UNIVERSITEIT GENT
FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN
Corporate Social Responsibility en het belang van lokale stakeholders: multinationale mijnbouwbedrijven in Peru
Wetenschappelijke verhandeling
aantal woorden: 26.592
Michiel Vermeiren
MASTERPROEF MANAMA CONFLICT AND DEVELOPMENT
PROMOTOR: Prof. Dr. An Vranckx COMMISSARIS: Prof. Dr. Koen Vlassenroot COMMISSARIS: Lic. Pascal Debruyne
ACADEMIEJAAR 2010 - 2011
1
Inhoudstafel Dankwoord ..............................................................................................................................................5 1. Inleiding...............................................................................................................................................6 1.1. Probleemstelling ............................................................................................................................6 1.2. Onderzoeksdesign..........................................................................................................................7 1.3. Methodologie.................................................................................................................................8 1.4. Opbouw van de masterproef ..........................................................................................................9 2. Mijnbouw in Peru: politiek-economische context .........................................................................10 3. Corporate Social Responsibility ......................................................................................................12 3.1. Definitie .......................................................................................................................................12 3.2. CSR en CSR-stimuli: recente fenomenen? ..................................................................................13 3.3. CSR in Latijns-Amerika en Peru .................................................................................................15 3.4. CSR, duurzame ontwikkeling en mijnbouw ................................................................................17 4. CSR: van shareholder naar stakeholder naar multistakeholders................................................20 4.1. De stakeholder theorie: ontstaan en evolutie ...............................................................................20 4.2. Het belang van een (multi)stakeholderbenadering in duurzame ontwikkeling ...........................22 4.3. (Multi)stakeholderbenadering: praktische uitdagingen en oplossingen ......................................26 4.3.1. Praktische uitdagingen van de (multi)stakeholderbenadering ..............................................26 4.3.2. Hoe omgaan met praktische uitdagingen?............................................................................28 4.4. CSR en lokale stakeholders .........................................................................................................30 4.4.1. Lokale gemeenschappen.......................................................................................................30 4.4.2. Lokale NGO‟s ......................................................................................................................31 4.4.3. Lokale overheid. ...................................................................................................................32 5. Case Study: Xstrata – Tintaya kopermijn in Espinar...................................................................34 5.1. Xstrata .........................................................................................................................................34 5.2. In situ: Tintaya.............................................................................................................................35 5.3. Het officiële CSR-beleid van Xstrata: een stakeholder-analyse ..................................................35 5.3.1. Het officiële CSR-beleid van moederbedrijf Xstrata ...........................................................35 5.3.2. Het officiële CSR-beleid van Xstrata Copper groep: afdeling Zuid-Peru ............................38 5.3.3. Besluit...................................................................................................................................41 5.4. Veldonderzoek.............................................................................................................................42 5.4.1. Resultaten interviews ..........................................................................................................42 5.4.2. Andere relevante ervaringen ................................................................................................47 5.5. Discussie .....................................................................................................................................48 6. Case Study: Gold Fields Limited – Cerro Corona goud- en kopermijn in Hualgayoc ..............51 6.1. Gold Fields Limited.....................................................................................................................51 6.2. In situ: Hualgayoc........................................................................................................................51 6.3. Het officiële CSR-beleid van Gold Fields: een stakeholder-analyse...........................................52 2
6.3.1. Het officiële CSR-beleid van Gold Fields Limited ..............................................................52 6.3.2. Het officiële CSR-beleid van dochterbedrijf Gold Fields La Cima .....................................54 6.3.3. Besluit...................................................................................................................................54 6.4. Veldonderzoek.............................................................................................................................55 6.4.1. Interviews ............................................................................................................................55 6.4.2. Andere relevante ervaringen ................................................................................................64 6.5. Discussie .....................................................................................................................................65 7. Case Study: Nyrstar – Coricancha plurimetalenmijn in San Mateo de Huanchor ....................68 7.1. Nyrstar .........................................................................................................................................68 7.2. In situ: de Coricancha-mijn in San Mateo de Huanchor .............................................................68 7.3. Het officiële CSR-beleid van Nyrstar: een stakeholder-analyse .................................................69 7.3.1. Het officiële CSR-beleid van moederbedrijf Nyrstar ...........................................................69 7.3.2. Het officiële CSR-beleid van dochterbedrijf Compañía Minera San Juan (CMSJ) .............70 7.3.3. Besluit...................................................................................................................................70 7.4. Veldonderzoek.............................................................................................................................70 7.5. Discussie ......................................................................................................................................74 8. Conclusies en aanbevelingen ...........................................................................................................75 9. Bijlagen ..............................................................................................................................................78 Bibliografie ............................................................................................................................................80
3
4
Dankwoord Het proces dat ik doorlopen heb om deze masterproef tot stand te laten komen is vanuit vele opzichten een verrijkende ervaring geweest. Onder andere dankzij de reisbeurs van VLIR-UOS kreeg ik de kans om ter plaatse in Peru veldwerk te verrichten. Het veldwerk was niet alleen nuttig voor mijn onderzoek, maar heeft mij ook op persoonlijk vlak veel bijgebracht. Eerst en vooral wil ik mijn promotor Prof. Dr. An Vranckx danken voor haar hulp en feedback die zij mij tijdens het schrijven van deze masterproef geboden heeft. Ten tweede wil ik de Belgische NGO CATAPA bedanken om mij via hun infosessies te laten kennismaken met de mijnbouwproblematiek in Latijns-Amerika en mij in Peru in contact te brengen met verschillende organisaties. Een speciaal woord van dank gaat uit naar Andrea en haar familie die door hun hulp, gastvrijheid en liefde bijgedragen hebben tot een onvergetelijke ervaring in Peru. Tot slot wil ik mijn ouders, broer, tante Mia, vrienden en veel Peruvianen dankzeggen om mij elk op hun eigen manier geholpen te hebben om deze masterproef te verwezenlijken.
5
1. Inleiding
1.1. Probleemstelling Aangezien de Peruviaanse bodemrijkdom de stijgende mondiale vraag naar mineralen en metalen bijtreedt, vormt de mijnbouwindustrie een belangrijke motor van diens economie. Het delven naar mineralen en metalen gebeurt steeds vaker via dagbouw (in open mijnen). Via deze techniek graaft men de bodem af totdat men op ertslagen komt, wat ontbossing en bodemerosie veroorzaakt. Bovendien worden mijnbedrijven er vaak van beschuldigd dat hun extractieactiviteiten vervuiling en vergiftiging in hun nabije omgeving teweegbrengen en dat ze onbeheerst omgaan met natuurlijke watervoorraden. Terwijl het huidige economische beleid van Peru buitenlandse investeringen aantrekt, slaagt het land er niet in om de ontginningsactiviteiten te laten verlopen zonder schade toe te brengen aan het milieu en lokale (vaak inheemse) gemeenschappen die afhankelijk zijn van hun natuurlijke omgeving om te overleven. Dit genereert conflicten – die soms een gewelddadige vorm kunnen aannemen – tussen lokale gemeenschappen en mijnbouwbedrijven. Interessant in dit opzicht is dat bedrijven vanuit verschillende hoeken (OESO, EU, VN) gestimuleerd worden om zich vrijwillig te engageren voor Corporate Social Responsibility (CSR) om zo het nodige te doen om hun activiteiten zo sociaal en ecologisch verantwoordelijk mogelijk te laten plaatsvinden. In het kader van CSR trachten bedrijven vanuit een vrijwillig engagement meer te doen dan hetgeen de wet ter plaatse voorschrijft of kan afdwingen. Vaak beogen CSR geëngageerde bedrijven om via hun CSR-beleid de armoede te helpen bestrijden, duurzame werkgelegenheidsprojecten in de sociale economie te genereren en bij te dragen tot sociale dienstverlening (educatie, gezondheidszorg) die de lokale bevolking ten goede kunnen komen. Aangezien een doelstelling van CSR is om bij te dragen tot de verbetering van de levenskwaliteit van lokale gemeenschappen en de ontwikkeling van de regio waarin ze actief zijn, kan men zich de vraag stellen op welke manier lokale belanghebbenden (stakeholders) zoals gemeenschappen, overheid en civiele maatschappij betrokken worden bij hun CSR-beleid. Welke soort interactie vindt plaats tussen het bedrijf en lokale stakeholders? In hoeverre kunnen lokale stakeholders de besluitvorming van CSR-projecten beïnvloeden? Genereert deze aanpak duurzame ontwikkeling in de regio waarin ze actief zijn? Weegt dit op tegen de eventuele negatieve gevolgen van ontginningsactiviteiten? Om deze vragen op een empirisch onderbouwde wijze te beantwoorden, benaderde ik een selectie van multinationale mijnbouwbedrijven in Peru (concreet: Xstrata, Gold Fields en Nyrstar) die niet alleen een CSR beleid voeren, maar daarin ook belang hechten aan lokale stakeholders. 6
1.2. Onderzoeksdesign
Om na te gaan wat het belang van lokale stakeholders is in het CSR beleid van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar, werden de volgende onderzoeksvragen gesteld:
I.
In hoeverre kan het lokale stakeholderengagement van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar beïnvloed worden door de stakeholdertheorie en de (multi)stakeholderbenadering aan de hand van internationale richtlijnen en initiatieven die CSR definiëren en bevorderen?
II.
Hoe belangrijk zijn lokale stakeholders in het officiële CSR beleid van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar, zoals aangegeven wordt op hun website?
III.
In welke mate en op welke manier worden lokale stakeholders in de praktijk opgenomen in het CSR-beleid van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar?
De eerste onderzoeksvraag bestaat uit meerdere deelvragen. Ten eerste werd bestudeerd hoe het ontstaan en de evolutie van de stakeholdertheorie het CSR-debat beïnvloed heeft. Ten tweede werd ter discussie gesteld wat het belang van een (multi)stakeholderbenadering binnen het kader van duurzame ontwikkeling en CSR is. Ten derde werd nagegaan in hoeverre de stakeholdertheorie en (multi)stakeholderbenadering opgenomen worden in internationale richtlijnen en initiatieven die CSR definiëren en bevorderen. Hierdoor kan duidelijk gemaakt worden in hoeverre multinationale bedrijven aangespoord kunnen worden om aandacht te schenken aan (lokale) stakeholders. De tweede onderzoeksvraag belicht het officiële CSR-beleid van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar. Er werd onderzocht in hoeverre stakeholders – met speciale aandacht voor lokale stakeholders – geïntegreerd worden in de doelstellingen, besluitvorming en projecten van hun CSR-beleid. De derde onderzoeksvraag behelst het empirische gedeelte van het onderzoek. Er werd onderzocht in hoeverre en op welke manier lokale stakeholders in de praktijk opgenomen worden in het CSR-beleid van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar. Deze onderzoeksvraag is aldus een confrontatie van het officiële CSR-beleid (zie tweede onderzoeksvraag) met de praktijk zoals ik die empirisch kon observeren. Hierdoor kan in de eerste plaats nagegaan worden of de gepropageerde officiële doelstellingen van hun CSR-beleid in de praktijk gerealiseerd worden. Daarnaast kunnen conclusies getrokken worden over het type interactie met lokale stakeholders en de al dan niet positieve invloed die een dergelijke stakeholderbenadering kan hebben op het genereren van duurzame ontwikkeling in regio waar ze actief zijn. 7
1.3. Methodologie Het onderzoek werd gevoerd door het combineren van: a) een literatuurstudie, b) een analyse van beschikbare duurzaamheidsrapporten en webpagina‟s van de drie betreffende bedrijven en c) semigestructureerde interviews die ter plaatse in Peru werden afgenomen met woordvoerders van de betreffende bedrijven enerzijds, en lokale personen die op een directe manier met de activiteiten van de betreffende bedrijven in aanraking komen (lokale stakeholders) anderzijds. In het ontwerp van dit masterproefproject werd ervoor geopteerd om niet één, maar wel drie bedrijven te onderzoeken, aangezien dit niet alleen interessant vergelijkingsmateriaal oplevert, maar ook een representatiever beeld kan geven van CSR-engagement van multinationale mijnbedrijven die actief zijn in Peru. Bovendien ging ik ervan uit dat een studie van drie bedrijven gedurende een beperkte tijdspanne van twee maanden (maart - april 2010) een haalbare kaart was. Het verzamelen van informatie uit eerste hand via interviews met de verschillende lokale actoren (bedrijf, civiele maatschappij, overheid en lokale gemeenschappen) biedt een meerwaarde voor het onderzoek. Om inzicht te krijgen in de betrokkenheid, ervaringen en posities van lokale stakeholders met betrekking tot het CSR-beleid van de betreffende mijnbouwmultinationals, is het uitvoeren van veldwerk ter plaatse de enige bruikbare en betrouwbare methode. Lokale gemeenschappen, autoriteiten en NGO‟s die in perifere gebieden wonen en actief zijn, beschikken immers niet altijd over moderne communicatiemiddelen om hun ervaringen met anderen te delen, waardoor een onderzoek vanuit België problematisch zou zijn. De drie mijnbedrijven (Xstrata, Gold Fields, Nyrstar) werden geselecteerd op basis van de volgende criteria: 1) Multinationaal: uit onderzoek blijkt dat vooral grote buitenlandse mijnbedrijven die over een aanzienlijk kapitaal beschikken zich in Peru voor CSR engageren (Kemp, 2010, p.2; Benavides & Gastelumendi, 2001, p.50). Bovendien kan hierdoor duidelijk worden of het globale CSR-beleid van het moederbedrijf op lokaal vlak door het dochterbedrijf geïmplementeerd wordt. 2) Westerse (vooral Europese) link: Teneinde de sterke kant van het CSR-discours en CSR-activiteiten naar boven te halen, werd de voorkeur gegeven om bedrijven te onderzoeken die open staan voor CSR-engagement. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Chinese bedrijven, zijn Westerse bedrijven uit bepaalde regio‟s (V.K. en Noord-Europa, in mindere mate V.S. en zuidelijker Europa) al langer vertrouwd met CSR.1 3) Verwijzing naar CSR op website: om zeker te zijn dat er wel degelijk iets onderzocht kon worden, 1
Europese landen, instituties en bedrijven dragen vandaag actief bij tot het globale debat over CSR door het promoten van initiatieven en formele definities, het voorstellen van benaderingswijzen en management tools, het ondersteunen van gedragsregels en promotiecampagnes (Perrini et al., 2006, p.12). In China werd CSR echter nog maar recent geïntroduceerd tot Chinese academici en “practicioners” (Zu, 2009, p.224).
8
werd op de betreffende websites van de bedrijven nagegaan of er een minimum van CSR engagement te bespeuren viel. 4) Bereidwilligheid tot medewerking: nadat in de voorbereidende fase aan verschillende multinationale mijnbedrijven die actief zijn in Peru een elektronische aanvraag tot het afnemen van een interview werd verstuurd, reageerden bepaalde bedrijven wel, andere niet. De drie bedrijven behoren tot de groep die zich bereidwillig opstelden om hun CSR-beleid voor te stellen. De eerste onderzoeksvraag2 werd beantwoord door middel van een literatuurstudie van de stakeholdertheorie, multistakeholderbenadering en internationale CSR-richtlijnen. Dit onderzoeksgedeelte biedt tevens de theoretische omkadering, wetenschappelijke fundering en inhoudelijke oriëntering met betrekking tot de twee volgende onderzoeksvragen. Een antwoord op de tweede onderzoeksvraag3 werd gegeven aan de hand van een analyse van duurzaamheidsrapporten en webpagina‟s van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar. Indien van toepassing, werd de website van zowel het moederbedrijf alsook het dochterbedrijf onderzocht. De derde onderzoeksvraag4 werd in grote mate beantwoord via semigestructureerde interviews die ter plaatse in Peru werden afgenomen, hoewel ook enkele officiële overheidsdocumenten geraadpleegd werden. Het merendeel van de interviews werd door mezelf met een mp3 speler in het Spaans opgenomen en kunnen op aanvraag digitaal beluisterd worden.
1.4. Opbouw van de masterproef In hoofdstuk 2 wordt de politiek-economische context omtrent mijnbouw in Peru geschetst. In hoofdstuk 3 wordt CSR gedefinieerd en in verband gebracht met duurzame ontwikkeling en temporele en geografische aspecten die relevant zijn voor dit onderzoek. Hoofdstuk 4 gaat dieper in op de stakeholdertheorie en de multistakeholderbenadering in het kader van CSR en duurzame ontwikkeling. In hoofdstuk 5, 6 en 7 worden de drie case studies gepresenteerd en bediscussieerd. Tot slot worden in het besluit de resultaten van het onderzoek gepresenteerd en verdere aanbevelingen geformuleerd.
2
“In hoeverre kan het lokale stakeholderengagement van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar beïnvloed worden door de stakeholdertheorie en de (multi)stakeholderbenadering aan de hand van internationale richtlijnen en initiatieven die CSR definiëren en bevorderen?” 3 “Hoe belangrijk zijn lokale stakeholders in het officiële CSR-beleid van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar, zoals aangegeven wordt op hun website?” 4 “In welke mate en op welke manier worden lokale stakeholders in de praktijk opgenomen in het CSR-beleid van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar?”
9
2. Mijnbouw in Peru: politiek-economische context
De Peruaanse economie had begin de jaren negentig te maken met een ernstige crisis die onder andere gekenmerkt werd door een hyperinflatie. Toen Fujimori in 1990 aan de macht kwam, implementeerde hij een macro-economisch stabilisatieprogramma om de inflatie op een drastische manier te doen dalen. De inflatie werd gereduceerd van een gemiddelde van 7.500% in 1990 tot 410% in 1991 en tot 74% in 1992 (IMF, 2004, p.27). Zijn stabilisatieprogramma impliceerde ook een privatisering van de staatsbedrijven en de opening van een nationale beurs om buitenlandse investeringen te genereren. Dergelijke maatregelen zorgden ervoor dat Peru in 1994 de grootste economische groeicijfers van Latijns-Amerika kon voorleggen en de inflatie tot 10% teruggedrongen had (Palmer, 2007, p.210). Deze positieve macro-economische trend bleef zich ook na Fujimori (1990-2000) doorzetten. Ondanks verkiezingsbeloftes die minder privatisering en meer staatsinmenging voorspelden (Keen & Haynes, 2009, p.535), bleven Fujimori‟s opvolgers Alejandro Toledo (2001-2006) en de huidige president Alán García (2006-2011)5 buitenlandse investering bevorderen, zoals blijkt uit grafieken waarin duidelijk wordt dat investeringen in de mijnbouwsector en de productie van mineralen onder Toledo en García II enorm gestegen zijn (zie bijlage: Figuur 1 en 2). De macro-economische resultaten liegen er niet om: de financiële crisis die midden 2008 losbarste, had in 2009 duidelijke effecten op de wereldeconomie. In tegenstelling tot veel landen kon Peru echter positieve economische indicatoren voorleggen. Zo steeg het Peruaanse BBP met 0,89% en behoorde de inflatiegraad tot één van de laagste in Latijns-Amerika (+0.25%) (SNMPE, 2010). Er wordt verwacht dat de Peruaanse economie in 2010 met bijna 8% zal groeien en op middellange termijn met 5.5% (WB, 2010). De extractie van mineralen en metalen (mijnbouw) is een beslissende factor voor deze economische groei. Onder Fujimori steeg de investering in mijnbouw vijfvoudig gedurende de jaren negentig (Arce, 2008, p.50). In Latijns-Amerika staat Peru momenteel op de eerste plaats wat de productie van goud, zink en tin betreft, en tweede wat betreft koper (ProInversión, 2010). In 2009 maakte mijnbouw 6,3% uit van het BBP en ongeveer 62% van de totale Peruaanse export (SNMPE, 2009). Het bevorderen van buitenlandse investeringen zorgde ervoor dat er tussen 1992 en 2007 voor 12.350.000.000 dollar geïnvesteerd werd in de Peruaanse mijnbouwsector (zie bijlage: figuur 1). De enorme stijging van de productie van goud, koper, tin, zink, zilver en lood sinds 1990 is hier een gevolg van (zie bijlage: figuur 2).
5
De eerste ambtstermijn van Alán García was in 1985-1990. De opvolger van de huidige Peruaanse president Alán García wordt verkozen op 10 april 2011.
10
Ervan uitgaande dat de wereldbevolking in 2050 ongeveer negen miljard inwoners zal tellen en de toekomstige levensstandaard in bepaalde industriële regio‟s (zoals China) in beschouwing genomen, concluderen Backman (2008, p.1249) en Kesler (2007, p.56) dat de vraag naar mineralen en metalen in de komende decennia zal blijven stijgen. De groeiperspectieven voor de Peruaanse mijnbouwsector en economie zien er dus positief uit,6 zoals ook de toenmalige Peruaanse minister van Energie en Mijnbouw Juan Valdivia Romero in 2008 te kennen gaf: “Peru is only exploring 10% of its territory and development is happening in just 1%. There is much to be discovered and mined. The potential is enormous and that will be explored by the next generations.” (E&MJ, 2008, p.85).
6
De waarde van aangekondigde investeringen in uitbreidingsprojecten en de exploratie van 23 nieuwe projecten in Peru ligt op 37 miljard dollar. In combinatie met de projecten die momenteel al uitgevoerd worden, zal Peru haar positie als één van de leiders in de mondiale extractie-industrie in de toekomst kunnen bestendigen (ProInversión, 2010).
11
3. Corporate Social Responsibility (CSR)
3.1. Definitie Eén van de grondleggende definities van het moderne CSR-concept is het vaak geciteerde CSR-model van Carroll (Matten et al., 2003, p.110). In 1979 ontwikkelde Carroll zijn CSR-piramide (zie figuur 1) waarin vier verantwoordelijkheden aan een bedrijf toegeschreven worden: een economische verantwoordelijkheid om winst te maken; een legale responsabiliteit om de wetten van de betreffende maatschappij te respecteren; een ethische verantwoordelijkheid die verwacht wordt van bedrijven, d.i. doen wat juist, goed en eerlijk is; en een filantropische responsabiliteit die activiteiten omvat die verlangd (maar niet noodzakelijk verwacht) worden door de maatschappij, zoals bijdragen tot verschillende soorten sociale, educatieve, recreationele of culturele doelen. De economische en legale verantwoordelijkheid zijn verplichtend van aard, terwijl de ethische en filantropische responsabiliteit op een vrijwillige basis tot stand komen. De laatste twee verantwoordelijkheden (ethisch en filantropisch) staan centraal in de studie van CSR, “since they differentiate corporate behaviour from mere compliance, but also are the most controversial due to the normative nature of these two forms of responsibility” (ibid.).
Figuur 1: De CSR piramide van Carroll 1979. (Bron: CSR Quest 2010, http://www.csrquest.net/default.aspx?articleID=12770&heading=) Meerdere auteurs zijn het er echter over eens dat er geen unieke, precieze en universeel overeengekomen definitie van CSR bestaat. Zo werd het CSR-concept al door talrijke instituties, organisaties en nationale regeringen op verschillende manieren gedefinieerd. Barth & Wolff (2009, p. 4) wijten deze verscheidenheid aan de vele facetten die onder de noemer CSR vallen en de substantieel 12
diverse benaderingen ten aanzien van CSR. Ook parallelle en overlappende concepten zoals Social Responsibility, Corporate Social Responsiveness, Corporate Citizenship en Corporate Social Performance maken het formuleren van een eenduidige CSR-definitie er niet eenvoudiger op (ibid., p.5). Doordat de inhoud en toepassing van CSR varieert naargelang het land, tijd en plaats, zal er volgens Argandoña & Von Weltzien Hoivik (2009, p.229) nooit een universeel akkoord over het concept CSR komen.
Toch kan men in de veelheid aan CSR-definities essentiële gemeenschappelijke kenmerken vinden (Crane et al., 2008, p.7-8), zoals hieronder aangegeven. Deze kenmerken worden echter niet noodzakelijk altijd in éénzelfde definitie opgenomen: 1) Voluntary: Het hebben van een CSR-beleid en het uitvoeren van bepaalde CSR interventies gebeurt op vrijwillige basis, dus zonder dat de wet dit verplicht. CSR is een initiatief van de private sector om verder te gaan dan hetgeen de wet ter plaatse voorschrijft of kan afdwingen. 2) Multiple stakeholder orientation: bedrijven hebben niet alleen verantwoordelijkheden ten aanzien van hun aandeelhouders, maar ook jegens werknemers, consumenten, leveranciers, lokale gemeenschappen en het milieu. 3) Practices and values: CSR impliceert dat een bedrijf in haar omgang met sociale kwesties een bepaald soort van praktijken en strategieën volgt. Daarom vinden velen dat CSR een filosofie of een verzameling waarden is waaruit die bepaalde praktijken voortvloeien. 4) Beyond philanthropy: er wordt steeds meer gesteld dat CSR niet betekent dat men vrijgevig moet zijn ten opzichte van minderbedeelden, maar dat CSR gaat over de impact die de hele bedrijfsoperatie op de maatschappij heeft. Daarom wordt CSR tegenwoordig als een intrinsiek deel van de bedrijfsactiviteiten beschouwd. Vaak zetten CSR-geëngageerde bedrijven zich ook in om armoede te bestrijden, duurzame werkgelegenheidsprojecten in de sociale economie te genereren en bij te dragen tot sociale dienstverlening (educatie, gezondheidszorg) die lokale gemeenschappen ten goede kunnen komen.
3.2. CSR en CSR-stimuli: recente fenomenen?
Hoewel de bezorgdheden betreffende de gevolgen van economische activiteiten al een lange tijd in de menselijke geschiedenis bestaan (Esposito, 2009, p.108), is het begrip CSR een relatief recent fenomeen.7 De term CSR werd voor het eerst gebruikt en gedefinieerd in 1953 door Howard R. Bowen 7
Een overzicht van de inhoudelijke voorlopers van CSR – beginnend bij de Codex Hammurabi van 1760 v.C. – worden in Esposito (2009) beschreven.
