FÉDÉRATION GÉNÉRALE DU TRAVAIL DE BELGIQUE ALGEMEEN BELGISCH VAKVERBOND SECRÉTARIAT s 42, RUE HAUTE, BRUXELLES
75/00 A23/1
SECRETARIAAT : H O O G S T R A A T 42, BRUSSEL
Bruxelles, le 3 janvier 1975.
AD/AMD Serv. Dact.
AUX
MEMBRES
DU
BUREAU.
Chers Camarades,
Concerne : Economies d'énergie.
Donnant suite à la demande d'avis de Monsieur A. OLEFFE, ministre des Affaires économiques, concernant l'utilisation plus rationnelle de l'énergie, le Conseil Central de l'Economie a invité les différents Conseils professionnels ainsi que ses propres groupes de travail sectoriels à organiser des enquêtes en la matière.
Vous trouverez, d'autre part,
a) une première synthèse des projets d'avis qui nous sont parvenus jusqu'à présent, b) le projet de rapport du Conseil Consultatif de l'Energie, élaboré sur le même objet.
Nous ne manquerons pas de vous faire parvenir un document plus élaboré dès que les Conseils professionnels se seront prononcés.
Bien fraternellement.
A. DELOURME, Secrétaire Général Adj, Annexes.
Annexe 75/OO A23/1 - AD/MD.
Secteur
j Industrie du métal.
j - fabrications métalliques
-
sidérurgie
- non ferreux
Secteur du o - tannerie
Energie
Matières premières
Déchets
A long terme, économie par mise en place de procédés nouveaux.
Emballages
Remarques
Largement pratiqué (récupération et recyclage)
En 1972, 41 fo des produits énergétiques consommés l'ont été pour le chauffage et l ' é c l a i rage des locaux.
C.9.I.E. récupération des matières plastiques des orj dures ménagères.
recherche: en vue de réduire la consommation de coke dans les hauts fourueaux.
récupération de la plus grande par p-rtie disponible i sur le marché.
possibilité d'économie minime car grosse consommatrice, l ' i n d u s t r i e des non ferreux a toujours évité le gaspillage.
J recyclage optimal avec même t r a i t e ment de sousj produits provenant de l'étranger.
- économie d'énergie possible par construction de voitures plus petites, plus légères.
7 minimisâtion maximale des pertes de chaleur
i déchets importants récupères; a moyen terme, récupération de chrome et des sulfures
i_
récupération et recyclage ne posent pas de problèmes techniques mais c'est surtout l'amênagaiient des tanneries qui est à revoir.
2.faible consommation mais plus importante en maroquinerie synthétique.
- chaussure
récupération du cuir et recherche récupérrtion des matières synthétiques
J Construction. . - industrie
réduction de consommation de 20 fo par une meilleure gestion des stocks de carburant, entretien du matériel meilleure u t i l i s a t i o n du matériel forrr-tior du personnel
— matériaux de construction
réduction température dans les bâtiments, meilleure conception de ceux1 ci, construction
isolée . . .
augmentation de l ' e f f e t utile de l'énergie par accroissement dimension des fours, meilleure isol=itior, meilleure conbustion.
achats de matières moins nobles mais risque accru de rebuts
i j i j
recyclage poussé au maximum emploi déchets de houille de schiste
déve1oppem ent du transport en vrac.
i -
éviter gaspillage chauffage bâtiments i _ reconversion gaz naturel.
i
j - politique de l'accroissement de la surface boisée, reboisement des terres marginales, introduction d'essences à croissance rapide, sélection des espèces - rentabilisation de la récolte du bois de petit diamètre.
- industrie transformatrice
i
_
J
normes de matériaux i
Bois et tranformation.j - production forestière
' ' ! !
peu d'économies importantes possibles impact faible de l'énergie •
peu de gaspilla- i diminution des déges, réutilisa- i chets par mise en tion des déchets i place de nouvelles de matières pretechniques, utilimières sation fè nouvelles essences, production de nouveaux matériaux, utilisation des déchets soit mat. prem. ou j ' produits énergét. '
{
Secteur agricole.
— agriculture
j faible marge • d'économie
effort informatif. | adaptation des méthodes et techniques au renchérissement du prix du pétrole et augmentation du | prix des ergrais
, - horticulture
réorientation de certaines cultures - réduction de cultures nécessitant beaucoup d'énergie avec relèvement du niveau des prix.
'Transports.
les économies à réaliser doivent l ' ê t r e sur base d'une analyse des coûts c omparat ifs et c ompt e tenu du coût socioéconomique
— circulation outière
i - transport ferré ;
panoplie habituelle (limitation de vitesse , , . ) mais proposition d'augmentation du rendement moyen j des véhicules de transport professionnel rationalisation transport international, amélioration du transport pour compte propre, transports combinés ( r a i l , r o u t e , , . ) . j électrification accélérée pour réaffecter les produits pétroliers à d'autres utilisations, amélioration du ma+ériel roulant.
j - voies navigables
modernisation des voies navigables, rationalisation du trafic.
i - pipelines
encourager le transport par pipelines faibles consommateurs d'énergie.
: Distribution.
favoriser la livraison à domicil* 6 e manière à décourager les déplacements individuels.
i récupération papiers et carton récupération du verre par 1'installâtion de conteneurs sur les parkings étude récupération des plastiques.
réemploi d'emballages difficulté de mise en place des vidanges retournables.
4.mesures conesrvatoires 'pratiquement pas usuelles {d'économies de modification de procédés matières premièen vue de diminuer l a ires possibles et consommation de pxduits jencore moins de pétroliers. [substitutions de jmatières pre'mières.
Alimentation.
Tourisme-Horeca. j i j !
[réutilisation de la récupération de plus grande partie \ certains emballages1 tles déchets dans le et vidanges. 'processus de production ou dans des ! productions conne- ' .xes. i
mesures usuelles en vue de diminuer l a consommation de produits pétroliers. i
Secteur Papier.
suite à la hausse des produits pétroliers on constate une baisse du poste Energie dans le prix de revient, écoromies classiques (calfeutrage, diminution température, suppression éclairage), mais surtout proposition de développement de turbines à contre| pression (production i simultanée d'électrici| té et de vapeur) permet d'économiser 10.000 + de produits pétroliers pour une production de 100 millions de Kwh. Collaboration interindustrielle pour la fourniture électricité et vapeur.
meilleure exploi- i tation des ressour-i ces forestières j (voir secteur Bois)^ recyclage des vieux? papiers mais l'uti-j lisation de papiers' recyclés pose le > problème de l'accep*tation de papiers j de moindre qualité i ce qui suppose une { évolution des mentalités.
j nécessité de pa{ piers de qualités spécifiques pour l'emballage alimentaire.
! inexistence de centra, de recherche belge etl :aucune coordination 1 de la recherche eu- | ropéenne. i
5.réglage, contrôle, amélioration ces rendements des installations on vue d'éviter les gaspillages d'énergie sous toutes ses formes.
I Chimie, V
ï
i
-Yetement et ''textile. f.
ÏÀ
n
i
—
- économies corré- 'récupération : j le savoir-faire de latives à une p.'industrie chimique diminution de peut contribuer à la j rendement et hausse des coûts (solution du problème • Sdes ordures ménage- | de production - utilisation la ires. plus rationnelle des matières premières et développement de la RechercheI)éve 1 oppem ent pour économiser les matières pre-j mières. économies limitées recyclage couramment ïrécupération de i faiblesse des consométant donné l ' u t i - prat iqué. mations d'énergie imcertains emballisation ration— plique des économies •lages possible; nello de celles-ci.} limitées jmodification de préconise les économies (certains embalhabituelles (isolation, lages n'est posmoindre éclairage, d i isible que par une minution température jmodification des meilleure u t i l i s a t i o n goûts des consomdu matériel - meilmateurs. leure efficacité du matériel le plus neuf 90 ^0 de la consommation énergétique est électrique; la substitution à d'autres fonres d'énergie est par conséquent d i f f i cile.
industrie charnière entre les différents secteurs industriels ainsi que l'agriculture, l'industrie chimique doit bénéficier d'une! priorité d'approvisionnement .
les exportations de produits textiles entraînent des importations de produits énergétiques moindres que les exportations d'autres produits.
FÉDÉRATION GÉNÉRALE DU TRAVAIL DE BELGIQUE ALGEMEEN BELGISCH VAKVERBOND SECRETARIAAT : HOOGSTRAAT 42. BRUSSEL
SECRÉTARIAT s 42, RUE HAUTE, BRUXELLES
75/00 A 23/1 AD/M
Brussel, 6 januari 1975.
-
Dienst dakt. Vert. ML. AAN DE LEDEN VAN HET BUREAU.
Waarde Makkers, Betreft : Energiebesparingen.
Gevolg gevend aan de adviesaanvraag van de Heer A. OLEFFE, Minister van Ekonomische Zaken, "betreffende een meer rationeel gebruik van de energie, heeft de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven de verschillende Bedrijfsraden evenals zijn eigen sektori'éle werkgroepen verzocht, daarover onderzoekingen in te stellen.
Anderzijds geven we u in bijlage a) een eerste synthese van de adviesontwerpen die we tot op heden ontvingen, b) het ontwerp van verslag van het Advieskonitee voor Energie, uitgewerkt omtrent hetzelfde onderwerp.
Zodra de Bedrijf sraden zich zullen uitgesproken hebben, zullen vie u een meer uitgewerkt dokument doen geworden.
Kameraadschappelijk,
A. DELOURME, Adj. Algemeen Sekretaris,
Bijlagen.
