Een observationele studie over farmaceutische zorg in de apotheek bij luizen

FACULTEIT FARMACEUTISCHE WETENSCHAPPEN

Vakgroep Geneesmiddelenleer Academiejaar 2009-2010

Een observationele studie over farmaceutische zorg in de apotheek bij luizen

Julie SEYNAEVE Eerste Master in de Farmaceutische Zorg Promotor

Dr. S. Timmers Commissarissen

Dr. K. Boussery Dr. E. Mehuys

FACULTEIT FARMACEUTISCHE WETENSCHAPPEN

Vakgroep Geneesmiddelenleer Academiejaar 2009-2010

Een observationele studie over farmaceutische zorg in de apotheek bij luizen

Julie SEYNAEVE Eerste Master in de Farmaceutische Zorg Promotor

Dr. S. Timmers Commissarissen

Dr. K. Boussery Dr. E. Mehuys

AUTEURSRECHT

“De auteur en de promotor geven de toelating deze masterproef voor consultatie beschikbaar te stellen en delen ervan te kopiëren voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting uitdrukkelijk de bron te vermelden bij het aanhalen van de resultaten uit deze masterproef.”

21 mei 2010

Promotor

Auteur

Dr. Sofie Timmers

Julie Seynaeve

DANKWOORD Het maken van een masterproef lukt niet op je eentje en zonder hulp van bepaalde personen was ik zeker en vast niet geraakt waar ik nu geraakt ben. Daarom zou ik een woordje van dank willen richten aan enkele personen. Allereerst zou ik mijn promotor, Dr. Apr. Sofie Timmers, willen bedanken. Ze zette me op het juiste pad om de masterproef aan te vatten en zorgde ervoor dat ik op dit juiste pad bleef. Ook voor vragen konden we altijd bij haar terecht. Ik zou haar willen bedanken voor het nalezen van mijn masterproef en de tips hieromtrent. Ik bedank de Commisarissen Dr. Apr. Koen Boussery en Dr. Apr. Els Mehuys. Mijn medestudenten Charlotte D’Haen en Julie Martens zou ik willen bedanken voor de goede samenwerking tijdens het maken van deze masterproef. Tijdens de verschillende consensusvergaderingen dienden we tot eensgezindheid te komen en daar zijn we goed in geslaagd. Een woord van dank gaat uit naar mevr. Viviane Azou voor het gesprek over de werking van het CLB en Dr. Lapeere, Dr. Vander Stichele, Dr. Spriet, Dr. Kamoen, Dr. Sabbe en Dr. Weert voor de verbetering van de casussen en het advies omtrent het onderwerp. Alle apothekers die meewerkten aan het onderzoek verdienen ook een bedanking, want zonder hen was er geen data om in deze masterproef te verwerken. Als laatste zou ik Yves Spriet en Matthias Vandenbussche willen bedanken voor het nalezen van deze masterproef, mijn zus en vrienden voor de morele steun en mijn ouders die mij de kans gaven om deze studies aan te vatten.

Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE AUTEURSRECHT DANKWOORD INHOUDSOPGAVE LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN 1. INLEIDING ............................................................................................................................................ 1 1.1. DE VERANDERENDE ROL VAN DE APOTHEKER ............................................................................. 1 1.1.1. Rol van de apotheker bij ‘over-the-counter-producten’ (OTC-producten) ........................... 2 1.2. DE LUIS, VRIEND OF VIJAND? ....................................................................................................... 2 1.2.1. De hoofdluis: niet enig in zijn soort ....................................................................................... 2 1.2.2. De hoofdluis........................................................................................................................... 3 1.2.3. De mythes doorprikt.............................................................................................................. 5 1.2.4. Luizen, een probleem van alle tijden! ................................................................................... 6 1.3. OTC-PRODUCTEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN OP DE MARKT IN BELGIE .................... 7 1.3.1. Permethrine........................................................................................................................... 8 1.3.2. Malathion .............................................................................................................................. 9 1.3.3. Bio-allethrine of depallethrine en d-phenothrine ............................................................... 10 1.3.4. Dimethicon .......................................................................................................................... 11 1.3.5. Nat-kam methode ............................................................................................................... 12 1.3.6. Tea tree................................................................................................................................ 13 1.3.7. Quassia Amara ..................................................................................................................... 14 1.3.8. Kokosolie en anijsolie .......................................................................................................... 14 1.3.9. Isopropylmyristaat............................................................................................................... 15 1.3.10. Combinatiepreparaten ...................................................................................................... 15

1.3.11. Repellents .......................................................................................................................... 15 1.4. EVIDENTIE VOOR DE VERSCHILLENDE OTC-PRODUCTEN ........................................................... 16 1.5. DE REDEN VAN DEZE STUDIE. ..................................................................................................... 18 2. OBJECTIEVEN ..................................................................................................................................... 19 2.1. PROBLEEMSTELLING ................................................................................................................... 19 2.2. DOELSTELLING ............................................................................................................................ 19 2.3. WERKWIJZE................................................................................................................................. 19 3. METHODEN........................................................................................................................................ 21 3.1. MARKTONDERZOEK OVER BESCHIKBARE OTC-PRODUCTEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN IN BELGIE............................................................................................................................... 21 3.2. LITERATUURONDERZOEK IN VERBAND MET DE BEHANDELING VAN LUIZEN............................ 21 3.3. OPSTELLEN VAN PATIENTCASUSSEN .......................................................................................... 21 3.4. OPSTELLEN INFORMED CONSENT .............................................................................................. 22 3.5. BEZOEK AAN DE OFFICINA-APOTHEKEN .................................................................................... 23 3.6. VERWERKING VAN DE RESULTATEN........................................................................................... 23 4. RESULTATEN: BESPREKING VAN DE ONDERZOEKSVRAGEN .............................................................. 24 4.1. OP EVIDENTIE GEBASEERDE STANDAARD .................................................................................. 24 4.1.1. Detectie ............................................................................................................................... 24 4.1.2. Behandeling ......................................................................................................................... 25 4.1.3. Algemeen advies ................................................................................................................. 27 4.1.4. Preventie en repellents ....................................................................................................... 27 4.2. EIGEN RESULTATEN .................................................................................................................... 28 4.2.1. Algemene informatie........................................................................................................... 28 4.2.2. De behandelingen ............................................................................................................... 31

4.3. GEZAMENLIJKE RESULTATEN OP BASIS VAN 75 APOTHEKEN .................................................... 33 4.3.1. Algemene informatie........................................................................................................... 33 4.3.2. De behandelingen ............................................................................................................... 36 5. DISCUSSIE .......................................................................................................................................... 41 5.1. ALGEMEEN.................................................................................................................................. 41 5.2. DISCUSSIE IN VERBAND MET DE RESULTATEN ........................................................................... 42 5.2.1. Eigen resultaten (25 apotheken) ......................................................................................... 42 5.2.2. Gezamenlijke resultaten (75 apotheken) ............................................................................ 45 6. LUIZEN: ANDERS BEKEKEN. ............................................................................................................... 48 7. CONCLUSIE ........................................................................................................................................ 49 7.1. AFZONDERLIJKE RESULTATEN OP BASIS VAN 25 APOTHEKEN ................................................... 49 7.2. GEZAMENLIJKE RESULTATEN OP BASIS VAN 75 APOTHEKEN .................................................... 50 8. LITERATUURLIJST ............................................................................................................................... 51 BIJLAGE 1: LEVENSCYCLUS VAN DE LUIS ................................................................................................. 1 BIJLAGE 2: VERSLAG VAN GESPREK MET VERSCHILLENDE ARTSEN (ADVIES OVER CASUSSEN) ............. 2 BIJLAGE 3: ONDERZOEKSVRAGEN ......................................................................................................... 11 BIJLAGE 4: VERSCHILLENDE OTC-PRODUCTEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN OP DE MARKT IN BELGIË.................................................................................................................................................... 12 BIJLAGE 5: VERSLAG CONCENSUSVERGADERING ................................................................................. 13 BIJLAGE 6: TEMPLATE GEGEVENS ......................................................................................................... 16 BIJLAGE 7: LIJST MET TE CONTACTEREN SPECIALISTEN ........................................................................ 18 BIJLAGE 8: INFORMED CONSENT........................................................................................................... 19 BIJLAGE 9: OVERZICHT GEGEVENS (75 APOTHEKERS)........................................................................... 21

LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN

BCFI

Belgisch centrum voor farmacotherapeutische informatie

CLB

centra voor leerlingenbegeleiding

IPSA

instituut voor permanente studie voor apothekers

KOVAG

Koninklijk Oost-Vlaamse apothekersgild

OCMW

openbare centra voor maatschappelijk welzijn

OTC

over the counter. Dit zijn geneesmiddelen of andere producten die afgeleverd kunnen worden door de apotheker zonder voorschrift.

PGFO

probleem gestuurd farmaceutisch onderricht

SSMG

société scientifique de médecine générale

1.INLEIDING

1. INLEIDING 1.1. DE VERANDERENDE ROL VAN DE APOTHEKER Het wordt langzaam maar zeker een feit dat de rol van de officina-apotheker alsmaar meer aan het veranderen is. Waar de officina-apotheker vroeger vooral instond voor de magistrale bereidingen, is het afleveren van geneesmiddelen nu ook een belangrijk onderdeel van hun taak geworden. Het is net hier dat het schoentje wringt bij bepaalde mensen. Ze stellen zich de vraag of bepaalde geneesmiddelen, waar niet veel advies bij wordt gegeven, dan ook niet gewoon in de supermarkt kunnen worden verkocht. Een voorbeeld van het wantrouwen in de officina-apotheker is te vinden in een artikel van TestAankoop. Er werd een onderzoek uitgevoerd op 25-07-2008 bij 101 apothekers naar de farmaceutische zorg bij de behandeling van diarree bij baby’s. Er werd slechts in 30% van de gevallen rehydratatievloeistof meegegeven, alhoewel geweten is dat dit belangrijk is bij baby’s. Het is de taak van de apotheker om zich nu, op het moment van deze veranderingen, te bewijzen. Ze moeten aantonen dat ze hun functie waardig zijn en dat hun taak als apotheker een meerwaarde biedt voor de samenleving (http://www.test-aankoop.be).

Een nieuwe term die de laatste tijd meer en meer in opmars is, is ‘farmaceutische zorg’. Deze term houdt zeer sterk verband met het goed vervullen van de taak van een apotheker. Sinds het koninklijk besluit van 21 januari 2009, kreeg de term ‘farmaceutische zorg’ eindelijk zijn vaste vorm. Dit koninklijk besluit beschrijft de term als volgt. “De farmaceutische zorg vormt het grondbeginsel voor de uitoefening van het beroep van apotheker waarbij patiënt en gemeenschap centraal staan in alle aspecten van het beroep. Een doeltreffende toepassing van dit grondbeginsel is bepalend voor het belang en de waarde van de rol van apotheker. Het heeft tot doel de gezondheid te bevorderen en ziektes te voorkomen, alsook medicamenteuze behandelingen op te starten, op te volgen en te evalueren teneinde de doeltreffendheid en de veiligheid ervan te garanderen. Farmaceutische zorg is erop gericht de levenskwaliteit van de patiënt met betrekking tot zijn gezondheid te optimaliseren en zo positieve therapeutische resultaten te bereiken tegen een realistische kostprijs (http://www.fagg-afmps.be).”