13
in zijn Social Responsibilities of the Businessman: “The obligations of businessmen to pursue those policies, to make those decisions, or to follow those lines of action which are desirable in terms of the objectives and values of our society” (geciteerd uit Esposito 2009, p.110). Na Bowen werden vooral in Angelsaksische landen theoretische kaders betreffende CSR ontwikkeld (ibid., p.111).8 Gedurende de laatste twee decennia van de twintigste eeuw en het eerste decennium van de eenentwintigste eeuw werd een extensieve hoeveelheid literatuur over CSR geproduceerd (Mullerat, 2009, p.295). Zoals uit het volgende citaat van Contreras (2004: viii) kan opgemaakt worden, zijn concrete CSR-initiatieven in de praktijk echter nog maar sinds 1995 aan een betekenisvolle opmars bezig: “The practice of Corporate Social Responsbility (CSR) among private corporations is spreading worldwide. Moreover, the extent of CSR activities has increased significantly in the last decade (1995-2004) and is likely to augment even further in the coming years”. Bovendien hebben CSR-activiteiten nog maar recent een centrale plaats in de bedrijfswerkzaamheden verworven, zoals Grayson en Hodges (2004, p.9) poneren: “Over the last decade, CSR has moved from the margins to the mainstream of business practices”. De toename van CSR-activiteiten enerzijds en de verschuiving van CSR van een nevenactiviteit naar een volwaardig onderdeel van de bedrijfswerkzaamheden anderzijds, kan verklaard worden door het stijgende aantal instituties en organisaties die CSR in de voorbije decennia (en vooral sinds het begin van de 21e eeuw) promoten. Een belangrijke aanzet hiertoe werd ondernomen in 1976 toen in de OESO Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen9 vrijwillige principes en standaarden voor verantwoordelijk ondernemingsgedrag geformuleerd werden (OECD, 2008, p.2). Desondanks heeft het CSR-concept pas in 2000 zijn intrede gedaan in het officiële discours van de Europese Unie: in het Verdrag van Lissabon werd het CSR-concept geplaatst binnen het kader van de nieuwe strategische doelstelling van de EU voor 2010 (De Schutter, 2008, p.206). Ook de Verenigde Naties lanceren in 2000 een beleidsplatform en praktisch framework gericht aan bedrijven die zich verbinden tot duurzaamheid en verantwoordelijke bedrijfspraktijken: het UN Global Compact (UN Global Compact Office, 2008). Daarnaast zijn er vanaf de jaren negentig vanuit verschillende hoeken steeds meer verdragen, richtlijnen,
labels
en
rapporteringsinitiatieven
ontstaan
om
de
sociale
en
ecologische
verantwoordelijkheid van private ondernemingen te promoten en transparant te maken. Enkele 8
Als meest invloedrijke auteurs inzake CSR tussen 1961 en 1995 noemt Esposito (2009) de volgende: Goyder (1961), Friedman (1962), Sethi (1975), Carroll (1979), Wartick & Cochran (1985), Wood (1991), Jones & Wood (1995). 9 “The OECD Guidelines for Multinational Enterprises are the most comprehensive instrument in existence today for corporate responsibility multilaterally agreed by governments. Adhering governments – representing all regions of the world and accounting for 85% of foreign direct investment – are committed to encouraging enterprises operating in their territory to observe a set of widely recognised principles and standards for responsible business conduct wherever they operate. The most recent revision of the Guidelines was completed in June 2000.” (http://www.oecd.org/document/28/0,3343,en_2649_34889_2397532_1_1_1_1,00.html)
14
voorbeelden
van
dergelijke
CSR-stimuli
zijn:
AcountAbility
1000
(1995),
Globaal
Rapporteringsinitiatief (GRI, 1997), SA8000 (1997), Dow Jones Sustainability Index (1999), Vrijwillige Principes voor Veiligheid en Mensenrechten (2000), APELL PARA MINERÍA (2001), EITI (Extraction Industries Transparency Initiative, 2002), Verklaring van het Coöperatief Staatsburgerschap (2002), de Equator Principes (2003), ICMM principes (2003), ISO 14001 (2004), de ETHOS indicatoren (2005), de IFC richtlijnen inzake milieu, gezondheid en veiligheid (2007) en ISO 26000 (2010).
3.3. CSR in Latijns-Amerika en Peru CSR in Latijns-Amerika Zoals in de vorige paragraaf reeds aangegeven, kwam het CSR-concept pas tot leven in de periode na de Tweede Wereldoorlog. Toen viel de rol van de Staat gedeeltelijk weg, waardoor een proces van mondiale deregulering en privatisering tot stand kwam. In Latijns-Amerika gebeurde dit proces op een speciale manier, aangezien gedacht werd dat verantwoordelijke sociale en ecologische eisen een obstakel vormden voor investeringen. Daarom gingen de eerste stappen van de incorporatie van CSR in Latijns-Amerika pas na de eerste fase van deregulering en privatisering van start (CEPAL, 2009, p.78-79).
De eerste manifestaties van CSR in Latijns-Amerika kwamen vanaf de jaren zestig in Brazilië in beweging.10 In de jaren tachtig begint het thema CSR in de wereld en in Latijns-Amerika aan de hand van seminaries en evenementen aan belang te winnen. Vanaf de jaren negentig werden instituties opgericht die CSR promoten, zoals Perú 2021 (1996), FORUM EMPRESA11 (1997), het ETHOS instituut in Brazilië (1998) en Fundemás El Salvador (2000).
Algemeen gesteld kan men volgens Mullerat (2009, p.289) in de Amerikaanse hemisfeer vier verschillende niveaus van CSR-activiteiten opmerken. In dalende volgorde van activiteit vermeldt hij “running (Canada and the US), catching-up (most developed Latin American countries, such as 10
In 1965 verscheen het instituut ADCE dat zich inzette om het CSR-concept in Brazilië en vanaf de jaren zeventig ook in Latijns-Amerika te verspreiden. ADCE is de afkorting van Asociación de Reguladores Cristianos de las Compañías del Brasil en veranderde in 1977 haar naam in ADCE UNIAPAC Brazilië. 11 In 1997 verzamelden 150 ondernemers en burgerleiders van verschillende regio‟s in de Amerikaanse hemisfeer zich in Miami waar het idee ontstond om een alliantie tot stand te brengen bestaande uit nationale CSR-organisaties, NGO‟s, universiteiten en publieke instituten. Hieruit ontstond het FORUM EMPRESA dat zich nog altijd inzet voor een meer gelijke en duurzame maatschappij op basis van de verantwoordelijke acties van bedrijven (Illich & Vega, 2005, p.24). FORUM EMPRESA zetelt in de Chileense hoofdstad Santiago en heeft onder andere de volgende leden verspreid over Amerika: CBSR (Canada), Acción RSE (Chili), CECODES (Colombia), AED (Costa Rica), CERES (Ecuador), BSR (Verenigde Staten), FUNDEMÁS (El Salvador), FUNDAHRSE (Honduras), Cemefi (Mexico), uniRSE (Nicaragua), SUMARSE (Panama), ADEC (Paraguay), Perú 2021 (Peru), DERES (Uruguay) en Cedice (Venezuela). (http://www.empresa.org/ Empresa 2010).
15
Argentina, Chile, and Mexico); walking (the rest of South America), and; stalled (Central America and the Caribbean)”.
CSR in Peru In Peru tonen bedrijven die voor de nationale markt produceren, in het algemeen minder CSRengagement dan bedrijven die op export gericht zijn. Vooral mijnbedrijven blijken zich meer en meer te engageren voor sociale doeleinden (Kemp, 2010, p.2; Morales, 2009, p.3). Reeds in 2001 bleek uit een onderzoek van Benavides & Gastelumendi (2001, p.50) dat steeds meer mijnbedrijven in Peru een CSR-beleid in de praktijk implementeerden. Een opvallende conclusie was dat dit vooral grote bedrijven van buitenlands kapitaal waren. Deze hebben niet alleen meer financiële middelen, maar ook meer toegang tot informatie inzake CSR-praktijken en gewoontes. Dit betekent echter niet dat de gehele mijnbouwsector in Peru zich met CSR bezighoudt, de realiteit toont aan dat er andere bedrijven zijn die nog een lange weg af te leggen hebben (Oxfam International & SCG, 2007, p.19). Hoewel CSR-initiatieven in Peru op vrijwillige basis gebeuren, bestaat er ook een zekere nationale regulering gericht aan de mijnbouwsector. Deze is niet zo diepgaand in vergelijking met internationale normering, maar vormt een eerste stap in het promoten van verantwoordelijke sociale praktijken. De enige nationale norm die specifiek op CSR in de mijnbouwsector alludeert is het Decreto Supremo N°042-2003-EM dat in 2003 van kracht ging. Hierin wordt de noodzaak erkend om op een verantwoordelijke manier de sociale impact te beheren, opdat dit het algemeen welzijn van de bevolking in de directe omgeving van invloed van de mijnbouwactiviteiten, de bedrijven en de Staat ten goede komt.12 Dit impliceert onder andere lokale ontwikkeling brengen die verder gaat dan de mijnbouwactiviteiten; een gunstige relatie met de lokale bevolking te onderhouden door respect op te brengen voor de aanwezige instituties, autoriteiten, cultuur en lokale gewoontes; en een continue en opportune dialoog te onderhouden met regionale en lokale autoriteiten, de bevolking en haar representatieve organismes. Verder ging in 2002 de Ministeriële Resolutie N° 596-2002-EM/DM van kracht. Deze norm reguleert aspecten inzake raadpleging en burgerparticipatie bij de goedkeuring van milieustudies die uitgevoerd worden vooraleer een mijnbouwproject van start gaat. Deze norm heeft volgens Oxfam International & SCG (2007, p.17) echter grote gebreken en wordt niet altijd nageleefd.
Daarnast werd in 2001 door het Ministerie van Energie en Mijnbouw de Gids voor 12
Het volledige Decreto Supremo N°042-2003-EM is in het Spaans te vinden op: http://www.snmpe.org.pe/pdfs/DECRETO_SUPREMO_N%BA_042-2003-EM.pdf
16
Gemeenschapsrelaties uitgewerkt die op vrijwillige basis geconsulteerd kan worden. Hierin bevinden zich voorstellen met betrekking tot de uitwerking van Sociale Impactstudies, een plan inzake gemeenschapsrelaties, gedragscodes, volksraadpleging en beleidsmogelijkheiden betreffende CSR (MINEM, 2001). Op nationaal vlak zijn er twee betekenisvolle NGO‟s die CSR promoten: Perú 202113 en SASE14. Daarnaast spelen ook internationale organisaties zoals UNDP en IAO een rol in het promoten van CSR in Peru. Van de Buitenlandse Kamers van Koophandel en Industrie leggen de Amerikaanse, Canadese en Britse een bijzondere focus op het thema CSR door onder andere samen te werken met Peruaanse organisaties zoals Perú 2012 en SASE (CSR Weltweit 2009). 3.4. CSR, duurzame ontwikkeling en mijnbouw Er bestaan uiteenlopende opvattingen over de rol van CSR in het bevorderen van duurzame ontwikkeling. Kritische stemmen komen uit verschillende hoeken. In 1970 stelde de economist Friedman dat winstverhoging de enige sociale verantwoordelijkheid van bedrijven is en dat bedrijven taken moeten vermijden die beter door de overheid of liefdadigheidsorganisaties gedaan worden (Mullerat & Brennan, 2005, p.99). Door anderen wordt CSR dan weer gezien als een vorm van public relations die erop gericht is om een schijn te geven van sociale verantwoordelijkheid, terwijl de bedrijfspraktijken in de realiteit eigenlijk niet veranderen (Brown, 2009, p.481). Ondanks dergelijke kritiek blijkt dat een stijgend aantal onderzoekers, internationale organisaties, regeringen, instituties, managers en opiniemakers op de noodzaak wijzen om CSR en duurzaamheid op een belangrijke plaats in de bedrijfsagenda te plaatsen (Perrini et al., 2006, p.2). Het CSR-concept van de Europese Unie bijvoorbeeld maakt “a special appeal to companies corporate sense of social responsibility regarding best practices on lifelong learning, work organization, equal opportunities, social inclusion and sustainable development” (De Schutter, 2008, p.206). Wat de mijnbouwsector betreft, keurde de International Council on Mining and Minerals (ICMM)15 in 2003 hun Sustainable Development Framework goed waarin tien principes opgenomen worden die duurzame ontwikkeling moeten bevorderen doordat de ICMM-leden hun bedrijfsactiviteiten in het licht van deze principes 13
Perú 2021 is een organisatie die CSR-activiteiten verspreidt en promoot, opdat bedrijven zich als een instantie kunnen omvormen die bijdraagt tot duurzame ontwikkeling in Peru. Ze representeren het World Business Council for Sustainable Development in Peru, ze zijn grondleggers van het FORUM EMPRESA en ze zijn een geregistreerde organisationele stakeholder van het Global Reporting Initiative (GRI) (Perú 2021, 2009). 14 SASE is de afkorting van Seguimiento Análisis y Evaluación para el Desarrollo. SASE is een organisatie die sedert 1990 aanbevelingen geeft en diensten aanbiedt op het gebied van sociaal economische ontwikkeling en CSR. De missie van SASE is innovatieve oplossingen vinden om economische, sociale, ecologische, institutionele, culturele en ethische voorwaarden tot stand te laten komen die ontwikkeling en rijkdom genereren, de gelijkheid bevorderen en de armoede in Peru en andere regio‟s van Latijns-Amerika overwinnen (SASE, 2010). 15 De ICMM werd in 2001 opgericht als katalysator voor prestatieverbetering. Vandaag behoren 19 mijnbouw- en metaalbedrijven, 30 nationale en regionale mijnbouwverenigingen en globale verenigingen tot de ICMM (http://www.icmm.com/).
17
moeten uitvoeren.16 Het tweede principe beklemtoont het belang van duurzame ontwikkeling binnen het besluitvormingsproces: “Integrate sustainable development considerations within the corporate decision-making process” (ICMM, 2010). De komst van een transnationaal mijnbedrijf naar een perifeer gebied genereert vaak hoge verwachtingen bij de lokale bevolking. In veel gevallen hopen lokale gemeenschappen dat het mijnbedrijf de afwezigheid van de Staat zal compenseren door hen te voorzien van werkgelegenheid, publieke diensten (educatie en gezondheid) en sociale infrastructuurwerken (Oxfam International & SCG, 2007, p.19). Ondanks dat Peru in 2010 op de 63ste plaats in de Human Development Index (HDI) staat en daarmee tot de categorie “high human development” behoort (UNDP 2010), zijn er verschillende cijfergegevens die aantonen dat er nog veel ontwikkeling gebracht kan worden.17 Zogenaamde CSR-interventies zoals het bouwen van een stierenarena, dorpsplein of standbeeld zijn voorbeelden van filantropische investeringen die tot en met de jaren zestig zeer gangbaar waren. Hoewel filantropie voor kleine bedrijven een noodzakelijke eerste stap in het CSR proces kan vormen (Gutiérrez & Jones, 2004, p.161), moet altijd rekening gehouden worden met de basisvereiste van een degelijke CSR-interventie: duurzame ontwikkeling genereren. Duurzame ontwikkeling werd in het Brundtland-rapport (WCED, 1987) gedefinieerd als ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Crawther & Capaldi (2008, p.340) stellen dat de impact van mijnbouw op armoede in Peru teleurstellend is, doordat in arme rurale gebieden waar mijnbouwprojecten gelokaliseerd zijn, geen verbetering merkbaar is. Deze situatie genereert sociale instabiliteit en polarisering tegenover de mijnbouwindustrie wat een stijgend aantal conflicten tot gevolg heeft.18 Volgens Morales (2009, p.3) binden bepaalde industrieën en bedrijven in Peru zich steeds meer met de gemeenschappen bij wie ze opereren, hoewel filantropische en kortstondige interventies nog altijd 16
De 19 bedrijven die lid zijn van het ICMM zijn: African Rainbow Minerals, Anglo American, AngloGold Ashanti, Barrick, BHP Billiton, Freeport-McMoRan Copper & Gold Inc., Goldcorp, Gold Fields, Lihir Gold, Lonmin, Minerals and Metals Group, Mitsubishi Materials, Newmont, Nippon Mining & Metals, Rio Tinto, Sumimoto Metal Mining, Teck, Vale en Xstrata. (http://www.icmm.com/members/member-companies). 17 De HDI-waarde bedraagt 0.723; de levensverwachting bedraagt 73.1 jaar; 88.1% is schoolgaand; de gini-coëfficiënt bedraagt 0.505; de armste 10% bezit 1.5% van de totale inkomsten, terwijl de rijkste 10% 37.9% van de inkomsten bezit. (UNDP 2010, http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/PER.html ). Volgens het Peruviaans Instituut voor Statistiek en Informatica (INEI, 2010) is de armoedegraad in Peru in 2009 met 1.4% gezakt ten opzichte van 2008, maar leeft ongeveer nog 35% van de bevolking in armoede. Langs de Costa (kust) bedraagt de armoede 19.1%, in de Selva (oerwoud) 46% en in de Sierra (gebergte) 53.4%. Volgens Oxfam América (2009, p.2) leeft 40% van de Peruaanse bevolking en 70% van de Andes – waar mijnbouwactiviteiten hoofdzakelijk plaatsvinden – in armoede. 18 Op basis van cijfergegevens (http://www.defensoria.gob.pe/conflictos-sociales-reportes.php) van Defensoría del Pueblo (een autonoom constitutioneel orgaan dat in 1993 opgericht werd door de Peruviaanse Grondwet) kan besloten worden dat het aantal sociaal- en milieugerelateerde conflicten – die betrekking hebben op de extractie-industrie – in Peru tussen 2006 en 2010 bijna verzesvoudigd is. Terwijl in november 2006 net geen 20 sociaal- en milieugerelateerde conflicten plaatsvonden, telde men in november 2010 120 sociaal-en milieugerelateerde conflicten (zie bijlage: Figuur 3). Daarnaast wijst ook Oxfam (2009, p.2) op het stijgende aantal conflicten rondom mijnbouwactiviteiten in Peru.
18
domineren. Wat mijnbedrijven betreft, meent hij dat filantropische programma‟s tot voor enkele jaren zeer gangbaar waren, maar dat er tegenwoordig steeds meer mijnbedrijven zijn die coherente CSRprogramma‟s hebben die zich kenmerken door samenwerking met hun nabije omgeving. Kemp (2010, p.2) poneert dat bedrijven die binnen het kader van duurzame ontwikkeling werken, tegenwoordig steeds meer geneigd zijn om hun rol als ontwikkelingsactor te erkennen. Hierbij voorzien ze in infrastructuur, diensten (gezondheid, educatie), economische opportuniteiten (financiële compensatie, royalties, directe en indirecte werkgelegenheid, bijstand bij kleine bedrijfjes), opleiding en andere programma‟s om gemeenschapsontwikkeling te bevorderen.
19
4. CSR: van shareholder naar stakeholder naar multi-stakeholders
4.1 De stakeholder theorie: ontstaan en evolutie Sinds Bowen in 1953 het CSR-begrip introduceerde, werden er discussies gevoerd over de mate van verantwoordelijkheid die het bedrijf heeft ten opzichte van bepaalde groepen en individuen. Eén van de eerste gevolgen die voortvloeide uit de stijgende nadruk op sociale en ethische verantwoordelijkheden van bedrijven was de verandering in focus van shareholders naar stakeholders (Burchell & Cook, 2008, p.35). In 1961 introduceerde de Brit George Goyder kort het begrip “stakeholder”, verwijzend naar de mensen waartoe het bedrijf verantwoordelijkheden heeft, zoals werknemers, gemeenschappen, overheid en aandeelhouders. Volgens Goyder moest men begrijpen dat een organisatie meer mensen affecteert dan algemeen werd aangenomen. Bedrijven moeten daarom op z‟n minst rekening houden met deze mensen of er zelfs door beïnvloed worden (geciteerd in Esposito, 2009, p.112). Het meest gangbare argument tegen het idee dat bedrijven een verantwoordelijkheid naar de maatschappij toe hebben, was dat een dergelijke aandacht ten eerste een verzwakking van de noodzakelijke inspanningen om te slagen in het economische aspect en ten tweede zouden de aandeelhouders minder beloond kunnen worden (ibid.). De Amerikaanse economist Milton Friedman (1962, p.133) stelde dat de fundamenten van onze vrije maatschappij ondermijnd zouden kunnen worden als bedrijfleiders aanvaarden dat er een sociale verantwoordelijkheid bestaat die anders is dan zo veel mogelijk winst maken voor hun aandeelhouders. Bovendien vond hij dat privé-personen niet gekwalificeerd zijn om bedrijfsbeslissingen te beïnvloeden. Ondanks deze kritiek werd het CSR-concept verder ontwikkeld, wat uiteindelijk leidde tot de creatie van verschillende CSR-modellen waarin het belang van stakeholders steeds meer erkend werd. In de jaren tachtig en negentig won de stakeholder theorie aan populariteit (Tracey et al., 2005, p.330). Freeman publiceerde in 1984 Strategic Management: a stakeholder approach waarin hij het concept stakeholder bestudeerde en als eerste definieerde: “a stakeholder in an organization is (by definition) any group or individual who can affect or is affected by the achievement of the organization‟s objectives” (p.46). In 1991 wordt Corporate Social Performance Revisited van Donna J. Wood uitgegeven. Hierin focust ze op CSR met onder andere speciale aandacht voor “stakeholder management”.19 19
Wood stelt dat CSR een logisch gevolg is van het feit dat bedrijf en maatschappij met elkaar verweven zijn en dus geen verschillende entiteiten zijn. Doordat de maatschappij bepaalde verwachtingen heeft omtrent de
20
Post et al. (2002: 19) bieden een nieuwe definitie van stakeholders aan die sinds Freeman vaak als de meest relevante beschouwd wordt: “the stakeholders in a corporation are the individuals and constituencies that contribute, either voluntarily or involuntarily, to its wealth-creating capacity and activities, and that are therefore its potential beneficiaries and/or risk bearers” (zie figuur 2). In deze definitie wordt de impact die individuen en groepen via beïnvloeding kunnen hebben op het bedrijf concreter geformuleerd, doordat ze al dan niet op een vrijwillige manier als potentiële “beneficiaries and/or risk bearers” van het bedrijf beschouwd worden.
Figuur 2: (Bron: Post, Preston & Sachs (2002, p.22)) Uit de vorige definie kan opgemaakt worden dat het bedrijf voor- of nadelen kan halen uit zijn relatie met stakeholders. Williams et al. (2006, p.1) stellen dat de stakeholder theorie impliceert dat een bedrijf voordelen kan bekomen, indien het zich engageert voor bepaalde CSR-activiteiten die nietfinanciële stakeholders als belangrijk beschouwen. Bij het ontbreken van een dergelijk engagement, is het volgens hen mogelijk dat deze groepen hun steun voor het bedrijf opgeven. Volgens Esposito (2009, p.138) zullen de sociale handelingen die vandaag tot stand komen, een zeker rendement op toekomstige investeringen hebben en omgekeerd.
In 2003 poneerden Matten et al. dat de stakeholder theorie binnen CSR een onvermijdbaar concept geworden is: “stakeholder theory can be seen as a necessary process in the operationalisation of CSR, as a complimentary rather than conflicting body of literature” (p.111). Ook Arenas et al. (2009, p. 175) stellen dat de stakeholdertheorie één van de basispilaren van bedrijfsethiek en CSR literatuur
houding van een bedrijf, beïnvloeden ze het CSR beleid en leggen ze de normen ervan vast. Haar Corporate Social Performance (CSP) constructie formuleerde ze als “a business organization‟s configuration of principles of social responsibility, processes of social responsiveness, and policies, programs, and observable outcomes as they relate to the firm‟s societal relationships” (p. 693).
21
geworden is.
4.2 Het belang van een (multi-)stakeholder benadering in duurzame ontwikkeling Het belang dat de literatuur aan stakeholders in het CSR-debat toeschrijft, wordt weerspiegeld in het discours en de initiatieven van verschillende instituties, organisaties, bedrijven en de civiele maatschappij. Deze beklemtonen tegenwoordig dat de (multi)stakeholder benadering een belangrijke rol speelt in het bevorderen van duurzame ontwikkeling en CSR, zoals blijkt uit het volgende citaat (IISD, 2004, p.13): Many of the complex societal problems that face humanity in an era of economic globalization are most appropriately addressed when different stakeholder groups work together for the common good. […] The result is a huge rise in partnership-based approaches to pursuing CSR and sustainable development. These partnerships both arise out of stakeholder engagement and depend upon it for their success. Het begrip partnerschap wordt vaak met begrippen zoals „globale netwerken‟ of „strategische alliantie‟ door elkaar gebruikt. Partnerschappen kunnen globaal, regionaal, nationaal en lokaal van aard zijn en variëren in termen van schaal, omvang, reikwijdte en diversiteit (Mouan, 2010, p.269). Een definitie van partnerschappen werd gegeven door de Algemene Vergadering van de VN (2003):
Partnerships are commonly defined as voluntary and collaborative relationships between various parties, both State and non-State, in which all participants agree to work together to achieve a common purpose or undertake a specific task and to share risks, responsibilities, resources, competencies and benefits. Partnerschappen waarbij meerdere stakeholders met elkaar samenwerken worden “multi-stakeholder initiatives (MSIs) or joint implementation (JI) projects” genoemd. Hierbij kunnen overheidsinstellingen, NGO‟s, gemeenschapsgroepen en bedrijven betrokken worden (Yang & Rivers, 2009, p.159).20
20
Na de Rio Conferentie inzake Milieu en Ontwikkeling (1992) werd de VN geconfronteerd met de vraag over hoe men moest reageren op het stijgende belang dat NGO‟s speelden in het werk en de structuren van de VN. Vanaf eind de jaren negentig werd ook op de integratie van de private sector in de werking van de VN gefocust. Dit kan voorkomen in de vorm van ofwel brede bilaterale contacten en samenwerkingsprojecten tussen de private sector en de VN organisaties, ofwel in een context van dialoog, evenementen en collectieve initiatieven tussen overheden, intergouvernementele organisaties, de private sector en NGO‟s. Tijdens de opvolging van de Rio Conferentie werden dergelijke partnerschappen multistakeholder initiatieven genoemd (Martens, 2007, p.4). De stijging van partnerschappen was een belangrijk gevolg van de Wereldtop over Duurzame Ontwikkeling in Johannesburg 2002 (UNDSD, 2009). Deze sectoroverschrijdende samenwerkingsverbanden worden steeds vaker gezien als een belangrijke ontwikkelingsbenadering voor de 21ste eeuw (Findlay-Brooks, 2007, p.1-2).
22
Niet alleen de VN, maar ook andere invloedrijke instituties en organisaties volgen het pad van de multistakeholder benadering teneinde duurzame ontwikkeling (al dan niet in een CSR-context) te bevorderen. Voorbeelden hiervan zijn de volgende citaten waarin het belang van de multistakeholderbenadering tot uitdrukking gebracht wordt:
Europese Commissie: CSR is "a concept whereby companies integrate social and environmental concerns in their business operations and in their interaction with their stakeholders on a voluntary basis."21
ICMM: “Sustainable development requires complementary participation and engagement by companies, governments and civil society. ICMM conducts the majority of its projects in collaboration with other organizations, and, where possible and appropriate, incorporates input from relevant stakeholders. By working in partnership with others in the sector to develop elements within the work program, ICMM recognizes that sustainable development outcomes depend on collaborative actions by governments, companies, communities, labour, and financial institutions.”22
EITI: “In seeking solutions, we believe that all stakeholders have important and relevant contributions to make – including governments and their agencies, extractive industry companies, service companies, multilateral organisations, financial organisations, investors, and non-governmental organisations.”23
UN Global Compact: “The Global Compact involves all relevant social actors: companies, whose actions it seeks to influence; governments, labour, civil society organizations, and the United Nations, the world's only truly global political forum, as an authoritative convener and facilitator.”24
AA1000: “The AA1000 Stakeholder Engagement Standard (AA1000SES) […] is a generally applicable, open-source framework for designing, implementing, assessing, communicating and assuring the quality of stakeholder engagement. […] The overall purpose of stakeholder engagement is to drive strategic direction and operational excellence for organisations, and to contribute to the kind of sustainable development from which organisations, their stakeholders
21
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sustainable-business/corporate-social-responsibility/index_en.htm http://www.icmm.com/our-work/who-we-work-with 23 http://eiti.org/eiti/principles 24 http://www.unglobalcompact.org/ParticipantsAndStakeholders/index.html 22
23
and wider society can benefit”. (AccountAbility, 2005, p.8-9)
Global Reporting Initiative (GRI): “The GRI‟s multi-stakeholder consensus-seeking approach has proven the most valuable way to produce reporting guidance that is universally applicable and appropriately responds to stakeholders‟ needs.”25
ISO: “Stakeholders in international standardization comprise all those groups who have an interest in international standardization because they are affected by it and wish therefore to contribute to the process of the development of International Standards. National delegations are normally composed of a mix of the stakeholder groups […] and represent national positions which have been consolidated at the national level prior to the participation of delegations at ISO meetings.”26
Bovendien wijzen verschillende auteurs op de voordelen van partnerschappen vanuit het perspectief van duurzame ontwikkeling en CSR (Hale & Mauzerall, 2004, p.223 (1-4), Tracey et al. 2005 p.333 (5-7)): 1) Partnerschappen kunnen de dichotomie tussen globale en lokale kwesties overbruggen. 2) De diversiteit van partnerschappen die via de creativiteit van overheden, NGO‟s en bedrijven tot stand komt, leidt tot experimenten die kunnen leiden tot een doorbaak in de benaderingen omtrent ontwikkelingsproblemen. Er vindt met andere woorden innovatie en een leerproces plaats wat betreft het aanpakken van lokale kwesties. 3) Overheden, NGO‟s, intergouvernementele organisaties en de private sector kunnen elk hun sterke kwaliteiten bijdragen tot de verschillende uitdagingen die het genereren van ontwikkeling met zich meebrengt. Partnerschappen voorzien in opportuniteiten voor de verschillende sectoren om hun “assets” bij elkaar te leggen en individuele zwakheden te vermijden bij het streven naar duurzame ontwikkeling. 4) Hoewel overlegde akkoorden traag geïmplementeerd kunnen worden, zijn partnerschappen een manier om onmiddellijk te beginnen met de implementatie van noodzakelijke ontwikkelingsprojecten. 5) Partnerschappen zorgen voor een meer gelijke relatie tussen bedrijven en hun CSR-partners. 6) Partnerschappen met lokale stakeholders zorgen voor transparantie en lokaal rekenschap. 7) Via partnerschappen wordt “community capacity” opgebouwd op een zodanige manier dat dit bijdraagt tot duurzame ontwikkeling. 25
http://www.globalreporting.org/ReportingFramework/ReportingFrameworkOverview/DevelopmentProcess/ http://www.iso.org/iso/standards_development/processes_and_procedures/stakeholders.htm. Ook het recent gelanceerde (1 november 2010) ISO 26000 benadrukt het belang van stakeholders: “ISO 26000 will help all types of organization – regardless of their size, activity or location – to operate in a socially responsible manner by providing guidance on […] identifying and engaging with stakeholders.” 26
24
Ook vanuit een bedrijfsperspectief wijzen auteurs op de voordelen die partnerschappen bieden (Findlay-Brooks, 2007, p.6 (1); Martens, 2007, p.40 (2-6): 1) partnerschappen met andere stakeholders kunnen bedrijven – en vooral extractiebedrijven – de nodige legitimatie opleveren en op het vlak van de gemeenschap de toestemming krijgen om er te mogen opereren; 2) er doen zich nieuwe marktopportuniteiten voor; 3) het bedrijfsimago en reputatie verbetert; 4) risico‟s verminderen en worden beter aangepakt; 5) het bedrijf krijgt toegang tot ontwikkelingsexpertise; 6) het bedrijf verwerft betere links met overheden.
