Stichting. Het Noordbrabants Landschap. Jaarverslag. Brabants Landschap. natuur dichtbij huis. mei 2014

Jaarverslag

’ 13

Stichting Het Noordbrabants Landschap Stichting Het Noordbrabants Landschap (Brabants Landschap) Landgoed Nemerlaer, Haaren Correspondentie-adres:

Postbus 80, 5076 ZH Haaren Telefoon: 0411 62 27 75

E-mail: [email protected]

natuur dichtbij huis

Brabants Landschap

Website: www.brabantslandschap.nl

mei 2014

Natuurbehoud met het Brabants Landschap Elke provincie heeft een organisatie die zich richt op aankoop en beheer van natuurgebieden in die provincie. In Noord-Brabant is dat het Brabants Landschap. Ook in de overige provincies zijn Landschappen actief. Deze afzonderlijke en zelfstandige Landschappen

hebben allemaal hetzelfde doel: behoud, beheer en ontwikkeling van de natuur. De twaalf provinciale Landschappen werken samen in de stichting Unie van Provinciale Landschap-

pen (De12Landschappen). Samen hebben ze ruim 100.000 hectare natuurterrein in eigen-

dom en beheer. Daarnaast is het Brabants Landschap via het Coördinatiepunt Landschaps-

beheer aangesloten bij Landschapsbeheer Nederland. Hierin werken de provinciale organisaties voor landschapsbeheer samen.

Sinds 1932 strijdt het Brabants Landschap voor het behoud van natuur- en landschaps-

schoon in de Provincie Noord-Brabant. Bijna 29.000 gezinnen steunen het Brabants Landschap daarbij.

Het Brabants Landschap heeft ruim 17.700 hectare natuurterrein in eigendom en beheer. Deze natuurterreinen worden aangekocht met behulp van subsidie van Rijk en Provincie en worden beheerd en ontwikkeld op basis van zorgvuldig opgestelde beheer- en inrich-

tingsplannen. Om begrip te kweken voor het behoud van typisch Brabantse natuur organiseert Brabants Landschap tal van activiteiten. Zo ontvangen alle beschermers ieder kwartaal een natuurtijdschrift, is de website voorzien van actuele informatie en worden social media ingezet om nieuws en wetenswaardigheden te verspreiden.

Ook geeft het Brabants Landschap via het Coördinatiepunt Landschapsbeheer voorlichting over de aanleg en het beheer van kleine landschapselementen zoals houtwallen, erfbe-

plantingen, houtsingels, natuurvriendelijke oevers en poelen. Daarnaast is het Coördina-

tiepunt verantwoordelijk voor de uitvoering van diverse regelingen voor agrarisch natuur-

en landschapsbeheer en de coördinatie van het vrijwillig landschapsbeheer en het vrijwillig soortenbeheer van uilen, weide- en akkervogels.

Het Brabants Landschap werkt met veel organisaties samen. Eén van de belangrijkste is de Nationale Postcode Loterij. De Nationale Postcode Loterij keerde in 2013 in totaal

302,6 miljoen euro uit aan 101 goede doelen op het gebied van mensenrechten, ontwikkelingssamenwerking en natuur-, landschap- en milieubescherming.

De twaalf provinciale Landschappen ontvingen in 2013 gezamenlijk een bedrag van 11,25

miljoen euro uit de netto-opbrengst van de loterij. Dit is een belangrijke bron van inkomsten voor de twaalf provinciale Landschappen en het samenwerkingsverband De12Land-

schappen. Ook Landschapsbeheer Nederland, het samenwerkingsverband van de provinci-

ale stichtingen Landschapsbeheer ontving een aanzienlijke bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. Het Brabants Landschap ontving in 2013 in totaal een bedrag van 1,125 miljoen euro (zie § 3.2 fondsenwerving). Dit geld maakt het voor het Brabants Landschap mogelijk om projecten op te starten, die anders niet gerealiseerd konden worden.

Het Brabants Landschap ontvangt financiële steun van de Nationale Postcode Loterij

Jaarverslag

’ 13

Stichting Het Noordbrabants Landschap Statutair gevestigd te ’s-Hertogenbosch Stichting Het Noordbrabants Landschap (Brabants Landschap) Landgoed Nemerlaer, Haaren Correspondentie-adres:

Postbus 80, 5076 ZH Haaren Telefoon: 0411 62 27 75

E-mail: [email protected]

natuur dichtbij huis

Brabants Landschap

Website: www.brabantslandschap.nl

mei 2014

Brabants Landschap heeft het keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving voor verantwoorde fondsenwerving en -besteding.

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Inhoud Inleiding 1

Kernactiviteiten terreinbeheer

1.1 Inleiding 1.2 Aankoop 1.3 Beheerplanning 1.4 Beheer 1.5 Inrichtingsprojecten

4 4 5 6 11

2

Kernactiviteiten landschapsbeheer

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

Inleiding Uitvoering provinciale Subsidieregeling Natuur en Landschap Gebiedsgerichte projecten agrarisch natuur- en landschapsbeheer Uitvoeringsprojecten soortenbeheer Cultuurhistorie en archeologie Vrijwillig landschapsbeheer Voorlichting en overleg

3

Draagvlakvergroting

3.1 3.2 3.3 3.4

Communicatie Fondsenwerving Samenwerking Beleid en beleidsbeïnvloeding

4

Organisatie

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

Bestuur Personeel Leden Algemeen Bestuur Relevante nevenfuncties Personeelsbezetting

5

Bijlagen

5.1 5.2 5.3 5.4

Specificatie natuurterreinen Overzicht projecten Verantwoordingsverklaring Stichting het Noordbrabants Landschap, CBF Toekomstparagraaf

35 36 37 40

6

Financieel jaarverslag

41



Samengevoegde balans Samengevoegde staat van Baten en Lasten Toelichting op de balans en de staat van Baten en Lasten 2012 Accountantsverklaring Begroting 2014

42 43 44 62 63



2

4

13 13 14 14 15 16 17 18

19 19 22 23 25

28 28 30 31 32 34

35

Inleiding

’ 13

Natuur is in Brabant altijd dichtbij. Voor sommigen letterlijk aan het eind van de straat, voor anderen

nooit verder weg dan een kort ritje op de fiets. Toch

wordt het reilen en zeilen van de Stichting Het Noord-

brabants Landschap in belangrijke mate bepaald door wat er in

Europa, of zelfs mondiaal gebeurt. Klimaatverandering bijvoorbeeld. Uit het zojuist gepubliceerde nieuwe rapport van de IPCC blijkt bijvoorbeeld dat de biodiversiteit, die al onder grote druk staat, verder achteruit gaat als gevolg van klimaatverandering, dat op land grote veranderingen in

ecosystemen optreden doordat de vegetatie gaat veranderen, dat het verspreidingsgebied van

dier- en plantensoorten blijft veranderen, en dat populaties die zich niet kunnen aanpassen (door habitatfragmentatie, verdringing door binnentrekkende soorten, of door simpelweg compleet

verdwijnen van het benodigde habitat) zullen verdwijnen, wat leidt tot het uitsterven van soorten. Hoewel het moeilijk is om daar getallen aan te plakken, houdt het IPCC de schatting uit het vorige rapport (uit 2007) staande dat 20 tot 30% van alle soorten op aarde zal verdwijnen bij een opwar-

ming van 2 tot 3 graden sinds de industriële revolutie. Overigens met het huidige beleid (‘business as usual scenario’) gaan de voorspellingen eerder richting de 4 graden voor het eind van deze eeuw. Dit heeft grote gevolgen voor de dagelijkse praktijk van het natuurbeheer, op allerlei, soms ook onver-

wachte manieren. De winning van schaliegas wordt gepropageerd als slimme interim-klimaatmaatregel omdat gebruik van deze brandstof, indien vergeleken met steenkool, met veel minder CO2 uitstoot gepaard gaat. Grote aantallen windmolens zullen ook in het Brabantse land verrijzen.

Dan Europa. De impact van de Natura2000-regelgeving blijft onverminderd groot. Inmiddels worden we er niet meer door verrast en zijn de positieve effecten ook goed zichtbaar: beheerplannen zijn

opgesteld, herstelmaatregelen afgesproken en natuurbruggen gebouwd. De stikstofdepositie blijft in onze provincie een groot probleem die maar moeilijk met deze regelgeving in harmonie kan worden gebracht. Via ingenieuze uitruilmechanismen proberen we in Nederland conflicterende belangen te

verenigen, maar het is duidelijk dat we hiermee de randen opzoeken van wat is toegestaan. Onlangs bleek dat de met de uitbreiding van de A2 gepaard gaande extra depositie niet zomaar kan worden opgevangen met de belofte dat ergens anders extra graslanden zullen worden geschapen.

Het Brabants Landschap kreeg het afgelopen jaar ook te maken met nieuwe Europese randvoorwaarden: het Europese verbod van staatssteun en het gemeenschappelijke landbouwbeleid. De juridische procedures rond de klacht van particuliere grondbezitters dat de Staat het Brabants Landschap en

vergelijkbare organisaties via subsidieverlening ten behoeve van grondaankoop heeft bevoordeeld

ten opzichte van particulieren, heeft veel tijd en energie opgeslokt en heeft de aankoop van nieuwe terreinen afgelopen jaar bijna tot stilstand gebracht. Onze stichting heeft zich hier van haar sterke

kant laten zien door enerzijds de samenwerking te blijven opzoeken met particuliere grondbezitters en anderzijds innovatieve vormen van aankoopfinanciering te zoeken. Het geheel hervormde

Europese landbouwbeleid zal een impuls gaan geven aan het agrarisch natuurbeheer omdat boeren voortaan meer worden beloond voor bescherming van landschap en natuur en minder voor productiehoeveelheid. Vanuit onze traditioneel sterke verbondenheid met de agrarische ondernemers in Brabant, kan het Brabants Landschap een sleutelrol vervullen bij de praktische uitvoering van dit

nieuwe beleid. Natuurbeheerder en agrariër zullen de mogelijkheden die het nieuwe landbouwbeleid biedt, moeten benutten om de uitdagingen van het veranderende klimaat te overwinnen. Jonathan Verschuuren

3

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

1 Kernactiviteiten terreinbeheer 1.1 Inleiding

1.2 Aankoop

Ook in 2013 hadden we te maken met een stagnerend

Door de subsidie- en doorleveringenstop bleef de uitbrei-

hervatting van de aankopen via het Groen Ontwikkel-

De financiering van deze negen kleine aankopen nam

aankoopbeleid. Dit jaar was er echter wel zicht op een

ding van het terreinbezit in 2013 beperkt tot 39 hectare.

fonds Brabant in 2014. Met dit fonds zullen ook de in-

het Brabants Landschap voor eigen rekening.

richtingsprojecten voor nieuwe natuur weer op gang

komen. Vooruitlopend hierop keurde de Provincie eind

Een opvallende aankoop is de Dommelbimd in Boxtel

het Brabants Landschap in dit gebied weer starten met

zonder EHS-status aan en gaf deze in beheer aan de

(6,6 hectare). Het Brabants Landschap kocht deze beemd

2013 het Bidbook Het Groene Woud goed. Hierdoor kon

gelijknamige stichting. Via de verkoop van certificaten

het realiseren van de nog ontbrekende delen in de EHS.

aan buurtbewoners gaat deze stichting proberen het

Parallel hieraan werd in het kader van Landschappen

aankoopbedrag terug te betalen. Grenzend aan het land-

van Allure het project Kloppend Hart van Het

goed Lindonk bij Mattemburgh werd 4,3 hectare bos

Groene Woud gehonoreerd. Beelddrager

aangekocht met als doel hier in de toekomst een natuur/

van dit project is het edelhert, dat in

recreatiebrug te realiseren over de A4/A58. Daarnaast

Het Groene Woud wordt geïntrodu-

vond er een aantal ruilingen plaats met een positief

ceerd. Het project Groene Corridor,

oppervlaktesaldo.

de majeure laanverbinding tussen Het Groene Woud en het centrum

In 2013 had het Brabants Landschap 435 hectare in be-

ste van de ingediende projecten

schappen. Naar verwachting zal in 2014 circa 164 hectare

heer van DLG, Rijkswaterstaat, gemeenten en water-

van Eindhoven, eindigde als eer-

hiervan, gelegen in het Landinrichtingsgebied De Hilver,

voor Landschappen van Allure.

in eigendom kunnen worden overgenomen van DLG.

Ondertekening van het Bidboek Het Groene Woud door J. Baan. en gedeputeerde Ecologie en Handhaving J. van den Hout

2 3 4 1

Nieuwe aankopen/erfpacht 1 2 3 4

4

5

Mattemburgh Brand Dommeldal Mortelen Groote Beerze

5

Jaarverslag

’ 13

1.3 Beheerplanning

De Beheercommissie werd ook geraadpleegd over diverse

De Beheercommissie kwam in 2013 vijf keer bijeen. Deze

terugkerend thema. Hiernaast evalueert de commissie

commissie bestaat uit onafhankelijke deskundigen,

bestuursleden en medewerkers van het Brabants Land-

schap (zie voor de samenstelling van de commissie § 4.1 Bestuur).

ook regelmatig uitgevoerde projecten, die ze in een voorbereidend stadium bezocht en voorzag van advies.

Certificaat Natuurbeheer

De Beheercommissie besteedt voornamelijk aandacht

aan projecten, beheerplannen en specifieke beheerthema’s. In verband met voortgang, keuzes en belangen

van andere betrokken partijen wordt de commissie in

een vroeg stadium bij projecten betrokken. De adviezen van deze commissie spelen bij de strategische keuzes

een belangrijke rol. Hierbij gaat het om fundamentele afwegingen, toetsing van beheervisies en waken voor bedrijfsblindheid.

Terreinbezoek vormt een belangrijk onderdeel van de

werkzaamheden van de commissie. De volgende projecten werden in 2013 in de commissie besproken en

meestal ook bezocht: Herbertusbossen, Andels Broek, Oude en Poppelsche Leij, de Brand en de Mortelen.

18.000

andere projecten. Natura2000 is hierbij een regelmatig

hectare

oppervlakte



In 2013 is het Brabants Landschap door de stichting

Certificering Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer erkend als een gecertificeerd beheerder. Om dit

certificaat te krijgen stelde het Brabants Landschap, in

samenwerking met de andere Landschappen, een kwaliteitshandboek op. Dit handboek beschrijft met name

hoe van visieniveau naar uiteindelijke maatregelen in

de terreinen wordt gewerkt. Hierbij is de zogenaamde

‘plan - do - check - act’ cyclus belangrijk. Toegespitst op

het Brabants Landschap zitten in de planfase de beheervisies, beheerplannen en werkplannen; ‘do’ is de daad-

werkelijke uitvoering in de terreinen; ‘check’ is monito-

ring en evaluatie en ‘act’ is de eventuele aanpassing van de cyclus aan de hand van de evaluatie. Naast deze cy-

clus liggen in het handboek bijvoorbeeld ook procedures rondom aanbestedingen vast.

17.732 ha

17.000 16.000 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000 10.000 9.000 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13

5

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Een belangrijk voordeel

van het certificaat is dat

er meer wordt uitge-

gaan van vertrouwen en

minder van controle en

meer van resultaats- naar

inspanningsverplichting.

hierop monitoringsonderzoek. Het kader voor de plan-

ning en aansturing vormt de met de Provincie overeen-

gekomen meerjarige monitoringsaanpak. Hierbij wordt jaarlijks een deel van de natuurgebieden op uniforme wijze geïnventariseerd. Na zes jaar zijn alle gebieden aan de beurt geweest. Met de verzamelde gegevens

(flora, fauna, vegetatiestructuur) wordt de kwaliteit van de onderzochte natuurbeheertypen beschreven.

Beheerplannen

Het Brabants Landschap heeft voor alle terreinen

beheerplannen. Deze beheerplannen worden opgesteld voor een periode van tien jaar. In gebieden waar het

Brabants Landschap weinig projecten uitvoert of het

eigendom niet substantieel uitbreidt, kan de ‘houdbaarheid’ van deze beheerplannen langer zijn. Desondanks

ventariseerd. In West-Brabant waren dit de gebieden

Pannenhoef/Vloeiweide/Krabbebossen, in Zuidoost-Brabant de gebieden Gijzenrooi/Groote Heide/Valkenhorst.

heeft het Brabants Landschap - onder andere in het

1.4 Beheer

een flink aantal beheerplannen te actualiseren.

Bij beheer doelen we op de regelmatig terugkerende

kader van het kwaliteitshandboek - besloten om weer

Werkplannen

Uit de beheerplannen volgen de jaarlijkse werkplan-

nen. Deze vormen voor de beheerders een leidraad voor het terreinbeheer in het betreffende jaar. In 2013 werd

werkzaamheden in de terreinen. Deze beheeractiviteiten behoren tot de kernactiviteiten van het Brabants Landschap.

Bosbeheer

gestart met het automatiseren van deze systematiek,



liteitshandboek en bij een externe audit eenvoudig

dunningen wordt gekeken naar aspecten zoals struc-

zodat deze beter aansluit bij het eerder genoemde kwatoegankelijk is.

Monitoring

Vanuit het Subsidiestelsel Natuur- en Landschaps-

beheer en de bijbehorende certificering, maakt monitoring van de natuurkwaliteit de laatste jaren een vast

onderdeel uit van de beheerplanning. In veel gebieden

voeren vrijwilligers en vrijwilligersgroepen inventarisatieonderzoek uit. Externe bureaus doen aanvullend

6

In 2013 zijn twee regio’s volgens deze systematiek geïn-

Jaarlijks vinden in de terreinen van het Brabants

Landschap dunningen plaats. Bij het uitzetten van deze tuurverbetering, verhoging van de natuurwaarden, een aantrekkelijk bosbeeld en behoud van een houtproductiefunctie. Door de dunningen op deze manier uit te

voeren, gaat het verhogen van natuurwaarden samen

met oogst. Bij het verhogen van de natuurwaarden is de soortensamenstelling belangrijk. In de Mortelen en de Scheeken wordt gericht omgevormd naar een meer

natuurlijk bosbeeld. Dit gebeurt met het inplanten van inheemse gewenste soorten zoals linde, haagbeuk en

Jaarverslag

’ 13

fladderiep. Ook autochtoon plantmateriaal en oude

creëren van zoommantelvegetaties. Dit zijn

heer. Recent onderzoek wees uit dat in veel natuurge-

grote waarde zijn voor bosvlindersoorten en grote

boskernen krijgen steeds meer aandacht bij het bosbebieden van het Brabants Landschap autochtoon plantmateriaal aanwezig is. Dit plantmateriaal is optimaal aangepast aan de plaatselijke omstandigheden en is

open, zonnige en kruidenrijke zones die van boomkikkers.

Heidebeheer

resistenter voor ziekten. Daarom wordt bij het bosbe-



handhaven en waar mogelijk te vergroten door natuur-

ling van open en rijk gestructureerde droge en natte

heer geprobeerd het aandeel autochtoon materiaal te lijke verjonging.

Een deel van de jaarlijkse houtoogst reserveert het Brabants Landschap voor eigen gebruik. Dit hout wordt bij restauratie- en herstelwerkzaamheden van gebouwen

onder andere gebruikt voor constructies en vloeren. Zo gebruikt het Brabants Landschap gegarandeerd duur-

zaam hout, dat (letterlijk) een korte afstand aflegt van bos naar toepassing.

Het jaarlijkse onderhoud aan de wilgengrienden blijft

een intensieve klus. Op het Pompveld is dit jaar 12 hec-

tare afgezet. Een deel van het vrijkomende hout wordt verkocht als energiehout. De houtprijs voor met name

naaldhout is in 2013 iets gestegen. Populier bleef stabiel en vrij laag.

Het beheer van de heideterreinen richt zich op het

behoud van het open karakter en de verdere ontwikkeheidevegetaties. Bij de uitvoering van beheermaat-

regelen in de heidegebieden wordt steeds nadrukkelij-

ker aandacht gevraagd voor de fauna. Mede door nieuwe inzichten in het heidebeheer, worden specifieke

habitateisen van faunasoorten de komende jaren nog meer in de uitvoering geïntegreerd.

Maatregelen om zowel vermesting als verzuring in heidemilieus op duurzame wijze te bestrijden, bleken het meest succesvol. Op plekken waar deze maatregelen

werden genomen, zijn de Rode Lijst soorten het meest

toegenomen. Deze maatregelen zijn het makkelijkst te nemen in natte milieus. Hier kunnen hydrologische

maatregelen zorgen voor herstel van de buffercapaciteit. In combinatie met plagwerkzaamheden keren in deze

systemen vaak veel karakteristieke plantensoorten terug.

In het kader van veiligheid was er ook in 2013 weer aan-

Eén van de conclusies met betrekking tot het uitvoeren

spectief blijft (staand) dood hout bij voorkeur zoveel

afgelopen decennia over het algemeen op orde was.

dacht voor gevaarlijk dood hout. Vanuit ecologisch permogelijk in het bos. Alleen bij gevaar voor wandelaars of ander verkeer, wordt het verwijderd. Dit speelt met name bij de oudere lanen. Daarnaast zijn in veel gebieden bosranden gekapt of gedund. Doel hiervan is het

van de plagwerkzaamheden was dat het plaggen de

Plaggen moet maatwerk zijn, waar terug-

houdend mee wordt omgegaan. In 2013 werd slechts een beperkte opper-

vlakte heide geplagd. Het vrijko-

mende materiaal werd binnen de gebieden verwerkt op akkers.

7

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

In enkele heideterreinen

vindt extensieve seizoenof jaarrondbegrazing

met runderen en paarden plaats. Ook hier blijven aanvullend

kleinschalige beheer-

werkzaamheden, zoals

plag- en maaiwerkzaam-

heden noodzakelijk.

