppel als Hoogeveen kunnen worden gelopen.

Recreatie

Nieuwe route: Verhalen van Toen Samen met het Drents Archief en de VVV van Assen wordt onder de titel Verhalen van Toen gewerkt aan een nieuwe serie fietsroutes vanuit Assen. Doel is om met name toeristen op een laagdrempelige manier te laten kennismaken met de cultuurhistorie van Drenthe. In 2014 is de eerst route richting het Drentsche Aa gebied verschenen.

Vernieuwing wandelroutes Alle informatiecentra van Het Drentse Landschap hebben een nieuwe wandelroute gekregen. Met deze gratis route kan de omgeving worden verkend. In 2015 verschijnen ook de nieuwe fietsroutes. Daarnaast komt er een overzichtskaart waar alle gebieden en routes van Het Drentse Landschap op staan. Facebook ook gebruik van Twitter (twitter.com/drentslandschap). Het gaat vooral om korte berichtjes rondom actualiteiten van de stichting. Er is qua inhoud overlap met Facebook, maar in het algemeen is de informatie op Facebook iets uitgebreider en overzichtelijker te bekijken.

Loop van het Oude Diep In 2014 is de gids De Loop van het Oude Diep herdrukt. Net als bij de Loop van de Drentsche Aa kunnen wandelaars de route nu zowel vanuit Hoogeveen als Assen lopen. In 2015 wordt gestart met het aanpassen van de langeafstandswandeling Loop van de Reest. Ook deze route zal straks

Kengetallen activiteiten

Klachtenregeling Het Drentse Landschap heeft in 2014 een klacht ontvangen over het uitdelen van een Procesverbaal vanwege het storten van illegaal afval. De klager was het niet eens met het proces. Er is een schikking getroffen.

2014

2013

Aantal

Deelnemers

Aantal

Deelnemers

Eigen excursies/lezingen

130

3.782

106

19.475

Overige activiteiten in samenwerking met derden

132

33.651

103

Excursies & lezingen op verzoek derden

93

4.793

91

3409

Excursies & lezingen op verzoek Lofar

31

2.314

Open dagen natuurgebieden/gebouwen*

24

5.596

16

12.545

SODK-activiteiten

31

1.606

n.v.t.

n.v.t.

Kinderactiviteiten in gezinsverband

38

3727

25

5.596

Educatieve activiteiten

50

1.526

35

1.264

Informatiestands/ PR-activiteiten**

31

21.791

30

9.985

6

98.048

6

90.037

101

n.v.t.

62

22

n.v.t.

52

Activiteit

Informatiecentra*** Verstuurde persberichten Interviews voor radio, tv en krant Bezoekers website (unieke bezoekers)****

94.963

73.438

Bezoekers webwinkel (unieke bezoekers)****

8.894

Niet besch.

Vrienden facebook

2.199

1.180

980

450

Twitter * ** *** ****

Inclusief Festival van het Landschap. Inclusief nieuwe marketing campagnes Aantallen bezoekers bij ’t Ende en Egberts Lent zijn schattingen i.v.m. technische storing. Bezochte pagina’s = 478.521. Webwinkel = 41.994 pagina’s.

37

Personeel en Organisatie Het Drentse Landschap heeft sinds het begin van 2014 een nieuw relatiebeheersysteem. De belangrijkste aanleiding was dat het oude relatiebeheersysteem onvoldoende kon inspelen op de marketingwensen. Naast het relatiebeheer en de beschermeradministratie maakt ook een marketingmodule deel uit van het systeem. De implementatie van het nieuwe systeem kostte aanzienlijk meer tijd dan was voorzien.

5

38

Organisatieontwikkelingen In 2014 is verkenning om te komen tot een nauwere samenwerking met Landschapsbeheer Drenthe verder voortgezet. Dit heeft onder meer geleid tot een aantal gezamenlijke klussen die door het hoofd van de sector Communicatie worden aangestuurd. Ook werkt de marketingmedewerker van het Drents Archief vanaf 1 januari 2014 voor 12 uren voor Het Drentse Landschap. In dit hoofdstuk een overzicht van de belangrijkste (personele) ontwikkelingen waar Het Drentse Landschap mee te maken heeft gekregen in 2014. Organisatie Het overstappen naar CRM pakket Dynamics van Microsoft heeft een zware wissel getrokken op de mentale weerbaarheid en het doorzettingsvermogen van een groot aantal medewerkers van de stichting. Gedurende het implementatietraject bleek namelijk dat de beschermermodule door de leverancier onvoldoende ontwikkeld was. Dit vertraagde de invoering enorm. Na de overgang van de modules nieuwsbrieven en direct marketing is besloten om voorlopig pas op de plaats te maken met de implementatie van de modules contractbeheer, projectadministratie, urenregistratie en de integratie met de website. In 2015 wordt het project op onderdelen weer opgepakt. In 2014 zijn er diverse opleidingstrajecten gehouden om de kennis en vaardigheden m.b.t. automatisering bij de medewerkers te vergroten. Door middel van een nulmeting is nagaan op welk niveau de medewerkers functioneren. Op basis hiervan is een opleidingsplan gemaakt en zijn er op maat cursussen aangeboden. Directie en Managementteam hebben op het vlak van de organisatieontwikkeling verder gewerkt in de richting van een toekomstbestendige organisatie. Daartoe is allereerst de visienota Op weg naar 2020 opgesteld en met de medewerkers besproken. Vanuit een opgestelde SWOTanalyse zijn organisatiedoelstellingen vastgesteld. Per sector is vervolgens e.e.a. nader uitgewerkt in een plan. In 2015 zal de nadruk komen te liggen op verdere implementatie van de sectorplannen.

Personeel Per 15 september 2014 is parttime een hoofd van de nieuwe sector Erfgoed aangesteld. Het hoofd heeft onder andere de opdracht om verder invulling te geven aan de door ons beoogde rol van provinciale Trust. In de begroting was al rekening gehouden met deze beleidsmatige ontwikkeling. Op 31 december 2014 waren er 34 medewerkers (30,8 Fte) en zes schoonmaaksters in dienst. De laatstgenoemden maken de kantoren, informatiecentra en vakantiewoningen schoon en staan voor enkele uren per week op de loonlijst. Stages Het Drentse Landschap biedt jaarlijks aan studenten van verschillende opleidingen stageplekken aan. Naast korte stages is er bij de sector Natuur en Landschap gedurende het tweede half jaar van 2014 een student van Hogeschool van Hall Larenstein werkzaam geweest. In het kader van zijn afstudeerstage heeft hij kleine landschapselementen van onze stichting in beeld gebracht. Bezoldigingsbeleid Het bestuur en medewerkers van Het Drentse Landschap vallen onder de CAO Bos en Natuur en worden conform het hiervoor ontwikkelde functiewaarderingssysteem van De12Landschappen betaald. Er gelden geen aanvullende salarisafspraken inzake bonussen en/of andere beloningen. De leden van de Raad van Toezicht krijgen niet betaald voor hun werk. Arbo Het ziekteverzuim is in 2014 licht gestegen naar 2,5% (in 2013 was het 2,2%). Het betrof voor een gering deel kortdurend verzuim (0,6%). De overige 1,9% was met

39

name het gevolg van langdurig verzuim van een parttime medewerker. Via Achmea Vitale is wederom meegedaan aan een project om het verzuim terug te dringen. Onder andere door intensievere begeleiding en het verscherpen van de procedures rond de ziekmelding. In het jaar 2014 hebben 6 medewerkers een herhalingscursus BHV gevolgd en hebben de medewerkers van de buitendienst deelgenomen aan een herhalingsinstructie over levensreddende handelingen.

Jaarrekening 2014 Inclusief accountantsverklaring Dit jaarverslag en de hierin opgenomen geconsolideerde jaarrekening zijn opgesteld overeenkomstig de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen (de Richtlijn) van de Raad voor de Jaarverslaggeving. De Richtlijn vormt een essentieel onderdeel van de beoordelingen die worden verricht door het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) in het kader van het CBF-keur.

6

40

De Richtlijn stelt dat een jaarverslaglegging antwoord moet geven op de volgende vragen: • Welk deel van de giften blijft over voor het doel? • Worden de middelen daadwerkelijk besteed of wordt het geheel of gedeeltelijk vastgezet in reserves? • Worden de middelen daadwerkelijk besteed aan het bij de werving aangeven doel? De jaarrekening 2014 bestaat uit de volgende onderdelen: • Balans per 31 december 2014 • Staat van baten en lasten • Toelichting op de balans en de staat van baten en lasten, inclusief de geconsolideerde balans en staat van baten en lasten en een toelichting hierop. De geconsolideerde cijfers betreft Stichting Het Drentse Landschap, Stichting Oude Drentse Kerken en Stichting Drs. A.V.J. Den Hartogh Fonds. Financiën Beleid m.b.t. fondsenwerving Uitgangpunt bij het werven van fondsen is dat de kosten niet meer dan 25% van de baten mogen bedragen. Beleid m.b.t. Kosten Beheer en Administratie Het beleid van Het Drentse Landschap is er uiteraard op gericht om deze kosten zo laag mogelijk te houden. Maar kostenbeperking is geen doel op zich want dit kan ten koste gaan van de kwaliteit van het beheer en bedrijfsvoering. Wij hebben er voor gekozen om de kosten van Beheer en Administratie in relatie tot de totale baten te willen weergeven. Dit percentage wordt echter sterk beïnvloed door de (financiële) omvang van projecten en grond- en gebouwenaankopen. Wij hebben daarom als norm gekozen voor het uitdrukken van de kosten voor Beheer en Administratie in een percentage van de reguliere baten. Dit zijn de jaarlijkse baten exclusief • de baten uit bijdragen projecten

• subsidies overheden aankopen natuurterreinen en gebouwen. De Financiële Auditcommissie heeft de normstelling voor de kosten Beheer en Administratie in relatie tot bovengenoemde reguliere baten vastgesteld op 13%. Beleid m.b.t. reserves De jaarlijkse overschotten c.q. tekorten worden toegedeeld aan de continuïteits- of bestemmingsreserve. De Raad van Toezicht is bevoegd te bepalen waarvoor de reserves worden ingezet. Dit gebeurt op advies van de Financiële Auditcommissie. Beleggingsbeleid Het beleggingsbeleid van Het Drentse Landschap is primair gericht op beleggingen voor de langere termijn (5 jaar en langer). In de praktijk wordt onderscheid gemaakt tussen (benodigd) werkkapitaal en belegbaar kapitaal (beleggingsportefeuille). Het beleggingsdoel is gericht op een stabiele waardegroei van het belegd vermogen bij een verantwoorde risicograad. In september 2010 heeft de Raad van Toezicht een nieuw beleggingsstatuut vastgesteld. De stichting streeft op lange termijn naar een gemiddeld rendement van ca. 4 % op jaarbasis. Om - zo veel als mogelijk - te voorkomen dat in enig jaar het rendement lager dan 0 % is zal minimaal 75% van de beleggingsportefeuille in risicomijdende beleggingscategorieën worden belegd (obligaties en liquiditeiten). Daarnaast zal maximaal 25% van de beleggingsportefeuille worden belegd in risicodragende beleggingscategorieën met een risicoprofiel van defensief (aandelen, onroerend goed en grondstoffen). De beleggingsportefeuille wordt belegd overeenkomstig de richtlijnen van de V.F.I. (Vereniging Fondsverwervende Instellingen) en het reglement CBF keur. Naast financiële criteria zullen de beleggingen gedaan worden op basis van niet-financiële (duurzame) criteria met aandacht voor het beleggen in duurzame fondsen. Er wordt een voorzichtig beleggingsbeleid gevolgd. Ter dekking

41

van de lopende uitgaven is het niet noodzakelijk dat de beleggingen jaarlijks direct rendement (door dividend, couponrente en/of uitloting van obligaties) geven. Het strategisch beleggingsbeleid wordt concreet gemaakt in een mandaat voor de vermogensbeheerder (s) dat door Stichting Het Drentse Landschap en de vermogensbeheerder wordt ondertekend. Het tactisch beleggingsbeleid betreft de keuze(s) voor de korte termijn (tot 12 maanden) inzake de verdeling binnen de diverse beleggingscategorieën en is afhankelijk van de rendementsverwachtingen van de verschillende beleggingscategorieën op korte termijn. Dit beleid wordt jaarlijks vastgesteld door de Directie uiteraard binnen de kaders van het strategisch beleggingsbeleid. De (externe) vermogensbeheerder(s) is de dagelijkse uitvoerder(s) van het operationele beleggingsbeleid. Onder het operationeel beleggingsbeleid wordt verstaan de aan- en verkoop van individuele obligaties, eigen huisfondsen en ‘beleggingsfondsen van derden’: dit is een continu proces. De activiteiten op dit beleidsniveau dienen binnen de kaders van het strategisch beleggingsbeleid en het tactisch beleggingsbeleid te blijven. De (externe) vermogensbeheerder(s) is verantwoordelijk voor het operationele beleggingsbeleid. De Directie van Het Drentse Landschap wordt éénmaal per kwartaal op de hoogte gebracht van de performance van de beleggingsportefeuille via een kwartaalverslag. Deze rapportage bevat naast een vermogensvergelijking, een portefeuilleoverzicht en een transactieoverzicht. Minimaal éénmaal per jaar zal de vermogensbeheerder in een persoonlijke toelichting bij de Financiële Audit Commissie uitgebreid de resultaten en het gevoerde en te voeren beleid bespreken. De Raad van Toezicht wordt via de Financiële Audit Commissie door de Directie minimaal tweemaal per jaar op de hoogte

gesteld van de ontwikkelingen en de performance van de beleggingsportefeuille. Eind 2012 is de notitie ‘Evaluatie Beleggingsbeleid Stichting Het Drentse Landschap 2007-2012’ in de Raad van Toezicht behandeld. De Raad van Toezicht kon zich vinden in de conclusies en is akkoord gegaan met de voorgestelde bijstelling van het beleggingsbeleid o.a. op het punt van de duurzaamheid. Verantwoordingsverklaring Code Goed Bestuur voor Goede Doelen De Raad van Toezicht van Stichting Het Drentse Landschap onderschrijft de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen en handelt overeenkomstig. In deze verantwoordingsverklaring legt de Raad van Toezicht verantwoording af over drie algemeen geldende principes:

• Onderscheid de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren • Optimaliseer de effectiviteit en efficiency van bestedingen • Optimaliseer de omgang met belanghebbenden Onderscheid toezicht, besturen en uitvoeren Het Drentse Landschap is een stichting met een Raad van Toezicht en directeur/bestuurder. De Raad van Toezicht heeft een voorzitter. De belangrijke taken van de Raad van Toezicht zijn het toezicht houden op het door de directeur/bestuurder gevoerde beleid, grondaankopen, begroting, jaarverslag en jaarrekening. De Raad van Toezicht oefent het toezicht uit op basis van stukken, die periodiek (circa 10 keer per jaar) in de vergaderingen van de Raad van Toezicht worden besproken in aanwezigheid van de directeur/bestuurder en de leden van het managementteam.