Desalniettemin is niet iedereen het eens met de voordelen van partnerschappen, wat blijkt uit de volgende kritiek (geciteerd in Hale & Mauzerall, 2004, (1-4); Tracey et al. 2005 (5-6); Wadham, 2009 (7)): 1) Partnerschappen leiden tot een machtsonevenwicht doordat grote overheidsagentschappen, kleine landelijke dorpen, transnationale bedrijven en lokale NGO‟s bij elkaar gebracht worden. Het financieel onevenwicht tussen de verschillende partners kan resulteren in de uitsluiting van de standpunten van de kleinere partner of zelfs coöptatie door de grotere organisatie. 2) Bedrijven, overheden en intergouvernementele organisaties kunnen partnerschappen gebruiken onder het mom van duurzame ontwikkeling om de aandacht af te leiden van andere milieu- en sociaal onvriendelijke activiteiten. Dit probleem kan nog worden verergerd doordat de VN op hoog niveau een goedkeuring geeft voor dergelijke projecten, die een vals gevoel van legitimiteit zouden kunnen geven (de zogenaamde blue-washing). 3) Partnerschappen verminderen politieke druk op regeringen om bindende afspraken omtrent duurzame ontwikkeling te maken, doordat er een illusie van vooruitgang is, terwijl dringende behoeftes niet aangepakt worden. 4) De vraag of het gebruik van partnerschappen een mechanisme is om toegevoegde financiering te brengen naar ontwikkelingslanden of dat bestaande fondsen – in het slechtste geval bestaande projecten – aan andere regio‟s doorgestuurd worden. 5) Partnerschappen vergen een hoge graad van engagement en investering gespreid over een langere tijd. 6) De onduidelijkheid omtrent de vraag of deelname en het gebruik van lokale kennis tot meer effectieve gemeenschapsontwikkeling leidt. 7) Critici binnen het duurzaamheidsparadigma stellen dat partnerschappen nauwelijks veranderingen brengen in het dominante framework.
25
4.3. (Multi)stakeholder benadering: praktische uitdagingen en oplossingen 4.3.1. Praktische uitdagingen van de (multi)stakeholderbenadering
Hoewel het stakeholderconcept in de literatuur en in het discours van organisaties en instituties die CSR promoten een prominente plaats heeft ingenomen, blijken er zich in de praktijk nog altijd uitdagingen voor te doen. Moeilijkheden bij het implementeren van de stakeholderbenadering in de praktijk kunnen meerdere oorzaken hebben. Identificering van stakeholders O'Riordan & Fairbrass (2008, p.747-748) poneren dat de grootste uitdaging voor bedrijven erin bestaat om te identificeren voor wie ze verantwoordelijk zijn en hoe ver deze verantwoordelijkheid reikt. In de literatuur werden al meerdere stakeholderclassificaties gemaakt, zoals primair vs. secundair, core vs. strategisch vs. omgeving, sociaal vs. asociaal (Sims, 2003, p.73-74). De klassieke classificatie werd door Clarkson (1995) opgesteld: primaire vs. secundaire stakeholders (Van Tulder & Van der Zwart 2006, p.136-137). Primaire stakeholders worden gezien als de personen of groepen die het bedrijf nodig heeft om haar doelstellingen te kunnen realiseren. Tot deze groep worden over het algemeen werknemers, aandeelhouders, investeerders, consumenten en leveranciers gerekend. Secundaire stakeholders worden beschouwd als de groepen of personen die de economische activiteiten van een bedrijf niet direct beïnvloeden, maar wel indirect beïnvloeden of er zelf door beïnvloed worden. Lokale gemeenschappen, families, overheid, non-profitorganisaties, media, vakbonden, concurrenten, analysten, milieuactivisten, het milieu en toekomstige generaties worden hier meestal toe gerekend. Over de plaats van de overheid bestaan verschillende opvattingen. Sommigen menen dat bedrijven met beide voeten in de vrije markt staan, waardoor de overheid als een secundaire stakeholder beschouwd wordt. Sims (2003, p.73) weet echter dat overheid en lokale gemeenschappen ook tot primaire stakeholders gerekend kunnen worden, doordat bedrijven hun wetten en regels moeten naleven, belastingen en verplichtingen opgelegd worden en ze in infrastructuur en markten voorzien.27 Een leerstelling van “stakeholder responsive practice” vereist dat bedrijven definiëren wie ze als stakeholders beschouwen (Wheeler et al. 2002: 302). “Wheeler et al.” weten dat veel bedrijven geleerd hebben dat een dergelijke bedrijfscentrale benadering omtrent zelfbepaling van stakeholders risico‟s met zich mee kan brengen. Aan de hand van de Shell en Ogoni case wijzen ze erop dat sociale bewegingen bedrijven kunnen uitdagen en zichzelf als stakeholders kunnen verklaren door campagnes
27
Andere opdelingen van stakeholders (core vs. strategisch vs. omgeving; sociaal vs. asociaal) en meer gedetailleerde informatie over de primaire vs. secundaire stakeholders is te vinden in Van Tulder & Van der Zwart (2006) Sims (2003).
26
te lanceren, tot directe actie over te gaan en eisen te stellen die een directe impact hebben op het bedrijf. Bedrijven kunnen hierop reageren door te erkennen dat ze een probleem hebben, zonder de stakeholders als dusdanig formeel te accepteren. Andere actoren kunnen hierop inspelen door hen een stakeholderstatus toe te kennen.28 De case van Shell en Ogoni toont aan dat bedrijven moeilijkheden kunnen ondervinden bij het identificeren en bepalen van hun stakeholders.
Dochterbedrijven van multinationals
Stijgende internationalisatie impliceert dat bedrijven geconfronteerd worden met een grotere reeks van potentieel conflicterende stakeholders. Multinationale bedrijven zijn onderworpen aan verschillende drukfactoren vanuit thuis- en gastlanden – vooral als het ontwikkelingsniveau verschilt – waardoor de complexiteit verhoogt. Bovendien kan éénzelfde stakeholdercategorie verschillend zijn van land tot land (Muller, 2006, p.190). Volgens Yang & Rivers (2009, p.157) vormt het implementeren van een CSR-beleid vooral een grote uitdaging voor dochterbedrijven van multinationale bedrijven. Enerzijds omdat ze externe legitimiteit moeten bekomen door de verschillende stakeholders in het gastland tevreden te stellen en anderzijds omdat het dochterbedrijf ook interne legitimiteit van het moederbedrijf – dat eisen omtrent CSR stelt – moet verkrijgen.
Bovendien hebben dochterbedrijven vaak te maken met contextuele complexiteiten die verder gecompliceerd worden door variërende interpretaties van stakeholders als gevolg van verschillende geografische regio‟s en culturen (O‟Riordan & Fairbrass 2008, p.747). Bijvoorbeeld het wereldbeeld van de Quechua-cultuur in de Peruviaanse Andes contrasteert met de Westerse benadering van ontwikkeling en de reductionistische categorieën van ontwikkelde en niet ontwikkelde culturen (Rowman & Littlefield, 2003, p.105).
Perceptie en gebrek aan vertrouwen Door middel van emoties, percepties en veronderstellingen geven individuen en organisaties zichzelf en elkaar een betekenis waardoor een relatie ontstaat. Deze relatie geeft op zijn beurt betekenis aan de activiteiten van het bedrijf en de resultaten van het CSR-beleid. In dit opzicht kunnen diep gewortelde veronderstellingen stakeholder engagement vergemakkelijken of bemoeilijken. Daarom zijn foutieve perceptie en een gebrek aan vertrouwen onder stakeholders volgens Arenas et al. (2009, p.178-179) één van de grootste obstakels in de implementatie van een CSR-beleid. Wantrouwen heeft vaak te
28
De volledige case van Shell, Ogoni gemeenschap en de controversiële stakeholder MOSOP wordt uitvoerig beschreven in (Wheeler et al., 2002).
27
maken met het feit dat verschillende stakeholders verschillende wereldvisies en percepties ten opzichte van elkaar hebben: “different stakeholder‟s perceptions and beliefs are often at the root of a conflict” (ibid., p.178). Een typische eigenschap van mijnbouwstakeholders is volgens Crowther & Capaldi (2008, p.340) het gebrek aan vertrouwen, waardoor momenteel in verschillende mijnbouwgebieden conflicten plaatsvinden. Divergente en conflictueuze verwachtingen Volgens O‟Riordan & Fairbrass (2008, p.747) zorgen divergente en conflictueuze verwachtingen voor een moeilijke relatie tussen een bedrijf en zijn stakeholders. Zoals boven reeds aangegeven, beschouwen perifere gemeenschappen een mijnbedrijf vaak als het grootste potentieel voor ontwikkeling – eerder dan de lokale of afwezige nationale overheid. Dergelijke verwachtingen en lokale eisen creëren voor bedrijven socio-economische uitdagingen die niet altijd even eenvoudig zijn om aan te pakken (Oxfam International & SCG, 2007, p.19). Kemp (2010, p.2) wijst erop dat de kans op conflict stijgt, indien ontwikkelingsprojecten slecht bedacht werden of onrechtvaardig van aard zijn.
4.3.2. Hoe omgaan met praktische uitdagingen? Als bedrijven overeenstemming bereikt hebben over hun sociale doelstellingen en prioriteiten – wat hun motieven daartoe ook mogen zijn – is de volgende stap om te overwegen welke mechanismen gebruikt worden om deze te bereiken. Dit gebeurt door het selecteren van een bestuurswijze die via een efficiënt gebruik van de beschikbare middelen de vooropgestelde sociale doelstellingen en prioriteiten tot stand laat komen. Uit de vorige paragraaf werd duidelijk dat dit praktische moeilijkheden met zich kan meebrengen. In wat volgt, worden de concepten dialoog, partnerschap en transparantie in het kader van mogelijke bestuurswijzen voorgesteld, teneinde een gepast antwoord te kunnen geven op de boven vermelde praktische uitdagingen.
Dialoog
Argandoña (2009, p.225) stelt CSR het resultaat zal zijn van dialoog tussen het bedrijf en haar stakeholders betreffende de verplichtingen van de ene en de verwachtingen van de andere.
De stakeholderbenadering is een pragmatische weg om de soms tegenstrijdige verwachtingen en eisen van verschillende constituenten te identificeren (Sims, 2003, p.74). Zoals boven aangetoond hebben de percepties van stakeholders een grote impact op de interacties tussen de verschillende stakeholders. Daarom moeten de opinies van stakeholders een betekenisvol belang in de beslissingen van het 28
management spelen (O‟Riordan & Fairbrass, 2008, p.746). Het verduidelijken van de verschillende percepties, overtuigingen en wereldvisies tussen stakeholders zijn essentieel om CSR te laten slagen (Arenas, 2009, p.176).
Burchell & Cook (2008, p.35-37) merken op dat een stijgende nadruk gelegd wordt op het belang van dialoog tussen stakeholders. Ook O‟Rioradan & Fairbrass (2008, p. 748) beklemtonen het belang van stakeholder dialoog in de ontwikkeling van CSR en andere operationele bedrijfsstrategieën.29 Dialoog tussen bedrijf en stakeholders vormt aldus een onontbeerlijke stap om een CSR-beleid tot stand te laten komen.
Transparantie In de laatste jaren is het rapporteren van CSR snel toegenomen als een gevolg van de vraag van stakeholders voor grotere transparantie en toerekenbaarheid op verschillende CSR-domeinen (DCCA, 2009, p.3). Sociale, milieu- en duurzamheidsrapporten dragen substantieel bij tot de formalisering van de posities van het bedrijf ten aanzien van CSR. Tegelijkertijd bieden ze het bedrijf een mogelijkheid om hun engagement voor goede bedrijfspraktijken tentoon te stellen. Bedrijven zijn zich er immers van bewust dat een goede reputatie en het vertrouwen van de gesprekspartner noodzakelijk zijn om waarde te creëren. Daarnaast zorgen CSR-rapporten er niet alleen voor dat men de algemene CSRprestatie kan evalueren en meten, maar ze bieden ook een concrete opportuniteit om sterktes en zwaktes in het CSR spectrum te identificeren (Perrini et al., 2006, p.67,68, 135).30
Transparantie kan volgens anderen echter ook enkele nadelen met zich mee brengen. Zo strookt de nadruk op transparantie in de CSR-doctrine niet met het doel van “sustainable differentiation, which is actually served when the unique resources, knowledge and skills of the company are not known, particularly by competitors” (Mallin, 2009, p.71). Daarnaast is het een welgekend fenomeen dat bedrijven die openlijk bepaalde zaken publiceren, de eerste zijn om gepakt te worden op praktijken die niet helemaal in de lijn liggen met de gepropageerde ambities. Bedrijven die op een transparante manier te werk gaan, kunnen media en belangengroepen de gelegenheid geven om ze aan te pakken (ibid., p.72).
29
Ze poneren dat men via een dialoog tussen stakeholders een CSR uitwisseling kan laten plaatsvinden waarbij iets waardevols (zoals sociale voordelen of publieke diensten) gegeven wordt aan een belangrijke stakeholdergroep, waardoor goedkeuring en steun van belangrijke socio-politieke groepen verkregen wordt in de bedrijfsomgeving. 30
In de rapporten worden verschillende referentiestandaarden en methodes gebruikt, zoals het vaak gebruikte Global Reporting Initiative (GRI).
29
4.4. CSR en lokale stakeholders
Om een wederzijds voordelige relatie tussen stakeholders op lokaal niveau te realiseren, wijst Muller (2006, p. 190) erop dat dit lokaal engagement vereist, wat betekent dat CSR contextueel en lokaal responsief moet zijn. Voor multinationale bedrijven impliceert een dergelijke stelling dat de meest effectieve CSR-praktijken in gedecentraliseerde organisaties bestaan, waar dochterbedrijven in gastlanden gekenmerkt worden door een aanzienlijke graad van autonomie en CSR-strategieën die responsief zijn aan de lokale context. Tracey et al. (2005, p.331) vinden dat CSR dialoog met lokale stakeholders moet impliceren, zodat gezocht kan worden naar lange termijnoplossingen die “community capacity” genereren. Ze wijzen erop dat uitdagingen van het implementeren van een CSR-beleid specifiek gelden voor bedrijven die beperkte ervaring hebben in CSR, maar ook voor bedrijven die met lokale stakeholders te maken hebben.
Teneinde een empirisch onderzoek inhoudelijk te contextualiseren, worden de drie lokale stakeholdergroepen die in het empirisch onderzoek bevraagd werden in de volgende paragrafen voorgesteld. Dit gebeurt telkens met een relevantie ten opzichte van mijnbedrijven en CSR.
4.4.1. Lokale gemeenschappen De natuurlijke rijkdommen waar mijnbedrijven naar op zoek zijn, liggen vaak in de onmiddellijke nabijheid van inheemse bevolkingsgroepen of ecologisch belangrijke gebieden (Brown & Flynn, 2008, p.50). In tegenstelling tot Chili, waar de meeste grote kopermijnen in onbevolkte gebieden liggen, wonen en werken er in Peru bijna rond elke mijnbouwsite mensen (E&MJ, 2008, p.104). Mijnbouwbedrijven worden er vaak van beschuldigd terrein af te schrapen, de bevolking werkloos achter te laten en het water, land en lucht waar de gemeenschap van afhankelijk is, te vervuilen. Deze reputatie heeft er voor gezorgd dat mijnbouwbedrijven vaak met verschillende uitdagingen geconfronteerd worden: stakingen en protesten, moeilijkheden om toelatingen te bekomen en gemeenschapsactivisten die met rechtszaken dreigen (Brown & Flynn, 2008, p.50). Freeman et al. (2010, p.25) stelt dat de lokale gemeenschap het bedrijf het recht kan verlenen om te opereren, waardoor de gemeenschap voordelen kan halen uit belastingen en economische en sociale bijdragen van de onderneming. Bedrijven hebben een heuse impact op gemeenschappen die – indien ze het bedrijf verwelkomen – kunnen helpen om het bedrijf een waarde te laten creëren voor hun andere stakeholders. In ruil voor de voorziening van lokale diensten, wordt van ondernemingen verwacht dat ze zich gedragen als goede burgers, zoals elk individu (corporate citizenship). De gemeenschap mag bijvoorbeeld niet blootgesteld worden aan vervuiling en toxisch afval. Verder moet 30
het bedrijf op een zo transparant mogelijke manier te werk gaan en met lokale gemeenschappen samenwerken om negatieve effecten zo veel mogelijk te vermijden. Bovendien hebben bedrijven er belang bij dat ze goede relaties met lokale gemeenschappen hebben. CSR interventies kunnen er immers voor zorgen dat bepaalde risico‟s vermeden worden of verminderen, zoals weerstand van de lokale gemeenschap. Investeringen in sociale projecten kunnen bijvoorbeeld bijdragen tot het voorkomen van negatieve reacties of stakingen (Gutiérrez & Jones, 2004, p.153) die op hun beurt onnodige kosten kunnen vermijden. Zo zei Charlie Lenegan (CEO Rio Tinto Australia, 2006): “if you have an unhealthy community, the costs, pressures and tensions will impact on the business. We need to have healthy communities to have a healthy business” (ECOS, 2006, p.29). 31 CSR-activiteiten worden steeds meer erkend als een samenwerking tussen bedrijven en de gemeenschappen bij wie de activiteiten plaatsvinden, waardoor het volgens Yang & Rivers (2009, p.161) logisch is dat de stem van de gemeenschap een betekenisvolle speler is betreffende de CSRpraktijken van een dochterbedrijf.32 4.4.2. Lokale NGO’s Tijdens het voorbije decennium is het aantal interacties tussen het bedrijfsleven en NGO‟s wat betreft CSR exponentieel toegenomen. Gedurende deze periode is ook het karakter van deze interacties veranderd van confrontatie naar samenwerking of een combinatie van beide (Van Huijstee & Glasbergen, 2010, p.250). Ook Wadham (2009, p.60) wijst op de stijgende samenwerking tussen NGO‟s en bedrijven, hoewel confrontaties via campagnes en boycots nog altijd voorkomen. 33 31
Daarnaast kan het hebben van een CSR beleid competitieve en economische voordelen opleveren. Een degelijk CSR beleid kan bepaalde marktsegmenten zoals ethische consumenten en sociaal verantwoordelijke investeerders aantrekken (Keinert, 2008, p.89). Doordat het bewustzijn van consumenten inzake de globale schaal van milieuproblemen stijgt, worden klanten steeds veeleisender (Crowther & Capaldi, 2008, p.109). Bovendien merkt de Deense minister van Economie en Handelsrelaties Lene Espersen op dat CSR een steeds belangrijkere competitieve parameter wordt in een geglobaliseerde wereld die te maken heeft met een financiële crisis en klimaatverandering (DCCA, 2009, p.7). Ook blijken bedrijven die CSR in hun beleid opnemen makkelijker werknemers te vinden en te behouden: “Corporations are using CSR tactics to win the war for talent” (Kanji & Chopra, 2010, p.119). Dit resulteert uiteindelijk in een kostenvermindering wat betreft aanwerving en opleiding van personeel (Fernando, 2010, 8.11). Het belang van een CSR-beleid voor bedrijven wordt ook door andere voordelen bevestigd. Een uitgebreidere lijst met negen voordelen is te vinden in Fernando (2010). 32 Ze wijzen erop dat de rol die CSR in de gemeenschap speelt, geclassificeerd kan worden volgens drie betrokenheidsniveaus met de gemeenschap. Het laagste niveau is filantropie en vermindering van de impact, waarbij de gemeenschap het bedrijf ziet als het tegenovergestelde van sociale ontwikkeling in de gemeenschap. Het tweede niveau omtrent de houding van het bedrijf is gemeenschapsinvestering en eco-efficiëntheid, waar het bedrijf beschouwd wordt als een bron van financiering, maar nog altijd gewantrouwd wordt. Het hoogste niveau wordt sociaal partnerschap genoemd, waarbij de gemeenschap het bedrijf ziet als een partner in sociale ontwikkeling. 33
Wadham ging na in hoeverre partnerschappen het mogelijk maken om de verschillende wereldvisies van bedrijven (economische groei) en NGO‟s (duurzaamheid) via onderhandelingen in een nieuw kader te stellen. De bevindingen laten zien dat een partnerschap tussen bedrijf en NGO een betekenisvolle bijdrage tot globale uitdagingen kan leveren: niet alleen als strategie om de verschillende doelstellingen van het bedrijf en de NGO te laten slagen, maar ook als een proces waarin alternatieve vormen van de relatie tussen business en ontwikkeling tot stand kunnen komen.
31
Bovendien kunnen NGO‟s een sleutelrol spelen in dialoog tussen bedrijf en gemeenschappen, omdat ze vaak ervaring hebben in het beschermen van de rechten en belangen van lokale gemeenschappen.34 Ze kunnnen een bepaald geloofwaardigheidsniveau onder de lokale bevolking bezitten, eventueel in tegenstelling tot de overheid of het mijnbedrijf. Deze geloofwaardigheid kan essentieel zijn voor het bereiken van een succesvolle dialoog. Verder kunnen NGO‟s helpen om lokale ontwikkelingsprogramma‟s uit te voeren die door het bedrijf gefinancierd worden; om de activiteiten van de ondernemingen, overheden en andere actoren te controleren; om tegenstanders samen te roepen; en vroege indicaties te zien van dreigende conflicten (Ross, 2007, p.210). De rol van NGO‟s in het CSR proces wordt door bedrijven en andere stakeholders echter niet altijd als legitiem beschouwd. Uit het onderzoek van Ardenas (2009, p.183) bleek dat verschillende stakeholders moeilijkheden hebben met de veelheid en variëteit aan NGO‟s: niet alle NGO‟s hebben hetzelfde profiel, noch dezelfde belangen. Deze diversiteit en veelheid maken het moeilijk te weten wie ze representeren en wat hun rol is, wat op zijn beurt wantrouwen genereert. Verder werd ook andere kritiek op NGO‟s geuit: het gebrek aan kennis wat betreft het functioneren van een bedrijf; hun té ambitieuze visies; perceptie van NGO‟s als zijnde anti-bedrijf; NGO‟s hebben weinig te verliezen en veel te winnen (ibid., p.184-185).
4.4.3. Lokale overheid De wetgeving van de overheid beïnvloedt CSR praktijken volgens Yang & Rivers (2009, p.158) op twee manieren: 1) door tastbare stimulansen te geven voor bedrijven om een deel van hun financiële middelen toe te kennen aan stakeholders en om zich op een sociaal verantwoordelijke manier te gedragen; 2) door straffen toe te passen als handelingen niet verricht worden of standaarden geschonden worden. Volgens
Huniche & Pedersen (2006, p.195) kan CSR echter slechts als motor van duurzame
ontwikkeling fungeren, indien er genoeg politiek nationaal engagement voor is. Als de overheid de CSR-agenda tot haar bezit neemt, kan CSR ondersteund worden door regels, instituties en stimulerende structuren van de Staat. Een gelijkaardige visie vindt men in het rapport van Oxfam & SCG (2007, p.30) waarin geponeerd wordt dat de Staat een instantie moet zijn die de CSR-dialoog en initiatieven leidt en formuleert. Op die manier kunnen kernpunten van de publieke administratie verwezenlijkt worden, doordat de verschillende overheden (centraal, regionaal en lokaal), private 34
Indien lokale NGO‟s minder in staat zijn om relaties met bedrijven aan te gaan, resulteert dit volgens Yang & Rivers (2009, p.160) in een vermindering van de invloed die ze kunnen uitoefenen op de houding van het bedrijf ten aanzien van CSR. Dit in tegenstelling tot grotere en beter georganiseerde NGO‟s die zonder een directe relatie met het bedrijf te hebben toch invloed kunnen uitoefenen.
32
bedrijven en de bevolking op een gezamenlijke manier ontwikkelingsinitiatieven kunnen overeenkomen. Zoals eerder aangetoond (zie hoofdstuk 3.3.) toont de Peruviaanse politiek echter weinig engagement voor CSR. CSR-programma‟s moeten volgens de Wereldbank (2008, p.158) dan ook niet beschouwd worden als eenmalige filantropische projecten, maar eerder als een reeks strategisch geplande inspanningen die niet alleen consistent zijn met de sterktes van het bedrijf, maar ook complementair zijn met programma‟s die aangeboden worden door overheden. Dit betekent dat individuele bedrijven niet moeten proberen om aan alle ontwikkelingszorgen te voldoen, maar dat ze beter focussen op domeinen waar ze een impact kunnen op hebben (World Bank, 2008, p.5). Een partnerschap tussen bedrijf en overheid kan een gemeenschapsontwikkelingsprogramma volgens de IFC (2000, p.30) duurzamer maken en ervoor zorgen dat bedrijfsprogramma‟s complementair zijn met officiële ontwikkelingsstrategieën. Bedrijven kunnen met de overheid samenwerken door:
de implementatie van bestaande overheidsprojecten of –programma‟s te bevorderen
financiële middelen en vaardigheden met overheden te delen
regelmatige communicatie betreffende ontwikkelingsinspanningen te onderhouden met de lokale en nationale overheid
overheidsvertegenwoordigers te betrekken in besluitvormingsorganen of –processen van een gemeenschapsontwikkelingsprogramma
coördinatie en dialoog tussen verschillende overheidsdepartementen en –niveaus te bevorderen
zich te engageren in een bredere beleidsdialoog inzake lokale of regionale ontwikkelingsdoelstellingen.