1

1.INLEIDING

Ook de opleiding Farmaceutische Wetenschappen pikt in op deze veranderingen. Vakken zoals probleem gestuurd farmaceutisch onderricht (PGFO), communicatievaardigheden en alle opdrachten tijdens de stage in de tweede Master moeten helpen om de studenten klaar te stomen voor de werkelijkheid in en buiten de apotheek. 1.1.1. Rol van de apotheker bij ‘over-the-counter-producten’ (OTC-producten) Voor de apothekers is een speciale rol weggelegd bij het afleveren van OTCproducten. Bij deze producten is de apotheker de eerste hulpverlener en is er meestal geen bezoek aan een arts of andere zorgverlener aan vooraf gegaan. De apotheker wordt verondersteld “WHAM-vragen” te stellen aan de patiënt. “WHAM” staat voor wie (voor wie is het advies bedoeld?), hoe lang (Hoe lang heeft de patiënt reeds last van de aandoening?), actie (Werden er reeds andere acties ondernomen?) en medicatie (Wordt er andere medicatie genomen?) (KNMP & WINA, 2008). Verder kunnen aanvullende vragen gesteld worden, zodat een gepast advies per patiënt en per behandeling kan gegeven worden en er dus aan goede farmaceutische zorg kan worden gedaan. Uitleg over posologie, hulp bij applicatiemethodes, bijwerkingen en eventueel werkingsmechanisme zijn voorbeelden van advies die kan verleend worden bij OTC-producten. De aflevering van een OTC-product mag dus zeker en vast niet onderschat worden. 1.2. DE LUIS, VRIEND OF VIJAND? De kleine beestjes zijn niet erg geliefd bij de mens. Alhoewel ze meestal onschuldig zijn, raken de meeste mensen er liefst zo snel mogelijk van af. De link met een gebrekkige hygiëne is snel gemaakt, maar of dit terecht is, wordt verder in dit hoofdstuk besproken. 1.2.1. De hoofdluis: niet enig in zijn soort Er bestaan drie soorten luizen: de hoofdluis, de schaamluis en de kledingluis. Schaamluizen of Phthirius pubis komen voor op elk harig deel van het lichaam behalve het hoofd. Schaamhaar, wenkbrauwen, wimpers en borsthaar zijn zeer geliefd door deze luizen (www.gezondheid.be). Ze worden, naast seksueel contact, overgebracht via beddengoed, kleding en handdoeken. Net zoals de andere luizen zuigen ze bloed uit het lichaam van de besmette persoon, wat voor hevige jeuk zorgt. Schaamluizen zijn op zich ongevaarlijk, maar 2

1.INLEIDING

kunnen door overmatig krabben kleine wondjes veroorzaken. De kledingluis, lichaamsluis of Pediculosis humanus corporis leeft als een parasiet op het lichaam of in de kledij van mensen. In tegenstelling tot de hoofdluis zou een besmetting met de kledingluis toch een gevolg kunnen zijn van gebrek aan persoonlijke hygiëne. Ze verspreiden zich door direct contact met een besmet persoon of door gezamenlijk gebruik van textiel. Kledingluizen kunnen ziektes overbrengen zoals vlektyfus, wat niet het geval is bij hoofdluizen en schaamluizen (http://www.medicinfo.nl). Een samenvatting van deze informatie is terug te vinden in TABEL 1.1. In deze masterproef beperken we ons tot de hoofdluis en laten we de schaamluis en de kledingluis buiten beschouwing. TABEL 1.1: SOORTEN LUIZEN (WWW.MEDICINFO.NL)

wetenschappelijke benaming

overbrengen van ziektes

gelinkt aan hygiëne

hoofdluizen

Pediculus humanus capitis

onwaarschijnlijk

neen

schaamluizen

Phthirius pubis

onwaarschijnlijk

neen

kledingluizen

Pediculus humanus corporis

eventueel

eventueel

1.2.2. De hoofdluis Met een lengte van 3 à 4 mm, is de volwassen hoofdluis of Pediculus humanus capitis niet groot. De vrouwelijke luizen zijn meestal iets groter dan de mannelijke luizen. Vooral wanneer de vrouwtjes eitjes dragen, is het onderscheid met de mannetjes duidelijk. Samen met de schaamluis en de kledingluis, behoort de hoofdluis tot de orde

FIGUUR 1.1: RECHTS EEN VROUWTJESLUIS EN LINKS EEN MANNETJESLUIS (LAPEERE & VANDER STICHELE, 2004).

van de Anoplura, de zuigende luizen genaamd (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Het zijn ectoparasieten die zich voeden met bloed dat ze opzuigen uit hun gastheer. Ectoparasieten zijn parasieten die op het oppervlak of de huid van andere ‘dieren’ leven (www.ectoparasieten.nl).

Luizen zijn ongevleugelde insecten die bruin, grijs of enigszins doorzichtig gekleurd zijn. Soms is er bij de insecten een rode kleur te zien die te wijten is aan het bloed dat werd opgezogen. Het achterlijf is peervormig, verdikt en duidelijk gesegmenteerd. De kop bevat ogen, twee antennes, een zuigbuis en is goed te herkennen aan de drie poten aan elke zijde

3

1.INLEIDING

van het kopje. Op het einde van elke poot staan goed ontwikkelde grijpklauwtjes die dienen om zich vast te hechten aan de haren (http://www.zorg-en-gezondheid.be1). Eenmaal een vrouwelijke luis bevrucht is door een mannetje, legt ze ongeveer zes eitjes per dag. De eitjes worden zeer dicht tegen de hoofdhuid gelegd en een soort sneldrogende lijm, geproduceerd door het vrouwtje, zorgt ervoor dat het eitje stevig vastzit aan de haarschacht. De schaal rond het eitje wordt een “neet” genoemd. De eitjes ontwikkelen zich tot larves met behulp van lichaamswarmte van de mens. Daarom zijn neten vooral te vinden op warme plaatsen: achter de oren en in de nek. Op het einde van de neet zit een soort

FIGUUR 1.2: AFBEELDING VAN EEN NEET MET EEN LARVE IN (LAPEERE & VANDER STICHELE, 2004).

deksel (het operculum) waarlangs de larve ademt en uitbreekt als ze volgroeid is. Neten zijn te herkennen als kleine schilfertjes op het hoofd. Hun kleur kan variëren van bleek en doorzichtig tot donker (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Het uitbreken van de larve gebeurt zeven à tien dagen nadat het eitje werd gelegd. Op dat moment is de larve gegroeid tot een nimf in stadium één. Na negen à veertien dagen komt de nimf in stadium twee. Tijdens elk stadium groeit de nimf, wordt het exoskelet (buitenste skelet) te klein en wordt het afgeworpen. Nadat de nimf ook een stadium drie heeft doorgemaakt en het exoskelet voor de derde maal is afgeworpen, wordt de nimf een volwassen luis. Dit gebeurt tussen dag dertien en tweeëntwintig. Deze volwassen luis kan na vierentwintig uur opnieuw paren en indien het om een vrouwelijke luis gaat, kan ze opnieuw eitjes leggen. De cyclus kan herbeginnen. Samengevat worden de eitjes in twee weken omgevormd tot volwassen luizen die opnieuw eitjes kunnen leggen (bijlage 1: levenscyclus van de luis)(Lapeere & Vander Stichele, 2004).

Volwassen luizen overleven, als ze zich kunnen voeden met bloed, ongeveer drieëntwintig tot dertig dagen. Luizen die verwijderd worden van de gastheer overleven maximum twee dagen. Ze sterven sneller bij zeer hoge of zeer lage temperatuur en bij een lage luchtvochtigheid. Ook de eitjes hebben, zoals reeds vermeld, een warme temperatuur nodig om te ontwikkelen (Lapeere & Vander Stichele, 2004). 4

1.INLEIDING

1.2.3. De mythes doorprikt Soms wordt verteld dat luizen kunnen springen van persoon naar persoon of van de ene naar de andere jas of muts aan de kapstokjes in school. Niets is minder waar. Luizen hebben geen vleugels en kunnen helemaal niet vliegen of springen. Luizen bewegen zich enkel voort door middel van kruipen of lopen tussen, langs en over de haren heen (Lapeere & Vander Stichele, 2004).

Hoofdluizen zijn gastheerspecifiek en kunnen niet worden overgeërfd via huisdieren. Dit wil zeggen dat luizen die leven op dieren enkel van dier op dier worden overgedragen en deze die leven op mensen enkel worden overgedragen van mens op mens. Een besmetting met luizen ontstaat in de eerste plaats doordat luizen van het ene hoofd naar het andere lopen tijdens een lang durend contact tussen twee hoofden. De hoofdluis kan wel worden overgedragen op materialen zoals beddengoed en mutsen, maar zullen daar, zoals eerder gezegd, niet langer dan twee dagen overleven omdat ze zich niet kunnen voeden met bloed. In het zwembad is het niet uit te sluiten dat een luis loskomt van de haardos en in het water terechtkomt. Het dragen van een badmuts kan reeds voorkomen dat een op het water drijvende luis een nieuw hoofd besmet (Lapeere & Vander Stichele, 2004).

Slechts één op vijf kinderen met luizen heeft jeuk. Er wordt vaak gedacht dat de jeuk ontstaat doordat de beestjes zich verplaatsen over de hoofdhuid. Ook dit is een fabeltje. Luizen voeden zich vijf tot zes keer per dag met het bloed van hun gastheer. Bij elke steek van een luis komt de gastheer in contact met het speeksel van die luis. Immunologische reacties van het lichaam tegen dat speeksel en de faeces van de hoofdluis zijn de oorzaak van de jeuk. De immunologische reactie komt meestal niet onmiddellijk op gang, waardoor het vaak een tijdje duurt eer er symptomen opgemerkt worden (KNMP & WINA, 2008; Lapeere & Vander Stichele, 2004; Lescrinier, 2009).

Het instituut voor permanente studie voor apothekers (IPSA), hield in 2009 een avondles over taboeklachten in de apotheek (Lescrinier, 2009). Het feit dat ‘luizen’ één van de onderwerpen was, bewijst dat het hebben van luizen nog steeds niet echt sociaal aanvaard is in onze maatschappij. Een oorzaak voor deze taboe zou kunnen zijn dat luizen 5

1.INLEIDING

vaak nog verkeerdelijk gerelateerd worden aan een gebrek aan persoonlijke hygiëne. Luizen komen voor in alle lagen van de bevolking en maken geen onderscheid tussen onhygiënische haren of een netjes gewassen haardos. Ook de lengte van het haar speelt helemaal geen rol. De haren korter knippen heeft dus geen nut om een besmetting met luizen te voorkomen (Lapeere & Vander Stichele, 2004; Lescrinier, 2009).

Ziektes worden meestal niet overgedragen via hoofdluizen. De jeuk die ontstaat bij een luizenbesmetting kan wel aanleiding geven tot krabben, met wondjes als gevolg. Door een bacteriële besmetting van de wondjes, kunnen ze ontstoken raken en moet dit goed opgevolgd worden (bdel-Ghaffar et al., 2010; Lapeere & Vander Stichele, 2004). TABEL 1.2: SAMENVATTING: DE MYTHES DOORPRIKT.

Mythe

Luizen kunnen springen en vliegen.

Feit

Luizen zijn gastheerspecifiek.

Feit

Jeuk ontstaat doordat luizen bloed opzuigen.

Mythe

Luizen komen vaker voor bij mensen met een gebrekkige lichaamshygiëne.

Mythe

Luizen kunnen ernstige ziektes overbrengen.

1.2.4. Luizen, een probleem van alle tijden! Meer dan honderd jaar geleden werden luizen reeds behandeld met natuurlijke pyrethrines en lindaan werd gebruikt sinds de tweede wereldoorlog. Dit bewijst dat luizen sinds lange tijd een probleem vormen (Vander Stichele et al., 1995). Hoofdluizen zijn niet enkel een probleem van alle tijden, maar ook van alle streken. In TABEL 1.3 staat de prevalentie van luizen in 2004 van enkele landen beschreven. Ook het diagnostisch criterium en de inspectie methode zijn vervat in de tabel omdat deze items zeer belangrijk zijn bij het bepalen van een prevalentie. Het diagnostisch criterium kan verschillend zijn en op die manier de prevalentie sterk beïnvloeden. Wanneer de diagnose enkel gesteld wordt bij aanwezigheid van levende luizen, dan zal de prevalentie lager zijn dan wanneer ook de neten een teken zijn van actieve infestatie of voorbije infestatie. De inspectiemethode zal de nauwkeurigheid van de diagnose beïnvloeden en is daarom ook opgenomen in de tabel (Lapeere & Vander Stichele, 2004).

6

1.INLEIDING TABEL 1.3: PREVALENTIE VAN HOOFDLUIZEN IN VERSCHILLENDE LANDEN (Lapeere & Vander Stichele, 2004).

Prevalentie 11.2% 28.3% 3.6% 21.0% 5.8% 13.4% 81.5% 35% 8.9%

Land (aantal gescreende kinderen) Israël (3079) Verenigd Koninkrijk (909) USA (1729) Australië (735) Korea (7495) Noord Jordanië (2519) Argentinië Centraal Brazilië (884) België (6257)

Diagnostisch criterium luizen luizen luizen luizen of levensvatbare neten luizen of levensvatbare neten luizen, nymfen of neten luizen of neten (dood of levend) luizen of neten (dood of levend) luizen

Inspectiemethode detectiekam detectiekam visueel detectiekam visueel visueel niet vermeld visueel nat-kam test

1.3. OTC-PRODUCTEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN OP DE MARKT IN BELGIE In dit gedeelte wordt een opsomming gemaakt van de verschillende OTC-producten die in 2010 op de markt zijn in België. We behandelen enkel de OTC-producten omdat hiervoor geen arts tussenkomt. De beslissing ligt bij de apotheker en/of de patiënt. De verschillende behandelingen kunnen ingedeeld worden in drie grote groepen nl. de insecticiden, de alternatieve behandelingen en de combinatiepreparaten. Een schema van de

deze

OTC-behandelingen

is

terug

te

vinden

in

FIGUUR

1.3

(http://www.farmacompendium.be; BCFI, 2009). luizenbehandeling

alternatieve behandelingen

insecticiden

pyrethroïden

permethrine

organofosfaat

malathion

combinatiepreparaten

nat-kam methode

dimethicone

bioallethrine / depallethrine

kokosolie en anijsolie

d-phenothrine

tea tree

quassia amara

isopropylmyristaat

FIGUUR 1.3: SCHEMA VAN DE VERSCHILLENDE OTC-BEHANDELINGEN TEGEN LUIZEN OP DE MARKT IN BELGIË (HTTP://WWW.FARMACOMPENDIUM.BE; BCFI, 2009; GESPREKKEN MET APOTHEKERS).