42

De leden van de Raad van Toezicht worden benoemd door Raad van Toezicht. Voor leden is statutair een zittingsduur bepaald van vier jaar, met een maximum van drie termijnen. De bestuursleden treden af conform een rooster van aftreden. Naast de Raad van Toezicht en een directeur/bestuurder heeft Het Drentse Landschap een Raad van Advies. In overleg met de Raad van Toezicht is in 2014 besloten om vanaf 2015 de werkwijze van de Raad van Advies te evalueren en eventueel aan te passen. Het functioneren van de directeur/bestuurder wordt in een jaarlijks functioneringsgesprek geëvalueerd door de Raad van Toezicht. Het functioneren van de Raad van Toezicht wordt aan het einde van het jaar geëvalueerd. De Raad van Toezicht legt door middel van het jaarverslag en de jaarrekening verantwoording af

Monitoring en evaluatie van de uitvoering van activiteiten en interne processen vindt plaats op basis van bespreking en verslaglegging vanuit de afdelingen en bespreking in het managementteam. Overige relevante onderwerpen worden behandeld in de wetenschappelijke adviescommissie, redactiecommissie en Personeelsvertegenwoordiging met terugmelding in de Raad van Toezicht. Een en ander is als het ware een continue proces met globaal onderstaande frequenties: • Managementteamvergadering 1x per 4 weken • Financiële Auditcommissie 2 à 3x per jaar • Raad van Toezicht vergadering 10 x per jaar • Raad van Advies 2 à 3x per jaar • Wetenschappelijke adviescommissie 3 à 4 x per jaar • Redactiecommissie 4x per jaar • Personeelsvertegenwoordiging 2x per jaar

aan de begunstigers en de subsidieverstrekkers. Effectiviteit en efficiency van bestedingen Door het vaststellen van het meerjarenbeleidsplan en de daaruit voortvloeiende jaarplannen en begrotingen geeft de Raad van Toezicht vorm aan de doelstellingen van Het Drentse Landschap. In het meerjarenbeleidsplan staan richtinggevende doelstellingen geformuleerd. In de jaarlijkse werkplannen worden per product doelstellingen geformuleerd. Het monitoren en evalueren van de uitvoering van processen en activiteiten vindt plaats door een kritische beoordeling van het jaarverslag door de Raad van Toezicht, waarbij het jaarverslag ook getoetst wordt aan het Meerjarenbeleidsplan en het jaarwerkplan.

Onderwerpen die sowieso jaarlijks aandacht krijgen zijn • Jaarverslag en jaarrekening • Bedrijfsevaluaties van beheerboerderijen, vakantiewoningen en vleesverkoop • Evaluatie van natuur- en gebouwenbeheer De leerpunten uit de monitoring en evaluaties worden zo met elkaar gedeeld en kunnen zo worden benut of mede aanleiding geven tot aanpassing van werkwijzen en procedures. Omgang met belanghebbenden Het Drentse Landschap streeft naar een open dialoog met belanghebbenden die zijn onder te verdelen in vrijwilligers, toezichthouders en medewerkers, beschermers, schenkers, relaties, bedrijven, overheden, particulieren, natuur- en milieuorganisaties, waterschappen, fondsen en andere betrokkenen. De inhoud en kwaliteit van de verstrekte informatie wordt door de leidinggevenden gewaarborgd. Het stroomlijnen en opti-

43

maliseren van de externe communicatie wordt gedaan door de sector Communicatie. De specifieke doelgroepen worden met diverse communicatiemiddelen zoals het kwartaalblad, het jaarverslag en de samenvatting van het jaarverslag, de website, persberichten, digitale nieuwsbrieven, sociale media en door deelname aan diverse overlegorganen en samenwerkingsverbanden geïnformeerd. Het communicatiebeleid van de stichting is vastgelegd in het meerjarenbeleidsplan. Het beleid is erop gericht om optimale relaties te hebben met belanghebbenden en hen gericht te informeren, bijvoorbeeld over natuur- en landschapsbelangen en de activiteiten van de stichting, de ontwikkelingen in de natuurgebieden, de instandhouding van het cultureel erfgoed en de besteding van de ontvangen gelden. De informatieverstrekking vindt door de verantwoordelijke afdeling plaats via verschillende uitingen zoals beleidsnota’s, publicaties, overleggen met overheden, deelname aan netwerken en overlegorganen. Om daarnaast goed te kunnen voorzien in de informatiebehoeften van de belanghebbenden, zijn de diverse algemene communicatie-uitingen zoals het kwartaalblad, de folders, website en de sociale media ondergebracht bij de sector Communicatie. De middelen worden ingezet om elkaar te versterken. Belanghebbenden kunnen daarnaast op 1 telefoonnummer en 1 algemeen emailadres terecht. De stichting beschikt over een vastgelegde procedure om eventuele klachten correct af te handelen. Door middel van enquêtes en evaluaties wordt regelmatig de mening van belanghebbenden gepolst.

VERSCHILLEN-ANALYSE REKENING 2014 VERSUS BEGROTING 2014 (in euro’s) Samenvatting van de uitkomsten van de geconsolideerde jaarrekening 2014 Staat van Baten en Lasten De jaarrekening sluit met een voordelig saldo van € 95.807. Dit saldo is op basis van een directiebesluit als volgt in de jaarrekening verwerkt: Onttrokken aan: Bestemmingsreserve bestede c.q. nog te besteden NPL-gelden Toegevoegd aan: Bestemmingsreserve SODK Bestemmingsreserve St. Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds Bestemmingsreserve groot onderhoud HDL Bestemmingsreserve natuurbeheer HDL

74.281

1

10.753 60.762 49.286 49.287

2 3 4 5

1. Betreft de overbesteding in 2014 ten opzichte van het bedrag dat als bate in de staat van Baten en lasten is opgenomen. 2. Exploitatiesaldo van de stichting Oude Drentse Kerken. 3. Exploitatiesaldo van de Stichting.Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds. 4. 50% van het exploitatiesaldo van de Stichting Het Drentse Landschap, na correctie met de overbesteding in 2014 op de NPL-projecten. 5. 50% van het exploitatiesaldo van de Stichting Het Drentse Landschap, na correctie met de overbesteding in 2014 op de NPL-projecten. De begroting over 2014 sluit met een saldo nihil. Dat betekent een voordelig verschil ten opzichte van de begroting van € 95.807 (afgerond € 96.000). Globale analyse van het resultaat ten opzichte van de begroting: Omschrijving Lasten aankopen natuurterreinen en gebouwen minus subsidies Overige eigen fondsenwerving, hogere baten minus lasten Hogere subsidies overheden beheer Lagere overige baten beheer natuurterreinen Hogere baten beheer gebouwen Hogere baten uit beleggingen minus hogere kosten van beleggingen Hogere lasten beheer natuurterreinen Hogere lasten beheer gebouwen Hogere lasten minus baten voorlichting, promotie c.a. Hogere lasten beheer en administratie Hogere baten projecten en lagere lasten projecten Totaal

Nadelig

94.000 587.000 509.000 999.000 1.308.000 5.000 27.000 369.000 2.428.000

Per saldo voordelig

Voordelig 252.000 448.000 354.000

2.524.000

96.000

Lasten aankopen natuurterreinen en gebouwen minus subsidies De belangrijkste ( > € 50.000) verwervingen in 2014 zijn: - de vervallen boerderij Bloembergen 3 € 207.000 - een perceel grond Gasselternijveen, de ijsbaan Oude Weer € 43.000 - een perceel cultuurgrond aan de Verlengde Kerkweg te Vries € 47.000. Daarnaast zijn onder projectkosten nog de volgende verwervingen opgenomen: - perceel cultuurgrond, gelegen aan het Oude Diep te Drijber € 121.000 - perceel cultuurgrond gelegen nabij het Zuidlaardermeer € 198.000 - perceel grond, gelegen in het natuurontwikkelingsgebied Bonnerklap € 77.000 - perceel cultuurgrond, gelegen nabij de Veeningerplas € 50.000 - perceel Schapelsteeg 9 te Uffelte met een waarde van € 160.000 waar tegenover een schenking staat van € 80.000 (onder eigen fondsenwerving) .

44

Overige eigen fondsenwerving, baten minus lasten Betreft voornamelijk de volgende gerealiseerde opbrengsten, die P.M. worden begroot, vanwege hun onvoorspelbare karakter: - bijdragen aan- en verkoopopbrengsten van projecten van € 172.000 - drie legaten van € 105.000 - 153 schenkingen en giften, waarvan een schenking van € 80.000 (zie boven onder aankoop gronden), een schenking in de vorm van de kwijtschelding van de anonieme leningen Lemferdinge van € 52.000, 14 schenkingen/giften van € 500 tot € 5.000 en 50 schenkingen/giften kleiner dan € 500. Het totaalbedrag van de schenkingen en de giften bedroeg € 180.000. Voor bijdragen begunstigers en bedrijfsbegunstigers werd resp. € 325.000 en € 70.000 begroot en resp. € 307.000 en € 68.000 ontvangen. Subsidies overheden beheer De hogere subsidies houden voornamelijk verband met hogere SNL subsidie van € 83.000 wegens uitbreiding areaal en subsidies voor de renovatie van het Essererf van € 200.000 en een haalbaarheidsstudie naar de herbestemming Oldengaerde van € 14.000. Verder werden meer bijdragen voor onderhoud monumenten ontvangen van het Nationaal Restauratiefonds: € 54.000. Overige baten beheer natuurterreinen De lagere baten ad € 94.000 worden voornamelijk veroorzaakt door enerzijds lagere opbrengst verkopen vee en vlees € 136.000 en anderzijds hogere opbrengst pacht € 22.000 en hogere baten diverse opbrengstsoorten, zoals hout, gras, hooi, graan, inscharen vee etc. (€ 20.000). De lagere opbrengsten vee en vlees houdt verband met de uitbreiding van de veestapel. Baten beheer gebouwen De hogere baten ad € 587.000 zijn vrijwel geheel veroorzaakt door de schadeuitkering voor de herbouw van boerderij Kamps. Baten uit beleggingen De grote voordelige afwijking van de begroting komt voort uit het feit dat de baten voorzichtig (€ 100.000) zijn begroot, mede in het licht van de voortdurende onzekere economische situatie. De baten 2014 bestaan uit voordelige koersresultaten tot een bedrag van € 387.000 en opbrengst van rente en dividend tot een bedrag van € 247.000. De kosten van dit vermogensbeheer bedroegen € 60.000 en liggen daarmee € 25.000 boven de begroting. Lasten beheer natuurterreinen De grote nadelige afwijking van de begroting wordt voor het overgrote deel veroorzaakt door de kosten van de nieuwbouw van de beheerboerderij Rheebruggen (€ 1.139.000). Verder zijn de kantoorkosten € 56.000 hoger dan begroot (vrijwel geheel door kosten automatisering) en zijn de toegerekende loonkosten € 34.000 hoger. Anderzijds is er sprake van lagere lasten € 230.000 in verband met minder uitgevoerde aanvullende maatregelen (€ 86.000), lagere kosten onkruidbestrijding en oogsten (€ 35.000), lagere kosten aanschaf machines en bedrijfsauto’s (€ 64.000) lagere kosten beheer rundvee en schapen (€ 41.000) en overige kleinere afwijkingen (per saldo voordelig € 4.000). Lasten beheer gebouwen De grote afwijking van de begroting wordt veroorzaakt door hogere onderhoudskosten van € 85.000, door hogere kosten van nieuwbouw en renovatie van € 1.235.000 (betreft: herbouw boerderij Kamps € 493.000, Brugwachterswoning € 202.000, de Amshoff 235.000, Essererf € 384.000, haalbaarheidsstudie Oldengaerde en 2e fase Kerk Bovensmilde € 71.000, tegenover een totale begrotingspost renovatie van € 150.000). Tegenover de hogere lasten van renovatie staan subsidies tot een bedrag van € 212.000 (onder de baten Subsidies beheer en verzekeringsuitkeringen van € 583.000 onder Baten beheer gebouwen). De overige afwijkingen zijn van kleine omvang en per saldo € 12.000 voordelig. Ten gunste van de onderhoudskosten 2014 is gebracht 1/10e van de, in 2013, getroffen Voorziening Oldengaerde in verband vrijval van dat deel van de voorziening door tijdsverloop. De voorziening was getroffen in verband met de beschikbaarstelling, zonder huuropbrengst, van een woongedeelte van het landgoed voor een periode van 10 jaar. Deze beschikbaarstelling heeft plaatsgevonden in het kader van de schenking van het landgoed Oldengaerde aan Het Drentse Landschap. Lasten minus baten voorlichting, promotie c.a. De baten bleven ca € 14.000 achter bij de begroting, voornamelijk door lagere opbrengst van activiteiten. Anderzijds zijn de lasten ca. € 19.000 lager dan de begroting, voornamelijk door lagere kosten van publicaties en folders (€ 12.000) en lagere kosten media en pers (€ 5.000).

45

Lasten beheer en administratie De hogere lasten zijn verspreid over diverse activiteiten. De belangrijkste daarvan zijn de kosten van opleiding en scholing (€ 10.000) en de kosten van post, telefoon, e-mail en agenda (€ 15.000). Hogere baten projecten minus hogere lasten projecten De projectkosten bleven € 94.000 beneden de begroting en de projectbaten gingen de begroting te boven met € 275.000. Dat de projectlasten lager zijn komt doordat om administratieve redenen enerzijds € 2.687.000 aan projectlasten alsnog verantwoord zijn als kosten van Onderhoud, renovatie en nieuwbouw (€ 2.566.000), kosten automatisering CRM project (€ 73000) en kosten 80 jarig jubileum (€ 45.000) ook de projectbaten tot een bedrag van € 790.000 zijn alsnog verantwoord als Baten beheer gebouwen en Subsidie. Balans De financiële positie van de stichting is verder versterkt door het voordelig saldo. De continuïteitsreserve bedraagt per 31 december 2014 € 3.174.000 evenals per 31 december 2013. Het totaal van de bestemmingsreserves bedraagt per 31 december 2014 € 8.802.000 tegen € 8.706.000 per 31 december 2013. De toename betreft het voordelig resultaat 2014. De kortlopende schulden en overlopende passiva namen af met 0,5 mln, voornamelijk door enerzijds een hoger bedrag aan vooruitontvangen subsidies/bijdragen en anderzijds een lager crediteurensaldo en een lager bedrag wegens nog te betalen aankopen De post effecten nam toe met 0,5 mln door 0,4 mln koersresultaat en 0.1 mln door investering uit de liquide middelen van de beleggingsportefeuille. Verder namen de vorderingen en overlopende activa af met 0,3 mln, voornamelijk door een lager debiteurensaldo enerzijds en hogere overige vorderingen voornamelijk projectsubsidies en omzetbelasting, anderzijds. Door een en ander namen de liquide middelen toe met ca. 0,5 mln.