In de Neterselsche Heide is een

gebied geplagd, dat enkele jaren geleden

werd getroffen door een bosbrand. Doel is dit deel van

het gebied om te vormen tot heide. Tevens is 6 hectare naaldhout gekapt ten behoeve van heideherstel. In dit

kader is ook een ontheffing van de herplantverplichting uit de Boswet verleend. Deze maatregelen maken onderdeel uit van diverse plannen zoals Natura2000,

hydrologische condities op orde zijn. Steeds vaker wordt ervoor gekozen om op afgegraven percelen maaisel van andere schraallanden op te brengen. Zo wordt de vaak

al verdwenen zaadbank weer aangevuld. Voor de echte schraalgraslanden past het Brabants Landschap een

maaibeheer toe, waarbij soms wordt overgegaan tot

twee keer maaien per jaar. Hier staat de ontwikkeling van de botanische kwaliteiten centraal.

In totaal wordt circa 120 hectare schraalland met aangepaste apparatuur gemaaid. Deze oppervlakte is in

2013 niet substantieel toegenomen. Maaien met aangepast apparatuur gebeurt onder andere in De Vilt,

Tongelaar, Regte Heide, Nemerlaer, De Brand, Mortelen, Nuenens Broek, Diessens Broek en Groote Beerze. De

huidige SNL-beheervergoeding voor dit beheertype is

redelijk in balans met de hoge maai- en afvoerkosten.

Natte Natuurparel en soortenbeleid.

In diverse gebieden is sprake van een toename van

bieden jonge grove dennen en berken afgezet om de

verruiging en blokkeert de ontwikkeling van botanische

Daarnaast hebben vrijwilligers(groepen) in diverse geheide open te houden. Dit gebeurde onder meer op de

Regte Heide en de Pannenhoef. Dergelijke kleinschalige, handmatige beheerwerkzaamheden zijn van grote

waarde voor het behoud en de ontwikkeling van karakteristieke plant- en diersoorten, zoals klokjesgentiaan, heidekartelblad en levendbarende hagedis.

Graslandbeheer

Het beheer van de graslanden is omvangrijk en di-

vers. Het Brabants Landschap beheert het overgrote

deel van de graslanden door middel van seizoensbeweiding en inschaarovereenkomsten met agrariërs. Deze

pitrus. Deze soort veroorzaakt een minder gewenste

waarden. Om deze ontwikkeling tegen te gaan, wordt pitrus in veel gebieden aanvullend gemaaid en afgevoerd.

Het Brabants Landschap kreeg op Mattemburgh in

het beekdal van de Molenbeek circa vier hectare Buisleidingstraat in beheer van LS Ned. Hierdoor kan het

gebied integraal met aangrenzende eigendommen als vochtig hooiland, bloemrijk grasland en ecologische

akker worden beheerd; een mooie vorm van samenwerking.

samenwerking met individuele agrariërs geeft op een

Delen van enkele grotere gebieden wordt beheerd door

heertype kruiden- en faunarijk grasland. Het gaat hier

paarden. Voorbeelden hiervan zijn

goede manier invulling aan de realisering van het bejaarlijks om ruim 400 inschaarovereenkomsten met

agrariërs en meer dan 4000 stuks jongvee. Om deze

inscharing in goede banen te leiden, onderhoudt het

Brabants Landschap jaarlijks vele kilometers veeraster. Voor een geringe oppervlakte grasland met een goede

abiotische uitgangssituatie, is de ontwikkeling richting vochtig of nat schraalland mogelijk. Hiervoor is veelal

een aangepast (maai)beheer of een specifieke inrichting noodzakelijk, zoals de afvoer van de fosfaatrijke bovenlaag. Het verwijderen van de bovenlaag is echter een

kostbare maatregel. Dit is alleen verantwoord wanneer

8

fosfaatonderzoek een positief resultaat aangeeft en de

middel van jaarrondbegrazing met runderen en/of Pannenhoef (IJslandse pony’s), Keent (Tauros rund), Kraaijenbergse plassen (Galloways en Exmoor po-

ny’s) en Mortelen/Scheeken (Aber-

deen Angus

en IJslandse pony’s).

Jaarverslag

’ 13

Daarnaast zijn in veel gebieden nieuwe poelen aange-

flora en fauna. Deze akkers worden niet

amfibieën.

bieden aan akkervogels. In 2013 nam het Brabants

legd ter verbetering van de voortplantingsbiotoop voor

Akkerbeheer

Een klein deel van de cultuurgronden wordt van-

wege de hoge cultuurhistorische waarden als akker

beheerd. Hierbij gaat het om oude akkers, die deel uitmaken van de vroegere akkercomplexen op de hoger

geoogst, zodat ze in de winter voedsel

Landschap deel aan een onderzoek naar specifieke

zeldzame akkerflora. Voor dit onderzoek werden enkele

percelen ingezet, bijvoorbeeld als donorakker voor zeldzame soorten.

Beheer water en moeras

gelegen dekzandruggen. Voor de financiering van deze



jaarlijks ontvangen toeslagrechten in.

houdswerkzaamheden uit aan vele tientallen kilometers

vrij dure beheervorm zet het Brabants Landschap de

De producten die vrijkomen bij akkerbeheer probeert het Brabants Landschap op een duurzame en maat-

schappelijk verantwoorde wijze af te zetten. Dit gebeurt onder andere via de samenwerking met De Halm in

Het Brabants Landschap voert in het kader van de

schouwplicht van de waterschappen jaarlijks onder-

sloten. Om verruiging door de achterblijvende specie

tegen te gaan, wordt op steeds meer plaatsen overge-

gaan tot verwijdering van het maaisel. Dit gaat gepaard met hoge kosten.

Heeswijk-Dinther (biologische muesli). Het Brabants

Het Brabants Landschap voert in samenspraak met de

bij de levering van biologische stalmest naar een ver-

delen van de hoofdwaterlopen een verschralingsbeheer

Landschap streeft bij de afzet van granen en luzerne en sterking van de samenwerking met de verschillende biologische agrariërs.

Om de beheerlast en de beheerrisico’s van het akkerbeheer te verminderen, besteedt het Brabants Landschap

waterschappen in diverse gebieden op steeds meer

uit. Zeker in gebieden met botanische doelstellingen is

dit van groot belang. Op enkele plaatsen werden in 2013 bijzondere onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd.

Bijvoorbeeld het vrijstellen van de oevers van het Rietven (Oude Hondsberg). Samen met de waterschappen

het beheer van een aantal percelen uit aan biologische

zijn in diverse gebieden ook dit jaar inrichtingsmaatrege-

van kortlopende pachtovereenkomsten. Het beeld van

vlaktewaterstanden te herstellen. Zo werden in 2013 hy-

bedrijven met een Skal-licentie. Dit gebeurt door middel de karakteristieke bloemrijke akkers levert veel positieve reacties op. Bij de akkers die een productiefunctie hebben, worden zoveel mogelijk akkerranden aangelegd met een meerwaarde voor diverse flora.

Een deel van de akkers heeft specifiek een doel voor

len uitgevoerd om de oorspronkelijke grond- en opper-

drologische herstelmaatregelen uitgevoerd in de gebieden Valkenhorst en Poppelsche Leij (Regte Heide). Het

gevolg van deze inrichtingsprojecten is dat het normale

jaarlijkse beheer vaak intensiever en specifieker is, waardoor het duurder wordt. Dit is onder andere het geval in De Vilt (maaien rietland en uitbreiding oppervlakte-

9

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

schraalland) en Nemerlaer. Een vergelijkbare situatie

Externe invloeden

doet zich voor bij enkele vennen, waar een geïnstal-



grondwater moet waarborgen. Dit is ondermeer het

bouw- en sloopafval, huisvuil, afval van hennepteelt en

leerde grondwaterpomp de toevoer van gebufferd geval bij het Galgeven en de Keijenhurk.

In een aantal gebieden vindt ook specifiek beheer plaats voor onder andere de boomkikker. De boomkikker

vraagt om wat meer pionierswateren, die regelmatig

droogvallen. Hiervoor zijn een aantal poelen verondiept, zodat ze eens in de drie à vier jaar droogvallen en makkelijk gemaaid en afgeschraapt kunnen worden.

De in 2012 ingezette herintroductie van de knoflookpad

in Gijzenrooij en Nulandsche Heide is in 2013 voortgezet. Specifieke grotere inrichtingswerkzaamheden pakt het Brabants Landschap veelal projectmatig en gebiedsgericht op (zie § 1.5 Inrichtingsprojecten).

toenemende mate te maken met illegale vuilstort van

drugslaboratoria, asbest en dergelijke. Omdat de terrei-

neigenaar in principe verantwoordelijk is voor het opruimen van dit afval, kosten dit soort zaken het Brabants

Landschap tijd en geld. Bovendien leiden ze tot ergernis bij de recreanten. Ten aanzien van de drugsdumpingen

(90% van de landelijke dumping vindt in Noord-Brabant

plaats) onderzoekt de Provincie Noord-Brabant of er een fonds kan komen om de opruimkosten voor de eigenaar te vergoeden. Hierbij wordt ook sterk gekeken naar de rijksoverheid.

De invoering van het Gemeenschappelijk Landbouwbe-

leid (GLB) en het daarmee gepaard gaande vervallen van de toeslagrechten, zal de komende jaren mogelijk van

invloed zijn op met name het grasland- en akkerbeheer.

Recreatiebeheer

Naast het normale beheer en onderhoud van wan-

del- en ruiterroutes, werden ook dit jaar weer enkele

nieuwe informatiepanelen geplaatst in gebieden. Ook

werd een nieuw formaat informatiebord ontwikkeld, dat geplaatst kan worden op plekken waar een groot informatiepaneel niet wenselijk is. Voor de infopunten en

natuurpoorten wordt verwezen naar § 3.1 Communicatie.

10

Het Brabants Landschap krijgt in haar gebieden in

Gebouwenbeheer

Jaarlijks vindt groot en klein onderhoud plaats aan

het gebouwenbestand van het Brabants Landschap. In 2013 werd aan ruim 40 gebouwen regulier onderhoud gepleegd. Daarnaast zijn bouwplannen gemaakt voor de herbestemming van Loods K op Fort Altena en de

wederopbouwboerderij in Keent. Ook is een restauratieplan opgesteld voor Fort Giessen.

Jaarverslag

’ 13

Overzicht gebouwen* Brabants Landschap

ject werd gewerkt met duurzame materialen.

*Per locatie kunnen meerdere opstallen aanwezig zijn.

verschillende vetplanten. Kunstenaars kunnen op deze



Zo werd onder andere een vegetatiedak gemaakt met

Eigen gebruik

27

Gratis gebruik

10

Erfpacht 65 Hoevepacht 17

Huur 65 Openbaar (bijvoorbeeld vogelkijkhutten)

15

plek nu werk maken in de geest van Leon Adriaans en zich laten inspireren door de locatie en de natuur.

Artist in Residence werkt intensief samen met het

Noordbrabants Museum, dat jaarlijks een veelbelovende kunstenaar aanwijst, die mag werken op Sterrenbosch en mag exposeren in het museum.

Realisatie werkschuur Hogerwaardpolder Totaal 199



Voor het beheer en onderhoud voor het district West,

realiseerde het Brabants Landschap in 2013 in een be-

staande schuur een werkschuur met een kleine kantine.

Restauratie Theekoepel Mattemburgh

De restauratie van de theekoepel op Mattemburgh

werd als project ingediend bij Max Monumentaal en viel

1.5 Inrichtingsprojecten

mogelijk begin 2013 een aantal werkzaamheden uit te

Ook in 2013 zijn weer verschillende projecten uitgevoerd

werd met hout uit de bossen van het Brabants Land-

bijdrage maakte het Brabants Landschap hierbij gebruik

in de prijzen bij de BankGiro Loterij. Hierdoor was het

voeren. De kap van de theekoepel was helemaal rot en schap gerestaureerd. Ook zijn de bijzondere marmerimitaties hersteld. Voor het behoud was het van belang om de theekoepel te kunnen ventileren en te verwarmen.

Hiervoor is een electra-aansluiting gemaakt vanuit de

villa. Deze aansluiting verruimt ook de mogelijkheden voor de exploitatie.

Omdat de gang van de ijskelder onder de theekoepel

dreigde in te storten, werd de wand gestabiliseerd. De

ijskelder is afgesloten met een bijpassend hekwerk zodat de vleermuizen niet verstoord worden.

Restauratie schuren Heeswijk-Dinther

Bij het Kasteel 2 in Heeswijk-Dinther zijn twee

monumentale schuren gerestaureerd. Deze schuren,

die karakteristiek zijn voor het landgoed, waren hard

toe aan groot onderhoud. Er zijn nieuwe betonvloeren gestort die de gebouwen stabiliseren, het metselwerk

en opgestart met subsidieregelingen. Voor de eigen van de gelden van de Nationale Postcode Loterij. De

verwachting is dat het aantal grotere projecten de ko-

mende jaren waarschijnlijk weer gaat toenemen dankzij provinciale regelingen zoals Landschappen van Allure

en het Groen Ontwikkelfonds. Bij het Groen Ontwikkel-

fonds gaat het met name om gebiedsgerichte projecten, waarbij een koppeling wordt gemaakt tussen aankoop

en inrichting. Een voorbeeld hiervan is het in 2013 gehonoreerde project Bidbook Het Groene Woud. Het totale overzicht van de projecten in 2013 is opgenomen als bijlage 5.2. Van enkele projecten volgt hier een korte omschrijving.

is hersteld en de rotte kapconstructie is vervangen. Ook de originele poepdoos werd hersteld.

Artist in Residence Sterrenbosch; de kippenschuur

Bij het atelier van Leon Adriaans werd door vrij-

willigers een eenvoudig gebouw gerealiseerd voor het project Artist in Residence. Het gebouw werd

gemaakt van hout uit de bossen van het Brabants

Landschap. Zo zijn de spanten van douglas, het dakbe-

schot van populieren en de vloer van eiken. Bij het pro-

11

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Vos

Das

Van

Alpenwatersalamander

natuurbrug

Pad

schichtig ree tot slome slak, allemaal bereiken ze de overkant met gemak heidesoorten

Hazelworm

Heikikker

Levendbarende hagedis

Nachtzwaluw

Veldkrekel

Segrijnslak

Ree

Bidbook Het Groene Woud

In 2013 werd, als voorloper op het Groen Ontwik-

kelfonds, het Bidbook Het Groene Woud gehonoreerd. In dit gebiedsgerichte project wordt een aankoopplan, inrichtingsplan en leefgebiedenplan opgepakt. Het

Brabants Landschap maakte in 2013 een start met dit meerjarige project waarbij op 150 hectare bestaand

eigendom en op ruim 100 hectare nieuw eigendom de natuurwaarden worden verhoogd. Daarnaast vinden specifieke maatregelen plaats in het kader van het leefgebiedplan Het Groene Woud. Hierbij worden

populierenbossen omgevormd en worden herstel-

maatregelen genomen voor de zwartblauwe rapunzel.

Natuurbruggen

In 2013 werden vier nieuwe natuurbruggen gebouwd

in Noord-Brabant. Twee van deze bruggen kreeg het

op Europese schaal bijzondere soorten. Beide nieuwe bruggen hebben een breedte van 50 meter en zijn zo

ingericht dat uiteenlopende groepen dieren er terecht kunnen. Zo ligt er een natte zone voor amfibieën als

heikikker en alpenwatersalamander. Deze zone blijft

dankzij een leemlaag nat. Stobbenwallen bieden schuilgelegenheid en geven richting aan zoogdieren als de

das. Voor levendbarende hagedis, veldkrekel en blauwvleugelsprinkhaan werden open, zanderige stukjes ge-

creëerd. En om de oversteek voor typische heidesoorten

als nachtzwaluw en heideblauwtje te vergemakkelijken is er een zone van struikhei en brem aangelegd. Dit laatste is een primeur voor Noord-Brabant.

Landschappen van Allure

Brabants Landschap in beheer. De een ligt over de pro-



het Leenderbos van Staatsbosbeheer met het reservaat

ne Woud, de Maashorst en de Brabantse Wal. Voor deze

vinciale weg tussen Valkenswaard en Leende en verbindt Valkenhorst. De ander ligt, drie kilometer noordelijker,

over de A2 en verbindt Valkenhorst met de Groote Heide. Deze beide gebieden zijn in eigendom en beheer van het Brabants Landschap. De natuurbruggen zijn gebouwd in opdracht van de Provincie Noord-Brabant. Vanwege de eigendomspositie en het toekomstig beheer was het Brabants Landschap nauw betrokken bij dit proces.

De genoemde gebieden zijn Natura2000-gebieden. Dit danken ze onder andere aan de aanwezigheid van de

12

gevlekte witsnuitlibel en boomleeuwerik. Dit zijn ook

De Provincie wees drie gebieden in Noord-Brabant

aan als Landschappen van Allure. Het betreft Het Groedrie gebieden konden projecten worden ingediend, die allure uitstralen. Naast uitstraling zijn samenwerking,

verdienmodellen en burgerparticipatie belangrijke componenten in deze projecten. Een externe adviescommis-

sie onder leiding van prof. drs. F. Asselbergs beoordeelde de ingediende projecten. Het project de Groene Corridor waarvan het Brabants Landschap initiator en penvoerder is, eindigde als eerste. Ook in het als derde geëin-

digde project Kloppend Hart van Het Groene Woud, is het Brabants Landschap een belangrijke partij.

Jaarverslag

’ 13

2 Kernactiviteiten landschapsbeheer 2.1 Inleiding Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer (kortweg Coördinatiepunt) vormt een onderdeel van het Brabants

Landschap en richt zich op de instandhouding en verhoging van de natuur- en landschapskwaliteiten in de

agrarische gebieden. Het Coördinatiepunt zoekt hierbij

nadrukkelijk de samenwerking met andere maatschappelijke organisaties zoals ZLTO, BPG, waterschappen,

ANV’s, BMF, IVN en vrijwilligersgroepen. Een groot deel van de werkzaamheden van het Coördinatiepunt ligt vast in een meerjarige Overeenkomst Landschapsbe-

heer, die met de Provincie was afgesloten voor de periode 2010 tot en met 2013. Hierbij wordt jaarlijks een

werkplan opgesteld waarin de werkzaamheden van het

betreffende jaar zijn vastgelegd. Het Coördinatiepunt is

nauw betrokken bij een breed scala aan projecten op het

gebied van natuur- en landschapsbeheer in het agrarisch cultuurlandschap. Samenwerking met andere partijen die actief zijn in het landelijk gebied, vormt hierbij steeds meer een voorwaarde voor succes.

Organisatie en financiering

Het Coördinatiepunt verzorgt een deel van de

uitvoering van het provinciaal beleid voor natuur- en

landschapsbeheer buiten de EHS. Hierbij gaat het om

de uitvoering van de Subsidieregeling natuur en land-

schap Noord-Brabant, de uitvoering van regelingen op

het gebied van groene en blauwe diensten, het vrijwilligerswerk en advisering en voorlichting. De Provincie vergoedt aan het Brabants Landschap de kosten van

de personele inzet en twee derde van de overhead ten behoeve van de in de samenwerkingsovereenkomst vastgelegde taken. Het Brabants Landschap neemt

een derde van deze overheadkosten voor eigen reke-

ning. Het jaarlijks beschikbare aantal fte was tot eind 2013 vastgesteld op 8,5. Eind 2013 is met de Provincie

een nieuwe overeenkomst gesloten voor de uitvoering van het landschapsbeheer in de periode 2014 tot en

met 2017. Het aantal beschikbare uren voor het Coördinatiepunt is hierin teruggebracht. Dit houdt in dat

vanaf 2014 voor een deel gezocht moet worden naar alternatieve financieringsmogelijkheden.

13

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

2.2 U  itvoering provinciale Subsidieregeling Natuur en Landschap In 2013 gaf het Coördinatiepunt namens de Provincie

Groen Blauw Stimuleringskader

uitvoering aan de Subsidieregeling natuur en landschap



verbindingen en landschap Noord-Brabant. Deze rege-

Op provinciaal niveau is het Coördinatiepunt vertegen-

Noord-Brabant en diens opvolger de Subsidieregeling

ling bestaat uit de volgende onderdelen: herstel en aanleg van kleine landschapselementen; realisatie ecologische verbindingszones (EVZ); ontsnippering van ge-

meentewegen. Hoewel al enorm veel is bereikt – de

beleidsregel bestaat ruim 25 jaar – blijven de doelstellingen nog steeds actueel. De grote ruimtelijke en economische dynamiek in het Brabantse buitengebied, leidt

niet zelden tot aantasting van de landschappelijke kwaliteiten. Gerichte inzet van provinciale middelen bleek effectief om andere partijen te verleiden samen te in-

vesteren in de verbetering van natuur- en landschapskwaliteit.

Kleinschalige projecten

In 2013 waren de financiële mogelijkheden voor her-

stel en aanleg van landschapselementen iets hoger dan

in 2012. In totaal is € 165.000,- toegekend aan projecten.

Ecologische verbindingszones

Eind 2013 stelde de Provincie een budget voor

ecologische verbindingszones beschikbaar. Er is ruim € 432.000,- toegekend aan vier projecten.

Ontsnippering

Ook voor ontsnipperingsmaatregelen kwam eind

2013 budget beschikbaar. In totaal is € 168.000,- toegekend aan drie projecten.