7

1.INLEIDING

Naast de verschillende behandelingen voor luizen, zijn er heel wat repellents (afstootmiddelen) tegen luizen op de markt in België. Deze worden erna kort afzonderlijk besproken. 1.3.1. Permethrine Permethrine is een synthetisch pyrethrine dat gebruikt wordt in combinatie met of zonder piperonyl butoxide. Piperonyl butoxide is op zich geen bestrijdingsmiddel, maar zou de werking van permethrine versterken doordat het de afbraak ervan remt (Nayak, 2010). Producten: TABEL 1.4: PRODUCTEN MET PERMETHRINE ALS ACTIEF BESTANDDEEL (HTTP://WWW.FARMACOMPENDIUM.BE).

Permethrine 1% 1,50%

met piperonyl butoxide

zonder piperonyl butoxide

KILL&N® mousse KILL&N® mousse PLUS

1%

NIX®

1%

ROBIN PLUS® SHAMPOO

1%

SHAMPOUX® SHAMPOO

1%

SHAMPOUX® VAPO

Werkingsmechanisme: Permethrine beïnvloedt de spanningsgevoelige natriumkanalen van het zenuwcelmembraan. Hierdoor worden de electrochemische polarisatiemechanismen verstoord, met onomkeerbare verlamming en de dood als gevolg (http://www.kovag.be1; Lapeere & Vander Stichele, 2004; Shafer et al., 2008). Gebruik: Het product goed schudden en een voldoende hoeveelheid op het hoofd aanbrengen. Daarna het product tien minuten laten inwerken en terug uitspoelen na de behandeling. Contact met ogen en slijmvliezen vermijden en het product niet inslikken. Het spoelen van de haren met azijnwater na de behandeling wordt afgeraden omdat dit het permethrine zou inactiveren (http://www.farmacompendium.be; http://www.kovag.be2). Eigenschappen: Permethrine heeft ongeveer twee weken residuele activiteit doordat het bindt met het keratine van het haar. Deze eigenschap zou er voor kunnen zorgen dat nymfen gedood worden van zodra ze uit de neet komen (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Resistentie: Luizen kunnen resistent worden voor Permethrine. Genmutatie en metabole afbraak zouden hiervan de oorzaak kunnen zijn (Burgess et al., 2010).

8

1.INLEIDING

Contra-indicaties: Bij kinderen jonger dan zes maand en overgevoeligheid is permethrine gecontraïndiceerd. Ook bij zwangerschap of borstvoeding wordt permethrine best niet als zelfzorg geadviseerd. Indien alcohol verwerkt wordt in de formulatie, zijn ook astmapatiënten gecontraïndiceerd (KNMP & WINA, 2008). Bijwerkingen: Bijwerkingen als huiduitslag, jeuk, een prikkend of brandend gevoel en allergische reacties kunnen optreden, maar zijn zeer zeldzaam. Ernstige bijwerkingen werden tot nu toe nog niet gemeld (KNMP & WINA, 2008; Lapeere & Vander Stichele, 2004). 1.3.2. Malathion Malathion is een organofosfaat dat geformuleerd wordt samen met alcohol. Alcohol zou de penetratie van malathion in de luizen versterken. Producten: TABEL 1.5 PRODUCTEN MET MALATHION ALS ACTIEF BESTANDDEEL (HTTP://WWW.FARMACOMPENDIUM.BE).

malathion

met alcohol

5 mg

PRIODERM® LOTION (100 ml)

500 mg

RADIKAL® ANTIPARASIETEN LOTION (100 ml)

Werkingsmechanisme: Dankzij de remming van cholinesterase heeft malathion een luizendodende werking (KNMP & WINA, 2008). Gebruik: Het product moet worden aangebracht op droge haren en goed worden ingemasseerd. Na twaalf uur inwerken en natuurlijk drogen, mogen de haren terug gewassen worden met een neutrale shampoo. Zwemmen na de behandeling wordt afgeraden, want chloorwater zou malathion onwerkzaam maken (KNMP & WINA, 2008). Eigenschappen: Malathion wordt op alcoholische basis verwerkt. Hierdoor wordt het product ontvlambaar. Producten op basis van malathion hebben geen aangename geur (KNMP & WINA, 2008). Malathion zou een residuele activiteit hebben doordat het bindt aan zwavel-atomen in het haar (Burkhart, 2004; Lapeere & Vander Stichele, 2004). Het product moet koel bewaard worden (publieke bijsluiter Prioderm®, Meda pharma N.V., 2007). Resistentie: Luizen kunnen resistentie ontwikkelen voor producten op basis van malathion. De resistentie zou een gevolg kunnen zijn van het veelvuldig gebruik de laatste twintig jaar, variatie in de formulaties of misbruik van het product (Burkhart, 2004). De resistentie zou

9

1.INLEIDING

wel minder voorkomen dan bij permethrine. De reden hiervoor zou kunnen zijn dat permethrine een frequenter gebruikt product is dan malathion (KNMP & WINA, 2008). Contra-indicaties: Malathion is gecontraïndiceerd bij gekende overgevoeligheid voor malathion en bij kinderen jonger dan zes maanden. Tijdens zwangerschap en borstvoeding wordt het product best niet geadviseerd als zelfzorg. Indien alcohol aanwezig is in de formulatie zijn ook astmapatiënten gecontraïndiceerd (Lapeere & Vander Stichele, 2004; KNMP & WINA, 2008). Bijwerkingen: Overgevoeligheidsreacties en een tijdelijke toename van hoofdroos kunnen als bijwerkingen optreden. Andere bijwerkingen van malathion zijn voornamelijk roodheid van de huid en het oogbindvlies en een prikkend gevoel op de hoofdhuid (Lapeere & Vander Stichele, 2004; KNMP & WINA, 2008). 1.3.3. Bio-allethrine of depallethrine en d-phenothrine Naast permethrine, hebben ook deze pyrethroïden een antiluizen-werking. Piperonyl butoxide zou hun effect versterken door de afbraak te verhinderen (Burkhart, 2004). Producten: TABEL 1.6: PRODUCTEN MET PYRETHROIDEN ALS ACTIEF BESTANDDEEL (HTTP://WWW.FARMACOMPENDIUM.BE).

pyrethroïden

met piperonyl butoxide

bio-allethrine (=depallethrine)

0,30%

d-phenothrine ITEM® : ANTI PARASIET SPRAY

X

KAPIL'AIR®

0,30%

X

KAPILAIR® ANTI-LUIZEN SHAMPOO

1,10%

X

PARA® SHAMPOO

0,66%

X

PARA® SPRAY

2,50%

X

SHAMPOUX® WASH

Werkingsmechanisme: Het verstoren van de natriumkanalen zorgt voor verlamming en uiteindelijk sterven van de luis. Deze eigenschap zou kunnen berusten op een klasse-effect namelijk dat alle producten uit de klasse van de pyrethroïden de natriumkanalen verstoren en de luizen doden, maar dit is niet wetenschappelijk bewezen. Gebruik: Het product moet dertig minuten inwerken, waarna het haar mag gewassen worden met een neutrale shampoo. Contact met ogen en slijmvliezen dienen vermeden te worden. Bij gebruik van een spray wordt dit best gebruikt in een goed geventileerde ruimte

10

1.INLEIDING

en worden hittebronnen het best vermeden tot de haren droog zijn (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Eigenschappen: Deze producten hebben waarschijnlijk geen residuele activiteit (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Als er alcohol verwerkt wordt in de formulatie, dan is het product ontvlambaar. Resistentie: Er zijn weinig publicaties wat de resistentie van deze pyrethroïden betreft. Het feit dat het werkingsmechanisme van deze groep gelijk is aan dat van permethrine, zou wel kunnen betekenen dat er ook resistentie kan optreden bij deze producten. Contra-indicaties: Pyrethroïden worden best vermeden bij zwangerschap, borstvoeding, gekende overgevoeligheid voor pyrethroïden, astma en jonge kinderen met bronchitis in de voorgeschiedenis (KNMP & WINA, 2008). Bijwerkingen: Bijwerkingen als allergische huidreacties, rode plekken, jeuk, schilfertjes op de hoofdhuid en ontsteking van neus-,mond- en oogslijmvlies kunnen optreden. Na inhalatie kan prikkeling van de luchtwegen met bronchospasmen ontstaan (Lapeere & Vander Stichele, 2004; KNMP & WINA, 2008). 1.3.4. Dimethicon Dimethicones zijn lineaire polydimethylsiloxanen van variërende lengte en worden gebruikt onder de vorm van een silicone-olie voor de behandeling van luizen(Heukelbach et al., 2008b). Producten: TABEL 1.7: PRODUCTEN MET DIMETHICON ALS ACTIEF BESTANDDEEL (HTTP://WWW.FARMACOMPENDIUM.BE).

dimethicon DUCRAY ITAX®: netenlosmakende lotion verstuiver PARANIX® LOTION SHAMPOUX®FILM (shampoo +lotion) SILIKOM LOTION TEGEN LUIZEN

Werkingsmechanisme: Producten op basis van dimethicon leggen een laagje rond de luizen, waardoor ze volledig ingesloten worden. Een bijkomende eigenschap is dat de silicone in het ademhalingssysteem treedt en zo de trachea en de siphonen (buisvormige uitsteeksels op het achterlijf) blokkeert. De luis zal op deze manier stikken (Burgess, 2009). Gebruik: Er zijn geen speciale voorzorgsmaatregelen vereist. 11

1.INLEIDING

Eigenschappen: Producten op basis van dimethicon bevatten geen insecticide en verwijderen luizen en neten op een ‘natuurlijke’ wijze (http://www.farmacompendium.be). Resistentie: Dankzij hun fysische werking is het mogelijk dat luizen zich niet kunnen aanpassen aan dimethicones waardoor ze er waarschijnlijk niet resistent voor worden (Heukelbach et al., 2008b; Kurt et al., 2009). Contra-indicaties: Niet gebruiken bij kinderen jonger dan zes maand en bij gekende overgevoeligheid (KNMP & WINA, 2008). De bijsluiter (publieke bijsluiter Shampoux film®, Qualiphar N.V.) en de site van clinicle knowledge (http://www.cks.nhs.uk) geven aan dat dimethicon mag gebruikt worden bij zwangerschap. Bijwerkingen: Lichte irritatie van de huid, huidschilfering, jeuk en irritatie rond de ogen kunnen als bijwerkingen optreden (KNMP & WINA, 2008). 1.3.5. Nat-kam methode Met de nat-kam methode of bug busting wordt de behandeling van luizen bedoeld, waarbij een reeks van vier kambeurten in twee weken gehanteerd wordt (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Zo’n kambeurt bestaat uit twee delen. In het eerste deel dienen de haren eerst gewassen te worden met een gewone shampoo en worden daarna terug uitgespoeld. Breng een ruime hoeveelheid conditioner op het haar en kam de knopen uit het haar met een gewone kam. Terwijl het hoofd voorover gebogen is, wordt het haar gekamd van achter naar voor met een luizenkam. Er wordt gestart bij het ene oor en langzaam opgeschoven naar het andere oor. Het is belangrijk dicht bij de schedel te kammen omdat de eitjes (neten) vooral daar gelegd worden. Veeg de luizenkam regelmatig af aan een wit papiertje, zodat luizen makkelijk kunnen gedetecteerd FIGUUR 1.4: ILLUSTRATIE VAN DE NAT-KAM METHODE (HTTP://WWW.ZORG2 EN_GEZONDHEID.BE ).

worden. Na deze handeling start het tweede deel met het uitwassen van de crèmespoeling en de haren worden nog eens gekamd met een gewone kam. Er wordt terug gekamd met de luizenkam van het ene oor

naar het andere oor, maar nu terwijl het hoofd gewoon recht gehouden wordt. Indien de luis niet zomaar uit de kam te verwijderen is, kan deze ook met een tandenstoker verwijderd worden. Om er zeker van te zijn dat alle luizen uit de luizenkam verwijderd of dood zijn, wordt de luizenkam het best na de behandeling dertig minuutjes in ontsmettingsmiddel 12

1.INLEIDING

gelegd (http://www.zorg en gezondheid.be2; Lapeere & Vander Stichele, 2004; KNMP & WINA, 2008). Producten: Er wordt enkel gebruik gemaakt van een gewone conditioner of balsem die op nat haar wordt aangebracht. De haren worden dan zorgvuldig en zeer doorgrondig gekamd met een goede luizenkam (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Werkingsmechanisme: Luizen en neten worden op mechanische wijze met de luizenkam uit de haren verwijderd. Gebruik: Er zijn bij de nat-kam methode geen bijzondere maatregelen vereist. Eigenschappen: Deze methode is zeer geschikt voor doelgroepen waarbij insecticiden liever vermeden worden zoals zwangere vrouwen, zeer jonge kinderen, personen met allergie enzovoort of wanneer er resistentie voor een bepaald product wordt vermoed. Bovendien is deze manier van handelen goedkoop en milieuvriendelijk (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Resistentie: Luizen zijn niet in staat resistentie te ontwikkelen tegen deze methode. Contra-indicaties: De nat-kam methode mag bij iedereen gebruikt worden. Bijwerkingen: Aan deze methode zijn geen bijwerkingen verbonden. 1.3.6. Tea tree Producten: TABEL 1.8: PRODUCT MET TEA TREE ALS ACTIEF BESTANDDEEL (HTTP://WWW.FARMACOMPENDIUM.BE).

tea tree

THURSDAY PLANTATION® : tea tree combi pack antiluizen/ antineten

Werkingsmechanisme: Tea tree inhibeert acetylcholinesterase, waardoor het de luizen doodt (Mills et al., 2004). Gebruik: Het pakket bevat twee verschillende producten, een product met 100 % pure olie en een tea tree shampoo. Contact met de ogen dient vermeden te worden. Resistentie: Er is onvoldoende evidentie om te zeggen of er al dan niet resistentie kan optreden bij tea tree. Contra-indicaties: Tea tree mag niet gebruikt worden tijdens zwangerschap, borstvoeding en kinderen jonger dan zes maand (http://www.thursdayplantation.com). Bijwerkingen: Overgevoeligheid

voor

het product

kan als bijwerking

optreden

(http://www.thursdayplantation.com). 13

1.INLEIDING

1.3.7. Quassia Amara Over het actief bestanddeel van AYA®, is weinig of niets bekend. Quassia Amara is een plantaardig bestanddeel die een dodende werking zou hebben op luizen en neten. Er werden tijdens deze studie geen wetenschappelijke artikels hieromtrent gevonden. Producten: TABEL 1.9: PRODUCT MET QUASSIA AMARA ALS ACTIEF BESTANDDEEL (HTTP://WWW.FARMACOMPENDIUM.BE).

