8 m / t 6 p e o r g e j t n o o r k t s n k e e e t l t e e t r m e Mode Lees- en v
t h c a r eerk
l e d Voor
Meterslange slepen, glinsterende borduursels in goud en zilver, pastelkleurige baljaponnen met kostbaar kant uit de Belle Epoque. Kledingstukken uit de 18e tot en met 20ste eeuw geven een indruk van de hofcultuur uit vervlogen tijden. Achter elk kledingstuk gaat een verhaal schuil dat de regels van het Haagse hof blootlegt. Tussen wat hoorde en wat niet lag een scherpe scheidslijn en mode was hierin van groot belang. De hofdames droegen modieuze ontwerpen - precies de ‘juiste’- tijdens ontvangsten, diners, bals, inhuldigingen en huwelijksplechtigheden, maar ook in geval van rouw. Wat had een hofdame eigenlijk zoal te doen? Aan de hand van kledingstukken en hun verhalen komt de geschiedenis tot leven. De kinderen krijgen stalen van soorten stoffen om te voelen en om de namen te leren. Weet jij het verschil tussen fluweel, satijn en zijde? Hoe worden kant en borduursel eigenlijk gemaakt? Met zoveel pracht om je heen, krijg je vanzelf zin om te tekenen. Dat gaan we dan ook doen. Je eigen schets heb je trouwens hard nodig bij het tweede deel van de les. Dan is het tijd voor een eigen ontwerp in
u Muse
mlesb
g n i v j i r esch
stof. In tweetallen ontwerpen de kinderen zelf een kostuum met een knipoog naar vroeger. Met stoffen draperen ze een gewaad op elkaar. Aan het einde van de les klinkt er walsmuziek in de erezaal van het museum. De kinderen presenteren hun creaties in theatrale vorm, als ware het de start van een bal aan het hof. Na het bekijken van de adembenemende kostuums spelen de kinderen op school het ‘hoe hoorde het eigenlijk-spel’. Wie goed heeft opgelet, weet precies hoe het vroeger zat.
Lesdoelen
Kerndoelen
Praktische tips
• De leerlingen bekijken
• 1 NEDERLANDS >
• Deze lees- en vertel-
museum, dan kunt u de
en beschrijven historische
Mondeling taalonderwijs
tekst is bedoeld om naar
Bewaking of de Informa-
kostuums en verplaatsen
De leerlingen leren
eigen inzicht ter voorbe-
tiebalie in de hal vragen
zich aan de hand van
informatie te verwerven
reiding van de museumles
om tekenspullen. Zo kan
verhalen in de geschiede-
uit gesproken taal. Ze
te gebruiken. De inhoud
de wachttijd plezierig en
nis.
leren tevens die informa-
ervan is een aanvulling op
zinvol worden besteed.
tie, mondeling of schrifte-
de inhoud van de muse-
enkele begrippen in
lijk, gestructureerd weer
umles en valt hiermee
relatie tot kostuums.
te geven.
bewust slechts gedeelte-
• De leerlingen kennen • De leerlingen kunnen
• 12 NEDERLANDS >
lijk samen. U kunt deze
enkele globale verschillen
Taalbeschouwing, waaron-
tekst bijvoorbeeld voorle-
aangeven tussen kleding
der strategieën. De
zen, bespreken of als
in de 18de, de 19de en de
leerlingen verwerven een
inspiratie gebruiken voor
20ste eeuw.
adequate woordenschat
een andersoortige les.
en strategieën voor het
Voor groep 6 zult u dit
een schets van een
begrijpen van voor hen
materiaal uiteraard op een
kostuum naar beschou-
onbekende woorden.
andere manier kunnen
wing.
Onder ‘woordenschat’
gebruiken dan voor groep 8.
• De leerlingen maken
• De kinderen ontwer-
vallen ook begrippen die
• Ook treft u tot besluit
pen, door met losse
het leerlingen mogelijk
suggesties aan voor een
lappen textiel op het lijf te
maken over taal te
of meerdere les(sen) na
draperen, een kostuum
denken en te spreken.
het museumbezoek.
• 54 KUNSTZINNIGE
• Het is voor de kinderen
ORÏENTATIE
fijn om bij hun naam te
een vereenvoudigde wals
De leerlingen leren
worden aangesproken in
op walsmuziek.
beelden, taal, muziek, spel
het museum. Een naam-
en beweging te gebrui-
bordje op hun kleding
ken, om er gevoelens en
werkt goed.
voor een bal.