14

2.3 G  ebiedsgerichte projecten agrarisch natuur- en landschapsbeheer Het Coördinatiepunt was ook in 2013 op veel manie-

ren betrokken bij het Groen Blauw Stimuleringskader. woordigd in de nieuwe Stuurgroep agrarisch natuur-

beheer en de Werkgroep agrarisch natuurbeheer. Daar-

naast gaf de Provincie het Coördinatiepunt opdracht om samen met ANV’s uitvoering te geven aan het Brabantbrede ondersteuningsmodel en de veldcoördinatie, het overleg en de communicatie op gebiedsniveau in te

vullen. Op gebiedsniveau is het Coördinatiepunt betrokken bij de inhoudelijke ondersteuning van de veldcoördinatoren.

Eind 2013 is de balans opgemaakt van zeven gebieds-

contracten die in 2013 afliepen. Ook werd toen gestart met het opstellen van nieuwe gebiedscontracten.

De regeling kent inmiddels ruim 1550 deelnemers.

Hiervan sloten 873 deelnemers een beheerovereen-

komst af voor een bestaand landschapselement. Hier-

bij gaat het onder andere om 19.000 landschapsbomen en 8.000 knotbomen. Maar liefst 680 deelnemers leg-

den een nieuw landschapselement aan, waaronder 152 poelen en 14 kilometer haag en houtsingel.

Deltaplan voor het Landschap

Het Groene Woud is één van de voorbeeldgebieden

van het Deltaplan voor het Landschap. Hierbij is het

gebied Moerenburg-Heukelom aangewezen als pilotgebied. Het doel is om natuur- en landschapsbeheer een substantieel onderdeel van de agrarische bedrijfsvoe-

Jaarverslag

ring te maken. Hierbij wordt bekeken hoe hiervoor

structurele financiering kan worden opgezet. Een be-

langrijke activiteit bij het Deltaplan is het opstellen van bedrijfslandschapsplannen. Het Coördinatiepunt stelt deze plannen op in samenwerking met de ZLTO.

Collectief weide- en akkervogelbeheer

Het jaar 2013 was het derde jaar dat de collectieve

weidevogelpannen werden uitgevoerd. Het samenwerkingsverband van ANV’s, ZLTO, Weidevogelgroepen en Coördinatiepunt staat garant voor de kwaliteit van de plannen en koppelt hierover terug naar de Provincie.

Omdat het collectief weidevogelbeheer een hoge mate van flexibiliteit kent, hebben de deelnemers en weidevogelgroepen inspraak op het te voeren beheer. Het

Coördinatiepunt speelde samen met de weidevogel-

’ 13

2.4 U  itvoeringsprojecten soortenbeheer Weidevogelbescherming In 2013 leverden 39 groepen gegevens aan over

hun activiteiten. Momenteel zijn in de provincie

Noord-Brabant 729 vrijwilligers actief in weidevogel-

bescherming. Dit is een lichte stijging ten opzichte van 2012. Daarnaast verleende een recordaantal van 1.336

agrarische bedrijven medewerking aan de weidevogel-

bescherming. Bij deze bedrijven werd op 13.593 hectare

naar nesten gezocht en waar nodig bescherming uitgevoerd. In totaal werden 3.846 legsels geregistreerd. Dit aantal lag gelukkig weer hoger dan in het teleurstellende seizoen van 2012.

groepen een centrale rol in de monitoring, de verwer-

Naast het reguliere beschermingswerk zijn enkele bij-

biedscoördinatoren. Door dit maatwerk is inmiddels

alarmtellingen de kuikenoverleving van grutto’s be-

king en de ontsluiting van de gegevens richting de gebereikt dat ruim 85% van de grutto’s, wulpen en ture-

luurs op percelen met beheerovereenkomsten broedt.

Het aantal geregistreerde nesten van deze soorten blijft

zondere projecten uitgevoerd. Zo is door middel van

paald. Ook is een onderzoek uitgevoerd naar de verbetering van het broedsucces van de kievit.

in deze gebieden licht toenemen.

Hoewel het collectief akkervogelbeheer minder flexibel is dan het weidevogelbeheer, zijn in 2013 toch enkele

veranderingen aangebracht in de beheerplannen. De

deelnemers werden via een provinciale nieuwsbrief op

de hoogte gehouden van alle ontwikkelingen. De monitoring van de akkervogels is in opdracht van de Provin-

cie uitgevoerd door vier professionele tellers in samenwerking met vrijwilligers. De resultaten laten duidelijk een positief beeld zien van een hogere diversiteit aan

akkervogels in de akkerranden ten opzichte van referentiegebieden zonder beheer.

15

Stichting

Het Noordbrabants Landschap



Uilenbescherming De 72 uilenwerkgroepen in Brabant vormen de kern

van het beschermingsnetwerk steenuil en kerkuil. De

groepen verschillen in omvang van 2 tot 15 vrijwilligers.

2.5 C  ultuurhistorie en archeologie Maasheggen

Elke groep heeft een groepscoördinator, die het contact



midden en oost) zijn daarnaast regiocoördinatoren ac-

van het gebied ligt buiten de EHS en wordt beheerd

onderhoudt met het Coördinatiepunt. Per regio (west, tief die de vinger aan de pols houden bij hun groepen.

Zij stimuleren ook de aanlevering van gegevens en ondersteunen de groepen daarin. De bovengenoemde

personen komen twee keer per jaar bijeen in de Provinciale overleggroep steenuil en kerkuil. Deze overleg-

groep draagt ideeën aan voor een betere uilenbescherming en stelt zaken ter discussie die spelen in het veld.

in de uitwaarden van Cuijk en Boxmeer. Een groot deel door verschillende partijen. De organisatie van het

beheer van de heggen in dit gebied blijkt tot nu toe erg lastig. Op verzoek van Stuurgroep Maasheggen is het

Coördinatiepunt in 2013 in samenwerking met de Dienst Landelijk Gebied een beheerpilot met zes agrariërs ge-

start. Ook werd via voorlichting het Maasheggengebied bij een breder publiek onder de aandacht gebracht.

Maatregelen voor soorten van het agrarisch landschap

Het project Stimulering soorten van het agrarisch

landschap startte in 2012 en werd eind 2013 afgesloten.

Door het initiëren en ondersteunen van lokale projecten levert het Coördinatiepunt een belangrijke bijdrage aan

de doelstellingen uit het Leefgebiedplan Agrarisch Landschap (LAL). In 2013 werden 40 deelprojecten gereali-

seerd. Een belangrijke voorwaarde bij deze deelprojecten is de samenwerking met lokale organisaties zoals vrijwilligersgroepen, gemeenten, waterschappen en agrarische natuurverenigingen. Vanwege het grote succes van dit project is bij de Provincie een nieuwe

aanvraag ingediend voor continuering in de periode 2014 tot en met 2016.

16

De Maasheggen is een waardevol cultuurlandschap

Verdwenen Venen; grensoverschrijdende samenwerking

Het Brabants Landschap werkte samen met Neder-

landse en Belgische partners in West-Brabant en de

Belgische Noorderkempen aan het project Verdwenen

Venen. Gezamenlijk werden diverse activiteiten en producten gerealiseerd om de historie van dit voormalige veengebied bij een groter publiek onder de aandacht

te brengen. Het project krijgt een vervolg in 2014. Het

Coördinatiepunt en Regionaal Landschap de Voorkempen stelden een projectplan op voor de realisatie van een route met veenpalen.

2.6 Vrijwillig landschapsbeheer Opening vrijwilligersseizoen

Op zaterdag 5 oktober 2013 vond in Drunen de jaar-

lijkse opening van het vrijwilligersseizoen plaats. Deze

bijeenkomst werd georganiseerd in samenwerking met

de Natuur- en Milieuvereniging Heusden, die de vrijwilligers in haar werkgebied ontving. De opkomst was

traditioneel erg groot. Na een ochtenddeel met verschillende presentaties, kon ’s middags het gebied De Baardwijkse Overlaat worden bewonderd.

Natuurwerkdag

Op zaterdag 2 november 2013 werd de dertiende

landelijke Natuurwerkdag georganiseerd. Op deze dag gaven duizenden vrijwilligers op een recordaantal van 464 locaties het Nederlandse landschap een opknap-

Vrijwillig natuur- en landschapsbeheer versterken door Groen en Doen

Het ministerie van Economische zaken, Landbouw

en Innovatie (EL&I) stelde aan zes landelijke groene

vrijwilligersorganisaties middelen beschikbaar voor het project Groen en Doen. Het doel van Groen en Doen is

een bijdrage te leveren aan duurzame versterking van

vrijwilligerswerk en burgerbetrokkenheid bij natuur en

landschap. Het Coördinatiepunt speelde via Landschapsbeheer Nederland in Brabant een rol bij de uitvoering. In 2013 organiseerde het Coördinatiepunt vanuit dit pro-

ject verschillende cursussen voor vrijwilligers. Deze cursussen waren vooral gericht op een betere opleiding en professionalisering van vrijwilligers.

Maatschappelijke stages in natuur en landschap

Scholen in het voortgezet onderwijs zijn op zoek naar

beurt. In de provincie Noord-Brabant namen op 50

een zinvolle invulling van de (verplichte) maatschappe-

werkdag.

om in de verschillende regio’s een groene maatschappe-

locaties ruim 1.300 vrijwilligers deel aan de Natuur-

lijke stage voor hun leerlingen. De in 2012 ingezette lijn lijke stage aan te bieden is in 2013 voortgezet.

17

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

2.7 Voorlichting en overleg Voorlichting

Het Coördinatiepunt vervult voor gemeenten, wa-

terschappen, particuliere grondeigenaren, ANV’s en

natuurverenigingen een belangrijke loketfunctie op het gebied van natuur, landschap, cultuurhistorie en soor-

tenbescherming. Naast het beantwoorden van vragen, gaat het hierbij ook om voorlichtingsavonden, cursus-

sen, (digitale) nieuwsbrieven, brochures en de website.

Groenloket

Sinds maart 2009 bestaat het Groenloket. In 2013 is

het loket 122 keer telefonisch geraadpleegd. De ervaring leert dat er extra telefoontjes te verwachten zijn als de Provincie Noord-Brabant een regeling onder de aandacht brengt.

Overleg Landschapsbeheer

Het Overleg Landschapsbeheer fungeert als klank-

bord voor het Coördinatiepunt. Dit overleg bestaat uit

vertegenwoordigers van diverse maatschappelijke organisaties, Provincie, waterschappen en gemeenten. Het

18

Overleg Landschapsbeheer kwam in 2013 tweemaal

bijeen. Naast de vaste agendapunten, waaronder de

voortgang van de werkzaamheden van het Coördinatiepunt en de financiële rapportages, diept het Overleg

elke bijeenkomst een actueel thema uit. Thema’s die in 2013 aan bod kwamen waren vrijwilligerswerk en ont-

wikkelingen in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid.



Burgerinitiatief In 2013 vroegen regelmatig mensen uit de streek het

Coördinatiepunt om ondersteuning bij het ontwikkelen

van ommetjes. Dit gebeurde onder meer via dorpsraden. De verwachting is dat in de komende jaren meer van deze burgerinitiatieven komen.

Kleine projecten Nationale Postcode Loterij

Al een aantal jaren krijgt het Coördinatiepunt via

Landschapsbeheer Nederland een bijdrage van de Nati-

onale Postcode Loterij (NPL). In 2013 is € 187.500 ontvangen. Dit geld werd besteed aan (co)financiering van

meerdere kleinschalige bijzondere projecten, zoals ommetjes en cursussen en materialen voor vrijwilligers.

Jaarverslag

’ 13

3 Draagvlakvergroting

3.1 Communicatie



Communicatie is hét middel om draagvlak onder de

De Dag van het Landschap (voorjaar) en de Week van

het Landschap (najaar) zijn van groot belang voor het

bevolking te verwezenlijken. Voor het Brabants Land-

vergroten van het draagvlak en het versterken en onder-

schap is dit belangrijk om:

houden van de relaties met de achterban. De ‘Week’ is

voornamelijk bedoeld om iets extra’s aan te bieden aan

˘ het publiek te laten inzien dat het behouden, her-

beschermers en om lokaal het draagvlak te vergroten. De

stellen en ontwikkelen van natuur en landschap

(kerndoelen) nodig zijn voor het voortbestaan van belangrijke ecosystemen, die cruciaal zijn voor de kwaliteit van leven van toekomstige generaties.

˘ begrip te krijgen voor het feit dat deze kerndoelen

alleen te realiseren zijn als natuur een privaatrechtelijke bescherming heeft.

˘ aan de subsidie- en fondsenverstrekkers (onder andere de Provincie Noord-Brabant) aan te tonen dat

het Brabants Landschap een groot maatschappelijk draagvlak heeft.

‘Dag’ heeft als doel regionaal de naamsbekendheid van

het Brabants Landschap te vergroten. Daarnaast wordt er exclusief voor beschermers jaarlijks een voor- en najaarsexcursieprogramma samengesteld. Op verzoek geeft het Brabants Landschap ook rondleidingen en lezingen.

Naast de eigen evenementen organiseert het Brabants

Landschap op en rondom

haar terreinen ook diverse evenementen in samenwerking met derden. In

Werven en binden beschermers



Activiteiten en evenementen

Het werven en binden van beschermers gaat niet

vanzelf. Het Brabants Landschap probeert het publiek

vanuit betrokkenheid aan zich te binden. Vandaar dat

‘werven en binden’ niet als twee losstaande onderwerpen worden gezien, maar als onlosmakelijk met elkaar

verbonden. Om beschermers te werven en te binden zet

het Brabants Landschap diverse communicatiemiddelen in en organiseert het diverse activiteiten, zoals hieron-

der beschreven. In het kader van het 80-jarig bestaan in 2012, startte het Brabants Landschap voor een aantal

jaren een zichtbaarheidscampagne. Het doel hiervan is om draagvlak onder nieuwe doelgroepen te creëren en zodoende de terugloop onder de beschermers op te vangen.

2013 was dat onder andere de Brabantse Wal Dag op Landgoed Mattemburgh,

Boerderij Hildernisse en Be-

zoekerscentrum De Kraaijen-

berg. Landgoed Mattemburgh deed

daarnaast met de openstelling van de

villa ook mee aan de Open Monumentendag op 14 en 15 september. Voor de rondleiding door de villa was veel

belangstelling. Ook werd – in navolging van de Week van het Landschap in 2012 – bij Fort Altena voor de tweede

keer op rij het Liniepadfestival georganiseerd door lokale vrijwilligers, die affiniteit hebben met kunst, cultuur en natuur.

Onderstaande tabel geeft de ontwikkeling in de aantallen beschermers weer in de afgelopen vijf jaar: 2009

2010

2011

2012

2013

Januari

32.967

32.170

Aanmeldingen

1.015

753

Afmeldingen

1.812 32.170

Eindtotaal



31.014

30.062

29.439

880

1.162

1.432

1.909

1.832

1.785

2.136

31.014

30.062

29.439

28.735



19

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Dag van het Landschap

Traditiegetrouw werd op Tweede Paasdag, 1 april

2013, de Dag van het Landschap gehouden met als the-



den op tien locaties in Brabant om 12.00, 13.30 en 15.00

2012 met het inrichten en (gedeeltelijk) openstellen

ma Een nieuwe lente, een nieuw geluid. Bezoekers konuur starten met een excursie onder leiding van deskundige IVN-gidsen en medewerkers van het Brabants

Landschap. Gezien het koude weer was de opkomst van

Naast het bezoekerscentrum De Kraaijenberg in

Bergen op Zoom, startte het Brabants Landschap in

van infopunten en buitenlokalen in en rondom acht van haar terreinen.

3500 bezoekers boven verwachting. De Dag trekt naast

Infopunten bevinden zich altijd in een horecagelegenheid

een kijkje nemen op de locaties. Hier worden tijdens de

cultuurhistorie, flora en fauna van het desbetreffende

wandelaars, inmiddels ook fietsers en passanten, die

Dag van het Landschap naast de excursies vaak ook nog andere activiteiten georganiseerd.

Week van het Landschap

De Week van het Landschap op Kasteel en Landgoed

Tongelaar was een groot succes. Ruim 8500 personen bezochten deze Week het landgoed. Hier genoten ze

bij een gebied. Bezoekers vinden hier informatie over de gebied. Ook zijn er wandel- en fietsroutes verkrijgbaar. Buitenlokalen zijn speciaal bedoeld voor groepen zoals

schoolklassen, buurtverenigingen, bedrijven en vrijwilligersgroepen, die georganiseerd de natuur in willen

trekken. In 2013 zijn het infopunt in Kasteel Tongelaar en het buitenlokaal op Landgoed Haanwijk geopend.

van een landschaps- en streekmarkt, excursies, exposi-

In het bezoekerscentrum De Kraaijenberg werden ook in

straties en workshops. Ook de kinderactiviteiten in het

activiteiten voor de jeugd georganiseerd. Daarnaast

ties, een natuurbioscoop, een blotevoetenpad, demonweekend en op woensdagmiddag waren erg in trek. In

een week tijd timmerden maar liefst 1500 kinderen een nestkastje voor in de eigen tuin! Daarnaast waren de

verhalenvertelster, de diverse natuurspellen, de kinderexcursies en het culinair spel in samenwerking met

Keizer Culinair populair. Het speciale scholenprogramma dat het Brabants Landschap samen met IVN Grave

en IVN Cuijk De Groene Overlaat ontwikkelde, zat met zo’n 250 kinderen helemaal vol. Na de Week van het

Landschap ontvingen 20.000 inwoners in de regio een brief met de vraag of ze beschermer wilden worden. Ruim 300 personen hebben zich aangemeld.

20

Bezoekerscentrum De Kraaijenberg, infopunten en buitenlokalen

2013 op iedere laatste woensdag van de maand middagwaren er in de maanden april t/m oktober op iedere

tweede woensdag van de maand activiteiten voor jong

en oud. Dit laatste organiseerde het bezoekerscentrum in samenwerking met IVN. Ook werd samen met de

stichting NME Brabantse Wal (i.o.) een start gemaakt met een scholenprogramma. Zo’n 600 leerlingen na-

men hieraan deel. Het bezoekerscentrum trok in 2013

zo’n 8000 bezoekers. Vergeleken met de 3500 bezoekers in 2011 is dit een forse toename. Deze toename

wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de nieuwe ten-

toonstelling Vogels in trek en de organisatie van extra activiteiten.

Communicatiemiddelen

Naast een eigen natuurmagazine brengt het Bra-

bants Landschap ook films en boeken uit. Zo werd in 2013 het boek Natuur, Milieu en Landschap, de cirkel

rond – 40 jaar natuurbehoud en milieubeheer/80 jaar

Brabants Landschap van erebestuurslid prof. mr. P.C.E.

van Wijmen uitgegeven. Ook kon het boek Leembossen in Het Groene Woud de met financiële ondersteuning

van het Brabants Landschap uitgebracht worden. Daar-

naast presenteerde het Brabants Landschap samen met terreinmedewerker Mark Kapteijns voor het derde opeenvolgende jaar tijdens de Week van het Landschap

een natuurfilm van een van haar gebieden. In 2013 was dit Landgoed Tongelaar, Land van Das en Burcht.

Natuurmagazine

Een belangrijk middel om te communiceren met de

achterban is het natuurmagazine. Dit kwartaalblad

kenmerkt zich door een hoge inhoudelijke kwaliteit,

diepgang in de onderwerpen en een verzorgde vormge-

meer actualiteiten, uitgebreidere informatie over de

natuurgebieden en een goed overzicht van alle werk-

zaamheden en activiteiten van het Brabants Landschap. Na de lancering is het websitebezoek ongeveer verdubbeld. Gemiddeld heeft de website 225 bezoekers per

dag. Bij bijzondere activiteiten, zoals bijvoorbeeld de

Week van het Landschap, piekt dit tot wel 1000 bezoe-

kers per dag. Vanaf de lancering tot eind 2013 bezochten ruim 38.000 unieke bezoekers de website.

In 2013 is de inzet van social media gecontinueerd. De Facebookpagina en Twitteraccount van het Brabants

Landschap hadden eind 2013 beide zo’n 1000 volgers.

Deze media bieden de mogelijkheid nieuwsberichten en activiteiten snel te delen met een groeiende digitale achterban. Ook worden via deze weg veel vragen en

opmerkingen van de veelal sterk betrokken volgers beantwoord. Zo is er dagelijks contact met de achterban.

Nieuwsbrief Landschapsbeheer

ving. In 2013 werd in het lentenummer speciaal aan-



editie aan Ommetjes in het landschap, in de herfsteditie

gemeenten, waterschappen, Provincie en de aangeslo-

dacht geschonken aan Sprong in het leven, in de zomeraan Resultaten van natuurbeheer en in het winternummer aan ‘Het Beeldige Dier in Brabant’.

Website en social media

In april 2013 is de nieuwe website van het Brabants

Landschap gelanceerd. Deze website biedt aanzienlijk

De nieuwsbrief Landschapsbeheer verschijnt twee-

maal per jaar. Deze nieuwsbrief wordt verzonden naar

ten vrijwilligersgroepen. Daarnaast verschijnt voor vrijwilligersgroepen zoals weidevogelbescherming en ui-

lenbescherming een aparte, digitale nieuwsbrief. Deze

nieuwsbrief besteedt zowel aandacht aan heel actuele onderwerpen als aan inhoudelijke thema’s.

21

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

3.2 Fondsenwerving Voor het uitvoeren van bijzondere projecten en aankopen, die niet via reguliere subsidieregelingen gefinan-

cierd kunnen worden, is het Brabants Landschap afhankelijk van bijdragen uit giften en fondsen van derden.

Richtlijnen voor de jaarverslaglegging

Vanaf 1 juli 2008 is het nieuwe Reglement van de

CBF-keur van kracht. In dit jaarverslag wordt het Regle-

De Stichting Ons Landschap stelt zich ten doel finan-

ciële ondersteuning te vinden voor projecten en activiteiten van het Brabants Landschap, die buiten de reguliere

subsidieregelingen vallen. De stichting zoekt deze ondersteuning bij bedrijven, instellingen en particulieren.