Quassia amara

AYA® schuimshampoo antiluizen

1.3.8. Kokosolie en anijsolie Kokosnoot en anijsolie zijn essentiële oliën die gebruikt worden voor het bestrijden van hoofdluizen. In de Paranix® spray wordt dit gecombineerd met ylang ylang olie, die de irritatie, veroorzaakt door het krabben, zou verzachten (http://www.paranix.eu). Producten: TABEL 1.10: PRODUCT MET KOKOS EN ANIJS-OLIE ALS ACTIEF BESTANDDEEL (HTTP://WWW.FARMACOMPENDIUM.BE).

kokosolie en anijsolie

PARANIX : SPRAY MET LUIZENKAM

Werkingsmechanisme: De ademhalingsopeningen van de luizen worden volledig afgesloten waardoor ze niet meer kunnen ademen. Na verloop van tijd sterven de luizen door verstikking en uitdroging (http://www.farmacompendium.be). Eigenschappen: Het product bevat geen pesticiden, maar heeft een mechanische werking. Resistentie: Doordat deze producten hun activiteit uitoefenen d.m.v. een mechanische inwerking op de luizen, is het minder waarschijnlijk dat luizen resistentie ontwikkelen hiertegen (http://www.farmacompendium.be). Contra-indicaties: De kokosnoot en anijsspray is af te raden bij mensen die hiervoor allergisch zijn, kinderen jonger dan twee jaar, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven (http://www.paranix.eu). Bijwerkingen: Er werden nog geen noemenswaardige bijwerkingen geconstateerd (http://www.paranix.eu).

14

1.INLEIDING

1.3.9. Isopropylmyristaat Isopropylmyristaat is een anti-luizenmiddel die sinds kort op de markt is. Het product, die ook in bepaalde schoonheidsproducten verwerkt zit, lost de beschermende waslaag van het exoskelet (het uitwendige skelet) op. Hierdoor zal de luis uitdrogen, onbeweeglijk worden en uiteindelijk sterven (http://www.luizen.info/nl). Over dit product werden geen studies gevonden. Producten: TABEL 1.11: PRODUCT MET ISOPROPYLMYRISTAAT ALS ACTIEF BESTANDDEEL (HTTP://WWW.FARMACOMPENDIUM.BE).

Isopropylmyristaat

Resultz®

1.3.10. Combinatiepreparaten Het gebruik van combinatiepreparaten, met twee actieve bestanddelen, zou resistentievorming van de luizen tegen deze producten in de hand kunnen werken. Volgens ons zijn er onvoldoende goede studies beschikbaar die deze preparaten onderzoeken en worden best afgeraden (BCFI, 2009). Producten: TABEL 1.12: COMBINATIEPREPARATEN OP DE MARKT IN BELGIE (HTTP://WWW.FARMACOMPENDIUM.BE).

combinatiepreparaten kokosolie+ dimethicon

ITEM :K.O. GEL CREME HOOFDLUIS

dimethicon+ quassia amara

KILL&N:BALSEM ANTILUIZEN EN -NETEN

dimethicon + minerale oliën

OXYKAL ANTILUIZENFOAM(+luizenkam)

permethrine + malathion

PARA® PLUS

1.3.11. Repellents De werkzaamheid van de repellents is gebaseerd op het feit dat ze luizen zouden afstoten. Op de markt in België zijn er verschillende repellents beschikbaar, maar er is onvoldoende wetenschappelijke evidentie dat deze producten doeltreffend zijn. Het gebruik van repellents wordt afgeraden (Connolly et al., 2009).

15

1.INLEIDING

Producten: TABEL 1.13: REPELLENTS OP DE MARKT IN BELGIE (HTTP://WWW.FARMACOMPENDIUM.BE).

Repellents essentiële oliën

ECRINAL : SPRAY

kokosolie + anijsolie

PARANIX:REPEL +KAM DUO

piperonal

PARAREPEL SPRAY

ethyl-N-acetyl-N-butyl-β-alaninaat

PARA REPEL SPRAY SHAMPOUX REPEL

1.4. EVIDENTIE VOOR DE VERSCHILLENDE OTC-PRODUCTEN  Aantal deelnemers niet gekend

Permethrine Percentage “genezen” pediculicide activiteit van 98-100% en beter dan de andere producten die werden onderzocht permethrine is eerste lijns therapie

niet gekend

niet gekend

permethrine is eerste keus



Diagnostisch criterium niet gekend

Inspectie methode niet gekend

Vergelijking met (genezingspercentage) d-phenothrine en malathion

Soort studie review

Artikel

niet gekend

niet gekend

review

niet gekend

niet gekend

malathion, lindaan, ivermectine, pyrethrine malathion, lindaan, pyrethrine

(Jones & English, 2003) (Hensel, 2000)

overzichts artikel

(Vander Stichele et al., 1995)

D-phenothrine

Over d-phenothrine werden geen goede wetenschappelijke artikels teruggevonden. Daar het werkingsmechanisme gelijk is aan dat van permethrine, zou kunnen gesteld worden dat ook voor d-phenothrine een bepaalde werkzaamheid geldig is. 

Malathion

Aantal deelnemers 81 kinderen

Percentage “genezen” 78%

niet gekend

88% dood in 10 min. en 100% dood na 20 min.

niet gekend

pediculicide activiteit van 100% eerste keuze onder de insecticiden

Diagnostisch criterium afwezigheid levende luizen levende luizen

Inspectie methode detectiekam

niet gekend

niet gekend

visueel

Vergelijking met (genezingspercentage) nat-kam methode (38%) permethrine (84% dood na 3uur), natuurlijke pyrethrines(60% dood na 20 min.) niet gekend

Soort studie

Artikel

gerandomiseerd,ge controleerd in vitro

(Roberts et al., 2000) (Meinking et al., 2002)

review

(Vander Stichele et al., 1995) (KNMP & WINA, 2008)

standaarden voor zelfzorg

16

1.INLEIDING



Dimethicon


Percentage “genezen” 94.5%

Diagnostisch criterium afwezigheid levende luizen


Vergelijking met (genezingspercentage) permethrine (66.7%)

36 kinderen

91.7%

afwezigheid luizen

detectiekam

dimethicon + nerolidol (83.3%)

 Aantal deelnemers


50

61%


30 kinderen

53.33%

Diagnostisch criterium

Inspectie methode

Vergelijking met (genezingspercentage)

Diagnostisch criterium afwezigheid levende luizen afwezigheid luizen


Vergelijking met (genezingspercentage) permethrine (42%)

detectiekam

permethrine (14%)

Diagnostisch criterium afwezigheid van levende luizen afwezigheid van levende luizen

Inspectie methode nat-kam test

Soort studie

Artikel

monografie over luizen

(Lapeere & Vander Stichele, 2004)

Artikel

gerandomiseerd, single blind gerandomiseerd, single blind

(Burgess et al., 2010) (Connolly et al., 2009)

inspectiekam

Soort studie

Artikel

gerandomiseerd , single blind gerandomiseerd

(Hill et al., 2005) (Plastow et al., 2001) (KNMP & WINA, 2008)

standaarden voor zelfzorg

Tea tree Percentage “genezen” beter dan andere plantaardige producten, maar meer studies vereist



(Kurt et al., 2009)

Soort studie

Vergelijking met (genezingspercentage) permethrine (10%) en malathion (17%) phenothrine (13.33%)

eerste keuze behandeling

Aantal deelnemers /

(Heukelbach et al., 2008b)

Nat-kam methode




gerandomiseerd, gecontroleerd, observer blinded gerandomiseerde, gecontroleerde studie

Kokosolie en anijsolie

Aantal deelnemers 100



Artikel

Depallethrine/bio-allethrine Percentage “genezen” pediculicide activiteit van 45100%



Soort studie

Diagnostisch criterium geen vitale tekenen

Inspectie methode visueel

Vergelijking met (genezingspercentage) permethrine

Soort studie in vitro

Artikel (Heukelbach et al., 2008a)

Quassia amara

Over quassia amara werden geen goede wetenschappelijke artikels gevonden.

17

1.INLEIDING



Repellents

Over repellents werden geen studies gevonden die hun doeltreffendheid bevestigen. Eén studie zegt dat de werking niet zou te wijten zijn aan het actief bestanddeel (Canyon & Speare, 2007). 1.5. DE REDEN VAN DEZE STUDIE. Bij een besmetting met luizen wordt zelden een arts geraadpleegd (Burkhart, 2004). Er wordt advies gevraagd aan een apotheker of indien de patiënt reeds ervaring heeft met luizen, wordt onmiddellijk een bepaald OTC-product gevraagd. Het is belangrijk dat apothekers hun taak hierin ernstig nemen. De behandeling van luizen is uitgebreider dan enkel een antiluizen-product meegeven. Er moet advies verleend worden, uitgelegd worden hoe de controle op luizen best gebeurt, vragen dienen beantwoord te worden, mythes moeten weerlegd worden enzovoort. Zoals reeds werd aangehaald bij het onderzoek van Test-Aankoop (25-07-2008) (http://www.test-aankoop.be) en zoals uit recenter onderzoek van Test Gezondheid (25-03-2010) (http://www.test-aankoop.be2) naar de verkoop van vermageringspil “Alli®” blijkt, is het niet vanzelfsprekend dat elke apotheker deze manier van werken hanteert. Omdat de taak van de apotheker belangrijk is bij de behandeling van luizen en omwille van het feit dat er nog steeds geen eenduidige richtlijnen zijn voor de behandeling ervan (Lapeere et al., 2003), werd gekozen voor een observationele studie die peilt naar de farmaceutische zorg die hierbij verleend wordt. Tenslotte stellen we ons de vraag of er een mogelijkheid bestaat tot het opstellen van een standaard voor de behandeling van luizen. Deze masterproef is een individueel werk die de eigen resultaten en de gezamenlijke resultaten van de studie bespreekt.