33
5. Case Study: Xstrata – Tintaya kopermijn te Espinar 5.1. Xstrata
Xstrata ontstond in 1926 onder de naam Südelektra AG, een Zwitsers bedrijf dat investeerde in infrastructuur- en elektriciteitsprojecten in Latijns-Amerika.35 Door de aankoop en verkoop van bepaalde aandelen werd het bedrijf een groep die zich op de ontginning van diverse natuurlijke rijkdommen focust. Sinds 1999 veranderde ze haar naam van Südelektra in Xstrata. Xstrata is tegenwoordig een mijnbouwgroep die sinds 2002 op de London Stock Exchange (FTSE 100 Index) en de Swiss Stock Exchange (SIX Swiss Exchange) genoteerd staat.
Vanuit hun hoofdkwartier in Zug en hun geregistreerd kantoor in London speelt Xstrata een belangrijke rol op de internationale grondstoffenmarkt: naast de ontginning van koper, steenkool, thermische kool, ferrochroom, nikkel, zink en vanadium houdt ze zich tegenwoordig steeds meer bezig met het ontginnen van goud, kobalt, lood en zilver. De projecten van Xstrata vinden plaats in 19 landen verspreid over Peru, Colombia, Chili, Brazilië, Argentinië, Canada, V.S., Tanzania, ZuidAfrika, Maleisië, Filippijnen, Papoea Nieuw Guinea, Nieuw Caledonië, Spanje, Duitsland, Noorwegen, Engeland, Ierland en Australië. In Peru is Xstrata actief in Tintaya, Las Bambas, Antamina en Antapaccay. De belangrijkste drie aandeelhouders van Xstrata zijn het Zwitserse Glencore International AG (34,38%), het Noord-Amerikaanse BlackRock Inc. (5.98%) en het Franse AXA S.A. (3,02%). Xstrata‟s bedrijven zijn gestructureerd volgens de goederenlijnen (koper, zink, nikkel, steenkool en legering). Xstrata heeft aldus vijf grote groepen die elk opereren als een globaal bedrijf met een verantwoordelijkheidsgraad die reikt van de exploratiefase tot en met de verplichtingen na het sluiten van de mijn. Xstrata opereert via een “highly decentralised management model” dat maximale verantwoordelijkheid en toerekenbaarheid aan de groepen geeft, weliswaar binnenin een gedefinieerde bestuurstructuur. Ze gaan ervan uit dat dit model de prestaties van de groepen verbetert doordat een gevoel van lokaal eigenaarschap op het operationele niveau wordt gecreëerd, waardoor innovatie en ondernemingszin gestimuleerd worden en managers in staat gesteld worden om specifieke lokale uitdagingen aan te pakken.
35
Tenzij anders aangegeven, gaat de informatie terug op de officiële website Xstrata http://www.xstrata.com/about/
34
5.2. In situ: Tintaya De case study behandelt de kopermijn in Tintaya gelegen op 4100 meter in het Yauri district, in de provincie Espinar, in de regio Cuzco, Zuid-Peru. Het koper uit deze mijn wordt via dagbouw gewonnen. Samen met de projecten Las Bambas en Antapaccay maakt Tintaya deel uit van de groep Xstrata Copper afdeling Zuid-Perú. Het koper wordt ter plaatse ontgonnen en geconcentreerd, waarna het naar de haven Matarani in het kustgeied van Arequipa gevoerd wordt om van daaruit verscheept te worden naar de mondiale consument. Het bedrijf stelt ongeveer 1400 mensen tewerk.36
In het gebied waar nu ontgonnen wordt, werden in 1917 mineralen ontdekt aan de hand van boringen uitgevoerd door Andes Explotation of Mine. Vanaf 1985 ging het eerste productieproces van start door het Peruaanse bedrijf Tintaya S.A. Onder Fujimori werden in 1994 publieke bedrijven geprivatiseerd waardoor het Noord-Amerikaans Consortium Magma Copper Co./Global Magma Ltd. het statuut van het Peruaanse bedrijf Tintaya S.A. veranderde in het dochterbedrijf Magma Tintaya S.A. In januari 1996 werd Magma Copper Co. verkocht aan het Australische Broken Hill Propietary (BHP). In 2001 fusioneerde BHP met het Engelse Billiton Plc., waarna het Peruaanse dochterbedrijf de naam BHP Billiton Tintaya S.A. kreeg. 37 Op het einde van mei 2005 moest het Anglo-Australische BHP Billiton de operaties in Tintaya gedurende een maand stopzetten wegens aanhoudende boerenprotesten en plunderingen op de site. Minstens drieduizend demonstranten kantten zich tegen een uitbreiding van het project wegens de vervuiling die ze zou toebrengen aan de watertoevoer. De tegenstanders waren ook niet tevreden met het bedrag dat BHP Billiton aan gemeenschapsinvestering besteedde. Ze zeiden dat BHP Billiton hun beloftes niet nakwam waarna het bedrijf de opposanten wilde sussen door een jaarlijks investeringspakket ter waarde van US$330,000 ter beschikking te stellen. Terugkerende protesten dwongen BHP Billiton echter om hun Tintayamijn in mei 2006 aan een ander bedrijf te verkopen: Xstrata (Arce, 2008, p.55). 5.3 Het officiële CSR beleid van Xstrata: een stakeholder analyse 5.3.1. Het officiële CSR beleid van moederbedrijf Xstrata Op de startpagina van de officiële website van Xstrata (www.xstrata.com) wordt expliciet verwezen naar sustainability. Op de sustainability pagina (www.xstrata.com/sustainability) staan verschillende verwijzingen met inhoudelijke duiding inzake de manier waarop Xstrata duurzame ontwikkeling wil bereiken en de verschillende onderdelen die ze in dit opzicht belangrijk acht. Daarnaast kunnen duurzaamheidsrapporten, case studies en publicaties gedownload worden. Er is met andere woorden
36 37
http://www.xstratacopper.com/EN/Operations/Pages/Tintaya.aspx http://www.tintaya.com.pe/content/pagina10.aspx?pID=56
35
een duidelijke communicatie omtrent hun visie en projecten die deel uitmaken van hun CSR beleid. In het duurzaamheidsrapport38 (2009) van het moederbedrijf Xstrata kunnen verschillende verwijzingen en visies inzake stakeholders gevonden worden. Duurzame ontwikkeling Xstrata stelt dat hun engagement inzake duurzaamheid verder gaat dan de directe operaties die ze uitvoeren doordat ze deelnemen aan een aantal industriële en stakeholderinitiatieven om duurzame ontwikkeling te promoten (Xstrata, 2009, p.5). Volgens hun duurzaamheidsrapport maakt stakeholderengagement en het luisteren naar de visies van hun stakeholders een integraal deel uit van hun duurzame ontwikkelingskader (ibid., p.24). Xstrata vindt het des te belangrijker om in tijden van een intense groei in partnerschap met gemeenschappen en overheden te werken en aan te tonen dat hun aanwezigheid een voordeel is (ibid., p.20). Internationale standaarden en richtlijnen Om de prestaties van hun initiatieven en rapportering inzake duurzaamheid vorm te geven, richten ze zich niet alleen op hun eigen bedrijfsdoelstellingen (Business Principles, Sustainable Development Framework, beleid, procedures en audits), maar beweren ze ook rekening te houden met de feedback van hun stakeholders en externe initiatieven en richtlijnen39 (ibid., p.18). Xstrata is lid van 44 industrieorganen en multistakeholdergroepen waaronder 14 globale (zoals ICMM) en 30 lokale (zoals Perú 2021).40 Het Duurzame Ontwikkelingskader van Xstrata is afgestemd op internationale standaarden inclusief de ICMM principes en richtlijnen, het Voorzorgsprincipe, UN Global Compact, Vrijwillige Principes omtrent Veiligheid en Mensenrechten, ISO 31000, ISO 14001 and OHSAS 18001 (ibid., p.22).
Welke stakeholders? Tot hun stakeholders rekent Xstrata investeerders, werknemers, contractanten, vakbonden, overheden (nationaal, regionaal en lokaal), gemeenschappen die met hun operaties geassocieerd worden, NGO‟s en ontwikkelingsorganisaties, zaak- en samenwerkingspartners, intergouvernementele organen, leveranciers, klanten en media (ibid., p.24).
38
http://www.xstrata.com/content/assets/pdf/x_sustainability_2009.pdf Hiertoe behoren: “The Global Reporting Initiative (GRI) G3 guidelines and its Mining and Metals sector supplement; The International Council on Mining and Minerals SD principles; The United Nations Global Compact; The Millennium Development Goals; The Dow Jones Sustainability Index questionnaire; UN Universal Declaration of human rights; The Voluntary Principles for Security and Human Rights; ILO Tripartite Declaration Principles concerning Multinational Enterprises and Social Policy; and OECD Guidelines for Multinational Enterprises.” (ibid., p.18). 39
40
Zie bijlage voor een overzicht van de organisaties en initiatieven waartoe Xstrata zich verbindt. http://www.xstrata.com/sustainability/ourapproach/engagement/associationsandcharters/
36
Hoe worden stakeholders betrokken in hun CSR beleid? Xstrata beschouwt de relatie met de gemeenschappen die rondom hun operaties leven van het allergrootste belang (ibid., p.5). Ze beweren ernaar te streven om op een actieve manier met gemeenschappen bezig te zijn en hun activiteiten met hen te bediscussiëren om hun steun te verkrijgen en zeker te zijn dat ze hun bezorgdheden begrijpen en aanpakken: “we work with them to identify and evaluate their needs and concerns and to address any related impacts, risks and opportunities at every stage of a project‟s life cycle”(ibid., p.84). Xstrata zegt dat alle projecten en operaties een “corporate social involvement (CSI)” plan hebben om zich ervan te verzekeren dat hun financiering bijdraagt tot duurzame ontwikkeling in lokale gemeenschappen. Deze plannen worden in samenwerking met de lokale overheid, ontwikkelingsorganisaties en de gemeenschappen zelf gemaakt (ibid., p.91). Verder stellen ze dat ze steeds meer werken in de vorm van partnerschappen met overheid, NGO‟s en internationale donoren (ibid., p.93).
Concrete doelstellingen en projecten Hun Duurzame Ontwikkelingsbeleid van Xstrata stelt dat 1% van de winst die een Xstrata Groep maakt gebruikt zal worden om initiatieven te financieren ten voordele van de gemeenschappen die geaffecteerd worden door hun operaties, waarbij nadruk gelegd wordt op regio‟s die een lager niveau van sociale en economische ontwikkeling en infrastructuur
hebben.
Financiering
wordt
voorzien voor initiatieven in één of meer van de volgende
domeinen:
gemeenschapsontwikkeling (21%),
gezondheid
sociale (42%),
(13%),
en educatie
creëren
van
ondernemingen en jobs (11%), cultuur/kunst (9%), milieu (4%) (zie figuur 3, rechts) (p.92). Figuur 3: Investment by activity (2009). (ibid. p.92) In perifere regio‟s waar vaak hoge werkloosheid heerst, heeft Xstrata doelstellingen en gestructureerde programma‟s om de werkgelegenheid van de lokale gemeenschapsleden te maximaliseren. In deze regio‟s zijn de doelstellingen om tussen 65% tot 100% van de werkkrachten lokale gemeenschapsleden tewerk te stellen. Waar van toepassing, zijn er ook specifieke objectieven om het aandeel van werknemers van naburige inheemse gemeenschappen te laten stijgen (ibid., p.52). 37
5.3.2. Het officiële CSR beleid van Xstrata Copper groep: afdeling Zuid-Peru Ook de groep Xstrata Copper afdeling Zuid-Peru heeft een eigen duurzaamheidsrapport41 (2009) waarin hun CSR beleid concreter voorgesteld wordt. Doelstelling Xstrata Copper stelt zich tot doel economische voordelen en duurzame gemeenschappen te genereren door te investeren in vaardigheden, educatie, gezondheid, sociale en bedrijfsontwikkeling (XC, 2009, p.15). Xstrata Copper wil de waarde voor aandeelhouders maximaliseren door onder andere succesvol te groeien. Dit beweren ze te bereiken op een veilige, milieu- en sociaal verantwoordelijke manier en in open partnerschappen met gemeenschappen, regeringen en andere stakeholders (ibid., p.16). Welke stakeholders? Xstrata Copper Afdeling Zuid-Peru lijkt een wijde waaier aan stakeholders te hebben: lokale gemeenschappen, civiele maatschappij (NGO‟s, kerken, universiteiten), overheden (centraal, regionaal en lokaal), mijnbouwsector, klanten, opinieleiders, aandeelhouders, werknemers, contractanten, publiek, media en opinieleiders (zie figuur 4, onder). Xstrata zegt een prioritaire relatie te onderhouden met de stakeholders die gelegen zijn in het gebied dat direct beïnvloed wordt door de mijnbouwprojecten Xstrata Tintaya en Las Bambas (ibid., p.28).
41
http://www.xstrata.com/assets/pdf/xcu_sustainability_2009_surdelperu.en.pdf
38
Figuur 4: Stakeholders van Xstrata Copper Afdeling Zuid-Peru (XC 2009, p.28)
Xstrata Copper Afdeling Zuid-Peru beweert een bepaalde procedure te hanteren om hun stakeholders te identificeren en selecteren, zodat ze zo nauw mogelijk bij de activiteiten betrokken worden. Om hun samenstelling, belangen, verwachtingen, bezorgdheden en eventuele vrees in kaart te brengen, worden een aantal workshops, interviews, vergaderingen, opiniepeilingen en kwalitatieve beoordelingen uitgevoerd die nuttig zijn om een duidelijk idee te krijgen van de relatie en de strategische benadering die ze moeten aangaan: “We do not address what we think is most relevant within our organisation, but rather what the community, undoubtedly our priority stakeholder, perceives is most important” (ibid., p.29). Hoe worden stakeholders betrokken in het CSR beleid? Xstrata Copper stelt dat een open en eerlijke communicatie met hun lokale stakeholders in het centrum van hun gemeenschapsrelaties staat. Het bestuur van elke afdeling en elk project is ervoor verantwoordelijk om wederzijdse dialoogprocessen te implementeren die geschikt zijn voor elke culturele setting en omgeving. In 2009 werd de raadpleging van de gemeenschap geïntensifieerd om te 39
verzekeren dat de zorgen en belangen van de lokale bevolking aangepakt worden in de planning en het ontwerp voor nieuwe mijnbouwprojecten (p.5). Xstrata Coppers CSI (Corporate Social Involvment) programma‟s worden ontwikkeld in lijn met Xstrata‟s Duurzame Ontwikkelingsbeleid en standaarden en maken een belangrijk deel uit van hun werk met de lokale gemeenschappen. Aan de hand van deze programma‟s worden partnerschappen met de gemeenschap opgericht in de vorm van cultuur, educatie, milieu, sociale en gemeenschapsontwikkeling, bedrijfsontwikkeling en gezondheid. Deze gemeenschapspartnerschappen dragen bij tot de ontwikkeling van duurzame gemeenschappen en benadrukken lokale “capacity building” (p.40).
Concrete doelstellingen en projecten van dochterbedrijf Xstrata Tintaya S.A. Xstrata Tintaya S.A. heeft volgens hun website42 inspanningen geleverd om instanties op te richten die via dialoog en akkoorden duurzame ontwikkeling bevorderen in de regio van directe invloed. Als voorbeeld geven ze de Mesa de Diálogo (dialoogtafel) die opgericht werd met de gemeenschappen rond de mijnbouwoperatie en het Convenio Marco dat getekend werd met de provincie Espinar.
In het duurzaamheidsrapport van Xstrata Copper Afdeling Zuid-Peru wordt gesteld dat de relaties met hun belangrijkste stakeholders in het gebied van directe invloed toenemend geïnstitutionaliseerd zijn (ibid., p.40). Het Convenio Marco werd getekend op September 2003 als een forum voor dialoog en overeenkomst bestemd voor autoriteiten, gemeenschappen, de civiele maatschappij en Xstrata Tintaya om bij te dragen tot de duurzame ontwikkeling van de provincie Espinar. De financiering van het Convenio Marco komt van Xstrata Tintaya‟s vrijwillige engagement om 3% van hun winst – vooraleer dat belastingen gehoffen worden – hieraan te besteden. Op het einde van 2009 overschreden de bijdrages US $38 miljoen (zie figuur rechts). De domeinen waar het Convenio Marco op focust zijn gezondheid, educatie, ontwikkeling van landbouw en veeteelt, wegeninfrastructuur, basissanitair, elektriciteitsvoorziening, sociale inclusie en milieubehoud. De deelname van vertegenwoordigers van de provinciale en lokale overheden, organisaties van de civiele maatschappij, gemeenschappen, het Convenio Marco management comité,
42
http://www.tintaya.com.pe/content/index.aspx
40
het Convenio Marco technisch secretariaat en Xstrata Tintaya is essentieel om projecten te identificeren en te prioriteren (ibid., p.41). De Mesa de Diálogo werd in 2001 gecreëerd om akkoorden te bereiken en een aantal bezorgdheden en problemen omtrent land, duurzame ontwikkeling, mensenrechten en milieu te oplossen (ibid., p.41).
De Fundación Tintaya is een privé non-profit instituut dat opgericht werd om duurzame ontwikkeling in het gebied rondom de mijnbouwsite te creëren. De Fundación Tintaya speelt een belangrijke rol zowel in de uitvoering van de projecten die goedgekeurd werden door het management comité van het Convenio Marco dankzij hun bestuurlijke en operationele capaciteiten, alsook in de projecten van de duurzaamheidscommissie van de Mesa de Diálogo en directe projecten die door Xstrata Tintaya vastgelegd werden ten voordele van gemeenschappen (ibid., p.41).
5.3.3. Besluit Xstrata is lid van 14 globale en 30 lokale industrieorganen en initiatieven. Op basis van de duurzaamheidsrapporten van het moederbedrijf Xstrata en dochtergroep Xstrata Copper Afdeling Zuid-Peru kan men besluiten dat stakeholders ook een centrale plaats innemen in het officiële CSR beleid van Xstrata. Ondanks de hoge decentraliseringsgraad in de bedrijfsstructuur, kan men een lijn trekken in de mate waarin en de manier waarop belang gehecht wordt aan de verschillende stakeholders. Het belang dat het moederbedrijf van Xstrata beweert te hechten aan het luisteren naar en de feedback van
stakeholders,
samenwerking
en
partnerschap
met
gemeenschappen,
overheid
en
ontwikkelingsorganisaties wordt gereflecteerd in de manier waarop het officiële CSR-beleid van Xstrata Tintaya vorm aanneemt. Zo worden stakeholders bepaald aan de hand van een identificatie- en selectieprocedure waardoor hun verwachtingen en zorgen duidelijk worden. Door middel van dialoog en samenwerkingsverbanden bepalen deze stakeholders de inhoudelijke invulling van het lokale CSRbeleid. Xstrata Tintaya wijst bijvoorbeeld op initiatieven zoals de Mesa de Diálogo, het Convenio Marco en de Fundación Tintaya die via dialoog tussen het bedrijf en lokale stakeholders (gemeenschappen, NGO‟s, overheid) geleid hebben tot akkoorden en partnerschappen die duurzame ontwikkeling genereren in de regio waar ze actief zijn. Lokale stakeholders lijken aldus een belangrijke rol te spelen in de besluitvorming omtrent doelstellingen en projecten inzake duurzame ontwikkeling.
41
5.4. Veldonderzoek 5.4.1. Resultaten interviews Interview met de burgemeester van de provincie Espinar43 Vooraleer de resultaten van het interview met de burgemeester weergegeven worden, worden enkele aspecten van het PEDEL (Plan Estratégico de Desarrollo Económico Local, of: Strategisch plan van lokale economische ontwikkeling) van de provincie Espinar voor de periode 2006-2010 belicht. In het PEDEL staat dat het kapitaal om ontwikkeling te genereren door twee zaken verbeterd werd. Ten eerste door het budget dat Espinar krijgt van de centrale overheid via het canon minero en ten tweede via de ondertekening van het Convenio Marco. Volgens het rapport vallen de projecten die gecofinancierd worden door het Convenio Marco op door hun duidelijke relatie met het economische ontwikkelingsplan, namelijk de textielfabriek van alpacawol en de fabriek van melkafgeleiden. Op het belang van deze projecten werd tijdens de onderhandelingsgesprekken van het PEDEL door de producenten gewezen (MPE, 2006, p.53). Het Convenio Marco zal volgens het PEDEL bijdragen tot economische sectoren die zich nog in een precaire situatie bevinden (ibid., p.72).
Burgemeester Pezo is zeer tevreden over de manier waarop het Xstrata Tintaya S.A. de provincie Espinar ondersteunt via het Convenio Marco. Hij illustreert dit door te stellen dat er vorig jaar 32 miljoen sol (ongeveer 8 miljoen euro) verdeeld werd onder de zeven districten die het dan aan de gemeenschappen herverdelen. De zeven districtsburgemeesters stellen de noden van hun district voor. Daarna worden ingenieurs naar de districten gestuurd om te evalueren welke noden het belangrijkst zijn. Op basis van deze studie wordt een voorkeur gegeven aan bepaalde projecten. Indien een district een bepaalde som geld voor educatie, irrigatie en landbouwondersteunende projecten vraagt, worden er na de studie bijvoorbeeld twee gerealiseerd. Hij beschouwt mijnbouw in Espinar als een bron van ontwikkeling, aangezien de gemeenschappen aan de hand van duurzame projecten ondersteund worden. Als voorbeeld zegt hij dat er runderen aangekocht werden, gebieden met camille en andere plantensoorten herbeplant werden en dat er onlangs aan elk van de 48 gemeenschappen van Espinar een volledig uitgeruste landbouwtractor en opleiding gegeven werd.
43
Het interview met de burgemeester van de provincie Espinar (Eloy Chancayauri Pezo) werd afgenomen op 20 april 2010 in het gemeentehuis te Espinar. De burgemeester is voorzitter van het Convenio Marco dat in samenwerking met vertegenwoordigers van lokale gemeenschappen en Xstrata Tintaya naar duurzame ontwikkelingsprojecten zoekt. Het onderstaande is een samenvattende weergave van hetgeen de burgemeester te kennen gaf.
42
Hij bestempelt de relatie tussen de lokale overheid van Espinar en de lokale gemeenschappen als goed. Indien er problemen zijn, delen vertegenwoordigers van de gemeenschappen dit mee aan de lokale autoriteit. Via dialoog probeert men eventuele problemen op te lossen.
Burgemeester Pezo is echter niet tevreden over het feit dat Xstrata Tintaya S.A. onvoldoende werkgelegenheid biedt aan de inwoners van Espinar. Hij stelt dat ze meestal mensen aanwerven die uit andere Peruviaanse steden zoals Arequipa komen. Volgens hem werkt slechts 20% van de inwoners van Espinar in de mijn, terwijl hij dit opgetrokken zou willen zien worden tot 80%. Interview met Xstrata Tintaya S.A.44
Xstrata Tintaya S.A. heeft volgens Dhr. Borja excellente relaties met de lokale gemeenschappen en de autoriteiten (op alle niveaus), en goede relaties met de lokale NGO‟s. Om de excellente relaties met de gemeenschappen aan te tonen, wijst hij erop dat ze het enige bedrijf in Peru zijn dat zonder problemen een sociale toelating gekregen heeft om een nieuw mijnbouwproject te starten in de dichte nabijheid (Antapaccay, op 9 km van Tintaya). Het Antapaccay project werd aan de hand van een volksraadpleging op 15 maart 2010 goedgekeurd, na de goedkeuring van een milieu-impactstudie.45 De relaties met de overheden beschouwt hij eveneens als excellent, doordat het bedrijf de Peruaanse normen en standaarden naleeft. Met NGO‟s heeft Xstrata nog nooit problemen gehad, onder andere door aan de Mesa de Diálogo samen dialoog te voeren.
Hij benadrukt dat er 3% van de winst geïnvesteerd wordt in duurzame ontwikkelingsprojecten (overeengekomen in het Convenio Marco) vooraleer de normale belastingen (via het canon minero) betaald worden. In tegenstelling tot het canon minero dat door de overheid beheerd wordt en niet altijd op een adequate manier besteed wordt, beslist Xstrata Tintaya S.A. zelf wat met deze 3% gebeurt. Dhr. Borja wijst er op dat de verdeling van het canon minero zich vaak naar de nood van een specifieke gemeenschap richt, waardoor andere kleine gemeenschappen met andere noden niet bereikt worden. Deze 3% functioneert dan als toegevoegde hulpwaarde om in andere noden van andere gemeenschappen te kunnen voorzien, zoals infrastructuurwerken of een centrale waar melkproducten vervaardigd kunnen worden.
44
Het interview met het (goed beveiligde) mijnbouwbedrijf Xstrata Tintaya S.A. werd afgenomen op 21 april 2010 in één van hun kantoren. Aangezien de verantwoordelijke voor gemeenschapsrelaties zich gedurende mijn verblijf in Espinar enkele weken op een andere locatie bevond, werd het interview afgenomen met de hoofdopzichter van Human Resources (Manuel de Taboada Núnez Borja). Om het interview te mogen afnemen, was een officiële aanvraag van de Universiteit Gent nodig. De geïnterviewde werkt al vanaf het begin van de overname van de mijn (2006) bij Xstrata Tintaya S.A. Het onderstaande is een samenvattende weergave van hetgeen de heer Borja te kennen gaf. 45 Bevestiging op website: http://www.radiolibertadaqp.com/new/poblacin-de-espinar-otorga-licencia-social-paradesarrollarproyecto-antapaccay
43
Wat de werkgelegenheid betreft, zegt Dhr. Borja dat er bijna 30% - in tegenstelling tot de 20% die de burgemeester zei – van de lokale bevolking werkt in de Tintayamijn. Als reden geeft hij dat de jongeren van de gemeenschappen niet genoeg geschoold zijn om te beginnen werken. Daarom heeft Xstrata Tintaya opleidingsprogramma‟s die hen zullen toelaten om in de mijn te kunnen werken, “maar deze opleiding gebeurt geleidelijk en traag. De educatie in dit deel van het land gebrekkig, zeker wat betreft de aanpassing van de jongeren aan de hoge veiligheidsstandaarden en –normen zoals door ons bedrijf vereist. De incorporatie van lokale werknemers gebeurt geleidelijk.” Interview met Fundación Tintaya46
De relatie met de lokale overheid en de gemeenschappen beschrijft Dhr. Guevara als zeer goed. Xstrata Copper geeft Fundación Tintaya een bepaald bedrag (afhankelijk van het jaar kan dit variëren van 500 miljoen tot 700 miljoen dollar) waarmee Fundación Tintaya haar programma‟s en projecten uitvoert. Tot de doelgroep behoren de zes gemeenschappen die rondom de mijnbouwsite liggen. Ter illustratie geeft Mevr. Velazco aan dat er in Espinar via de Fundación Tintaya 164 scholen gebouwd (111 voor basisonderwijs, 26 voor secundair onderwijs en 27 voor het beginnend onderwijs) en 814 leraars opgeleid werden. Ze beklemtoont dat voordat Xstrata de mijn in het bezit kreeg er niet voorzien werd in opleiding noch in infrastructuur. Interview met directeur van het UGEL-Espinar (Unidad de Gestión Educativa Local)47
Volgens de directeur van UGEL-Espinar is de aanwezigheid van de mijn Xstrata Tintaya S.A. heel belangrijk. Als het mijnbouwbedrijf natuurlijke rijkdommen benut, vindt hij het rechtvaardig dat het volk er iets voor terugkrijgt. UGEL krijgt financiële steun via het bedrag dat langs het Convenio Marco aan de lokale autoriteit toegekend wordt. De directeur vindt het een positieve zaak, omdat iedereen erbij betrokken wordt: de gemeentes, de sociale organisaties, vakbonden, het volk en het mijnbouwbedrijf (via Fundación Tintaya). Concreet houdt dit in dat de educatieve centra en het personeel in de verschillende districten ondersteund worden aan de hand van het bouwen van onderwijslokalen en de opleiding van leraars. 46
Het interview met Fundación Tintaya werd afgenomen op 19 april 2010 in de bureaus van de geïnterviewde personen. Er werd een interview afgenomen met de beheerder van Fundación Tintaya (Arturo Retamozo Guevara) en de coördinatrice van onderwijs en gezondheid (María Velazco). Het onderstaande is een samenvattende weergave van hetgeen beide personen te kennen gaven. 47 Het interview met de recent aangetreden directeur van UGEL-Espinar (Juan Becerna Qándenas) werd afgenomen op 20 april 2010 in zijn bureau te Espinar. UGEL houdt zich bezig met het administratieve aspect van de docenten en zorgt ervoor dat de nationale richtlijnen en doelstellingen inzake onderwijs opgevolgd worden. Onder de naam SUTEP (Sindicato Único de Trabajadores de la Educación del Perú) maakt het UGEL deel uit van het Convenio Marco. Het onderstaande is een samenvattende weergave van het interview.
