Gemeente museum Den Haag
© Gemeentemuseum Den Haag afdeling Educatie september 2007 tekst: Andrea Freckmann vormgeving: Anne Blaak
KIJKWIJZER NIVEAU **
ORDRUPGAARD
Hoe je te werk gaat
De oprichter van de Ordrupgaard collectie is de Deen Wilhelm Hansen. Met een vooruitziende blik verzamelde hij Franse en Deense schilderijen op een moment dat deze nog lang niet zo bekend waren als nu.
De vragen van deze kijkwijzer zijn gegroepeerd per zaal. Het zaalnummer vind je bovenaan de wanden terug. De foto’s van de kunstwerken helpen je bij het vinden van het juiste schilderij. Een clipboard om op te schrijven en potlood kun je bij de infobalie in de hal lenen.
Zijn collectie dankt de naam aan het dorp Ordrup, aan de rand van Kopenhagen, waar Hansen een landhuis liet bouwen. Hij noemde zijn landgoed Ordrupgaard en het diende als een buitenverblijf en een onderkomen voor de schilderijenverzameling. Tegenwoordig is het een museum waar de collectie tentoon wordt gesteld.
INLEIDING
Over de tentoonstelling
Wij hopen dat je veel plezier zult hebben op de tentoonstelling!
1
WAAR GAAT HET OVER?
o o o o
______________________________________________ ______________________________________________
een kunstenaar die nu nog leeft een kunstenaar die niet meer leeft een onderwerp een periode
Heb je al eerder een tentoonstelling in een kunstmuseum bezocht? Zo ja, kruis aan waar het over ging een schrijf de titel op.
______________________________________________ ______________________________________________ ___________________________________________
______________________________________________ ______________________________________________
2 De titel van deze tentoonstelling is ‘Ordrupgaard’. Je zou kunnen denken dat het gaat over een kunstenaar, namelijk over de jonge man die je op het schilderij ziet. Maar dat klopt niet.
ZAAL 2
1 Er zit altijd een idee achter de opzet van een tentoonstelling. Het kan bijvoorbeeld gaan over
27 Valt de collectie Ordrupgaard bij jou in de smaak? Schrijf dan op welke schilder of schilderij je – in theorie- als start voor je eigen collectie mee naar huis zou willen nemen:
De antwoorden voor de volgende vragen kun je halen uit de zaaltekst naast het schilderij of uit de introductie ‘Over de tentoonstelling’ in je kijkwijzer.
Wie is de geportretteerde op het schilderij? ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ __________________________________________
Hoe komt men aan de titel van de tentoonstelling? ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ __________________________________________
25
2
SCHOOL VAN BARBIZON
26 Bekijk de volgende schilderijen.
ZAAL 6
In deze zaal zie je ter afronding van jouw rondgang schilderijen uit de collectie van het Gemeentemuseum.
ZAAL 5
Rond 1830 trokken kunstenaars vanuit Parijs naar het plattelandsdorpje Barbizon in het bos van Fontainebleau. Zij gingen daar in de open lucht schilderen. Het landschap was tot die tijd in Frankrijk vooral iets voor minder getalenteerde kunstenaars. In deze periode werd het juist HET onderwerp. Nog steeds heeft Barbizon voor kenners een magische klank. De woonhuizen van de kunstenaars (van de beroemde ‘School van Barbizon’) staan er nog. En er is nog steeds de oude herberg ‘Ganne’, waar de schilders elkaar troffen bij een eenvoudige maaltijd en een glas wijn.
Claude Joseph Vernet Schipbreuk op de kust, 1881
Johan Barthold Jongkind Afbraak van de Rue des Francs Burgeois St. Marcel, Quartier Mouffetard, Parijs, 1868
Gustave Courbet De rotsen bij Étretat, 1869
Gustave Courbet Molen bij brug over de bron van de Loue, 1863
De schilder ______________________________________ kan worden beschouwd als pionier van het ______________________________________. . Hij probeerde vooral het spel van licht en schaduw te vangen en het moment vast te houden. De schilder ______________________________________ hield van het ongetemde in de natuur en bracht de verf vaak met een paletmes aan op het doek.
Gustave Courbet De Golf, 1870
Bij de schilder ______________________________________ diende het landschap vooral als coulisse voor dramatische gebeurtenissen en verhalen.
3
24
SCHOOL VAN BARBIZON 3 Het feit dat je buiten gaat schilderen betekent nog niet dat je bij zonnig weer een vredig landschap schildert en bij buien de ongetemde natuur. De kunstenaars van Barbizon hadden ieder een eigen voorkeur voor een bepaald soort landschap. De sfeer van het schilderij was geen gevolg van weersomstandigheden.