Nationale Postcode Loterij

ment CBF-keur en de richtlijn 650 voor fondsenwerven-



Wijffels voor Goede Doelen vindt plaats in de CBF-Keur.

In 2013 ontving het Brabants Landschap via De12Land-

de instellingen gevolgd. De implementatie van de Code In de opgestelde verantwoordingsverklaring legt het

Algemeen Bestuur verantwoording af over drie algemeen geldende principes:

1 scheiden van uitvoering, besturen en toezicht houden; 2 bevorderen van efficiëntie en doelmatigheid;

3 duidelijkheid over omgang met belanghebbenden. Deze verantwoordingsverklaring is op 4 juni 2010 voor het eerst door het Algemeen Bestuur vastgesteld.

In 2009 vond hier op grote schaal natuurontwikkeling plaats. Vennen die bijna een eeuw geleden waren drooggelegd en ontgonnen tot weide en akker, werden als het ware terug tevoorschijn getoverd. Met graafmachines en vrachtwagens werd maar liefst 120.000 m³ grond afgevoerd. De zo gecreëerde laagtes vulden zich met grond- en regenwater.

Grasland blee

bos

Reusel

!i

Natuurontwikkeling

Sch

Luth

er

Moeras/Rietland

at

Ka

tten

gstra

k

Zee

Ziek

t

))

Water

traa

De

ools

Voort

Wandelroute

Beleven !

Ba

!i "P

km

ann

en

Wilh

4,8 km

aan inal elm

7,9 km

Blauwe route 4 km

eve

Het Beleven is in

n

Ne nd rla de ië lg Be

Bos

N 284 Bel

Rode route 3 km De graslanden en akkers rondom de Grens vennen zijn in eigen beheer: boeren uit de omgeving mogen vee weiden en gewassen verbouwen Moeras/Rietland op voorwaarden die Brabants Landschap stelt. Ook dit komt de natuur ten goede. De bloemrijke Water graslanden kennen een rijke weidevogelstand - kievit, wulp - en in het graan broeden patrijs Natuurontwikkeling akkerland en kwartel.

Typerend voor dit gebied zijn de vele onverharde zandpaden: na de ruilverkavelingen in de jaren ’60, ’70 en ’80 zie je ze bijna nergens meer in Brabant. In de bijhorende bermen staan nog veel bremstruiken. Kenmerkende bloemen zijn vlasbekje, zandblauwtje en Duits Viltkruid. Iele berkjes dienen als zangpost voor de geelgors die hier vanaf maart overal zijn weemoedige deuntje ten gehore brengt.

Bos

s

... en ga een eeuw terug in de tijd

Akker er kk

Beleven

Legenda ila

het

Op deze nieuw ontstane vennen kwamen onmiddellijk veel zeldzame vogels af, niet alleen om te broeden maar ook om te rusten en voedsel te zoeken op vooren najaarstrek. Andere vliegende dieren die de vennen snel wisten te vinden, waren libellen. Restauratie van het oude !) Vogelkijkscherm Kempische landschap leverde hier dus !i Informatiepaneel veel natuurwinst op. "P Parkeren

Ka

Beleef ...

Tu

rn

ho

uts

ew

eigendom en beheer bij

eg

Brabants Landschap, een organisatie die de natuur 'dichtbij' huis met zorg

Grasland Heide 0

250

beheert en veilig stelt voor 500 Meter

De Nationale Postcode Loterij ondersteunt verscheidene natuur- en cultuurprojecten van Brabants Landschap met een financiële bijdrage

u en uw (klein)kinderen.

Informatiepaneel Hier staat u nu

Parkeren

)

Vogelkijkscherm

0

250

500 Meter

Brabants Landschap Postbus 80 5076 ZH Haaren

Een bezoek aan het Beleven doet je als het ware teruggaan in de tijd!

22

Stichting Ons Landschap

www.brabantslandschap.nl

Fotografie: Carel van de Sanden, Wouter Pattyn | Buiten-Beeld, Huub Smeding, Jan Bos, Marco Renes

Jaarlijks ontvangt het Brabants Landschap een

aanzienlijke bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. schappen een bedrag van € 937.500.

Daarnaast ontving het Coördinatiepunt via Landschapsbeheer Nederland een regulier jaarlijks bedrag van

€ 187.500. Het Brabants Landschap en het Coördinatiepunt besteden de gelden van de Nationale Postcode

Loterij aan bijzondere projecten. In veel gevallen worden de gelden ingezet als cofinanciering. Hierdoor komt

extra geld beschikbaar om deze projecten te realiseren.

Jaarverslag

3.3 Samenwerking Vrijwilligers

De vrijwilligers vormen een onmisbare schakel bij

het vergroten van het draagvlak voor natuurbehoud. Onder leiding van het Coördinatiepunt zijn jaarlijks

Ingen, plaatsvervangend directeur, vertegenwoor-

digde het Brabants Landschap in het directeurenberaad. Hij werd per 1 januari 2014 opgevolgd door de heer ir. E.J. van Haaften.

Provincie Noord-Brabant

ongeveer 2.000 vrijwilligers actief in het Brabantse



ontvangt het Brabants Landschap veel steun van vrijwil-

Noord-Brabant. Het Brabants Landschap

landschap. Ook bij het beheer van de natuurgebieden

ligers. Zij inventariseren, monitoren, maken verslagen

en zijn actief met het uitvoeren van praktische beheersmaatregelen. Ditzelfde geldt voor de voorlichting. Zonder de gidsen van het IVN en andere natuurverenigin-

gen zouden manifestaties als de Dag van het Landschap en de Week van het Landschap niet haalbaar zijn.

Het grootste aantal vrijwilligers is actief via het Coördinatiepunt Landschapsbeheer: de landschapsbeheer-

groepen en beschermers van weidevogels, uilen, zwaluwen en vele andere soorten zijn elk jaar weer actief in hun eigen omgeving.

Zowel bij het terreinbeheer als bij het landschapsbe-

heer wordt intensief samengewerkt met de Provincie neemt deel aan vele vormen van beleidsoverleg met de Provincie Noord-Brabant, zowel op bestuurlijk als op ambtelijk niveau. De belangrijkste beleidsvelden

zijn: natuur (EHS, Na-

tura2000), landschap, ruimtelijke ordening,

waterbeleid en ontsnip-

pering. Voor de exploita-

tie ontvangt het Brabants

De 12Landschappen

’ 13

Via De12Landschappen praten de twaalf provinciale

Landschappen met één mond met het Ministerie van

EL&I en met het IPO. Het bestuur van De12Landschap-

Landschap een bijdrage van

€ 54,-/ha voor de kosten van

overhead en waterschapslasten.

pen bestaat uit bestuurlijke vertegenwoordigers van de aangesloten provinciale Landschappen. Voor het

Brabantse Milieufederatie, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Brabants Particulier Grondbezit

merendeel zijn dit de voorzitters. Het Brabants Land-



ter, drs. E. van Dijk als vice-voorzitter en door mevrouw

Noord-Brabant zijn vertegenwoordigd, worden zaken

schap wordt hierin vertegenwoordigd door de voorzit-

drs. J. Baartmans als plaatsvervangend lid. De inhoudelijke aansturing gebeurt door het DRO (Directeuren-

Rentmeestersoverleg). Hierin vertegenwoordigt de directeur van het Brabants Landschap, heer ing. J. Baan, het Brabants Landschap.

Landschapsbeheer Nederland De provinciale organisaties voor landschapsbeheer zijn verenigd in het samenwerkingsverband Landschapsbeheer Nederland. De heer drs. A.J.M.

Rombouts, lid van het Hoofdbestuur en voorzitter van de Be-

heercommissie, vertegenwoordigt het Coördinatiepunt Land-

schapsbeheer in het Algemeen

Bestuur van Landschapsbeheer

Nederland. De heer ing. H.J. van

Via het maandelijks Natuurbeschermingsoverleg,

waarin ook het Ministerie van EL&I en de Provincie

afgestemd en samenwerking voorbereid op thema’s als ruimtelijk beleid, waterhuishouding, natuur- en landschapsbeleid en milieuvraagstukken. De heer

ing. J. Baan is voorzitter van dit overleg. Het Brabants

Landschap werkt bij inspraak op overheidsplannen en bij beleidsbeïnvloeding regelmatig samen met de groene organisaties.

Waterschappen

Het Brabants Landschap werkt bij de verwerving en

inrichting van de EHS en bij specifieke projecten, zoals beek- en venherstel, veelvuldig samen met de waterschappen. Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer

maakt onder andere deel uit van de Werkgroep EVZ, waarin het met de waterschappen en de Provincie

samenwerkt aan de realisering van ecologische verbindingszones langs waterlopen.

23

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Rijkswaterstaat

Het Brabants Landschap

lijk, overleg over respectie-

overlegt periodiek met de HID

velijk de Groene Mal, Groe-

Rijkswaterstaat Noord-Brabant.

ne Delta en Groene Tafel.

Hiermee wordt samengewerkt bij

de aanleg van ecoducten, compensa-

ZLTO De samenwerking met de ZLTO vindt

tieprogramma’s, Ruimte voor de rivier-

voornamelijk plaats via het Coördinatie-

en Stroomlijnprojecten langs de grote rivieren.

Natuurmuseum Brabant

Met het Natuurmuseum Brabant en het IVN werkt

het Brabants Landschap samen in het project Natuurlijk Brabant. Dit is een natuureducatieproject, waarin alle

educatieactiviteiten van de betrokken organisaties ge-

bundeld worden ingezet in een bepaald gebied. Ook de BMF is hierbij betrokken. Deze partijen werken ook regelmatig samen bij het voorbereiden van nieuwe ten-

toonstellingen. Leden van het Brabants Landschap hebben gratis toegang tot het Natuurmuseum.

Gemeenten

Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer heeft met

de meeste Noord-Brabantse gemeenten jaarlijks contact. Deze contacten zijn geïntensiveerd bij de inwer-

regelingen voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer zoals Stimuleringskader, collectief agrarisch natuurbeheer en het Project Agrarisch Landschapsbeheer.

In verband met de plattelandsontwikkeling is er ook

regelmatig bestuurlijk overleg met de ZLTO, onder an-

dere over onderwerpen zoals (agrarisch) natuurbeheer, stikstof, veehouderij en waterbeleid.

ANV’s

Agrarische natuurverenigingen spelen een belang-

rijke rol in de uitvoering van projecten in het agrarisch gebied. Met name het Coördinatiepunt werkt, bij de

uitvoering van het Stimuleringskader en het collectief

akker- en weidevogelbeheer, nauw samen met ANV’s.

ECNC

kingtreding van het Stimuleringskader Groene en Blau-



het Brabants Landschap liggen, is jaarlijks contact.

de Brabantse biodiversiteit, ook regelmatig samenge-

we Diensten. Met de gemeenten waarin terreinen van Daarnaast is met de gemeenten Tilburg, ’s-Hertogen-

bosch en Breda regelmatig, zowel ambtelijk als bestuur-

24

punt Landschapsbeheer. Dit is het geval bij diverse

Hoewel het Brabants Landschap een provinciale

organisatie is, wordt in het kader van het versterken van werkt met het in Tilburg gevestigde European Centre for Nature Conservation.

Jaarverslag

Erfgoedorganisaties

Rondom enkele specifieke projecten vindt overleg

plaats met verschillende organisaties op het gebied van erfgoed en monumentenzorg.



’ 13

3.4 B  eleid en beleidsbeïnvloeding Provincie Noord-Brabant

Brabant, uitnodigend groen

Manifestpartijen het Brabantse buitengebied in een metropolitane omgeving



In het kader van de verkiezingen voor de Provinciale

provinciale natuur- en landschapsvisie voor de periode

Staten van 2 maart 2011 werd een verkiezingsmanifest

opgesteld door een groot aantal organisaties, die actief

zijn in het Brabantse buitengebied. Bij het manifest zijn de volgende partijen betrokken: Brabantse Milieufederatie, Brabants Particulier Grondbezit, Toeristisch Ondernemers Platform (TOP) Brabant, ANWB, de water-

schappen Brabantse Delta, Rivierenland, Dommel en Aa en Maas, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, ZLTO en het Brabants Landschap. De kern van het manifest

wordt gevormd door de boodschap dat het van cruciaal belang is te blijven investeren in een kwalitatief hoogwaardig buitengebied. Ook in 2013 is bij verschillende

ontwikkelingen afstemming gezocht met deze organisaties, ook wel Manifestpartners genoemd.

Het in 2012 door de Provincie vastgestelde beleids-

plan Brabant, uitnodigend groen bevat een integrale

2012 tot en met 2022. Dit plan ging in 2013 in uitvoering. De nota besteedt aandacht aan de thema’s landschap, agrarisch natuurbeheer, leefgebiedenbenadering,

Ecologische Verbindingszones en maatschappelijke

betrokkenheid bij natuur. De belangrijkste plaats wordt ingenomen door de strategie voor realisatie van de

Ecologische Hoofdstructuur. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de Rijks-EHS en de Provinciale EHS. De Rijks-EHS omvat alle bestaande natuur en de nog te

realiseren natuur, waaraan Europese verplichtingen zijn gekoppeld. De Provinciale EHS omvat de natuurambitie zonder de Europese verplichtingen. De Rijks-EHS is wat betreft financiering een verantwoordelijkheid van het

Rijk. De Provinciale EHS valt onder de verantwoordelijk-

25

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

heid van de Provincie, die de ambitie heeft om de ge-

zienswijze. Het belangrijkste onderwerp van de ziens-

door Provinciale Staten het voorstel aangenomen om

derwerpen gingen over de bescherming van de EHS,

hele Provinciale EHS te realiseren. Op 21 juni 2013 is

een Groen Ontwikkelfonds in te stellen. In dit fonds is

€ 240 miljoen opgenomen voor bovenstaande doelstelling. Een groot aantal organisaties, waaronder het

Brabants Landschap, deden al eerder een toezegging

van € 160 miljoen aan eigen bijdragen in de vorm van

cofinanciering en besparingen. Met deze middelen kan de realisatie van de EHS in 2014 weer worden opgestart.

Plattelandsontwikkeling

Een belangrijk overkoepelend thema bij de Provincie is

plattelandsontwikkeling. De Provincie heeft ingezet op

een nieuwe koers met aandacht voor betere samenhang tussen economie, leefbaarheid, gezondheid, natuur en

landschap. In de Verordening Ruimte, waarin de Provincie voorwaarden stelt aan ruimtelijke ontwikkelingen, worden de provinciale kaders voor dit onderwerp be-

paald. Medio 2013 werd een beleidsmatige wijziging van de Verordening in ontwerp gepubliceerd. Het Brabants Landschap heeft hierop, samen met de Brabantse Mi-

lieufederatie, Brabants Particulier Grondbezit, Natuur-

monumenten en Staatsbosbeheer gereageerd met een

26

wijze was de transitie van de veehouderij. Andere on-

natuurcompensatie, teeltondersteunende voorzienin-

gen en drinkwaterbescherming. Met name over de veehouderij is de Provincie uitgebreid in dialoog gegaan

met maatschappelijke organisaties. Kernpunten hierbij

zijn de aanpak van de overbelaste gebieden en het stre-

ven naar meer grondgebondenheid. Het is de bedoeling dat in 2014 het nieuwe beleid wordt vastgesteld. Rijk

Het in oktober 2012 gepresenteerde regeerakkoord van het kabinet Rutte II bevatte een aantal maatregelen

waarmee eerdere bezuinigingen enigszins werden verzacht. Hiermee konden in 2013 weer enkele grote natuurprojecten worden opgestart. Voor het Brabants

Landschap ging het hierbij onder andere om herstelprojecten in De Brand en bij de Regte Heide. In de loop van 2013 werd duidelijk dat een deel van de voorgestelde

middelen voor nieuwe natuurprojecten in 2013 en 2014, toch weer werd uitgesteld tot 2015 en 2016. De midde-

len voor het beheer van de bestaande natuurgebieden zijn tot nu toe gewaarborgd.

Jaarverslag

’ 13

Europa Natura2000 en de Programmatische Aanpak Stikstof

steld. Dit is nodig om, ondanks de hoge

het initiatief om de belangrijkste Europese natuur-

mogelijk te behouden. Naast het aanvullende

De Europese Unie nam onder de noemer Natura2000 gebieden te beschermen. In Noord-Brabant liggen 21

Natura2000-gebieden, waarvan 10 overlappen met de terreinen van het Brabants Landschap. Voor alle Natura2000-gebieden wordt een beheerplan opgesteld

waarin is vastgelegd hoe en wanneer de doelen voor

stikstofdepositie, de huidige kwaliteit zo goed beheer wordt via generieke maatregelen ingezet op afname van stikstofdepositie. Deze aanpak wordt

begin 2014 wettelijk geborgd door vaststelling van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS).

een gebied gehaald moeten worden. Daarnaast staat in

Gemeenschappelijk Landbouwbeleid

activiteiten in en rondom Natura2000-gebieden, die

Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, dat met ingang

het beheerplan beschreven hoe wordt omgegaan met negatieve effecten hebben op deze doelstellingen.

Voor vrijwel alle gebieden is inmiddels een conceptbe-

heerplan opgesteld. Na een lange periode van stilstand is er sinds het voorjaar van 2013 weer beweging geko-

men in de beheerplanprocessen. Vooral op de onderde-

len ‘stikstof’ en ‘hydrologische maatregelen’ moeten de

plannen nog worden aangevuld. Naar verwachting kunnen ze vervolgens in 2014 worden vastgesteld. Na vaststelling van de beheerplannen is duidelijk wat de ko-

mende 6 jaar nodig is om in deze gebieden de geformu-

leerde doelstellingen te bereiken. Vooral in voedselarme gebieden wordt een intensivering van beheer voorge-

Een ander belangrijk Europees dossier vormt het

van 2015 vernieuwd wordt vormgegeven. Er komt meer nadruk te liggen op de vermaatschappelijking. Dit

betekent dat directe inkomenssteun vermindert en dat financiële steun meer gerechtvaardigd wordt door een meerwaarde op het gebied van voedselzekerheid en

-veiligheid, leefomgeving, natuur, landschap, milieu,

klimaat en biodiversiteit. Vanuit verschillende invalshoeken en door verschillende partijen wordt op dit

moment nagedacht over het GLB. Zowel vanuit het

agrarisch natuur- en landschapsbeheer als vanuit het thema water ziet men kansen voor cofinanciering.

Het Brabants Landschap volgt de ontwikkelingen van dit dossier daarom nauwlettend.

27

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

4 Organisatie 4.1 Bestuur

De Commissaris van de Koning, de heer prof. dr. W.B.H.J.

Het Brabants Landschap is een stichting met een be-

van het boek Natuur, Milieu en Landschap; de cirkel

stuur en een directie. Het bestuur bestaat uit een Hoofdbestuur en een Algemeen Bestuur.

Belangrijke taken van het Hoofdbestuur zijn het interne toezicht op het door de directie gevoerde beleid, het

nemen van besluiten over grondtransacties, het vast-

stellen van de Meerjarenraming, het financiële beheer

en de beleidsnotities. Het Algemeen Bestuur bestaat uit een brede vertegenwoordiging van de Brabantse maat-

rond van de heer prof. mr. P.C.E. van Wijmen. De heer Van Wijmen selecteerde voor dit boek meer dan 100

artikelen en studies op hun actualiteitswaarde en voor-

zag ze van een actuele inleiding. De Commissaris van de Koning onderstreepte de grote deskundigheid van de

heer Van Wijmen die zich – onder andere als hoogleraar

Natuurbeschermingsrecht –altijd heeft ingezet voor het behoud van natuur en landschap.

schappelijke geledingen. De leden hebben een klank-

Vervolgens ging de Commissaris van de Koning over tot

directie.

voorzitter, de heer drs. E. van Dijk, de provinciale onder-

bord- en signaleringsfunctie richting Hoofdbestuur en

In 2013 kwam het Algemeen Bestuur twee maal bij el-

kaar: op 14 juni voor de jaarvergadering en op 31 oktober voor een korte bestuursvergadering, gevolgd door een themabijeenkomst. Op 14 juni werd vergaderd in de

Schutskuil in Oirschot. Voor de traditionele vroege och-

tend excursie was weer veel belangstelling. De excursie

leidde door de Mortelen en het aangrenzende landgoed Velder. Tijdens de vergadering vonden er twee bijzondere gebeurtenissen plaats.

Overhandiging van het eerste exemplaar aan W.B.H.J. van de

Donk, commisaris van de koning aan P.C.E. van Wijmen, auteur

28

van de Donk nam het eerste exemplaar in ontvangst

een tweede onderwerp. Hij maakte bekend dat aan de scheiding de Hertog Jan was toegekend. In aanwezig-

heid van zijn echtgenote en zoons met partners ontving de heer E. van Dijk de onderscheiding van de Commis-

saris van de Koning. Reden voor de toekenning van deze onderscheiding is zijn grote inzet voor de Het Brabants

Landschap, waarbij hij zijn uitgebreide netwerk gebruikt

en vaak allianties weet te smeden zoals in de Commissie SER Brabant. Het rapport ‘Economie en natuur in Bra-

bant, Samen slimmer investeren’ is daar het resultaat van.