44
Interview met milieuadvocate48
Het Convenio Marco, Fundación Tintaya en de Mesa de Diálogo zijn volgens de milieuadvocate excellente CSR initiatieven: “Het Convenio Marco was een nationaal precedent, aangezien een dergelijke vorm van dialoog tussen bedrijf, gemeenschap en lokale autoriteiten nog niet bestond. Dit concept werd door andere bedrijven als model genomen op verschillende plaatsen van het land. Voordat het Convenio Marco bestond, waren er veel conflicten wegens de vervuiling die de mijnbouwactiviteit teweeg bracht. De relatie tussen de gemeenschappen en het bedrijf is sinds de oprichting van het Convenio Marco aanzienlijk verbeterd.” Ze zegt dat er mooie resultaten te zien zijn wat betreft infrastructuur, educatie en andere sociale projecten, maar omtrent het milieu wijst ze er op dat er nog werk aan de winkel is. Zo wijst ze op de vervuiling van de waterbron die dient voor het gebruik van de bevolking en hun dieren.
Een punt van kritiek geeft ze omtrent de sociale toelating die gegeven werd van het uitbreidingsproject Antapaccay. Deze is er volgens haar gekomen is wegens de acceptatie van de mijnbouwactiviteit van Xstrata Tintaya en de onwetendheid van de inwoners betreffende de grootsheid van dit project en de impact die dit kan hebben op hun toekomst: “Doordat dit project veel groter is dan Tintaya zal het ook een grotere impact hebben op de gemeenschappen en het milieu. Het meest verontrustende in dit opzicht is dat het Convenio Marco nog niet geherformuleerd werd, wat een cruciaal punt was dat men laten liggen heeft. Vooral wat betreft het milieu werden er kansen gemist.”
Een heronderhandeling van het Convenio Marco had een uitstekende gelegenheid geweest om bepaalde aspecten te hernemen die het bedrijf in de loop der jaren rond de mijn Tintaya niet meer uitvoerde. Zo vroeg de milieuadvocate enkele dagen voor het interview een controleregister voor te leggen inzake de gezondheid van de bevolking sinds het begin van de mijnbouwactiviteiten. Xstrata Tintaya S.A. kon echter geen geactualiseerd register voorleggen. De gezondheid van de bevolking zou volgens de milieuadvocate constant gecontroleerd en geregistreerd moeten worden, aangezien de ademhalingswegen lijden onder mijnbouwactiviteiten: “Desondanks biedt het bedrijf hier geen adequate oplossing voor. Wat het uitbreidingsproject Antapaccay betreft, geven ze in de milieuimpactstudie toe dat de mijnbouwactiviteit de gezondheid van de bevolking zal schaden. Toch worden er in het beleid geen maatregelen genomen die dit kunnen vermijden. Er wordt gepraat over
48
Het interview met de advocate gespecialiseerd in milieuzaken (Yeni Carrasco Poblete) werd afgenomen op 20 april 2010 in haar bureau in het gemeentehuis te Espinar. Ze staat aan het hoofd van de observatie van de milieuimpactstudie betreffende het uitbreidingsproject Antapaccay en werkt sinds een half jaar in het gemeentehuis.
45
mondhygiëne en andere gezondheidsthema‟s, maar er wordt stil gezwegen over de directe schadelijke impact die de mijnbouwactiviteit zelf teweeg brengt.” Interview met Corecami (NGO) en CooperAcción (NGO)49
Dhr. Dionica maakt duidelijk dat het een lang proces geweest is om tot de huidige situatie te komen: “In het begin was er een wantrouwen tussen het bedrijf en de NGO‟s/gemeenschappen. Het eerste geboekte succes was dat het bestaan van problemen door alle partijen erkend werd en dat de problemen op een gezamenlijke manier opgelost moesten worden via dialoog. Daarna werden vier commissies opgericht die zich bezighielden met mensenrechten, duurzame ontwikkeling, milieu en land. Het leiderschap van de commissies werd gegeven aan de voorzitters van de gemeenschappen, Corecami en vertegenwoordigers van het toenmalige BHP Billiton Tintaya.” De resultaten hiervan waren dat de gemeenschappen nieuwe gronden verworven hebben – groter dan het land dat ze door de vroegere verkoop ervan verloren hadden –; er werd een oplossing gevonden voor kwesties inzake mensenrechten; in het gebied rondom de mijn werd een milieumonitoringsprogramma opgericht waarin de bevolking participeert; er werd geld vrijgemaakt om ontwikkelingsprojecten te financieren; en het bedrijf beloofde dat er slechts nieuwe projecten zouden ontwikkeld worden met een voorafgaande toestemming van de bevolking.
Enerzijds beschouwt Dhr. Dionica de aanwezigheid van de mijn als een bron van ontwikkeling wat betreft sociale investeringen (zoals scholen) en landbouwondersteunende projecten (irrigatiesysteem, stallen). Anderzijds vindt hij de aanwezigheid van mijnbouw negatief voor het milieu. De vervuiling die in het verleden al plaatsgevonden heeft, vindt hij niet kunnen. Ondanks dat er een milieumonitoring plaatsvindt in samenwerking met de gemeenschappen, kan niet verhinderd worden dat er af en toe toxisch afval in de zone rondom de mijn terecht komt, waardoor dieren sterven. De bevolkingsaangroei in het gebied indachtig, vindt hij dat het aantal projecten nog onvoldoende is.
49
Het interview met de medewerkster van CooperAcción (Damaris) en het afdelingshoofd Mensenrechten van Corecami (Dionica Illpa Umasi) – tevens bewoner in één van de gemeenschappen rondom de Tintaya mijn – werd afgenomen op 21 april 2010 in het kantoor van CooperAcción te Espinar. CooperAcción is een Peruaanse NGO die streeft naar een economisch, sociaal en ecologisch evenwicht tussen de exploitatie van natuurlijke rijkdommen enerzijds, en de lokale en nationale ontwikkeling anderzijds. Corecami (Regionale Coördinators van Gemeenschappen geaffecteerd door Mijnbouw) maakt deel uit van de overkoepelende NGO Conacami (Nationale Confederatie van Peruaanse Gemeenschappen geaffecteerd door Mijnbouw) die streven naar sociaal, economisch en ecologische rechtvaardigheid voor bevolkingsgroepen die door transnationale bedrijven en extractieactiviteiten geaffecteerd worden. Samen met Oxfam América zijn CooperAcción en Corecami de enige NGO‟s die momenteel actief zijn in Tintaya. Deze drie NGO‟s maakten en maken nog steeds deel uit van de Mesa de Diálogo sinds de oprichting ervan in februari 2002 door de toenmalige eigenaar BHP Billiton Tintaya. De oprichting ervan kwam er nadat verschillende conflicten plaatsvonden toen BHP de mijn bezat. Tijdens de Mesa de Diálogo verdedigden deze NGO‟s de belangen van de gemeenschappen geaffecteerd door de mijnbouwactiviteiten.
46
De relatie vandaag de dag met Xstrata Tintaya S.A. bestempelt hij over het algemeen als “goed”. De Mesa de Diálogo wordt voortgezet en buiten enkele uitzonderingen wordt het akkoord dat op de Mesa de Diálogo overeengekomen werd, nageleefd. Toen de boeren klaagden over dieren die gestorven waren als gevolg van vervuiling heeft Xstrata dit probleem opgelost door hen financieel te vergoeden. De relatie met de lokale autoriteit van Espinar noemt hij eveneens “goed” en komt via het Convenio Marco tot uitdrukking: “Elke gemeenschap geeft prioriteit aan projecten in overeenstemming met hun ontwikkelingsplan, waarna de lokale overheid in de stad en op het platteland evalueert welke projecten voor welke gemeenschap het meest aan de orde zijn.”
Wat betreft het nieuwe project Antapaccay zegt Mr. Dionica dat de meerderheid van de gemeenschappen het op een positieve manier ontvangen heeft. Van het Convenio Marco wordt verondersteld dat ze blijvende ondersteuning en nieuwe opportuniteiten zal bieden. Interview met Futuro Sostenible (NGO)50 Dhr. Bernales stelt dat er “in het begin een groot wantrouwen was tussen het mijnbouwbedrijf en de NGO‟s die de gemeenschappen vertegenwoordigden. Vandaag is er in Tintaya bijna geen enkel conflict meer.” Hij wijst erop dat er duurzame projecten opgericht werden zoals scholen, een centrale waar melkproducten geproduceerd worden om ze dan te exporteren en een textielcentrale waar alpacawol tot textiel vervaardigd wordt om eveneens geëxporteerd te worden.
5.4.2. Andere relevante ervaringen
Tijdens mijn verblijf in Espinar woonde ik op 20 april 2010 een vergadering van het Convenio Marco bij. Alle voorzitters en leden van de gemeenschappen van het plattelandsdistrict Espinar kwamen samen in een zaal in het gemeentehuis. Elk district heeft elk jaar een dergelijke vergadering. Na het voorwoord van de burgemeester werden blaadjes uitgedeeld
50
Het interview met de projectdirecteur (Manuel Bernales Pacheco) van de NGO Futuro Sostenible werd afgenomen op 24 april in zijn huis te Lima. Een aantal jaar geleden werkte hij en Futuro Sostenible samen met de NGO CARE bij het de commissies die opgericht werden op de Mesa de Diálogo.
47
waarop bepaalde projecten aan de gemeenschappen aangeboden worden. Via een puntensysteem stemt de bevolking over de voorkeur voor bepaalde projecten – eerder werd binnen de gemeenschap al overlegd welke projecten ze willen aanvragen. De punten worden door vertegenwoordigers van het bedrijf op een groot papier opgeschreven (zie foto boven). Op basis van deze punten worden – na evaluatie door het bedrijf – projecten gerealiseerd.
Verder kwam ik in het bezit van verschillende krantjes en tijdschriften (gepubliceerd door Xstrata Tintaya) die aan de hand van grafieken, beeld en uitleg de gerealiseerde projecten van het Convenio Marco en de Mesa de Diálogo weergeven.
5.5. Discussie
Op basis van de afgenomen interviews en bijgewoonde vergadering kan gesteld worden dat de officiële doelstellingen van het moederbedrijf Xstrata en haar groep Xstrata Copper om lokale stakeholders een centrale plaats te geven in hun CSR beleid gerealiseerd worden. Het belang inzake dialoog, akkoorden en partnerschappen tussen het bedrijf en de lokale stakeholders die in de duurzaamheidsrapporten naar voren kwam, wordt bevestigd in de realiteit. De lokale stakeholders spelen effectief een belangrijke rol in de besluitvorming omtrent de CSR doelstellingen en projecten inzake duurzame ontwikkeling.
Uit de interviews en bijgewoonde vergadering blijkt dat er een goede transversale relatie en communicatie is tussen het bedrijf en de lokale stakeholders. De lokale gemeenschappen, lokale NGO‟s en lokale autoriteiten zijn tevreden over de manier waarop Xstrata Tintaya S.A. met hen samenwerkt. Ook de andere relaties (NGO – autoriteit, gemeenschappen – autoriteit, NGO – gemeenschappen) kan men als positief beschouwen. Het feit dat de lokale gemeenschappen zonder problemen een sociale toelating gegeven hebben aan het uitbreidingsproject Antapaccay geeft aan dat er een groot vertrouwen aanwezig is ten aanzien van het mijnbouwbedrijf. Wetende dat er vijf jaar geleden in deze zone nog veel wantrouwen en conflicten voorkwamen, kan men het CSR beleid van Xstrata Tintaya S.A. vanuit vele opzichten als een succesverhaal beschouwen. De meest opvallende positieve en – in principe door andere bedrijven na te volgen – initiatieven inzake het tot stand komen van het CSR beleid zijn de concepten Mesa de Diálogo en Convenio Marco. De oprichting van de Mesa de Diálogo zorgde ervoor dat de bestaande problemen erkend werden en dat deze via dialoog opgelost werden. De oprichting van vier commissies (mensenrechten, duurzame ontwikkeling, milieu en land) waarbij het leiderschap ook aan de lokale gemeenschappen gegeven werd, gaf een eerste aanzet tot concrete CSR interventies. Ook het Convenio Marco kreeg van 48
alle lokale stakeholders veel lof, aangezien de duurzame ontwikkelingsprojecten (zoals educatie, landbouwondersteunende projecten, infrastructuur en de oprichting van melk- en textielcentrales) op een democratische manier tot stand komen. Er wordt immers rekening gehouden met de noden en rechten van de lokale gemeenschappen en de projecten die Xstrata Tintaya ondersteunt worden afgestemd op het Strategisch Plan van Lokale Economische Ontwikkeling van de provincie Espinar.
Het bestaan en slagen van de Mesa de Diálogo, Convenio Marco en Fundación Tintaya bewijzen dat dialoog en partnerschap tussen het bedrijf en meerdere lokale stakeholders ervoor kan zorgen dat mijnbouwactiviteiten te midden van gemeenschappen niet altijd leiden tot verzet of conflict. Belangrijk hierbij is de bemiddelende rol die de NGO‟s (CooperAcción, Oxfam América, ConacamiCorecami) in het jaar 2000 en daarna gespeeld hebben door op te komen voor de rechten van de lokale gemeenschappen. Het is aldus gebleken dat een dergelijk succesverhaal een werk van lange adem is.
Er is echter ook een punt van kritiek dat het op het eerste zicht lijkende succesverhaal ondermijnt. Zo blijkt milieu-impact niet zo miniem te zijn zoals de vertegenwoordiger van Xstrata Tintaya S.A liet uitschijnen. Niet alleen de NGO Corecami wijst op de vervuiling die in de loop der jaren reeds plaatsgevonden heeft, maar ook de milieuadvocate vindt dat er meer moet gedaan worden om de vervuiling tegen te gaan en de impact ervan op de bevolkingsgezondheid te reduceren.
Een niet onbelangrijk detail is dat de drie initiatieven die bijgedragen hebben tot dialoog, vertrouwen en duurzaamheid, oorspronkelijk niet door Xstrata werden opgericht. BHP Billiton richtte de Fundación Tintaya, Mesa de Diálogo en Convenio Marco op in respectievelijk 2001, 2002 en 2003. Ondanks dat deze concepten bij de overname in 2006 door Xstrata op een succesvolle manier verdergezet werden, kan men zich de vraag stellen of deze case het globale CSR beleid van Xstrata wel vertegenwoordigt. Op andere plaatsen lijkt Xstrata zich niet altijd even verantwoordelijk te gedragen, bv. de Nikkelmijn in Nieuw-Caledonië51 en projecten in Australië52. Wat het uitbreidingsproject Antapaccay betreft, valt nog af te wachten of de huidige goede relatie met de lokale gemeenschappen van Espinar behouden zal blijven, aangezien de impact ervan veel groter zal zijn dan de Tintaya-kopermijn.
In elk geval heeft deze case study aangetoond dat het mogelijk is dat mijnbouwbedrijven en lokale gemeenschappen op een vredevolle manier met elkaar kunnen samenleven. Dankzij dialoog en partnerschappen tussen bedrijf, lokale overheid en lokale stakeholders kan een multinationaal mijnbouwbedrijf op sociaal vlak bijdragen tot duurzame ontwikkeling van de lokale gemeenschappen. 51
MiningWatch Canada (2 Januari 2009) http://www.miningwatch.ca/en/xstrata-faces-growing-criticism-over-koniambonickel-project-kanaky-new-caledonia-0 52 CMFEU (15 Oktober 2010) http://cfmeu.com.au/index.cfm?section=5&Category=42&viewmode=content&contentid=583
49
Om te vermijden dat de duurzaamheid van de sociale CSR interventies ondermijnd wordt, moet men dan ook alles in het werk stellen om negatieve invloed op het milieu zo miniem mogelijk te houden.
50
6. Case Study: Gold Fields Limited - Cerro Corona goud- en kopermijn in Hualgayoc 6.1. Gold Fields Limited
Gold Field Limited is ontstaan in 1998 na een fusie tussen Gold Fields of South Africa Ltd. en Gencor Ltd.53 Momenteel is Gold Fields één van de grootste goudproducenten ter wereld met een productie van ongeveer 3,5 miljoen ons per jaar. Gold Fields staat genoteerd op de JSE Limited, de New York Stock Exchange (NYSE), de Dubai International Financial Exchange (DIFX), de Euronext Brussels (NYX) en de Swiss Exchange (SWX).54
Gold Fields zetelt in Johannesburg en bezit negen mijnbouwsites in verschillende landen: Zuid-Afrika (Driefontein, Kloof, Beatrix, South Deep), Ghana (Tarkwa, Damang), Australië (St. Ives, Agnew) en Peru (Cerro Corona). Daarnaast wordt wereldwijd geëxploreerd.55 Gold Fields Limited heeft in Peru een lokale operatie-eenheid: Gold Fields La Cima. De voornaamste aandeelhouders hebben een Amerikaanse (48.23%), Zuid-Afrikaanse (26.52%) en Britse (13.46%) basis. Het goud wordt direct ruw verkocht aan de Rand Refinery Limited waar het verder verfijnd wordt. Gold Fields verkoopt alleen goud aan erkende en goedgekeurde lokale en internationale (Britse en Europese) bullion banken (GRI GF, 2010, p.9).
6.2. In situ: Hualgayoc De case study behandelt de Cerro Corona goud- en kopermijn gelegen op 3600-4000 meter hoogte in het mijnbouwdistrict Hualgayoc in de provincie Bambamarca in de regio Cajamarca, Noord-Peru. Het goud en koper uit deze mijn wordt via dagbouw ontgonnen. Daarna wordt het naar de haven Salaverry vervoerd om verscheept te worden naar smelterijen in Azië en Europa (GF, 2009, p.2).
Hualgayoc is één van de oudste mijnbouwdistricten van Peru die reeds sinds de Incaperiode zilver produceert. De mijnbouwstad Hualgayoc werd opgericht in 1771. De Cerro Corona-mijn ligt op 40 km ten noorden van de grootste goudmijn van Latijns-Amerika: Yanacocha (ibid., p.3). In 2003 rondde Gold Fields een akkoord af met het Peruaanse mijnbouwbedrijf Sociedad Minera Corona S.A. voor de aankoop van Cerro Corona en de aangrenzende mijnbouwconcessies. In 53
http://www.fundinguniverse.com/company-histories/Gold-Fields-Ltd-Company-History.html
54
http://www.goldfields.co.za/index.php
55
Onlangs ontdekten de joint-venture partners Gold Fields Limited (51%) en Compañía de Minas Buenaventura (49%) een grote goud-, koper- en zilverdesposit in Chucapaca in Zuid-Peru. (GF, 2010, p.22)
51
december 2005 werd de milieu-impactstudie goedgekeurd waarna de mijnconstructie in mei 2006 van start kon gaan. In augustus 2008 begon Cerro Corona te produceren (GF, 2009, p.12).
6.3 Het officiële CSR beleid van Gold Fields: een stakeholder analyse 6.3.1. Het officiële CSR beleid van Gold Fields Limited Op de startpagina van de officiële website van Gold Fields (http://www.goldfields.co.za) wordt expliciet verwezen naar sustainable development. Onder deze rubriek kan onder andere doorgeklikt worden naar “Global Reporting Initiative (GRI)”, “stakeholders”, “investment in communities”, “environment” en “sustainable development contacts”. Daarnaast kunnen duurzaamheidsrapporten gedownload worden. In het duurzaamheidsrapport56 (2010) van het moederbedrijf Gold Fields wordt verwezen naar stakeholders. Duurzame ontwikkeling Gold Fields stelt dat duurzaamheid voor hen betekent dat men geeft om hun mensen, de gemeenschappen waarin ze opereren en het milieu rondom hen. Daarom zeggen ze dat ze nooit zullen toelaten dat hun activiteiten aan iemand van hun stakeholders schade berokkenen.57 Internationale standaarden en richtlijnen Volgens hun GRI Duurzaamheidsrapport verbindt Gold Fields zich tot een aantal internationale standaarden en richtlijnen. Daartoe behoren 10 globale (UNGC, ICMM, GRI, ISO 14001, OHSAS 18001, AA 1000 SES, Carbon Disclosure Project, Chamber of Mines, World Gold Council, de Cyanide Code58) en 2 nationale (South African Government – Mining Charter, Minerals Council of Australia (MCA)). (GF GRI, 2010, p. 20). Welke stakeholders? Gold Fields rekent tot hun stakeholders een brede groep: overheden (lokaal, regionaal en nationaal), regulators, NGO‟s, werknemers en contractanten, formele en informele gemeenschappen, industrieverenigingen en academische instituties. Gold Fields beweert met hen bezig te zijn in formele en informele ontmoetingen en zegt dat de belangrijkste problemen die door hen opgeworpen worden de inhoud en hoofdzaak van hun duurzaamheidsprogramma‟s bepalen (GFL, 2010, p.96). 56 57
http://www.goldfields.co.za/pdf/sustainability_reports/sustainability_report_2010.pdf http://www.goldfields.co.za/com_gf_overview.php
58
Dit is de “International Cyanide Management Code for the Manufacture, Transport and Use of Cyanide in the Production of Gold” (GF GRI 2010: 20)
52
Gold Fields vindt dat een succesvolle operatie onlosmakelijk verbonden is met onder andere de aard van relaties die ze met naburige gemeenschappen en overheden hebben (GFL, 2010, p.92). Gold Fields zegt dat de stakeholdergroepen verschillen van regio tot regio, maar dat ze over het algemeen bepaald worden door de impact die hun bedrijf op lokale gemeenschappen heeft. Deze gemeenschappen worden immers vertegenwoordigd worden door verschillende overheden, informele gemeenschapsgroepen, NGO‟s, milieugroepen en georganiseerde werk- en lokale verenigingen. Daarom kan de houding van het engagement tegenover deze groepen volgens hen een betekenisvolle impact hebben op het vermogen van het bedrijf om het hoofd te bieden aan gemeenschapsgerelateerde uitdagingen. Gold Fields beweert dan ook tijd en financiële middelen te gebruiken om betrouwbare gemeenschapsrelaties te bouwen (GFL, 2010, p.123). Doordat lokale gemeenschappen een sociale toelating geven om te opereren, vindt Gold Fields dat het noodzakelijk is dat ze als bedrijf een actieve rol spelen in de gemeenschapsontwikkeling en hun welzijn. Een dergelijk engagement begint volgens hen reeds in de exploratiefase: vooraleer in sociale projecten geïnvesteerd wordt, worden de economische, sociale en milieugerelateerde behoeftes door lokale gemeenschappen bepaald. Dit engagement wordt voortgezet tijdens de constructie en productiefases van de mijn alsook na de sluiting. Gold Fields stelt dat dit een benadering is die van wieg tot het graf werkt, wat verankerd ligt in hun benadering van duurzame ontwikkeling (GFL, 2010, p.96). Hoe worden stakeholders betrokken in hun CSR beleid? Gold Fields stelt dat betekenisvol en transparant stakeholder engagement met lokale gemeenschappen een cruciale voorwaarde is om sociale investeringen te doen slagen, wat op zijn beurt de duurzaamheid van de mijn ten goede komt. Gold Fields wijst erop dat ze in deze benadering geleid worden door AA 1000 SES (Stakeholder Engagement Standard) (GFL, 2010, p.123). Gold Fields beschouwt het naleven van de wet als een absolute onbespreekbaarheid en beweren een voortdurende dialoog met overheid, gemeenschappen, NGOs, milieubelanggroepen en belangrijke stakeholders te houden omtrent het beheer van hun milieuimpact (GFL, 2010, p.111).
Duurzaamheidsprojecten behelzen volgens Gold Fields een wijde reeks domeinen, waaronder bedrijfsontwikkeling en het creëren van werkgelegenheid, infrastructuur, gezondheid en educatie (GFL, 2010, p.96). Van al de uitdagingen tegenover de verschillende gemeenschappen waarin ze opereren, beschouwt Gold Fields werkloosheid als de meest drukkende. Verwachtingen vanuit de gemeenschap dat Gold Fields hen van jobs zal voorzien zijn hoog en daarom beweert hun beleid het inzetten van lokale werkkrachten te promoten. Tegelijkertijd wijzen ze erop dat ze slechts een beperkt aantal jobs kan creëren. Gemeenschapsinvestering impliceert voor hen ook het genereren van 53
alternatieve inkomsten en bijdragen tot de ontwikkeling van vaardigheden van lokale gemeenschapsleden (GFL, 2010, p.125).
