8 m / t 6 p e o r g n e g n i d t n s é k é e t n l e e t d r n e v n e Duize Lees
Voor
t h c a r erk
de le
Deze cultureel erfgoedles sluit aan bij de schoolvakken Beeldende Oriëntatie en Oriëntatie op Mens en Wereld. Met behulp van voorwerpen van keramiek wordt tijdens deze les een episode uit de vaderlandse geschiedenis belicht en gaan de kinderen ook zelf kunstzinnig aan het werk. Ze bekijken Delfts aardewerk en Aziatisch porselein en richten zelf een vitrine in met keramiek. Wie wist er eigenlijk dat ons beroemde Delfts Blauw is begonnen als imitatie van Aziatisch porselein? En dat Azië daarna op zijn beurt Nederland ging nadoen? Hoe zit dat precies? Dat leren de leerlingen bij deze museumles. Ongeveer 400 jaar geleden werd de VOC, de Verenigde Oost-Indische Compagnie, opgericht. Dat was toen een van grootste handelsbedrijven, met een vloot van wel duizend schepen. Scheepsladingen met Chinees porselein werden teruggebracht. Plotseling wilde iedereen Oosters porselein. Het was een rage. Delft deed
g
Mus
s e l m u e
in v j i r h besc
er alles aan om het Chinese porselein na te bootsen! Vervolgens werd Delfts Blauw heel populair en begonnen de Chinezen dit weer na te maken. In het Museumatelier worden de kinderen verdeeld in groepjes en krijgen ze een themaopdracht voor het inrichten van een vitrine. De kinderen zijn vanaf dan museummedewerkers. In de leskisten zit nieuw Aziatisch en Delfts serviesgoed, waaruit een keuze kan worden gemaakt. Welke bijschriften horen erbij? Goed opletten dus. Speciaal voor deze museumles zijn zes vitrines ontworpen en vervaardigd. Ze lijken in het klein precies op de grote museumvitrines van Berlage. Aan het einde van de les vertellen de kinderen waarom ze hun vitrine juist zo hebben ingericht.
Lesdoelen • De leerlingen bekijken
Kerndoelen
Praktische tips • Deze lees- en
dat u met de kinderen ruim
Delfts blauw en Aziatisch
Mondeling taalonderwijs
verteltekst is bedoeld om
voor aanvang van de
porselein en vergelijken
De leerlingen leren
naar eigen inzicht ter
museumles arriveert in het
verschillende soorten
informatie te verwerven uit
voorbereiding van de
museum, dan kunt u de
voorwerpen en
gesproken taal. Ze leren
museumles te gebruiken.
Bewaking of de
versieringen met elkaar.
tevens die informatie,
De inhoud ervan is een
Informatiebalie in de hal
• De leerlingen kunnen
mondeling of schriftelijk,
aanvulling op de inhoud
vragen om tekenspullen.
iets vertellen over het
gestructureerd weer te
van de museumles en valt
Zo kan de wachttijd
historische verband tussen
geven.
hiermee bewust niet
plezierig en zinvol worden
Aziatisch porselein en
52 ORÏENTATIE OP
samen. U kunt deze tekst
besteed.
Delfts aardewerk.
JEZELF EN DE WERELD >
bijvoorbeeld (gedeeltelijk)
• De leerlingen weten
Tijd
voorlezen, laten lezen,
globaal wat de Verenigde
De leerlingen leren over
bespreken of als inspiratie
Oost-Indische Compagnie
kenmerkende aspecten van
gebruiken voor een
(VOC) is.
de volgende tijdvakken:
andersoortige les. Voor
• De leerlingen kennen
jagers en boeren; Grieken
groep 6 zult u dit materiaal
het verschil tussen: imitatie
en Romeinen; monniken en
uiteraard op een andere
en inspiratie.
ridders; steden en staten;
manier kunnen gebruiken
• De leerlingen maken
ontdekkers en hervormers;
dan voor groep 8.
een ontwerptekening voor
regenten en vorsten;
een versieringsmotief.
pruiken en revoluties;
• Ook treft u tot besluit
• De leerlingen richten
burgers en stoommachines;
meerdere les(sen) na het
aan de hand van een
wereldoorlogen en
museumbezoek.
opdracht zelf een vitrine
holocaust; televisie en
in met blauw gedecoreerd
computer.
• Het is voor de kinderen
aardewerk en plaatsen
54 KUNSTZINNIGE
worden aangesproken in
bijschriften bij de
ORÏENTATIE
het museum. Een
voorwerpen.
De leerlingen leren beelden,
naambordje op hun kleding
taal, muziek, spel en
werkt goed.
beweging te gebruiken, om
• Het is prettig als u de
1 NEDERLANDS >
er gevoelens en ervaringen
suggesties aan voor een of
fijn om bij hun naam te
kinderen alvast zou willen
mee uit te drukken en om
uitleggen dat
er mee te communiceren.
kunstvoorwerpen in een
55 KUNSTZINNIGE
museum niet aangeraakt
ORÏENTATIE
mogen worden.