E. van Dijk neemt de ‘Hertog Jan’ onderscheiding in ontvangst

Jaarverslag

In de vergadering werd het

zijn functie als burgemeester van

jaarverslag 2012 behandeld en

Woensdrecht, altijd gesteund waar

goedgekeurd door het Algemeen

Bestuur. Bij de behandeling van de

jaarrekening 2012, Meerjarenraming

2013-2016 en begroting 2014 werd aan-

’ 13

mogelijk. Hij kon helaas niet aanwe-

zig zijn bij de vergadering. De voorzit-

ter sprak zijn dank uit namens het hele

bestuur. De overige aftredende leden werden

dacht besteed aan de nieuwe vormen van financie-

op voorstel van het Hoofdbestuur allen herbenoemd.

sche Hoofdstructuur. Het Algemeen Bestuur gaf haar

Als kandidaatleden werden door het Hoofdbestuur

ming 2013-2016 en begroting 2014 en dechargeerde de

˘ Mevrouw drs. E.A. Thorissen te Tilburg.

ring en subsidiëring van grondverwering in de Ecologigoedkeuring aan de jaarrekening 2012, Meerjarenrapenningmeester.

Volgens rooster traden af: ˘ De heer prof. dr. Th. Beckers te Tilburg

˘ Mevrouw drs. C.J.F.M. Corsten-Hulsmans te Breda ˘ De heer drs. W.N. van den Dries te Helvoirt ˘ De heer M.A. Fränzel te Hoogerheide ˘ De heer R. Gaymans te Made

voorgedragen:

Zij is historica en werkzaam als conservator van de Brabant Collectie van de Universiteit van Tilburg.

˘ De heer mr. C.A.M. Collart te Leende.

Hij is directeur van Energy House in Eindhoven, gespecialiseerd in duurzaam bouwen en het energiezuinig maken van gebouwen.

Beide kandidaten werden bij acclamatie benoemd tot lid van het Algemeen Bestuur.

˘ De heer ir. E.H.J.M. de Groot te Uden

Op 31 oktober 2013 werd na een korte bestuursvergade-

˘ De heer jhr. R.H. Loudon te Heeze

werp Landbouw, landschap en natuur. De inleiding

˘ De heer M.Th.J.M. van Lith Mpm te Eersel ˘ De heer drs. A.L.M. Nelissen te ’s Hertogenbosch ˘ De heer drs. P. van Poppel te ’s Hertogenbosch ˘ De heer drs. A.R. Wolters te Tilburg

De heer Fränzel had verzocht niet te worden herbe-

noemd wegens zijn verhuizing naar een andere provin-

cie. Hij trad op 5 juni 2009 toe tot het Algemeen Bestuur en heeft de stichting in Zuidwest-Brabant, mede vanuit

ring een themabijeenkomst gehouden met als onder-

werd gehouden door de heer J. Baan, directeur van de

stichting. Vervolgens gaf de heer H.J. van Ingen, verant-

woordelijk voor het Coördinatiepunt Landschapsbeheer, een lezing getiteld Samenwerken in het landschap.

Daarna gaf de heer J. Sloothaak, coördinator soorten-

bescherming een lezing over Collectief akker- en weidevogelbeheer. En tot slot gaf de heer H. van Ham, hoofdbestuurslid van de ZLTO, een lezing getiteld ‘Kansen en

29

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

knelpunten’. De themabijeenkomst werd afgesloten met een discussieronde.

Het Hoofdbestuur kwam zes keer bijeen in 2013. De

belangrijkste agendapunten waren de bezuinigingen

op natuurbescherming door het Ministerie van EL&I, de financiering van de provinciale EHS, de VGG-procedure, Meerjarenraming 2014-2017 en het werkplan Coördinatiepunt Landschapsbeheer Noord-Brabant.

In totaal werden 22 transactievoorstellen voor verwerving behandeld, waaronder ook verwervingen door

middel van ruiling. In totaal werd hiermee 39 hectare verworven in 2013.

De Beheercommissie werd in 2013 gevormd door de

heer A. Rombouts (voorzitter), mevrouw K. Albers, de heer C. Bastmeijer, de heer R. Buskens (overleden

doen in de organisatie. Na 17 jaren deel te hebben uitgemaakt van de directie, ondermeer belast met de leiding

van het landschapsbeheer, heeft hij de wens uitgesproken nog enkele jaren, tot aan zijn pensionering, part-

time door te gaan als rentmeester belast met bijzondere taken onder andere erfpachtzaken en het Bidbook Groene Woud. Op 13 december werd ter gelegenheid van zijn afscheid als adjunct-directeur voor hem een receptie gehouden in de Nieuwe Hoef. Zijn taken als adjunct-

directeur zijn per 1 januari 2014 overgenomen door de heer ir. E.J. van Haaften, tot die datum in functie als

beleidsmedewerker. Tevens is het vertrek van de heer

Van Ingen aanleiding geweest om een herschikking van taken door te voeren. De heer ir. A. Simons is daardoor

per 1 januari 2014 werkzaam als coördinator beheer en projecten.

12-2-2014), de heer J. Dirkx, de heer H. Moller Pillot,

Op 11 januari vond de Nieuwjaarsbijeenkomst voor de

de heer E.J. van Haaften, de heer E. van Ingen en de heer

een excursie door Moerenburg. Daarna werden de me-

deheer P. Wolff, de heer P. van Wijmen, de heer J. Baan,

A. Simons. Informatie over de behandelde onderwerpen is opgenomen in § 1.3 Beheerplanning.

4.2 Personeel Per 31 december 2013 waren er 51 medewerkers werkzaam bij het Brabants Landschap, waaronder acht

parttimers en vijf personen met een dag per week 55+ -regeling of ouderschapsverlof.

In het verslagjaar vonden een paar wijzigingen plaats in het personeelsbestand. De heer ing. H.J. van Ingen be-

sloot per 31 december 2013 een stapje terug te

medewerkers van de stichting plaats. Deze startte met dewerkers in café Mie Pieters geïnformeerd over de

ontwikkelingen op het gebied van beheer-, aankoop- en personeelsbeleid. De sportmiddag werd op 5 juni ge-

houden in Leende. Ook oud-medewerkers met partners waren hiervoor uitgenodigd. De middag werd afgeslo-

ten met een barbecue. Het personeelsfeest voor medewerkers en oud-medewerkers met partners was op 4 oktober in het Boerderijtje in Haaren.

Personeelsbeleid

De stichting kent een personeelsvertegenwoordi-

ging, die enkele keren per jaar bijeenkomt onder voor-

zitterschap van de directeur. Vanuit het Hoofdbestuur is een personeelscommissie samengesteld die het perso-

neelsbeleid volgt en stuurt. Er is een interne en externe klachtenregeling opgesteld. Daarnaast bestaat er een

regeling met betrekking tot opleidingsfaciliteiten. Op het gebied van arbo, veiligheid en VCAcertificering worden door het Brabants

Landschap bijscholingscursussen georganiseerd. Tenminste eenmaal per twee jaar worden er functioneringsgesprekken gevoerd. Haaren, mei 2014

J. Baan, directeur

30

Jaarverslag

’ 13

4.3 Leden Algemeen Bestuur 2013 Ere-voorzitter: mr. F.J.M. Houben mevr. drs. M. Abrahams te Best mevr. drs. K. Albers te Maarheeze mevr. drs. J.L.M. Baartmans-van den Boogaart* te ’s-Hertogenbosch (vice-voorzitter) J.J.M. Bakker te Sleeuwijk prof. dr. Th.A.M. Beckers te Tilburg mevr. A. van den Berg te Dinteloord ir. A.C.J. Besselink te Etten-Leur mr. M.E.B.M. van Bouwdijk Bastiaanse* te Haaren (penningmeester) drs. P.H.M. Burgering te Breda ir. J.C. Carp te Son en Breugel mr. C.A.M. Collart te Leende mevr. drs. C.J.F.M. Corsten-Hulsmans te Breda mr. J.K.B van Daalen te Rosmalen mevr. mr. J.H.C. Dielissen te Breda drs. W.N. van den Dries te Helvoirt drs. E. van Dijk* te Ulvenhout (voorzitter) dr. F.J.M. Ellenbroek te Tilburg dr. R. Gaymans te Made mevr. drs. M. Greve-Stuart te Heeze ir. E.H.J.M. de Groot te Uden mr. H.M.P. Hillenaar te Breda dr. J.G. Kloosterboer te Eindhoven mr. M.W. Kramer te Ulvenhout mr. W.R. Ligtvoet te Nuenen M.Th.J.M. van Lith Mpm te Eersel jhr. R.H. Loudon te Heeze B.H.P.J.M. de Louweren te Breda drs. L.W.J. Mertens te Ulvenhout ir. C.M.M. Molle te Valkenswaard dr. H.K.M. Moller Pillot te Tilburg R.J. van de Mortel te Vught drs. A.L.M. Nelissen te ‘s-Hertogenbosch drs. G.J. van Nuland te Dongen mevr. E.M.M. Peters-van Dijk te Drunen dr. F.A. Petter* te Bergen op Zoom (secretaris) drs. W. Philips te Eindhoven drs. P.H.M. van Poppel te Vught drs. A.J.M. Rombouts* te Rijsbergen drs. J. Schipper te Breda ir. A.J.A.M. Segers te Vught prof. dr.ir. F.W. Sluijter te Heeze jhr. mr. E. Speeckaert te Wouwse Plantage dr. J. van der Straaten te Tilburg mevr. drs. E.A. Thorissen te Eindhoven prof. mr. J.M. Verschuuren* te Oisterwijk drs. A.A.J. Wintjes te Sint-Michielsgestel drs. P.V.I.M. Wolff te Eindhoven ir. P.E. Wolter te Steensel drs. A.R. Wolters te Tilburg prof. mr. P.C.E. van Wijmen (erelid) te Breda *lid Hoofdbestuur

31

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

4.4 Relevante nevenfuncties leden Algemeen Bestuur 2013 Mevrouw drs. M. Abrahams lid Algemeen Bestuur Waterschap De Dommel, lid Streekraad Groene Woud, bestuurslid MEC Eindhoven Mevrouw drs. K. Albers ecologisch adviseur, lid Beheercommissie Brabants Landschap Mevrouw drs. J. Baartmans-van den Boogaart bestuurslid Stichting Kasteel Heeswijk, plaatsvervangend bestuurslid De12Landschappen, lid Redactiecommissie Brabants Landschap J.J.M. Bakker

lid Provinciale Staten

Prof. dr. Th. Beckers voorzitter Landschapsbeheer Nederland, voorzitter RvT Streekrekening Groene Woud Mevrouw A. van den Berg voorzitter Stichting Vrienden van de Westbrabantse Waterlinie Ir. A.C.J. Besselink

directeur Dutch institute World Class Maintenance

Mr. M.E.B.M. van Bouwdijk Bastiaanse bestuurslid Streekrekening Groene woud, penningmeester Stichting Ons Landschap Ir. J.C. Carp bestuurslid Federatie Noordbrabants Monumentenoverleg Mr. J.K.B. van Daalen

voorzitter Grondkamer Oost

Mevrouw mr. J.H.C. Dielissen loco dijkgraaf Waterschap Brabantse Delta, bestuurslid Noordbrabantse Waterschapsbond, lid Landinrichtingscommissie Weerijs Zuid, lid DB Waterschap Brabantse Delta; loco dijkgraaf Waterschap Brabantse Delta Drs. W.N. van den Dries bestuurslid Stichting Kasteel Heeswijk, lid Redactiecommissie Brabants Landschap Drs. E. van Dijk penningmeester Stichting Natuurmuseum Brabant, voorzitter Stichting Ons Landschap, vice-voorzitter De12Landschappen, voorzitter Taskforce Natuur en Economie, vice-voorzitter Provinciale Raad Gezondheid Dr. F.J.M. Ellenbroek

directeur Natuurmuseum Brabant

Mevrouw drs. M. Greve-Stuart

voorzitter IVN Heeze-Leende

Ir. E.H.J.M. de Groot lid Raad van advies IVN Noord-Brabant, Lid Dagelijks Bestuur en Algemeen Bestuur Waterschap Aa en Maas, bestuurslid Water Natuurlijk

32

Dr. J.G. Kloosterboer

lid Algemeen Bestuur Waterschap De Dommel

Jhr. R.H. Loudon

vice-voorzitter ECNC

Jaarverslag

Dr. H.K.M. Moller Pillot

’ 13

lid Beheercommissie Brabants Landschap

R.J. van de Mortel voorzitter Provinciale commissie Boomfeestdag Brabant, vice-voorzitter Stichting Baest Drs. A.L.M. Nelissen voorzitter Stichting Kasteel Heeswijk, lid Raad van Advies Rijkswaterstaat Drs. G.J. van Nuland

directeur Brabant Water

Mevrouw E.M.M. Peters-van Dijk

lid Natuur- en Milieuvereniging Heusden

Dr. F.A. Petter

voorzitter Provinciale Raad Gezondheid

Drs. P.H.M. van Poppel

lid Provinciale Omgevingscommissie (POC)

Drs. A.J.M. Rombouts voorzitter Beheercommissie Brabants Landschap, bestuurslid Landschapsbeheer Nederland Ir. A.J.A.M. Segers commissaris Brabant Water NV en Nederlandse Waterschapsbank Prof. dr.ir. F.W. Sluijter lid Algemeen Bestuur Waterschap De Dommel, bestuurslid Brabants Particulier Grondbezit Mevrouw drs. E.A. Thorissen lid Redactiecommissie Brabants Landschap, conservator Brabant Collectie Prof. dr. J.M. Verschuuren hoogleraar Europees- en internationaal milieurecht, hoogleraar Sustainability Center Tilburg University Drs. A.A.J. Wintjens lid Algemeen Bestuur Stichting Kasteel Heeswijk Drs. P.V.I.M. Wolff lid Beheercommissie Brabants Landschap Ir. P.E. Wolter

coördinator Groene Corridor

Drs. A.R. Wolters directeur ECNC, Platform Biodiversiteit en Samenleving, voorzitter NWO Stuurgroep Biodiversiteit Prof. mr. P.C.E. van Wijmen voorzitter Raad Landelijk Gebied, lid Beheercommissie Brabants Landschap lid Redactiecommissie Brabants Landschap

33

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

4.5 Personeelsbezetting 2013 Kantoor Haaren ing. J. Baan, directeur-rentmeester dr. M.A. Caspers, medewerker redactie mw. drs. E.H.W. van Gompel, directiesecretaresse (part-time) ir. E.A. van Haaften, beleidsmedewerker mw. E. Hassas, medewerkster financiën/administratie (part-time) ing. H.J. van Ingen, adjunct-directeur mw. A.B.J. Kelderman BBa, voorlichter mw. S.C.A. van Loon BSc, medewerkster voorlichting mw. A.M.D. Mallien-Jansma, medewerkster receptie en administratie (part-time) mw. A.A.J.C. Mulders-Boers, medewerkster administratie (part-time) W.H.A. Peters, medewerker vastgoedbeheer mw. J.M.G.H. van der Sande-van de Ven, directiesecretaresse (part-time) ir. A.W. Simons, medewerker projecten mw. P.J.J. IJpelaar-van Mierlo, medewerkster receptie en administratie (part-time) J.J.M. van Zeeland, hoofd financiën ir. W.L. Zonneveld, bouwkundige

Buitendienst District West

District Oost

J.J.H. van Doormaal, terreinmedewerker

H.J.M. Burgers, terreinmedewerker

K.A. Elshout, terreinmedewerker

M.G.M. de Bijl, beheerder

J.P.M. Hop, beheerder

G.J.M. Derks, terreinmedewerker

W.M.J.M. de Jong, beheerder

ing. M.F. Fliervoet, districtsbeheerder

D.J. de Jonge, terreinmedewerker

A.M. van Houts, terreinmedewerker

F. W.J.M. Kolsters, terreinmedewerker

M.M.J.W. Kapteijns, terreinmedewerker

K. Koopmans, beheerder

T.C. de Mol, beheerder

H.C. Mos, terreinmedewerker

M.J.B. Philipsen, terreinmedewerker

B. Pörtzgen, beheerder

T.J.M. Quekel, beheerder

J. Schenkeveld, terreinmedewerker

W.F.J.R. van Schipstal, terreinmedewerker

ing. J. Schep, districtsbeheerder

W.P.J. Schrauwen, terreinmedewerker (part-time)

J.H. Vink, terreinmedewerker

G.L.M. Traa, beheerder

E. van der Zee, terreinmedewerker

B.R.H. Vervest, terreinmedewerker

Landschapsbeheer ing. G.C.F. Braat, coördinator West-Brabant mw. A.T.M. Huijden, secretaresse (part-time) ing. C. Larosch, medewerker regelingen M. Renes, veldmedewerker Oost-Brabant E.A. Rijken, coördinator Midden-Brabant ing. F.J.M. ter Schure, coördinator Oost-Brabant ir. J. Sloothaak, medewerker soortenbescherming A.P.T. Stoop, veldmedewerker West-Brabant C.J.L.M. Voets, veldmedewerker Midden-Brabant

34

 

Jaarverslag

’ 13

5 Bijlagen 5.1 Specificatie natuurterreinen Stand per 31-12-2013 in hectares Annanina’s Rust 399 Astense Aa 53 Beleven/Dal van de Reusel/Zwartven 259 Blauwe Kamer 36 Boslust/Zurenhoek 281 Braakhuizensche Heide/Kreylse bos 146 Brand/Brokkenbroek 557 Brestbosch/Vilt 328 Buitenlust 124 Dommeldal/Nuenens Broek 464 Eikenhorst 60 Gasthuiskamp 74 Geregt 44 Gorp de Ley/Abcoven 95 Groote Beerze/Neterselsche Heide/Baest 772 Grote Slink/Bunthorst/Krim/Sijp 773 Gijzenrooij/Stratumsche Heide 238 Haanwijk/Pettelaer/Sterrenbosch/Dooibroek 254 Heeswijk 110 Heinis 26 Herbertusbossen 628 Hugterheide 409 Karregat/Nulandse Heide 42 Keent/Reekse Bergen/Mariëndal 233 Kleine Beerze 118 Landschotse Heide 243 Leemputten 117 Mattemburgh/Markiezaat/Groot Molenbeek/Hoogerwaard 2.485 Mortelen/Scheeken 1.656 Mortelven Nemerlaer/Uilenbroek 18 Ooijevaarsnest/Regte Heide/Riels Laag 865 Oude Hondsberg/Kerkeindsche Heide 537 Pannenhoef 717 Pax (Lage Oosters) 36 Pompveld/Fort Altena/Fort Giessen/Groesplaat/Witdammen 580 Roode Weel/Oudland/Pottersbos 171 Rovertse Heide 489 Ruweeuwsels 25 Tongelaar/Kraaijenberg/Maasuiterwaarden 763 Valkenhorst/Groote Heide/Heezerven 1.196 Venrode/Zegenwerp/Dommelbeemden 210 Vloeiweide/Krabbebossen 245 Wargashuyse/Helvoirts Broek 258 Zevenhutten 89 Zoomland 301 175 eiken met voorpootrecht te Heesch 1 Totaal 17.732

Van de totale oppervlakte is 2.093 ha in erfpacht en 435 hectare in beheer

35

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

5.2 Overzicht projecten Opgestart - planvorming -Diverse objecten

Natte natuurparels

-Mattemburgh

Infocentrum De Kraaijenberg

-Diverse objecten

Kleine inrichtingsprojecten

-Diverse objecten Landschappen van Allure: Van A naar B (Brabantse Wal), -Mortelen/Scheeken -Mortelen/Scheeken -Mortelen/Scheeken -Dommeldal

-Groote Slink -Valkenhorst -Brand

-Fort Giessen -Haanwijk -Mortelen

Opgestart - uitvoering -Diverse objecten -Diverse objecten

Bossche Buitens

Ontwikkeling nat schraalland Omvorming populierenbos Herintroductie Edelhert

Ontwikkeling A-locatie Duijfhuis

Biotoopverbetering Vinpootsalamander

Venherstel vml. pachtlocatie ‘Verkooyen’ Ontwikkeling nat schraalland Restauratie

Museaal landschap

Natuurcompensatie COT ‘Tregelaar’

Maaien nat schraalland

Bestrijding Amerikaanse Vogelkers

-Brand Aanleg poelen en zoommantelvegetaties, maaien rietland -Mortelen/Scheeken -Diverse objecten -Fort Altena -Tongelaar

-Oirschotse Dijk

-Mortelen/dommeldal -Mortelen

-Valkenhorst

Afgerond

en nat schraalland

omvorming populierenbos

Kleine inrichtingsprojecten Herbestemming ‘loods K’

Biotoopverbetering Kamsalamander Groene Corridor

Kloppend Hart van Het Groene Woud Herstelplan zwartblauwe rapunzel Natte Natuurparel Valkenhorst

-Diverse objecten

Aanleg poelen

-Diverse objecten

Plaggen vergraste heide

-Diverse objecten

Bestrijding Amerikaanse Vogelkers

-Brand Aanleg poelen en zoommantelvegetaties, maaien rietland -Nuenens Broek & Mortelen -Mortelen

en nat schraalland

Extra maaien ten behoeve van verschraling Natuurcompensatie knooppunt Batadorp

-Hilver Rasterplan -Erfsanering Hildernisse

Opruimen opstallen en opschonen erf

-Valkenhorst

Biotoopverbetering Boomkikker

-Groesplaat

-Valkenhorst

-Mattemburgh

-Nuenens Broek & Mortelen -Diverse objecten -Mattemburgh

36

Stroomlijn

Aanleg ecoducten A2 en N396

Restauratie ijskelder/theekoepel

Extra maaien ten behoeve van verschraling Kleine inrichtingsprojecten

Diverse maatregelen ten behoeve van vleermuizen

Jaarverslag

’ 13

5.3 V  erantwoordingsverklaring Stichting het Noordbrabants Landschap, CBF

Het Algemeen Bestuur van de stichting Het Noordbra-

Ad.1. ˘ Onderscheid toezicht, besturen en uitvoeren

schap) onderschrijft de Code Goed Bestuur voor Goede

stuur en directie. Het bestuur bestaat uit een Hoofdbe-

bants Landschap (hierna te noemen het Brabants LandDoelen en de daaraan verbonden algemeen geldende principes. In deze verantwoordingsverklaring wordt

aangegeven hoe de drie algemeen geldende principes

binnen Brabants Landschap zijn geïmplementeerd. Tot slot wordt uitgelegd hoe gezorgd wordt voor de juiste

samenstelling en (het evalueren van) het functioneren van het Algemeen Bestuur, Hoofdbestuur en directie.

