ALLEMAAL AAN TAFEL! LEES- EN VERTELTEKST GROEP 4 & 5
VOOR DE LEERKRACHT Pieter de la Croix, Etend gezelschap in een interieur, 1769
MUSEUMLESBESCHRIJVING Eten doen we elke dag, maar niet in alle huizen gaan de mensen op dezelfde manier aan tafel. Aan tafel gaan is door de eeuwen heen flink veranderd. In elke periode zijn er behoorlijke verschillen geweest tussen de tafelgewoonten van rijke en arme burgers. De Aristocratie heeft zich altijd omringd door de meest prachtige vormgeving, uitgevoerd in exclusieve en peperdure materialen. Tijdens de Tentoonstelling Nederland Dineert in het Gemeentemuseum Den Haag maken de kinderen kennis met deze weelde. De kinderen laten zich tijdens de les inspireren door vormgeving, beeldhouwkunst en fotografie.
Plaatje voorkant: Margriet Heymans, illustratie uit Allemaal aan tafel
Bij ieder aspect van de eetcultuur dat de kinderen tijdens de les ontdekken, horen speelse lesactiviteiten. Zo maken de kinderen op ontspannen wijze kennis met erfgoed en kunst in het museum. De les zal zich richten op aspecten van vormgeving en functionaliteit, maar ook op het sociale aspect van de Nederlandse tafelcultuur. De objecten in de tentoonstelling zijn aanleiding om ervaringen te delen over de maaltijd als moment om samen te komen en kennis te maken met verschillende eetgewoonten in de huiselijke omgeving.
LESDOELEN
KERNDOELEN
Sluit aan bij: kerndoelen Kunstzinnige oriëntatie, Oriëntatie op jezelf en de wereld: Mens en samenleving, Natuur en techniek, Tijd
1 NEDERLANDS
De Kinderen: Delen hun ervaringen met eten en eetcultuur. Ontdekken dat bij verschillende culturen en milieus eigen tafel gewoontes horen. Gebruiken begrippen die passen bij verschil lende tafelculturen en ontdekken de functie van etiquette. Maken kennis met tafelcultuur door de eeuwen heen. Leggen relaties tussen vorm, functie en materiaalgebruik van produc ten. Ontwerpen patronen voor een decoratief servies. Ontdekken eeuwen oude vouwtechnieken
MONDELING TAALONDERWIJS De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die informatie, mondeling of schriftelijk, gestruc tureerd weer te geven.
12 NEDERLANDS TAALBESCHOUWING, W.O STRATEGIEËN De leerlingen verwerven een adequate woorden schat en strategieën voor het begrijpen van voor hen onbekende woorden. Onder ‘woor denschat’ vallen ook begrippen die het leerlingen mogelijk maken over taal te denken en te spreken.
37 MENS EN SAMENLEVING De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen.
38 MENS EN SAMENLEVING De leerlingen leren respectvol om te gaan met diversiteit binnen de samenleving.
44 MENS EN SAMENLEVING Deze lees- en verteltekst is ook te downloaden vanaf onze site: gemeentemuseum.nl Ook handig in het geval u in de klas beschikt over een digitaal schoolbord/smartboard.
De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de wer king, de vorm en het materiaalgebruik.
PRAKTISCHE TIPS 51 MENS EN SAMENLEVING De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.