De leerlingen leren op
• De inrichting van het
eigen werk en dat van
museum is aan wisselingen
anderen te reflecteren.
onderhevig. Daardoor kan
56 KUNSTZINNIGE
het voorkomen dat er
ORÏENTATIE
tijdens de museumles
De leerlingen verwerven
andere voorwerpen worden
enige kennis over en
behandeld dan in deze
krijgen waardering voor
lees- en verteltekst
aspecten van cultureel
afgebeeld staan.
erfgoed.
• Mocht het voorkomen
e d r Voo
n e g n i leerl Spullen? overal! Iedereen heeft spullen. In de meeste kamers staan afgezien van meubels ook kleinere dingen, zoals lampen, een vaas of een plantenpot. In iedere keuken zijn wel serviesgoed, glazen, en pannen te vinden. In een badkamer staan natuurlijk weer heel andere dingen dan in een slaapkamer. Dit alles noemen we gebruiksvoorwerpen – spullen die we gebruiken in het dagelijks leven en die dus een praktisch doel hebben. Er zijn ook dingen die je maar af en toe gebruikt, bijvoorbeeld bij speciale gelegenheden. Denk maar aan een extra mooi servies dat alleen met Kerst of bij het Suikerfeest uit de kast komt. Of voorwerpen die je helemaal niet voor iets praktisch kunt gebruiken. Denk maar aan beeldjes van porselein die in een vitrine (=kast met glazen deuren) staan. Dat noemen we siervoorwerpen. Je kunt er eigenlijk alleen maar naar kijken. Ze zijn om van te genieten en een beetje om mee te pronken als er bezoek is. Mensen kiezen siervoorwerpen met veel zorg uit. Je wilt het idee hebben dat je niets mooiers had kunnen vinden en dat je er nog lang blij mee zult zijn. Gelukkig is er voor iedere smaak wel iets. De een houdt van romantisch en kiest dingen die met bloemen zijn versierd, een ander houdt juist van chique en vindt decoraties in goudkleur mooi en weer iemand anders wil juist helemaal geen versiering en kijkt het liefst naar dingen die eenvoudig van vorm zijn.
Bloempot met onderschotel, A. Copier, 1928, geperst glas
Om te inventariseren
Bedenk steeds 3 voorwerpen die je mooi en niet mooi vindt: thuis en op school
bij mij thuis
bij mij op school
mooi
niet mooi
mooi
niet mooi
1.
1.
1.
1.
2.
2.
2.
2.
3.
3.
3.
3
Toch zijn voorwerpen méér dan handig of mooi. Er zitten herinneringen en verhalen aan vast.
om over te discussiëren Mensen zeggen wel eens: over
Vaak is dat het belangrijkst voor
smaak valt niet twisten
mensen. “Dat vaasje is nog van
(te discussiëren).
mijn oma geweest, die schaal heb ik gekocht in de Soek (markt) in
Ben je het daar mee eens? Waarom wel of niet?
Marokko en met dat poppenserviesje speelde ik toen ik klein was.” Aan sommige spullen in huis ben je gehecht. Daarom is het vervelend dat siervoorwerpen meestal kwetsbaar zijn. Als er thuis iets stuk gaat is dat vaak net dat ding waar jij dol op was. En … weg is weg, zeker als het om iets ouds gaat. Dat ene ding vind je nooit meer terug. Dat is waarom een museum voorzichtig omgaat met dingen. In musea worden voorwerpen bewaard zodat jij en later ook jouw kleinkinderen ze kunnen bekijken.
Lamp ‘Tahiti’, Ettore Sottsass, memphis, 1981, metaal
Om zelf te ontwerpen? Stel dat je een theepot wilt ontwerpen. Waar moet je dan als ontwerper op letten?
Handig en mooi mooi en ook handig?
Schrijf dit eerst in trefwoorden op. Daarna maak je je ontwerp op papier.
Een gebruiksvoorwerp kan ook een siervoorwerp zijn. Handig en mooi tegelijk – dat is pas ideaal. Degene
Om een theepot te kunnen gebruiken
die daarvoor kan zorgen is de ontwerper. Je zou het
is dit allemaal nodig:
bijna vergeten, maar ieder voorwerp is ooit door iemand bedacht! Het ontwerpen van voorwerpen
• Een tuit om mee te schenken;
noem je toegepaste kunst. Een ontwerper let op
•
het doel van een voorwerp– het moet geschikt zijn
•
om te gebruiken. Ook moet het er aantrekkelijk
•
uitzien. Vroeger werden alle voorwerpen met de hand
•
gemaakt door ambachtslui. Door de uitvinding van machines in de 19e eeuw worden nu meeste dingen in fabrieken gemaakt.