25 Niet alleen Daumier keek met een knipoog om zich heen. Je ziet hier een ets van Pierre Bonnard. De honden hebben bijna menselijke trekken. Wat zou de situatie onder mensen zijn? Geef een karakterbeschrijving van de honden.
De zee sprak Gustave Courbet het meest aan, het thema paste bij zijn temperament. Wat sprak hem precies aan, volgens jou?
ZAAL 5
Pierre Bonnard Fontenay-aux-Roses, 1867 Le Cannet, 1947
ZAAL 14
Kabinet 8
_________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________ _______________________________________________
4 Ook Daubigny trok naar de Normandische kust. Dit grote doek bevestigde hij aan twee palen die stevig in de grond zaten. Hij schilderde de atmosferische grijze lucht en de zwaarte van de zee.
______________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________
Het verschil tussen lucht en zee ontstaat vooral door de toets (de manier waarop Daubigny de verf opbrengt). Geef een beschrijving hiervan.
__________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________
Lucht: _________________________________________________ _________________________________________________ ________________________________________________ Zee: __________________________________________ __________________________________________ __________________________________________ _______________________ ____________________________
Charles-François Daubigny Zeegezicht, 1874
23
4
SCHOOL VAN BARBIZON
Om naar kabinet 15 te gaan, loop je (links van het schilderij van Signac) naar de gang. Als je je dan omdraait zie je boven aan de muur de nummers van de kabinetten.
ZAAL 14
ZAAL 5
Kabinet 15
24 Aan het begin van de tentoonstelling zag je een schilderij van Honoré Daumier – ‘De worstelaars’. Hier kun je kennis maken met Daumier als tekenaar en karikaturist. Kies je favoriete tekening en schrijf de titel op. _______________________________________ 5 Dit vroege schilderij van Alfred Sisley verwijst naar de traditie van de ‘School van Barbizon’. Vaak zijn er wel mensen te zien maar ze zijn ondergeschikt aan het landschap.
____________________________________________________________
Alfred Sisley Laan met Kastanjes in La Celle-Saint Cloud, 1865
Op de volgende pagina zie je een schets van de compositie. Teken hierin de twee mannen van het schilderij. In jouw tekening moeten de twee mensen juist het belangrijkste onderwerp worden.
5
22
ZAAL 14
22 Het pointillisme is als artistieke stijl aan het einde van de 19de eeuw ontstaan. Pointillisten zetten even grote stipjes van zuivere kleuren naast elkaar. De kleuren ver mengen zich op het netvlies en vanaf een afstand vormen de stipjes op het doek de kleur die de schilder aan de onderwerpen wilde geven. Vaak werkten deze schilders met sterke kleurcontrasten, bijvoorbeeld met complementaire kleuren. In de kleurencirkel liggen complementaire kleuren recht tegenover elkaar. Geef een voorbeeld hiervan uit dit schilderij. _______________________________________________ _______________________________________________ _______________________________________________ _______________________________________________
23 Wat vind je van dit schilderij?
Paul Signac Cassis, Cap Lombard, Opus 196, 1889
o Ik vind het mooi, want ________________________________________________ _______________________________________________ o Ik vind het niet mooi, want ________________________________________________ _______________________________________________ Vincent van Gogh Tuin te Arles, 1888
21
6
SCHOOL VAN BARBIZON
ZAAL 14
ZAAL 5
21 Eén jaar voor zijn dood, maar liefst 58 jaar na zijn schilderij ‘Quai du Louvre’, hield Claude Monet zich niet meer met stadsgezichten bezig. Wat kun je zien? Maak een reeks met zelfstandige naamwoorden die je met dit schilderij associeert.
Claude Monet Glycines Giverny, 1925
_________________________________________________ Eugène Delacroix Ugolino en zijn zonen, 1860
_________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________
6 Hier zie je een voorbeeld van een genre dat vóór 1830 een onaantastbaar hoge status had – mythologische voorstellingen. Het verhaal van Ugolino en zijn zonen was een geliefd onderwerp: In de stad Pisa had Ugolino tweemaal een greep naar de macht gedaan. Met zijn drie zonen werd hij in een toren opgesloten, gedoemd om van honger om te komen.
_________________________________________________
Waaraan kun je zien dat er een drama gaande is? •
_________________________________________________
___________________________________________ __________________________________________
•
___________________________________________ __________________________________________
•
___________________________________________ __________________________________________
7
20
SCHOOL VAN BARBIZON
7 Honoré Daumier was vooral bekend als illustrator en karikaturist. Waar gaat het over? Kruis aan wat van toepassing is.
ZAAL 5
20 Monet was gefascineerd door dit uitzicht – de rustgevende koepel boven het bruisende leven op de Quai du Louvre. Van de directeur kreeg hij toestemming om op een balkon van Museum Het Louvre een reeks schilderijen te maken.