Kjlage 75/Oo A 23/i -
Grondstoffen
Energie
Sekt or 1
Afvalstoffen
Verpakkingen
Bemerkingen
X-
Ke t aalni .j verheid.
Op lange termijn, "bespa- i ring door invoering van nieuwe procédéso
Ruimschoots toegepast (rekuperatie en heraa,npassing)
Metaalverwerkende nijverheid
Van de in 1973 gebruikte e&ergieprodukten werd j 41 *fo voor verwarming en ' verlichting der lokalen gebruikt.
C.I.I.B. relcuperatie van plastiekstoffen uit huishoudelijke afvalstoffen»
Ijzer-industrie
onderzoekingen om het veroruik van cokes in de hoogovens te verminderen.
rekuporatie van het merendeel van hetgeen op de narkt beschikbaar is.
energiebesparing mogelijk door het bouwen van kleinere on lichtere wagens.
j
Hon-ferronetalen
| besparir.gsmogeli jkheder miniem want als grote verbruiker heeft r'e industrie der nonferroaetalen steeds j verkwistingen vermeden
maximale heraanpas- i sing mot zelfde behandeling der onder-l produkten afkomstig uit het buitenland.
maximale beperking der w&rateverliezen
belangrijke afvalstoffen gerekuporeerd; op middellange termijn rekuporatie van chroom en zwavelverbindingen
— — — t —i-
Ledersektor. Looierij
rekuperatie en her-| aanpassingen veroorzaken geen technische problemen, maar de inrichting der looiorijen moet herzien worden.
O' - schoeisel
1
[ I
rekuperatie van leder en'onderzoekingen voor rekuperatie synthetisch materiaal
zwak verbruik, "belangrijicer bij synthetisch loder
! i !
2
"
Bouw. - nijverheid
vermindering van het verbruik met 20 fo door een beter beheer dor stook- i voorraden, onderhoud van materiaal, beter gebruik van nateriaal vorming van personeel
- "bouwmateriaal
verhoging van het nutceffelrt van de energie •ioor verhoging van omvang der ovens, betere isoletie, betere verbranc'ing.
t emperatuurverlaging in gebouwen, rationeler opgevatte bouw, isolatie ... materiaalnormcn.
aankoop van minder edele materialen maar groter gevaar van afval
maximaal doorgedreven recyclage gebruik afvalstoffen van steonkoolschiefers
ontwikkeling onverpakt vervoer
- verspilling vermijden verwarming gebouwen - overgang op aardgas »
Hout en houtverwerking. - bosproduktie
- beleid ter uitbreiding van de beboste oppervlakte, herbebossing van aanlandende gebieden, invoer van snelgroeiende houtsoorten, selektie der soorten - bruikbaar maken van de houtoogst met kleine doorsnee.
- houtverwerkende nijverheid
f
- weinig belangrijke j besparingen mogelijk, j zwak energieverbruik j
vermindering der weinig verkwisting, hergebruik atvals totxen door m gebruik name van afvalstofvan nieuwe techniefen der grondken, gebruik van stoffen nieuwe houtsoorten, produktie van nieuwe materialen, gebruik van afval st efi fen van grondstofi fen of energieprodukten. j
1
i i
1
3.-
Landb ouws ekt or.
svjakke besparingsmogelijkheden.
- landbouv;
aanpassing der methodes en technieken aan de verhoogde petroleumprijzen en aan de verhoging van de prijzen dor meststoffen
— ' tuinbouw
heroriëntering van bepaalde kuituren - vermindering van kuituren met hoog energieverbruik, met verhoging van het prijsniveau.
Vervoer.
de te verwezenlijken besparingen moeten gebeuren op basis van een vergelijkende analyse der kostprijzen er. rekening houdend net de sociaal—eko— nomische kostprijzen*
voorlichtingeinspanning.
|
- wegverkeer
gebruikelijke opsomming (snelheidsbeperking . . . ) maar voorstel tot verhoging van het gemiddeld rendement van de voertuigen voor beroepsvervoer» rationalisering internationaal vervoer, verbetering van vervoer voor eigen rekening, gekombineerd vervoer (spoor, b a a n , . . . ) .
- spoorvervoer
versnelde e l e k t r i f i k a t i e teneinde petroleumprodukten voor andere doeleinden te gebruiken, verbetering rollend materiaal.
'- vervoer per schip j
modernisering der bevaarbare waterwegen, rationalisering van het verkeer,
- pijpleidingen
het vervoer per pijpleiding aanmoedigen, gezien ze weinig energie verbruiken.
Distributie.
1 et aan-huis-bestellen bevorderen ten einde de persoonlijke verplaatBingen overbodig t e uaken.
i
- rekuperatie papier en karton - rekuporatie glasj door installatie} van containers op parkings - studie betreffende rekuperatie plastiek.
hergebruik van verpakkingen moeilijkheid van invoeren van terug te brengen leeggoed.
4.Voeding.
gebruikelijke maatregelen voor het bewaren verandering van procédés ten einde verbruik petro-1 leumpr odukt en te verminderen,
praktisch geun j hergebruik van het besparingen van j grootste deel der afvalstoffen in het grondstoffen mogelijk en nog produktieproces of minder van verin nevenprodukties. vangstoffen van grondstoffen.
rekuperatie van sommige verpakkingen en van leeggoed.
beter gebruik van de bossen (zie sektor Hout)
noodzaak van papier met specifieke kwaliteiten voor het verpakken van voedingsmiddelen.
Toerisme - Horeca. ! gebruikelijke raaatregel ter vermindering van het verbruik van petroleumprcdukten.
Papiersektor.
ten gevolge van de stijging der petroleumprijaen stelt men een daling vast van de pest "energie" in de kostpiijzen klassieke besparingen (iso— j latie, vermindering tempe{ ra tuur, beperking verlichting) , maar vooral voorstel tct ontwikkeling van turbines met tegendruk (ge, lijktijdige produktie } van elektriciteit en j stoom) maakt besparing me gelijk van 10.000 + petroleumprodukten voor een produktie van 100 miljoen Kwii. Industriële Sc menwerking voor levering ven elektriciteit en stoom.
hergebruik van oud papier, maar het gebruik van zulk papier stelt het probleem van hst aksepteren van papier van mindere kwaliteit hetgeen een evolutie van de mentaliteiten veronderstelt.
er bestaat geen Belgisch navorsingscentrum en geen enkele koördinatie van het Europese vorsingswerk.
u Scheikunde.
Kleding en Textiel.
irekuperatie : - "besparingen in i(de know-how van "betrekking tot een vermindering jde scheikundige van het rendement nijverheid kan bijen een verhoging dragen tot het oplossen van het proder produktiebleem der huishoukosten delijke afvalstof- rationeel gefen) . . • bruik van de grondstoffen en bevordering van OntwikkelingsSpeurwerk om grondstoffen uit te sparen.
regelen, kontroleren, verbeteren van het rendement der installaties ten einde energieverspillingen van elke soort te vermijden.
zwakte van het energieverbruik heeft beperkte besparingen tot gevolg stelt gebruikelijke besparingen voor (isolatie, minder verlichting, verlaging temperatuur) beter gebruik van materiaal - betere doelmatigheid van het nieuwste materiaal 90 *fo van het energieverbruik is elektriciteit; haar door andere energievormen vervangen is moeilijk bijgevolg.
besparingen beperkt, gezien het rationele gebruik ervan. •
Recyclage regelmatig toegepast.
Rekuperatie van sommige verpakkingen mogelijk; verandering van sommige verpakkingen slechts mogelijk indien smaak der verbruikers verandert.
s chakel-ni jverheid tussen de verschillende industriesektoren en de landbouw, de chemische industrie moet dan ook met voorrang bevoorraad worden.
de uitvoer van tertielprodukten maakt minder invoer van energieprodukten nodig dan de uitvoer van andere produkten.
CENTRALE R A A D . _ VOOR HET BEDRIJFSLEVEN • r
C.R.B. 1974/567 Brussel, 17 december 1974^. {
i r ONTWERP-VERSLAG-VAN DE ADVISERENDE <"RAAD VOOR DE ENERGIE OVER EEN RATIONELER ENERGIEVERBRUIK - " '
' De'Minister van Economische Zaken heeft op "1-oktober 1974 aan de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven een adviesvraag geri'cht die luidde r als volgt : > ' > " ' '' "Mijnheer de Voorzitter ,r r
'"1' <-
De stijging van de energiekosten in het algemeen en van de prijzen van de petroleumprodukten in het bijzonder, de onzekerheid inzake petroleumvoorziening alsmede--'de weerslag van de hausse van de prijzen der ingevoerde energie op de betalingsbalans, doen het probleem rijzen'van'het rationeler gebruik van de energie en vooral van de petroleum, dat ook een heilzame uitwerking zou,kunnen hebben op het( milieu. 4 ,,. , Een rationeler energieverbruik kan drie vormen aannemen : het „uitschakelen^van verspillingen, met onmiddellijke.uitwerking, waaraan vrijwel geen kosten offnadelen zijn verbonden, de verhoging van hetnuttig effect van de verbruikte ^nergie,(verwarming van gebouwen, vervoermiddelen, industriële activiteiten,renz...) alsmede de wijziging van zekere economische structuren, bijvoorbeeld-door meer afval te recycleren (gebruikte smeermiddelen, schroot papier, glas)(, door verpakkingen opnieuw te gebruiken» enz. Mag ik U vragen via de bedrij fsraden en de Adviserende Raad voor de Energie een onderzoek te laten instellen naar de middelen die op dit gebied reeds cwerden aangewend of kunnen worden aangewend en naar de resultaten die zij op korte, middellange en langettermijn kunnen opleveren. De besluiten van die enquêtes zouden tegen het einde van het jaar in mijn bezit moeten kunnen zijn". Overeenkomstig de beslissing van het dagelijks bestuur van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven van 3 oktober 1974 werden de Adviserende Raad voor de Energie, de bedrijfsraden en de sectoriële werkgroepen van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven verzocht, uitgaande van de enquêtes die op het getouw werden gezet om na te gaan welke^middelen kunnen worden(aangewend om energie te besparen, verslagen op te stellen. s, », .Aan.de,hand van een door het secretariaat opgemaakt denkschema is de Adviserende Raad voor de Energie overgegaan tot een ruime gedachtenwisseling over de middelen om zowel voor de primaire als voor de secundaire energie tot een rationeler verbruik te komen en hij heeft daarenboven kennis genomen van een reeks mededelingen van technici waarvan de synthese in dit verslag te vinden is.
