Gemeente museum Den Haag
8 n e 7 p e o r g k i r e t s e W o t C s k n a e t v l e d l t r e r e e v n e De w Lees
t h c a r eerk
l e d Voor
Het Gemeentemuseum organiseert in de herfst een overzichtstentoonstelling van de belangrijke Nederlandse kunstenaar Co Westerik (*1924). Westerik neemt in zijn schilderijen, grafiek en aquarellen bijna altijd de mens tot onderwerp. Hij schildert niet zozeer portretten, als wel mensen in relatie tot elkaar, vaak tegen een landschappelijke achtergrond of in direct verband met planten, dieren en dingen. Aan zijn schilderijen is goed te zien dat hij veel belangstelling heeft voor het lichaam, vooral voor huid. Hij legt nadruk op de weergave van bijvoorbeeld handen, ribben, voeten en gezichtspartijen. Bekend zijn de diverse schilderijen ‘Snijden aan gras’ die zo’n indringend beeld opleveren dat je
g
Mus
s e l m u e
in v j i r h besc
zelf bijna een snee in je vinger voelt door er naar te kijken. Hij ontkracht de realistische aspecten in zijn werk vervolgens door niet-kloppende verhoudingen in te brengen en door weinig of geen diepte
te suggereren. Soms schildert hij, net als kinderen dat op een heel andere manier ook doen, in werkelijkheid onzichtbare dingen als lichtstralen en adem. Al met al roept Westerik een fascinerende wereld op, die een direct appèl op je doet. De kinderen krijgen na het bekijken van een aantal schilderijen allemaal een vergrootglas om daarmee hun eigen hand te kunnen bestuderen: poriën, plooitjes, sproetjes en haartjes geven karakter aan de huid, waaronder de botjes schuilgaan. Het onderwerp van een tekening is dan natuurlijk onder handbereik: je eigen vinger of hand, maar dan sterk vergroot - met al zijn eigenaardigheden.
Lesdoelen • De leerlingen bekijken
Kerndoelen
museumbezoek.
• Het is voor de kinderen
1 NEDERLANDS >
54 KUNSTZINNIGE
schilderijen van de kunste-
Mondeling taalonderwijs
ORÏENTATIE
naar Co Westerik en
De leerlingen leren infor-
De leerlingen leren beel-
worden aangesproken in
vertellen over wat zij zien
matie te verwerven uit
den, taal, muziek, spel en
het museum. Een naam-
en daarbij denken.
gesproken taal. Ze leren
beweging te gebruiken, om
bordje op hun kleding
• De leerlingen worden
tevens die informatie,
er gevoelens en ervaringen
werkt goed.
zich er bewust van dat
mondeling of schriftelijk,
mee uit te drukken en om
ogenschijnlijk gewone
gestructureerd weer te
er mee te communiceren.
• Het is prettig als u de
dingen bijzonder zijn als je
geven.
55 KUNSTZINNIGE
uitleggen dat kunstvoor-
er bij stilstaat.
12 NEDERLANDS > Taal-
ORÏENTATIE
werpen in een museum niet
• De leerlingen zien dat
beschouwing, waaronder
De leerlingen leren op
aangeraakt mogen worden.
Westeriks voorstellingen
strategieën
eigen werk en dat van
herkenbaar zijn, maar niet
De leerlingen verwerven
anderen te reflecteren.
• Het is mogelijk dat er
‘net echt’.
een adequate woorden-
56 KUNSTZINNIGE
schilderijen van Westerik
• De leerlingen kunnen
schat en strategieën voor
ORÏENTATIE
bekeken en besproken
enkele onderwerpen en
het begrijpen van voor hen
De leerlingen verwerven
worden dan die afgebeeld
kleuren noemen die vaak in
onbekende woorden.
enige kennis over en
staan in deze lees- en
het werk van Westerik
Onder ‘woordenschat’
krijgen waardering voor
verteltekst.
voorkomen.
vallen ook begrippen die
aspecten van cultureel
• De leerlingen bekijken
het leerlingen mogelijk
erfgoed.
• Mocht het voorkomen
hun huid door een ver-
maken over taal te denken
voor aanvang van de
grootglas en maken naar
en te spreken.
museumles arriveert in het
aanleiding hiervan een
41 ORÏENTATIE OP
tekening.
JEZELF EN DE WERELD > Natuur en techniek
Praktische tips • Deze lees- en vertel-
fijn om bij hun naam te
kinderen alvast zou willen
tijdens de les andere
dat u met de kinderen ruim
museum, dan kunt u de Bewaking of de Informatie-
tekst is bedoeld om naar
balie in de hal vragen om
De leerlingen leren over de
eigen inzicht ter voorberei-
tekenspullen. Zo kan de
bouw van planten, dieren
ding van de museumles te
wachttijd plezierig en zinvol
en mensen en over de
gebruiken. De inhoud ervan
worden besteed.
vorm en functie van hun
is een aanvulling op de
onderdelen.
inhoud van de museumles en valt hiermee bewust slechts gedeeltelijk samen. U kunt deze tekst bijvoorbeeld voorlezen, bespreken of als inspiratie gebruiken voor een andersoortige les. Voor groep 4 zult u dit materiaal uiteraard op een andere manier kunnen gebruiken dan voor groep 7.