6.3.2. Het officiële CSR beleid van dochterbedrijf Gold Fields La Cima Het dochterbedrijf Gold Fields La Cima dat actief is in de Cerro Corona mijn in Hualgayoc heeft een eigen website.59 Hierop wordt direct verwezen naar Social Responsibility waaronder drie thema‟s te vinden zijn: duurzame ontwikkeling, gemeenschapsrelaties en ons engagement. Het grootste verschil met de website van het moederbedrijf is dat op de website van Gold Fields La Cima gefocust wordt op de beschrijving van concrete CSR projecten, terwijl niets gezegd wordt over de manier waarop omgegaan wordt met stakeholders. Dit werd reeds op de website van het moederbedrijf aangekaart, door te stellen dat de gemeenschapsrelaties in Peru tot stand komen door een “extensive stakeholder engagement in the region to ensure that all initiatives are informed by community needs and have the support of all stakeholders”. Gold Fields La Cima stelt dat hun duurzame ontwikkelingsprojecten tot doel hebben om het leven van de naburige gemeenschappen te verbeteren. Doordat de meerderheid van de inwoners van de gemeenschappen Hualgayoc zich wijdt aan veeteelt en landbouw, is het volgens hen het belangrijkst dat er bijgedragen wordt tot de verbetering van de veeproductie en landbouw van de gemeenschap, zonder daarbij andere activiteiten van de zone te verwaarlozen. Andere domeinen waarmee Gold Fields La Cima zich bezighoudt zijn: het creëren van werk, oprichting van gemeenschapsbedrijfjes, onderwijs, gezondheid en sanitaire basisvoorzieningen. Op de moederwebsite wordt gewezen op de start van een concreet project in samenwerking met een internationale NGO, de Clinton Foundation.60 6.3.3. Besluit Gold Fields is lid van 10 globale en 2 nationale organisaties die duurzame ontwikkeling promoten. Gold Fields biedt transparantie omtrent hun duurzame ontwikkelingsvisie en stakeholderengagement. Op basis van dialoog in de vorm van formele en informele ontmoetingen met hun brede reeks stakeholders wordt de inhoud van het CSR beleid bepaald. Ook naar lokale stakeholders wordt expliciet verwezen, hoewel beduidend meer naar lokale gemeenschappen dan naar lokale NGO‟s en lokale overheden. Doordat op de website van Gold Fields La Cima niet verwezen wordt naar de manier waarop stakeholder betrokken worden in hun CSR beleid – maar wel naar concrete CSR projecten inzake 59
60
http://www.goldfields.com.pe/responsabilidad_social/index.asp http://www.goldfields.co.za/sus_investment.php
54
gemeenschapsbedrijven, educatie, gezondheid en werkgelegenheid –, kan men ervan uitgaan dat het dochterbedrijf opereert volgens de visie en richtlijnen zoals die door het moederbedrijf gesteld werden. Een opvallend verschil met het CSR beleid van Xstrata is dat er bij Gold Fields slechts één maal verwezen wordt naar een partnerschap (met Clinton Foundation) en niet over een institutionalisering van hun CSR beleid gesproken wordt. 6.4. Veldonderzoek 6.4.1. Interviews Interview met Gold Fields La Cima61 Dhr. Ortega zegt dat er bij de start van een mijnbouwproject een social baseline gedaan wordt om sociaal-economische verwachtingen van de invloedsregio in te schatten: “deze baseline wordt gedaan door een derde partij, het kan me helpen om relaties te bewerkstelligen en de bezorgdheden beter te begrijpen”. Om het CSR-beleid tot stand te laten komen, zegt Dhr. Ortega dat eerst met de lokale autoriteit gesproken wordt en samen met de gemeenschappen een ontwikkelingsprogramma gedefinieerd wordt, waarna NGO‟s ingeschakeld kunnen worden: “We gaan eerst naar lokale overheden om te begrijpen en op te vangen wat er gaande is in het gebied. Dit is zeker geen gemakkelijke relatie, omdat hun verwachtingen zijn: jij bent het grote bedrijf dus jullie moeten ons geven en geven. […] Eens we met de mensen een productief ontwikkelingsprogramma gedefinieerd hebben, gebruiken we derde partijen zoals NGO‟s. Bijvoorbeeld CEDEPAS werkt met ons in het ontwikkelen van microbedrijfjes omtrent zaken die ze in die zone ontwikkelen. Wat doen we met melkproductie? Hoe gaan we dit in een markt introduceren? Etc. Wij zijn daar niet in gespecialiseerd, maar we financieren dergelijke programma‟s en vragen dus hun hulp.” Dhr. Sáenz vult verder aan: “Voor het begin van de operaties hebben we een reeks vergaderingen met de autoriteiten en de vertegenwoordigers van de gemeenschappen gehad. Zij hebben deze programma‟s gevraagd en bepaald. Vroeger deden kleine mijnbedrijven niets. Toen Gold Fields kwam, waren de verwachtingen heel groot. Het eerste wat ze vragen, is werk. Werk gedurende de periode dat de activiteiten duren. We kunnen echter geen werk aan iedereen geven. Bovendien: wat gebeurt als de mijn er niet meer is? Daarom proberen we via onze programma‟s het vee en de melkproductie te verbeteren. Dat is duurzamer. We hebben een fabriek geconstrueerd, zodat ze bedrijfjes kunnen opstarten en kaas kunnen exporteren.” 61
Het interview met Gold Fields La Cima werd afgenomen op 5 maart 2010 in hun kantoor in Lima. Er werd een interview afgenomen met de Manager van Corporate Affairs (Diego Ortega) en de verantwoordelijke van het departement Gemeenschapsrelaties (Ráfael Sáenz).
55
Wat de samenwerking met NGO‟s en andere organisaties betreft, zegt Dhr. Saenz het volgende: “Hier in Peru zijn er serieuze NGO‟s, maar er zijn verschillende NGO‟s die opkomen voor het milieu en antimijnbouw zijn. Dat is de reden waarom we eerst een social baseline doen en daarna pas met NGO‟s samenwerken. We hebben bijvoorbeeld een akkoord met de Clinton Foundation, een NGO van de katholieke kerk.
62
Dat akkoord creëert werk en men is bezig met alle landbouw-, veeteelt- en
textielproducenten om een markt buiten Cajamarca en buiten Peru te vinden. Dit project ging bijna een jaar geleden van start en de eerste resultaten zijn al zichtbaar. Bijvoorbeeld: Hualgayoc had de naam om lekkere hesp te bereiden. Om één of andere reden hebben ze dat niet meer geproduceerd. De Clinton Foundation heeft de productie heropgestart en er een merk van gemaakt en de mensen beginnen hun producten nu in Lima en Chiclayo te verkopen. Ook via de NGO CEDEPAS worden alternatieven gezocht om de levenstandaard te verbeteren en meer capacity te genereren voor arme mensen en boeren. Daarnaast hebben we een school gebouwd en via een akkoord met het IPAE (Peruaans Instituut voor Bedrijfsbeheer) wordt gezorgd voor de opleiding en uitbetaling van leraars in het lager en secundair onderwijs. Aangezien in Hualgayoc weinig professionele werkkrachten zijn, zijn we begonnen om hen op te leiden in het instituut SENATI. Verder hebben we hebben dit jaar een akkoord gesloten met de Universiteit van Cajamarca dat de vijf beste studenten een studiebeurs ontvangen die betaald wordt door Gold Fields.” Het grootste probleem is volgens Dhr. Sáenz dat de operatie Cerro Corona zich dicht bij het dorp Hualgayoc bevindt waar ervaringen uit het verleden een impact hebben op de manier waarop Gold Fields ontvangen wordt: “De oude mijnbouwbedrijven hebben daar vele jaren gewerkt en daardoor is het district Hualgayoc de tweede meest vervuilde stad van Peru. Er zijn veel mensen die mijnbouw niet als iets goed beschouwen door milieuvervuiling van het verleden. De mensen, NGO‟s en linkse politieke partijen verzetten zich tegen de mijnbouw. Ze zeggen dat het vervuilt en dat mijnbouw alleen maar miserie voor de bevolking meebrengt. Dat is het eerste probleem. […] 70% van het water vangen we op via regen, 30% van ondergronds water. Dat is belangrijk want ze denken dat we al het ondergrondse water gebruiken. […] We gebruiken geen cyanide, we verwerken het mineraal niet, we verkopen het ruw.” Interview met Grufides (NGO)63
62
Dit wordt bevestigd op de website van de Clinton Foundation: “CGSGI has partnered with […] Gold Fields Limited in Cajamarca to open economic service centers that provide small-scale consulting services and link local producers to markets for their products.” (http://www.clintonfoundation.org/what-we-do/clinton-giustra-sustainable-growth-initiative/ourapproach/peru) 63 Het interview met de NGO Grufides werd afgenomen op 17 maart 2010 in hun kantoor in Cajamarca. Er werd een interview afgenomen met de uitvoerend directrice (Mirtha Vásquez). Grufides (El Grupo de Formación e Intervención para el Desarrollo Sostenible) werd in 1998 opgericht en richt zich vooral op duurzame ontwikkeling, milieubescherming en de strijd tegen armoede en voor gelijkheid. Grufides luistert en helpt lokale gemeenschappen, wanneer ze hen om hulp vragen. Als ze
56
Mirtha Vásquez heeft een relatief positieve indruk van Gold Fields, vooral in vergelijking met de ervaring die ze reeds meegemaakt heeft met Yanacocha. Ze stelt dat Gold Fields een bedrijf is “dat op z‟n minst wat voorzichtiger geweest is met de bevolking. Er zijn klachten, maar zeker niet zoveel zoals er zijn met Yanacocha.” Wat de relatie tussen Grufides en Gold Fields betreft, zegt ze dat ze geen vloeiend contact met hen heeft, hoewel ze de laatste tijd frequenter komen. Grufides zegt altijd open staan om hen te ontvangen als ze willen praten en dat de houding van het bedrijf bepalend is voor het al dan niet genereren van problemen. Ze beschrijft de dialoog tussen de leiders van Gold Fields en Grufides als volgt: “Wat ons interesseert is om hun beleid te leren kennen, en ook omgekeerd, zij willen weten hoe we denken over gemeenschappen en werknemers. Het is eerder een algemene dialoog. Zij zeggen: we zijn bezig met die en die projecten, we willen de gemeenschap empoweren. En wij zeggen onze opinie over deze dingen, bv. Rafael [Sáenz] zei dat hij microbedrijfjes wou vormen en dan zegt Grufides: dat is een goed idee of niet. We zeggen aan Gold Fields: we hebben een slechte ervaring meegemaakt, hou daar rekening mee. […] Zo raadden we hen aan om een mechanisme op te richten dat in hun eigen levensonderhoud kan voorzien. We zeiden ook dat het slechtste wat ze zouden kunnen doen is te hoge verwachtingen creëren bij de bevolking.” Een ander voorbeeld dat Mevr. Vásquez aanhaalt, heeft te maken met een milieuongeluk en de reactie van Gold Fields hierop: “Soms waren er grote problemen betreffende het milieu. Een vrachtwagen met olie viel in de rivier. Daarom waren de mensen zeer boos en dan kwam Gold Fields om te vragen hoe we die crisis het best oplossen. Wat raden jullie ons aan? Terwijl Yanacocha de schuld van zich af wierp en zei het is de schuld van de chauffeur etc. Maar wat ons goed leek aan Gold Fields is dat ze naar ons kwamen en ons raad vroegen en toegaven: ok, dit is een tijdelijke werknemer, maar hij werkt voor ons, dus we erkennen onze verantwoordelijkheid. Dan zeiden we: geef hen [de getroffen gemeenschappen] eerst water, zodat ze hun vee en land kunnen blijven bewerken. Ten tweede: zorg dat de rivier gekuist wordt in de mate van het mogelijke. Zorg daarna voor een schadevergoeding in dialoog met iemand van de gemeenschap en het bedrijf. Gold Fields deed dit. En ze presenteerden rapporten. Het was interessant, want de slechte ervaring met Yanacocha [Yanacocha gaf hen gewoon geld bij een dergelijke gebeurtenis] contrasteerde met de adequate reactie van Gold Fields.”
een probleem hebben met een mijnbedrijf, dan geven ze hen raad en proberen ze hen te empoweren omtrent hun rechten, conflictresolutie en campagnes.
57
Mevr. Vásquez zegt dat er geen controle is op de uitvoering van hun CSR projecten of de invloed die Gold Fields uitoefent op de gemeenschappen: “Gold Fields heeft nog niet aangeboden om te zeggen: kom onze projecten evalueren. Dat zouden we leuk vinden om met de mensen te praten.” Daarnaast beschouwt ze de relaties met de regionale autoriteit (Cajamarca) als “niet zo goed. […] De autoriteiten zijn hier zeer gesloten, de burgemeester die we nu hebben, heeft geen visie over publieke administratie. Hij had een gasbedrijf en leidt Cajamarca alsof het een bedrijf is.”64 Interview met SER (NGO)65 SER gaat er vanuit dat ontwikkeling er pas kan komen als alle actoren een agenda hebben die voorgesteld wordt, om daarna discussies te voeren en akkoorden te sluiten. Dhr. Rojas zegt dat SER momenteel samenwerkt met Gold Fields omtrent het proces van zonificación. Sinds drie jaar heeft SER samen met andere NGO‟s en bedrijven een project in samenwerking met de regionale overheid van Cajamarca omtrent territoriale indeling: bepaalde zones worden vrijgehouden voor ecologische of economische activiteiten. In Hualgayoc heeft SER vorig jaar gesensibiliseerd en informatie geboden bij de verschillende actoren waaronder Gold Fields, met resultaat: “Dit jaar hebben ze [Gold Fields] officieel aangevraagd om deel uit te maken omtrent het proces van territoriale indeling van Hualgayoc. Het is een eerste stap. Tot voor kort wilden ze hierin niet participeren. Nu wel. Nu zijn we aan het wachten. We geven hen de mogelijkheden om deel te nemen. We hadden al ruime vergaderingen, maar er is geen werkplan, geen verantwoordelijkheden voor elke actor. Het is een proces.” Binnen het zonificación-debat vestigt hij speciale aandacht op de rol van het bedrijf, lokale gemeenschappen én de Staat. Hij stelt dat zij als NGO dergelijke processen van zonificación in gang zetten, opdat de Staat er leiderschap van zou nemen: “Het is belangrijk voor ons dat de deelname van de gemeenschap, Staat en bedrijf er is, we doen dit in groep. Aan de autoriteiten kost het veel moeite om een positief en succesvol management te doen, de
64
Ze verwijst naar het ongeluk in 2000 in Choropampa waar per ongeluk een grote hoeveelheid kwikzilver van de vrachtwagen was gevallen die van de Yanacocha-mijn kwam. Er werd door het bedrijf voorgesteld om 100 miljoen dollar schadevergoeding te geven aan de provincie Cajamarca, maar Grufides raadde de regionale overheid aan om dat akkoord niet te ondertekenen. Toch heeft de overheid dat akkoord getekend en bovendien werd het geïnvesteerd in het toerisme in plaats van medische hulp en onderzoek te bieden voor de getroffen bevolking. 65 Het interview met de NGO SER werd afgenomen op 19 maart 2010 in hun regionaal kantoor in Cajamarca. Er werd een interview afgenomen met de projectverantwoordelijke (Jorge Villalty Rojas). SER bestaat al 30 jaar, maar is pas sinds 2000 aanwezig in Cajamarca. SER werkt aan de empowering van boerengemeenschappen. Dit doen ze door af te toetsen in hoeverre ze met lokale overheden kunnen converseren en handelen wat betreft voorstellen inzake ontwikkeling. SER heeft een direct contact met gemeenschappen en lokale overheden.
58
Staat heeft geen voorstel tot conflictmanagement. […] Als er conflicten zijn, zijn het de gemeenschappen en bedrijven die het moeten oplossen.” Wat de CSR projecten van Gold Fields betreft, denkt hij dat de bedrijven in het algemeen nog niet tot het genereren van plattelandsontwikkeling gekomen zijn: “Als ze [de bedrijven] zouden begrijpen dat plattelandsontwikkeling ook impliceert dat de Staat er bij moet helpen, zou het beter zijn en zouden er minder conflicten zijn. […] De oplossing zou zijn dat er een ontwerp wordt ontwikkeld omtrent plattelandsontwikkeling dat niet alleen focust op constructie van school of werk, maar ontwikkeling van dialoog met de Staat, gemeenschap en bedrijf om gezamenlijke alternatieven te bieden aan de verschillende problemen. Nu is de mijn is de aanbieder. Als er een conflict is dan is de mijn slecht, maar als ze iets leveren dan is het goed. Dat is niet duurzaam omdat binnen de twee of drie jaren opnieuw conflicten komen.” Toen ik zei dat Gold Fields mij vertelde dat alle CSR projecten in samenspraak met de gemeenschap gebeuren, zei hij: “Dat is ook zo, maar ze begrijpen de manier van denken niet. Het bedrijf heeft geen voorstel tot ontwikkeling gecommuniceerd met de Staat en gemeenschap. De rol van iemand is niet om aan hem te vragen: wat wil je? Ergens wel: wat zijn de verwachtingen van jullie? En de politici en technici moeten zich oriënteren naar die verwachtingen als fundament. Wat gebeurt er: het bedrijf is de diegene die het doet, geïsoleerde projecten, terwijl de Staat helemaal afwezig is. De burgemeester heeft geen capaciteit.” Wat de toekomstige ontwikkeling van Cajamarca betreft, stelt hij dat deze niet gerelateerd is met mijnbouw, maar wel afhangt van de autoriteiten: “De staat moet zich ermee bezighouden.” De samenwerking met andere NGO‟s, waaronder Grufides, Cedepas, Cuenca bestempelt hij als goed. Interview met CEDEPAS (NGO)66 Dhr. Pájares zegt dat ze een “goede” relatie heeft met Gold Fields, “omdat ze ons opbellen voor activiteiten waarvan ze denken dat wij kunnen bijdragen met onze ervaring. Als het een project is dat ons interessant en goed lijkt dan doen we het project. Gold Fields is zoals om het even welke financierder. Onze relatie met hen is dat we hen ondersteunen met bepaalde thema‟s die we ook willen vervullen in onze institutionele doelstellingen.” 66
Het interview met de NGO CEDEPAS Norte (Centro Ecuménico de Promoción y Acción Social) werd afgenomen op 23 maart 2010 in hun regionaal kantoor in Cajamarca. Er werd een interview afgenomen met de Coördinator van het programma „Sociaal Beheer van Natuurlijke Rijkdommen‟ (Edwin Pajares). CEDEPAS bestaat al 25 jaar, hoewel ze pas sinds 20 jaar in Cajamarca actief zijn. CEDEPAS heeft in Peru drie regionale zetels (Cajamarca, Libertad en Piura). Hun doelstelling is om de economische toestand van de armste gemeenschappen te verbeteren. Op het moment van het interview is de relatie met Gold Fields ongeveer anderhalf jaar.
59
CEDEPAS vindt dat Gold Fields een mijnbouwbedrijf is dat een andere manier van werken heeft dan bijvoorbeeld Yanacocha: “ik zeg niet dat Gold Fields excellente relaties heeft, maar het is op z‟n minst een andere manier van omgaan”. Verder in het interview vertelt hij dat hij een Mesa de Diálogo bijgewoond had die meer dan 40 gemeenschappen groepeert en waar de projecten overlegd worden tussen Gold Fields en de gemeenschappen.
Dhr. Pájares zegt dat de projecten die ze voor Gold Fields reeds uitgewerkt hebben, te maken hebben met economische ontwikkeling en technische ervaringen gerelateerd met waterinfrastructuur. Het laatste project dat ze uitgevoerd hebben is Red y Pac: een project gefinancierd door Gold Fields en Lutheran World Relief (een Noord-Amerikaanse evangelische organisatie) en uitgevoerd door CEDEPAS. De doelstelling van dit project is om de kwaliteit van het vee, melkproductie en melkafgeleiden te verbeteren door te werken met veeteeltproducenten Dhr. Pájares zegt dat de relatie tussen CEDEPAS en de autoriteiten van Cajamarca goed is, aangezien ze daar “een instituut met referentie” zijn. Wat de relatie met Hualgayoc betreft zegt hij dat “we onze relatie nog niet geconsolideerd hebben, we hebben het vertrouwen nog niet gewonnen. […] We waren daar bijvoorbeeld met enkele technici, maar alles moest gebeuren volgens van de burgemeester.” De relaties met andere NGO‟s beschouwt hij als positief, waaronder Grufides, SER, Instituto Cuencas, ITDG, Aspaderuc.
Interview met ingenieur Pablo Menacho Herrera67 Dhr. Herrera stelt dat men moet vertrekken vanuit het standpunt dat mijnbouw altijd een controversiële activiteit is. Wat de relatie met Gold Fields betreft, zegt hij: “Daarna [na de voorbereidende procedure] ben ik veel naar de zone gegaan en heb ik verrassingsbezoeken gebracht. Ik was ook in vergaderingen als observator met de gemeenschappen en het bedrijf. Er is een goede communicatie. Er zijn altijd economische belangen die voor een bepaalde controverse zorgen, maar ik denk dat ze het goed aan het beheren zijn. Er zijn nog geen grote conflicten gebeurd. Er zijn af en toe wel wat conflicten, maar ze gaan er op een goede manier mee om. Ze geraken via dialoog tot een consensus.”
67
Het interview met de ingenieur Pablo Menacho Herrera werd afgenomen op 25 maart 2010 in zijn kantoor in Bambamarca. Hij is assistent van het Lokale Waterbeheer van Cajamarca met zetel in Bambamarca. Met betrekking tot de activiteiten van Gold Fields heeft hij de procedure inzake water geregeld waarbij hij verantwoordelijk was voor publieke werken, de positie van het mijnafval, verschillende studies en de verplaatsing van de waterpijpleiding.
60
Interview met ECOVIDA (NGO)68 In het algemeen stelt Dhr. Deza dat hun werk voor milieubescherming impliceert dat de relatie met mijnbouwbedrijven “niet zo goed" is: “We hebben geen forellen, noch amfibieën meer door de vervuiling. Deze dieren zijn zeer gevoelig. Dit zijn biologische indicators. Als deze dieren niet meer in de rivieren leven, zegt dit veel over de vervuiling.” Op het moment van het interview is hij bezig met een opdracht voor een gemeenschap in Hualgayoc die net naast het terrein van Gold Fields ligt. Betreffende de impact van Gold Fields op deze gemeenschappen zegt hij: “De aquifer is gelegen op het hogere gedeelte en het gebruikt het water waardoor het water niet doordringt, men verliest dus water. Daarom zijn de gemeenschapsbewoners zeer bezorgd over hun activiteiten, omdat ze hen zonder water laten. Cerro Corona affecteert de rivier el Tingo. Maar dit deel is een deel van de gemeenschapsleden. Ze hebben problemen gehad met tekort aan water. De regen wordt niet gefilterd. Al het water dat normaal naar beneden vloeit, gaat verloren omdat het opgevangen wordt.” Naar aanleiding van een recent elektronisch contact met Dhr. Deza (9 december 2010) kwam ik te weten dat hij een studie69 uitgevoerd heeft in de gemeenschap Coymolache die zich aan de andere kant van de Cerro Corona mijn bevindt: “De resultaten laten zien dat ze door de mijnbouwactiviteit van Gold Fields veel bronwater verloren hebben. In stad Hualgayoc – het dichtst gelegen bij de mijn – was er op een bepaald moment geen drinkbaar water meer beschikbaar. Sinds juni staat de waterbron volledig droog.” Verder stelt hij dat “de gemeenschapsleden van Coymolache die rond het bekken leven waaruit de mijn water haalt, klagen dat er veel vervuiling is. De bewoners van de gemeenschap hebben de hoofdweg uit protest verschillende keren bezet. Het lijkt erop dat de beloftes in verband met werkgelegenheid bieden en andere evenmin vervuld worden.”
68
Het interview met de NGO ECOVIDA werd afgenomen op 18 maart 2010 ten huize van Nilton Deza. Er werd een interview afgenomen met Nilton Deza – bioloog, directeur van ECOVIDA en directeur van de postgraduaatschool van de Nationale Universiteit van Cajamarca. ECOVIDA is een NGO die opkomt voor het milieu in Cajamarca. 69
Het onderzoeksrapport zal in maart 2011 gepubliceerd worden op http://www.epgunc.com/
61
Daarnaast wijst hij erop dat Gold Fields zich via een overeenkomst ertoe verbonden heeft – naar aanleiding van het contract dat tussen de Universiteit Antwerpen en de Nationale Universiteit van Cajamarca gesloten werd – om met dit project mee te werken.70 Interview met inwoners Hualgayoc71 Tijdens het gesprek met enkele lokale inwoners van Hualgayoc werd duidelijk dat hun kijk ten aanzien van de aanwezigheid van Gold Fields in de loop der jaren een negatieve evolutie heeft aangenomen. Hieronder worden afwisselend uitspraken van de lokale inwoners en een reactie van Dhr. Ortega (Manager van Corporate Affairs Gold Fields La Cima, zie boven) – aan wie de uitspraken via email voorgelegd werden – weergegeven: “De mensen voelen zich bedrogen door het Cerro Corona project. Na vijf jaar zouden er al resultaten moeten gekomen zijn, maar het is niet zo. Er heerst ongenoegen bij de mensen. Aan heel de problematiek van ons dorp wordt op nationaal of internationaal niveau geen aandacht aan besteed.” GF: “Gold Fields heeft een politiek: elke belofte wordt vervuld. Indien dit niet zou lukken, wordt gepraat met de andere partij om de belofte te preciseren of aan te passen.” “De functionarissen en managers van het bedrijf willen hun gezicht niet tonen. Er is alleen een ploeg van Relaciones Comunitarias (Gemeenschapsrelaties) die bovendien geen beslissingsmacht heeft. De dialoog die ze met ons voeren, is omdat ze hier zouden kunnen blijven.” GF: “Hoewel sommige vertegenwoordigers meer gedaan hebben dan ze zouden moeten doen, hebben we de afspraken altijd gerespecteerd.” “Ze stellen verschillende zaken voor: economische opportuniteiten, werkgelegenheid. Maar de meerderheid hebben ze ontslagen. Vandaag is er bijna een algemene ontevredenheid. Er is weinig werkgelegenheid. Bovendien verdienen de mensen die er nu werken veel geld, minder dan 70 personen. […] Enkele mensen van hier werden opgeleid en werken in de mijn, maar de meeste mensen die komen, komen van een andere plaats, omdat ze meer ervaring hebben. In het begin konden redelijk wat mensen van Hualgayoc werken, maar er werden er veel van ontslagen.” GF: “De belofte met Hualgayoc inzake werkgelegenheid is 30 personen. Vandaag hebben we 280 lokale werknemers. Jammer genoeg kunnen we niet meer opportuniteiten geven.” 70
Onlangs werd een overeenkomst gesloten tussen de Universiteit Antwerpen en de Nationale Universiteit van Cajamarca om een gezamenlijk onderzoek te starten omtrent de voorwaarden van rechtvaardige en verantwoorde mijnbouw in Cajamarca en Peru vanuit een socio-economisch, politiek-juridisch en ecologisch perspectief. 71 Het interview met enkele inwoners (Wilmer Delgado Fernández, Exon Gutiérrez Banda) van Hualgayoc werd afgenomen op 18 maart 2010 ten huize van Wilmer. Beide wonen reeds gans hun leven in Hualgayoc.
62
“Wat ons zorgen baart, is dat de Staat en het bedrijf onder een hoedje werken.” GF: “Het feit dat het bedrijf met de autoriteiten samenkomt, betekent niet dat de autoriteiten omgekocht zijn. Dergelijke mythes zouden moeten ophouden te bestaan.” “Ze affecteren veel meer dan de zogenaamde Area de Influencia Directa [de directe invloedsregio van de mijnactiveiten]. Het is niet alleen Hualgayoc stad, maar ook gemeenschappen zoals Visto Alegre die niet veel opportuniteiten hebben. Ze gaan altijd prioriteit geven aan Coymolache, Pilancones, el Tingo en Hualgayoc stad.” GF: “De directe invloedsregio wordt niet bepaald door Gold Fields, maar door onafhankelijke raadgevers (Social Capital Group, Knight Piesold) en het Ministerie van Energie en Mijnbouw. Desondanks hebben we ook programma‟s voor zone‟s buiten de directe invloedsregio.” “Aan de mensen die ze ontslagen hebben, zei Gold Fields: maak je geen zorgen, we gaan jullie in projecten inzetten, zoals ambachtswerk, kapperszaak, wasserij en bakkerij. Maar het probleem is dat die projecten niet duurzaam zijn, omdat ze de markt niet zien, hier is het een klein dorpje.” GF: “Dat is niet correct. Het zou slechter zijn om hen werk te beloven, terwijl er eigenlijk geen werk is. Gold Fields is een bedrijf. Dat zijn verwachtingen die wij niet kunnen vervullen. Ze verwarren het met pilootontwikkelingsprogramma‟s die we hebben geïmplementeerd.” “De beloofde projecten komen er maar niet, ze hebben bijvoorbeeld gezegd dat er in maart verlichting ging zijn, maar we hebben het nog altijd niet.” GF: “Onze belofte was om de verbindingsplaats voor toegang tot het nationale netwerk te installeren, zodat Hualgayoc deel kan uitmaken van het netwerk. Dit werd vervuld op 28 februari 2010. Ze verwarren het opnieuw door een gebrek aan informatie van ons en van de lokale overheid. Ze verwijzen waarschijnlijk naar het licht in hun huizen, wat exclusief een taak van de gemeente is. Onze investering om ervoor te zorgen dat Hualgayoc zich aan het nationale netwerk kan verbinden heeft ons meer dan 1.5 miljoen dollar gekost, dat erkent niemand. Bij deze herhaal ik dat er van onze kant nog veel werk is wat betreft sociale communicatie.”