- ?. -
C.R.B. 1974/567
- 3 -
Inleiding
C.R.B. 1974/567
I. Voorziening met primaire energie
De petroleumcrisis van einde 1973 - begin 1974 en voornamelijk de verhoging van de energiekosten in het algemeen waartoe zij heeft geleid, spoort aan tot bezinning over de middelen die moeten worden aangewend om te bezuinigen op de energiebronnen, zonder daardoor evenwel het peil van de economische activiteit of het tewerkstellingspeil in gevaar te brengen.
In de hem toegestane tijdsspanne is het de Raad niet mogelijk geweest een grondige studie te ondernemen van de problemen in verband met de voorziening met primaire energies welke studie trouwens het kader van de hem gestelde vraag te buiten zou gaan.
Dit geldt speciaal voor een land als België dat arm is aan natuurlijke hulpbronnen in het algemeen en aan energiebronnen in het bijzonder en dat het grootste deel van de energie die het heeft ingevoerd achteraf opnieuw moet uitvoeren in de vorm van fabrikaten.
Stelt man evenwel de aanwendingsproblemen tegenover de huidige of te verwachten situatie op het stuk van de produkties dan treedt al het belang aan het licht van een op een rationeel energieverbruik gericht beleid. Daarom heeft de Raad het hem gevraagde onderzoek meer in een algemeen kader willen plaatsen.
Tot nu toe is er geen wondermiddel om al deze problemen op te lossen. De oplossing moet worden gezocht in een hele reeks maatregelen, van zeer uiteenlopende aard die zowel op huishoudelijk gebied als in de verschillende industriesectoren en vervoertakken kunnen worden toegepast. Iedere maatregel afzonderlijk beschouwd heeft slechts een beperkte uitwerking maar alle samen genomen maken zij een aanzienlijke energiebesparing mogelijk zonder een negatieve invloed uit te oefenen op de economische activiteit of op het komfort van de gezinnen.
De voornaamste vaststellingen welke hij bij die gelegenheid heeft gedaan worden hierna samengevat : a. Steenkolen ^
Om deze energiebesparingen te verwezenlijken kunnen voornamelijk inspanningen worden geleverd op drie gebieden : . ,, - de omzetting van primaire energie; - het energieverbruik door de gezinshuishoudingen en door het bedrijfsleven; - de recyclage van afvalstoffen en verpakkingen. Hoewel de vraag van de Minister alleen op de middelen sloeg om een rationeler energieverbruik te verwezenlijken heeft de Raad toch gemeend enkele beschouwingen te moeten wijden aan het probleem van de voorziening met primaire energie en aan de diversifiëring van de energiebronnen, dit in het raam van een beleid dat erop gericht is ons land minder afhankelijk te maken van zekere energiebronnen, rekening houdend met de eisen van het evenwicht der betalingsbalans. De Raad is van oordeel dat de maatregelen die op nationaal vlak kunnen worden genomen moeten worden ingevoegd in het actieprogramma der Gemeenschap op het gebied van een rationeel energieverbruik.
De Adviserende Raad voor de Energie heeft niet kunnen beschikken over een vergelijking betreffende de' kostprijs per calorie voor de verschillende beschouwde procédés, waardoor de draagwijdte van het door hem uitgedrukte oordeel enigszins werd afgezwakt. Eens te meer beveelt hij de publikatie aan van een recente inputoutputtabel voor de energie die van het hoogste nut zou zijn voor het energiebeleid, in het bijzonder op industrieel gebied.
O
Voor steenkolen rijst in de eerste plaats het probleem van de instandhouding van de nationale steenkolenmijnen en van de bijkomende inspanning die moet worden geleverd om de rendementen te verhogen. Het ziet er evenwel naar uit dat van deze maatregelen geen aanzienlijke toename van de thans geproduceerde hoeveelheden mag worden verwacht. Verder rijst het vraagstuk van de invoer van steenkolen; een gedeelte van die invoer, in het bijzonder die van cokeskolens is altijd onontbeerlijk geweest voor de bevoorrading van de industrie. Als een verhoging van de steenkoleninvoer noodzakelijk blijkt moet worden gezorgd voor een voldoende diversifiëring van de bronnen. Wat het nationaal aanbod betreft mag men zich niet ontveinzen dat de bekkens in het zuiden van het land dergelijke grote handicaps vertonen dat een uitbreiding van hun exploitatie niet kan worden overwogen. In de Kempense bekkens zou de ontginning op het huidige peil moeten worden gehandhaafd; het produktieoptimum is 7 miljoen t per jaar. Dit peil zou het mogelijk maken een zekerheidsvoorziening met cokeskolen te waarborgen die overeenstemt met ongeveer de helft van onze behoeften. Om deze produktiedoelstelling te verwezenlijken moet vanzelfsprekend de van kracht zijnde'reglementering voor de aanwending van arbeidskrachten worden versoepeld en moet een einde worden gemaakt aan het beleid tot bevordering van de afvloeiing van mijnwerkers,. De eventuele verruiming van de bijdrage van de nationale steenkoolproduktie kan ook komen van de recuperatie van afvalstoffen en in het bijzonder van de exploitatie van de steenbergen. De inspanning met het oog op de recuperatie van de leisteen van de steenbergen moet worden voortgezet. Er kan 100 miljoen m3 worden gerecupereerd, hetgeens rekening houdend met de calorische waarde„ een steenkolenproduktie van 8 jaar vertegenwoordigt. De administratieve procedure voor de exploitatie van de steenbergen moet worden versoepeld en bespoedigd;, o.m. door een beperking van het aantal instanties diep zowel op nationaal, als op gewestelijk en lokaal vlak bij de beslissing betrokken worden.
C.R.B. 1974/567 b. Kernenergie De kernenergie kan zeker een belangrijke diversifiëring in de energiebalans brengen. De inbedrijfstelling van de kerncentrales dient dan ook te worden versneld. De tot nu toe gebouwde of door de Belgische ondernemingen bestelde kerninstallaties hebben betrekking op een totaal vermogen van 5.216 MW, met inbegrip van het Eelgische aandeel (135 MW) in de centrale te Chooz maar zonder het Franse aandeel (435 MW) in de centrale te Tihango. De lijst van deze installaties vindt men in de onderstaande tabel : Centrales Chooz Doel I Doel II Tihange I Doel III Tihange II 1ste nieuwe vestingsplaats ?de nieuwe vestingsplaats
Vermogen
MW 135 393 393 435 ( 930 930 1.000 1.000 5.7.16
Jaar van inbedri.jfsstelling 1967 1974 1975 1975 1979 1980 1981 198?.
Belgisch aandeel. De minimum-bouwtijd voor een kerncentrale bedraagt zes jaar* Het aandeel van de kernenergie in de dekking van de elektriciteitsbehoeften van ons land zal snel toenemen : bijna 20% in 1976, 35% in 1981, 50% in 1985. De Europese verrijkingsfabriek (Eurodif) zal in 1981 op volle kracht moeten werken. Dit onderstelt dat onverwijld beslissingen worden genomen ten aanzien van de keuze van de vestigingsplaatsen. Men mag zich niet ontveinzen dat deze evolutie kan worden afgeremd door de achterdocht die bij het publiek heerst in verband met de risico's die de ontwikkeling van de kernenergie zou kunnen bieden. Het publiek zou dan ook moeten worden ingelicht over de juiste draagwijdte van deze risico's. Hoe ooks zij onderstellen het behoud van veiligheidscontroles en de intensifiëring van het speurwerk op dit gebied. Ten slotte is er het probleem van de uraniumvoorziening. Hoewel ons land voor zijn voorziening eveneens afhankelijk is van het buitenland, mag niet uit het oog worden verloren dat de uraniumbronnen een vrij grote geografische spreiding vertonen, waardoor de voorzieningszekerheid toeneemt, en daÇ anderzijds, deze energiebron kan worden opgeslagen en gemakkelijk over een lange periode kan worden gebruikt. Gas ^ e t aardgas heeft de laatste jaren een belangrijke plaats gekregen in onze energiebalans. De aardgasvoorziening van het land geschiedt volgens langlopende contracten, waarin de in ieder jaar af te nemen hoeveelheden zijn vastgesteld.