54 KUNSTZINNIGE ORÏENTATIE De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communi ceren.
55 KUNSTZINNIGE ORÏENTATIE De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren.
56 KUNSTZINNIGE ORÏENTATIE De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed.
Deze lees- en vertel tekst is bedoeld om naar eigen inzicht ter voorbe reiding van de museumles te gebruiken. De inhoud ervan is een aanvulling op de inhoud van de muse umles en valt hiermee bewust slechts gedeelte lijk samen. U kunt deze tekst bijvoorbeeld voorlezen, bespreken of als inspiratie gebruiken voor een andersoortige les. Het is voor de kinderen fijn om bij hun naam te worden aangesproken in het museum. Een naam bordje op hun kleding werkt goed. Het is prettig als u de kinderen alvast zou willen uitleggen dat kunstvoor werpen in een museum niet aangeraakt mogen worden. Mocht het voorkomen dat u met de kinderen ruim voor aanvang van de museumles arriveert in het museum, dan kunt u de Bewaking of de Infor matiebalie in de hal vragen om tekenspullen. Zo kan de wachttijd plezierig en zinvol worden besteed. Het is toegestaan om tijdens de museumles foto’s van uw leerlingen te maken – zónder flits/ statief. Het museum is voor de meeste kinderen een onbekende omgeving. Hoewel onze docenten didactisch zeer vaardig zijn, waarderen zij het als u leerlingen tijdens de les ook aanspreekt op even tueel ongewenst gedrag.
VOOR DE LEERLING AAN TAFEL! Warm eten doen we elke avond. Heel soms met een bord op schoot, maar meestal zittend aan tafel. Soms wordt er snel gegeten, omdat je daarna naar de sportclub moet, maar soms duurt het avondeten heel lang. Zeker als grote mensen ‘gezellig’ samen gaan eten. Dan kunnen de kinderen niet wachten tot ze weer van tafel mogen. Al sinds heel lang geleden vinden mensen het leuk om familie of vrienden thuis uit te nodigen om samen te eten. Op zo’n avond werden de mooiste borden van het huis bij elkaar gezocht en netjes op tafel gezet. Aan tafel eten is goed voor twee dingen: Je vult je energie weer aan na een dag leren op school en spelen, en het is een fijn moment om aan anderen te vertellen wat je die dag hebt gedaan en om te luisteren naar wat anderen die dag hebben meegemaakt.
OM OVER TE VERTELLEN Wordt er bij jou thuis ook gepraat tijdens het eten? Waarover praten jullie tijdens het eten?
OM TE BEDENKEN Wat gebruik je allemaal bij het koken? Wat gebruik je allemaal bij het eten?
Jacob de Vos Willemszn., Gerrit mag niet mede aan de tafel eeten, uit de getekende dagboekjes voor zijn kinderen, 1803-1809
Binnenkort ga je met je klas naar het museum. In een museum vind je allerlei kunstwerken die mensen mooi of bijzonder vinden, zoals schilderijen en ook beelden. In de museumles die jij gaat doen, kijken we naar bijzondere spullen die te maken hebben met eten en aan tafel gaan. Je kunt misschien wel bedenken waarom een knap schilderij in een museum hangt, maar waarom kun je in een museum ook naar borden, kopjes, messen en vorken kijken?
Bijna alles in huis en in de klas is ooit door mensen gemaakt. Van sommige dingen die zijn bedacht zijn er heel veel, zoals het potlood waarmee je schrijft en tekent, daar zijn er zoveel van in de wereld dat we ze niet eens meer kunnen tellen. Van sommige spullen zijn er helemaal niet veel meer. Zo is het ook met de serviezen die je in het museum gaat zien, sommige daarvan zijn wel 400 jaar oud, en er is nog nooit een kopje of schoteltje van gebroken. We gaan natuurlijk niet alleen maar kijken naar deze kunstwerken, we gaan vooral ook spelletjes doen en natuurlijk zelf tekenen en schilderen.
FEESTMAAL RONDPRAAT In het museum zullen de kinderen bijzondere kunstwerken zien. Het museum is hier erg trots op. Heb jij iets waar je erg trots op bent?
Tijd om aan tafel te gaan. Naast wie ga je zitten? Als je maar met zijn drieën of vieren eet is dat niet zo moeilijk. Je zoekt gewoon een lege stoel en… hup je gaat lekker zitten. Toen de burgermeester van Amsterdam, meneer Huydekooper, in 1672 een maaltijd moest verzorgen voor de bruiloft van zijn dochter schrok hij zich rot. Op de gastenlijst stonden wel 86 volwassenen en 17 kinderen. Hoe moesten die allemaal een plekje vinden aan tafel, waarbij ze ook nog eens naast iemand zaten die ze aardig zouden vinden?