• Ook treft u tot besluit
suggesties aan voor een of meerdere les(sen) na het Afbeelding voorkant: Co Westerik, Man in het water, vrouw in boot, 1959, olieverf en tempera op doek
e d r Voo
n e g n i leerl Co Westerik Ieder land heeft zijn eigen beroemde kunstenaars. Een van de bekendste schilders van Nederland, die nu nog leeft, is Co Westerik. Hij werd geboren in ónze stad – Den Haag – op 2 maart in het jaar 1924. Als je een beetje rekent weet je dat hij nu dus 82 jaar oud is. Al meer dan vijftig jaar tekent en schildert hij en maakt hij prenten. En dat doet hij nu nog. Kunstenaars gaan meestal niet met pensioen. Ze willen en kunnen niet stoppen met het maken van kunst. De helft van het jaar woont Westerik in Frankrijk; de andere helft in Nederland. Samen met zijn kunstwerken reist hij heen en weer.
Eigen stijl Als je eenmaal schilderijen van Co Westerik hebt bekeken, zul je ze altijd en overal herkennen. Dat is zeker. De manier waarop hij schildert is typerend. Niemand anders schildert zo. Het is een eigen stijl. Als je zijn schilderijen ziet, lijken ze op het eerste gezicht heel ‘echt’. Je kunt namelijk goed zien waar ze over gaan. Maar dan, als je iets beter kijkt, valt je op dat er iets ‘vreemds’ mee aan de hand is. Zo ‘echt’ blijkt de voorstelling toch niet te zijn. Er hangt een wonderlijke sfeer, waar je zelf bij kunt fantaseren. Er zit een verhaal achter. Westerik verwondert zich over mensen en de wereld. Dat zie en voel je in zijn schilderijen.
Klein zelfportret (3) met bril, 1994, olieverf en alkyd op paneel
Om te bedenken -Hoe word je kunstenaar? -Hoe leer je schilderijen maken?
Verf Co Westerik is een kunstenaar die veel weet van soorten verf en hoe je hiermee kunt werken. De eerste schildering op een doek - de eerste laag - schildert Westerik vaak met tempera (tém-pera). Dat is de verf waarmee kunstenaars lang geleden werkten, toen je nog niet fluitend naar de winkel liep om een tubes olieverf te kopen. Temperaverf wordt een kunstenaar zelf gemaakt: een mengseltje van geklutst eigeel en pigment (gekleurd poeder). Als de eerste laag klaar is, laat hij de tempera drogen. Ondertussen werkt hij aan een ander schilderij. De tweede laag schildert Westerik met olieverf. Hij vindt dat werken in laagjes verf het mooist wordt.
Co Westerik, De visvrouw, 1951, olieverf en tempera op doek
Co Westerik, Plant plukken (1), 1987, olieverf en tempera op doek
Om zelf te doen Zin om zelf verf te maken? Bereid het voor met je meester of juf, vader of moeder. Wat je nodig hebt: -een ei -een beetje water -pigment (te koop in winkels met kunstschilderspullen) -azijn -2 jampotjes met deksel -oud plat bord -een pollepel -een kaasschaaf -een kwast met stevige haren Hoe je het maakt: -Breek een ei voorzichtig doormidden. Laat het eiwit tussen je vingers door lopen; houd het eigeel ondertussen voorzichtig in je hand. Vraag of een volwassene het voordoet als je niet weet hoe dat gaat.
Grassen in storm, 2001, olieverf, tempera en alkyd op paneel
-Prik met een schaar zachtjes in de eierdooier, die je in je in je hand houdt. -Laat het eigeel in een potje lopen (en gooi het vlies van het eigeel weg). -Doe net zoveel kraanwater in het potje als er eigeel is. -Voeg 2 druppels azijn toe. -Sluit het potje en schud flink. -Strooi nu een hoopje pigment op een plat bord. -In het midden maak je een kuiltje waarin je een beetje water giet. -Wrijf met de platte kant van een pollepel (houd hem dus horizontaal) het pigment door het water. Maak daarbij de beweging van een 8. -Haal met een kaasschaaf het gekleurde papje van de glasplaat en doe het in een potje. -Giet er net zoveel eimengsel bij als er pigmentpasta is. -Roer alles met een kwast met stevige haren door elkaar. -Nu heb je temperaverf! -Pas op: tempera bederft snel en gaat dan flink stinken!