— 5_
C.R.B. 1974/567
Het is van belang deze energiebron te gebruiken in de sectoren waar zij de grootste efficiëntie bezit, d.w.z. in de eerste plaats in de huishoudelijke sector, o.m. voor verwarming, en voor sommige industriële doeleinden. Om een evenwicht te bereiken tussen de voorziening, waarvan de leveranciers verlangen dat zij het hele jaar door vrijwel constant blijft en het seizoenkarakter van het verbruik voor verwarming, zal, gelet op de beperkte opslagmoge lijkheden, moeten worden voortgegaan met verkoop aan de industrie in het raam van onderbreekbare of opzegbare contracten. Op termijn kunnen de leveringen waarvoor reeds overeenkomsten bestaan worden opgevoerd mits nieuwe invoercontracten worden gesloten, waarvoor de prospectie nu reeds aan de gang is (Noordzee, Iran . . . " ) . In deze omstandigheden zou het aandeel van het aardgas tegen 1985 kunnen verdubbelen. Ook de ontwikkeling van de produktie van gas door middel van procédés voor ondergrondse vergassing zou tot een verhoging van het gasaanbod kunnen leiden. De Europese Commissie financiert speurwerk op dit gebied. De Raad heeft, kennis genomen van de wetenschappelijke inspanningen die reeds werden geleverd door het Nationaal Instituut voor de Extractiebedrijven - NIEX, met het oog op de produktie van gas door verbranding onder de grond van de steenkoollagen, alsmede met het oog op de produktie via hetzelfde procédé van warmte door waterinfusie in de verbrandingskern. Deze warmte kan worden gerecupereerd voor energiedoéleinden, in het bijzonder ten behoeve van de elektrische centrales. In deze context wijst de Raad op het grote belang van een betere kennis van de ondergrond. Om die kennis te verwerven zouden meer middelen ter beschikking moeten worden gesteld van de geologische diensten. De Raad heeft eveneens een onderzoek gewijd aan-het probleem van de recuperatie van de niet condenseerbare gassen van de petroleumraffinaderijen. Nu reeds blijken deze gassen zoveel mogelijk te worden gebruikt, o.m. in de elektrische centrales van de streek van Antwerpen. Het laten bran
- 6-
- 7-
C.R.B. 1974/567
De technische beginselen zijn in beide gevallen dezelfde, maar de toepassingsmodaliteiten verschillen.
De onderstaande tabel geeft een beeld van de evolutie van de elektriciteitsproduktie naar energiebron, in percenten van het totaal. 1973 Energiebronnen
Men vindt in bijlage I een nota over de produktie van warmtekracht met het oog op de voeding van een net voor warmtedistributie.
1974
1ste hal f.1.
2de haifi.
14,0
12,0
13,0
50,7
53,3
33,3 (2?,4") (10,9}
2de halfi.
Jaar
Deze techniek wordt trouwens op vrij ruime schaal toegepast, o.m. in de Oosteuropese en de Scandinavische landen. Voor België dienen enkele toepassingen op beperktere schaal te worden vermeld : o.m. te Aalst Verviers, Bressoux en Gent. * * *
17,8
17,4
17,6
52,0
39,3
50,4
44,8
Voor de invoering van dit stelsel zullen zeer aanzienlijke investeringen moeten worden gedaan. Een rendabele exploitatie onderstelt dan ook een zo constant mogelijke vraag naar warmte.
33,2 (24,2^ ( 9,01
33,3 (23,31 (10,0}
41,3 (31,9} ( 9,4}
29,? (18,3} (10,9}
35,? (25,1} (10,1}
98,0
98,5
98,3
98,4
96,8
97,6
0,2
0,2
Oïsl
1,6
0,8
1.8
1,3
1,6
1,6
1,6
1,6
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Jaar
1ste halfi.
Klassieke thermische centrales Vaste brandstoffen Vloeibare brandstoffen Gasvormige brandstoffen Aardgas Andere gassen Totaal Kerncentrales Waterkrachtcentrales Algemeen totaal
C.R.B. 1974/567
100,0
Dit verklaart waarom dit stelsel met succes op ruime schaal voor de stadsverwarming kon worden toegepast in de landen die langere en strengere winters kennen. In een land als België waar de verwarmingsbehoeften over een veel minder lange periode gespreid liggen, blijkt de toepassing van dit procédé technisch gezien moeilijker te zijn. Rekening houdend met de voormelde kenmerken dient voor België een onderzoek te worden gewijd aan de concrete toepassingsmogelijkheden die voornamelijk zouden kunnen ontstaan door de vestiging in de zonings nabij die centrales van industrieën die de bij gecombineerde produktie voortgebrachte warmte kunnen gebruiken. In de industriële sector zijn de toepassingsvooruitzichten gunstiger, aangezien de vraag naar warmte daar stabieler is.
Het verbruik van vaste brandstoffen is van 13.677 Tcal in 1973 opgelopen tot 19.900 Tcal in 1974. Wat het verbruik van vloeibare brandstoffen door de thermische centrales betreft, dit van 48.?42 Tcal in 1973 werd verminderd tot 43.457 Tcal in 1974.
Men vindt in j g ^ I I enkele gegevens over de technische kenken merken en de toepassingsgebieden van de stoomturbines met tegendruk de easturbines met restwarmteketel en de verbrandingsmotoren met restwarmLwisselaars, alsmede over hun relatief belang in België.
B. Gecombineerde_produktie van elektriciteit en stoom
huidige
Op het gebied van de elektriciteitsproduktie doen de producenten, bij de huidige stand van de techniek, al het mogelijke om het hoogste rendement van de thermische centrales te bekomen en ontwikkelen zij verwerkingsmethoden waarbij het bruikbaar potentieel van de verwerkte energie zo weinig mogelijk wordt aangesproken. De Raad heeft een 'zeer bijzondere aandacht geschonken aan de technieken voor gecombineerde voortbrenging van elektriciteit en warmte. Deze oplossing biedt theoretisch belangrijke voordelen aangezien bij de elektriciteitsproduktie in de klassieke thermische centrales een grote hoeveelheid warmte vrijkomt waarvan de recuperatie een energiebesparing mogelijk maakt.
/Ti
O Dit geldt vooral voor de produktie met tegendruk de meest verspreide van die technieken, die ook de belangrijkste energiebe p'ingen mogelijk maakt : voor 1 met tegendruk geproduceerd kWh is 1.000 kcal nodig 8 tegenover 7.200 - 2.400 kcal in de moderne condensatiecentrales c
-
Op dit gebied bestaan er twee mogelijkheden '. r
- de gecombineerde produktie van elektriciteit en stoom in de elektrische centrales met het oog op de voeding van een net voor warmtedistributie voor stadsverwarming of voor industriële doeleinden, en - de gecombineerde produktie in de industrie.
onhandigheden zou, rekening houdend met de wii
. worden vermeld.
- " «P.H-»T£i MonLauRecente studies hebben uitgewezen dat de verbran' afVal * " " * " * -«d.
(1} Er dient te worden aangestipt dat van de 30 centra voor huisvuilverbranding die m België werken of zullen worden gebouwd er slechts 4 warmte recupereren. Ieder geval is echter een bijzonder geval dat uit economisch oogpunt moet worden bestudeerd.
- 8-
- 9 -
C.R.B. 1974/567
C.R.B. 1974/567
Dit stelsel zou het best kunnen renderen in het raam van een selectieve actie die op het gebied van'de huisvuilbehandeling zou moeten worden gevoerd om herbruikbare stoffen, zoals plastiek, schroot, lompen, oud papier en glazen flessen te recupereren.
afgegeven gas. De inspanningen tot modernisering en vernieuwing van de netten worden voortgezet, maar hun beperkende invloed op het verliespercentage zal steeds minder groot worden, want op dit gebied zoals op andere stelt men vast dat iedere bijkomende inspanning minder effect heeft.
U I . Vermindering van het verlies bij de energiedistributie
IV. Rationeler gebruik van de energie ^" ÏB-._S_lî-i5»2uÉ2l»îbf£ commerciële en administratieve sector
A. Elektriciteit
De Raad spreekt zichûuit voor een ruime informatiecampagne bij het publiek ten einde de verbruikers aan te sporen tot energiebesparingen door het uitschakelen van verspillingen en nalatigheid.
Bij het gebruik van koperen en aluminiumkabels heeft men een intrinsiek verlies dat varieert volgens de structuur van de netten en dat door de huidige technieken niet kan worden verminderd. Dat verlies bedraagt gemiddeld 5% van de vervoerde energie.
Daartoe moet een ruime verspreiding worden gegeven aan de documentatie betreffende het rationeler gebruik van de verwarmingstoestellen, de bewaring van de voedingsmiddelen en de klimaatregeling,
Het vervoer van elektrische energie onder zeer hoge spanning via met vloeibare stikstof gekoelde cryogeenkabels zou het mogelijk maken de verliezen sterk te drukken maar deze techniek bevindt zich nog in een experimenteel stadium wat insluit dat zij slechts op zeer lange termijn in uitzicht kan worden gesteld.
1") Collectieve verwarming - individuele verwarming In beginsel biedt de collectieve verwarming, hetzij stadsverwarming, hetzij wijkverwaiimings, hetzij gemeenschappelijke verwarming voor een flatgebouw of een reeks van flatgebouwen voordelen die samenhangen met het gemak" waarmee zij inzonderheid voor ketels die op stookolie of steenkolen werken, kan worden toegepast.
De rationalisatie van de produktie en de distributie van elektrische energie hangt samen met de ontwikkeling van de onderlinge verbindingen. Deze laatste nemen uitbreiding volgens de behoeften in het raam van de U.C.P.T.E. die zorgt voor optimale onderlinge verbindingen tussen de Westeuropese landen.