• De kinderen dansen
ervaringen mee uit te
• Het is prettig als u de
drukken en om er mee te
kinderen alvast zou willen
communiceren.
uitleggen dat kunstvoor-
• 55 KUNSTZINNIGE
werpen in een museum
ORÏENTATIE
niet aangeraakt mogen
De leerlingen leren op
worden.
eigen werk en dat van
• Het is mogelijk dat er
anderen te reflecteren.
tijdens de les andere
• 56 KUNSTZINNIGE
kostuums bekeken en
ORÏENTATIE
besproken worden dan
De leerlingen verwerven
afgebeeld staan in deze
enige kennis over en
lees- en verteltekst.
krijgen waardering voor
• Mocht het voorkomen
aspecten van cultureel
dat u met de kinderen
erfgoed.
ruim voor aanvang van de museumles arriveert in het
e d r Voo
n e g n i leerl Sinds wanneer een koning? Vergis je niet. Nederland had niet altijd al een koning of een koningin. We hebben nog niet eens 200 jaar een koningshuis. Het begon in 1813 met koning Willem I. Daarvoor is ons nog een poosje een koning opgedrongen door Frankrijk, dat in die tijd ons land bezette. Dat was de broer van de Franse keizer Napoleon. En daar weer voor hebben we eeuwenlang stadhouders gehad en was Nederland een republiek.
Koningin Beatrix
Koningin Beatrix en Nederland nu Nederland is een democratie. Dat betekent dat het volk de macht heeft. De bevolking kiest daarom om de vier jaar 150 volksvertegenwoordigers. Dit is de Tweede kamer. Die controleert of de
Om aan te vullen
regering het werk goed doet. De Koningin is het hoofd van de regering van Nederland, maar ze maakt zelf geen wetten. Dat doen de ministers samen met de Eerste en de Tweede Kamer. Je kunt een Koning of de Koningin niet kiezen. In Nederland wordt hij of zij opgevolgd door het oudste kind. Als Koningin Beatrix stopt als Koningin, dan wordt haar oudste zoon, Prins WillemAlexander, de volgende Koning.
De moeder van Koningin Beatrix is ………….......................................... De grootmoeder (oma) van Koningin Beatrix is ………….......................................... De echtgenoot van Koningin Beatrix is ………….......................................... De oudste zoon van Koningin Beatrix is ………….......................................... De oudste zus van Koningin Beatrix is ………….......................................... De oudste dochter van Prins Willem-Alexander is …………..........................................
Hofdames Hofdame van de koningin werd (en word) je niet zomaar. Het is een grote eer waar je voor gevraagd wordt. Van adel moet je sowieso zijn. Hofdames wonen in hun eigen kamers in het paleis. Zij beantwoorden brieven, helpen bij ontvangsten en gaan altijd mee met de officiële bezoeken van de koningin. Koningin Emma heeft twee hofdames gehad die tot aan haar dood trouw bij haar bleven, wel 50 jaar lang. Dat waren jonkvrouw Henriëtte van der Poll en Elise, baronnes van Ittersum. Trouwen deden zij niet. Als je dat toch wilde, kon je niet anders dan ontslag nemen. Hofdames waren er voor de koningin alleen.
Den Haag - hofstad Den Haag is een bijzondere stad. Al heel lang eigenlijk. Het was altijd al de woonplaats van stadhouders, koningen en koninginnen - het Hof. Nu nog woont Koningin Beatrix in Den Haag. Haar woonpaleis heet in Huis ten Bosch; haar werkpaleis Paleis Noordeinde. Ons land wordt vanuit Den Haag bestuurd door politici. Ook wonen en werken er ambassadeurs uit bijna alle landen ter wereld. Dat zijn vertegenwoordigers op hoog niveau. Al die machtige en rijke mensen in één stad hebben altijd al visites bij elkaar afgelegd en feesten gevierd. De meest sprookjeachtige bals.
Om over te filosoferen Wat vind jij bijzonder aan de stad Den Haag? En waarom?
Om te bedenken Wat doet een Hofdame zoal?
• wel/niet eten koken voor de koningin • wel/niet met de jas klaarstaan als de koningin uitgaat • wel/niet voor de kinderen van de koningin zorgen • wel/niet de koningin helpen met aankleden • wel/niet assisteren bij hoog bezoek van de koningin • wel/niet het bed van de koningin opmaken • wel/niet het zilver poetsen van de koningin • wel/niet meegaan met de koningin op reis • wel/niet brieven beantwoorden voor de koningin
Koningin Wilhelmina en haar hofdames, 1908
Om te herkennen Wat is het woonpaleis van Koningin Beatrix? Wat is het werkpaleis van Koningin Beatrix?
Paleis Noordeinde
…………………....................………………….................
Huis ten Bosch
…………………....................………………….................