1. De wijze waarop de functie ‘toezicht houden’ wordt gescheiden van het ‘besturen’ dan wel van de ‘uitvoering’;

2. De wijze waarop aan een optimale besteding van

middelen wordt gewerkt zodat effectief en doelmatig wordt gewerkt aan het realiseren van de doelstelling;

3. De wijze waarop Brabants Landschap streeft naar

optimale relaties met belanghebbenden, informatie verschaft en wensen, vragen en klachten verwerkt.

4. De wijze van samenstellen en (evalueren van het)

functioneren van het Algemeen en Hoofdbestuur en directie.

Het Brabants Landschap is een stichting met een be-

stuur en een Algemeen bestuur. Belangrijke taken van

het Hoofdbestuur zijn het interne toezicht op het door

de directie gevoerde beleid en het nemen van besluiten

voor aankopen, het vaststellen van de Meerjarenraming, het financiële beheer en beleidsnotities. De bestuurlijke en uitvoerende taken met betrekking tot de dagelijkse

zaken zijn via mandatering opgedragen aan de directie.

In het door het bestuur vastgestelde directiestatuut zijn de verantwoordelijkheden en afstemming tussen be-

stuur en directie nader omschreven en vastgelegd. De directie hanteert bij de uitvoering van haar taken de

kaders zoals die zijn vastgelegd in de door het Hoofdbestuur vastgestelde beleidsvisies (onder andere visies

voorlichting, recreatie, gebouwen en graslandbeheer).

Tevens wordt door de directie gebruik gemaakt van een drietal commissies;

de Personeelsvertegenwoordiging (overleg tussen de

directie en een personeelsvertegenwoordiging), de Beheercommissie (een door het bestuur ingestelde onaf-

hankelijke commissie onder voorzitterschap van een lid van het hoofdbestuur die het bestuur en de directie

37

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

adviseert bij natuurwetenschappelijke vragen en be-

leidsvisies en beheervisies en beheerplannen voor de

Redactiecommissie (stuurt en begeleidt de inhoud van

De bestedingen van de middelen worden getoetst aan

heervisies/beheerplannen beoordeelt en vaststelt), de het Mededelingenblad).

Leden van het Algemeen Bestuur worden benoemd op voordracht van het Hoofdbestuur. Het Algemeen be-

stuur heeft een klankbord- en signaleringsfunctie richting Hoofdbestuur en directie en stelt de hoofdlijnen

van het beleid vast. Het Algemeen bestuur benoemt uit

deze vastgelegde visies en plannen. Hierbij spelen kostenefficiëntie, standaardkostprijzen, goede project-

voorbereiding en aanbestedingsbeleid een belangrijke

rol. Een uitgebreide projectenadministratie (voorberei-

ding, offertes, aanbesteding, uitvoering en rapportages) vormt daarbij een essentiële rol, ook in lerend opzicht.

haar midden de leden voor het Hoofdbestuur voor een

Evaluatie van de uitvoering van activiteiten vindt plaats

Het Algemeen bestuur komt twee keer per jaar bijeen.

input van de beheercommissie (vier keer per jaar) en

zittingsperiode van 4 jaar (maximaal 2x hernoembaar). In het voorjaar wordt het jaarverslag en de jaarrekening vastgesteld. In het najaar vindt een thematische verga-

dering plaats waarin beleidsthema’s worden besproken en richtinggevende kaders worden vastgesteld.

Ad.2. ˘ Effectiviteit en efficiency van bestedingen

De door het bestuur vastgestelde beleidsnotities op het gebied van beleid en beheer (van directiestatuut, de

beheercommissie tot de visies graslandbeheer, soortenbeheer en communicatie) vormen de richtinggevende

kaders voor het doelmatig, effectief werken en een verantwoorde, optimale besteding van de beschikbare

middelen. Binnen deze kaders wordt gewerkt aan de

realisering van de statutair vastgelegde doelstellingen. Op basis van de jaarlijks door het bestuur vastgestelde

meerjarenraming (incl. toelichting) worden de jaarlijkse werkplannen en projectplannen opgesteld. Ook de be-

38

terreinen vormen hiervoor een belangrijke basis.

via de actualisering van beheerplannen, beheervisies, de redactiecommissie (eenmaal per jaar), de evaluatie van de uitvoering van projecten (projectadministratie) en interne overlegkaders als stafoverleg (maandelijks),

beheerdersoverleg (tweemaal per jaar met alle beheer-

ders), districtsbeheerdersoverleg (maandelijks) en overleg landschapsbeheer (maandelijks).

Evaluatie omvat ook de ecologische monitoring. Hierbij spelen een nulmeting (opgenomen in de beheerplannen), omissies (vermeld in de beheerplannen) en pro-

jectmonitoring (effectmonitoring) een belangrijke rol. In het kader van de omvorming van het Programma

Beheer wordt voor de verschillende beheertypen een

monitoringsprotocol ontwikkeld. Brabants Landschap tracht bij deze monitoring zoveel mogelijk natuurver-

enigingen in te schakelen. Deze ecologische monitoring vormt een belangrijke input bij de herziening van beheerplannen en aanpassingen van beleidsnotities.

Jaarverslag

’ 13

Ad.3. ˘ Omgang met belanghebbenden

Binnenkomende klachten worden conform

wezigheid van het Coördinatiepunt Landschapsbeheer

Omdat Brabants Landschap in de volle breedte van het

Door de brede maatschappelijke verankering en de aanbinnen het Brabants Landschap is er een grote diversi-

teit aan belanghebbenden. De stichting streeft naar een open dialoog. Het brede veld belanghebbenden is te verdelen in contribuanten, schenkers, vrijwilligers

(weidevogelgroepen, uilengroepen, landschapsbeheergroepen, IVN-afdelingen, vrijwilligers bij het beheer),

overheden, maatschappelijke organisaties, onderzoeksinstituten, bedrijven, opleidingsinstituten, agrariërs en particulieren. Iedere doelgroep vraagt een specifieke

dit protocol geregistreerd en behandeld.

natuur- en landschapsbeheer wil werken, dus zowel

binnen de natuurgebieden als in de agrarische gebie-

den, kiest de stichting voor een open dialoog met alle

maatschappelijke partijen die in het buitengebied actief zijn. De brede samenstelling van het Algemeen Bestuur is in dit licht een logische keuze. Om als stichting deze rol als initiator en bruggenbouwer te kunnen blijven spelen is een open dialoog van essentieel belang.

benadering. Per doelgroep wordt de inhoud, kwaliteit

Ad.4. ˘ Samenstelling en evaluatie functioneren

licht gehouden. De door het bestuur vastgestelde be-

Samenstelling:

een belangrijke basis. Input van ideeën, opmerkingen,

woordiging van de Brabantse maatschappelijke geledin-

en communicatiewijze bepaald en regelmatig tegen het leidsnotitie voorlichting en communicatie vormt hierbij vragen en klachten vindt onder meer plaats via de website (reacties en vragen), het natuurmagazine, de

Nieuwsbrief van het Coördinatiepunt Landschapsbe-

heer, de cursussen voor de vrijwilligers landschapsbe-

heer en soortenbeheer, de Overleggroep Landschapsbeheer (twee keer per jaar, platform maatschappelijke

partijen voor het werk van het Coördinatiepunt Landschapsbeheer).

Ook via het bij Brabants Landschap ondergebrachte

Groenloket komt een scala aan vragen en reacties over het brede veld van natuur en landschap binnen.

Met betrekking tot de behandeling van externe klach-

ten heeft het bestuur een klachtenprotocol vastgesteld.

Algemeen Bestuur, Hoofdbestuur en directie

Het Algemeen bestuur bestaat uit een brede vertegengen (bestuur, cultuur, wetenschap, bedrijfsleven, na-

tuur- en milieuverenigingen). Leden van het Algemeen

Bestuur worden benoemd op voordracht van het Hoofdbestuur. Voor de samenstelling van het Algemeen

Bestuur heeft het Hoofdbestuur criteria opgesteld o.a. bestuurlijke ervaring, beschikken over een goed net-

werk, het vertegenwoordigen van een maatschappelijke geleding en affiniteit met natuurbescherming. Verder

wordt gelet op geografische spreiding over de provincie Noord-Brabant, politieke richting en verdeling man/

vrouw. Kandidaten voor het lidmaatschap van het Algemeen Bestuur worden gescreend op basis van de ge-

noemde criteria. Deze criteria gelden ook voor de leden

39

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

van het Hoofdbestuur met extra criteria voor de in functie te benoemen

Hoofdbestuursleden, te weten

voorzitter, vice-voorzitter, se-

cretaris en penningmeester. De leden van de directie

worden benoemd door het Hoofdbestuur. De criteria

voor benoeming worden

opgesteld door Hoofdbestuur

en directeur en worden tevens

besproken in de Personeelscom-

missie waarin voorzitter en secre-

taris zitting hebben. Functioneren en evaluatie:

Het functioneren van het Algemeen Bestuur wordt jaarlijks door het Hoofdbestuur geëvalueerd. De te behandelen onderwerpen in de vergaderingen van het Alge-

meen Bestuur worden, door de brede maatschappelijke vertegenwoordiging, van vele kanten belicht. Indien

Terreinbeheer

Het Brabants Landschap zal tot en met 2017 € 1

miljoen per jaar aan eigen middelen inzetten voor de

aankoop van natuur. In 2015 wordt in een investering

van € 2 miljoen voorzien vanwege de vele gronden die door de opheffing van de aankoopstop overgedragen gaan worden. Een belangrijk deel hiervan, € 250.000

per jaar, zal worden ingezet voor de verwerving van 100 hectare nieuwe natuur in Het Groene Woud.

Landschapsbeheer

Voor de uitvoering van het landschapsbeheer is voor

de periode 2014 - 2017 een projectovereenkomst gesloten met de Provincie Noord-Brabant. Bij de inzet van

Europees geld voor landschapsbeheer zal samenwerking met Agrarische Natuurverenigingen een belangrijk aandachtspunt zijn.

Voorlichting

nodig wordt de agenda van de vergaderingen aange-



diende onderwerpen. De feedback van de leden van het

peld aan de opening van nieuwe infopunten worden

past t.b.v. door leden van het Algemeen Bestuur inge-

Algemeen Bestuur wordt geëvalueerd in de vergadering van het Hoofdbestuur. Het Hoofdbestuur evalueert een maal per jaar het eigen functioneren. Het functioneren

van de directie wordt jaarlijks geëvalueerd door de Per-

Het beleid is gericht op de inrichting van acht in-

fopunten, waarvan er nu drie zijn gerealiseerd. Gekopregionale wervingsacties voor nieuwe begunstigers gehouden.

Vrijwilligers

soneelscommissie.



Vastgesteld door het Algemeen Bestuur

aan het faciliteren van vrijwilligersgroepen, zowel bij

d.d. 13 juni 2014

40

5.4. Toekomstparagraaf

Door de instelling van een centraal aanspreekpunt

voor vrijwilligers zal meer aandacht besteed worden

het landschapsbeheer als bij het terreinbeheer en de voorlichting.

Jaarverslag

’ 13

’ 13 Financieel

Jaarverslag

natuur dichtbij huis

Brabants Landschap

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Samengevoegde balans 31 December 2013 in 1.000 euro

31 December 2012 in 1.000 euro

AACCTTIIVVAA Materiële vaste activa Voorraden Vorderingen en overlopende activa Effecten Liquide middelen

904

793

87

112

4.599

3.238

5.519

7.127

26.451

23.641 36.656

34.118

37.560

34.911

v aA PpAa Ss Ss Ii V Reserves en fondsen - reserves . continuïteitsreserve

4.947

8.796

. bestemmingsreserve

22.931

15.834 27.878

24.630

3.446

4.878

31.324

29.508

Langlopende schulden

3.526

4.072

Kortlopende schulden

2.710

1.331

37.560

34.911

- fondsen . bestemmingsfondsen

42

Jaarverslag

’ 13

Samengevoegde staat van Baten en Lasten 2013 WERKELIJK in 1.000 euro

2013 BEGROTING in 1.000 euro

2012 WERKELIJK in 1.000 euro

baten

Baten

Subsidies aankoop natuurgebieden

546

1.125

473

10.076

4.134

8.514

Opbrengsten beheer en projecten

3.112

2.483

3.173

Baten uit eigen fondsenwerving

873

493

629

1.216

1.125

1.167

Diverse subsidies

Aandeel in acties van derden Overige baten

86

100

Financiële baten

615

544

953

16.524

10.004

14.909

Totaal baten lasten

Lasten

Besteed aan doelstellingen Aankoop natuurgebieden met opstallen

918

1.275

928

4.571

3.930

4.324

Landschapsbeheer

5.640

2.026

3.979

Projecten

1.490

938

2.427

825

628

Onderhoud natuurgebieden en opstallen

Voorlichting

13.444

955 8.797

12.613

Besteed aan werving baten Kosten verkrijging subsidies overheden

162

152

152

Kosten eigen fondsenwerving

122

73

64

Kosten acties van derden

16

16

14

Overige kosten

38

50

63

Financiële lasten

Besteed aan beheer en administratie Totaal lasten resultaat Resultaat

188

51

38

526

342

331

739

865

695

14.709

10.004

13.639

1.815

0

1.270

377

bestemming resultaat 2013 Voor de mutaties zie pagina 48 tot en met 52 van dit jaarverslag. Toegevoegd of onttrokken aan Reserve aankoop natuurgebieden

7.010

298

Bestemmingsfonds bepaald door derden

282

20

Reserve gebouwen inclusief ondergrond

86

Bestemmingsfonds Ons Landschap NPL gelden Bestemmingsfonds landschapsbeheer Exploitatie reserve Totaal verdeling resultaat

-74 -429

20

3

-513

-704

-1.221

-76

-2.048

-3.849

-242

4.145

1.815

0

1.270

43

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Financieel jaarverslag 2013 Toelichting op de balans en de staat van Baten en Lasten 2013 Algemeen

De Stichting Het Noordbrabants Landschap (hierna genoemd Brabants Landschap) heeft ten doel het behoud en de ontwikkeling van natuur- en landschapsschoon in de provincie Noord-Brabant. Zij realiseert deze doelstelling door aankoop, inrichting en beheer van natuurgebieden, landgoederen en landbouwgronden met reservaats- of natuurontwikkeling­ status, alsmede via taken op het gebied van landschapsbeheer.

De bestuurssamenstelling van Brabants Landschap staat op bladzijde 31 van dit verslag. De Stichting Ons Landschap (hierna genoemd Ons Landschap) is, los van Brabants Landschap, in 1944 door particulieren opgericht met als doel het bevorderen en in stand houden van landschapsschoon voornamelijk in westelijk Noord-­ Brabant. In 1983 zijn de doelstelling en statuten van Ons Landschap aangepast en wel om uitsluitend middelen te verwerven voor Brabants Landschap. In 2008 is hier ondersteuning door het bedrijfsleven aan toegevoegd.

Het bestuur van Ons Landschap wordt gevormd door E. van Dijk, voorzitter; J. Baan, secretaris; en M.E.B.M. van Bouwdijk Bastiaanse, penningmeester.

Ons Landschap heeft in dit verslagjaar een voordelig resultaat van € 19.874 en een balanstotaal van € 1.399.829

bestaande uit gronden, een woning en liquide middelen. Het eigen vermogen van Ons Landschap bedraagt € 1.396.887. In de samengevoegde balans en de samengevoegde staat van baten en lasten zijn de jaarrekeningen van Brabants

Landschap en Ons Landschap ineen geschoven. De twee hiervoor genoemde stichtingen zijn statutair gevestigd te ’s-Hertogenbosch en houden kantoor te Haaren op landgoed Nemerlaer.

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Algemeen

De Richtlijn 650 Fondsenwervende instellingen is bij het opmaken van deze jaarrekening gevolgd, alsmede de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen, zodat Brabants Landschap houder is van het keurmerk van het Centraal

Bureau Fondsenwerving (CBF). Tenzij anders vermeld worden de activa en passiva gewaardeerd tegen de nominale waarde. Materiële vaste activa

In de jaarrekening wordt het bezit aan gronden en gebouwen gewaardeerd op het symbolische bedrag van € 1 omdat de onroerende bezittingen duurzaam aan het economische proces onttrokken zijn.

De uitbreidingen worden gefinancierd door middel van subsidies, uit de reserve aankoop natuurgebieden en uit het bestemmingsfonds bepaald door derden.

De investering in de woning van Ons Landschap wordt gewaardeerd op kostprijs onder aftrek van afschrijving welke wordt berekend volgens de lineaire methode op basis van de geschatte levensduur.

De gronden en de woning van Ons Landschap zijn op de balans opgenomen omdat ze niet gesubsidieerd zijn.

De overige investeringen van Brabants Landschap worden gewaardeerd op kostprijs onder aftrek van afschrijving welke

wordt berekend volgens de afschrijvingsmethode “Sum of the year digits” op basis van de geschatte levensduur. Voor de dienstauto’s en de tractoren is er rekening gehouden met een restwaarde. Voorraden

De voorraden zijn gewaardeerd tegen kostprijs of duurzaam lagere actuele waarde. Vorderingen

De vorderingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde (geamortiseerde kostprijs) en de te verwachten erf­

stellingen en legaten worden vastgesteld aan de hand van schriftelijk vastgelegde informatie. Een voorziening voor onïnbaarheid wordt bepaald op basis van de statische methode.

44

Jaarverslag

’ 13

Effecten

De aandelen en obligaties worden gewaardeerd tegen de reële waarde en vervolgens tegen de actuele waarde

zijnde de marktwaarde. De gerealiseerde en de ongerealiseerde koersresultaten worden verantwoord onder de post financiële baten en de post financiële lasten in de samengevoegde staat van Baten en Lasten. Liquide middelen

De liquide middelen bestaan uit kortlopende banktegoeden en worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Continuïteitsreserve

Deze reserve bestaat enkel uit de exploitatiereserve en dient om eventuele toekomstige exploitatietekorten op te kunnen vangen.

Bestemmingsreserve

De reserve beheer en ontwikkeling natuurgebieden dient voor het niet-reguliere beheer, een eigen aandeel in natuurontwikkeling en voor de afdekking van eventuele toekomstige claims. De reserve aankoop natuurgebieden wordt aangewend om het gedeelte van de aankoopsommen voor natuur­gebieden te financieren dat niet gesubsidieerd

wordt. De reserve gebouwen inclusief ondergrond is bedoeld voor de aankoop van gebouwen die onlosmakelijk zijn

ver­bonden aan de te verwerven natuurgebieden. Deze aankopen worden niet meer gesubsidieerd. De reserve erfpachtkoopsommen is er om eventueel oude erfpachtcontracten terug te kunnen kopen. Bestemmingsfondsen

De bestemmingsfondsen betreffen fondsen waaraan door derden voorwaarden zijn gesteld. Uit het fonds NPL gelden (Nationale Postcode Loterij) worden tekorten van diverse projecten, van voorlichting en de bijdrage aan de 12 Landschappen betaald.

Langlopende schulden

De langlopende schulden zijn schulden van langer dan één jaar en bevatten in 2012 en 2013 alleen vooruitontvangen subsidies. Deze zijn gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Kortlopende schulden

De kortlopende schulden bevatten schulden en vooruitontvangen bedragen met een looptijd die korter is dan één jaar. Deze zijn gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs.

Grondslagen voor de bepaling van het resultaat Algemeen

De baten en lasten worden bepaald op de reële waarde van de tegenprestaties en toegerekend aan het jaar waarop deze betrekking hebben op basis van de verrichte prestaties. Diverse subsidies

De subsidie van SNL is een vergoeding voor het beheer van onze natuurgebieden en de voorschotten en afrekening

worden geheel verantwoord in het jaar van ontvangst. De subsidies voor projecten worden bepaald op de reële waarde

van de tegenprestaties en toegerekend aan het jaar waarop deze betrekking hebben op basis van de verrichte prestaties. Pensioenen

De pensioenen van de medewerkers van Brabants Landschap zijn ondergebracht bij de Stichting Bedrijfspensioen-

fonds van de Landbouw (BPL). Het pensioen bestaat uit een verplichte basisregeling en een excedentregeling voor de

medewerkers waarvan het loon boven de sociale verzekeringsgrens komt. Voor beide vormen van het pensioen geldt de middelloonregeling.