Men mag evenwel niet uit het oog verliezen dat de systemen voor collectieve verwarming het nadeel kunnen bieden dat zij tot verbruik aanzetten wanneer de bijdrage die door iedere gebruiker moet worden betaald forfaitair wordt vastgesteld. Om die reden moet een stelsel voor controle op het individueel verbruik worden ingevoerd op basis waarvan de werkelijke vergoeding zou moeten worden vastgesteld.
Een van de voordelen van een internationaal interconnectiesysteem is dat de belastingsdiagrammen worden genivelleerd doordat geprofiteerd wordt van het feit dat de piekbelastingen niet samenvallen. Deze mogelijkheden worden voor het ogenblik ten volle te baat genomen. Op het stuk van de spanningsniveaus bestaat in België,zoals in de buurlanden,een maximumspanning van 380 kV die volkomen aan de huidige behoeften is aangepast. Er zijn studies aan de gang met betrekking tot de volgende etappen die moeten worden doorlopen om de spanningen voor de grote verbindingen te verhogen. In dezelfde gedachtengang.is het interessant het verschil tussen de nacht- en dagbelasting te verkleinen. In België neemt de nachtbelasting geleidelijk toe t.o.v. de dagbelasting. Van 58% in 196? is zij opgelopen tot 66,5% in 1973. De nivellering van de belastingskrommen doet evenwel problemen rijzen in verband met de tewerkstelling van het personeel van de industrieën. Accumulatie van warmte1 gedurende de nacht ten behoeve van de verwarming van de woningen maakt het mogelijk de elektriciteitsvraag in de tijd te regelen; een ander middel is de aanwending van pompcentrales (centrale te Coo"). Deze twee technieken worden beide in ons land toegepast maar, rekening houdend met de kenmerken van de bestaande produktieuitrusting, kunnen op dit gebied geen verbeteringen van enig belang meer worden verwacht. Gas Op de gastransportnetten is het verlies praktisch nihil. Voor de distributienetten is het verliespercentage de laatste jaren aanzienlijk gedaald dank zij een belangrijke inveBteringsinspanning met het oog op modernisering en vernieuwing o.m, naar aanleiding van de omschakeling op aardgas. Het "niet geboekte gas", een post die voornamelijk de verliezen omvat, vertegenwoordigt op dit ogenblik zowat 1?% van het voor openbare distributie
In het bijzonder dient te worden onderstreept dat aan de individuele gasverwarming onbetwistbare voordelen zijn verbonden omdat het ingevolge haar soepele regeling mogelijk is haar debiet aan te passen aan de behoeften van ieder verbruiker afzonderlijk.
K'O
Aan de hand ^ van recente studies (Antwerpen, Luik") kon ivnauw keurig worden bepaald dat de energiebesparing van de individuele gasverwarming ten opzichte van de collectieve gasverwarming tussen 40 en 50% ligt. Zowel bij de collectieve verwarming als bij de verwarming per stad of per wijk blijken immers enorme "lijnverliezen" voor te komen, ; Ten slotte heeft men er duidelijk belang bij dat de produktie van warm water op het gebruikspunt geschiedt en niet afhangt van een centrale, waarvan de primordiale* functie de "verwarming van de lokalen" is. De individuele verwarming van appartementen of woningen (hetzij met ketels, hetzij met onafhankelijke radiators") moet dus worden aangemoedigd wanneer als brandstof gas wordt verbruikt. Ook de elektrische verwarming is zeer soepel wat betreft de regeling volgens de behoeften van de verbruikers.
- 10 -
C.R.B. 1974/567
2") Verwarming van de lokalen Men doet er goed aan het advies van de Bedrij fsraad voor het Bouwbedrijf te raadplegen waarin een aantal maatregelen tot besparing van energie bij da verwarming van de gebouwen worden opgesomd, die zowel betrekking hebben op de bestaande als op de te bouwen gebouwen. Wat in het bijzonder de warmte-isolatie van de gebouwen betreft, is de Adviserende Raad voor de Energie van mening dat in de eerste plaats een actie moet worden gevoerd bij de specialis.tje.n'-van het bouwbedrijf. Bovendien zouden de gebruikers technische raadgevingen moeten worden verstrekt om tot een optimale isolatie te komen en om hen voor te lichten over de mogelijkheden tot rationeel gebruik van de bestaande regeling en over de aanpassingen die eventueel kunnen worden aangebracht. Ten einde de verwarming van de lokalen efficiënter te maken, dienen een reeks maatregelen te worden overwogen: - Stelselmatige regeling van de verwarming der lokalen. - Aanleg van onafhankelijke circuits met verscheidene thermostaten ten einde de temperatuur beter aan te passen aan de behoeften van de verschillende lokalen. Bij aardgas kan de nachtverwarming worden uitgeschakeld of beperkt door middel van een programmathermostaat. Er kan zelfs gemakkelijk een programma van dagverwarming worden vastgesteld volgens de uren van aanwezigheid In de woning. - Bepaling van temperatuurmaxima voor de openbare lokalen. - Raadgevingen ter beperking van de temperatuur voor de privé-lokalen (aanbrengen van gordijnen, dichtstoppen van vensterreten"). - Meting van het individueel verbruik in de flatgebouwen en verdeling van de verwarmingskosten volgens het individueel verbruik. 3} Kwaliteitsnormen en waarborglabels De kwaliteitsnormen en de garantielabels voor de huishoudelijke apparaten en de verwarmingstoestellen zouden moeten worden veralgemeend en verplicht gemaakt. Bij de vaststelling van de kwaliteitsnormen zou rekening moeten worden gehouden met het streven naar de meest rationele aanwending van de energie. In dit verband kan worden verwezen naar de door privd-instellingen uitgewerkte normen, t.w. : - het conformiteits- en kwaliteitsmerk Benor voor de toestellen met steenkolen, waarvan het beheer door het Belgisch Instituut voor Normalisatie is opgedragen aan de v.z.w. Technichar, die het Documentatiecentrum voor de Vaste Brandstoffen (Cedocos) belast met de overeenkomstige conformiteitsproeven; - het conformiteits- en kwaliteitsmerk Benor voor de gastoestellen, waarvan het beheer door het Belgisch Instituut voor Normalisatie is opgedragen aan de v.z.w. Technigaz. De Gasgemeenschap v.z.w. van haar kant werd belast met de bevordering van de commercialisering verkoop van kwaliteitstoestellen door voorlichtingscampagnes en overname van oude toestellen; op dit ogenblik blijken meer dan 95% van de gastoestellen In de handel voorzien te ziçjn van het label „dat bewijst dat ze aan de normen beantwoorden.
- 11 -
C.R.B. 1974/567
- het Cebec-merk dat door het Belgisch Elektrotechnisch Comité wordt verleend voor de elektrische toestellen die beantwoorden aan de door dat Comité vastgestelde kwaliteiten en veiligheidsnormen. Deze mormen zijn voor het ogenblik niet verplicht. Een veralgemeende legalisatie ervan zou moeten plaatsvinden na raadpleging van het Belgisch Instituut voor Normalisatie. Een logisch gevolg van de erkenning van de toestellenis dat de constructeurs in hun installatie- en gebruiksaanwijzingen de klemtoon zullen dienen te leggen op de rationele aanwending van de energie. Ten slotte moet bestendig worden gestreefd naar technische vervolmaking van de toestellen. De industrie moet tot dat doel trachten te komen dank zij contacten met de fabrikanten en in het raam van de normalisatiewerkzaamheden op Belgisch en op internationaal vlak. 4") Geregelde controle van de toestellen Maatregelen zouden moeten worden veralgemeend om de geregelde afstelling van de toestellen, o.m. van de branders en de regelmatige reiniging van de ketels en de verwarmingstoestellen door specialisten verplicht te maken, zoals dit reeds het geval is voor het onderhoud van de verbrandingsinstallaties voor de verwarming van gebouwen geigen In de zones waar de speciale bescherming tegen luchtverontreiniging van toepassing is. In dit verband rijst het probleem van de erkenning van de technici die belast zijn met de Installatie of de controle van die toestellen. Er mag evenwel niet uit het oog worden verloren dat bepaalde waarborgen kunnen worden geboden door het feit dat de uitoefening van het beroep van installateur gereglementeerd is.
Verder zijns wat de rationelere aanwending van de energie in de huishoudelijke, commerciële en administratieve sector betreft, een aantal concrete maatregelen noodzakelijk waarvan het gezamenlijk effect niet te verwaarlozen zou zijn. In dit verband denkt de Raad vooral aan de volgende maatregelen. Deze lijst mag evenwel niet als volledig worden beschouwd. Huishoudelijke_gastoestellen (verwarming, geisers, kookfornuizen") Het gasverbruik kan worden beperkt door : - de vervanging van de waakvlam (pilot-llghO door een vonkontsteking; - de technische vervolmaking en het regelmatig onderhoud van de branders; - een betere regeling van de toestellen om een optimale warmtestraling te bekomen; - een betere Isolatie en het gebruik van apparatuur om het koud en het warm water te mengen (in het bijzonder voor ketels van centrale verwarming).
- 1? -
- 13 -
C.R.B. 1974/567
- het zoeken van een methode die een geringer energieverbruik bij de cementfabricage mogelijk maakt; - het speurwerk betreffende het opnieuw gebruiken van als industrieel afval of huisvuil gerecupereerde plstische stoffen.
Elektrische huishoudelijke toestellen, eiektriache_verlichting Dank zij een groot aantal kleine verbeteringen kunnen aanzienlijke energiebesparingen worden verwezenlijkt. Zo kunnen o.m. worden vermeld :
Gelet op de dringende noodzaak van researchinspanningen op energiegebied is de Raad van mening dat meer middelen moeten ter beschikking worden gesteld van het I.W.O.N.L..