18

2.OBJECTIEVEN

2. OBJECTIEVEN In deze masterproef wordt de behandeling van luizen en de rol die de apotheker daarin speelt onder de loep genomen. In het onderdeel ‘probleemstelling’ van dit hoofdstuk zal duidelijk worden waarom dit onderwerp gekozen werd. Er wordt besproken wat we willen bereiken met deze masterproef, waarna een korte samenvatting van de werkwijze wordt weergegeven. In hoofdstuk drie wordt de gebruikte methode volledig uiteen gezet. De resultaten van ons onderzoek komen aan bod in hoofdstuk vier, die opgedeeld wordt in twee delen namelijk deel één waarin de resultaten verwerkt worden van mijn individueel onderzoek en deel twee waarin de resultaten als een geheel van de drie masterstudenten samen worden verwerkt. Na de resultaten volgt een discussie, waarin de resultaten nader toegelicht en besproken worden. Er wordt afgesloten met een conclusie, waarin de belangrijkste resultaten en besluiten samengevat worden. 2.1. PROBLEEMSTELLING Alhoewel een besmetting met luizen reeds een zeer oud probleem is, zijn er nog steeds geen eenduidige richtlijnen voor de behandeling ervan (Vander Stichele et al., 1995). De apotheker speelt een zeer belangrijke rol bij de behandeling van luizen, maar ook zij hebben de keuze uit een hele reeks van behandelingen. Het is niet erg duidelijk welke de beste behandelingen zijn en welk advies er best wordt meegegeven aan de patiënt. 2.2. DOELSTELLING In deze masterproef willen we aan de hand van reële patiëntcasussen nagaan op welke manier er aan farmaceutische zorg wordt gedaan bij de behandeling van luizen in de officina-apotheek. Ten tweede hebben we het opstellen van een voorstel voor een evidencebased standaard voor de behandeling van luizen op basis van OTC-producten als doel voor ogen. 2.3. WERKWIJZE Om ons te verdiepen in het onderwerp zijn we gestart met een literatuuronderzoek. Er werden vele artikels gelezen met onderwerpen zoals: luizen in het algemeen, 19

2.OBJECTIEVEN

verschillende soorten behandelingen, studies naar de werkzaamheid van bepaalde behandelingen en vergelijkende studies tussen verschillende producten. Zoals geïllustreerd in bijlage 4 (Verschillende OTC-producten voor de behandeling van luizen op de markt in België), waren we na een marktonderzoek in staat de verschillende OTC-producten in België in kaart te brengen. Het literatuuronderzoek en marktonderzoek helpen ons bij het opstellen van een voorstel tot een evidence-based standaard voor de behandeling van luizen op basis van OTC-producten.

Er werden door elke masterstudent afzonderlijk (Charlotte D’haen, Julie Martens en mezelf) drie verschillende patiëntcasussen opgesteld. Na een consensusvergadering op 02/03/2010 werden er drie gemeenschappelijke patiëntcasussen opgesteld (bijlage 5: verslag consensusvergadering). De patiëntcasussen werden besproken en goedgekeurd door verschillende artsen (bijlage 2: verslag gesprekken met artsen).

Elke masterstudent bezocht vijfentwintig apotheken, waardoor we gezamenlijke resultaten hadden van vijfenzeventig apotheken. De drie patiëntencasussen werden voorgesteld aan de apothekers en hun modus operandi werd genoteerd aan de hand van de vooraf opgestelde onderzoeksvragen (bijlage 3: Onderzoeksvragen).

Alle gegevens werden verzameld en in een template verwerkt (bijlage 6: template gegevens en codering). Na de verwerking van de gegevens werden er conclusies getrokken rond de verschillende aspecten van de farmaceutische zorg bij de behandeling van luizen. De gegevens werden ook vergeleken met de door ons voorgestelde evidence-based standaard.

20

3.METHODEN

3. METHODEN 3.1. MARKTONDERZOEK OVER BESCHIKBARE OTC-PRODUCTEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN IN BELGIE In deze masterproef doen we onderzoek naar de farmaceutische zorg die verleend wordt bij de behandeling van luizen. In functie van het onderzoek werd een bezoek gebracht aan verschillende apotheken die ad random geselecteerd werden in België. Er werd op voorhand afgesproken dat we enkel rekening zouden houden met OTC-behandelingen voor luizen. Dit omwille van het feit dat de apotheker in deze gevallen alleen of in samenspraak met de patiënt beslist over de behandeling en hierbij dus een belangrijke rol speelt. Om het onderzoek in goede banen te leiden, was het nodig een goede kennis te hebben van alle OTC-behandelingen die op de markt zijn in België. Een marktonderzoek hieromtrent was daarom onontbeerlijk. Via raadplegingen van het electronisch farmacompendium (http://www.farmacompendium.be), het Belgische Centrum Voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI) (BCFI, 2009) en aanvullingen aan de hand van de gesprekken met de officina-apothekers, waren we in staat een overzicht te maken van de beschikbare OTCbehandelingen voor luizen op de markt in België. Dit overzicht is terug te vinden in bijlage 4. 3.2. LITERATUURONDERZOEK IN VERBAND MET DE BEHANDELING VAN LUIZEN Om meer inzicht te verwerven in de materie van de masterproef zijn we gestart met een literatuuronderzoek. Vele interessante, maar ook minder bruikbare artikels werden gelezen. Het was belangrijk om hierbij een onderscheid te maken tussen artikels die wel en niet konden gebruikt worden. Trefwoorden als “treatment head lice”, “head lice infestation”, “head lice” enzovoort, werden gebruikt om artikels te vinden op de zoekpagina web of science. 3.3. OPSTELLEN VAN PATIENTCASUSSEN Om de gegevens van de drie masterstudenten te kunnen samen gebruiken was het noodzakelijk om allen met dezelfde patiëntcasussen naar de officina-apothekers te gaan. Om ervaring op te doen en elk zelf eens de oefening te maken, werd geopteerd om eerst elk afzonderlijk drie verschillende patiëntcasussen op te stellen. Na enig overleg tijdens een 21

3.METHODEN

consensusvergadering (bijlage 5), zijn we gekomen tot drie gemeenschappelijke patiëntcasussen. Het zijn drie verschillende situaties die in de realiteit kunnen voorkomen in de officina-apotheek.

Er werd gekozen voor een normale situatie waarin een meisje van vier jaar last heeft van luizen, de broer heeft er ook last van, maar is iets moeilijker te behandelen omdat de jongen dreadlocks in zijn haren heeft. Een zwangere vrouw vertelt in de tweede situatie dat ze een besmetting met luizen heeft opgelopen in het klasje waar ze les geeft. Er wordt ook gevraagd naar een afstotend middel dat haar kan beschermen tegen luizen. In een derde en laatste situatie hebben we gekozen voor een luizenbesmetting met complicaties.

De drie patiëntcasussen werden ter goedkeuring voorgesteld aan verschillende artsen. Specialisten als kinderartsen, huisartsen, gynaecologen enzovoort werden geraadpleegd (bijlage 2 en 7). Er werd niet enkel gepeild naar hun mening over de drie casussen, maar er werd ook gevraagd wat hun behandeling zou zijn in de verschillende situaties. Op deze manier hadden we een idee over de manier van handelen door specialisten. De definitieve versie van de patiëntcasussen, na aanpassingen en goedkeuring, zijn als volgt. Casus 1 Een bezorgde moeder komt binnen in de apotheek met haar vierjarige dochter. Bij het meisje werden sinds kort luizen en neten gevonden in het haar. Net als het meisje heeft ook de broer van 16 jaar last van luizen. De jongeman heeft dreadlocks en hij is niet van plan zijn haren af te scheren. De moeder vraagt om uw advies. Casus 2 Een twee maand zwangere vrouw komt de apotheek binnen en vertelt u dat ze lerares is in het tweede leerjaar. In de klas werden deze week opnieuw luizen gesignaleerd en na detectie met een luizenkammetje, heeft ze er ook bij zichzelf gevonden. Ze heeft vroeger reeds luizen gehad, maar door haar zwangerschap durft ze niet onmiddellijk om het even welk product te gebruiken en vraagt ze om uw advies. Ze vraagt ook of er eventueel een preventieve behandeling bestaat die haar kan beschermen tegen luizen. Casus 3 Een vader en zijn zoontje van zes jaar komen de apotheek binnen. Het jongetje heeft al een hele tijd last van jeuk. Door het krabben, heeft hij wondjes die pijnlijk beginnen te worden. Na een korte controle van zijn haren, ziet de apotheker dat hij luizen heeft en dat de wondjes ontstoken zijn. Wat is uw advies hieromtrent. Tenslotte vraagt de vader aan de apotheker wat hij met zijn twee andere kinderen moet doen.

3.4. OPSTELLEN INFORMED CONSENT De algemene richtlijnen om een informed consent op te stellen werden teruggevonden in de wetenschappelijke literatuur. Ook hier hebben we geopteerd om te 22

3.METHODEN

starten met het opstellen van drie afzonderlijke informed consents en daarna te komen tot één gemeenschappelijk exemplaar. Het formulier bevat alle nuttige informatie voor de deelnemer. Na ondertekenen van de informed consent verklaart de deelnemer dat hij voldoende is ingelicht en toestemt om deel te nemen aan het onderzoek. In bijlage 8 is een exemplaar van de informed consent toegevoegd. 3.5. BEZOEK AAN DE OFFICINA-APOTHEKEN De apothekers werden geselecteerd uit een gerandomiseerde lijst van apothekers uit de provincie West-Vlaanderen, Oost- Vlaanderen, Brabant en Antwerpen. Een officiële toestemming om deel te nemen aan het onderzoek werd verkregen via de ondertekende informed consent. De drie patiëntcasussen werden aan de apothekers voorgelegd en hun antwoord op de verschillende situaties werd objectief genoteerd. De ondervrager luisterde en noteerde, maar gaf geen advies of uitleg bij de casussen. Nadat de apotheker alles verteld had wat hij/zij wou vertellen, werd de ontbrekende informatie bijkomstig als vraag gesteld. In het belang van het onderzoek, mocht de ondervrager geen enkele invloed uitoefenen op de apotheker. 3.6. VERWERKING VAN DE RESULTATEN Alle gegevens van de vijfenzeventig bezochte apotheken werden verzameld in een template (bijlage 9: overzicht gegevens). De resultaten van de vijfentwintig apotheken die ik zelf bezocht, werden verwerkt in het eerste onderdeel en de gezamenlijke resultaten in het tweede onderdeel. Bij de beschrijving van de resultaten in hoofdstuk vier, de discussie in hoofdstuk vijf en de conclusie in hoofdstuk zes werd een duidelijk onderscheid gemaakt tussen de individuele en gezamenlijk resultaten.

23

4.RESULTATEN

4. RESULTATEN: BESPREKING VAN DE ONDERZOEKSVRAGEN 4.1. OP EVIDENTIE GEBASEERDE STANDAARD We willen benadrukken dat deze standaard, die gebaseerd is op evidentie volgens de gevonden wetenschappelijke artikels, slechts voor een zeer beperkte groep geldig is. Er zijn bijvoorbeeld weinig of geen studies die de behandeling van luizen bij zwangere vrouwen onderzoeken. Andere exclusiecriteria die vaak gehanteerd worden zijn: patiënten met astma, huidaandoeningen van de schedel, gekleurd of gekruld haar, recent gebruik van een antiluizen-product en gekende overgevoeligheid voor het te onderzoeken product (Plastow et al., 2001). Een standaard opstellen voor deze groep personen is moeilijk door gebrek aan evidentie. Het feit dat nog steeds geen eensgezindheid bestaat in de wetenschappelijke artikels is een tweede beperking voor de standaard. Bepaalde artikels spreken elkaar tegen en voor heel wat producten is er nog meer wetenschappelijk onderzoek nodig (Lapeere et al., 2003). 4.1.1. Detectie Vooraleer gestart wordt met de behandeling van een luizenbesmetting, is een correcte diagnose noodzakelijk. De nat-kam test is de beste methode om zo’n besmetting te detecteren. Naast de nat-kam test bestaan de visuele inspectie en de detectiekam, maar deze blijken minder nauwkeurig en doeltreffend (Lapeere & Vander Stichele, 2004). Bij gebruik van de visuele inspectie blijven heel wat luizen onopgemerkt. Ze lopen zeer snel weg bij elke bedreiging, donkere luizen zijn soms moeilijk te zien in donkere haren en de meeste mensen hebben slechts één à tien luizen bij een besmetting, waardoor ze niet snel opgemerkt worden (Lapeere & Vander Stichele, 2004). In een studie van (De Maeseneer et al., 2000) werd aangetoond dat er via visuele inspectie 30% vals positieve en 10% vals negatieve resultaten zijn in vergelijking met de nat-kam test. Een tweede bevestiging van de nat-kam test als meest aangewezen methode is de studie van (Jahnke et al., 2009). In deze studie wordt geconcludeerd dat de gevoeligheid van de nat-kam test om een besmetting met luizen te diagnosticeren significant hoger is dan bij visuele inspectie (90.5% i.p.v. 28.6%, p<0.001). Een studie van (Mumcuoglu et al., 2001) toont aan dat de inspectie met de

24

4.RESULTATEN

detectiekam, waarbij de haren systematisch gekamd worden, nauwkeuriger luizen opmerkt dan de visuele inspectie, maar toch minder doeltreffend is dan de nat-kam test. De nat-kam test wordt uitgevoerd op de zelfde wijze als de nat-kam methode, maar wordt hier slechts eenmalig uitgevoerd als detectiemethode en niet vier maal in twee weken als behandeling (http://www.zorg-en-gezond-heid.be1). Een apotheker kan de nat-kam test correct aanleren aan de patiënt en op die manier de taak van zorgverlener goed vervullen. 4.1.2. Behandeling Voor malathion, permethrine en de nat-kam methode bestaat meest evidentie dat deze behandelingen doeltreffend zijn. In samenspraak met de patiënt kan gekozen worden voor één van deze behandelingen die hij/zij het beste ligt. Bij elke behandeling zijn er vooren nadelen. Permethrine zou de sterkste werking hebben, maar het optreden van resistentie is mogelijk, waardoor het product dan toch minder doeltreffend wordt. Malathion is ook een sterk werkend product en zou minder te maken hebben met resistentie dan permethrine (KNMP & WINA, 2008), maar de gebruiksvriendelijkheid van dit product is niet zo groot. De slechte geur van malathion kan een reden zijn om voor een ander product te kiezen. De natkam methode heeft als grote voordeel dat er geen insecticiden hoeven gebruikt te worden. Het nadeel van deze methode is dat het zeer arbeidsintensief is en dat de behandeling een tijdje duurt. Vandaar dat best in samenspraak met de patiënt voor één van deze behandelingen gekozen wordt.