45

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Toelichting op de balans Materiële vaste activa Natuurgebieden met opstallen, direct aangewend in het kader van de doelstelling in 1.000 euro

in 1.000 euro

Eigendom, c.q. erfpacht per 31 december 2012 17.258 ha

472

918

Uitbreiding in 2013 39 ha Gefinancierd:

a. Subsidie Provincie “Bidbook Mortelen-Scheeken”

b. Saldo verkoop, aankoop en ruiling natuurgebieden naar reserve aankoop natuurgebieden

c. Aankoop natuurgebieden gefinancierd van een nalatenschap ontvangen in 2006 uit het bestemmingsfonds bepaald door derden

1.390 512

288 118

918

472

Eigendom, c.q. erfpacht per 31 december 2013 17.297 ha

Bedrijfsmiddelen, benodigd voor de bedrijfsvoering in 1.000 euro

in 1.000 euro

Boekwaarde 19 dienstauto's per 31 december 2012

121

61

Aanschaffing 2 dienstauto in 2013

182 33

Afschrijving 2013 voor 21 dienstauto's, afschrijving in 7 jaar

149

Boekwaarde 21 dienstauto's per 31 december 2013

Boekwaarde inventaris voor automatisering per 31 december 2012

69

167

Aanschaffing voor automatisering in 2013

236 93

Afschrijving 2013 voor automatisering, afschrijving in 3 jaar

Boekwaarde inventaris voor automatisering per 31 december 2013

143

Boekwaarde gronden Ons Landschap 2012 en 2013

69

Aanschafwaarde 1 woning Ons Landschap in 1989

Afschrijving op basis van 3 % van de aanschafwaarde tot en met 2012 Afschrijving 2013

Boekwaarde 1 woning Ons Landschap in 2013 Boekwaarde inventaris voor administratie per 31 december 2012 Aanschaffing voor administratie in 2013

Afschrijving 2013 voor administratie, afschrijving in 5 jaar

2

100

59 41

1

24 25 6

Boekwaarde inventaris voor administratie per 31 december 2013

19

Boekwaarde inventaris voor huisvesting per 31 december 2012

14

Aanschaffing voor huisvesting in 2013

Afschrijving 2013 voor huisvesting, afschrijving in 5 jaar

Boekwaarde inventaris voor huisvesting per 31 december 2013

3

17

9 8

Boekwaarde 2 tractoren per 31 december 2012

4

Boekwaarde 2 tractoren per 31 december 2013

3

Afschrijving 2013 voor 1 tractor, afschrijving in 5 jaar

46

57

1

Totaal materiële vaste activa per 31 december 2012

793

Totaal materiële vaste activa per 31 december 2013

904

Jaarverslag

’ 13

Financiële vaste activa Voorraden 31-12-2013 in 1.000 euro

31-12-2012 in 1.000 euro

Voorraad Landgoederenboeken, gewaardeerd tegen kostprijs

64

85

Voorraad handboeken voor toekomstige beschermers, gewaardeerd tegen kostprijs

23

27

87

112

Vorderingen en overlopende activa Provincie Noord-Brabant 31-12-2013 in 1.000 euro

31-12-2012 in 1.000 euro

Subsidies - landschapsbeheer

2.083

716

- grondaankopen

661

149

- diverse projecten

252

290

2.996

1.233

- afkoop pacht

Rijksoverheid Subsidies - diverse projecten - grondaankopen - toeslagrechten

- afkoop pacht

Overige vorderingen en overlopende activa Nalatenschap Intrest

78

31-12-2013 in 1.000 euro

31-12-2012 in 1.000 euro

141

680

81

84

115

337

31-12-2013 in 1.000 euro

115

39 918

31-12-2012 in 1.000 euro

400 230

406

Diverse debiteuren, vooruitbetaalde kosten algemeen en overlopende activa

536 1.266

521 1.087

Totaal vorderingen en overlopende activa

4.599

3.238

Erfpachtkoopsom 2011 Zoomland

100

160

47

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Effecten Het beleggingsbeleid is duurzaam, risicomijdend met een brede spreiding en zonder hoofdsomrisico. Vandaar dat de middelen voor een groot gedeelte worden aangehouden in de vorm van liquiditeiten. Deze worden, afhankelijk van de rentemarkt, bij diverse bankinstellingen weggezet op marktcondities in de vorm van deposito’s, spaargelden en dergelijke. De effecten zijn gewaardeerd op de marktwaarde en het beheer van de portefeuille is uitbesteed. 31-12-2013 in 1.000 euro Ter beurze genoteerde duurzame aandelen met hoofdsomgarantie en met een aanschafwaarde van € 1.150.000

31-12-2012 in 1.000 euro

1.126

Obligaties met een aanschafwaarde van € 4.387.956

1.111

4.393

6.016

5.519

7.127

Liquide middelen 31-12-2013 in 1.000 euro Banken Deposito

31-12-2012 in 1.000 euro

23.701 2.750

13.141 10.500

26.451

23.641

0

Kas

0

Reserves en fondsen Verloopoverzicht reserves en fondsen Stand per 1 januari 2013

Continuïteitsreserve

Bestemmingsreserves

Bestemmingsfondsen

8.796

15.834

4.878

Totaal 29.508

Mutaties - dotatie - onttrekkingen

Stand per 31 december 2013

Verloopoverzicht reserves

Continuïteitsreserve Exploitatie­ reserve

Stand per 1 januari 2013

8.796

3.151

7.727

1.545

12.423

-7.000

-630

-2.977

-10.607

-3.849

7.097

-1.432

1.816

4.947

22.931

3.446

31.324

Totaal

Bestemmingsreserves Beheer en ontwikkeling natuur­ gebieden 4.979

Aankoop natuur­ gebieden

Gebouwen inclusief ondergrond 4.012

3.843

Erfpachtkoopsommen

3.000

24.630

Mutaties - dotatie - onttrekkingen

Stand per 31 december 2013

48

10.878

3.151

7.392

335

-7.000

-381

-249

-7.630

-3.849

7.011

86

3.248

11.023

3.929

4.947

4.979

3.000

27.878

Jaarverslag

’ 13

Exploitatie reserve

Deze reserve dient om eventuele toekomstige exploitatietekorten uit hoofde van natuurbeheer op te kunnen vangen. in 1.000 euro

in 1.000 euro

Stand exploitatiereserve per 31 december 2012 Voordelig saldo 2013 onderdeel beheer € 2.901.967 Voordelig saldo 2013 onderdeel projecten € 248.650

8.796 2.902 249 3.151

De continuïteitsreserve mag maximaal 1,5 maal de jaarlijkse kosten van de werkorganisatie bedragen. In 2013 bedraagt 100% van de kosten van de werkorganisatie 5,2 miljoen euro. Vrijval ten gunste van reserve aankoop natuurgebieden vanwege richtlijn CBF.

11.947 7.000

7.000 4.947

Totaal continuïteitsreserve per 31 december 2012

8.796

Totaal continuïteitsreserve per 31 december 2013

4.947

Bestemmingsreserves Reserve beheer en ontwikkeling natuurgebieden

Deze reserve dient voor het niet-reguliere beheer, een eigen aandeel in natuurontwikkeling en voor de afdekking van eventuele toekomstige claims.

31-12-2013 in 1.000 euro Reserve beheer en ontwikkeling natuurgebieden

31-12-2012 in 1.000 euro

4.979

4.979

Reserve aankoop natuurgebieden

Als gevolg van de aangekondigde wijzigingen qua subsidiëring van de aankoop van natuurgebieden moet

Brabants Landschap in de nabije toekomst een gedeelte van de aankoopsommen uit eigen middelen financieren. Indien nodig wordt hiervoor de reserve aankoop natuurgebieden gebruikt.

in 1.000 euro Stand reserve aankoop natuurgebieden per 31 december 2012 Overheveling van exploitatiereserve vanwege richtlijn CBF Dotatie van € 299.070. De dotatie is gerelateerd aan het aantal hectaren in eigendom per ultimo van het verslagjaar. Het bedrag per hectare is geïndexeerd. Verkoop en ruiling natuurgebieden voor € 92.802

in 1.000 euro 4.012

7.000 299 93 7.392 11.404

Aankoop en ruiling van natuurgebieden voor € 381.395

381 381 11.023

49

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Reserve gebouwen inclusief ondergrond

In 2010 is naast de reserve erfpachtkoopsommen ook een reserve gebouwen gecreëerd. De reden is dat het zich in de praktijk vrijwel nooit voordoet dat een erfpachtrecht teruggekocht moet worden omdat er altijd een voor

Brabants Landschap acceptabele nieuwe bewoner gevonden wordt die het erfpachtrecht koopt. Het komt echter

wel regelmatig voor dat Brabants Landschap gebouwen moet kopen die horen bij te verwerven grond. Omdat de

aankoop van gebouwen niet meer wordt gesubsidieerd, moet Brabants Landschap dit uit eigen middelen financieren en “terugverdienen” uit de verkoop van het opstalrecht en het uitgeven van de ondergrond in erfpacht. Hiervoor wordt de reserve gebouwen benut.

in 1.000 euro

in 1.000 euro

Stand reserve gebouwen per 31 december 2012

3.843 335

Ontvangen erfpachtkoopsommen Dommeldal en Lindonk voor € 335.000

335 4.178 Aankoop opstallen Zoomland en Eikenhorst voor € 248.924

249 249 3.929

Reserve erfpachtkoopsommen

De reserve erfpachtkoopsommen wordt met een gefixeerd bedrag van 3 miljoen euro gecontinueerd om eventuele terugkoop van oude erfpachtcontracten te kunnen voldoen.

in 1.000 euro

in 1.000 euro

3.000

Reserve erfpachtkoopsommen

3.000

Totaal bestemmingsreserves per 31 december 2012

15.834

Totaal bestemmingsreserves per 31 december 2013

22.931

Bestemmingsfondsen Verloopoverzicht Fondsen

Bestemmingsfonds Lanschaps­ beheer

Stand per 1 januari 2013

Bestemmingsfonds Ons Landschap

2.165

1.280

187

20

Bestemmingsfonds NPL gelden

Bestemmingsfonds bepaald door derden

1.119

217

Steunfonds Ons Landschap

97

Totaal

4.878

Mutaties - dotatie - onttrekkingen

Stand per 31 december 2013

-1.408

938

400

1.545

-1.451

-118

-2.977 -1.432

-1.221

20

-513

282

944

1.300

606

499

97

3.446

Landschapsbeheer

Naast de beheer- en voorlichtingactiviteiten gericht op het eigen bezit en de Brabantse bevolking zijn de werkzaam-

heden van het Coördinatiepunt Landschapsbeheer bedoeld voor de ontwikkeling van het landschap in eigendom van

50

’ 13

Jaarverslag

particuliere eigenaren en lagere overheden. Het Coördinatiepunt voert de Beleidsregel subsidie

natuur en landschap uit, waarvoor de middelen door de provincie Noord-Brabant ter beschikking

worden gesteld. Van de provincie worden ook subsidies voor overhead, soortenbeheer en Groen Blauw Stimuleringskader (Stika) ontvangen.

Verder wordt via Landschapsbeheer Nederland jaarlijks een bedrag ontvangen van de Nationale Postcode Loterij (NPL) bestemd voor speciale projecten.

in 1.000 euro Stand fonds landschapsbeheer Beleidsregel per 31 december 2012

in 1.000 euro 1.728

1.060

Het nadelig saldo landschapsbeheer Beleidsregel in 2013 bedraagt € 1.060.115

1.060 668

in 1.000 euro Stand fonds landschapsbeheer overhead, soortenbeheer en Stika per 31 december 2012

in 1.000 euro 383

128

Het nadelig saldo landschapsbeheer overhead, soortenbeheer en Stika in 2013 bedraagt € 127.677

128 255

in 1.000 euro Stand fonds landschapsbeheer NPL per 31 december 2012

in 1.000 euro 54

187

Bijdrage 2013 via Landschapsbeheer Nederland van de NPL voor € 187.500

187 241 Bestede NPL gelden voor Landschapsbeheer in 2013 voor € 220.342

220 220 21

Bestemmingsfonds Ons Landschap

Het bestemmingsfonds Ons Landschap bestaat uit de algemene reserve van Ons Landschap. in 1.000 euro Stand fonds Ons Landschap per 31 december 2012 Voordelig saldo 2013 van Ons Landschap € 19.874

in 1.000 euro 1.280

20 20 1.300

NPL gelden in 1.000 euro Stand fonds NPL gelden per 31 december 2012 Bijdrage 2013 van de Nationale Postcode Loterij voor € 937.500

in 1.000 euro 1.119

938 938 2.057

Bestede NPL gelden in 2013 voor € 1.451.369

1.451 1.451 606

51

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Bestemmingsfonds bepaald door derden

Dit fonds is in het leven geroepen omdat een nalatenschap werd ontvangen met de bepaling het geld te bestemmen voor de aankoop van een natuurgebied, zo mogelijk in de omgeving van Heeze.

In 2013 is een nalatenschap toegezegd voor de instandhouding en aankoop van natuurgebieden. in 1.000 euro Stand bestemmingsfonds bepaald door derden per 31 december 2012

Nalatenschap 2013 bestemd voor instandhouding en aankoop van natuurgebieden

Aankoop natuurgebieden 2013 € 117.968

in 1.000 euro 217

400

400 617

118

118 499

Steunfonds Ons Landschap

Dit fonds is in 2008 ontstaan vanuit ontvangen bijdragen van bedrijven. in 1.000 euro Stand fonds Ons Landschap per 31 december 2012

in 1.000 euro

97

97

Totaal bestemmingsfondsen per 31 december 2012

4.878

Totaal bestemmingsfondsen per 31 december 2013

3.446

Schulden Langlopende schulden met een verwachte looptijd langer dan 1 jaar

Vooruitontvangen subsidie Provincie voor het landschapsbeheerproject stimulering natuur- en landschapswaarden in de agrarische gebieden

Kortlopende schulden

Vergoedingen ecologische verbindingszones en ontsnippering gemeentewegen

Project compensatie A2 Moerputten Valkenhorst, vooruitontvangen van Rijkswaterstaat

31-12-2013 in 1.000 euro

31-12-2012 in 1.000 euro

3.526

4.072

3.526

4.072

31-12-2013 in 1.000 euro

31-12-2012 in 1.000 euro

1.371 325

110

Nog te betalen premies aan bedrijfsvereniging

100

106

Diverse crediteuren en te betalen kosten

827

1.029

2.710

1.331

Nog te betalen loonheffing december 2013 aan belastingdienst

87

86

Niet uit de balans blijkende verplichtingen

Bij de aankoop van het landgoed Heeswijk in 1997, waarbij Kasteel Heeswijk met directe omgeving in eigendom

bleef van de gelijknamige stichting, zijn er afspraken gemaakt over de verwerving van het kasteel bij de opheffing van de Stichting Kasteel Heeswijk. Teneinde de historische band tussen kasteel en landgoed blijvend te kunnen

waarborgen is er aan Brabants Landschap een optierecht tot koop verleend, waarbij Brabants Landschap zich garant stelt voor verplichtingen van de Stichting Heeswijk tot maximaal € 45.000.

52

Jaarverslag

’ 13

Toelichting op de staat van baten en lasten Baten Subsidies aankoop natuurgebieden

Voor de verwerving van tot natuur om te vormen landbouwgrond verkrijgt Brabants Landschap een gedeelte van

haar middelen uit subsidies van de Provincie Noord-Brabant. Als gevolg van de herijkingsoperatie van de Ecologische

Hoofdstructuur (EHS) van het kabinet Rutte 1 en de juridische procedure van de Vereniging Gelijkberechtiging Grond­ eigenaren (VGG) ligt het aankoopprogramma dit jaar nagenoeg stil. Ongesubsidieerde aankopen en aankopen tegen een symbolisch bedrag vinden doorgang.

2013 werkelijk in 1.000 euro Verwerving natuurgebieden

546

2013 begroting in 1.000 euro

2012 werkelijk in 1.000 euro

1.125

473

Voor € 33.291 aan nagekomen aankoopsubsidies ontvangen in 2013. Het betreft een aankoop in 2010 in de Scheeken en een aankoop in de Brand van 2012.

Diverse subsidies

De subsidie van SNL wordt verkregen via voorschotten. Fysieke veldcontroles door het Rijk veroorzaken wijzigingen in de voorschotten. De bevoorschotting van de subsidie van SNL wordt na 6 jaar via afrekeningen definitief. 2013 werkelijk in 1.000 euro Subsidiestelsel Natuurbeheer (SNL) Landschapsbeheer Beheer Projecten Toeslagrechten Gemeenten

4.470 4.198 986 316 79 27 10.076

2013 begroting in 1.000 euro 1.600 1.762 684 pm 79 9 4.134

2012 werkelijk in 1.000 euro 4.365 1.704 984 1.357 74 30 8.514

De SNL is een subsidie gebaseerd op standaard kostprijzen van natuurbeheertypen. De subsidiebeschikkingen zijn

toegekend voor een periode van 6 jaar en in de plaats gekomen van programma beheer. De jaarlijkse bedragen zijn beduidend hoger dan van programma beheer en de stijging was niet begroot. Bij Landschapsbeheer is in 2013 ruim 2 miljoen euro ontvangen voor ecologische verbindingszones (EVZ) terwijl in 2012 geen subsidie is ontvangen voor

EVZ. Begroot was een ontvangst van € 255.000. Voor het groen blauw stimuleringskader en de gebiedscoördinatie weide- en akkervogelbeheer was in de begroting een pm post opgenomen en is er in 2013 € 426.831 ontvangen.

Beheer is te laag begroot, voor projecten is een pm post begroot en de gemeente Eindhoven heeft een niet begroot bedrag van € 20.000 gesubsidieerd.

Opbrengsten beheer en projecten

Pachten en huren Cultuurgronden Natuurcompensatie Houtverkopen Diverse opbrengsten

2013 werkelijk in 1.000 euro 1.500 638 480 354 140 3.112

2013 begroting in 1.000 euro 1.332 667 400 84 2.483

2012 werkelijk in 1.000 euro 1.461 730 178 628 176 3.173

De pachten en huren zijn te laag begroot en de natuurcompensatie is niet begroot. Omdat de houtprijzen in 2012 gunstig waren is er dat jaar meer hout verkocht.

53

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Baten uit eigen fondsenwerving 2013 werkelijk in 1.000 euro Contributie begunstigers Nalatenschappen Donaties, giften en schenkingen

Netto-omzet verkopen; boeken en diverse artikelen Kostprijs verkopen; boeken en diverse artikelen

432 401 65

898

2013 begroting in 1.000 euro

2012 werkelijk in 1.000 euro

429

445

10 54

100 75

493

620

12

111

-37

Brutoverlies verkopen: boeken en diverse artikelen

-25

Totaal baten uit eigen fondsenwerving

873

-102 9

493

629

Er is 1 grote nalatenschap van € 400.000 toegezegd en het Landgoederenboek is in 2012 uitgegeven. Per ultimo 2013 was er nog een voorraad van het Landgoederenboek ter waarde van € 64.000. De kostprijs verkopen bestaat voor ruim € 18.000 uit kosten voor het Landgoederenboek en het restant van de kosten zijn gemaakt voor het boek Natuur, Milieu en Landschap.

Aandeel in acties van derden

In 2013 heeft Brabants Landschap € 1.125.000 ontvangen van de Nationale Postcode Loterij waarvan € 937.500 voor Brabants Landschap en € 187.500 voor Landschapsbeheer.

2013 werkelijk in 1.000 euro Bijdrage Nationale Postcode Loterij

Bijdrage via Landschapsbeheer Nederland van Nationale Postcode Loterij bestemd voor Coördinatiepunt Landschapsbeheer Bijdrage Prins Bernhard Cultuurfonds voor restauratie theekoepel Mattemburgh Bijdrage Landschapsbeheer Nederland voor diverse regelingen

Bijdrage Prins Bernhard Cultuurfonds voor restauratie kippenschuur Sterrenbos tot atelier

2013 begroting in 1.000 euro

2012 werkelijk in 1.000 euro

937

937

937

188

188

188

59 32

35 7

1.216

1.125

1.167

Overige baten 2013 werkelijk in 1.000 euro Erfpachtkoopsommen Dommeldal en Lindonk

Gekochte erfpachtkoopsommen Zoomland en Eikenhorst

2013 begroting in 1.000 euro

335

100

86

100

-249

2012 werkelijk in 1.000 euro

Financiële baten 2013 werkelijk in 1.000 euro Intrest Intrest obligaties

Ongerealiseerde koerswinst aandelen

Ongerealiseerde koerswinst obligaties

434 166 15

2013 begroting in 1.000 euro 304 240

54

588 67 35

210

Gerealiseerde koerswinst aandelen

Gerealiseerde koerswinst obligaties

2012 werkelijk in 1.000 euro

28

615

544

25

953

Jaarverslag

’ 13

Lasten Besteed aan doelstellingen Aankoop natuurgebieden en opstallen 2013 werkelijk in 1.000 euro Verwerving van natuurgebieden met (indien van toepassing) opstallen, voor een overzicht zie bladzijde 35 van dit verslag

2013 begroting in 1.000 euro

918

2012 werkelijk in 1.000 euro

1.275

928

Het stopzetten van de aankoopsubsidie veroorzaakt het vrijwel stilvallen van de verwerving van natuurgebieden.

Onderhoud natuurgebieden en opstallen 2013 werkelijk in 1.000 euro Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen Personeelskosten

Huisvestingskosten Kantoorkosten

Vervoerskosten

2013 begroting in 1.000 euro

2.324

2012 werkelijk in 1.000 euro

1.764

2.133

26

20

1.534

1.380

35

12

29

80

1.553 35

90

81

Heffingen en verzekeringen

292

268

236

Algemene kosten

191

257

163

3.930

4.324

Bestuur

Afschrijvingskosten

2

84

4.571

7

4

126

99

De uitbestede werkzaamheden zijn hoger vanwege extra uitgaven aan de gebouwen en het beheer. De personeelskosten zijn te laag begroot. In de post algemene kosten zit de bijdrage aan De12Landschappen voor een bedrag van € 68.625 die betaald wordt van de Nationale Postcode Loterij (NPL).