GAAN STAAN ALS JE
Hij bedacht een slimme oplossing. Op papier maakte hij een tekening van de tafel van bovenaf, een plattegrond, hierop tekende hij alle stoelen en op de stoelen schreef hij de namen van alle gasten. Bram was verliefd op Maaike, dus die gaf hij op zijn plattegrond een plekje naast elkaar. Maar Frans deed vaak onaardig tegen Wim dus die kregen juist een plekje ver bij elkaar vandaan. Het bruidspaar kreeg de mooiste plek, naast de openhaard. En hijzelf? Hij schreef zijn naam precies in het midden van de tafel, van daaruit kon hij alle 103 gasten zien en toespreken. Op de dag van de bruiloft liet hij zijn bediende met de mooiste en sierlijkste letters de namen van alle gasten op kaartjes schrijven. De kaartjes werden op de borden gezet en alle gasten konden zelf zien waar ze die avond zouden zitten. Zo vond hij voor
Thuis een eettafel hebt. Spruitjes lust. Thuis in de keuken eet. Thuis in de woonkamer eet. Weleens in een restaurant hebt gegeten. Elke dag een toetje eet. Voor de televisie eet. Soms je bord niet leeg eet. Vanmorgen ontbijt hebt gehad.
al zijn gasten een gezellig plekje. Tot op de dag van vandaag, op de eerste schooldag, maken meesters en juffen een plattegrond van de klas en schrijven zij met prachtige letters de namen van alle kinderen op kaartjes, zodat iedereen een leuk plekje kan vinden. Net zoals die oude meneer Huydekooper deed, best slim.
VOOR DE LEERKRACHT LESSUGGESTIES
VOOR NÁ DE MUSEUMLES Klassen-etiquette-regel-boek In het kinderkunstboek maken de kinderen kennis met Graaf Jan, hij is op zoek naar een meisje met goede tafelmanieren. Deel vellen a4 papier uit. Laat de kinderen 1 á 2 voorbeelden opschrijven van wat zij heel beleefd en ook juist onbeleefd vinden tijdens de overblijf. Hierbij kunnen zij een tekening maken. Bundel de bladen tot een klassen-etiquette-regel-boek. Een tafel om van te smullen Laat de kinderen van klei een bord vormgeven. Bespreek vooraf de eigenschappen van een bord en noteer de belangrijkste karakteristieken op het digibord. Laat de kinderen nadenken over verschillende elementen van een avondmaltijd en
inventariseer verschillende ideeën (gezond, lekker, vies, zoet, etc.). Als de borden klaar zijn gaan de kinderen een maaltijd voor hun bord vormgeven van klei. Laat de klei drogen. In een volgende les beschilderen de kinderen het eten, zo wordt dit een vrolijk en kleurrijk geheel. Zoek een mooie plek in het lokaal waar dit feestmaal bij elkaar te bewonderen is. Aan tafel! groepjesspel Knip de kaartjes uit en deel ze op willekeurige wijze uit aan de kinderen in de klas. Laat de kinderen rondlopen en snel groepjes maken van dezelfde kleur. Het eerste kleurgroepje dat compleet is (bord, beker, lepel, mes & vork) steekt hun hand op en zegt Aan tafel!