Producten op basis van dimethicon zijn veelbelovend op basis van hun werkingsmechanisme, maar we zijn er toch van overtuigd dat meer studies nodig zijn om de doeltreffendheid van deze producten te staven. In de toekomst en na verder onderzoek, kan dit nieuwe product tot de eerste keuze behoren.

Een groep die we willen onderscheiden zijn bio-allethrine/depallethrine en dphenothrine. Hun werking, die zou kunnen gebaseerd zijn op een klasse-effect (alle pyrethroïden blokkeren de natriumkanalen), ziet er mooi uit, maar er is te weinig evidentie dat deze producten effectief werkzaam zijn. Er zijn meer studies vereist om deze producten al dan niet een voorkeur te kunnen geven. 25

4.RESULTATEN

De laatste groep behandelingen die we willen aanhalen, zijn producten waarvan er te weinig evidentie is dat ze werkzaam zijn. Het gaat hier over de producten op basis van quassia amara, tea tree, kokosnoot- en anijsolie en isopropylmyristaat. Er bestaan weinig of geen studies die deze actieve bestanddelen onderzoeken. Verder onderzoek is vereist. De combinatiepreparaten behoren tot de vijfde en laatste groep omdat er naast het feit dat er te weinig evidentie is over deze producten ook argumenten zijn om deze producten af te raden (o.a. opwekken van resistentie) (BCFI, 2009). TABEL 4.1: POGING TOT OPSTELLEN STANDAARD.

1°groep producten 2° groep producten 3° groep producten 4° groep producten 5° groep producten

permethrine, malathion, nat-kam methode dimethicon bio-allethrine en d-phenothrine quassia amara, tea tree, kokos-en anijs en isopropylmyristaat combinatiepreparaten

meest evidentie goed, maar meer studies nodig, veelbelovend in de toekomst. klasse-effect? Meer studies nodig onvoldoende evidentie onvoldoende evidentie + af te raden

In de studies is er verdeeldheid over het feit of een bepaalde behandeling al dan niet moet herhaald worden. Rekening houdend met de cyclus van de luizen en de eerder kleine kans dat een product voor 100% alle luizen en larven doodt, is het toch aan te raden de haren opnieuw te controleren met de nat-kam test na een week. Indien er nog luizen gevonden worden, wordt de behandeling het best nog eens herhaald. Indien er na een tweede behandeling nog steeds luizen gevonden worden, wordt er best overgeschakeld naar een ander product of naar de nat-kam methode (KNMP & WINA, 2008). Over het algemeen zijn de studies wel eenduidig over het feit dat een lotion beter is dan een shampoo. Bij een shampoo kan, door verdunning met water, de contacttijd te kort zijn en de werkzaamheid hierdoor sterk dalen (KNMP & WINA, 2008). Combinatiepreparaten worden zoals eerder uitgelegd ook best afgeraden.

Af en toe de haren kammen met een netenkam zal de behandeling ten goede komen en toelaten nieuwe infestaties vroeg op te merken. Dit gebeurt best in samenspraak met de patiënt omwille van de intensiviteit van deze methode (http://www.rivm.nl; (KNMP & WINA, 2008).

26

4.RESULTATEN

Speciale situaties als zwangerschap, borstvoeding en het bestaan van krabwondjes, worden het best afzonderlijk bekeken. Zoals reeds werd aangehaald is de standaard waartoe we gekomen zijn enkel geldig voor een zeer selecte groep personen. Voor patiënten die zwanger zijn of borstvoeding geven zouden we aanraden enkel de nat-kam methode te adviseren en geen onnodige risico’s te nemen. Een patiënt met ontstoken krabwondjes zou kunnen wijzen op een infectie of impetigo. Doorverwijzen naar een huisarts is aan te raden. 4.1.3. Algemeen advies Een nieuwe besmetting door aanraking van besmette voorwerpen als kammetjes, haaraccessoires, lakens… is eerder zeldzaam, maar kan niet helemaal uitgesloten worden. Om het risico op een nieuwe besmetting op deze manier uit te sluiten, kan worden aangeraden om kammetjes en haaraccessoires te reinigen. Enkele manieren om deze zaken te reinigen zijn: luizen verwijderen uit de kam met een tandenstoker, kammetjes 30 minuten in ontsmettingsmiddel leggen en haaraccessoires wassen op 60°C. Zaken die niet gewassen of in ontsmettingsmiddel gelegd kunnen worden, kunnen gedurende een week tijd in een gesloten plasticzak gestopt worden, dit zorgt er ook voor dat de luis zich niet meer kan voeden met bloed waardoor ze afsterft. Een extra maatregel zoals het wassen op minimaal 60°C van mutsen, jassen, lakens en pyjama’s kan gehanteerd worden, maar het nut van deze maatregelen en deze erboven is nog niet wetenschappelijk bewezen (http://www.zorg-engezondheid.be3).

Een apotheker dient te vertellen dat de school moet verwittigd worden, maar dat het niet nodig is een kind thuis te houden van school. Indien de behandeling zorgvuldig en correct wordt toegepast, zal het luizenprobleem snel worden opgelost en is dit onderwerp helemaal geen taboe waard. 4.1.4. Preventie en repellents De belangrijkste preventieve maatregel is dat alle gezinsleden en personen uit de nabije omgeving (klas, kinderopvang…) gecontroleerd moeten worden en, indien er luizen gevonden worden, ook tegelijk behandeld moeten worden. Dit is zeer belangrijk om een onmiddellijke herbesmetting te voorkomen. Een maatregel die de school kan nemen om 27

4.RESULTATEN

herbesmetting te voorkomen zijn de zakjes om over de jassen te hangen aan de kapstok, zodat de luizen niet kunnen overlopen.

Er werd een in vitro studie gedaan in 2007 naar de werking van DEET, een repellent. De conclusie was dat de ‘afstotende’ werking eerder te wijten was aan de gladheid van de oliën, waardoor de luizen

FIGUUR 4.1: LUIZENZAKKEN (HTTP://WWW.LUIZENZAKKEN. NL)

zich niet op de haren vasthechten, dan aan de werking van het actieve bestanddeel, N,N-diethyl-3-methylbenzamide. Ook van verschillende andere repellents (tea tree, lavendel, pepermunt, kokosnoot…) werd de werkzaamheid weerlegd (Canyon & Speare, 2007). Omwille van deze gegevens wordt het gebruik van repellents niet aangeraden (Lapeere & Vander Stichele, 2004). 4.2. EIGEN RESULTATEN 4.2.1. Algemene informatie Van de 27 gecontacteerde apothekers was 93% bereid om mee te werken aan een studie in verband met farmaceutische zorg. In wat volgt zal dus worden verder gewerkt met de gegevens van vijfentwintig apotheken. In 12% van de gevallen wordt schriftelijke informatie meegegeven aan de patiënt. Op de vraag of de site van de Vlaamse luizenstandaard (http://www.zorg-en-gezondheid.be4) gekend is of niet, antwoordt 4% affirmatief. Deze gegevens worden weergegeven in onderstaande FIGUUR 4.1. Algemene informatie 96%

88%

100% 4%

kent de site van de vlaamse luizenstandaard.

12%

geeft schriftelijke informatie af.

0% ja

neen FIGUUR 4.1: ALGEMENE INFORMATIE

Zoals eerder gezegd bestaan er geen duidelijke richtlijnen voor de behandeling van luizen. Het was dan ook interessant om de apothekers te vragen waar ze hun informatie 28

4.RESULTATEN

halen in verband met deze behandeling. Van de ondervraagde apothekers informeert zich 72% onder andere bij vertegenwoordigers van farmaceutische bedrijven. Als één van de informatiebronnen kiest 24% van de apothekers voor bijscholing, 20% kiest voor internet en 16% kiest voor ervaring. Er wordt telkens bijgezegd “onder andere” omdat verschillende apothekers voor meerdere informatiebronnen kiezen. Een volledige weergave van deze resultaten ziet u in FIGUUR 4.2. Waar halen de apothekers hun informatie? mailing en briefing wetenschappelijke tijdschriften internet folders ervaring opleiding bijscholing vertegenwoordigers

8% 12% 20% 12% 16% 12% 24% 72% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

FIGUUR 4.2: INFORMATIEBRONNEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN

Er werd geregistreerd welke relevante WHAM-vragen er gesteld werden. Geen enkele ondervraagde apotheker stelt de H-vraag (Hoelang zijn de luizen reeds aanwezig?) en 32% van de apothekers stelt de A-vraag ( Werden er reeds andere behandelingen geprobeerd?). Een schematisering van deze resultaten is te zien in de onderstaande figuur.

Welke WHAM-vragen worden er gesteld? 100% 68%

100% 50%

0%

32%

Hoelang zijn de luizen reeds aanwezig (H)? werden er reeds andere behandelingen geprobeerd (A)?

0% ja

neen FIGUUR 4.3: DE WHAM-VRAGEN

Het meegeven van extra advies kan worden ingedeeld in verschillende puntjes, namelijk extra advies in verband met de posologie, extra advies in verband met het gebruik, supplementair advies naast de behandeling en extra advies voor de andere gezinsleden. Van de apothekers geeft 76% uit zichzelf advies over de posologie, niemand geeft geen advies bij de posologie en 24% geeft enkel advies hieromtrent wanneer dit gevraagd wordt. Veel 29

4.RESULTATEN

apothekers (64%) geven uitleg bij het gebruik, 12% geeft geen uitleg bij het gebruik van de behandeling en 24% geeft enkel advies hierover als het expliciet gevraagd wordt. Een meerderheid (64%) geeft supplementair advies, 8% geeft geen supplementair advies en 28% geeft supplementair advies als hen dat gevraagd wordt. Een aantal apothekers (20%) geven extra advies over de andere gezinsleden, 12% geeft geen advies daaromtrent en 68% van de ondervraagde apothekers geeft enkel advies over de andere gezinsleden als dat gevraagd wordt. Deze resultaten zijn beter te volgen in FIGUUR 4.4. Extra advies 80% 60% 40% 20% 0%

76%

68%

64% 64%

posologie

20% 0% ja

12%

8%12%

neen

24% 24% 28%

gebruik supplementair advies

ja, maar gevraagd

extra advies voor andere gezindsleden

FIGUUR 4.4: EXTRA ADVIES BIJ DE BEHANDELING VAN LUIZEN

Van diegenen die supplementair advies geven aan de patiënt kiest 82.61% voor het wassen van de besmette zaken boven de 60°C. Een derde (34.78%) kiest ervoor om het contact met besmette personen en voorwerpen te vermijden en ook één op drie (34.78%) adviseert om de school te verwittigen. Er werden vaak meerdere zaken vermeld als supplementair advies. Alle resultaten zijn terug te vinden in FIGUUR 4.5. Supplementair advies regelmatig controleren lotion is beter dan shampoo metalen kam is beter dan plastic kam ontsmettend badje gebruiksvoorwerpen contact met besmette personen/voorwerpen vermijden meubelen behandelen school verwittigen diepvries afsluiten in plastic zak (enkele dagen) wassen boven 30° + antiluizenproduct wassen boven 60°

21,74% 4,35% 13,04% 4,35% 34,78% 8,70% 34,78% 26,09% 30,43% 4,35% 82,61% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00% 90,00%

FIGUUR 4.5: SUPPLEMENTAIR ADVIES NAAST DE BEHANDELING

30

4.RESULTATEN

4.2.2. De behandelingen 4.2.2.1. Casus één: meisje van vier jaar en jongen met dreadlocks Van de verschillende mogelijkheden voor de behandeling van het meisje van 4 jaar, kiest 36% van de deelnemers voor een behandeling met dimethicon, 20% kiest voor de natkam methode, 16% kiest voor een behandeling met malathion en 12% van de ondervraagde apothekers kiest voor isopropylmyristaat als behandeling (FIGUUR 4.6.). Eén apotheker kiest voor verschillende opties in samenspraak met de patiënt. De verschillende opties waartussen de patiënt kon kiezen waren dimethicon, isopropylmyristaat en kokosnoot- en anijsolie. Eén apotheker kiest voor een combinatie van behandelingen nl. dimethicon, de nat-kam methode en quassia amara.