Zo wordt de theepot mooi om te zien. Vul in: • waar van gemaakt? • welke kleur? • hoe versierd? • wat voor vorm? • wat nog meer? Schetsontwerp voor een theepot
Om over te filosoferen In rijke landen kopen de mensen véél en vaak. Ook gooien ze snel spullen weer weg. Wat zijn de nadelen van steeds maar nieuwe dingen kopen en oude wegdoen? Kun je ook voordelen verzinnen?
Drinkglas met decoratie in de vorm van een dolfijn, 1865-1950, glas, bladgoud
Naar het museum In het Gemeentemuseum worden vele duizenden voorwerpen bewaard. Alle sier- en gebruiksvoorwerpen staan achter glas in een vitrine of worden bewaard in het depot (de opslag). Binnenkort komen jullie met de klas naar het museum voor de les ‘Duizend en één dingen’. Er is hier zoveel te zien dat we moeten kiezen. Daarom gaat het tijdens deze les om voorwerpen van keramiek en dan speciaal Delfts blauw en porselein uit Azië. Daar hebben we heel veel van. Je gaat niet alleen kijken naar wat dat dan is, maar ook aan het werk als museummedewerker. In twee-en drietallen krijgen jullie de opdracht om zelf een vitrine in te richten met voorwerpen van keramiek. Oppassen geblazen dus, want keramiek is breekbaar! Aan het einde van de les presenteer je jouw vitrine aan je klasgenoten.
Iets over Delfts blauw Ongeveer 400 jaar geleden werd de VOC, de Verenigde Oost-Indische Compagnie, opgericht. Dit was toen een van grootste handelsbedrijven met een vloot van wel duizend schepen. Handel drijven en veel geld verdienen was de bedoeling. Deze tijd wordt de Gouden Eeuw genoemd. De reizen over zee naar Azië konden wel acht maanden duren. Scheepsladingen met onder andere Chinees porselein werden teruggebracht. Iedereen wilde ineens Oosters porselein met zijn bijzondere versieringen. Het werd een rage. In Delft deden de pottenbakkers er alles aan om het Chinese porselein na te bootsen!
Peter van Dongen, De porseleinroute, 2005 (Gemeentemuseum Den Haag, te zien in: Wonderkamers).
Zo ontstond Delfts Blauw. Lees het stripverhaal van Peter van Dongen maar! Delfts aardewerk begint met een stuk klei (uit de rivier). Dit kan worden gedraaid op een draaischijf of
Opdracht Hieronder zie je plaatjes van voorwerpen uit de
met de hand worden gevormd, waarna er een mal
verzameling Delfts aardewerk van
(een ‘vormpje’) van wordt gemaakt. Het voorwerp
het Gemeentemuseum. Kruis 3 dingen
wordt voor de eerste keer in de oven gebakken
aan die jij het mooist vindt. Schrijf erbij
(op wel 1000°C!) en het krijgt een glazuurlaag.
wat voor soort voorwerp het volgens
Vervolgens wordt het met de hand beschilderd. Een
jou is (een gokje wagen mag!). Waar
tweede glazuurlaag volgt en het voorwerp wordt daarna voor de laatste keer gebakken.
werd het vroeger voor gebruikt, denk je?
t h c a r eerk
l e d Voor
Kinderboeken over toegepaste kunst • Gaff, Design 1900-1920, ISBN 905495728x • Gaff, Design 1920-1930, ISBN 9054957220 • Jones, Design 1940-50, ISBN 9054957166 • Bingham, Design 1960, ISBN 9054957107 • Gaff, Design 1970-1980, ISBN 9054957042 • Ford, Design 1990, ISBN 9054956984
Websites over Delfts blauw, Aziatisch porselein en de VOC • www.delftsaardewerk.nl • www.aziatischekeramiek.nl • www.voc-kenniscentrum.nl • www.wonderkamers.nl (wonderkamer ‘Imitatie en Inspiratie’)
Plaatjes 1. Kandelaar, Delft, 1678 2. Bloemenhouder (= vaas), Delft, 1701-1722 3. Kaststel (=een set keramiek voor bovenop een kast), Delft, 1701-1722 4. Theebus, Delft, 1701-1735 5. Terrine met deksel (= dekschaal), Delft, 1765-1768 6. Een stel leeuwen (beeldjes), Delft, 1765-1768 7. Theepot, Delft, 1691-1724 8. Kan in de vorm van een aap, Delft, 1753 9. Twee bloemhouders (tulpenvazen), Delft, 1686-1701 10. Guido Geelen, Tulpenvaas, 2002
december 2006 © Gemeentemuseum Den Haag afdeling Educatie Tekst: Jet van Overeem Productiebegeleiding: Arjenne Bouwknegt Vormgeving: Anneke van der Stelt, Rotterdam en Annemarie de Jong, afd. Foto & Vorm Deze lees- en verteltekst is ook te downloaden vanaf onze site: www.gemeentemuseum.nl