46

BALANS PER 31 DECEMBER 2014 (in euro’s)

31/12/2014 31/12/2013 ACTIVA Materiële vaste activa Bedrijfsmiddelen, benodigd voor de bedrijfsvoering p.m. p.m. p.m. p.m. Direct in gebruik voor de doelstelling Financiële vaste activa - Vorderingen en overlopende activa 1.117.245 1.576.952 Effecten 5.399.050 4.892.514 Liquide middelen 7.479.027 7.942.568 13.995.322 14.412.034 PASSIVA Reserves en fondsen Continuïteitsreserve 3.174.090 3.174.090 Bestemmingsreserves 8.802.107 8.706.300 11.976.197 11.880.390 Fonds activa bedrijfsvoering p.m. p.m. Fonds activa doelstelling p.m. p.m. Langlopende schulden - 52.185 Voorziening 135.000 150.000 Kortlopende schulden 1.884.125 2.329.459 13.995.322 14.412.034

47

STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2014 (in euro’s) BATEN Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit bijdrage projecten, instanties en particulieren Baten uit overige eigen fondsenwerving Totaal baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden Subsidies van overheden - Subsidie projecten - Subsidie aankopen natuurterreinen en gebouwen - Subsidie beheer Totaal subsidies van overheden Overige baten beheer natuurterreinen Baten beheer gebouwen Baten uit beleggingen Overige baten SOM DER BATEN LASTEN Besteed aan de doelstellingen A. Kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen B. Kosten beheer natuurterreinen B. Kosten beheer gebouwen C. Kosten projecten D. Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging Totaal besteed aan de doelstellingen

Werkelijk Begroting Werkelijk 2014 2014 2013 172.421 660.463

- 396.500

609.228 2.891.022

832.884

396.500

3.500.250

937.500

937.500

937.500

275.109 69.448 p.m. 3.265.066 2.911.164

696.575 169.336 2.983.051

3.609.623

2.911.164

3.848.962

865.411

959.500

1.078.752

1.799.182

1.212.500

1.158.550

633.825

100.000

390.115

36.217

50.500

29.482

8.714.642

6.567.664 10.943.611

368.937 3.467.472 2.294.257 1.243.357 483.968

551.495 2.468.347 986.500 1.337.500 502.941

3.386.183 2.228.332 1.380.116 1.923.740 454.916

7.857.991

5.846.783

9.373.287

Werving baten Kosten eigen fondsenwerving 31.540 43.310 44.536 Kosten van beleggingen 59.762 35.000 48.498 Totaal werving baten 91.302 78.310 93.034 Beheer en administratie Kosten beheer en administratie 669.542 642.571 673.703 Totaal beheer en administratie 669.542 642.571 673.703 SOM DER LASTEN 8.618.835 6.567.664 10.140.024 Resultaat 95.807 - 803.587 8.714.642 6.567.664 10.943.611 Bestemming van het resultaat: 95.807 - 803.587 Van Bestemmingsreserve NPL-gelden i.v.m. overbesteding 74.281 Naar Bestemmingsreserve NPL-gelden i.v.m. onderbesteding - -360.634 Naar bestemmingssreserve SODK -10.753 - -44.312 Naar bestemmingsreserve, St. Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds -60.762 - -39.233 Naar bestemmingsreserve, reserve natuurbeheer en grondverwerving -49.286 - -179.704 Naar bestemmingsreserve, reserve groot onderhoud -49.287 -179.704

48

GRONDSLAGEN

Grondslagen voor consolidatie Consolidatie heeft voor 100% plaatsgevonden en er zijn geen minderheidsbelangen. De geconsolideerde jaar- rekening is opgemaakt conform de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende instellingen. In consolidatie zijn ondergenoemde stichtingen opgenomen. De cijfers van deze stichtingen zijn volgens genoemde richtlijnen vastgesteld. De besturen van deze stichtingen bestaan uit dezelfde leden. Stichting Het Drentse Landschap gevestigd te Assen Doelstelling: Het bevorderen van het behoud, de ontwikkeling en het scheppen van hetgeen in natuur en landschap in de provincie Drenthe waardevol te achten is in natuurwetenschappelijke, geografisch, structureel, cultuurhistorisch of visueel opzicht. Alsmede het verwerven, restaureren, onderhouden, beheren en exploiteren van (rijks)monumenten. Het geven van voorlichting en het verzorgen van educatie met betrekking tot voren- staande doelstelling aan derden om daarmee de bewustwording, attitudeverandering en gedragsverandering bij deze te bewerkstelligen. En voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. Stichting Oude Drentse Kerken gevestigd te Assen Doelstelling: Het bevorderen van het behoud van historische kerkgebouwen in de provincie Drenthe, alsmede het bevorderen van de belangstelling van die gebouwen. Het geven van voorlichting en het verzorgen van educatie met betrekking tot vorenstaande doelstelling aan derden om daarmee de bewustwording, attitudeverandering en gedragsverandering bij deze derden te bewerkstelligen. En voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevordelijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds te Assen Doelstelling: Het financieel ondersteunen van natuurontwikkelingsprojecten, landschapsonderhoud, informatie- centra en toeristische-recreatieve voorzieningen, welke ondersteuning functioneel dient te zijn. En voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. Stichting Drentse Boerderijen te Assen Doelstelling: Het bevorderen van het behoud van karakteristieke verschijningsvormen van Drentse boerderijen en hun erven, alsmede het bevorderen van een landschappelijke verantwoorde bouwstijl. Alsmede het verwerven, onderhouden, beheren en exploiteren van (rijks)monumenten. Het geven van voorlichting en het verzorgen van educatie met betrekking tot vorenstaande doelstelling aan derden om daarmee de bewustwording, attitude- verandering en gedragsverandering bij deze derden te bewerkstelligen. En voorts al hetgeen met één en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevordelijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord.

49

Grondslagen voor de balanswaardering en voor de bepaling van het resultaat Algemeen Zowel de balanswaardering als de resultaatbepaling geschiedt op basis van historische kosten (aanschafwaarde min subsidies) en zijn conform de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende instellingen. In 2012 is, in de Staat van baten en lasten, de rubricering van de baten enigszins gewijzigd ten opzichte van voorgaande jaren, om ook op dit punt te voldoen aan Richtlijn 650 Fondsenverwervende instellingen. Balanswaardering (waardering activa en passiva) Effecten De effecten worden gewaardeerd op de marktwaarde per balansdatum. Voorzieningen De voorziening Oldengaerde is bepaald op basis van de contante waarde van de gederfde huurinkomsten. De voorziening belastingen is bepaald op het nominale bedrag van het risico. Bij diverse te onderscheiden posten van activa en passiva zijn de waarderingsgrondslagen vermeld. In geval er geen vermelding plaatsvindt, is de betreffende actief- of passiefpost gewaardeerd tegen nominale waarde. Nalatenschappen De hoogte van de door een notaris toegezegde nalatenschappen worden voor 80% meegenomen op de balans. Reden hiervan is om te voorkomen dat door bijkomende kosten de uitgekeerde nalatenschappen lager zijn dan aanvankelijk is opgenomen. Schenkingen In deze jaarrekening is in het boekjaar 2013 onder Baten Overige eigen fondsenwerving onder andere een schenking verantwoord van 1,6 mln. Juridisch is deze schenking verspreid over de jaren 2013 tot en met 2024. Aangezien het echter gaat om een schenking in natura en een geldstroom ontbreekt, is vanwege die econo- mische realiteit deze schenking geheel aan het boekjaar 2013 toegerekend. Resultaatbepaling Alle baten en lasten worden verantwoord in de staat van baten en lasten. De baten en lasten worden toegere- kend aan het jaar waarop ze betrekking hebben, met uitzondering van de Subsidie Natuur en Landschapsbe- hher en Bedrijfstoeslag. Laatstgenoemde twee vergoedingen worden verantwoord in het eerste jaar na afloop van het boekjaar, omdat de ontvangst van die vergoedingen meestal in dat jaar ligt. De bijdragen van donateurs worden met ingang van 2012 volgens het kasstelsel verantwoord. Het resultaat wordt bepaald op het verschil tussen de baten en lasten met inachtneming van de vermelde waarderingsgrondslagen. De nog niet bestede gelden van de jaarlijks ontvangen NPL bijdrage worden via de resultaatbestemming toe- gevoegd aan de betreffende bestemmingsreserve. Eventueel meer bestede NPL gelden dan ontvangen NPL bijdrage in dat jaar worden onttrokken aan de betreffende bestemmingsreserve. In 2013 zijn projectkosten doorberekend aan de ‘Kosten beheer gebouwen’ tot een bedrag van ca. € 160.000. In de jaarrekening 2013 is die doorberekening geëffectueerd door enerzijds de ‘Kosten van beheer Gebouwen’ te verhogen met € 160.000 en anderzijds de ‘Baten uit bijdrage projecten, instanties en particulieren’ te verhogen met € 160.000. Omdat daardoor flattering van tellingen ontstaat is in de vergelijkende cijfers 2013 die doorbere- kening in deze jaarrekening anders weergegeven, namelijk door zowel de ‘Kosten van projecten’ als de ‘Baten uit bijdrage projecten’ met € 160.000 te verlagen.

50

TOELICHTING OP DE BALANS PER 31 DECEMBER 2014 (in euro,s) ACTIVA Materiële vaste activa Bedrijfsmiddelen, benodigd voor de bedrijfsvoering Dit betreft het kantoorgebouw aan de Kloosterstraat te Assen en de inrichting ervan alsmede de inventarissen, installaties en machines die gebruikt worden bij exploitatie en beheer van de terreinen/gebouwen. De materiële vaste activa benodigd voor de bedrijfsvoering zijn verworven met subsidies, bijdragen, donaties e.d. Deze subsidies, bijdragen, donaties e.d. zijn in mindering gebracht op de investeringen. Derhalve zijn de materiële vaste activa benodigd voor de bedrijfsvoering p.m. opgenomen. Direct in gebruik voor de doelstelling Dit betreft aangekochte natuurterreinen, landerijen, bos e.d. al of niet met opstallen als boerderijen, schuren, landhuizen e.d., alsmede het vee. De materiële vaste activa direct in gebruik voor de doelstelling zijn verworven met subsidies, bijdragen, donaties e.d. Deze subsidies, bijdragen, donaties e.d. zijn in mindering gebracht op de investeringen. Derhalve zijn de materiële vaste activa direct in gebruik voor de doelstelling p.m. opgenomen. Natuurterreinen, gebouwen e.d. 31/12/2014 31/12/2013 Aanschafwaarde per 1 januari (op de balans p.m. opgenomen) 88.119.072 84.805.776 Aankoop/schenking in 2014 resp. 2013 1.644.188 3.313.296 Aanschafwaarde per 31 december (op de balans p.m. opgenomen) 89.763.260 88.119.072 Als volgt gefinancierd:

31/12/2014 31/12/2013

Bijdragen overheden Overige bijdragen (subsidies, bijdragen, donaties e.d.) Totaal

68.472.939 68.472.939 21.290.321 19.646.133 89.763.260 88.119.072

Vorderingen en overlopende activa De vorderingen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde, onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen voor dubieusheid, aangehouden voor de bedrijfsvoering.

31/12/2014 31/12/2013

Debiteuren volgens saldilijst per 31 december Te ontvangen aankoopsubsidies Te ontvangen projectsubsidies Te ontvangen omzetbelasting 80% van toegezegde legaten Overige bedragen nog te ontvangen Vooruitbetaalde bedragen Totaal vorderingen en overlopende activa

265.278 19.350 366.516 5.700 280.000 176.353 4.048

628.305 81.000 237.821

1.117.245

1.576.952

328.000 299.807 2.019

Voorziening debiteuren De voorziening voor dubieusheid betreffende de debiteuren is aangepast van € 27.816 tot € 32.682. Deze voorziening is verwerkt in de post debiteuren. Voorziening belastingen Vooruitlopend op een definitieve beslissing van de belastingdienst over het afzien van de landbouwregeling van van de omzetbelasting, is in overleg met de belastingdienst de betaalde omzetbelasting op de nieuwbouw van de potstal in Rheebruggen, als voorbelasting geclaimd. In deze jaarrekening is, in afwachting van de definitieve beslissing daarover, het bedrag van die geclaimde voorbelasting ad € 138.750 als voorziening opgenomen. Deze voorziening is verwerkt in de post ‘Te ontvangen omzetbelasting’.

51

Beleggingen In 2006 heeft het bestuur besloten maximaal 25% van het totale vermogen in aandelen met een defensief risicoprofiel te beleggen. In september 2010 heeft de Raad van Toezicht een nieuw beleggingsstatuut vastgesteld. Hierin is onder andere opgenomen dat maximaal 25% van de beleggingsportefeuille wordt belegd in risicodragende beleggingscategorieën met een risicoprofiel van inkomensgericht of defensief. De effecten zijn gewaardeerd tegen de marktwaarde per 31 december volgens opgave van de banken. Deze bedragen worden aangehouden als belegging. Aandelen Obligaties Overige waarden

31/12/2014 31/12/2013 1.461.304 1.328.045 3.316.211 3.089.373 621.535 475.096

Totaal beleggingen Liquide middelen

5.399.050

De liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde en aangehouden voor de bedrijfsvoering. Kas ABN-AMRO bank Rabobank Spaarrekeningen Vermogenbeheerrekeningen Depositorekening Totaal liquide middelen

52

4.892.514

31/12/2014 31/12/2013 3.078 487 70.188 6.330.450 474.824 600.000

4.246 485 206.335 6.599.874 531.628 600.000

7.479.027

7.942.568

PASSIVA Reserves en fondsen Continuïteitsreserves Continuïteitsreserve Stichting Het Drentse Landschap Saldo per 1 januari en 31 december Continuïteitsreserve Stichting Oude Drentse Kerken Saldo per 1 januari Af: resp.Bij: saldo uit resultaat verdeling Saldo per 31 december Saldo per 31 december

31/12/2014 31/12/2013 3.124.090

3.124.090

50.000

50.000

50.000

50.000

3.174.090

3.174.090

De continuïteitsreserve heeft de functie van buffer voor onverwachte tegenvallers en is te beschouwen als een vrij besteedbare reserve. Deze reserve is beschikbaar voor besteding aan de doelstelling. Deze reserve mag maximaal 1½ maal het bedrag van exploitatielasten zijn, exclusief aankopen en projecten.