Man in zonlicht, 1992, olieverf, tempera en alkyd op doek
Om te doen Draai je eens om naar het meisje of de jongen naast wie je zit in de klas. Bekijk met aandacht zijn/ haar ogen. Giechel eerst maar even. Maar kijk daarna écht. Zie je hoe ingewikkeld zo’n oog in elkaar zit en hoe mooi dat is? Maak er een tekening van.
Om te beleven Ga eens op een mooie dag in het gras liggen. Draai je op je zij en verbaas je over hoe groot die grassprieten zijn. Tuur op je rug naar de hemelsblauwe lucht en wees gelukkig dat je leeft.
Om over te filosoferen Stel dat jij kunstenaar was. Waar zouden jouw kunstwerken over gaan?
In het museum Binnenkort ga je met de klas naar het museum. Daar gaan we schilderijen bekijken van Co Westerik en er samen verhalen bij bedenken. We gaan ook zelf tekenen. Op een andere manier dan je gewend bent. Het onderwerp? Dat ben jij zelf. Met een vergrootglas bekijk je je eigen hand. Er is meer te zien dan je misschien dacht: poriën, plooitjes en sproetjes. Daar maak je een tekening over. Aan het einde van de les kun je altijd en overal een schilderij van Co Westerik herkennen.
t h c a r eerk
l e d Voor
Boeken en andere informatiebronnen over de kunstenaar Co Westerik • Tentoonstellingscatalogus Co Westerik. Overzichtstentoonstelling, Gemeentemuseum Den Haag, 2006, ISBN90-90209-95-6
• Fenna de Vries (samenst. en red.), Co Westerik. Grafiek, BnM Uitgevers, 2006, ISBN 90-77907-35-1
• Co Westerik - Ik wil het niet zien maar het moet (met film en al zijn schilderijen op DVD.
Met gedichten van Rutger Kopland, Nicolaas Matsier, Hans Tentije, Willem van Toorn, Leendert Witvliet), Uitg. Waanders, 2002, ISBN 90 400 8730 x www.westerik.nl ww.gemeentemuseum.nl www.wikipedia.nl
Lessuggesties voor ná de museumles 1) Tempera maken Zie in deze lees- en verteltekst de beschrijving bij: ‘om zelf te doen’.
2) Schilderen met tempera Nadat de kinderen in groepjes verschillende kleuren tempera hebben gemaakt, kunnen ze hierna gaan schilderen. Zorg dat de verf dun is (eventueel wat aanlengen met water). Laat de leerlingen in lagen werken. Dat wordt het mooist. Wel moet een laagje verf altijd droog zijn voordat er een nieuwe laag overheen wordt aangebracht. Temperaverf droogt gelukkig snel. Met tempera kun je schilderen op stevig op aquarelpapier. Maar het mooist en meest klassiek is het om op hout te schilderen. Bij houthandelaren zijn vaak gratis of heel voordelig kleine stukjes resthout te krijgen. Laat de kinderen voordat ze gaan schilderen eerst een laagje gesso aanbrengen met een kwast. Gesso is een witte onderlaag die nodig is om de verf goed te laten hechten (gesso is te koop bij winkels voor schilderbenodigdheden).
3) Verhalen schrijven Hogere groepen: Laat de kinderen naar aanleiding van afbeeldingen in de lees- en verteltekst, schilderijen die in hun hoofd zijn blijven hangen na de museumles, of platen uit een boek over Co Westerik een verhaal/opstel schrijven. Laat hen bedenken wat er net vóór de afbeelding op het schilderij gebeurde, wat er op het schilderij aan de hand is, en wat er daarna gebeurde.
t h c a r eerk
l e d Voor Lagere groepen:
Laat de kinderen naar aanleiding van afbeeldingen in de lees- en verteltekst of platen uit een boek over Co Westerik een verhaal hardop vertellen. De een begint met een stukje verhaal of zin, de ander gaat verder; zo de klas door totdat het klassenverhaal af is.
4) Gedichten schrijven De schilderijen van Co Westerik hebben veel dichters geïnspireerd tot het schrijven van gedichten. Geef de kinderen een afbeelding van een schilderij van Co Westerik en laat hen daarbij een ‘elfje’ schrijven. Een elfje schrijven Schrijf vijf regels onder elkaar – in totaal elf woorden die mooi zijn bij het schilderij: 1 woord, 2 woorden, 3 woorden, 4 woorden, 1 woord. Kijk maar hieronder, zo gaat het. Schrijf hier 1 woord Schrijf hier 2 woorden Schrijf hier 3 woorden Schrijf hier 4 woorden Schrijf hier 1 woord
oktober 2006 © Gemeentemuseum Den Haag afdeling Educatie Tekst: Jet van Overeem Productiebegeleiding: Arjenne Bouwknegt Vormgeving: Anneke van der Stelt, Rotterdam Deze lees- en verteltekst is ook te downloaden vanaf onze site: www.gemeentemuseum.nl