- de betere isolatie van de koel- en vrieskasten; - de verhoging van de efficiëntie van de verlichting door het gebruik van fluorescentielampen die in vergelijking met de gloeilampen een elektriciteitsbesparing van 30% mogelijk maken» alsmede door directe verlichting (directed lighting);
Anderzijds dient in de huidige omstandigheden, in het raam van de door het I.W.O.N.L. gesubsidieerde studies, onbetwistbaar voorrang te worden gegeven aan die studies welke op energiebesparing gericht zijn.
- de verhoging van de efficiëntie van de stofzuigers waarvan het vermogen niet hoger zou mogen liggen dan 200 W;
De Raad heeft zich afgevraagd of het I.W.O.N.L. geen groter percentage van de researchuitgaven zoü moeten subsidiëren. Op dit ogenblik wordt meestal 50% van de projecten door het I.W.O.N.L. gefinancierd. Voor de financiering van de overige 50% zorgt de onderneming of de groep van ondernemingen die bij het project betrokken zijn. De resultaten van het speurwerk komen alleen ten goede aan de deelnemende ondernemingen. In uitzonderlijke gevallen kan het aandeel van het Ï„W.O,N„L. 80% bedragen. Het betreft doorgaans speurwerk dat wordt uitgevoerd in een centrum-De Groote, zodat in dit geval de resultaten ter beschikking zijn van alle ondernemingen van de betrokken sector.
- de isolatie van de was- en afwasmachines zou kunnen worden verbeterd, vxà~ lorieën kunnen worden gerecupereerd door het gebruikte water over warmtewisselaars te leiden en de temperatuur van het zeepsop zou kunnen worden verlaagd door het gebruik van efficiëntere wasmiddelen. - klimaatregelingsinstallaties zijn in ons klimaat niet noodzakelijk. B. In de industriële sector Een uitgebreide enquête werd bij de bedrijfsraden en de verschillende sectoriële werkgroepen van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven ingesteld om bepaalde maatregelen aan het licht te brengen die tot een rationalisatie van het energieverbruik en tot besparingen in de verschillende industriële sectoren kunnen leiden.
„ De Raad is van mening dat de grootst mogelijke ruchtbaarheid moet worden gegeven aan de resultaten van het speurwerk van het I.W.O.N.L. met het oog op de toepassing ervan in de industriële sector. Het speurwerk zou eveneens voornamelijk betrekking moeten hebben op gebieden waar een algemene toepassing mogelijk is, hetgeen de oplossing onderstelt van de problemen in verband met de wetgeving inzake industriële eigendom.
De adviezen en verslagen van de bedrijfsraden en van de sectoriële werkgroepen zijn bij dit verslag gevoegd. Uit de resultaten van de enquêtes blijkt weliswaar duidelijk dat in het merendeel van de sectoren een aantal maatregelen kunnen worden genomen om tot een grotere rationalisatie te komen, maar de Raad is er toch van overtuigd dat uitwisseling van inlichtingen en ervaringen tussen de sectoren van het grootste nut zou kunnen âijn. In dit verband, zou de wenselijkheid moeten worden onderzocht van de oprichting van een vaste studiegroep, bestaande uit navorsers, hoogleraren, technici, industriële gebruikers, verbruikers en vertegenwoordigers van de overheid $ die de experimenten met nieuwe concepten en formules voor het aanwenden van de energiebronnen zou stimuleren, daarbij blijk gevend van verbeeldingskracht. Deze studiegroep zou met goed gevolg in de Adviserende Raad voor de Energie kunnen werken. De Raad heeft kennis genomen van de projecten die met betrekking tot de rationele aanwending van de energie in studie zijn. Als voorbeel-. den van de door het I.W.O.N.L. gesubsidieerde studies die op dit ogenblik in België worden uitgevoerd om energie of grondstoffen te besparen kunnen worden vermeld : - de studie ter verbetering van het rendement bij het raffineren van koper; - de studie over de vervanging van het zilver bij het maken van films; - het onderzoek van de conceptie van de elektrische toestellen ten einde hun energieverbruik te doen dalen; » het speurwerk m.b.t. de verlaging van de temperatuur voor de glasbewerking;
C.R.B. 1974/567
Crï
In sommige gevallen kan het I.W.O.N.L. evenwel zelf een bepaald researchproject wenselijk achten, maar geen uitvoerder vinden in de privésector, hetzij omdat het project pas op ai te lange termijn renderend blijkt te zullen zijn, hetzij omdat het betrekking heeft op besparingen buiten de ondernemingen, die echter interessant zijn voor de gemeenschap, b.v. op het gebied van de strijd tegen de vervuiling. De,Raad wenst het belang te onderstrepen van het wetenschappelijk onderzoek dat op internationaal vlak in de energiesector moet worden uitgevoerd. ,In dit verband dient melding te worden gemaakt van de oprichting van de "Fédération of European Industriel Coopérative Research Organisations" (F.E.I.C.R.O.). Ook op dit gebied zou het I.W.O.N.L. nuttig werk kunnen leveren mits het over de nodige geldmiddelen kan beschikken. Ten slotte wenst de Raad te beklemtonen dat de methoden voor de rationalisatie va,n het energieverbruik op ruime schaal moeten worden verspreid en dat ter zake een bijzondere inspanning moet worden geleverd bij de kleine en middelgrote ondernemingen. Daartoe bepleit de Raad dat energieconsulenten ter beschikking zouden staan van de ondernemingen en in het bijzonder van de kleine en middelgrote bedrijvenv •'»•«, Recuperatie van het industrieel afval De bijgaande verslagen van de bedrijfsraden en sectoriële werkgroepen bevatten een aantal gegevens over de recuperatie van het industrieel en huishoudelijk afval.
- 14 -
C.R.B. 1974/567
De Raad heeft"kennis genomen van de werkzaamheden van het Centrum voor het Wetenschappelijk en Technische Onderzoek der Metaalverwerkende Nijverheid met betrekking tot de recuperatie van plastische stoffen uit het huisvuil en het industrieel afval. Het door dat Centrum ontwikkelde procédé maakt een energiebesparing van 36% mogelijk in vergelijking met de plastiekfabricage uit petroleumprodukten. .Met dit procède worden ook grondstoffen uitgespaard. Deze techniek biedt eveneens het belangrijke voordeel dat ons milieu wordt beschermd door het opnieuw gebruiken van de plastieken die door velen als verontreinigende factoren worden beschouwd. Afgaande op de tot nu toe behaalde resultaten kunnen reeds deugdelijke toepassingen bij de klassieke verwerkingstechnieken in uitzicht worden gesteld. 'Éen politieke beslissing tot veralgemening van deze procédés voor het recycleren van plastiekafval is echter geboden. Naar het voorbeeld van wat "reeds in de Duitse Bondsrepubliek wordt gedaan, dient de recuperatie te worden overwogen van de materialen (metalen en andere produkteni die voortkomen van het slopen van de oude auto 's. Ook kan de verzameling op grotere schaal van de gebruikte olie worden aanbevolen met het oog op het gebruik ervan als residuaire brandstof, o.m. door de elektrische centrales. C, Op transportgebied Over het vraagstuk van de rationele aanwending van de energiebronnen in de transportsector heeft de Werkgroep "Vervoer" van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven een verslag uitgewerkt dat bij dit document wordt gevoegd. D. Tarifering De Raad heeft onderzocht of de tarifering kan worden gehanteerd als instrument om het energieverbruik in sommige sectoren af te remmen en dat verbruik naar de ene of andere energievorm te richten. Uit dit onderzoek blijkt dat de toepassing van de progressieve tarifering nadelen biedt; zij belemmert de rationalisatiemaatregelen doordat zij de tendens tot' groepering van de verbruikseenheden tegenwerkt en daartegenover de versnippering van deze laatste in de hand werkt. Bovendien zou zij een strenge en uiterst moeilijk te organiseren controle noodzakelijk maken. In die omstandigheden is de Raad van mening dat alleen voor de elektriciteitstarifering een wat minder sterke degressiviteit zou kunnen worden overwogen, aangezien de degressiviteit bevorderlijk is voor de verhoging van het verbruik. Toch is zelfs op dit gebied, grote omzichtigheid ge- • boden omdat het vermoedelijk niet raadzaam is de ontwikkeling van het elektriciteitsverbruik af te remmen om voorbijgaande redenen, terwijl men fundamenteel gezien, in het vooruitzicht van de snelle ontwikkeling van de kernsector, een steeds ruimer gebruik van de elektriciteit zal moeten stimuleren» In verband met de gastarifering dient te worden aangestipt dat deze voor het ogenblik derwijze is opgevat dat het gebruik van aardgas in de huishoudelijke sector wordt aangemoedigd, een tendens die in de komende jaren, zoals reeds werd gezegd, in de hand zou moeten worden gewerkt, aangezien gas een bijzonder voor dat doel' geschikte energiebron is,
- 15 -
G.R.B. 1974/567
Ontwikkeling op lange termijn Op langere termijn dienen voor te worden gevonden op Europees vlak of zelfs oplossingen zouden een beroep kunnen doen op blik nog niet of slechts we|aig geëxploiteerd
het energieprobleem oplossingen in een ruimer verband. Deze energiebronnen die op dit ogenworden.