53

Bestemmingsreserves 31/12/2014 31/12/2013 Bestemmingsreserve voor projecten Saldo per 1 januari 3.363.148 3.002.514 Bij: nog te besteden NPL-gelden boekjaar 360.634 -74.281 Af: overbestede NPL-gelden boekjaar 3.288.867 3.363.148 St. Drs. A.V.J. Den Hartogh Fonds Saldo per 1 januari 874.391 835.158 Bij/Af: saldo uit resultaatverdeling 60.762 39.233 Saldo per 31 december 935.153 874.391 Reserve Stichting Oude Drentse Kerken Saldo per 1 januari 443.352 399.040 Bij: saldo uit resultaat verdeling Bij: saldo uit resultaat verdeling 10.753 44.312 Saldo per 31 december 454.105 443.352 Reserve Stichting Oud Drenthe Saldo per 1 januari en 31 december 70.245 70.245 Reserve afkoop erfpacht Saldo per 1 januari en 31 december 679.893 679.893 Reserve groot onderhoud Saldo per 1 januari 1.846.394 1.666.690 Bij: saldo uit resultaat verdeling 49.286 179.704 Saldo per 31 december 1.895.680 1.846.394 Reserve Natuurbeheer en grondverwerving Saldo per 1 januari 1.428.877 1.249.173 Bij: saldo uit resultaatverdeling 49.287 179.704 Saldo per 31 december 1.478.164 1.428.877 Saldo per 31 december 8.802.107 8.706.300 Bestemmingsreserve voor projecten Dit deel van het vermogen is c.q. zal voor diverse daartoe aan te wijzen projecten worden bestemd. De reserve wordt gevormd door overschotten op projecten (toegewezen budgetten aan projecten minus bestedingen). Reserve afkoop erfpacht. Het is beleid van de stichting om incidenteel gebouwen in erfpacht uit te geven, waarbij de erfpachters soms grote investeringen plegen in het door hen gepachte object. Contractueel is met deze erfpachters overeen- gekomen dat zij bij het verbreken van de erfpacht een vergoeding voor de door hen gepleegde investeringen zullen ontvangen ter hoogte van het investeringsbedrag onder aftrek van jaarlijkse afschrijvingen. Reserve groot onderhoud. De materiële vaste activa met betrekking tot natuurterreinen en gebouwen is in de balans p.m. gewaardeerd, omdat deze zijn verworven met subsidiegelden. Er is geen voorziening voor onderhoud gevormd. De handelswijze van de stichting is, dat jaarlijks de uitgaven voor onderhoud direct ten laste van de exploitatie worden gebracht. Het bestuur heeft een deel van het vermogen afgezonderd als buffer voor de situatie dat in enig jaar de onder- houdslasten naar haar mening te zwaar op de exploitatie drukken. In 2010 is een beeld verschaft inzake de te verwachten kosten voor het opheffen van groot onderhoud aan de panden inclusief de noodzakelijke investeringen voor een rendabele exploitatie. Indien dat op korte termijn tegelijkertijd zou moeten geschieden betreft dat een bedrag van 7,48 miljoen euro. Het voornemen bestaat om de Reserve groot onderhoud in 2015 te actualiseren.

54

Reserve natuurbeheer en grondverwerving In het kader van de onzekerheid rond de subsidiëring door de overheid is in 2011 deze reserve gevormd, om de minimaal noodzakelijk geachte natuurbeheertaken en grondverwervingen te kunnen continueren. Fonds activa bedrijfsvoering Dit deel van het vermogen is vastgelegd in materiële vaste activa bedrijfsmiddelen voor de bedrijfsvoering. De materiële vaste activa bedrijfsmiddelen benodigd direct voor de bedrijfsvoering zijn verworven met subsidies, bijdragen, donaties e.d. Derhalve is geen aanvullende financiering nodig en is het Fonds activa bedrijfsvoering p.m. opgenomen. Fonds activa doelstelling Dit deel van het vermogen is vastgelegd in materiële vaste activa direct in gebruik voor de doelstelling. De materiële vaste activa bedrijfsmiddelen direct in gebruik voor de doelstelling zijn verworven met subsidies, bijdragen, donaties e.d. Derhalve is geen aanvullende financiering nodig en is het Fonds activa doelstelling p.m. opgenomen. Langlopende schulden 31/12/2014 31/12/2013 Anonieme leningen Lemferdinge 52.185 Langlopende lening schuldovereenkomst Totaal langlopende schulden - 52.185 De anonieme leningen zijn in 2014 omgezet in een schenking aan Stichting Het Drentse Landschap. Voorziening 31/12/2014 31/12/2013 Voorziening Oldengaerde 135.000 150.000 In verband met de afgesloten overeenkomst, waarin is bepaald dat een woongedeelte in het landgoed Oldengaerde 10 jaar lang zonder huurbetaling mag worden bewoond, is in 2013 een voorziening gevormd voor de te maken kosten in die periode aan het betreffende woongedeelte. In verband met tijdsverloop is in 2014 van deze voorziening 1/10 vrijgevallen. Kortlopende schulden Schulden worden gewaardeerd tegen de nominale waarde. Schulden met een looptijd langer dan 1 jaar worden als schulden op lange termijn verantwoord. Schulden met een looptijd korter dan 1 jaar zijn schulden op korte termijn. 31/12/2014 31/12/2013 Crediteuren volgens saldilijst per 31 december 472.335 672.628 Belastingdienst, af te dragen loonheffing 56.350 55.558 Belastingdienst, af te dragen btw 19.088 Colland, af te dragen premies 2.453 Te betalen verlofuren en reservering vakantiegeld 345.493 340.866 Te betalen aankoop Spaarbankbos 620.000 Diverse nog te betalen bedragen 89.704 32.235 Vooruitontvangen erfpacht 5.598 6.203 Vooruitontvangen subsidies/bijdragen 827.309 482.364 Vooruitontvangen/-gefactureerd diversen 87.336 98.064 Totaal kortlopende schulden 1.884.125 2.329.459 Niet in de balans opgenomen verplichtingen Meerjarige financiële verplichtingen De stichting heeft een aantal huur- en pachtcontracten met een looptijd van meerdere jaren afgesloten. De jaarlijks te betalen huur en pacht bedraagt ca. €  25.000. Voorwaardelijke verplichtingen Voor subsidies geldt in het algemeen dat er een terugbetalingsverplichting kan bestaan indien en voorzover naar de mening van de subsidiegever in onvoldoende mate is voldaan aan de door haar gestelde subsidie- voorwaarden. Investeringsverplichtingen Per balansdatum bestaan er investeringsverplichtingen. De betreffende investeringen zijn veelal afgedekt met toegezegde subsidies af andere financieringen.

55

TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN 2014 (in euro’s) BATEN Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit eigen fondsenwerving projecten Instanties en particulieren Totaal baten eigen fondsenwerving projecten Baten uit overige eigen fondsenwerving Bijdragen donateurs Bijdragen bedrijfssponsoren Nalatenschappen Schenkingen en giften Totaal baten uit overige eigen fondsenwerving Totaal baten uit eigen fondsenwerving

Werkelijk Begroting Werkelijk 2014 2014 2013 172.422

p.m.

609.228

172.422

-

609.228

307.298 68.200

325.000 70.000

291.562 63.750

375.498 104.773 180.192

395.000 p.m. 1.500

355.312 530.066 2.005.644

660.463

396.500

2.891.022

832.885

396.500

3.500.250

Bijdrage Nationale Postcode Loterij Subsidies overheden projecten

937.500

937.500

937.500

Rijk Provincie Drenthe Gemeenten Totaal subsidies overheden projecten Subsidies overheden aankopen natuurterr. & gebouwen

30.237 244.622 250

p.m. p.m. p.m.

119.964 543.539 33.072

275.109

-

696.575

69.448 p.m.

p.m. 130.000

39.336

69.448

p.m.

169.336

Baten uit acties van derden

Subsidie / bijdragen aankopen natuurterreinen Subsidie / bijdragen aankopen gebouwen Totaal subsidies overheden aankopen natuurterr. & gebouwen

56

BATEN Baten beheer natuurterreinen

Werkelijk Begroting Werkelijk 2014 2014 2013

Subsidies overheden beheer algemeen Subsidie Natuur- en Landschapbeheer Bijdrage Provincie Drenthe Totaal subsidies overheden beheer algemeen Subsidies overheden beheer specifiek Subsidies vee via bedrijfstoeslag Subsidies schaapskudden Subsidies hunebedden Subsidie Nationaal Restauratiefonds Diverse subsidies / bijdragen gebouwen Totaal subsidies overheden beheer specifiek Totaal subsidies overheden beheer Totaal subsidies van overheden Overige baten beheer natuurterreinen Opbrengsten verkopen landbouwproducten Opbrengsten verkopen vee en veeproducten Opbrengsten pachten Opbrengsten jachthuren Overige opbrengsten Totaal overige baten beheer natuurterreinen Baten beheer gebouwen Opbrengsten huren gebouwen Opbrengsten erfpachten Schade-uitkering verzekeringen Diverse subsidies / bijdrage overige Totaal baten beheer gebouwen Baten uit beleggingen Opbrengsten dividend en rente Koersverschillen Totaal baten uit beleggingen Overige baten Opbrengsten (hand)boeken, wandel- en fietsroutes Opbrengsten activiteiten Opbrengsten bijdrage lezingen/ excursies Opbrengsten verkopen (web)winkel Opbrengsten galerie Opbrengsten diversen overige verkopen Totaal overige baten

57

1.911.217 791.073 2.702.290

1.828.164 789.000

1.830.551 823.224

2.617.164

2.653.775

116.287 98.578 31.292 104.124 212.495

120.000 94.000 30.000 50.000

120.165 98.456 30.243 80.412

562.776

294.000

329.276

3.265.066

2.911.164

2.983.051

3.609.623

2.911.164

3.848.962

174.775 195.852 446.845 19.052 28.887

159.000 330.500 425.000 20.000 25.000

206.552 327.085 465.583 22.457 57.075

865.411

959.500

1.078.752

1.128.308 88.355 582.519 -

1.122.500 90.000 - 477

1.070.449 86.394 1.230

1.799.182

1.212.500

1.158.550

247.383 386.442

100.000 p.m.

228.291 161.824

633.825

100.000

390.115

1.224 8.998 3.432 18.896 407 3.260

1.589 19.000 7.000 15.500 2.000 7.000

7.737 3.012 10.741 1.343 5.060

36.217

50.500

29.482

LASTEN BESTEED AAN DE DOELSTELLINGEN Kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen Aankopen en verwerving Aankopen natuurterreinen Aankopen gebouwen Uitvoeringskosten eigen organisatie

Werkelijk Begroting Werkelijk 2014 2014 2013

318.107 p.m.

500.000 251.082

3.086.699

318.107

500.000

3.337.781

50.830

51.495

48.402

Totaal kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen 368.937

551.495

3.386.183

8.769 72.330

10.000 65.000

11.669 68.773

81.099

75.000

80.442

33.997 74.478 26.535 14.090 138.720 108.612

30.500 169.000 48.500 25.500 145.000 141.500

25.116 75.226 29.838 18.047 147.134 137.689

396.432

560.000

433.050

1.138.953 45.578 20.999 73.886 116.947 127.024 110.009

101.000 29.500 69.000 101.000 120.000 124.700

45.246 23.191 63.487 89.012 126.515 99.066

1.633.396

545.200

446.517

Personeelskosten

Kosten beheer natuurterreinen en gebouwen Verstrekte subsidies en bijdragen Diensten Milieufederatie Drenthe Diensten De12Landschappen Totaal verstrekte subsidies en bijdragen Uitbesteed werk Directe kosten beheer natuurterreinen Bosbeheer (voornamelijk onderhoud) Begrazing natuurterreinen (verzorging schapen e.d.) Akkerbouw (bemesten, gewasbescherming, oogsten) Bemest grasland (bemesten, oogsten, rasteren) Schraalland (oogsten, rasteren) Rundveebeheer (verzorging Limousins en Hooglanders) Totaal directe kosten beheer natuurterreinen Algemene kosten beheer natuurterreinen Nieuwbouw beheerboerderij Rheebruggen Machines en gereedschappen (aankoop en onderhoud) Bedrijfsauto’s Tractoren Infrastructuur (wegen,waterlopen,bebording) Waterschapslasten Overige (huur, pacht, hunebedden) Totaal algemene kosten beheer natuurterreinen

58

LASTEN Kosten beheer gebouwen Onderhoud gebouwen Renovatie gebouwen Gas/water/electriciteit Verzekeringen gebouwen Fondsvorming verzekering Onroerendgoedbelasting Gemeentelijke belastingen Overige Totaal kosten beheer gebouwen Totaal uitbesteed werk Huisvestingskosten Huisvestingskosten Totaal huisvestingskosten Kantoorkosten Kantoorkosten Totaal kantoorkosten Algemene kosten Algemene kosten Totaal algemene kosten Uitvoeringskosten eigen organisatie Personeelskosten Totaal uitvoeringskosten eigen organisatie

Werkelijk Begroting Werkelijk 2014 2014 2013 636.827 1.385.775 87.386 70.874 2.066 42.348 18.275 50.707

552.000 150.000 80.000 85.000 2.000 40.000 15.000 62.500

869.884 148.591 97.417 78.027 2.255 40.987 14.560 128.394

2.294.258

986.500

1.380.115

4.324.086

2.091.700

2.259.682

23.473

27.000

20.883

23.473

27.000

20.883

228.145

172.000

194.407

228.145

172.000

194.407

36.108

54.200

47.519

36.108

54.200

47.519

1.068.818

1.034.947

1.005.515

1.068.818

1.034.947

1.005.515

Totaal kosten beheer natuurterreinen en gebouwen Kosten projecten Uitgaven aan diverse projecten, zie pagina 62-65 Uitvoeringskosten eigen organisatie Personeelskosten

5.761.729

3.454.847

3.608.448

1.161.083

1.237.500

1.787.843

82.274

100.000

135.897

Totaal kosten projecten

1.243.357

1.337.500

1.923.740

59

Specificatie en verdeling kosten naar bestemming

Bemming Doelstelling Doelstelling Doelstelling Doelstelling A B C D Subsidies en bijdragen Aankopen en verwervingen Uitbesteed werk Publiciteit & communicatie Personeelskosten Huisvestingskosten Kantoorkosten Algemene kosten Rente

- 318.106 - - 50.830 - - - -

81.099 - 4.323.828 - 1.068.818 23.473 226.657 35.778 -

- - 1.161.083 - 82.274 - - - -

- - - 231.787 245.391 - 6.000 - -

Totaal 368.936 5.759.653 1.243.357 483.178 Gemiddeld aantal werk- 1 28 2 4 nemers per doelstellingen In % totaal besteed aan de doelstelling ten opzichte van de totale baten Doelstelling A Doelstelling B Doelstelling C Doelstelling D Werving baten A Werving baten B Beheer en administratie A

90,17%

Kosten aankopen en verwerving natuurterreinen en gebouwen Kosten beheer natuurterreinen en gebouwen Kosten projecten Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging Kosten eigen fondsenwerving Kosten van beleggingen Kosten beheer en administratie

De financiële administratie is ingericht naar doelstellingen. De kosten en opbrengsten worden direct op deze doelstellingen verantwoord en zijn rechtstreeks ontleend aan de jaarrekening.