Om over te discussiëren De meeste mensen in onze tijd dragen ‘confectie’. Dat is kleding die in heel grote series in fabrieken worden gemaakt. Meestal staan die fabrieken in Azië of Zuid-Amerika, waar de lonen laag zijn. Is het wel eerlijk dat wij in Europa onze kleren laten maken in lage-loon-landen? Foto: Barry Hullegie
Kleermakers De jurken die je op deze tentoonstelling ziet, kwamen niet uit een winkel. Ze zijn op bestelling en precies op maat gemaakt. De stoffen die ervoor werden gebruikt, waren duur. Het loon dat de naaisters en borduursters kregen juist heel laag. Als een avondjurk eenmaal een keer gedragen was, liet men die daarna soms een beetje veranderen. Dan leek het een andere jurk bij een volgend feest. Dat was goedkoper dan opnieuw stof bestellen.
Baljurken ’s Ochtends trekken wij kleren aan om ze pas voor het slapen gaan weer uit te doen. Een enkele keer doen we ’s avonds andere kleren aan voor een feestje. Dat was vroeger anders, tenminste als je tot de hoogste stand behoorde. Stel je voor, als je pech had moest je je wel vijf keer verkleden. Er bestond morgenkleding, visitekleding, late middagkleding, avondkleding en kleding voor naar een bal. Je moest precies weten wat je wel en niet hoorde te dragen, want iedereen lette op elkaar. Geen wonder dat hofdame Henriëtte van der Poll in 1880 verzuchtte: “ ’k zie vreselijk op tegen dat kleden en uitgaan in Den Haag.”
Twee lijfjes en twee rokbanen avondjapon (toilette decolletee). Brussel ? / Nederland, Ca. 1900 en ca. 1895. Gedragen door jkvr. Henriette van de Poll (1853-1946)
Een beetje bloot? Als je vroeger als dame naar een bal ging aan het Hof hoorde de halsuitsnijding van de baljurk laag te zijn. De hals was bloot, net als het decolleté (= het gebied vanaf de hals tot net boven de borsten). De dochter mocht minder van haar decolleté laten zien; de moeder juist iets meer. Dat hoorde zo bij de rijke mensen – het werd sjiek gevonden. In onze tijd is het eigenlijk bijna
Om over te fantaseren
omgekeerd. Koningin Beatrix vindt het juist helemaal niet keurig als je met een jurk met lage halsuitsnijding aan komt zetten in haar paleis. En er lopen juist veel ‘doorsnee mensen’ in de zomer behoorlijk bloot bij op straat.
Met wat voor soort japon of pak zou jij naar een bal van Prins Willem-Alexander en Prinses Máxima gaan?
Naar het museum Op de tentoonstelling in het Gemeentemuseum die je gaat bekijken, zie je baljaponnen, sjieke herenjassen, glinsterende borduursels en meterslange slepen. De expositie gaat over de kleren van mensen aan het Hof in de 18de tot en met de 20ste eeuw. Foto: Barry Hullegie
Je ziet er wat de deftigste mensen van Nederland zoal aanhadden als ze op visite of uit wandelen gingen, naar een bal in het paleis, te gast waren op een huwelijk of juist diep in de rouw. Een sprookjeswereld, maar wel één met strenge regels. Je hoorde er pas thuis als je van adel was of héél belangrijk. Maar deed je bijvoorbeeld de ‘verkeerde’ kleren aan, dan liep het niet goed af. Men keek je na, fluisterde achter je rug en na een poosje hoorde je er niet meer bij.
Om te weten Wat is waar? O De 18e eeuw duurt van 1700-1800 Foto: Barry Hullegie
O De 18e eeuw duurt van 1800-1900 O De 19e eeuw duurt van 1800-1900 O De 19de eeuw duurt van 1900-2000 O De 20ste eeuw duurt van 1900-2000 O De 20ste eeuw duurt van 2000-2100
Om over te discussiëren Als je op een feestje heel ander soort kleren aantrekt dan de anderen is het logisch dat er over je geroddeld wordt.
Om aan te vullen De moeder van Koningin Beatrix is Koningin Juliana De grootmoeder (oma) van Koningin Beatrix is koningin Wilhelmina De echtgenoot van Koningin Beatrix is Prins Claus De oudste zoon van Koningin Beatrix is Prins Willem-Alexander De oudste zus van Koningin Beatrix is Prinses Margriet De oudste dochter van Prins Willem-Alexander is Prinses Catharina-Amalia
Om te bedenken Wat doet een Hofdame zoal?