Zij zouden eveneens in de lijn kunnen liggen van energieakkoorden en wellicht ook van economische akkoorden - in de ruime zin van het woord die met gebieden buiten West-Europa, en in het bijzonder met Oost-Europa-en de Sovjet-Unïe en met de Middellandse-Zeelanden, dienen te worden gesloten. Bij dergelijke oriënteringen zal waarschijnlijk moeten worden uitgezien naar een diversifi'éring van de industriële structuren, niet alleen in het licht van het noodzakelijke streven naar fabrikaten voor de produktie waarvan minder energie vereist is» maar ook uit het oogpunt van de ontwikkeling van een zekere complementariteit tussen bedrijfstakken» in samenhang met de eventuele akkoorden waarvan hierboven sprake. Voor de Belgische economie rijst het probleem van de aanpassing van deze mogelijke tendensen aan de industriële tradities die tot nu toe werden gehuldigd en zeer bevredigende resultaten hebben opgeleverd.
BIJLAGE I
C.R.B. 1974/567
NOTA OVER DE GECOMBINEERDE PRODUKTIE VAN FARMTE EN KRACHT VOOR DE VOORZIENING VAN EEN WARMTEDISTRIBUTIENET
I. Op het vlak van de omzetting van primaire energie - Recuperatie van de stoom in de elektrische centrales voor levering aan industriële ondernemingen in de nabijheid of voor stadsverwarming. 1) Beschrijving van de klassieke thermische produktie van elektrische energie in stoomcentrales De stoom die in een stoomketel onder een bepaalde druk en op een bepaalde temperatuur wordt voortgebrachts wordt ontspannen in een turbine die een generator in beweging brengt. De door de turbine geproduceerde energie wordt aldus omgezet in elektrische energie. De stoom wordt echter ontspannen tot zijn fysieke toestand gaat veranderen. De koudebron die de nodige warmte zal opslorpen om de stoom te doen condenseren is ofwel een waterloop, ofwel de uitwisselaar van een koelcircuit. ' In deze cyclus komt dus warmteverlies voor "het verlies aan de condensor". De produktie van elektrische energie met behulp van een gasturbine gaat met een gelijkaardig verlies gepaard. In dit geval doet het zich voor in de vorm van warme gassen die in de atmosfeer ontsnappen. 9") Er bestaat een interessante cyclus voor de gelijktijdige produktie van warmte_en elektrische energie (produktie van warmte-kracht) In deze cyclus vinden wij de hogedrukketel weer die de stoom voortbrengt welke in dit geval in een tegendruktarbine wordt ontspannen. Deze tegendruk, druk van de stoom bij de ontsnapping ervan, is groter dan de druk aan de condensor van een klassieke condensatiecyclus. Hier wordt deze ontsnappende stoom echter naar receptoren geleid die warmte verbruiken. Met andere woorden, de stoom wordt niet teruggevoerd naar de condensor waar hij zijn warmte afstaat aan een kanaal of aan de atmosfeer, maar hij ^ komt terecht in een transportnet bestaande uit leidingen welke hem naar de industrieën en de gebouwen voeren (om te voorzien in industriële behoeften en te dienen voor de stadsverwarming}. Voordelen Deze cyclus biedt het voordeel dat bij de produktie van elektrische energie minder dan de helft wordt verbruikt van de warmte die in een klassieke thermische centrale nodig is s nl. circa 1.000 tot 1.200 kcal/kWh in plaats van ?.300 tot 2,500, en wel omdat de valorisatie van de afgewerkte stoom mogelijk wordt (deze stoom gaat in een normale klassieke cyclus aan de koude bron verloren).
- ? -
- 3 -
C.R.B. 1974/567
De ketels kunnen polyvalent zijn op het stuk van de brandstof; zij kunnen worden gevoed met stookoliegas - steenkool - huisvuil. Deze distributie van warmte treedt in de plaats van de menigvuldige kleine verwarmingsketels voor gebouwen waarvan het gemiddeld rendement slechts zelden 60% bedraagt. Inzake rendement van een stoomdistributienet wordt echter een orde van grootte van 85% bereikt; het algemeen rendement, dat de stookinstallatie en het net omvat, bedraagt circa 80%. De warmte wordt dus met een beter rendement afgegeven dan wanneer zij plaatselijk wordt voortgebracht. Behalve deze brandstofbesparing kunnen wij erop wijzen dat dit stelsel gunstig is voor : 1. de bescherming van het leefmilieu Daar het stedelijk distributienet hoofdzakelijk onder de grond ligt is daarvan niets of zeer weinig te zien in de omgeving (zeer bijzondere gevallend; het maakt het mogelijk de fabrieksschoorstenen te slopen. ?. de strijd tegen de_verontreiniging De warmtedistributie (stadsverwarming") schakelt alle kleine ketels uit die vervuilingsbronnen zijn welke over de hele agglomeratie verspreid liggen. De warmteproduktie wordt geconcentreerd in 1 of ?. centrales die buiten de agglomeratie liggen en uitgerust zijn met zeer hoge schoorstenen die geconcentreerde neerslag voorkomen. Opmerkingen Aangezien de vuurhaarden van de ketels polyvalent zijn kunnen zij eventueel slechts stof produceren voor zekere brandstofkwaliteiten en dan nog worden in deze ongunstige gevallen de rookgassen stofvrij gemaakt in apparatuur met een hoog rendement waarover de kleine installaties vrijwel nooit beschikken.
C.R.B. 1974/567
De industrieën daarentegen nemen wel het hele jaar door warmte af maar in de zomer liggen de behoeften toch aanzienlijk lager dan in de winter. De vraag naar stoom van de gemengde cliënteel, industrie en stadsverwarming, varieert in ons land in de verhouding 1 tot 2 en zelfs 1 tot 3 voor de zomer- en winterperiodes. Voorst is het elektrisch vermogen dat wordt voortgebracht door de tegendrukeenheden die voor deze stoomdistributienetten functioneren gering in vergelijking met de dimensie van de huidige klassieke eenheden. Het te Verviers ontwikkelde vermogen bedraagt 25.000 kW; voor Aalst is dit cijfer 15.000 kW. Aanleg van een net voor warmtedistributie Laten wij alleen wijzen op de voornaamste problemen die de aanleg van een net doet rijzen en waarvoor vaak specifieke oplossingen moeten worden bestudeerd. a") De compensatie van de warmt e-uit zetting der leidingen; b) de afvoer en de recuperatie van de condensaten voor het stoomvervoer; c) de keuze van een tracé, derwijze dat de nodige hellingen mogelijk zijn in een ondergrond van oude steden waar tal van hinderpalen voorkomen (riolering, netten van elektrische kabels - waterdistributie - gasleidingen enz.); d) strijd tegen het warmteverlies (warmte-isoleermiddel") en bescherming tegen inzijpeling van water in het isolatiemateriaal. Tendensen in het buitenland De warmtedistributie, of het nu om het eenvoudige stelsel gaat (stoom of warm water") dan wel om het type van de gecombineerde produktie warmtekracht, kent in het buitenland, onder meer in Duitsland en in de noordse landen, een groeiend succes. De studies voor nieuwe stadsverwarmingsnetten die daar worden ondernomen sluiten nauw aan bij de urbanisatieprojecten. De rond Stockholm gebouwde satelietsteden zijn daarvan een voorbeeld; zij worden volkomen en uitsluitend verwarmd door een warmtedistributienet met warm water.
Toepassing; in België Deze interessante oplossing werd op verschillende plaatsen in België toegepast : Vcrviers - Aalst - Bressoux - Gent (1958") - Antwerpen Charleroi - Zwevegem; in Verviers reeds in 1937, in Aalst in 1955. Wanneer het succes van de gecombineerde produktie warmte-kracht beperkt is gebleven, moet de oorzaak daarvan worden gezocht in het feit dat de op de brandstof verwezenlijkte besparing snel wordt tenietgedaan door de financiële lasten die voortvloeien uit de investeringen, voornamelijk in netten. ' De bezettingsgraad van die installaties is ver van goed omdat de stadsverwarming slechts tijdens de koude puriode van het jaar - de winter en een deel van het najaar en het voorjaar - warmte afneemt. (Do stadsverwarming te Breseoux b.v. verbruikt niets in de zomer). Do installaties bastaan en de financiële lasten kunnen slechts worden omgeslagen over oen betrekkelijk beperkte hoeveelheid verkochte energie.
Te Stockholm bestaat een project 'voor een verwarmingsstelsel waarbij een beroep zal worden gedaan op een onder de stad gebouwde ondergrondse kernreactor. In de Skandinavische landen zijn er trouwens reeds voorbeelden van stadsverwarming waarvoor een kernreactor is ingeschakeld.
Tot besluit kan worden gesteld dat,"waar de gecombineerde produktie warmte-kracht een idee is dat aandacht verdient" elk geval toch moet worden bestudeerd met inachtneming van alle door ons vermelde bijzondere gegevens. Men zou onder meer de mogelijkheid kunnen overwegen industrieën die veel warmte nodig hebben in industriezones te groeperen.
BIJLAGE I I
A.C.E.I.B.