60

Werving Werving Beheer/ Rekening Begroting Rekening baten baten administratie 2014 2014 2013 A B A

- - - 12.970 18.570 - - -

- - - - - - - - 48.933

- - - - 669.542 - - - -

81.099 318.106 5.484.911 244.757 2.135.425 23.473 232.657 35.778 48.933

75.000 500.000 3.327.200 279.000 2.088.764 27.000 176.000 54.200 35.000

80.442 3.337.781 4.207.276 224.902 2.126.366 20.883 197.261 47.041 37.922

31.540 48.933 669.542 8.605.139 6.562.164 10.279.874

61

Overzicht projecten Financiële afwikkeling projectkosten 2014 Project

Omschrijving

1/1/2014 Nog te ontvangen c.q. vooruitbetaald

1/1/2014 Vooruitontvangen

610808

N.O. projecten Hunzedal

610903

GD-onderzoek

0

610906

Aankopen Hunzedal, Oude Diep etc

610911

Beheercentrum Schaapskooi Westerbork

610913

Tuin van de Eeuwigheid

0

610914

De Wildernis

0

610915

Restauratie (Interieur) boerderij Begeman

11.299

610917

Vervenershuis Valthermond

55.659

610923

Aankoop en restauratie Huis Ter Hansouwe

611003

Planvoorbereiding Bonnerklap

611006

Inrichting (plan) Zoersche Landen

17.337

611010

Renovatie Drenthehof Orvelte

21.179

611011

Renovatie boerderij Rheebruggen 10

611015

Boek over de Reest

611103

Restauratie (inrichting) Zwartendijksterschans

611113

Restauratie NH kerk Bovensmilde

611203

Ontwikkeling Havixhorst/Lindenhorst

611205

Monotoring Doldersummerveld

611206

Uitbreiding Kloosterstraat 7, 9 en 11

611210

Herbouw boerderij Kamps

611218

Duurzame Stads- en Dorpsranden

611220

Inichting Oude Weer

611221

Landgoed Lemferdinge

611222

Inrichting Kleibosch

0

611224

Restauratie brugwachterswoning

0

611302

Archeologisch boek Westerveld

611303

Bosaanplant Hollandsche Veld Compensatie N33

611304

Heruitgave Loop van het Oude Diep

611305

Natuurspeelplaats Ees

611307

Renovatie Rheebruggen

0

611308

Nieuwbouw Stal Rheebruggen 3

0

611310

Renovatie Essererf

0

611311

Planvorming 2e fase kerk Bovensmilde

4.636

611312

Overname kerk Borger

1.483

611313

Bosaanplant Boerenveensche Plassen PSN

1.524

611314

Haalbaarheidsonderzoek LOFAR-centrum

225

611315

Voorbereiding en implementatie nieuw CRM pakket

0

611317

Natuurspeurders boekje

0

611318

Renovatie De Amshoff

0

611319

BTW traject

611321

Haalbaarheidsstudie Herbestemming Oldengaerde

32.453 0

37.560 0

26.893 2.742 54.088 0 30.414 0 18.284 9.225 71.755 428

1.744 7.305 0 6.055

45.315

62

29

LASTEN 2014

SALDO 2014

19

32.028

657.675

48.096

609.579

609.579

609.579

0

1.279

-1.279

-1.279

-1.279

0

572

572

572

572

0

968

968

968

968

0

0

-11.299

11.299

0

-55.659

55.659

0

37.560

5.364

5.364

5.364

113.471

113.471

130.808

130.808

0

21.179

21.179

0

-26.893

17.879

17.879

3.200

459

0

54.088

324

46.617

28.738

3.200 12.977 12

41.250

41.998

SALDO TM 2014

NPL bijdragen

324

324

324

-32.009

444

12.977

12.977

-41.238

-10.823

41.998

41.998

Exploitatie bijdragen

0 444

37.560 5.364

0

26.893 7.349

10.530 459

0 54.088

12.977 10.823 41.998

0

496.603

592.853

-96.250

-77.965

-77.965

77

9.808

-9.731

-505

-505

12.191

-59.564

12.191

12/31/2014 Nog te ontvangen c.q. vooruitbetaald

12/31/2014 Vooruit ontvangen c.q. nog te betalen

BATEN 2014

0 59.564

7.335

7.335

7.763

7.763

0

10.000

10.000

10.000

10.000

0

204.646

5.000

199.646

199.646

67.862

34.910

8.282

26.628

24.884

10.000

54

7.359

54 10.736

1.842

131.784

0 14.884 7.359

8.894

8.894

122

122

-5.933

3.617

5.277

277.970

277.970

277.970

277.970

0

864.634

864.634

864.634

864.634

0

89.434

40.000

5.933

386.691

160.000

226.691

226.691

35.317

314.400

-279.083

-274.448

39.952

0

1.483

1.483

11.856

13.380

0

225

72.578

72.578

72.578

40.844

4.243

4.243

4.243

4.243

235.847

235.847

50.000

14.750

-30.565

28.327

28.355

11.856

235.997

150

14.750 42.045

13.718

63

97.257

314.400 0 13.380

225

0

31.734

0 0

185.847 30.565 28.355

0

Project

Omschrijving

611322

Hunzeloop 2014

611401

Restauratie bijgebouwen Essererf

611402

Marketeer/marketing activiteiten

611403

80-jarig jubileum

611404

Werving 2014

611405

Meerjaren onderhoudsbegroting gebouwen

611406

Infocentra, infopanelen, routes

611407

Hunzevisie 2030

611408

Renovatie de Braemscamp

611409

Rivertrust Hunze

611410

Maatregelen Drouwenerzand RWE

611411

Scholenproject NLCE

611502

Renovatie verdieping Börckerhof

620509

Uitvoering N.O. Torenveen (Hunzedal)

691301

Haalbaarheidsstudie Herbestemming Pastorie

1/1/2014 Nog te ontvangen c.q. vooruitbetaald

1/1/2014 Vooruitontvangen

1.600

1.651

109.013

Loonkosten projecten zonder projectnummer ***

Totalen 2014

237.821

332.075

Overgeboekt naar exploitatielasten en baten

-67.986

-2.742

Netto totaal projecten

169.835

329.333

*** Kosten in verband met voorbereiden en aanvragen projecten. Deze kosten blijven ten laste van de exploitatie van projecten.

64

LASTEN 2014

BATEN 2014

SALDO 2014

SALDO TM 2014

12.268

8.533

3.735

2.134

138.707

115.200

23.507

23.507

8.393

8.393

8.393 45.146

1.873

43.273

44.925

24.816

1.225

23.591

23.591

6.507

6.507

6.507 5.902

11.884

-5.981

-5.981

28.379

10.764

17.615

17.615

28

28

28

11.429

11.429

11.429

42

42

42

-692

-692

58

750

3.173

3.173

3.173

96

96

-108.916

60

60

60

40.007

40.007

40.007

NPL bijdragen

Exploitatie bijdragen

12/31/2014 Nog te ontvangen c.q. vooruitbetaald 2.134 23.507

8.393 44.925 23.591 6.507 5.981 17.615 28 5.720

5.708 42 692 3.173 108.916 60

3.930.966

1.407.672

2.523.293

2.429.040

1.011.781

1.641.460

366.516

-2.687.609

-815.430

-1.872.179

-1.937.423

-255.963

-1.641.460

-40.000

1.243.357

592.242

651.114

491.617

755.818

0

326.516

NPL 2012

281.486

NPL 2013

336.351

NPL 2014

393.944 1.011.781

Totaal

65

12/31/2014 Vooruit ontvangen c.q. nog te betalen

630.725

630.725

LASTEN Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging Voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging Kosten pr / voorlichting Kosten media en pers Kosten werving en advertenties Kosten informatiecentra / informatiepanelen Kosten inkopen webwinkel Kosten website Kosten educatie Kosten activiteiten Kosten vrijwilligers Kosten huren Kosten klachtenregeling en overige kosten Kosten kwartaalblad Uitvoeringskosten eigen organisatie Personeelskosten Kantoorkosten Totaal kosten voorlichting, promotie, educatie, belangenbeh.

Werkelijk Begroting Werkelijk 2014 2014 2013

19.565 36.060 7.278 12.503 8.099 4.284 3.653 17.675 13.818 7.500 5.433 96.709

31.500 50.500 5.000 12.000 7.000 5.000 3.000 20.000 12.000 7.500 - 100.000

33.602 643 1.562 5.495 7.705 3.459 2.773 10.989 11.312 7.500 118.156

232.577

253.500

203.196

245.391 6.000

243.441 6.000

245.720 6.000

251.391

249.441

251.720

483.968

502.941

454.916

7.857.991

5.846.783

9.373.287

12.970

27.000

27.407

18.570

16.310

17.129

Totaal kosten eigen fondsenwerving

31.540

43.310

44.536

In % van de baten uit overige eigen fondsenwerving

4,78%

10,96%

1,54%

TOTAAL BESTEED AAN DE DOELSTELLING WERVING BATEN Kosten eigen fondsenwerving Wervingskosten Uitvoeringskosten eigen fondsenwerving Personeelskosten

66

LASTEN Kosten van beleggingen Kosten beleggingen

Werkelijk Begroting Werkelijk 2014 2014 2013 59.762

35.000

48.498

Totaal kosten van beleggingen

59.762

35.000

48.498

TOTAAL WERVING BATEN

91.302

78.310

93.034

25.481 59.110 85.426 43.419

10.000 65.000 90.000 53.000

14.485 60.184 65.945 107.996

213.436

218.000

248.610

456.106 669.542

424.571

425.093

642.571

673.703

669.542

642.571

673.703

Overzicht salariskosten inclusief werkgeverslasten Bruto salarissen, inclusief uitbetaalde vakantiegelden Premies werkgever BPL, Sazas, etc. Premies werkgever WW, WIA, etc. Exedentregeling pensioen en overige verzekeringen * Uitkering bij ziekte * Detacheringskosten / inhuur personeel i.v.m. ziekte en overige kosten*

2014 1.397.695 176.196 305.029 85.426 -24.224 86.579

2013 1.368.351 173.379 331.679 65.945 -10.468 85.365

Totaal kosten salarissen incl. werkgeverslasten, detachering en inhuur

2.026.701

2.014.251

30,8 61.004

31,3 59.221

Kosten beheer en administratie Kosten opleiding en scholing Reis- en verblijfkosten Kosten personele verzekeringen Overige kosten derden Uitvoeringskosten eigen organisatie Personeelskosten Totaal kosten beheer en administratie TOTAAL BEHEER EN ADMINISTRATIE

Gemiddelde personele bezetting in fte’s Gemiddelde kosten per fte (exclusief met * gemerkte posten) In genoemde gemiddelden zijn niet meegenomen: stagiaires en ‘nul-urencontracten’

67

Salariskosten directeur De directeur ontvangt een bezoldiging conform salarissschaal 12, periodiek 10 van de CAO Bos en Natuur en blijft daarmee ruimschoots onder de VFI-norm. Er wordt aan de directeur geen lease-auto beschikbaar gesteld. Tevens worden er aan de directeur geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt. Functie Directeur Dienstverband Aard onbepaalde tijd Uren per week 34 92% Fte percentage Periode 2014 Beloning in euro´s Jaarinkomen: Bruto loon 79.145 Vakantiegeld 6.277 Totaal jaarinkomen SV lasten werkgeversdeel Pensioenlasten werkgeversdeel Belaste km-vergoeding Vergoeding woon-werk Totaal overige lasten en vergoedingen Totale lasten beloning 2014 Totale lasten beloning 2013

85.422 12.339 21.649 1.125 1.292 36.405 121.827 120.802

Bezoldiging Raad van Toezichtleden De leden van de Raad van Toezicht ontvangen geen bezoldiging. Zij komen alleen in aanmerking voor een reiskosten vergoeding van €  0,19 per kilometer of kosten van openbaar vervoer. Er zijn geen leningen, voorschotten en garanties aan hen verstrekt.

68

BEGROTING 2015 (in euro’s) Werkelijk Begroting Begroting 2014 2014 2015 BATEN Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit bijdragen projecten, instanties en particulieren - Baten uit overige eigen fondsenwerving 172.421 396.500 391.500 660.463 Totaal baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden Subsidies van overheden - Subsidies projecten - Subsidies overheden aankopen natuurterreinen en gebouwen - Subsidie beheer Overige baten beheer natuurterreinen Baten beheer gebouwen Baten uit beleggingen Overige baten SOM DER BATEN LASTEN Besteed aan de doelstellingen A. Kosten aankopen natuurterreinen en gebouwen B. Kosten beheer natuurterreinen B. Kosten beheer gebouwen C. Kosten projecten D. Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangenbehartiging Totaal besteed aan de doelstellingen Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten van beleggingen Totaal werving baten Beheer en administratie Kosten beheer en administratie Totaal beheer en administratie SOM DER LASTEN Resultaat

69

832.884

396.500

391.500

937.500

937.500

937.500

275.109 69.448 3.265.066

p.m. p.m. 2.861.164

p.m. p.m. 3.032.000

865.411 1.799.182

959.500

823.000

1.262.500

1.287.500

633.825 36.217

100.000 50.500

110.000

6.567.664

6.623.000

8.714.642

41.500





368.937 3.467.472 2.294.257 1.243.357 483.968

551.495 2.474.347 986.500 1.337.500 496.941

835.282 2.410.375 1.032.488 1.075.410 468.551

7.857.991

5.846.783

5.822.106

31.540 59.762

43.310 35.000

56.648 50.000

91.302

78.310

106.648

669.542

642.571

694.246

669.542

642.571

694.246

8.618.835

6.567.664

6.623.000

95.807

-

-

8.714.642

6.567.664

6.623.000

Accountantsverklaring

70

71

Bijlagen

73

Bijlage 1 Samenstelling bestuur WAC Samenstelling per 31 december 2014 Stichting Het Drentse Landschap Raad van Toezicht (de voorzitter van de Raad van Toezicht is tevens voorzitter van de Raad van Advies) • P. Bennema, Dwingeloo (neven)functies: Directeur in algemene dienst Provincie Drenthe, gedetacheerd als coördinator Ruimtelijke Ordening LOFAR bij ASTRON Eigen bureau voor Communicatie, PR en Ruimtelijke Ordening • Mevrouw A. Edelenbosch, Gasselternijveenschemond (voorzitter) (neven)functies: Bestuurslid Je Maitiendrai Fonds Bestuurslid De12Landschappen Voorzitter Technische Commissie Bodem VROM Voorzitter Harry de Vroome penning Adviseur Vereniging Nieuwe Wildernis • Mevrouw G. Bijlsma, Makkinga (neven)functies: Notaris • E. Heineman, Norg (neven)functies: hoogleraar chirurgie, tevens afdelingshoofd chirurgie UMCG diverse nationale en internationale functies op het gebied van organisatie, onderwijs en opleiden in de gezondheidszorg • N. Vanderveen, Assen (neven)functies Warenhuis Vanderveen Assen (directeur) Stichting Vrienden van het Drents Archief (bestuurslid) Stichting Centrum Beeldende Kunst Drenthe (penningmeester) Theaterspektakel “Het Pauperparadijs”(CvA-lid) Binnenstadsvereniging MKB Assen (secretaris) Brancheorganisatie INretail (lid beleidsgroep ondernemerszaken) Stichting Cultureel Hart Assen (RvA-lid) Stichting Gebiedsfonds Drentsche Aa (CvA-lid) Bestuurder E.W.G. van der Bilt Raad van Advies • E.J.M. Arnolds, Beilen • P. Brink, Ansen • Mevrouw M. Buitenkamp, Groningen • H.E. Delicaat, Gieten • A.J. van Dijk, Uffelte • S. Faber, Groningen • A. Grootjans, Haren • H. van Houten, Meppel • S. Jager, Leusden • Mevrouw A. Klaassen, Spijkerboor • Mevrouw W. de Kleine-Riemersma, Wachtum • H.R. Reinders, Groningen • T. Spek, • R.H.J. Staal, Dalen • Mevrouw H. Tonckens, Appelscha • Mevrouw D. Welink, Assen • H. Tj. Waterbolk, Haren (ere-lid) • Mevrouw M.H. Hollema-Eikenberg, Rolde (ere-lid) Stichting Drentse Boerderijen • P. Bennema, Dwingeloo • Mevrouw A. Edelenbosch, Gasselternijveenschemond (voorzitter) • Mevrouw G. Bijlsma, Makkinga • E. Heineman, Norg • N. Vanderveen, Assen