! wit lepel
rood lepel
blauw lepel
wit mes
rood mes
blauw mes
wit vork
rood vork
blauw vork
wit bord
rood bord
blauw bord
wit beker
rood beker
blauw beker
geel lepel
paars lepel
groen lepel
geel mes
paars mes
groen mes
geel vork
paars vork
groen vork
geel bord
paars bord
groen bord
geel beker
paars beker
groen beker
VOOR DE LEERKRACHT Koekjes voor graaf Jan Het is heel leuk voor kinderen om te leren hoe ze zelf koekjes kunnen maken. Het deeg is makkelijk te kneden, de kinderen kunnen hiermee koekjes in mooie vormen maken. Vraag een ouder om de koekjes op school of thuis af te bakken en eet ze aan het eind van de dag samen op. • 500 gram bloem • 300 gram boter • 200 gram witte basterd suiker • mespunt zout • (rozijnen) • Elk tafelgroepje een mengkom • Bakpapier Bereidingswijze: Zet vooraf voor elk tafelgroepje de juiste hoeveelheid ingrediënten klaar, zorg voor frisse tafeltjes. De kinderen mengen de bloem, suiker en het zout in de kom. Voeg daarna de boter in kleine stukjes toe. Kneed, om en om, de boter met de vingertoppen door de bloem en suiker tot dit tot een grote bal kan worden gekneed.
Laat de kinderen het deeg in gelijke stukken verdelen. Hiervan maakt ieder zijn eigen koekjes van ongeveer 1 cm dik. Leg de koekjes per groepje op bakpapier. Bak de koekjes 20 minuten op 160 graden. Heerlijk!
KINDERBOEKEN
OVER ETEN EN KUNST • • • • • •
Kook jij of kook ik, M. Letterie, AVI M4, Uitg. Zwijsen, ISBN 9789048706501 Oma verdacht, M. van Hooft, uitg. Uitgeversmaatschappij Holland, ISBN 9789025111472 Een middeleeuws feestmaal, Aliki, uitg. De Vries-Brouwers, 9789061742746 Kunst in de kijker, C. d’Harcourt, ISBN 90-5637-375-7 Wat je maar wilt…, R. Ingpen en K. Westerlund, uitg. De Vier Windstreken, 2014, ISBN 9789051163605 De snor van Dali, G. Komrij, uitg. Waanders, 2005, ISBN 9040090750
• •
A is van appel. Een kunst ABC, W. Pijbes, uitg. Lemniscaat , 2004, ISBN 10: 9056375946 | ISBN13: 9789056375942 Is beter nog ver? W. de Doncker, uitg. Lannoo, 2010, ISBN 9789020991406
Het Gemeentemuseum Den Haag & Uitgeverij Leopold brengen sinds 2010 kunstboeken voor kinderen uit. Deze reeks onderscheidt zich doordat het zelfstandige inspirerende prentenboeken en jeugdromans zijn in relatie tot onze tentoonstel lingen en collecties, en geen traditioneel-educatieve uitgaven. Voor jonge kinderen zijn de volgende titels verschenen: • Allemaal aan tafel! van Rinderd Kromhout en Margriet Heymans • Holland op z’n mooist – Op reis met de Haagse School, Charlotte Dematons • Puzemuze, of op weg naar Rothko van Wim Hofman • Coco of het kleine zwarte jurkje van Annemarie van Haeringen. Dit boek werd bekroond met een Zilveren Penseel 2014 • Edith en Egon Schiele van Harriët van Reek • Een zondag met Caillebotte van Ingrid Godon en Toon Tellegen • Delfts blauw - Een vaas voor de prinses van Ingrid en Dieter Schubert • Calder - De draad van Alexander van Sieb Posthuma • Nacht in het poppenhuis van Thé Tjong-Khing en Anna Woltz • Ensor - De grote maskerade van Marije Tolman • Keepvogel en Kijkvogel - In het spoor van Mondriaan van Wouter van Reek. Dit boek werd bekroond met een Zilveren Griffel 2012, de internationale illustratieprijs De Gouden Appel en een Vlag & Wimpel. • Meneer Kandinsky was een schilder van Daan Remmerts de Vries. Dit boek werd bekroond met een Zilveren Griffel 2011. Oktober 2015 © Gemeentemuseum Den Haag afdeling Educatie Tekst: Joep Overtoom Vormgeving: Afdeling Foto & Vorm Gemeentemuseum Den Haag
Deze lees- en verteltekst is ook te downloaden vanaf onze site: www.gemeentemuseum.nl