November 1974
GECOMBINEERDE PRODUKTIE ELEKTRICITEIT/WARMTE IN DE INDUSTRIE TECHNISCHE KENMERKEN EN TOEPASSINGSGEBIEDEN Tegendrukturbines
Gasturbine met warmterestketel
Verbrandingsmotoren met warmterestwisselaars (gasmotren - dieselmotoren - diesel/ gasmotoren ;
0,10 tot 0,25 MW/Gcal/h d.i. 50 tot 125 kW per t/h equivalente stroom
0,25 tot 1 MW/Gcal/h d.i. 125 tot 500 kW per t/h equivalente stroom
van 0,7 tot 1,3 MW/Gcal/h d.i. 350 tot 650 kW per t/h equivalente stroom
1.000 kW tot verscheidene tientallen MW
vanaf 10 MW
vanaf enkele honderden kW
- kenmerken van de stoom
max. 15 atü
vanaf 15 atü
tot 1,4 atü/125 C ook recuperatie in de vorm van warm water LT (max. 100 C) van warm water HT (max, 125 C)
-
industrieën die veel warmte onder gematigde druk nodig hebben maar betrekkelijk weinig elektriciteit verbruiken : vb. Scheikunde Voedingsmiddelenindustrie (suikerfabrieken, brouwerijen) Textiel Papierindustrie Petroleum
industrieën die veel elektriciteit verbruiken en warmte onder hoge druk nodig hebben, vooral :
industrieën die warm water nodig hebben of stoom onder zeer lage druk .
-
praktisch gebruiksgebied verhouding
Netto-ekktnsch vermogen. ^.a ^ e n doQJ. ^ g e n e n £ o r , p ^
3 f j
v^Li'
gerecupereerde nuttige warmte in kcal/h -
rehtabiliteitsdrempel
toepassingsgebieden
9
Scheikunde
.vb. zuivelfabrieken, slachthuizen Tal van toepassingen in de tertiaire sector en op het vlak van de collectieve voorzieningen.
n
vo Ui
- specifiek verbruik voor de produktie van elektrische energie kcal/k\Vh
1.000 tot 1.100
1.100 tot 1.600 met naverbranding 1.200 tot 1.800 met naverbranding
1.100 tot 1.800
C 0 P
"
I E
P.527.O
MINISTERE DES AFFAIRES ECONOMIQUES Le Ministre Bruxelles, le 18 décembre 1974
Monsieur le Président, La détérioration des balances commerciales des "pays de la C.E.E., suite aux diverses hausses du pétrole et à la crise qui s'en est suivie, n'a pas eu sur la balance nationale un impact aussi grave que sur celle de certains de nos voisins en raison principalement de la position fortement exportatrice de notre économie. Néanmoins, alors que notre balance des paiements est encore positive.-, le déficit croissant de la balance commerciale constitue une préoccupation non négligeable. Colle-ci s'est accrue au cours de ces dernières semaines en. raison du ralentissement de la seule production sidérurgique et de la liaison sensible des prix à l'exportation. Afin de pallier les conséquences de ces faits, le gouvernement a décidé que des mesures devaient être prises d'urgence pour modérer la consommation d'énergie et particulièrement celle de produits pétroliers, notamment dans le domaine du chauffage qui intervient pour plus de 35 % de la consommation de pétrole. A cet effet et pour le court terme, des mesures seront prises incessamment pour le chauffage des locaux dans le secteur public et pour la réglementation du réglage des appareils de chauffage dans le secteur privé. A Monsieur PULINCKX, Président du Comité de Contrôle de l'Electricité et du Gaz, Rue Ravensteinj *i 1000 BRUXELLES
2. Ces devront être susceptibles combustibles
mesures seront cependant insuffisantes et complétées par d'autres plus déterminantes, de réduire davantage les utilisations de de chauffage.
Considérant qu'au delà d'une certaine quantité, toute consommation devient, en une période comme celle que nous vivons, une forme de luxe, il est important d'étudier d'urgence deux types de mesures susceptibles de réduire la consommation de gasoil de chauffage : - livraison par les sociétés distributrices d'un pourcentage 'réduit de la consommation de l'année précédente; - double entrée dans le marché des combustibles dont le principe serait : a) toute fourniture de gasoil ou fuel oil ne devrait s'effectuer que moyennant un bon (payant ou non payant), à se procurer aux administrations communales; b) pour le consommateur particulier, la fourniture pourrait s'élever pour une année à (par exemple) : - X litres par bons gratuits; - Y litres sur production de bons à écquérir moyen; nant paiement (Z F/L. par exemple)y moyennant une déclaration écrite de l'utilisateur précisant l'usage effectif d'une chaudière au- mazout. Pour les immeubles à appartements multiples, le gestionnaire pourrait cumuler les demandes des résidents du building qui, comme tout utilisateur d'un logement, devraient fournir, sur document "ad hoc", les renseignements suivants : - lieu de domicile, - nombre de pièces et superficie.
3. Il est clair que toute disposition, visant à réduire la consommation de pétrole ou à augmenter le p.vix au delà d'une quantité minimum, risque de pousser les consommateurs vers d'autres énergies "telles que le gaz et l'électricité. En conséquence, je vous demande de faire étudier, dans les délais les plus brefs, en vue de me remettre un avis dans le courant du mois de janvier 1975, les dispositions qu'il y aurait lieu de prendre pour limiter la consommation de gaz et d'électricité. En principe, il serait important d'examiner notamment, une action par voie dissuasive, en garantissant au consommateur une tranche minimum qui pourrait être à prix fixe et en lui imposant pour la ou les tranches supplémentaires, des prix indexés à caractère progressivement pénalisateur. Le gouvernement m'a aussi prié de lui soumettre, au début de l'an prochain, des propositions visant à réduire des dépenses d'éclairage considérées comme sans utilisé. Je vous prie d'agréer, Monsieur le Président, l'expression de ma considération distinguée. Le Ministre, (s) A. OLEPFE.
VerU JA„
VERTALING. P.527.O MINISTERIE
VAN EKONCMISCHE De Minister,
ZAKEN
Brussel, 18 december 1974.
Mijnheer de Voorzitter,
De verslechtering van de handelsbalans der E.E.G.-landen, ingevolge de verscheidene prijsverhogingen van de aardolie en de krisis die daarop volgde, had op onze nationale balans geen zo ernstige weerslag als op die van sommige buurlanden voornamelijk wegens de zeer sterke uitvoerpositie van onze ekonomie. Terwijl onze betalingsbalans nog steeds positief is, maakt het toenemend tekort van de handelsbalans nochtans een niet te verwaarlozen bezorgdheid uit. Deze nam toe in de jongste weken wegens de vertraging van de staal- en ijzerproduktie alleen en de gevoelige koppeling van de prijzen aan de uitvoer. Om de gevolgen van deze feiten te verhelpen, besloot de Regering dat maatregelen dringend moesten irorden genomen om het energieverbruik te matigen, in het bijzonder dat van de aardolieprodukten, met name op het gebied van de verwarming die voor meer dan 35 % van de aardoliekonsumptie optreedt. Te dien einde en voor de korte termijn zullen maatregelen binnenkort worden getroffen voor de verwarming van de lokalen in de overheidssektor en voor de reglementering van de regeling der stookapparaten in de privésektor.
Aan de heer PULINCKX, Voorzitter van het Controlekomitee voor Elektriciteit en Gas Ravensteinstraat 4 1000 BRUSSEL.
2.
Deze maatregelen zullen echter onvoldoende zijn en dienen te worden aangevuld met andere, die van meer beslissende aard zijn en die het gebruik van huisbrandstoffen nog meer kunnen verminderen. Overwegende dat, boven een bepaalde hoeveelheid, elk verbruik in een periode zoals die welke wij nu meemaken, een vorm van luxe wordt, is het van belang twee soorten maatregelen dringend te bestuderen welke het verbruik van stookolie kunnen doen afnemen : - levering door de distributiemaatschappijen •• •"* ' • • •• van een beperkt percentage van het verbruik van het vorig jaar; - tweevoudige opneming in de brandstoffenmarkt iraarvan het beginsel het volgende zou zijn : a) voor elke levering van gasolie of van fuel oil zou slechts mits een (al dan niet te betalen) "bon" gebeuren die men zich bij de gemeentebesturen zou verschaffen; b) voor de partikuliere verbruiker zou de levering voor een jaar kunnen bedragen - X liter dank zij kosteloze bons - Y liter op vertoon van bons die men zich mits betaling zou kunnen verschaffen (bvb. Z F . / L ) , en dit, mets geschreven verklaring van de gebruiker waarbij de werkelijke aanwending van een stookolieketel wordt gepreciseerd. Voor de gebouwen met vele appartementen zou de beheerder de aanvragen van de personen die in de building xvonen, kunnen kumuleren; elke inwoner, als gebruiker van een woning, zou op een dokument "ad hoc" de volgende inlichtingen moeten aangeven : - woonplaats, - aantal kamers en oppervlakte.
3.
Het is duidelijk dat elke bepaling tot vermindering van de aardoliekonsumptie of tot verhoging van de prijs boven een minimale hoeveelheid, de verbruikers ertoe zou kunnen aanzetten zich naar andere energievormen te wenden, zoals gas en elek4rioiteit. Bijgevolg vraag ik onverwijld de maatregelen te bestuderen die dienen te worden genomen om het verbruik van gas en elektriciteit te beperken, en dit teneinde mij een advies in de loop van de maand januari 1975 ^e doen geworden. In beginsel zou het belangrijk zijn in het bijzonder een dissuasieaktie in overweging te nemen waarbij de verbruiker een minimum-tranche, die tegen een vaste prijs zou geleverd worden, zou worden gewaarborgd en waarbij hem voor de bijkomende tranche(s) geïndexeerde prijzen van geleidelijk straffende aard zouden opgelegd worden. De regering heeft mij ook verzocht haar, b,egin volgend jaar, voorstellen voor te leggen die ertoe strekken verlichtingsuitgaven te beperken die als nutteloos worden beschouwd. Hoogachtend.
Be Minister, A. OLEFFE.