ZAAL 14
In deze zaal zie je werken uit de collectie Ordrupgaard evenals werken uit de collectie van het Gemeentemuseum. Je komt terecht in de zonnige sfeer en de heldere kleuren van de impressionisten.
Daumier o wilde laten zien hoe spannend zo’n worstelwedstrijd is. o wilde laten zien hoe atletisch de gestalte van een worstelaar is. o keek met een knipoog naar het vermaken van het volk. o anders, namelijk
Hij was goed op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen in de fotografie. Doordat de sluitertijden toen nog vrij lang waren, was het nog niet mogelijk om een scherpe foto van een bewegend object te maken. Monet verwerkte in zijn schilderij verschillende elementen van de fotografie en liet op die manier zien dat hij een modern schilder was.
__________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________________________
Beschrijf waaraan je in dit schilderij de invloed van de fotografie kunt zien. ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ _________________________________________________________________________
Caude Monet Quai du Louvre, 1867
_________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________
Honoré Daumier De Worstelaars, 1852
19
8
TROTS OP HET DEENSE VADERLAND
ZAAL 13
8 Welke motieven zou jij schilderen om te laten zien dat je trots bent op je eigen land?
9 Monumentale historische gebouwen tegen de achtergrond van het Deense landschap waren belangrijke motieven. Men filosofeerde over het Deense volkskarakter en legde een relatie tussen het Deense landschap en de aard van de Denen.
ZAAL 11
Vanaf 1830 begon Denemarken aan een nieuwe fase van economisch groei, gepaard aan romantisch–nationalistische gevoelens. Jonge kunstenaars waren er trots op om Deen te zijn en de traditionele reis naar Italië beschouwden ze niet langer als hoogtepunt in hun artistieke bestaan.
BEELDENTUIN
Hoe zou je naar aanleiding van dit schilderij het Deense volkskarakter beschrijven? Bedenk 5 bijvoeglijke naamwoorden. _________________________________________________
•
_______________________________________
_________________________________________________
•
_______________________________________
_________________________________________________
•
_______________________________________
_________________________________________________
Welk(e) land(en) zie je als je ‘eigen land’?
Augus Rodin De Denker, 1880 August Rodin Het Bronzen Tijdperk, 1876
________________________________________________ 19 Toen Rodin het beeld ‘Het Bronzen Tijdperk’ voor de eerste keer aan het publiek toonde, was de ophef groot. De sculptuur leek zo volmaakt en realistisch dat Rodin van fraude werd beschuldigd. Men dacht dat hij een model in gips had gegoten en hiervan en bronzen afgietsel had gemaakt. Aan de hand van foto’s moest Rodin aantonen dat hij eerlijk te werk was gegaan.
______________________________________ _____________________________________ _____________________________________
Met zijn beeld ‘De Denker’ had hij niet deze problemen. Noem twee dingen die dit latere werk minder realistisch maken.
_____________________________________ _____________________________________
•
___________________________________________________________________________________________________
•
___________________________________________________________________________________________________
P.C. Skovgaard Gezicht op het kasteel Frederiksborg, 1842
9
18
TROTS OP HET DEENSE VADERLAND
BEELDENTUIN
10 De schilder Lundbye koos niet voor historische gebouwen, maar voor een koeienstal als onderwerp. Het simpele realisme van zijn schilderijen werd in die tijd als schokkend ervaren. Hield hij soms minder van zijn vaderland dan andere schilders? Leg je antwoord uit.
ZAAL 11
ZAAL 13
Het idee van het landhuis Oordrupgaard begon met plannen voor een zomerhuis. Tijdens het bouwproces besloot het echtpaar Hansen om er permanent te gaan wonen en er ook hun schilderijenverzameling onder te brengen.
_________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________
18 De schilderijen hingen in een aparte aanbouw, maar ook in de studeerkamer, de ‘dameskamer’, de ‘Franse zaal’, kortom in het hele huis. Op de hele tentoonstelling wordt gebruik gemaakt van verschillende elementen om de intieme sfeer van het woonhuis op te roepen.