74

Stichting Oude Drentse Kerken • P. Bennema, Dwingeloo • Mevrouw A. Edelenbosch, Gasselternijveenschemond (voorzitter) • Mevrouw G. Bijlsma, Makkinga • E. Heineman, Norg • N. Vanderveen, Assen Stichting Drs. A.V.J. den Hartogh Fonds • P. Bennema, Dwingeloo • Mevrouw A. Edelenbosch, Gasselternijveenschemond (voorzitter) • Mevrouw G. Bijlsma, Makkinga • E. Heineman, Norg • N. Vanderveen, Assen Wetenschappelijke Adviescommissie • E. W. G. van der Bilt, directeur van Het Drentse Landschap (voorzitter) • Mevrouw H. D. Van Dijk - Heinemeijer, ecologe bij Het Drentse Landschap (secretaris) • U. Vegter, Hoofd onderzoek & planning Het Drentse Landschap • E. J. M. Arnolds, Beilen • J. W. Grotenhuis, Westerbork • B. J. Jenster, Westerbork • G.W. de Vries, Tweede Exloërmond • E. Wanders, Gieten • S. Bootsma, Oldemarkt Bestuur Werkgroep Boerenerven • Mevrouw H. Tonckens (voorzitter) • Mevrouw J. Oudega (secretaris/penningmeester) • Mevrouw J. Muffels • A. Ruiter • R.Vos • J. de Vries (advies inzake fruitbomen)

75

Bijlage 2 Samenstelling personeel Samenstelling per 31 december 2014 Rentambt Directie E. W. G. van der Bilt M. H. Buruma Mevrouw S. S. van der Meer A.H.B. Wortelboer Mevrouw E.C. de Jong

Directeur/bestuurder Rentmeester Hoofd communicatie Hoofd bedrijfsvoering Bestuurssecretaris/directiesecretaresse

Onderzoek en Planning U. Vegter Mevrouw H. D. Van Dijk-Heinemeijer B. Zoer Mevrouw A.G. Stroetinga

Hoofd onderzoek en planning Senior medewerker onderzoek en planning Medewerker onderzoek en planning Medewerker beheeradministratie

Erfgoed F.J.R. van der Velden A. Kooistra J. Tappel W. Grit L. Schuurman

Hoofd Erfgoed Projectleider Medewerker beheer en onderhoud Bouwkundig medewerker Bouwkundig medewerker

Communicatie J.G. Colpa K. Donders Mevrouw J. Schipper-Seton Mevrouw E. Sanders-Smit

Medewerker communicatie & vrijwilligerszaken Medewerker communicatie Medewerker communicatie Medewerker administratie

Bedrijfsvoering A.J. Frijlink F. Nijhuis Mevrouw S. Hoving J. G. Schenkenberg van Mierop Mevrouw M. Koops-Oosterveen Mevrouw H.M. Buruma

Senior medewerker bedrijfsvoering Medewerker bedrijfsvoering Medewerker bedrijfsvoering Senior medewerker bedrijfsvoering Interieurverzorger Interieurverzorger

Rayons T. W. M. Bezuijen

Hoofd terreinbeheer

Noord E. Nijboer H. A. J. Gillis G. H. van Sluis J. Timmer F.J. Heuker

Rayonbeheerder Terreinmedewerker Terreinmedewerker Terreinmedewerker Schaapherder

Zuid H. E. de Graaff A. J. G. Gillis F. Nevels A. Ekkels G. H. Schuurhuis F.J. van de Vegte C. Homan

Rayonbeheerder Terreinmedewerker Terreinmedewerker Bedrijfshoofd Bedrijfshoofd Bedrijfshoofd Schaapherder

Vakantiewoningen en informatiecentra Mevrouw G.G.A. Waninge-Veldman Interieurverzorger vakantiewoningen Mevrouw G.J. Engeler-Snijder Interieurverzorger vakantiewoningen Mevrouw D.C.G. Waninge Tuinonderhoud/Interieurverzorger vakantiewoningen Mevrouw J. de Vries Interieurverzorger informatiecentrum Mevrouw E. Visser Interieurverzorger informatiecentrum

76

Toezichthouders c.q. kuddeverzorgers H.R. Auwema Gasterse Duinen Smilder Oosterveld L.J. den Bleker A.H. Boddeveld Hunzedal, Drouwenerzand, Gasterse Duinen en Kampsheide J.P. Brouwer Hijkerveld en Groote Zand Steenberger Oosterveld G. van de Bruinhorst J.C. Dillerop Hijkerveld, Groote en Witte Zand, Smilder Oosterveld en Kampsheide Bouwersveld, Koelingsveld G. Ekkels L. Gritter Orvelterzand D. J. Haanstra Hijkerveld-Diependal Hondstong B. Hofstee A. Huisjes Bosgebied Hollandsche Veld K. Jansen Scharreveld K.Kanis Hunzedal en Gasterse Duinen Mevrouw E. van de Weghe De Stroeten H. Mulder Braambergbos, De Slagen, Steenberger Oosterveld, Esbosjes Zuidwolde, Takkenhoogte, Nolderveld en Reestdal L. Pinxsterhuis Informatiecentrum ’t Ende J. Santing Hunzedal en Drouwenerzand J. Meijer Uffelter Binnenveld - Meeuwenveen K. van der Tuuk Landgoed Vossenberg J.S. Waninge Boerenveensche Plassen en Nuilerveld K. E. J. Waninge Boerenveensche Plassen, Kremboongbos, Oude Diep, Nuilerveld, Landgoed Vossenberg en Veeningerplas G. Wendeling Elper Westerveld Mevrouw P. Wijtmans Assistent Schaapherder Hijkerveld Mevrouw G.C. Kouprie Assistent Schaapherder Doldersummerveld Toezichthouders bezoeken regelmatig de natuurgebieden en houden zo nodig toezicht op het vee. Ze ontvangen hiervoor een vergoeding.

77

Bijlage 2a Organisatieschema Stichting Het Drentse Landschap

Managementteam bestaat uit: • directeur/bestuurder • hoofd sector communicatie (plv. directeur) • rentmeester • hoofd sector bedrijfsvoering hoofd sector onderzoek en planning •

Raad van Toezicht

Directeur/bestuurder

Sector beheer natuurgebieden en gebouwen i.o.

*aankopen/ ruimtelijke ordening (rentmeester)

*beheer natuur­ gebieden (hoofd terreinbeheer)

* onderzoek en planning (hoofd O&P)

* beheer gebouwen * projecten

* aankoopadministratie

rayon noord

rayon zuid

rayon noord

rayon zuid

terreinmedewerkers schaapskooi

terreinmedewerkers schaapskooi 3 beheerboerderijen

timmerman

timmerman

78

* NB. De sectoren bedrijfsvoering en communicatie hebben een sectorhoofd. In september 2014 is de nieuwe sector erfgoed van start gegaan. Voor de sector natuur en landschap wordt vanaf 1 januari 2015 een sectorhoofd aangesteld.

Raad van Advies

Sector* bedrijfsvoering

Sector* communicatie

* financiën

* PR/voorlichting/ educatie

* projectadministratie

*vrijwilligerswerk

* automatisering/GIS

* bestuurssecretariaat/receptie

* facilitaire diensten

* beschermersadministratie

* personeelszaken

79

Bijlage 3 Oppervlakte natuurgebieden in hectaren Per 31 december 2014   0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Kloosterstraat Kloosterstraat Kampsheide Scharreveld De Palms Bongeveen Takkenhoogte Hondstong Reestdal Stroeten Kleibosch Hijkerveld

 

In Eigendom 0,1236 0,1297 30,5339 293,8489 26,2920 48,5200 119,9855 79,0681 771,9110 71,6335 130,3580 878,7379

ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

Gasterse Duinen De Slagen Smilder Oosterveld Nijensleekerveld Dalerpeel Elper Westerveld Landgoed Vledderhof Landgoed Vossenberg Drouwenerzand Bouwersveld Kremboong Doldersummerveld Uffelter Binnenveld Heidenheim Landgoed Rheebruggen

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 88 97

In Beheer

77,2491 119,9445 144,9127 30,1760 199,4525 39,3130 110,0125 430,0573 228,3938 91,9017 72,9478 465,6477 117,4847 44,7532 311,1422

ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha

Nolderveld Nuilerveld Steenberger Oosterveld Het Groote Zand Orvelterzand Esbosjes Zuidwolde Boerenveensche Plassen Hollandsche Veld Hunzedal Zuidoost Drenthe Lemferdinge Veenhuizen Hunebedden, Schans, e.a. Stichting Oude Dr.Kerken Ruilgrond Hunze

32,4815 61,7991 102,7992 164,4209 122,1830 72,5466 516,5110 197,5278 1.583,3518 0,2167 2,8322 2,4170 14,3050

ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha

Sub.totaal

7.810,6510 ha

In Eigendom en beheer

8.523,2557 ha

9,1645 ha 9,9833 ha

27,4675 ha 37,0485 ha 3,2859 ha

26,3074 ha 34,1388 ha 55,1390 ha

9,1560 ha 7,3700 19,8042 4,4724 0,6280

ha ha ha ha

6,7990 ha 14,5260 ha

13,6530 ha 15,5378 12,7236 0,9795 381,8335

ha ha ha ha

22,5550 ha 0,0318 ha

2,8520 ha

80

712,6047 ha

Bijlage 4 Overzicht archeologische objecten Hunebedden Nummer D1 D2 D3,D4 D9 D10 D12 D13 D14 D16 D17,D18 D19,D20 D21,D22 D23,D24 en D25 D27 D28,D29

Naam Steenbergen Westervelde Midlaren Annen Gasteren Eexteres Eexter Grafkelder Eexterhalte Balloo Rolde-N, Rolde-Z Drouwen-W, Drouwen Borger Borger Borger Buinen-N, Buinen-Z

Gemeente Gemeente Noordenveld Gemeente Noordenveld Gemeente Tynaarlo Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Aa en Hunze Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Borger-Odoorn Gemeente Borger-Odoorn

Opp. in ha 2,88.45 0,07.85 0,06.80 0,03.99 0,59.15 0,85.60 0,47.10 1,25.50 0,69.47 0,82.59 2,33.90 0,20.20 1,59.80 0,83.47 0,23.85

Cultuurhistorische en oudheidkundige monumenten Nummer Naam Gemeente 1. Spieker Dwingeloo Gemeente Westerveld Hunenkerkhof Gemeente Coevorden 2. 3. Steenkistenheuvel/Gasselte Gemeente Borger-Odoorn 4. Grolloërholt Gemeente Aa en Hunze 5. Balloërkuil Gemeente Aa en Hunze 6. Tumulibos Rolde Gemeente Aa en Hunze 7. Kleibosch-Tichelwerk Gemeente Noordenveld 8. Landgoed Rheebruggen Gemeente Westerveld

Opp. in ha 0,43.01 0,27.05 0,07.80 4,64.70 0,44.70 2,70.22 2 veenterpen 1 motteheuvel

Grafheuvels 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18.

Kampsheide Gasterse Duinen Hijkerveld Celtic Field 2 grafheuvels Landgoed Hooghalen Landgoed Vossenberg Uffelter Binnenveld Boerenveensche Plassen Tumulibos/Kampsheide Landgoed Vledderhof Bouwersveld/Koelingsveld

45 grafheuvels Celtic Field 1 grafheuvel urnenveld bestaande uit 34 elementen

Schansen Naam Zwartendijksterschans Katshaarschans Emmerschans

Gemeente Gemeente Noordenveld Gemeente Coevorden Gemeente Emmen

Opp. In ha 3,50.85 9,35.15 2,44.80

81

18 grafheuvels 2 grafheuvels 1 grafheuvel 1 grafheuvel 30 grafheuvels 2 grafheuvels 6 grafheuvels

Bijlage 5 Overzicht beelden en zwerfstenen in eigendom Nationaal Beeldenpark Havixhorst Naam beeld kunstenaar Eddy Roos Tabita Majoor O. Jos van Riemsdijk Jan Buys Piet Esser Bertus Sondaar A. Alberts A. Roland Holst Charlotte van Pallandt Pieter d’Hont Bertus Sondaar Simon Wiesenthal Eric Claus Europa en de stier Eric Claus Piet Esser Ro Morgendorff Ro Morgendorff Charlotte van Pallandt Eddy Roos Liesbeth Mama Natasja Bennink

eigendom 2000 2001 2001 2006 2006 2006 2007 2008 2009 2008 2008 2012

Beeld tuin Lemferdinge Naam beeld Doorkijk

kunstenaar Gerard Höweler

eigendom 2007

gekregen van Mw. W. Janssen en M.E. Maas

Zwerfstenenbeelden op de Drentse Hondsrug In eigendom sinds april 2002 Naam beeld De Gewichtheffer Steen met vierkant gat Ode aan de zon Mental Map

kunstenaar Ton Kalle Gerard Höweler Rob Schreefel Petra Boshart

82

locatie Nabij Drouwen In centrum dorp Ees In het schapenpark van het Odoornerveld In het Hunzebos, nabij recreatiepark Hunzebergen

Bijlage 6 Gebouwen Stichting Het Drentse Landschap Naam Boerderij De Veldkamp Boerderij De Veldkamp Boerderij De Meiersplaats (R) Bouwhuis Rheebruggen (R) Bouwhuis Rheebruggen Boerderij De Horst Boerderij De Horst Boerderij De Horst Tuinmanswoning (R) Hoofdkantoor HDL (G) Hoofdkantoor HDL (P) Hoofdkantoor HDL (P) Kantoor (G) NH Kerk (R) Woning Bronnegerveen Rode Schuur Zwarte Schuur Camping De Havixhorst Boerderij De Broekhorst Boerderij De Lindenhorst (R) De Lindenhorst (R) Arbeiderswoning Drieling Woning Drieling Woning Boerderij De Braemscamp Boerderij De Braemscamp Boerderij De Lokkenkamp Tuinmanswoning (R) Tweeling Woning Tweeling woning Tweeling woning De Havixhorst (R) De Havixhorst Schathuis (R) De Havixhorst Koetshuis (R) Boerderij De Lokkerij Lutje Havixhorst Boerderij ‘t Ende (R) Boerderij ’t Ende Boerderij ‘t Ende Het Schultehuus (R) Beheerboerderij Sophia Hoeve Beheerboerderij Sophia Hoeve Uitkijktoren Doldersummerveld Boerderij Huender Hoeve Boerderij Huender Hoeve Boerderij Huender Hoeve Landgoed Oldengaerde (R) Kerk Eext (R) Pomphuis Eexterveen Brugwachterswoning (R) Boerderij Tichelwerk Werkschuur Gasteren De Mulderij (P) De Eendracht (R) Kerk Gieterveen (P)