63
6.4.2. Andere relevante ervaringen Gedurende mijn verblijf in Hualgayoc heb ik op 24 maart 2010 een Mesa de Diálogo72 in Hualgayoc bijgewoond (zie foto rechts). Hierop waren onder andere de vertegenwoordigers van de gemeenschappen, gemeenschapsleden, de burgemeester en vertegenwoordigers van Gold Fields (Dhr. Ortega en Dhr. Sáenz) aanwezig. Eerst werden de bereikte resultaten voorgesteld. Daarna werd een dialoog gevoerd tussen Gold
Fields
en
de
gemeenschappen.
Op
de
vragen/opmerkingen/klachten die door de lokale gemeenschappen geuit werden, werd door Dhr. Ortega in naam van Gold Fields gereageerd. Het werd duidelijk dat de afwezigheid van de Staat gereflecteerd werd in de kritiek en de verwachtingen van de gemeenschappen. Verder waren ook klachten te horen over beloftes die blijkbaar nog niet nagekomen waren, waarna Dhr. Ortega zich verdedigde. Gold Fields nam een duidelijke positie in inzake de verantwoordelijkheid van enerzijds hen als bedrijf en anderzijds de Staat. Verder heb ik op 25 maart 2010 een bijeenkomst van rondas campesinas bijgewoond in Tuco (zie foto rechts), een dorp in het gebergte van Bambamarca. Verschillende
vertegenwoordigers
antimijnbouworganisaties
en
van lokale
overheden hielden hielden een betoog voor gemeenschappen over de dreiging van mijnbouwbedrijven en riepen de mensen op om zich samen te organiseren en te verzetten tegen de dag dat er mijnbouwbedrijven aankloppen om hun land op te kopen. Ook uit andere gesprekken eerder die dag bleek hoe het antimijnbouw discours aanhang vindt bij veel lokale organisaties, zo bleek uit gesprekken met de directeur van het Agrarisch Agentschap van Hualgayoc (Antonio Wilson Salázar Vargas) en de directeur van de organisatie Sanering en Milieu (Cesar Enrique Nuñez Becerra). Zij hekelden de vermindering van water, het gebrek aan cijfergegevens, strikte controle en specialisten inzake milieustudies, de vermindering van land voor hun vee en de productievermindering van hun vee. Dhr. Salázar vindt dat er een publiek 72
De Mesa de Diálogo ging op 30 juni 2005 officieel van start.
64
ontwikkelingsproject moet komen in coördinatie met lokale overheden en burgerparticipatie. Daarnaast wijst hij op het belang van een strategische territoriale indeling volgens economisch en ecoloogisch belang (zonificación).
6.5. Discussie Uit de interviews is gebleken dat Gold Fields La Cima een open houding aanneemt ten opzichte van meerdere lokale stakeholders. Ten eerste dient de Mesa de Diálogo vermeld te worden, waarin gedialogeerd wordt met vertegenwoordigers van lokale gemeenschappen en lokale autoriteite, teneinde een inhoudelijke invulling van het CSR beleid te bereiken. Ten tweede valt op hoe Gold Fields La Cima zich niet alleen bereidwillig opstelt om mee te werken aan bepaalde projecten van lokale derde partijen ter bevordering van duurzame ontwikkeling, maar ook communiceert met lokale ontwikkelingsorganisaties: de NGO Grufides wijst erop dat Gold Fields een relatief voorzichtige houding aanneemt jegens de lokale bevolking en af en toe langskomt om raadgeving te vragen in verband met hun ontwikkelingsdoelstellingen of opgetreden problemen; de NGO SER vindt het positief dat ze recent besloten hebben om deel te nemen aan het debat inzake zonificación; de NGO CEDEPAS
is
tevreden
dat
Gold
Fields
hen
inschakelt
om
hun
institutionele
ontwikkelingsdoelstellingen te bereiken; de ingenieur Herrera stelt dat Gold Fields via dialoog eventuele conflicten probeert op te lossen; de NGO ECOVIDA zegt dat Gold Fields zich ertoe verbonden heeft om mee te werken aan een interuniversitair project ter bevordering van rechtvaardige en verantwoordelijke mijnbouw. Tegelijkertijd blijkt dit engagement met lokale stakeholders niet altijd de gewenste effecten tot gevolg heeft. Uit een interview met lokale inwoners van Hualgayoc valt af te leiden dat er gedurende de vijf jaar dat Gold Fields in hun district aanwezig is, een negatieve evolutie in de perceptie ten aanzien van hun activiteiten en CSR beleid heeft plaatsgevonden. Uit de gesprekken met Grufides, de ingenieur Herrera en ECOVIDA bleek immers dat er ondanks hun stakeholder engagement nog steeds conflicten plaatsvinden. Meerdere oorzaken liggen hiervan aan de basis: 1) Ten eerste blijkt er een gebrekkige sociale communicatie van Gold Fields naar de bevolking en lokale autoriteiten te zijn – wat erkend wordt door Gold Fields zelf. Verwarring omtrent bepaalde projecten (bv. tussen pilootprojecten en ontwikkelingsprogramma‟s), de scheiding tussen de rol van de Staat en het bedrijf (bv. de voorziening van verlichting) illustreren dat de communicatie omtrent hun ontwikkelingsbijdrage tot de regio niet op een adequate manier verlopen is. De frustratie wordt nog versterkt door de “lage” lokale tewerkstellingsgraad die volgens Dhr. Ortega reeds het maximum bereikt heeft. De perceptie dat beloofde projecten 65
niet gerealiseerd worden en de ontgoocheling inzake werkgelegenheid als gevolg van gebrekkige sociale communicatie zorgt aldus voor ongenoegen bij de lokale gemeenschap. 2) Een tweede reden is waterschaarste in de stad Hualgayoc en vervuiling in de gemeenschap Coymolache die volgens een studie van Dhr. Deza veroorzaakt worden door de mijnbouwactiviteiten van Gold Fields La Cima. Dit heeft uiteindelijk tot protest en wegblokkades geleid. 3) Een derde reden heeft te maken met de afwezigheid van de Staat in het district Hualgayoc en het besluitvormingsproces van het CSR beleid. In het Institutioneel Strategisch Plan 20072011 van de Regionale Overheid van Cajamarca staat dat beoogd wordt om een “Regionaal Instituut van Strategische Planning” te creëren en implementeren. Het doel van dit overheidsinstituut is om samen met de civiele maatschappij en de private sector een overeenkomst te sluiten betreffende de actualisering van de Strategische Regionale Plannen die geharmoniseerd moeten worden met nationale en lokale plannen (GRC, 2008, p.5). Verder stelt men zich ook tot doel om coördinatiestrategieën met lokale, provinciale en districtsoverheden na te streven, opdat een ontwikkelingsbeleid en de uitvoering van programma‟s en projecten in overeenstemming gebeurt met de competenties van elk overheidsniveau (ibid., p.6). Volgens dit plan heeft de regio Cajamarca zich dus tot doel gesteld om met verschillende maatschappelijke actoren samen te werken om een ontwikkelingsbeleid te genereren. De rol van de “private sector” wordt hierin erkend, maar hierover wordt weinig concreets gezegd. Er wordt niet specifiek verwezen naar een concreet beleid waarin bijvoorbeeld mijnbouwbedrijven via CSR de ontwikkelingsdoelstellingen van de regio op een complementaire manier aanvullen. Ondanks dat de lokale overheid deelneemt aan de Mesa de Diálogo en zo met de lokale gemeenschappen een inhoudelijke invulling van het CSR beleid kon bewerkstelligen, blijkt uit een aantal gesprekken dat er nood is aan een ontwikkelingsvoorstel van de overheid waarop het CSR beleid van Gold Fields – in samenspraak met de verschillende overheden – op afgestemd kan worden. De NGO SER wijst erop dat de mijnbedrijven nog niet tot het genereren van plattelandsontwikkeling gekomen zijn, doordat hun CSR projecten geïsoleerd zijn en niet in communicatie met de Staat gebeuren. Hij stelt dat er een ontwerp moet ontwikkeld worden dat focust op de ontwikkeling van een dialoog tussen Staat (politici en technici), lokale gemeenschap, bedrijf en civiele maatschappij om gezamenlijke alternatieven te bieden aan de verschillende problemen. Hoewel de directeur van het Agrarisch Agentschap van Hualgayoc volledig tegen mijnbouw is, wijst ook hij erop dat er nood is aan een publiek ontwikkelingsproject in coördinatie met overheden en burgerparticipatie. 66
Dat een dergelijke doelstelling in Cajamarca een werk van lange adem zal worden, wordt duidelijk door het heersende wantrouwen tussen de verschillende maatschappelijke actoren. Zo bleek uit de interviews dat de relaties tussen NGO‟s en de lokale autoriteiten niet altijd even goed zijn (bv. Grufides vs. regionale overheid Cajamarca; CEDEPAS vs. lokale overheid Hualgayoc). Daarnaast heerst er in Cajamarca een antimijnbouw discours wat een samenwerking tussen mijnbouwbedrijven en lokale overheden/gemeenschappen bemoeilijkt. Kortom, op basis van de afgenomen interviews en bijgewoonde Mesa de Diálogo kan besloten worden dat de officiële doelstellingen van Gold Fields Limited en hun dochterbedrijf Gold Fields La Cima om lokale stakeholders een rol te laten spelen in hun CSR doelstellingen verwezenlijkt wordt. Dit betekent echter niet dat hun CSR beleid de gehoopte vruchten afwerpt. Ondanks positieve commentaar omtrent de houding van Gold Fields La Cima wat dialoog en openheid betreft, blijkt dat bepaalde lokale gemeenschappen en NGO‟s hun vooropgestelde doelstelling om gemeenschapsontwikkeling en welzijn te genereren niet als dusdanig ondervinden. De belangrijkste redenen hiervoor zijn een gebrekkige sociale communicatie van Gold Fields naar de lokale gemeenschappen; waterschaarste en vervuiling; en de afwezigheid van een door de Staat geformuleerd ontwikkelingsplan waarop Gold Fields haar CSR beleid kan afstemmen.
67
7. Case study: Nyrstar – Coricancha plurimetalenmijn in San Mateo de Huanchor
7.1. Nyrstar
Nyrstar is een Belgisch bedrijf ontstaan op 31 augustus 2007 door de combinatie van de operaties van de
zinksmelterij
Zinifex
(een
Australisch
mijnbouwbedrijf) 73
technologiebedrijf gespecialiseerd in grondstoffen).
en
Umicore
(een
Belgisch
Momenteel is Nyrstar een globaal bedrijf die
zich bezighoudt met meerdere metalen. Hoewel zinkproductie hun primaire focus is, houden ze zich ook bezig met de productie van lood, zilver, goud en koper (Nyrstar, 2009, p.2). Nyrstar staat genoteerd op de NYSE Euronext Brussels sinds 29 Oktober 2007.74 De investeringsbasis van Nyrstar bestaat naast Belgische investeerders in kleinhandel vooral uit institutionele investeerders uit het V.K, de V.S., België en andere Europese landen. De drie grootste aandeelhouders van Nyrstar zijn BlackRock Group (9,97%), Glencore Holdings AG (7,79%) en Umicore NV (5,25%).75 Nyrstar zetelt in Balen (België) en Zürich (Zwitserland). Nyrstar heeft smelterijen in België (Balen/Overpelt), Nederland (Budel), Frankrijk (Auby), Australië (Port Pirie, Hobart) en de V.S. (Clarksville). In een exploratieproject in Citronen (Groenland) heeft Nyrstar een belang van 11%. Daarnaast focust Nyrstar zich steeds meer op mijnbouwprojecten, waaronder hun reeds actieve mijnen in Peru (Coricancha), Finland (Talvivaara) en de V.S. (Tennessee Mines). Op 19 juli 2010 maakte Nyrstar bekend dat nog twee andere ondergrondse metaalmijnen in Peru verworven werden: Contonga en Pucarrajo in de Peruviaanse regio Ancash. De Contonga-, Pucarrajo- en Coricanchamijnen zullen door 1 managementteam geleid worden vanuit het Nyrstar-kantoor in Lima.76
7.2. In situ: De Coricancha-mijn in San Mateo de Huanchor De case study behandelt de Coricancha-mijn gelegen op 3170 meter in het district San Mateo de Huanchor, in de provincie Huarochiri, in de regio Lima, Centraal-Peru. De Coricancha-mijn is een ondergrondse mijn die meerdere metalen bevat (zink, lood, koper, goud en zilver). In de nabije omgeving vinden nog andere betekenisvolle mijnbouwoperaties plaats. Het Canadese beursgenoteerde mijnbedrijf Gold Hawk Resources Inc. nam de mijn in 2006 over, maar de activiteiten werden in mei 2008 opgeschort door een plaatselijke grondverschuiving. Op 13 november 2009 maakte Nyrstar bekend dat het 85% van de belangen van de Coricancha mijn in Peru 73
http://www.nyrstar.com/nyrstar/en/aboutus/overview/ Ibid. 75 http://www.nyrstar.com/nyrstar/en/investors/shareholderstructure/ 76 http://www.nyrstar.com/nyrstar/en/media/pressreleases/?sid=/PR/201007/1432375.xml 74
68
verworven had.77 Op 7 juli 2010 maakte Nyrstar bekend dat het ook de resterende 15% van de belangen in het bezit heeft.78 Volgens het Second Interim Management Statement (gepubliceerd op 27 oktober 2010) is de Coricancha mijn ondertussen terug operationeel.79 7.3 Het officiële CSR beleid van Nyrstar: een stakeholder analyse 7.3.1. Het officiële CSR beleid van moederbedrijf Nyrstar Op de officiële website van Nyrstar (www.nyrstar.com) wordt verwezen naar sustainability waaronder men onder andere kan doorklikken op “community”, “environment”, “health and safety” en “case studies”. Uit hun laatste duurzaamheidsrapport (2009) blijkt dat Nyrstar nog geen duidelijk gedefinieerd CSR beleid heeft: “In the coming year […] we will also be developing a Corporate Social Responsibility framework for Nyrstar which will more clearly outline how we will work with our stakeholders for mutual benefits as our company continues to grow in size and geographical spread.” (NS, 2009, p.20) Desondanks kunnen reeds enkele verwijzingen naar (lokale) stakeholders gevonden worden. Nyrstar stelt dat de relaties van hun lokale operatiesites met belangrijke stakeholders zoals de Staat en de lokale overheid, industrieorganen en lokale gemeenschappen van kritiek belang zijn voor het succes van hun business.
80
Daarom vinden ze het belangrijk om gezonde en duurzame gemeenschappen
rondom hun operatiesites te hebben (NS, 2009, p.21) Nyrstar beweert dat ze de reputatie hebben om te communiceren op een consistente en professionele manier met alle stakeholders. Onder de stakeholders worden werknemers, aandeelhouders, investeerders, media, overheid en lokale gemeenschappen gerekend. Ze stellen dat hun strategie in verband met stakeholder engagement varieert van groep tot groep (ibid., p.20). Ze beweren ernaar te streven om zich te richten op partner- en sponsorschappen die op een duidelijke manier hun steun voor gezonde en duurzame gemeenschappen aantonen. Nyrstar stelt dat ze een welgekomen en gewaardeerd deel wil uitmaken van de gemeenschappen waarin ze opereren en dat ze zich tot doel stellen om open, eerlijk en responsief te zijn ten aanzien van de problemen en bezorgdheden van stakeholders. 81
Volgens hun website is Nyrstar lid van 4 industrieverenigingen die zich engageren voor duurzame ontwikkeling: International Zinc Association, de International Lead Association, Eurometeaux en
77
http://www.nyrstar.com/nyrstar/en/media/pressreleases/?sid=/PR/200911/1354741.xml http://www.nyrstar.com/nyrstar/en/media/pressreleases/?sid=/PR/201007/1429910.xml 79 http://www.nyrstar.com/nyrstar/en/investors/reports/2010/2010-10-27/2010-10-27-en.pdf 80 http://www.nyrstar.com/nyrstar/en/sustainability/community/ 81 ibid. 78
69
Advanced Lead Battery Consortium.82 Daarnaast beweert Nyrstar zich te houden aan de REACH richtlijnen.83 Wat het milieu betreft, werken ze volgens de internationale standaarden van ISO 14001 (NS, 2009, p.9).
7.3.2. Het officiële CSR beleid van dochterbedrijf Compañía Minera San Juan (CMSJ) Tot op heden werd nog geen officieel CSR-beleid noch verwijzingen naar CSR-projecten van CMSJ gepubliceerd. Uit de vorige duurzaamheidsrapporten van Nyrstar (2009, 2008) blijkt dat binnen een algemeen duurzaamheidsrapport illustrerend verwezen wordt naar lokale CSR-initiatieven of bereikte resultaten. Verder worden op de website enkele case studies voorgesteld waarin vooral gewezen wordt op hun houding omtrent de relatie tussen hun eigen bedrijfsactiviteiten en het milieu of de gezondheid van omwonenden; case studies of verwijzingen inzake sociale investering en gemeenschapsontwikkeling staan niet ter beschikking. 7.3.3. Besluit Ondanks dat Nyrstar nog geen duidelijk afgebakend CSR-framework heeft en geen concrete CSRinformatie over hun operatie in San Mateo de Huanchor ter beschikking gesteld heeft, kan men uit hun laatste duurzaamheidsrapport en website enkele zaken omtrent hun stakeholder engagement afleiden. Nyrstar beschouwt de relaties met hun stakeholders belangrijk, omdat dit de duurzaamheid van hun eigen bedrijf ten goede komt. Tot hun lokale stakeholders worden lokale gemeenschappen en lokale autoriteiten gerekend. Ze beweren een open en responsieve houding aan te nemen tegenover de bezorgdheden van hun stakeholders en via communicatie, partnerschappen en sponsoring bij te dragen tot een duurzame gemeenschap.
7.4. Veldonderzoek Interview met de CSR manager van Companía Minera San Juan84 Wat de relatie tussen Nyrstar en CMSJ inzake CSR betreft, zegt Dhr. Álvarez: “Vanaf dat Nyrstar in het bezit kwam van CMSJ werd een CSR afdeling gecreëerd. Nyrstar wil dat er een dergelijke afdeling komt. Vroeger bestond er slechts een heel kleine eenheid. Momenteel bevinden we ons in de vormings- en implementatiefase van de CSR afdeling. De doelstelling is om een evenwicht te bereiken tussen het bedrijf en alle stakeholders. […] Aan de hand van onze rapporten zal Nyrstar op de hoogte
82
http://www.nyrstar.com/nyrstar/en/sustainability/community/affiliations/ http://www.nyrstar.com/nyrstar/en/sustainability/reach_nyrstar/ 84 Het interview met de CSR Manager van CMSJ (Jorge Álvarez) werd afgenomen op 8 maart 2010 in zijn kantoor in Lima. 83
70
gehouden worden van onze activiteiten en deze rapporten zullen gepubliceerd worden. […] Alle activiteiten zijn conform internationale standaarden, omdat het beleid van Nyrstar dit vereist.” Onder de stakeholders worden onder andere de verschillende overheden (centraal, regionaal en lokaal) gerekend en de boerengemeenschappen van San Mateo de Huanchor. De gemeenschappen worden direct betrokken bij de inhoudelijke invulling van de programma‟s van hun CSR beleid: “Eerst: wie zijn de gemeenschappen? Wie is wie? Wie zijn de personen die een invloed hebben op de gemeenschap? Hoe kunnen we de gemeenschap helpen? […] We onderzoeken ook welke gemeenschapsstructuren er zijn, details van de families, het aantal gemeenschapsleden, geografische extensie, productieve sectoren. […] Alle CSR programma‟s die we uitvoeren komen tot stand via dialoog. De dialoog wordt gerealiseerd door projecten en bijeenkomsten om te weten wat er gaande is: gebrek aan scholen, staatsinstituties, bedrijfjes, communicatiemedia, etc. De leden van de gemeenschap geven ons informatie over bepaalde noden. […] Als je nagaat wat er nu gaande is, ga je hun noden begrijpen. Op basis van een dergelijke analyse van hun noden kan je programma‟s ontwikkelen die nuttig zijn voor hen.” Concrete CSR projecten die CMSJ voor ogen heeft, zullen onder andere tot stand komen via NGO‟s. Bv. de NGO Right To Play85 stelt zich tot doel om “al spelend de kwaliteiten en persoonlijkheid van de kinderen te ontwikkelen”. Daarnaast zullen door CMSJ ook workshops georganiseerd worden in verband met het milieu, gezondheid, het organiseren van een klein bedrijfje en sparen (zie foto bijlage x). Verder stelt hij dat ze een sociale campagne in verband met waarden aan het ontwikkelen zijn: “Dit dient om de mensen te vormen. Wat is een waarde? Bv. loyaliteit en punctualiteit. Verder is er ook een programma over gezondheid, bv. handen wassen, gezond eten, zich goed kleden, goede gewoontes hebben.” De lokale gemeenschappen klagen volgens Dhr. Álvarez niet over de hervatting van de mijnbouwactiviteit, omdat het werkgelegenheid biedt. Op basis van een selectieprocedure zullen de mensen opgeleid worden om in de mijn te werken. Interview met de hoofdverantwoordelijke van de Afdeling Gemeenschapsrelaties van CMSJ86 Het interview met Dhr. Cruzado leverde meer gedetailleerde informatie op over de manier waarop de social baseline gedaan werd. Aangezien de grote lijnen hiervan reeds door Dhr. Álvarez uitgelegd werden – namelijk aan de hand van een studie een overzicht krijgen van de (situatie van de) lokale
85
Informatie over deze NGO kan gevonden worden op http://www.righttoplay.com/International/aboutus/Pages/mission.aspx 86 Het interview met de hoofdverantwoordelijke van de afdeling Gemeenschapsrelaties van CMSJ (Luis Cruzado) werd afgenomen op 11 maart 2010 in zijn bureau in het lokaal kantoor van CMSJ in Huarochiri.
71
gemeenschappen die zich in de directe invloedsregio bevinden –, wordt gefocust op hetgeen wat ik via een recente communicatie te weten kwam over de huidige CSR-projecten met betrekking tot lokale stakeholders. Wat de lokale overheid van San Mateo betreft, zegt hij dat er “vergaderingen plaatsvinden om een grootschalig educatieproject voor de bevolking van San Mateo tot stand te laten komen in samenwerking met twee andere mijnbouwbedrijven. De reden hiervoor is dat de drie mijnbouwbedrijven momenteel op een onafhankelijke manier bezig zijn met educatieprojecten. Daarnaast is er een blijvende dialoog met de gemeente om steun te geven aan de bevolking. […] Er worden geen projecten volgens een ontwikkelingsplan van de overheid gepland, maar wel met betrekking tot de nood van de bevolking zoals uit onze social baseline opgemaakt kan worden. Het educatieproject was een beslissing van CMSJ doordat de educatiegraad in de regio laag is.” Met lokale NGO‟s wordt niet samengewerkt, aangezien er bijna geen zijn: “De enige NGO in San Mateo is ADRA [Adventist Development and Relief Agency] die zich richt op projecten die landbouw- en veeteeltondersteunend zijn, maar deze projecten worden reeds gefinancierd door een ander mijnbedrijf in de regio. Momenteel zijn we bezig met een twee jaar durend educatieproject in samenwerking met de internationale NGO Right To Play.” Verder zegt hij: “Momenteel hebben we projecten omtrent water, aangezien er in bepaalde zones problemen opgerezen zijn door waterschaarste voor het gebruik van de bevolking en de mijnbouw. De waterprojecten zijn noodzakelijk voor het functioneren van de mijn en nodig voor de bevolking, aangezien er in het droog seizoen niet voldoende water is.”
Interviews met lokale autoriteiten
Doordat er begin maart nog weinig concrete CSR-projecten te bespeuren vielen, ging ik eind april terug naar San Mateo de Huanchor om lokale autoriteiten en gemeenschapsvertegenwoordigers te interviewen. Aangezien er nog altijd weinig CSR-projecten plaatsgevonden hadden, werd ook naar hun algemene perceptie tegenover mijnbouw en CMSJ gepolst.
Op het moment van interview hadden reeds twee van de drie workshops plaatsgevonden, maar de algemeen directeur van de gemeente en een gemeenteraadslid van San Mateo waren hier niet van op de hoogte.87: “de burgemeester zou ons dat wel al gezegd hebben.” Mijnbouw beschouwen ze als een bron van ontwikkeling, op voorwaarde dat geïnvesteerd wordt in hun district. Ze zeggen dat er over 87
Het interview met de algemeen directeur van de gemeente (Julio Poemape) en het gemeenteraadslid (Eusebio Rojas Casimizo) werd afgenomen op 28 april 2010 in het gemeentehuis van San Mateo de Huanchor.
72
het algemeen niet veel klachten zijn, behalve in de gemeenschap San Antonio waar het mijnafval momenteel ligt. Het hoofd van de afdeling „Beheer van sociale- en gemeenschapsontwikkeling‟ van de gemeente San Mateo (Martha Arias88) vermeldt dat Alfonso Vigo89zich onlangs beziggehouden heeft om de eerste „Moederdag‟ mee te helpen organiseren, alle moeders van San Mateo kregen een geschenkje. Verder hoopt ze op financiële steun van mijnbedrijven om de volgens haar twee centrale problemen van San Mateo aan te pakken: jonge zwangerschappen en alcoholisme. Zij wil professionelen in educatieve instituten inzetten om leerlingen van het derde, vierde en vijfde leerjaar te sensibiliseren: “Om dit te realiseren hebben we een budget nodig. Deze professionelen hebben een salaris nodig […] maar wat gebeurt er: het gemeentebestuur houdt geen rekening met dit budget en geeft niet genoeg aandacht om dit probleem aan te pakken. Het gemeentebestuur ging ons 1 miljoen soles ter beschikking stellen, maar we hebben maar 200.000 gekregen. Een idee van mij is om het budget te zoeken in de mijnbedrijven.” Interviews met lokale gemeenschappen90 De president van de gemeenschap van San Antonio (Dhr. Caravantes91) zegt hij reeds benaderd werd door mensen van de afdeling Gemeenschapsrelaties van CMSJ (namelijk Luis Cruzado en Alfonso Vigo) om te praten over sociale projecten. Voorlopig hebben er alleen nog maar lezingen plaatsgevonden in verband met het milieu en leiderschap. Hij zegt dat er echter niet veel deelname van de gemeenschapsleden is. Verder stelt hij dat men voelde dat de mijn acht maanden stilgelegen heeft: “de lokale economie leed eronder, doordat bijvoorbeeld de verhuur van kamers en verkoop van producten naar beneden ging”.
Dhr. Cordoña is een gemeenschapslid van de gemeenschap San Antonio. Hij staat positief tegenover de lezingen, hoewel hij ze te kort vindt. Hij stelt dat mijnbouw werk produceert en economische beweging brengt, maar dat er sinds twee jaar problemen zijn: “Het vorige bedrijf legde hun afval op een inadequate plaats. Momenteel hebben ze het afval nog niet van de gemeenschap San Antonio verwijderd.”
88
Het interview met het hoofd van „Beheer van sociale en gemeenschapsontwikkeling‟ (Martha Isabel Arias Cochachi) werd afgenomen op 29 april 2010 in het gemeentehuis van San Mateo in het kantoor van „Sociale ontwikkeling‟. 89 Alfonso Vigo is verantwoordelijk voor de Sociale Communicatie binnen het departement Gemeenschapsrelaties van CMSJ. 90 Aangezien er begin maart nog weinig concrete CSR projecten te bespeuren vielen, ging ik eind april nog eens terug naar San Mateo de Huanchor. 91 Het interview met de president van de gemeenschap San Antonio (Daniel Ezequiel Caravantes Cabrera) werd afgenomen op 28 april 2010 in zijn huis.