brieven beantwoorden voor de koningin
wel
meegaan met de koningin op reis-
wel
het zilver poetsen van de koningin
niet
het bed van de koningin opmaken
niet
assisteren bij hoog bezoek van de koningin
wel
de koningin helpen met aankleden
niet
voor de kinderen van de koningin zorgen
niet
met de jas klaarstaan als de koningin uit gaat
wel
eten koken voor de koningin
niet
Antwoorden
e l e d r o o V
t h c a erkr
t h c a r eerk
l e d Voor
Lessuggesties voor ná de museumles • Speel het ‘hoe hoorde
kinderen het moeilijk
voor soort
het eigenlijk’-spel
vinden een figuur ten
stoffen het ontwerp moet
Wie tijdens de museumles
voeten uit te tekenen, laat
worden uitgevoerd.
goed heeft opgelet,
hen dan een ‘draadfiguur’
weet precies hoe het
tekenen die als kapstok
• Collage: mijn stijl
vroeger zat. Door middel
kan dienen. De kinderen
De kinderen knippen
van quizvragen wordt
stellen zich een lichaam
uit modetijdschriften de
datgene wat de kinderen
voor gemaakt van
kleding die zij mooi vinden
geleerd hebben tijdens de
ijzerdraadjes die precies
en verwerken deze tot een
museumles teruggevraagd.
door het midden van de
collage. Hierbij denken zij
Het spel kan individueel
ledematen en de romp
bewust na over compositie
of in tweetallen worden
lopen. Deze lijnen tekenen
en kleur. Wat plak ik waar?
gespeeld. Wie of welk team
ze – bij voorkeur niet
Wat kan over elkaar heen?
haalt de meeste punten?
pietepeuterig. Hier
Wat moet groot of juist
overheen kunnen
klein? Scheef of recht?
vervolgens de
Welke kleuren passen
feestkleding
kledingstukken getekend
goed bij elkaar? Het moet
Met wat voor soort japon
worden. De
er aantrekkelijk uitzien.
of pak zou jij naar een bal
ontwerptekening kan
van Prins Willem-Alexander
worden aangevuld met
en Prinses Máxima gaan?
stukjes stof - stalen - die
Laat je inspireren door
De leerlingen maken
aan de zijkant worden
de 18de eeuw. Iedere
hiervan een tekening met
geplakt. Hiermee geeft
modieuze dame had er
kleurpotlood. Als de
een ontwerper aan in wat
een en iedere charmante
• Om te ontwerpen:
• Maak een waaier
heer ga er wel eens één cadeau. Maak een ontwerp hiervoor. De kinderen tekenen een waaier (in uitgevouwen stand) op ware grootte op stevig papier. Teken eventueel een voorbeeld op het bord. De mogelijkheden zijn talloos: tekenmaterialen, collagetechniek of schildersmaterialen. Bloemmotieven, abstracte versieringen? Daarna in plooien vouwen en aan één kant de plooien samendrukken en verlijmen. Mooi afwerken als ‘greep’ met bijvoorbeeld sitspapier of textiel.
t h c a erkr
e l e d r o o V
Kinderboeken en websites over mode/kostuumgeschiedenis, Nederlandse geschiedenis en het koninklijk huis • • •
www.cultuurwijs.nl, bij het thema ‘mode’. Georgette Koning, Mode, uitg. Van Goor & zonen, 2006, ISBN 9789000037162 Serie van uitgeverij Ars Scribendi over Mode in de 20ste eeuw, beschikbaar zijn de volgende delen: -Mode 1900-1920, ISBN: 9054957271 (9789054957270) -Mode 1920-1940, ISBN: 9054957212 (9789054957218) -Mode 1940-1960, ISBN: 9054957158 (9789054957157) -Mode 1960-1970, ISBN: 9054957093 (9789054957096) -Mode 1970-1980, ISBN: 9054957034 (9789054957034) -Mode 1980-2000, ISBN: 9054956976 (9789054956976
• • • •
www.koninklijkhuis.nl (met speciaal gedeelte voor kinderen) J. Blokker en B. Blokker, Het vooroudergevoel (schoolplaten van Ising), uitg. Contact, ISBN10: 9025426271, ISBN13: 9789025426279 Peter van der Vorst, Paleisgeheimen, uitg. Moon, 2007, ISBN10: 9048800226 | ISBN13: 9789048800223 H. Ulrich, E. van der Walle, De geschiedenis van Nederland. Wat iedereen over de vaderlandse geschiedenis moet weten, uitg. Unieboek, ISBN 10: 9000036224, ISBN13: 9789000036226
© Gemeentemuseum Den Haag, afdeling Educatie tekst: Jet van Overeem vormgeving : Anne Blaak, afdeling Fotografie & Vormgeving september 2007 Deze lees- en verteltekst is ook te downloaden vanaf onze site: www.gemeentemuseum.nl Ook handig in het geval u in de klas beschikt over een smartboard.