Adres Rheebruggen 3 Rheebruggen 3 Rheebruggen 6 Rheebruggen 8 Rheebruggen 8 Rheebruggen 10 Rheebruggen 10 Rheebruggen 10a Kloosterstraat 3 Kloosterstraat 5 Kloosterstraat 7 Kloosterstraat 9 Kloosterstraat 11 Hoofdweg 186 Gasselterstraat 5 Steigerwijk 88 Steigerwijk 23 Schiphorsterweg 9a Schiphorsterweg 11 Schiphorsterweg 13 Schiphorsterweg 15 Schiphorsterweg 17 Schiphorsterweg 19 Schiphorsterweg 23 Schiphorsterweg 20 Schiphorsterweg 20 Schiphorsterweg 24 Schiphorsterweg 32 Schiphorsterweg 32a Schiphorsterweg 32b Schiphorsterweg 32a/b Schiphorsterweg 34-36 Schiphorsterweg 34-36 Schiphorsterweg 34-36 Schiphorsterweg 28 Schiphorsterweg 28 Stapelerweg 20 Stapelerweg 20 Stapelerweg 20a Brink 7 Huenderweg 2 Huenderweg 2 Boylerstraat 2 Huenderweg 1 Huenderweg 1 Huenderweg 1 Westeinde 57 Kloosterstraat 2 Elzenmaat Semsstraat 2 Moleneind 4 Oosteinde 5 Broek 62 Broek 64 Broek 2 83

Plaats Ansen Ansen Ansen Ansen Ansen Ansen Ansen Ansen Assen Assen Assen Assen Assen Bovensmilde Bronnegerveen Dalen Dalerpeel De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Schiphorst De Wijk De Wijk De Wijk Diever Doldersum Doldersum Doldersum Doldersum Doldersum Doldersum Dwingeloo Eext Eexterveen Eexterveenschekanaal Foxwolde Gasteren Gieterveen Gieterveen Gieterveen

Soort Boerderij Potstal Boerderij Boerderij Kapschuur Boerderij Kapschuur Schaapskooi Woonhuis Woonhuis Woonhuis Woonhuis Woonhuis Kerk Woonhuis Schuur Schuur Bedrijfsgebouw Boerderij Boerderij Boerderij Woonhuis Woonhuis Woonhuis Boerderij Kapschuur Boerderij Woonhuis Woonhuis Woonhuis Kapschuur Havezate Schathuis Koetshuis Boerderij Keuterij Boerderij Open kapschuur Boerderij Woonhuis Boerderij Kapschuur Kijktoren Boerderij Schaapskooi Open kapschuur Havezate Kerk Pomphuisje Woonhuis Boerderij Schuur Molenaarswoning Molen Kerk

Naam Legaat Dames Goud Landgoed Diependal Vakantiewoning Witte Huisje Schaapskooi Hoogersmilde Schaapskooi Ensink Kapschuur Hijkerveld Bezoekerscentrum Hijkerveld Landgoed Hooghalen Het Hertenhuisje De Scheperij De Scheperij Keuterij De Kiefte Boerderij Eesinge (G) Keuterij Midlaren (R) Keuterij Midlaren (R) Egberts Lent (R) Wilms Boo Wilms Boo Vogelkijkhut Oranje Pomphuis Leemdijk Pomphuis Oranjekanaal Kinderactiviteiten centrum (R) Kinderactiviteiten centrum Toiletten Orvelte Woning Brugstraat Werkplaats/kantoor Orvelte De Drenthehof (R) De Drenthehof (R) De Tingieterij (R) Het Ottenshuus (R) Het Ottenshuus (R) De Pottenbakker De Houtzagerij (R) De Houtzagerij De Smederij (R) Het Tolhuisje (R) Brandweerschuur Orvelte Het Hoolhuus (R) Het Hoolhuus Het Hoolhuus (R) De Börckerhof II (R) De Börckerhof III De Börckerhof I (R) De Bruntingerhof (R) De Bruntingerhof (R) De Flintenhof De Houtsnijder Het Jachthoes (R) De Melkfabriek (R) De Melkfabriek (R) Grafisch Proeflokaal Gereedschapschuur Orvelte Evenementen Podium

Adres Loosweg 4 Oranjekanaal NZ 48 Oranjekanaal NZ 50 Vaartweg Hijkerweg Hijkerweg Hijkerweg Hijkerweg 10 Hijkerweg 12 Hijkerweg 14 Hijkerweg 14 Schrapveen 13 Hoogeveenseweg 27 Schutsweg 40 Schutsweg 40 Hunzeweg 30 Europaweg 76 Europaweg 76 Oranje 60 Leemdijk Oranjekanaal Brugstraat 2 Brugstraat 2 Brugstraat 3 Brugstraat 15 Brugstraat 17 Dorpsstraat 1 Dorpsstraat 1 Dorpsstraat 2 Dorpsstraat 3 Dorpsstraat 3a Dorpsstraat 5 Dorpsstraat 7 Dorpsstraat 7 Dorpsstraat 9 Dorpsstraat 10 Flintenweg Flintenweg 2 Flintenweg 2 Flintenweg 2 Flintenweg 4 Flintenweg 4a Flintenweg 6 Flintenweg 8 Flintenweg 8 Flintenweg 10 Melkwegje 1 Melkwegje 2 Melkwegje 3 Melkwegje 3 Melkwegje 5 Melkwegje Schapendrift

84

Plaats Havelte Hijken Hijken Hoogersmilde Hooghalen Hooghalen Hooghalen Hooghalen Hooghalen Hooghalen Hooghalen Linde Meppel Midlaren Midlaren Nieuw Annerveen Nieuw Schoonebeek Nieuw Schoonebeek Oranje Oranje Oranje Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte

Soort Woonhuis Woonhuis Woonhuis Schaapskooi Schaapskooi Kapschuur Hooikiep Boerderij Vakantiewoning Bedrijfswoning Kapschuur Keuterij Boerderij/Schuur Keuterij Kapschuur Boerderij Woonhuis Vakantiewoning Kijkhut Pomphuisje Pomphuisje Boerderij Kapschuur Schuur Woonhuis Bedrijfsgebouw Boerderij Schaapskooi Boerderij Boerderij Bijschuur Boerderij Boerderij Kapschuur Smederij Tolhuis Brandweerschuur Boerderij Varkensstal Schaapskooi Boerderij Schaapskooi Boerderij Boerderij Bakspieker Schuur Boerderij Boerderij/Voorhuis Melkfabriek Bijschuur Schuur Gereedschapschuur Podium

Naam Schaapskooi I Schaapskooi II (R) De Schapendrift De Garmingehof (R) Cafe Warmolts (R) Grafisch Centrum (R) De Maalderij Lemferdinge (R) Huis ter Hansouwe (R) Boerderij Kamps (R) Keuterij ’t Haantje Keuterij ’t Haantje Keuterij Ghysselte Boerderij Pol’s Stee (R) Keuterij De Kosterij Het Kleinste Huisje De Amshof Boerderij De Nije Camp (R) Keuterij Violier Vervenershuis Valthermond (R) Klein Soestdijk (R) Essererf (R) De Pieperij (P) De Bloemberg Schuur Vledderhof Het Schepershuisje Beheercentrum De Pieterberg De Vossenberg Landhuis De Vossenberg Eveline Hoeve Boerderij Witte Venen Bezoekerscentrum De Blinkerd Boerderij Voorm. Synagoge Zuidlaren (R) Boerderij Rabbinge Boerderij De Holtberg Boerderij De Zwarte Kaat Beh. boerderij De Uilenburcht (P) Beheerboerderij De Uilenburcht Boerderij De Wildenberg Bijgebouw De Wildenberg

Adres Schapendrift 2 Schapendrift 2 Schapendrift 3 Schoolstraat 1 Schoolstraat 2 Schoolstraat 3 Schoolstraat 6 Lemferdingelaan 2 De Horst 21 Kamps 1 Anholt 10 Anholt 10 Gijsselterweg 11 Dr. Larijweg 124 Dijkhuizen 114 Secteweg 36 Wijsterseweg 154 Anserweg 8 Schapelsteeg 9 Zuiderdiep 22 Hoofdweg 118 Hospitaallaan 48 Pieperij 7 Bloemberg 3 Vledderhof 2 Pieterbergweg 24 Pieterbergweg 26 Hamveld 1 Hamveld 3 Hamveld 5 Hamveld 8 Vamweg 7 Kerkweg 2 Zuiderstraat 1 Rabbinge 1 Rabbinge 3 Rabbinge 4 Rabbinge 7 Rabbinge 7 Wildenberg 1 Wildenberg 1

(R) = Rijksmonument (P) = Provinciaal monument (G) = Gemeentelijk monument

85

Plaats Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Orvelte Paterswolde Peize Rolde Ruinen Ruinen Ruinen Ruinerwold Ruinerwold Stuifzand Stuifzand Uffelte Uffelte Valthermond Veenhuizen Veenhuizen Veeningen Veeningen Vledder Westerbork Westerbork Wijster Wijster Wijster Wijster Wijster Yde Zuidlaren Zuidwolde Zuidwolde Zuidwolde Zuidwolde Zuidwolde Zuidwolde Zuidwolde

Soort Schaapskooi Schaapskooi Restaurant Boerderij Café / Woning Boerderij Boerderij Schathuis Boerderij Boerderij Vakantiewoning Bijgebouw Vakantiewoning Boerderij Boerderij Vakantiewoning Woonhuis Boerderij Keuterij Boerderij Bedrijfsgebouw Boerderij Boerderij Boerderij Schuur Vakantiewoning Kantoor/werkplaats Woonhuis Landhuis Boerderij Woonhuis Bedrijfsgebouw Boerderij Kerk Boerderij Boerderij Boerderij Boerderij Kapschuur Boerderij Vakantiewoning

Bijlage 7 Deelname aan overlegstructuren Het Drentse Landschap participeert in een groot aantal reguliere overleggen. Hieronder volgt een overzicht: • Aankopersoverleg • Archeologische Monumentenwacht (AMW) • Begeleidingscommissie Cultuurtoerisme • Beheerdersoverleg SNL • Bestuur Stichting Beeldenpark De Havixhorst • Bestuur Stichting FaunaBeheerEenheid Drenthe • Bestuurlijk Overleg Gedeputeerde • Bestuurlijk Overleg Hunze en Aa’s • Bestuurlijk Overleg Noorderzijlvest • Bestuurlijk Overleg Reest en Wieden • Boermarke Midlaren • Bond Heemschut • Commissie Onderzoek Natuurlijk milieu in Drenthe • Culturele Raad Eelde • DE LANDSCHAPPEN - Algemeen Bestuur - Directeur Rentmeester Overleg - Voorlichters Overleg - Oecologen beheerdersoverleg - Rentmeestersoverleg • Directeuren Overleg Drenthe (DOD) - Personeelsconsulenten - Communicatieadviseurs • Drents Actie Overleg (DAO) • Drents-Friese Wold Nationaal Park (DFW) - Overlegorgaan - Redactiecommissie Bladwijzer en Natuurkrant - Werkgroep Educatie & Voorlichting - Werkgroep Beheer en Onderzoek - Werkgroep Recreatie - Werkgroep Verdroging/Hydrologie • Gebiedsproces Uffelte-Ruinen • Gezondheidsdienst voor dieren (GD) • Federatie Instandhouding Monumenten (FIM) • Hunebedden Beheer Groep • Gebiedscommissies Reest & Zuidwest Drenthe: - Gebiedscommissie - Projectgroep - Samen over de Reest - Water op maat - Stadsrand Meppel projectgroep • Geopark de Hondsrug - Stuurgroep - Projectgroep • Hunzedal: - Gebiedscommissie - Projectgroep - Kavelruil adviescommissie Hunze - Projectgroep introductie Bever Hunzedal - Projectgroep Tusschenwater - Overleg Informatiecentrum Hunzevallei - Partnersoverleg Noordma - Projectgroep Achterste Diep - Projectgroep Torenveen - Projectgroep Gorecht West - Projectgroep Noordma/Oude Weer/Mandenlanden - Werkgroep Recreatie & Toerisme Hunzedal - Werkgroep Marketing & Promotie Hunzedal - Werkgroep Natuurbeleving & Educatie Hunzedal - Werkgroep LOFAR-tafel • IVN consulentschap • Jeneverbesgilde • Landinrichtingscommissies: - RVK Laaghalen - RVK Odoorn 86



- Bestuurscommissie Zuidwolde Zuid/Zuidwolde Noord/Beneden Egge - Herinrichting Roden Norg • Molenstichting Drenthe • Monumentenwacht Drenthe • Natura 2000 - Gebiedsgroep Drouwenerzand Natura 2000 - Gebiedsgroep Havelte Oost Natura 2000 - Gebiedsgroep Drents-Friese Wold - Overleg terreinbeheerders en NMFD Natura 2000 - Projectgroep Drents-Friese Wold - Projectgroep Zuidlaardermeer - Adviesgroep opstellen beheerplannen Natura 2000 • Nederlandse Fokkersvereniging voor het Drents en Schoonebeker Heideschaap • Nederlandse Vereniging Schaapskuddes • Noordelijk Communicatieoverleg Natuurorganisaties • Noordelijk Overleg (Drents Landschap/Fryske Gea/ Groninger Landschap) • Orvelte - Stichting Orvelte Poort - Voeten op Tafel Overleg Drenthe (samen met MFD, NM, SBB, IVN, LS beheer) - Overleg Stroomgebiedvisies Noord-Nederland - Plaatselijke Commissie kerk Gieterveen (PC SODK) - Platform Natuur- en milieucommunicatie - Project Natuurlijke Recreatie (NMFD/Recron) • Projectgroep Kleibosch • Project- en stuurgroep Robuust Witterveld • Projectwerkgroep evaluatie visstandbeheer Hunze - Provinciale Commissie Landelijk Gebied - Provinciaal SNL overleg - RCE • Regulier Overleg ROB en provinciaal archeoloog • Stichting Archeologie en Streek • Stichting De Eendracht Gieterveen • Stichting De Nieuwe Wildernis • Stichting Drenthe Plus • Stichting Grafisch Erfgoed • Stichting Oude Groninger Kerken • Stichting Peter Nijhoff • Stichting Prograph • Stichting Zeldzame Huisdierrassen • Stimuleringsprogramma biodiversiteit - Toeristisch Platform Reestdal • Taakgroep Gebouwen (SODK) • Verdrogingsforum • Vereniging Behoud Synagoge Zuidlaren (SODK) • Vleermuizenwerkgroep Drenthe - Vlinderstichting Drenthe - Project Stuifduinen: Komma- en Heivlinder - Project Heide- en Veenvlinders - Project Gentiaanblauwtje - Waterbeheer 21 e Eeuw - Kaderrichtlijn Water - Droge Voeten 2050 - Werkgroep Aankopen - Werkgroep Amfibieën en Reptielen Drenthe (WARD) - Werkgroep Ecohydrologie Reestdal • Werkgroep Erfgoed à la Carte • Provinciale commissie Nationale Boomfeestdag • Werkgroep Florakartering Drenthe (WFD) • Werkgroep Harry de Vroome Penning • Werkgroep Natte Natuur • Werkgroep Prehistorie • Zoogdierenvereniging