Casus 1 : meisje vier jaar 4%

malathion

4% 4%

permethrine bug busting

36%

12%

dimethicone

isopropylmyristaat

20%

combinatie van behandelingen

16%

kokosnoot en anijs

4%

versch opties in samenspraak met patiënt

FIGUUR 4.6: BEHANDELINGEN MEISJE 4 JAAR IN CASUS ÉÉN

Voor de behandeling van dreadlocks in casus 1, kiest 36% van de ondervraagde apothekers ervoor om de dreadlocks te laten afknippen en daarna te behandelen, 20% van de apothekers kiest voor een behandeling met malathion en 16% kiest voor een behandeling met dimethicon. Een volledige weergave van de resultaten is te vinden in FIGUUR 4.7.

Casus 1: dreadlocks

dimethicone malathion

8% 16%

permethrine

20%

36%

isopropylmyristaat kokosnoot en anijs

8% 4%

8%

haren afknippen en behandelen malathion + permethrine

FIGUUR 4.7: BEHANDELING DREADLOCKS IN CASUS ÉÉN

31

4.RESULTATEN

4.2.2.2. Casus twee: zwangere vrouw Zoals blijkt uit onderstaande figuur, kiest 40% een behandeling met de nat-kam methode voor de twee maanden zwangere vrouw met luizen. Een derde (32%) kiest voor een behandeling met dimethicon en 12% kiest voor isopropylmyristaat. Eén apotheker kiest voor verschillende opties in samenspraak met de patiënt nl. dimethicon, nat-kam methode en isopropylmyristaat. Eén apotheker kiest voor de combinatie van behandelingen nl. dimethicon en de nat-kam methode. 4%

Casus 2 : zwangere vrouw 4%

4%

4%

dimethicone bug busting isopropylmyristaat

32%

kokosnoot en anijs

12%

verschillende opties in samenspraak met patiënt

40%

etherische oliën combinatie van behandelingen

FIGUUR 4.8: BEHANDELING ZWANGERE VROUW IN CASUS TWEE

Op de vraag die de vrouw stelt of er iets bestaat dat haar kan beschermen tegen een nieuwe besmetting met luizen, antwoordt 76% van de apothekers dat er niets doeltreffends bestaat, maar 24% antwoordt affirmatief en geeft haar repellents mee. 4.2.2.3. Casus drie: Een besmetting met luizen met complicaties Voor deze casus kiest 48% van de ondervraagde apothekers voor een behandeling met dimethicon en 28% opteert om in deze casus de patiënt door te verwijzen naar een arts. De overige behandelingen waarvoor gekozen werd worden beschreven in FIGUUR 4.9.

Casus 3: luizen + complicaties

permethrine

28%

isopropylmyristaat

48%

4% 4%

8%

dimethicone

kokosnoot en anijs malathion/permethrine

8%

doorverwijzen

FIGUUR 4.9: BEHANDELING VAN CASUS DRIE (LUIZEN MET COMPLICATIES)

32

4.RESULTATEN

In deze casus kan geopteerd worden om de wondjes van de jongen te verzorgen. De verschillende keuzes die de apothekers maken worden beschreven in FIGUUR 4.10. Hier zijn de meningen erg verdeeld en kiest een derde (32%) om enkel de luizen te behandelen, een derde (36%) om eerst de luizen te behandelen en daarna de wondjes, een derde (28%) om door te verwijzen en een minderheid (4%) om eerst de wondjes te behandelen en erna de luizen. Niemand opteert om enkel de wondjes te behandelen. enkel luizen

Casus 3: luizen + complicaties

enkel behandeling wondjes

28% 32% 4%

36%

eerst luizen, dan wondjes eerst wondjes, dan luizen

0%

doorverwijzen FIGUUR 4.10: SOORTEN BEHANDELINGEN BIJ CASUS DRIE

Als laatste puntje in casus 3 vraagt de vader wat hij met zijn andere kinderen moet doen, waarbij 56% van de deelnemers antwoordt dat hij zijn kinderen het best zou controleren en enkel hoeft te behandelen indien ze ook positief zijn. De overige antwoorden zijn: allemaal behandelen (28%), enkel eens controleren zonder verder advies (8%) en controleren, behandelen als ze positief zijn en behandelen met een repellent indien ze geen luizen hebben (8%). Een schema van deze resultaten is weergegeven in FIGUUR 4.11.

Advies andere kinderen 8%

8%

28%

enkel controleren controleren+ behandelen indien positief iedereen behandelen

56%

controleren+ behandelen indien pos+ neg repellent

FIGUUR 4.11: ADVIES OVER DE ANDERE KINDEREN UIT HET GEZIN IN CASUS 3

4.3. GEZAMENLIJKE RESULTATEN OP BASIS VAN 75 APOTHEKEN 4.3.1. Algemene informatie De meerderheid (90.36%) van de gecontacteerde apothekers was bereid om mee te werken aan deze studie. Van de meewerkende apothekers werd door 14.76% schriftelijke informatie meegegeven aan de patiënt. De vraag of de site van de Vlaamse luizenstandaard gekend is of niet, werd niet in alle apotheken gevraagd en wordt hier dus niet besproken.

33

4.RESULTATEN

Ook hier blijkt duidelijk dat de meerderheid (69.33%) zich onder andere informeert bij vertegenwoordigers voor de behandeling van luizen. Toch kiest 41.33% voor bijscholing als één van de informatiebronnen, 36% voor wetenschappelijke tijdschriften en 30.67% kiest voor het internet. Een volledige weergave van deze resultaten ziet u in FIGUUR 4.12.

Waar halen de ondervraagde apothekers hun informatie? delphi-care wetenschappelijke literatuur samenkomsten apothekers mailing en briefing wetenschappelijke tijdschriften internet folders ervaring compendium bcfi opleiding bijsluiter bijscholing vertegenwoordigers

5,33% 6,67% 5,33% 20,00% 36,00% 30,67% 13,33% 16,00% 2,67% 12,00% 10,67% 16,00% 41,33% 69,33%

0,00%

10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00%

FIGUUR 4.12: INFORMATIEBRONNEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN

Er werd geregistreerd welke WHAM-vragen er gesteld werden en ook in dit uitgebreide onderzoek zien we dat geen enkele ondervraagde apotheker de H-vraag stelt (Hoelang zijn de luizen reeds aanwezig?) en 18.67% van de apothekers de A-vraag stelt (Werden er reeds andere behandelingen geprobeerd?). Een schematisering van deze resultaten is te zien in de FIGUUR 4.13.

Welke WHAM-vragen worden er gesteld? 100,00% 81,33%

100,00%

Hoelang zijn de luizen reeds aanwezig? (H) Werden er reeds andere behandelingen geprobeerd? (A)

18,67%

50,00% 0,00% 0,00% ja

nee FIGUUR 4.13 : DE WHAM-VRAGEN

34

4.RESULTATEN

De gezamenlijke resultaten over het meegeven van extra advies zijn als volgt: 81.33% van de apothekers geeft uit zichzelf advies over de posologie en 18.67% geeft enkel advies hieromtrent wanneer dit gevraagd wordt. Advies over het gebruik wordt door 74.67% spontaan gegeven, 5.33% geeft geen uitleg bij het gebruik van de behandeling en 20% geeft enkel advies hierover als het expliciet gevraagd wordt. Iets meer dan de helft van de apothekers (56%) geeft supplementair advies, 2.67% geeft geen supplementair advies en 41.33% geeft supplementair advies als hen dat gevraagd wordt. Advies over de andere gezinsleden wordt door 22.97% gegeven, 4.05% geeft geen advies daaromtrent en 72.97% van de apothekers geeft enkel advies over de andere gezinsleden als dat gevraagd wordt. Deze resultaten zijn beter te volgen in FIGUUR 4.14.

Extra advies 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00%

81,33%

72,97%

74,67%

posologie

56,00% 41,33% 22,97% 18,67% 5,33% 4,05% 0,00% 2,67% ja

nee

20,00%

gebruik supplementair advies extra advies andere gezinsleden?

ja, maar gevraagd

FIGUUR 4.14: EXTRA ADVIES BIJ DE BEHANDELING VAN LUIZEN

Van diegene die supplementair advies geven aan de patiënt kiest 89.04% onder andere voor het wassen van de besmette zaken boven de 60°C, 38.36% kiest voor het afsluiten van de spullen in een plastic zak en 28.77% opteert ervoor om de spullen die niet kunnen gewassen worden in de diepvries te stoppen. De volledige weergave van de resultaten is terug te vinden in FIGUUR 4.15.

35

4.RESULTATEN

supplementair advies regelmatig controleren, na genezing lotion is beter dan shampoo metalen kam is beter dan plastic kam ontsmettend badje gebruiksvoorwerpen contact met besmette personen/voorwerpen vermijden geen spullen uitwisselen meubelen behandelen haar opsteken school verwittigen nagels kortknippen (wondjes) diepvries afsluiten in plastic zak (enkele dagen) wassen boven 30° + antiluizenproduct wassen boven 60°

16,44% 5,48% 4,11% 6,85% 26,03% 8,22% 8,22% 4,11% 27,40% 5,48% 28,77% 38,36% 17,81% 89,04% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00% 90,00% 100,00%

FIGUUR 4.15: SUPPLEMENTAIR ADVIES NAAST DE BEHANDELING

4.3.2. De behandelingen 4.3.2.1. Casus één : meisje van vier jaar en jongen met dreadlocks Een aantal van de apothekers (36%) kiest voor een behandeling met dimethicon,

18.67% kiest voor verschillende opties in samenspraak met de patiënt of de ouders en 9.33% kiest voor een behandeling met isopropylmyristaat. Een volledige weergave van de resultaten is te vinden in onderstaande figuur. 4,00%

Casus 1: meisje vier jaar 18,67% 5,33%

36,00%

1,33% 2,67% 8,00%

9,33%

6,67% 8,00%

dimethicone malathion permethrine bug busting cyclomethicone/isopropylmyristaat bio-allethrine/depallethrine quassia amara kokosnoot en anijs verschillende opties in samenspraak met patiënt/ouders combinatie van behandelingen

FIGUUR 4.16: BEHANDELINGEN MEISJE VIER JAAR IN CASUS ÉÉN

Bepaalde apothekers (18.67%) kiezen voor verschillende opties in samenspraak met de

patiënt. Hiervan kiest 92.86% voor dimethicon als één van de opties en 42.86% kiest voor isopropylmyristaat. De overige opties worden weergegeven in FIGUUR 4.17.

36

4.RESULTATEN

Verschillende opties in samenspraak met patiënt : meisje vier jaar 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00%

92,86%

42,86% 14,29%

21,43%

21,43%

7,14%

14,29%

7,14%

7,14%

FIGUUR 4.17: VERSCHILLENDE OPTIES IN SAMENSPRAAK MET DE PATIENT

Een klein aantal apothekers (4%) kiest voor een combinatie van behandelingen. Van

deze personen kiest 67% voor de combinatie nat-kam methode en dimethicon. 33% kiest voor de combinatie nat-kam methode, dimethicon en quassia amara. Voor de behandeling van de dreadlocks in casus één, kiest 20% van de ondervraagde apothekers ervoor om de dreadlocks te laten afknippen en daarna te behandelen, 20% van de apothekers kiest voor een behandeling met malathion en ook 20% kiest voor een behandeling met dimethicon. Een volledige weergave is te vinden in onderstaande figuur. dimethicone

Casus 1: dreadlocks

malathion

13,33%

permethrine

8,00%

cyclomethicone/isopropylmyristaat

20,00%

quassia amara

20,00%

20,00%

kokosnoot en anijs haren afknippen+ behandeling

4,00% 1,33%

6,67%

6,67%

Malathion/permetrine verschillende opties in samenspraak met patiënt/ouders

FIGUUR 4.18: BEHANDELING DREADLOCKS IN CASUS ÉÉN

Van de diegene die kiezen voor verschillende opties in samenspraak met de patiënt (13.33%), kiest 90% voor dimethicon als één van de opties en 50% voor de haren afknippen

en erna behandelen. Alle opties zijn weergegeven in FIGUUR 4.19.

37

4.RESULTATEN

Verschillende opties in samenspraak met de patiënt : dreadlocks 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00%

90,00% 40,00%

50,00% 30,00%

30,00%

30,00%

10,00%


4.3.2.2. Casus twee: zwangere vrouw Voor deze casus kiest 41.33% van de ondervraagde apothekers voor een behandeling

met dimethicon, 22.67% kiest voor een behandeling met de nat-kam methode en 17.33% kiest voor verschillende opties in samenspraak met de patiënt. Een volledige weergave van de resultaten is te vinden in onderstaande figuur. Casus twee: zwangerschap 1,33%

dimethicone bug busting

1,33%


2,67%

bio-allethrine/depallethrine quassia amara

17,33% 4,00%

41,33%

kokosnoot en anijs verschillende opties in samenspraak met patiënt/ouders

1,33%

etherische oliën

1,33% 6,67%

22,67%

combinatie van behandelingen doorverwijzen naar gynaecoloog FIGUUR 4.20: BEHANDELING ZWANGERE VROUW.