Johan Thomas Lundbye Koeienstal bij een boerderij, 1843 Johan Thomas Lundbye Koe (studie), 1843
Noem twee elementen uit de zalen die je al hebt bezocht. •
___________________________________________________________________________________________________
•
___________________________________________________________________________________________________
17
10
IMPRESSIONSME
TROTS OP HET DEENSE VADERLAND
ZAAL 12
ZAAL 11
11 Lundbye bracht ook een bezoek aan Nederland en bezocht in 1846 het Mauritshuis in Den Haag. Hier bewonderde hij de schilderkunst van een bekende Nederlandse schilder die hem tot het maken van deze studie inspireerde. Weet jij wie het was? Paulus _______________________________________________________________
12 Vilhelm Hammershøi was dé ontdekking in de Deense kunst rond 1900. Zijn vrouw was zijn favoriete model en zijn grote voorbeeld was de Nederlandse schilder Johannes Vermeer.
17 In tegenstelling tot de landschappen van Cézanne ontstonden de composities met baadsters niet in de open lucht maar in het atelier. Cézanne liet geen modellen in zijn atelier poseren, maar werkte naar aanleiding van oude schetsen die hij had gemaakt in het Louvre.
Hammershøi schilderde voornamelijk interieurs (de inrichting van huizen) en legde bijzondere nadruk op
Cézanne heeft de natuur rondom de baadsters bedacht. Staan de figuren in relatie tot hun omgeving?
Kruis aan wat van toepassing is. o het weergeven van mensen in hun huiselijke omgeving. o het licht dat wordt weerkaatst in de glans van de voorwerpen. o het geven van een goede indruk van de woonsituatie in Denemarken.
Paul Cézanne Baadsters, 1895
______________________________________________ ______________________________________________ ______________________________________________ ______________________________________________
Vilhelm Hammershøi Interieur met zittende vrouw, 1910
_____________________________________________
11
16
IMPRESSIONSME
TROTS OP HET DEENSE VADERLAND
13 De bijzondere sfeer in zijn schilderijen ontstaat door....(Kruis aan wat van toepassing is, meerdere antwoorden mogelijk.) o het kleurgebruik, want
15 Omdat de impressionisten ‘het moment’ wilden schilderen moesten zij vlug zijn in hun werkwijze. Als je geïnteresseerd bent in het zonlicht ‘s middags kun je natuurlijk niet tot in de schemering aan je onderwerp werken. De snelle werkwijze zie je terug in de toets. Leg dat uit.
ZAAL 11
ZAAL 12
Alfred Sisley Loods voor rivierboten (Brug in aanbouw), 1885
_______________________________________________________________________________________
o de compositie, want _________________________________________________________________________________________ o de toets (penseelstreek, wijze waarop de verf is opgezet), want _________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________________________
16 Vergelijk het schilderij met het schilderij van Sisley. Werkte Gauguin hier ook impressionistisch? o Ja, o Nee, want de kleur/toets/contour is Paul Gauguin Menselijk leed. De wijnoogst, 1888
_________________________________________________ _________________________________________________ _________________________________________________
Vilhelm Hammershøi Interieur met sofa, Strandgade 30, Kopenhagen
_______________________________________________
15
12
IMPRESSIONSME
IMPRESSIONSME Camille Pissaro Morgenlicht op de Rue SaintHonoré, Place du Theatre Français, 1898
ZAAL 12
Rond 1970 vulden exposities van levende meesters ieder jaar weer de zalen van het Palais des Champs-Elysées. Dat was de grote ‘Salon-tentoonstelling’. Een conservatieve jury waakte over onderwerpen en stijl van de kunstwerken.
ZAAL 12
R = refusée
Een weigering betekende een grote slag voor de kunstenaar. Zijn dromen over een succesvolle carrière kon hij in dat geval direct vergeten. Op de achterkant van het schilderij stond dan een R voor ‘refusée’(geweigerd). Aan verkoop viel niet meer te denken. Soms werden er zoveel inzendingen geweigerd dat men vreesde dat de kunstenaars in opstand zouden komen. In opdracht van de overheid werd daarom een alternatieve Salon georganiseerd, de ‘Salon des Refusées’. De impressionisten hadden allemaal de twijfelachtige eer om hieraan deel te nemen.
14 Het schilderij van Pissaro lijkt bijna op een snapshot. Het lijkt alsof hij er niet lang over na heeft gedacht wat er precies op moest staan. Dat was schandalig in die tijd, want bij een fatsoenlijk schilderij hoorde een goed thema, een doordachte compositie en een zorgvuldige afwerking van details. Pissaro overtrad met zijn banale onderwerp alle regels van de goede smaak. Hoe komt het dat het schilderij onafgewerkt toont, als een indruk van een vluchtig moment? Denk aan Kleurgebruik ______________________________________________________________________________________ Contourlijnen _____________________________________________________________________________________ Details _____________________________________________________________________________________________ Beelduitsnede______________________________________________________________________________________
Claude Monet De netten bij Pourville Gemeentemuseum, Den Haag
13
14