Bijlage 8 Bedrijfssponsoren per 31 december 2014 Arcadis, Assen Architecten Meppel , Meppel Astron – LOFAR, Dwingeloo Attero, Wijster Barsingerhorn Consultancy, Delfzijl Bork Sloopwerken B.V. , Stuifzand Bouwbedrijf Bruins Slot V.O.F., Linde Bureau B+O Architecten B.V., Meppel Buro Hollema, Rolde Compusystems, Hoogezand Concordia Bouwmaterialenhandel, Meppel Caraad Belastingadviseurs, Groningen Cooperatie TVM, Hoogeveen N.V. Waterleidingmaatschappij “Drenthe” , Assen Op- en Overslag Meppel BV, Meppel Eelerwoude Noord, Oosterwolde Elton B.V. , Roden Ensing Schilders, Assen De Friesland Zorgverzekeraar, Leeuwarden Koninklijke Drukkerij Van Gorcum, Assen Groenverzorging Vos, Roden Grontmij Drenthe, Assen Harwig Installatiegroep, Emmen Chateauhotel en Restaurant De Havixhorst, De Wijk Hofstra Hulshof Bouw BV, Nieuw-Buinen Buro Hollema, Rolde JMFonds, Groningen Nederlandse Aardolie Maatschappij B.V., Assen Nationale Postcode Loterij, Amsterdam Oosterhuis B.V., Nijeveen Das Idee, Meppel Bouwbedrijf Poortman, Veeningen PBCF, Amsterdam Roelofs B.V., Den Ham De Roo Drenthe B.V., Bedum Vandersalm, Bouwkundig ontwerp- en adviesburo, Dwingeloo Installatiebedrijf Dick Sjabbens, Diever VNO-NCW Noord, Groningen Groenverzorging Vos BV, Roden VSB fonds, Groningen Warenhuis Vanderveen, Assen NV Waterbedrijf Groningen, Groningen Schildersbedrijf Westerbeek, Zuidwolde

87

Bijlage 9 Lijst met afkortingen ACCOORT : Project Actie en Coördinatiepunt Recreatie en Toerisme ADE : Annermoeras, Duunsche Landen, Elzenmaat AMW :A  rcheologische Monumentenwacht ANV :A  grarische Natuurvereniging ASTRON : Astronomisch onderzoek in Nederland ASV : Algemene Subsidieverordening (Provincie Drenthe) AVN : Stichting toerisme en recreatie AVN; samenwerkingsverband : Bureau Beheer Landbouwgronden BBL BHV : Bedrijfs Hulpverlening BIM : Bedrijfsinterne(e) milieuzorg(systeem) : Beheers- en Inrichtingsplan BIP BMP : Broedvogel Monitoring Plot : Buitengewoon Opsporingsambtenaar BOA BOC : Breed Overleg Cultuurhistorie BOKD : Brede Overleggroep Kleine Dorpen : Besluit Rijkssubsidiering Instandhouding BRIM Monumenten : Beleidsvisie Recreatie Toervaart BRTN Nederland CAVO : Culturele Activiteitenvereniging Orvelte : Centraal Bureau Fondsenwerving CBF CBS : Centraal Bureau voor de Statistiek CDA : Christen Democratisch Appèl CLG : Commissie Landelijke Gebieden CLG-AFLO : Commissie Landelijke Gebieden – Adviescommissie voor de Fysieke Leefomgeving : Commissie Onderzoek Natuurlijk Milieu COND Drenthe : Culturele Raad Eelde CRE CRM : Costumer Relationship Management DAEB : Diensten van Algemeen Economisch Belang : Drents Actie Overleg DAO DFW : Drents Friese Wold Nationaal Park : Drenthe Golf Carrousel DGC DLG : Dienst Landelijk Gebied (LNV) DOD : Directeuren Overleg Drenthe DPM : Drentse Participatie Maatschappij DRO : Directeuren Rentmeesters Overleg EDR : Eems Dollard Regio EFRO : Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling : Effect gerichte maatregelen EGM : Ecologisch Hoofdstructuur EHS EIS : European Invertebrate Study ELFPO : Europees LandbouwFonds voor Plattelandsontwikkeling : Europees Oriëntatie- en Garantiefonds EOGFL voor de Landbouw EOGFR : Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Recreatie EU : Europese Unie EZ : Economische Zaken FACE : Stichting Forests Absorbing CO2 Emmission FIM : Federatie Instandhouding Monumenten FLORON : Stichting Floristisch Onderzoek Nederland FSC : Forest Stewardship Council

88

GD GeBeVe GGOR

:G  ezondheidsdienst voor dieren :G  ebiedsgerichte Bestrijding Verdroging :G  ewenst Grond- en Oppervlaktewater Regime :G GGOS  ebieds Gericht Onderzoeks Systemen GIS :G  eografisch informatie systeem :G GLB  emeenschappelijk Landbouwbeleid GS :G  edeputeerde Staten :H HBD  erinrichting Bijzondere Doelstelling HBG : Hunebedbeheergroep :H HDL  et Drentse Landschap :H HIP  ippisch Innovatief Platform HISWA :N  ederlandse Vereniging van ondernemingen in de bedrijfsvak watersport : Identificatie - en registratie van runderen I&R : Informatie-en Communicatie Technologie ICT : Integrale Gebiedsontwikkeling Oude IGOD Diep : Investeringsprogramma Landelijk Gebied ILG IP : Integraal Plan : Interprovinciaal Overleg IPO IPR : Investeringspremieregeling regionale projecten : Instituut Service Management ISM : Integraal Structuur Plan ISP IVN-NME : IVN Natuur - en Milieueducatie IVOM : Instituut voor Volksgezondheid en Maatschappelijke Ontwikkeling JMFonds : J e Maintiendrai Fonds KITS :P  remieregeling kleine investeringen in de toeristische sector :K KNHM  oninklijke Nederlandse Heidemaatschappij :K  oninklijke Nederlandse Hippische Sport KNHS KNNV :K  oninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Kompas : K  ompas voor de toekomst, ruimte voor de ontwikkeling van Noord-Nederland :K  ader Richtlijn Water KRW :K KUN  atholieke Universiteit Nijmegen KWR :M  otorcycle Research Institute KWR :W  atercycle Research Institute LEADER : E  uropees programma voor plattelandsontwikkeling :M LNV  inisterie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit : L ow Frequency Array LOFAR LTO : L and - en tuinbouw organisatie MER :M  ilieu Effect Rapportage :M MKB  idden - en kleinbedrijf MOS :M  onumentenoverleg Stichtingen MPD :M  obiliteitsplan Drenthe N 2000 :N  atura 2000 NAM :N  ederlandse Aardolie Maatschappij NBBT :N  ederlands Bureau voor Toerisme NBL-Visie : N  atuur - Bos en Landschapsvisie NBP : Natuurbeleidsplan NELIS :N  atuur en Landschapsinformatie Systeem NHI :N  ationaal Hunebed Informatiecentrum NHI :N  ieuwe Hanze Interregio NIOO :N  ederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek

NIVON

: Nederlands Instituut voor Volksontwikkeling en Natuurvriendenwerk NM : Vereniging Natuurmonumenten NMFD : Natuur en Milieufederatie Drenthe : Nederlandse Monumenten Organisatie NMO NNBT : Noord-Nederlands Bureau voor Toerisme NNN : Nationaal Natuur Netwerk NO :N  atuurontwikkeling NOM : Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij : Noordma, Oudeweer, Mandelanden NOM NORT 2000 : Noordelijke Ondernemers Recreatie en Toerisme NP : Nationaal Park NPL : Nationale Postcode Loterij : Overlevingsplan Bos en Natuur OBN OCW : Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschappen PABK : Provinciale Adviescommissie Beeldende Kunsten PAS : Programmatische Aanpak Stikstof PB : Programma Beheer : Prins Bernhard Cultuurfonds PBCF PC : Plaatselijke Commissie PCO : Provinciale Commissie Omgevingsbeleid : Protestant Christelijke Ouderen Bond PCOB PEB : Provinciaal Economisch beleidsplan : Periodiek Instandhoudingsplan PIP PKN : Protestantse Kerk in Nederland PMJP : Provinciaal MeerJaren Programma POG : Provinciaal Overleg Gehandicaptenbeleid POM : Provinciale Organisatie Monumentenzorg POP : Plattelands Ontwikkelingsplan POP : Provinciaal Omgevingsplan PSN : Provinciale Subsidieregeling Natuurbeheer PvdA : Partij van de Arbeid PVT :P  ersoneelsvertegenwoordiging PVVV : Provinciale Vereniging voor Vreemdelingen Verkeer Drenthe RACM : Rijksdienst voor Archeologie, cultuurlandschap en monumenten RAK : Ruilverkaveling met Administratief Karakter : Reptielen, Amfibieën, Vissen Onderzoek RAVON Nederland RCBB : Regionaal College voor de Behandeling van Beheerszaken RCE : Rijksdienst voor Cultuur en Erfgoed RDMZ : Rijksdienst voor de Monumentenzorg RDW : Rijksdienst voor Wegverkeer RECRON : Vereniging van recreatieondernemers Nederland REONN : Ruimtelijk -Economische Ontwikkelingsvisie Noord-Nederland ROB : Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek ROM : Ruimtelijke ordening, water en milieu RTV : Radio Televisie Drenthe RUG : Rijksuniversiteit Groningen RvA : Raad van Advies RVK : Raad van Kerken RVK :R  uilverkaveling RvT : Raad van Toezicht RVZ : Raad voor Volksgezondheid & Zorg RVZ : Robuuste Verbindings Zone RWS : Rijksdienst voor Wegverkeer

89

SAN SBB SBI SBKGD

: S ubsidieregeling Agrarisch Natuurbeheer : Staatsbosbeheer : S tandaard Bedrijfsindeling : S tichting Behoud Kerkelijke gebouwen Groningen-Drenthe SER  e Wolden :D SGB : S ubsidie Gebiedsgericht Beleid : S ociaal en Cultureel Planbureau SGP SKNL : S ubsidie Kwaliteitsimpuls Natuur en Landschap SN : S ubsidieregeling Natuurbeheer : S ubsidieregeling Natuur & Landschap SNL : S amenwerkingsverband Noord-Nederland SNN SNP : S amenwerkingsverband Nationale Parken SODK : S tichting Oude Drentse Kerken : S amenwerkende Organisatie SOVON Vogelonderzoek Nederland TBO :T  errein Beherende Organisatie TOWO  oeristische ontsluiting waardevolle :T oudheidkundige objecten TPD :T  oeristisch Platform Drenthe TROP  oeristisch-recreatief ontwikkelingsplan :T TT-circuit : T  ourist Trophy VABO  ereniging Algemeen Belang Orvelte :V VAM  uil Afvoer Maatschappij :V VCA :V  eiligheid, Calamiteiten en Omstandigheden VDG  ereniging van Drentse gemeenten :V VFI :V  ereniging Fondsen verwervende Instelling VGG :V  ereniging Gelijkberechtiging Grondbezitters  oorlichters Overleg VLO :V VNO-NCW : Ondernemingsorganisatie VOFF :V  ereniging voor Onderzoek Flora en Fauna  inisterie van Volkshuisvesting, VROM :M Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer VSB  erenigde Spaarbanken :V VZZ :Z  oogdiervereniging (Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming)  et Algemene Bepaling WABO :W Omgevingsvergunning WAC  etenschappelijke Adviescommissie :W (HDL) WAD :W  erkgroep Avifauna Drenthe WARD :W  erkgroep Amfibieën en Reptielen Drenthe WB21 :W  aterBeheer 21e eeuw :W WCL  aardevol Cultuur Landschap WFD :W  erkgroep Florakartering Drenthe  et Inrichting Landelijk Gebied WILG :W WMD :W  aterleiding Maatschappij Drenthe WNF :W  ereld Natuurfonds WOM :W  ater Op Maat project WRN  erkgroep Roofvogels Nederland :W WRO :W  et Ruimtelijke Ordening  ageningen Universiteit WUR :W

Inhoud

1 Voorwoord Van de directie 3 Verslag van de Raad van Toezicht 5 2

Natuur en landschap Externe belangenbehartiging 7 Projectontwikkeling Natuur en Landschap 11 Grondverwerving 13 Onderzoek en beheerevaluatie 14 Beheer natuurgebieden 16

3

Cultureel erfgoed Belangenbehartiging 19 Projectontwikkeling 21 Gebouwenbeheer 22 Cultuurhistorie 24 Stichting Oude Drentse Kerken 26 Stichting Drentse Boerderijen 29

4

Verankering in de samenleving Projectontwikkeling 31 Steun 32 Maatschappelijk draagvlak 34

5

Personeel en Organisatie Organisatieontwikkelingen 39

6

Jaarrekening 2014

Bijlagen Bijlage 1 Samenstelling bestuur WAC 74 Bijlage 2 Samenstelling personeel 76 Bijlage 2a Organisatieschema Stichting Het Drentse Landschap 78 Bijlage 3 Oppervlakte natuurgebieden in hectaren 80 Bijlage 4 Overzicht archeologische objecten 81 Bijlage 5 Overzicht beelden en zwerfstenen in eigendom 82 Bijlage 6 Gebouwen 83 Bijlage 7 Deelname aan overlegstructuren 86 Bijlage 9 Lijst met afkortingen 88

Colofon Uitgave Stichting Het Drentse Landschap Assen, april 2015 Fotografie Omslag Pag. 2 Pag. 3 Pag. 7 Pag. 10-11 Pag. 12 Pag. 13 Pag. 14-15 Pag. 16 Pag. 17 Pag. 18 Pag. 20 Pag. 22-23 Pag. 24-25 Pag. 27 Pag. 28-29 Pag. 30 Pag. 31 Pag. 33 Pag. 36-37 Pag. 38 Pag. 40 Pag. 40-43 Pag. 73

Harrie Cock Geert de Vries Harrie Cock Sake Elzinga Henk Jan Kievit Eric Wanders Hans Dekker Hennie Leijtens Geert de Vries Jaap de Vries Sake Elzinga Sake Elzinga Sake Elzinga Frans de Vries Hans Dekker Sake Elzinga Johan Schurer Geert de Vries Ruud Ploeg Sake Elzinga Ron Soenveld Frits van Dalen Jaap de Vries Hanna Schipper

Grafische verzorging Drukkerij Van Gorcum

Jaarverslag 2014 Stichting Het Drentse Landschap

Stichting Het Drentse Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 Fax (0592) 31 80 89 [email protected] www.drentslandschap.nl Facebook: www.facebook.com/drentslandschap