Landschapsbeheer 2013 werkelijk in 1.000 euro Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen Personeelskosten

Huisvestingskosten

2013 begroting in 1.000 euro

2012 werkelijk in 1.000 euro

4.842

1.348

19

17

655

507

Kantoorkosten

46

48

Heffingen en verzekeringen

18

14

9

23

Vervoerskosten

Bestuur

Algemene kosten

Afschrijvingskosten

24 1

26

5.640

3.389 453 14

47

41

24 13

2

26

2.026

1

11

27

3.979

In de post uitbestede werkzaamheden en materialen zitten diverse uitgevoerde projecten voor een bedrag van

€ 133.448 die betaald worden van de NPL. Bij het vergelijken van de jaarbedragen van de uitgevoerde onderdelen

ecologische verbindingszones (2,8 miljoen euro) en ontsnippering (€ 459.048) moet rekening worden gehouden met het feit dat het hier relatief weinig projecten betreft met hoge bedragen. Een onderdeel meer of minder kan een

groot verschil betekenen. Voor de beleidsregel is in dit verslagjaar 3,4 miljoen euro uitgegeven en slechts € 555.000

begroot. In 2012 is voor de beleidsregel 2,1 miljoen euro gespendeerd. Voor soortenbeheer is € 85.000 begroot terwijl er dit verslagjaar € 368.240 uitgegeven is. Het Groen Blauw Stimuleringskader (Stika) was als pm post opgenomen en hiervoor is in 2013 € 317.726 uitgegeven. De personeelskosten zijn hoger omdat er ten opzichte van 2012 2 fulltimers (fte’s) meer op Landschapsbeheer drukken.

55

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Projecten 2013 werkelijk in 1.000 euro Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen

2013 begroting in 1.000 euro

2012 werkelijk in 1.000 euro

1.376

851

2.297

Personeelskosten

56

60

58

Huisvestingskosten

10

8

15

Kantoorkosten

15

15

16

Vervoerskosten

2

4

Heffingen en verzekeringen

9

Bestuur Algemene kosten

1 7

1

1

11

21

10

Afschrijvingskosten

11

1.490

938

2.427

In de post uitbestede werkzaamheden en materialen zitten diverse uitgevoerde projecten voor een bedrag van € 893.907 waarvan de tekorten van de projecten betaald worden van de NPL gelden. Bij het vergelijken van de

jaarbedragen van de projecten moet rekening worden gehouden met het feit dat het relatief weinig projecten betreft met hoge bedragen. Een project meer of minder kan een groot verschil betekenen. In 2012 waren de algemene kosten hoger vanwege legeskosten. Niet begroot zijn de posten heffingen en verzekeringen, bestuur, algemene kosten en afschrijvingskosten.

Voorlichting 2013 werkelijk in 1.000 euro

2013 begroting in 1.000 euro

2012 werkelijk in 1.000 euro

Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen

482

383

650

Personeelskosten

247

176

199

Huisvestingskosten

16

12

13

Kantoorkosten

24

14

42

Vervoerskosten

2

2

5

Heffingen en verzekeringen

6

6

6

Algemene kosten

26

24

26

Afschrijvingskosten

15

5

7

7

6

7

825

628

955

Financiële lasten

Voor voorlichting wordt een bedrag van € 488.837 gehaald uit de NPL bijdrage. De post uitbestede werkzaamheden inclusief materialen bestaat onder andere voor € 142.313 uit drukkosten en uitgevoerde werkzaamheden voor het mededelingenblad, uitgevoerde werkzaamheden voor de infopunten voor € 135.640 en voor € 51.725 uit kosten

voor de week van het landschap. De infopunten waren ten tijde van het opstellen van de begroting 2013 nog niet voorzien. In 2014 is er € 50.000 voor de infopunten begroot. De personeelskosten zijn hoger vanwege extra inzet

van personeel voor werving, de website, infopunten en voor extra activiteiten voor de bestaande beschermers van Brabants Landschap.

2013 werkelijk Totaal besteed aan doelstellingen in % van het totaal aan baten

56

81,4%

2013 begroting 87,9%

2012 werkelijk 84,6%

Jaarverslag

’ 13

Besteed aan werving baten Kosten verkrijging subsidies overheden 2013 werkelijk in 1.000 euro Personeelskosten

2013 begroting in 1.000 euro

2012 werkelijk in 1.000 euro

140

132

Huisvestingskosten

6

4

129 5

Kantoorkosten

8

7

10

Vervoerskosten

6

7

6

Heffingen en verzekeringen

1

1

1

Afschrijvingskosten

1

1

1

162

152

152

Kosten eigen fondsenwerving 2013 werkelijk in 1.000 euro

2013 begroting in 1.000 euro

Uitbestede werkzaamheden inclusief materialen

70

Personeelskosten

35

2012 werkelijk in 1.000 euro

Huisvestingskosten

2

1

1

Kantoorkosten

5

1

1

Vervoerskosten

2 61

Heffingen en verzekeringen

1

Algemene kosten

6

70

Afschrijvingskosten

1

1

1

122

73

64

Vanwege een aanpassing in de doorberekeningsmethodiek naar aanleiding van de richtlijnen van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) zijn een aantal van de bovenstaande posten niet begroot en verschoven naar uitbestede werkzaamheden en personeelskosten.

2013 werkelijk Totaal kosten eigen fondsenwerving in % van baten uit eigen fondsenwerving

2013 begroting

14,0%

2012 werkelijk

14,8%

10,2%

Vanwege de aanpassing van de doorberekeningsmethodiek zijn de kosten bijna verdubbeld. Hierdoor is het

percentage ook gestegen. Het percentage fluctueert sterk vanwege ongewisse inkomsten zoals nalatenschappen, terwijl de kosten jaarlijks licht blijven stijgen. Het percentage mag in de toekomst niet boven de 25% uit komen.

Kosten acties van derden 2013 werkelijk in 1.000 euro Personeelskosten

2013 begroting in 1.000 euro

2012 werkelijk in 1.000 euro

14

14

Kantoorkosten

1

1

12 1

Vervoerskosten

1

1

1

16

16

14

57

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Overige kosten 2013 werkelijk in 1.000 euro

2013 begroting in 1.000 euro

38

Renteschenking aan Streekrekening Het Groene Woud

2012 werkelijk in 1.000 euro

50

63

De renteschenking aan Streekrekening Het Groene Woud is lager vanwege een daling van de rente en door een af­nemend saldo van het landschapsbeheerproject stimulering natuur- en landschapswaarden in de agrarische gebieden.

Financiële Lasten 2013 werkelijk in 1.000 euro - gerealiseerd koersverlies obligaties

2013 begroting in 1.000 euro

2012 werkelijk in 1.000 euro

6

- ongerealiseerd koersverlies obligaties

128

20

Subtotaal koersverlies beleggingen

134

20

52

22

2

9

2

188

51

38

- kosten vermogensbeheer - bankkosten

36

Over 2013 bedroeg de ongerealiseerde koerswinst op aandelen € 15.065 en dit bedrag is verantwoord onder de

financiële baten. De kosten van vermogensbeheer zijn gestegen vanwege de stijging van het beheerd vermogen.

Vanwege het slechte beleggingsklimaat in 2013 is een gedeelte van het beheerd vermogen niet belegd en verantwoord bij de liquide middelen onder de post Banken.

Beheer en administratie 2013 werkelijk in 1.000 euro Uitbesteed werk

2013 begroting in 1.000 euro

2012 werkelijk in 1.000 euro

2

Personeelskosten

2

630

751

583

Huisvestingskosten

26

23

21

Kantoorkosten

41

43

48

Vervoerskosten

28

36

29

Heffingen en verzekeringen

5

4

4

Bestuur

1

1

Algemene kosten

2

Afschrijvingskosten

6

6

7

739

865

695

2013 werkelijk Beheer en administratie in % van totale lasten

5,0%

2013 begroting

2012 werkelijk

8,6%

5,1%

De gehanteerde en vastgelegde norm voor de kosten van beheer en administratie bedraagt 5 % van de totale kosten voor het onderhoud natuurgebieden en opstallen. De norm is vastgesteld met als basis de jaarlijkse kosten vanaf 2009. De norm van soortgelijke organisaties voor beheer en administratie ligt momenteel ongeveer tussen de 4% à 5%. Voor 2013 was een bedrag begroot en nog geen rekening gehouden met het normpercentage.

58

Jaarverslag

’ 13

Personeel 2013 werkelijk Gemiddeld aantal personeelsleden uitgedrukt in fulltime (37 uur) arbeidsplaatsen

2013 begroting 48

2012 werkelijk 46

46

De bestuurders van Brabants Landschap hebben in 2012 alleen voor reiskosten € 998 ontvangen en in 2013 € 1.134. Er zijn geen leningen, voorschotten en garanties aan hen verstrekt.

Bezoldiging directie

Het bestuur heeft het bezoldigingsbeleid, de hoogte van de directiebeloning en de hoogte van andere bezoldigingscomponenten vastgesteld. Het bezoldigingsbeleid wordt periodiek geactualiseerd. De laatste evaluatie was in

december 2013. Bij de bepaling van het bezoldigingsbeleid en de vaststelling van de beloning wordt als basis de Raam Cao Bos en natuur ondernemingsdeel De Landschappen toegepast. Het dienstverband van de directeur betreft een contract voor onbepaalde tijd met een voltijds werkweek van 37 uur. naam

functie(s)

beloning (in euro's)

J. Baan

directeur

113.863

belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen (in euro's) 4.372

voorzieningen ten behoeve van beloningen betaalbaar op termijn (in euro’s)

totale bezoldiging (in euro’s)

30.759

duur van het dienstverband in het jaar (in dagen)

148.994

omvang van het dienst­ verband in het jaar (fte)

365

1

Bij de samenstelling van de hier opgenomen verantwoording uit hoofde van de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) zijn de beleidsregels WNT d.d. 27 februari 2014, inclusief de wijziging van 12 maart 2014, van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties als uitgangspunt gehan-

teerd. Brabants Landschap herkent de door de Minister van BZK in zijn kamerbrief d.d. 27 februari 2014 onderkende uitvoeringsproblemen met betrekking tot externe niet-topfunctionarissen.

In lijn met paragraaf 6 van de (gewijzigde) beleidsregels toepassing WNT legt de stichting geen verantwoording af over externe niet-topfunctionarissen.

Alle leden van het algemeen bestuur en het hoofdbestuur (zie pagina 31 van dit jaarverslag) zijn onbezoldigd. Brabants Landschap heeft geen beloningen aan de bestuursleden betaald.

Kostenverdeelstaat van Brabants Landschap en Ons Landschap

De methodiek van de toerekening van de kosten is als volgt. De kosten van de 47,9 fte’s worden berekend door de

totale personeelskosten, huisvestingskosten, kantoorkosten en vervoerskosten verhoudingsgewijs door te boeken

naar de diverse kostensoorten. 9 Fte’s worden toegerekend naar beheer en administratie, 2 fte’s naar subsidies overheden, 0,5 fte naar eigen fondsenwerving en 0,2 fte naar acties van derden.

Van de totale kosten van huisvesting, kantoor, heffingen en verzekeringen, bestuur en afschrijvingen wordt

42,8 % doorberekend naar de diverse kostensoorten. 20 % Van de hiervoor genoemde kosten wordt toegerekend naar Landschapsbeheer, 10 % naar projecten, 6 % naar beheer en administratie, 5 % naar voorlichting, 1 % naar subsidies overheden, 0,7 % naar eigen fondsenwerving en 0,1 % naar acties van derden.

59

60

Aankoop natuurgebieden

45

29

35

80

292

2

191

84

Overige personeelskosten

Huisvestingskosten

Kantoorkosten

Vervoerskosten

Heffingen en verzekeringen

Bestuur

Algemene kosten

Afschrijvingskosten

Totaal kosten

4.571

172

Pensioenlasten

918

211

Sociale lasten

Financiële lasten

1.106

Landschaps-­ beheer

Salarissen

5.640

26

9

1

18

24

46

19

22

72

94

467

Projecten 1.490

10

11

1

9

2

15

10

2

8

11

35

1.376

Voorlichting

4.842

825

7

15

26

6

2

24

16

5

24

35

182

483

Subsidies overheden

2.324

162

1

1

6

8

6

4

16

20

100

Eigen fondsenwerving 122

1

6

1

2

5

2

1

4

5

25

70

16

1

1

2

2

10

in 1.000 euro

Acties van derden

in 1.000 euro

38

38

in 1.000 euro

Overige kosten

in 1.000 euro

188

188

in 1.000 euro

Financiële lasten

in 1.000 euro

739

6

1

5

28

41

26

19

70

89

452

2

in 1.000 euro

Beheer en adm.

in 1.000 euro

14.709

195

143

281

5

332

145

175

108

98

368

467

2.377

9.097

918

in 1.000 euro

Totaal 2013

in 1.000 euro

10.004

57

165

426

9

293

181

141

90

92

309

400

2.218

4.348

1.275

in 1.000 euro

Begroting 2013

918

in 1.000 euro

13.639

45

153

345

7

267

147

200

89

97

299

419

2.172

8.471

928

in 1.000 euro

Totaal 2012

Uitbesteed werk (incl. matverbr.)

Verwerving natuurgebieden

Onderhoud natuurgebieden

in 1.000 euro

Het Noordbrabants Landschap

Stichting

Kostenverdeelstaat van Brabants Landschap en Ons Landschap

61

Stichting

Het Noordbrabants Landschap

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan

het hoofdbestuur van Stichting Het Noordbrabants Landschap

Wij hebben de in dit jaarverslag op pagina 42 tot en met 60 opgenomen financieel jaarverslag 2013 van Stichting Het Noordbrabants Landschap te ‘s-Hertogenbosch gecontroleerd. Dit financieel jaarverslag bestaat uit de samengevoegde balans per 31 december 2013 en de samengevoegde staat van baten en lasten over 2013 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de grond­ slagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen.

Verantwoordelijkheid van het hoofdbestuur

Het hoofdbestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van het financieel jaarverslag die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven in overeenstemming met de Richtlijn 650 voor fondsenwervende instellingen van de Nederlandse Raad voor de Jaarverslaggeving en de ‘Beleidsregels toepassing Wet Normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT)’, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag in overeenstemming met de Richtlijn 650 voor fondsenwervende instellingen van de Nederlandse Raad voor de Jaarverslaggeving. Het hoofdbestuur is tevens verantwoordelijk voor het opmaken van het financieel jaarverslag die voldoet aan de WNT-eisen van financiële rechtmatigheid, zoals opgenomen in het Controleprotocol WNT van de Beleidsregels toepassing WNT . Het hoofdbestuur is voorts verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het hoofdbestuur noodzakelijk acht om het opmaken van het financieel jaarverslag en de naleving van de WNT-eisen mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.

Verantwoordelijkheid van de accountant

Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over het financieel jaarverslag op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden en de ‘Beleidsregels toepassing WNT’, inclusief het Controleprotocol WNT. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat het financieel jaarverslag geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in het financieel jaarverslag. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat het financieel jaarverslag een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van het financieel jaarverslag en voor het getrouwe beeld daarvan alsmede voor de naleving van de WNT-eisen van financiële rechtmatigheid, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risicoinschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de stichting. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en de gebruikte WNT-eisen van finaciële rechtmatigheid van de redelijkheid van de door het hoofdbestuur van de stichting gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van het financieel jaarverslag. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden.

Oordeel

Naar ons oordeel geeft het financieel jaarverslag 2013 een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Stichting Het Noordbrabants Landschap per 31 december 2013 en van het resultaat over 2013 in overeenstemming met Richtlijn 650 voor fondsenwervende instellingen van de Nederlandse Raad voor de Jaarverslaggeving en de ‘Beleidsregels toepassing WNT’. Voorts zijn wij van oordeel dat het financieel jaarverslag 2013, in alle van materieel belang zijnde aspecten, voldoet aan de WNT-eisen van financiële rechtmatigheid, zoals opgenomen in het Controleprotocol WNT van de Beleidsregels toepassing WNT.

Geen controlewerkzaamheden verricht ten aanzien van externe niet-topfunctionarissen

In overeenstemming met de aanvullende beleidsregels van 12 maart 2014, hebben wij geen controlewerkzaamheden verricht ten aanzien van de functionarissen zoals genoemd in art. 4.2 lid 2 letter c WNT (externe niet-topfunctionarissen).

Mededeling betreffende het jaarverslag

Wij hebben het jaarverslag gelezen teneinde van materieel belang zijnde inconsistenties, indien aanwezig, met het gecontroleerde financieel jaarverslag te onderkennen. Op basis van het doorlezen van het jaarverslag vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de informatie in het financieel jaarverslag en dat het jaarverslag alle informatie bevat die vereist is volgens Richtlijn voor de Jaarverslaggeving 650 ‘Fondsenwervende instellingen’. Wij hebben geen controle- of beoordelingswerkzaamheden uitgevoerd op de informatie in het jaarverslag. Eindhoven, 21 mei 2014 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. drs. T.A.G. van Boxtel RA

62

Jaarverslag

’ 13

Begroting 2014 Baten

in 1.000 euro

Subsidies aankoop natuurgebieden

4.623

Diverse subsidies

7.094

Opbrengsten beheer en projecten

2.370

Baten uit eigen fondsenwerving

560

Aandeel in acties van derden

1.125

Overige baten

100

Financiële baten

563

Totaal baten

Lasten

16.435

in 1.000 euro

Besteed aan doelstellingen Aankoop natuurgebieden met opstallen

5.539

Onderhoud natuurgebieden en opstallen

4.707

Landschapsbeheer

3.214

Projecten

938

Voorlichting

866 15.264

Besteed aan werving baten Kosten verkrijging subsidies overheden Kosten eigen fondsenwerving

173 75

Kosten acties van derden

18

Overige kosten

39

Financiële lasten

75 380

Besteed aan beheer en administratie

791

Totaal lasten

16.435

resultaat

Verdeling resultaat

0

in 1.000 euro

Onttrekking uit de continuïteitsreserves Onttrekking uit exploitatiereserve

-266

Totaal onttrekking uit de continuïteitsreserves

-266

Toegevoegd aan de bestemmingsreserves Toevoeging aan reserve aankoop natuurgebieden

315

Toevoeging aan reserve gebouwen inclusief ondergrond

100

Totaal toevoeging aan de bestemmingsreserves

415

Toegevoegd of onttrokken aan de bestemmingsfondsen Toevoeging aan bestemmingsfonds bepaald door derden Onttrekking uit bestemmingsfonds Landschapsbeheer

16 -165

Saldo bestemmingsfondsen

-149

Totaal verdeling resultaat

0

Begroot aantal personeelsleden uitgedrukt in fulltime arbeidsplaatsen: 47 fte’s

63

Brabants Landschap Penning

De Brabants Landschappenning is voor het eerst uitgereikt in 1994. De penning wordt toegekend aan

personen die zich op uitzonderlijke wijze verdienstelijk hebben gemaakt voor de natuurbescherming in de provincie Noord-Brabant.

De Brabants Landschappenning - 9 cm in doorsnee, ruim 400 gram zwaar en in fraai brons gegoten - is een werkstuk van de Helmondse kunstenaar Jos Reniers. De penning is uitgereikt aan: 1994: ing. A.B. Gijtenbeek, directeur van het Brabants Landschap van 1975 t/m 1994; lid Algemeen Bestuur 1994 t/m 2011.

1996: jonkheer mr. E.W.J. van Weede van Dijkveld, bestuurslid van het Brabants Landschap van 1943 t/m 1983, secretaris van 1948 t/m 1969, erelid van het bestuur van 1983 t/m 2000 (overleden 30-03-2000).

1997: drs. M.C.A. Klinkenbergh, bestuurslid van het Brabants Landschap van 1967 t/m 1997, voorzitter van 1974 t/m 1997, erelid van 1997 t/m 2005 (overleden 9-06-2005).

2001: mevr. A. Raadsen, van 1983 tot en met 2000 verantwoordelijk voor de jeugdbijlage van het tijdschrift van het Brabants Landschap.

2002: B. van Polen, journalist/schrijver op het gebied van natuur, landschap en milieu (overleden 24-04-2004).

2003: mr. F.J.M. Houben van 1969 tot 1987 secretaris van het bestuur van het Brabants Landschap;

ere-voorzitter vanaf 1987; commissaris van de Koningin in de provincie Noord-Brabant van 1987 t/m 2003.

2003: dr. H.K.M. Moller Pillot, bioloog/onderzoeker; vanaf 1968 bestuurslid van het Brabants Landschap; van 1973 tot 1997 lid van het Hoofdbestuur; vanaf 1977 lid van de Beheercommissie van het Brabants Landschap.

2005: H.J. van Hoof, oprichter van Stichting Behoud Handelse Bossen en de grote animator achter Stichting ‘Landschap Bakel – Gemert’. Gedreven vrijwilliger.

2010: G.C.M. van der Kaa, gedreven vrijwilliger sinds 1972. Lid van de kerkuilen- en Vogelwerkgroep Midden-Brabant.

64

Colofon Foto’s: Brabants Landschap, Marijn Heuts, Harry Fiolet, Erik de Jonge, Marco Renes, Huub Smeding, Henk Pijnenburg, James van Leuven, David Pattijn, Stichting Taurus, Foto Natura Vormgeving:

Linda van Eijndhoven, x-hoogte, Tilburg

Drukwerk:

Gianotten Printed Media

Uitgave:

Stichting Het Noordbrabants Landschap



Postbus 80, 5076 ZH Haaren



Telefoon: 0411 62 27 75

E-mail: [email protected] Internet: www.brabantslandschap.nl

natuur dichtbij huis

Brabants Landschap Adres

Postbus 80, 5076 ZH Haaren Telefoon: 0411 62 27 75 E-mail: [email protected] Website: www.brabantslandschap.nl BEZOEKAdres

Kasteelboerderij van Nemerlaer Kasteellaan 4 in Haaren