73
7.5. Discussie Hoewel het CSR-beleid van CMSJ zich ten tijde van het onderzoek nog in een prille situatie bevond, blijkt dat de officiële doelstellingen van Nyrstar om via een open houding te dialogeren met lokale stakeholders gerealiseerd worden. Ondanks het feit dat nog niet veel concreets kon opgemaakt worden uit het CSR beleid van CMSJ, kunnen toch reeds enkele conclusies getrokken worden betreffende het belang van lokale stakeholders. Ten eerste blijkt uit de interviews met gemeenschapsleden dat ze reeds benaderd werden in het kader van een social baseline. Daarnaast vonden reeds kleine initiatieven plaats, zoals Moederdag en lezingen. Verder blijkt dat CMSJ hun CSR-projecten afstemt op de social baseline die ze maken en dus niet op een ontwikkelingsplan van de lokale overheid. CMSJ zegt dat ze in partnerschap met een internationale NGO‟s werken, aangezien er in de regio geen lokale NGO‟s zijn of ter beschikking staan. Een ander partnerschap met twee andere nabije mijnbedrijven wil een grootschalig educatieproject voor de zone tot stand brengen, wat weliswaar in dialoog met de lokale overheid gebeurt. Uit verschillende gesprekken blijkt dat mijnbouw in San Mateo de Huanchor als een belangrijke bron van economische activiteit (werkgelegenheid en lokale economie) beschouwd wordt. Daarnaast blijken er in de vorige jaren problemen geweest te zijn met de positionering van het mijnafval. Ook blijken er recent problemen opgerezen te zijn omtrent de watervoorziening. Het valt dus nog af te wachten in hoeverre Nyrstar hun CSR-beleid en mijnactiviteiten zodanig kan beheren, teneinde duurzame ontwikkeling in de regio te genereren.
74
8. Conclusies en aanbevelingen
In hoeverre kan het lokale stakeholderengagement van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar beïnvloed worden door de stakeholdertheorie en de (multi)stakeholderbenadering aan de hand van internationale richtlijnen en initiatieven die CSR definiëren en bevorderen?
Uit de literatuurstudie werd duidelijk dat de stakeholdertheorie het CSR-debat tijdens de voorbije decennia bepaald heeft. Ondanks dat de stakeholdertheorie aanvankelijk nog bekritiseerd werd, werden in de voorbije decennia steeds meer CSR-modellen ontwikkeld waarin het belang van stakeholders erkend werd. Tegenwoordig wordt stakeholderengagement als een een basisvereiste van CSR beschouwd. Daarnaast toonde de literatuurstudie aan dat de multistakeholderbenadering als een belangrijke ontwikkelingsbenadering voor de 21e eeuw beschouwd wordt. Binnen het kader van duurzame ontwikkeling en CSR wordt gesteld dat sectoroverschrijdende samenwerkingsverbanden tussen meerdere stakeholders (bedrijven, overheidsinstellingen, NGO‟s en gemeenschappen) de meest efficiënte manier zijn om maatschappelijke problemen en ontwikkelingsdoelstellingen aan te pakken. Internationale instituties en organisaties (zoals de EU, VN, OESO, ICMM, AA1000) die CSR in de voorbije decennia (en vooral sinds het begin van de 21e eeuw) promoten aan de hand van internationale verdragen, richtlijnen en rapporteringsinitiatieven, geven aan bedrijven de mogelijkheid krijgen om zich – vanuit een vrijwillig engagement – hiernaar te oriënteren. Het feit dat de principes van de stakeholdertheorie en de (multi)stakeholderbenadering integraal deel uitmaken van deze CSRrichtlijnen en initiatieven, geeft aan dat deze een invloed kunnen hebben op de manier waarop bedrijven zoals Xstrata, Gold Fields en Nyrstar lokale stakeholders opnemen in hun CSR-beleid. Xstrata, Gold Fields en in mindere mate Nyrstar zijn immers lid van internationale organisaties die het belang van (samenwerking en dialoog met) stakeholders in hun CSR-richtlijnen erkennen. Hoe belangrijk zijn lokale stakeholders in het officiële CSR-beleid van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar, zoals aangegeven wordt op hun website?
Uit de analyse van het officiële CSR-beleid van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar blijkt dat lokale stakeholders belangrijk geacht worden. Er is echter een verschil te merken in de manier waarop de stakeholders geïntegreerd worden in de doelstellingen, besluitvorming en projecten van het CSRbeleid. In het officiële CSR-beleid van Xstrata wordt gesteld dat alle lokale stakeholders betrokken worden bij de besluitvorming van hun CSR-beleid. Aan de hand van dialoog met lokale gemeenschappen, civiele organisaties
en
de
lokale
overheid
worden 75
akkoorden
gesloten
omtrent
duurzame
ontwikkelingsprojecten. Daarnaast worden voorbeelden gegeven van initiatieven die de dialoog en partnerschappen tussen de verschillende stakeholders illustreren: Mesa de Diálogo, het Convenio Marco en de Fundación Tintaya. Deze initiatieven werden in de loop der jaren steeds meer geïnstitutionaliseerd. Gold Fields stelt in haar officiële CSR-beleid dat ze een actieve rol in gemeenschapsontwikkeling speelt. Dit gebeurt op basis van dialoog in de vorm van formele en informele ontmoetingen met hun brede reeks stakeholders (waaronder lokale gemeenschappen, lokale overheden en NGO‟s). Een opvallend verschil is dat Gold Fields slechts één maal verwijst naar een partnerschap en dat er niet over een institutionalisering van hun CSR-beleid gesproken wordt. Nyrstar beschouwt de relaties met hun stakeholders belangrijk. Onder hun lokale stakeholders rekenen ze lokale gemeenschappen en de lokale overheid. Ze beweren een open en responsieve houding aan te nemen tegenover de bezorgdheden van hun stakeholders. Ze stellen dat ze via communicatie, partnerschappen en sponsoring trachten bij te dragen tot duurzame gemeenschappen. Concrete voorbeelden inzake partnerschappen of initiatieven die dialoog bevorderen, worden niet gegeven. In welke mate en op welke manier worden lokale stakeholders in de praktijk opgenomen in het CSR beleid van Xstrata, Gold Fields en Nyrstar? De officiële doelstelling van Xstrata om lokale stakeholders een centrale plaats te geven in de besluitvorming van hun CSR-beleid wordt in de praktijk bevestigd. Uit de interviews en vergaderingen blijkt dat er een goede transversale relatie en communicatie is tussen het bedrijf en de lokale gemeenschappen, lokale overheid en lokale NGO‟s. De Mesa de Diálogo, Convenio Marco en Fundación Tintaya blijken vruchten af te werpen wat het genereren van duurzame ontwikkeling betreft. De projecten die Xstrata ondersteunt, worden bovendien afgestemd op het Strategisch Plan van Lokale Economische Ontwikkeling van de provincie Espinar en beantwoorden aan de rechten en noden van de lokale bevolking. Op basis van de afgenomen interviews en bijgewoonde Mesa de Diálogo kan besloten worden dat de officiële doelstellingen van Gold Fields om lokale stakeholders via dialoog een rol te laten spelen in hun CSR doelstellingen verwezenlijkt worden. Dit betekent echter niet dat hun CSR beleid de gehoopte vruchten afwerpt. Ondanks positieve commentaar omtrent de houding van Gold Fields wat dialoog en openheid betreft, blijkt dat bepaalde lokale gemeenschappen en NGO‟s hun vooropgestelde doelstelling om gemeenschapsontwikkeling en welzijn te genereren niet als dusdanig ondervinden. De belangrijkste redenen hiervoor zijn een gebrekkige sociale communicatie van Gold Fields naar de lokale gemeenschappen; waterschaarste en vervuiling; en de afwezigheid van een door de Staat geformuleerd ontwikkelingsplan waarop Gold Fields haar CSR-beleid kan afstemmen. 76
Hoewel het CSR-beleid van Nyrstar zich ten tijde van het onderzoek nog in een prille situatie bevond, blijkt dat de officiële doelstelling om via een open houding te dialogeren met lokale stakeholders gerealiseerd wordt. Nyrstar geeft haar CSR-programma vorm op basis van een social baseline die door henzelf uitgevoerd werd; hun CSR-programma wordt dus niet afgestemd op een ontwikkelingsplan van de overheid. Partnerschappen met andere bedrijven in de regio en NGO‟s vinden echter wel plaats. Aanbevelingen Het valt op dat Xstrata het enige bedrijf is dat een CSR beleid heeft dat afgestemd wordt op een officieel ontwikkelingsplan van de overheid. Terwijl er vijf jaar geleden in Tintaya nog conflicten plaatsvonden, kan men de relatie tussen het bedrijf en de lokale stakeholders tegenwoordig als zeer goed beschouwen. Hoewel er aanwijzingen zijn van milieuvervuiling, blijkt de lokale bevolking hun aanwezigheid als positief te beschouwen. Omgekeerd: Gold Fields, een bedrijf dat ondanks zijn stakeholderengagement niet institutioneel samenwerkt met de lokale overheid, blijkt moeilijkheden te ondervinden met de lokale bevolking. Wat Nyrstar betreft, valt nog af te wachten hoe de lokale bevolking in de toekomst zal reageren op hun CSR-beleid – dat niet afgestemd werd op officiële ontwikkelingsplannen van de overheid. Binnen het kader van CSR pleit ik er dan ook voor dat mijnbedrijven zich niet alleen inzetten om ten volle te dialogeren en samen te werken met lokale stakeholders, maar dat hun CSR-beleid ook afgestemd wordt op een officieel ontwikkelingsplan van de overheid. Alleen via een dergelijke samenwerking kunnen misverstanden vermeden worden en duurzame ontwikkeling op een efficiënte en complementaire manier bereikt worden. Een geïnstitutionaliseerde multistakeholderbenadering met betrekking tot CSR is op basis van de resultaten van de case studies van Xstrata en Gold Fields een must.
Een belangrijke voorwaarde in dit opzicht is dat de Staat het initiatief neemt om in samenspraak met de verschillende overheidsniveaus en lokale bevolking eerst een duidelijke territoriale indeling volgens economische en ecologische belangen vastlegt (zonificación). Daarna kunnen verschillende overheden, lokale gemeenschappen, de civiele maatschappij en de private sector samenwerken om via CSR de ontwikkelingsbehoeften van de regio bij te treden. Verder wil ik benadrukken dat CSR geen legitimering mag vormen om overal aan mijnbouw te gaan doen – ook niet als het CSR-beleid op een institutionele manier afgestemd wordt op officiële ontwikkelingsplannen van de overheid. Ondanks het feit dat CSR onder bepaalde voorwaarden een positieve invloed kan hebben op de levenskwaliteit van lokale gemeenschappen, mag men niet vergeten dat extractieactiviteiten in bepaalde gebieden niet aan de orde zijn wegens de ecologische, economische en socio-culturele waarde van het betreffende gebied. 77
9. Bijlagen
Figuur 1: Mijnbouwinvestering in Peru 1992-2007 (SNMPE, 2009)
Figuur 2: Mineralenproductie in Peru 1970-2007 (Bron: SNMPE, 2009)
78
Figuur 3: Sociale en milieugerelateerde conflicten in Peru in november 2010 (Bron:http://www.defensoria.gob.pe/modules/Downloads/conflictos/2010/reporte-81.pdf)
79
Bibliografie AccountAbility (2005). Stakeholder Engagement Standard: Exposure Draft. London: AccountAbility. Opgeroepen in oktober 2010 via http://www.accountability.org/images/content/0/4/047/SES%20Exposure%20Draft%20%20FullPDF.pdf Álvarez, J. E. (2005). Intelectuales, tecnócratas y reformas neoliberales en América Latina. Bogotá: Univ. Nacional de Colombia. Arce, M. (2008). The Repoliticization of Collective Action after Neoliberalism in Peru. Latin American Politics and Society, 50, nr.3, pp. 37-62. Arenas, D., Lozano, J. M. & Albareda, L. (2009). The Role of NGOs in CSR: Mutal Perceptions Among Stakeholders. Journal of Business Ethics, 88, pp. 175-197. Argandoña, A. & von Weltzien Hoivik, H. (2009). Corporate Social Responsibility: One Size Does Not Fit All. Collecting Evidence from Europe. Journal of Business Ethics, 89, pp. 221-234. Backman, C.-M. (2008). Global Supply and Demand of Metals in the Future. Journal of Toxicology and Environmental Health, 71, pp. 1244–1253. Barth, R. & Wolff, F. (2009). Corporate Social Responsibility in Europe: rhetoric and realities. Cheltenham: Edward Elgar Publishing. Benavides, M. & Gastelumendi, G. (2001). Responsabilidad Social Empresarial: Un compromiso necesario. Opgeroepen in november 2010 via http://www.csr-weltweit.de/uploads/tx_jpdownloads/rse01.pdf Bowen, H. R. (1953). Social Responsibilities of the Business Man. University of Michigan: Harper. Brown, B. & Flynn, M. (2008). The Meta-trend Stakeholder Profile. Impacts on the Mining Industry. GMI , 54, pp. 49-52. Brown, E. (2009). Corporate Social Responsibility in Higher Education. ACME: An International EJournal for Critical Geographies, 8, nr.3 , pp. 474-483. Burchell, J. & Cook, J. (2008). Stakeholder dialogue and organisational learning: changing relationships between companies and NGOs. Business Ethics: A European Review, 17, pp. 35-46. CEPAL. (2009). Las Leyes Generales del Ambiente y los Codigos de Mineria de los Paises Andinos: Instrumentos de Gestion Ambiental y Minero Ambiental. Santago de Chile: Naciones Unidas. CIA. (2009). The CIA World Factbook. New York: Skyhorse Publishing Inc. Contreras, M. E. (2004). Corporate Social Responsibility in the Promotion of Social Development. Experiences from Asia and Latin America. Washington DC: Free Hand Press. Crane, A., Matten, D. & Spence, L. J. (2008). Corporate Social Responsibility: Readings and Cases in a Global Context. New York: Routledge. 80
Crowther, D. & Capaldi, N. (2008). The Ashgate research companion to corporate social responsibility. Cornwall: Ashgate Publishing. CSR Weltweit (2009). Peru: the role of CSR. Opgeroepen in oktober 2010 via http://www.csrweltweit.de/en/laenderprofile/profil/peru/index.nc.html DCCA (Danish Commerce and Companies Agency) (2009). Reporting on corporate social responsibility - an introduction for supervisory and executive boards. Opgeroepen in februari 2010 via http://www.csrgov.dk/graphics/publikationer/CSR/Reporting_CSR_L5_UK_05.pdf De Schutter, O. (2008). Corporate Social Responsibility European Style. European Law Journal, 14, nr.2, pp. 203-236. E&MJ. (2008). Valdivia Answers 10 Questions. Engineering & Mining Journal, pp. 84-85. Esposito, M. (2009). Put Your Corporate Social Responsibility Act Together! Oklahoma: Tate Publishing. Fernando, A. (2010). Business Ethics and Corporate Governance. India: Pearson Education India. Findlay-Brooks, R., Visser, W. & Wright, T. (2007). Cross-Sector Partnership as an Approach to Inclusive Development. Business, Social Policy and Corporate Political Influence in Developing Countries. Cambridge: University of Cambridge. Forum Empresa (2010). Responsabilidad Social Empresarial en las Américas. Opgeroepen op oktober 2010 via http://www.empresa.org/sitio2009/index.php?option=com_content&view=article&id=57&Itemid=61 Freeman, R. E. (1984). Strategic Management: A stakeholder approach. London: Pitman Publishing. Freeman, R. E., Harrison, J. S., Wicks, A. C., Parmar, B. L. & Colle, S. (2010). Stakeholder theory: the State of the Art . Cambridge: Cambridge University Press. Gallaher, C. & Gilmartin, M. (2009). Key concepts in political geography. London : Sage Publications Ltd. GF (Gold Fields) (2009). Cerro Corona Mine. Technical Short Form Report. Opgeroepen in februari 2010 via http://www.goldfields.co.za/pdfs/technical_short_forms_09/Cerro_Corona.pdf GFL (Gold Fields Limited) (2010). Sustainability Report. To be the global leader in sustainable gold mining. Opgeroepen in november 2010 via http://www.goldfields.co.za/sus_reports.php Grayson, D. & Hodges, A. (2004). Corporate social opportunity!: 7 steps to make corporate social responsibility work for your busines. Sheffield: Greenleaf Publihing Ltd. GRC (Gobierno Regional de Cajamarca) (2008). Plan Estratégico Institucional 2007-2011. Opgeroepen in november 2010 via http://www.regioncajamarca.gob.pe/descargas/planeamiento/PEI_2007_2011_VersionFinal.pdf Gutiérrez, R. & Jones, A. (2004). Corporate Social Responsibility in Latin America: An Overview of Its Characteristics and Effects on Local Communities. Washington DC: Free Hand Press. 81
Hale, T. N. & Mauzerall, D. L. (2004). Thinking Globally and Acting Locally: Can the Johannesburg Partnerships Coordinate Action on Sustainable Development. Journal of Environment & Development, 13, nr.3, pp. 220-239. Huniche, M. & Pedersen, E. R. (2006). Corporate citizenship in developing countries: new partnership perspectives. Gylling: Narayana Press. ICMM (International Council on Mining and Metals). (2010). Our Work - Sustainable Development Framework - 10 principles. Opgeroepen op Oktober 2010 via http://www.icmm.com/ourwork/sustainable-development-framework/10-principles IFC (International Finance Corporation)(2000). Investing in people: sustaining communities through improved business practice : a community development resource guide for companies. World Bank Publications. IIED (International Institute for Environment and Development) (2007): CSR and developing countries. What scope for government action? Sustainable Development Innovation Briefs, pp. 1-8. Opgeroepen in oktober 2010 via http://www.un.org/esa/sustdev/publications/innovationbriefs/no1.pdf IISD (International Institute for Sustainable Development) (2004). Stakeholder Engagement, ISO and Corporate Social Responsibility. Opgeroepen in februari 2010 via http://www.iisd.org/pdf/2004/standards_stakeholder_engagement.pdf Illich, G. C. & Vega, E. G. (2005). El ABC de la Responsabilidad Social Empresarial en el Perú y en el Mundo. Miraflores: Siklos S.R. Ltda. IMF (International Monetary Fund): Celasun, O., Gelos, R. G. & Prati, A. (2004). Obstacles to desinflation: What is the Role of Fiscal Expectations? International Monetary Fund. INEI (Instituto Nacional de Estadística e Informática)(2010). Evolución de la Pobreza en el Perú: 2009. Opgeroepen op oktober 2010 via http://censos.inei.gob.pe/DocumentosPublicos/Pobreza/2009/Exposicion_Jefe.pdf Kanji, G.K. & Chopra, Parvesh K. (2010). Corporate Social Responsibility in a Global Economy. Total Quality Management, 21, nr.2, pp. 119-143. Kapelus, P. (2002). Mining, Corporate Social Responsibility and "the Community": The Case of Rio Tinto, Richards Bay Minerals and the Mbonambi. Journal of Business Ethics, 39, pp. 275-296. Keen, B. & Haynes, K. (2009). A History of Latin America. Andover: Cengage Learning. Keinert, C. (2008). Corporate Social Responsibility as an International Strategie. Heidelberg: Physica-Verlag. Kemp, D. (2010). Community Relations in the Global Mining Industry: Exploring the Internal Dimensions of Externally Orientated Work. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 17, pp. 1-14. Kesler, S. E. (2007). Mineral Supply and Demand into the 21st Century. Opgeroepen op Oktober 2010 via http://pubs.usgs.gov/circ/2007/1294/reports/paper9.pdf 82
Mallin, C. A. (2009). Corporate Social Responsibility: a case study approach. Glos: Edward Elgar Publishing. Martens, J. (2007). Multistakeholder Partnerships - Future Models of Multilateralism? Berlijn: Friedrich-Ebert-Stiftung. Matten, D., Crane, A. & Chapple, W. (2003). Behind the Mask: Revealing the True Face of Corporate Citizenship. Journal of Business Ethics, 45, pp. 109-120. MINEM (Ministerio de Energía y Minas)(2001). Guía de Relaciones Comunitarias. Opgeroepen op Oktober 2010 via http://www.minem.gob.pe/minem/archivos/file/DGAAM/guias/guiaelectricaI.pdf Morales, C. P. (2009). Responsabilidad Social Empresarial como base para el Desarrollo Sostenible en el Perú. Opgeroepen op februari 2010 van El Criterio: http://www.elcriterio.com/revista/ajoica/contenidos_3/rse_peru.pdf Mouan, L. C. (2010). Exploring the Potential Benefits of Asian Participation in the Extractive Industries Transparency Initiative: the Case of China. Business Strategy and the Environment, 19, 367 - 376. Muller, A. (2006). Global Versus Local CSR Strategies. European Management Journal, 24, nr. 2-3, pp. 189-198. Mullerat, R. & Brennan, D. (2005). Corporate Social Responsibility: the Corporate Governance of the 21st Century. Den Haag: Kluwer Law International. Mullerat, R. (2009). International Corporate Social Responsibility: The Role of Corporations in the Economic Order of the 21st Century. AH Alphen aan de Rijn: Kluwer Law International. OECD (2008). OECD Guidelines for Multinational Enterprises. Opgeroepen op februari 2010 via http://www.oecd.org/dataoecd/56/36/1922428.pdf O'Riordan, L. & Fairbrass, J. (2008). Corporate Social Responsibility (CSR): Models and Theories in Stakeholder Dialogue. Journal of Business Ethics, 83, pp. 745-758. Oxfam América (2009). Conflictos Mineros en el Perú: Condición Crítica. Washington DC. Opgeroepen in oktober 2010 via http://es.oxfamamerica.org/noticias/publicaciones/Informe%20Mineria%20y%20Conflictos.pdf Oxfam International & SCG (Social Capital Group)(2007). Responsabilidad Social Empresarial en el sector minero en el Perú. Opgeroepen op februari 2010 via http://es.oxfamamerica.org/noticias/publicaciones/responsabilidad-social.pdf Paetzold, K. (2010). Corporate Social Responsibility (CSR): an International Marketing Approach. Hamburg: Diplomica Verlag. Palmer, D. S. (2007). “Terror in the Name of Mao – Revolution and Response in Peru”. In: Robert J. Arts & Louise Richardson (eds). Democracy & Counterterrorism – Lessons from the Past. Washington: United States Institute of Peace, pp. 195-220.
83
Parkes, C., Scully, J. & Anson, S. (2010). CSR and the "undeserving": a role for the state, civil society ad business? International Journal of Sociology and Social Policy, 30, nr. 11-12, pp. 679-708. Peinado-Vara, E. (2006). Corporate Social Responsibility in Latin America . Journal of Corporate Citizenship , 21, pp. 61-69. Perrini, F., Pogutz, S. & Tencati, A. (2006). Developing Corporate Social Responsibility: a European perspective. Cornwall: MPG Books Ltd. Perú 2021 (2009). Perú 2021: Quiénes somos?. Opgeroepen op Oktober 2010 via http://www.peru2021.org/peru-2021/quienes-somos.html Post, J. E., Preston, L. E. & Sachs, S. (2002). Redefining the corporation: Stakeholder management and organizational wealth. Stanford: Stanford University Press. ProInversión. (2010). Resultados macroeconómicos. Opgeroepen op oktober 2010 via ProInversión: Agencia de la Promoción de la Inversión Privada - Perú: http://www.proinversion.gob.pe/0/0/modulos/JER/PlantillaStandard.aspx?ARE=0&PFL=0&JER=62 Rio Tinto - exploring the new frontier. (2006). ECOS, 131, p.29. Ritzer, G. (2009). Globalization: A Basic Text. West Sussex: John Wiley and Sons. Ross, M. L. & Bebbington, A. (2008). “Mineral Wealth, Conflict and Equitable Development”. In: Institutional Pathways to Equity: Addressing Inequality Traps. Washington D.C.: World Bank Publications. Rowman & Littlefield (2003). Mindful conservatism: rethinking the ideological and educational basis of an ecologically sustainable future. Maryland: Rowman & Littlefield Publishers Inc. SASE. (2010). SASE. Opgeroepen op oktober 2010 via http://www.sase.com.pe/contenido.php?idctg=12 Seitanidi, M. & Crane, A. (2008): Implementing CSR Through Partnerships: Understanding the Selection, Design and Institutionalisation of Nonprofit-Business Partnerships. Journal of Business Ethics, 85, pp. 413-429. Sims, R. (2003). Ethics and Corporate Social Responsibility: Why Giants Fall. Westport: Praeger Publishers. SNMPE (Sociedad Nacional de Minería, Petróleo y Energía)(2009). Minería en cifras. Opgeroepen op oktober 2010 via http://www.snmpe.org.pe/repositorioaps/0/0/jer/INF_MINERIA/Mineria_en_Cifras.pdf SNMPE (Sociedad Nacional de Minería, Petróleo y Energía)(2010). Mining & Energy Statistical Report 2009. Opgeroepen op Oktober 2010 via http://www.snmpe.org.pe/pdfs/Reporte_Trimestral_REM/Archivos/RemISem2009.pdf Tracey, P., Phillips, N. & Haugh, H. (2005). Beyond Philanthropy: Community Enterprise as a Basis for Corporate Citizenship. Journal of Business Ethics, 58, pp. 327-344.
84
UN (United Nations)(2010). Trade and Environment Review, 2009/2010: promoting poles of clean growth to foster the transition to a more sustainable economy. United Nations Publications. Opgeroepen in oktober 2010 via http://unctad.org/en/docs/ditcted20092_en.pdf UNDP (United Nations Development Programme) (2010). Statistics - Human Development Reports. Opgeroepen in november 2010 via http://hdr.undp.org/en/statistics/ UNDSD (United Nations Division for Sustainable Development) (2009). DSD - Areas of Work Partnerships - About. Opgeroepen op november 2010 via UN Department of Economic and Social Affairs: http://www.un.org/esa/dsd/dsd_aofw_par/par_about.shtml Van Huijstee, M. & Glasbergen, P. (2010). Business-NGO Interactions in a Multi-Stakeholder Context. Business and Society Review, 115, nr.3, pp. 249-284. Van Tulder, R. & Van der Zwart, A. (2006). International Business-society Management: Linking Corporate Responsibility and Globalization. Oxon: Routledge. Wadham, H. (2009). Talking Across Bounderies. Business and NGO Perspectives on CSR, Sustainable Development and Partnership. Journal of Corporate Citizinship, 34 , pp. 57-68. Wheeler, D., Fabig, H. & Boele, R. (2002). Paradoxes and Dilemmas for Stakeholder Responsive Firms in the Extractive Sector: Lessons from the Case of Shell and the Ogoni. Journal of Business Ethics, 39 , pp. 297-318. Williams, A. M., Siegel, D. S. & Wright, P. M. (2006). Corporate Social Responsibility: Strategic Implications. Journal of Management Studies, 43, pp. 1-18. World Bank (2008). Corporate Social Responsibility and Corporate Citizenship in the Arab World. World Bank (2010). Peru - Brief. Opgeroepen op November 2010, via http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/LACEXT/PERUEXTN/0,,contentMD K:22252133~pagePK:1497618~piPK:217854~theSitePK:343623,00.html XC (Xstrata Copper)(2009). Southern Peru Division. Sustainability Report 2009. Opgeroepen in april 2010 via http://www.xstrata.com/assets/pdf/xcu_sustainability_2009_surdelperu.en.pdf Xstrata (2009). Sustainability Report 2009. Opgeroepen in april 2010 via http://www.xstrata.com/content/assets/pdf/x_sustainability_2009.pdf Yang, X. & Rivers, C. (2009). Antecedents of CSR Practices in MNCs' Subsidiaries: A Stakeholder and Institutional Perspective. Journal of Business Ethics, 86, pp. 155-169. Zu, L. (2009). Corporate Social Responsibility, Corporate Restructuring and Firm's Performance. Empirical Evidence from Chinese Enterprises. Heidelberg: Springer Verlag.
85