Van de personen die kiezen voor verschillende opties in samenspraak met de patiënt (17.33%), kiest 92.31% voor dimethicon als één van de opties en 76.92% voor de nat-kam methode. De overige opties worden weergegeven in de onderstaande figuur

38

4.RESULTATEN

Verschillende opties in samenspraak met de patiënt: casus 2 92,31%

100,00%

76,92% 38,46%

50,00%

15,38%

0,00% dimethicone

bug busting

isopropylmyristaat

kokosnoot en anijs


Enkele apothekers (1.33%) kiezen voor een combinatie van behandelingen, namelijk een combinatie van dimethicon en de nat-kam methode. Meer dan de helft (61.33%) van de apothekers gelooft niet in de doeltreffendheid van de preventieve behandelingen, maar toch geeft 38.67% van de apothekers repellents mee aan de zwangere dame. 4.3.2.3. Casus drie: Een besmetting met luizen plus complicaties Een vijfde van de apothekers opteert om de patiënt door te verwijzen en 46.67% van de

ondervraagde apothekers kiest voor een behandeling met dimethicon. De overige resultaten zijn terug te vinden in FIGUUR 4.22. Casus 3: luizen + complicaties

dimethicone permethrine bug busting

6,67%


20,00%

1,33%

46,67%

2,67%

tea tree kokosnoot en anijs

1,33%

Malathion/permetrine

1,33% 5,33%

bio-allethrine/depallethrine

verschillende opties in samenspraak met patiënt/ouders

9,33%

5,33%

→doorverwijzen

FIGUUR 4.22: BEHANDELING VAN CASUS DRIE (LUIZEN MET COMPLICATIES)

Van de groep apothekers die kiezen voor verschillende opties in samenspraak met de patiënt (6.67%), kiest 80% voor dimethicon en ook 80% kiest voor isopropylmyristaat als één van de

opties. De overige opties zijn de nat-kam methode (20%), kokosnoot en anijs (20%) en quassia amara(20%). In deze casus kan geopteerd worden om de wondjes van de jongen te verzorgen. De verschillende keuzes die de apothekers maken worden beschreven in FIGUUR 4.23. 39

4.RESULTATEN

Soort behandeling casus drie enkel luizen

20,00%

21,33% eerst luizen, dan wondjes

5,33%

eerst wondjes, dan luizen →doorverwijzen

53,33% FIGUUR 4.23: SOORTEN BEHANDELINGEN BIJ CASUS DRIE

Ten laatste vraagt de vader in casus drie advies over zijn andere kinderen, waarop 68.92% van de deelnemers antwoordt dat hij zijn kinderen het best zou controleren en enkel hoeft te behandelen indien ze luizen hebben. De overige resultaten zijn: het hele gezin één maal behandelen (22.97%), controleren zonder verder advies (2.70%) en controleren, behandelen als ze positief zijn en behandelen met een repellent indien ze geen luizen hebben (5.41%). De belangrijkste individuele en gezamenlijke resultaten worden als samenvatting met elkaar vergeleken in TABEL 4.2. TABEL 4.2: SAMENVATTING BELANGRIJKSTE RESULTATEN

Aandachtspunt bereid om mee te werken Meegeven schriftelijke info Informatiebron WHAM-vragen Behandeling casus één: vierjarig meisje

Resultaten volgens evidentie

Permethrine, malathion of nat-kam methode

Behandeling casus één: dreadlocks

Onvoldoende evidentie

Behandeling casus twee: zwangerschap Meegeven repellents Behandeling casus drie Advies andere gezinsleden

Nat-kam methode Neen doorverwijzen Iedereen controleren+ behandelen indien nodig

Individuele resultaten (25)

Gezamenlijke resultaten (75)

93%

90.36%

12%

14.67%

Vertegenwoordigers (72%) H-vraag (0%), A-vraag (32%) Dimethicon (36%), nat-kam methode (20%)

Vertegenwoordigers (69.33%) H-vraag (0%), A-vraag (18.67%) Dimethicon (36%), verschillende opties in samenspraak met de patiënt (18.67%) Dimethicon (20%), afknippen (20%), malathion (20%)

Haren afknippen en behandelen (36%), malathion (20%) Nat-kam methode (40%), dimethicone (32%) Ja (24%), neen (76%) Dimethicon (48%), doorverwijzen (28%) Controleren + behandelen indien positief (56%)

Dimethicon (41.33%), nat-kam methode (22.67%) Ja (38.67%), neen (61.33%) Dimethicon (46.67%), doorverwijzen (20%) Controleren+ behandelen indien ze positief zijn (68.92%)

40

5.DISCUSSIE

5. DISCUSSIE 5.1. ALGEMEEN Uit deze masterproef blijkt duidelijk de noodzaak naar meer onderzoek naar het beoefenen van goede farmaceutische zorg. De aandacht hiervoor zou in de toekomst moeten toenemen en hopelijk heeft deze masterproef hiertoe een bijdrage geleverd. Niet enkel het onderwerp van de luizen, maar ook zeer veel andere onderwerpen verdienen deze aandacht. Voor de uiteindelijke discussie over de resultaten moeten er toch enkele bemerkingen besproken worden. Eén van de bemerkingen is het feit dat het onderzoek gevoerd werd door drie verschillende studenten. De drie studenten hadden natuurlijk een ietwat verschillende manier van ondervragen en van gegevens noteren. Het algemeen conclusies trekken over de gegevens, wordt dus zeer voorzichtig gedaan. De tweede bemerking is dat de resultaten vergeleken worden met onze ‘standaard’, maar deze standaard is zeker niet ‘DE standaard’ voor de behandeling van luizen en is slechts geldig voor een normale situatie. Als laatste bemerking worden de zaken besproken die ik persoonlijk in het vervolg anders zou doen. We zijn voor dit onderzoek gestart met een literatuuronderzoek en pas enkele weken erna zijn we gekomen tot een marktonderzoek. Op deze manier werden er artikels gelezen over behandelingen die we niet hoefden te bespreken. In de toekomst zou ik de onderzoeker aanraden te starten met het marktonderzoek, zodat met een klare kijk, op alle behandelingen voor luizen op de markt in België, kan gestart worden aan het literatuuronderzoek. In het vervolg zou ik opteren om een normale, onafhankelijke situatie in de casussen op te nemen. In casus één komt een meisje van vier jaar aan bod als normale situatie, maar in diezelfde casus moet ook een broer behandeld worden met dreadlocks. Vele apothekers antwoorden voor het meisje in functie van de broer met dreadlocks, zodat ze beiden hetzelfde product kunnen gebruiken en de kosten beperkt blijven.

41

5.DISCUSSIE

5.2. DISCUSSIE IN VERBAND MET DE RESULTATEN 5.2.1. Eigen resultaten (25 apotheken) 5.2.1.1. Algemeen Een sterke meerderheid (93%) van de gecontacteerde apothekers was bereid om mee te werken aan een studie in verband met farmaceutische zorg. Dit gegeven wijst erop dat de meeste apothekers open staan voor dit onderwerp, wat zeer positief is. Slechts 12% van de deelnemers geeft schriftelijke informatie mee over luizen aan de patiënt. Dit percentage zou sterk moeten stijgen in de toekomst. Schriftelijke informatie is belangrijk bij een behandeling, vooral om de therapietrouw te bevorderen, maar ook om de patiënt een duidelijke uitleg te geven, wat hij thuis nog eens kan nalezen. Weinig apothekers (4%) kennen de site van de Vlaamse luizenstandaard (http://www.zorg-en-gezondheid.be4). Deze site is gebaseerd op wetenschappelijke literatuur en kan dienst doen als goede informatiebron. Zoals te lezen is in hoofdstuk zeven, is ook het centra voor leerlingenbegeleiding (CLB) vertrouwt met deze site. Het is dus jammer dat slechts een klein percentage hiervan op de hoogte is. Dit gegeven, samen met het feit dat 72% van de ondervraagde apothekers zich onder andere informeert bij vertegenwoordigers, doet besluiten dat een campagne die correcte informatie verleent aan de apothekers over de behandeling van luizen zeker welkom is. Bij de bespreking van de term “farmaceutische zorg” werd gesproken over het stellen van WHAM-vragen. Deze vragen zijn bijna noodzakelijk om aan goede farmaceutische zorg te kunnen doen. Bij de casussen in ons onderzoek zijn slechts twee WHAM-vragen van toepassing nl. Hoelang zijn de luizen reeds aanwezig en werden er reeds Andere behandelingen geprobeerd. Deze laatste vraag is belangrijk om te weten te komen of er eventueel sprake is van resistentie voor een bepaald product. Helaas stelt geen enkele ondervraagde apotheker de H-vraag en slechts 32% van de apothekers stelt de A-vraag. Misschien is het belang van deze vragen nog niet echt duidelijk bij bepaalde apothekers. Een meerderheid van de apothekers (76%) geeft uit zichzelf advies over de posologie van de behandeling en 64% geeft spontaan advies over het gebruik. Dit is positief, alhoewel het altijd beter kan. Het spontaan geven van advies over posologie en gebruik zou 42

5.DISCUSSIE

vanzelfsprekend moeten zijn. Dit geldt voor alle behandelingen en niet enkel voor de behandeling van luizen. Een minder positief gegeven is het feit dat 12% geen uitleg zou geven over het gebruik van de behandeling, zelfs niet wanneer er naar gevraagd wordt. Uitleg komt de behandeling meestal ten goede en als de patiënt echt geen uitleg wil, zal hij dit zelf melden. Bij 64% van de apothekers wordt spontaan supplementair advies gegeven bij de behandeling van luizen. Er wordt gezegd door 82.61% van de apothekers dat het beddengoed, hoofddeksels, kleren enzovoort moeten gewassen worden boven de 60°C, maar dit is niet wetenschappelijk bewezen. In de wetenschappelijke literatuur bestaat onenigheid hierover en er is geen duidelijk advies. Adviezen als regelmatig controleren (21.74% zegt dit), contact vermijden (34.78%) en school verwittigen (34.78%) zijn nuttig om mee te geven aan de patiënt. In de wetenschappelijke literatuur is men het erover eens dat lotion beter is dan shampoo, maar slechts 4.35% van de apothekers geeft dit mee aan de patiënt. Over het materiaal van de netenkammetjes is onvoldoende evidentie beschikbaar, maar 13.04% van de apothekers zegt dat metalen kammen beter zijn dan plastic kammen. Andere adviezen die aan bod kwamen, zijn ontsmettend badje voor de gebruiksvoorwerpen, meubels behandelen, wat niet kan gewassen worden in de diepvries stoppen, gebruiksvoorwerpen afsluiten in een plastic zak en bepaalde materialen wassen op 30°C samen met een antiluizen-product. Over de supplementaire adviezen zijn onvoldoende wetenschappelijke artikels teruggevonden om met voldoende evidentie te kunnen zeggen wat correct is of niet. Men is het erover eens dat alle besmette personen, die in contact komen met elkaar, tegelijk moeten behandeld worden om een herbesmetting te vermijden. Advies over de andere gezinsleden is nodig, alhoewel slechts 20% van de apothekers dit spontaan doet. Iets meer dan de helft (56%) van de apothekers zou de andere gezindsleden controleren en enkel behandelen indien er een besmetting aanwezig is. Dit is het beste advies die kan worden meegegeven voor de andere gezinsleden. Iedereen sowieso behandelen, wordt afgeraden o.a. om resistentie te vermijden. Toch geeft 8% dit mee als advies. 5.2.1.2. Behandelingen Enkel de behandeling voor het meisje van vier jaar uit casus één kan vergeleken worden met onze standaard omdat dit een normale situatie is. In onze standaard komt 43

5.DISCUSSIE

permethrine, malathion en de nat-kam methode aan bod als eerste keuze. In het onderzoek kiest de meerderheid (36%) van de apothekers voor een behandeling met dimethicon. Dit is een nieuw product, waar reeds veel onderzoek naar werd gedaan, maar vereist wat meer onderzoek om met zekerheid te kunnen zeggen dat dit eerste keuze is. Opmerkelijk is dat er acht verschillende behandelingen aan bod komen bij de verschillende apothekers. Er wordt door 20% van de apothekers voor de nat-kam methode gekozen en 16% kiest voor malathion, wat wel tot onze eerste keuze behoort. Er bestaat onvoldoende evidentie over het recentere product, isopropylmyristaat. Toch kiest 12% hiervoor. Voor de behandeling van de dreadlocks in casus één, kiest 36% van de ondervraagde apothekers ervoor om de dreadlocks te laten afknippen en daarna te behandelen. In de wetenschappelijke literatuur zijn geen gegevens beschikbaar over de behandeling van luizen bij dreadlocks. Er kan in dit geval dan ook geen ‘correcte’ behandeling voorgesteld worden. De meest logische oplossing is inderdaad zoals de meerderheid (36%) van de apothekers zegt: afknippen en daarna behandelen. Er zijn weinig of geen gegevens beschikbaar over de veiligheid van deze producten bij zwangerschap, omdat zwangere vrouwen in de meeste studies worden uitgesloten. De meest veilige keuze is de nat-kam methode, 40% van de apothekers kiest hier dan ook voor. Volgens clinical knowledge (http://www.cks.nhs.uk) en de bijsluiter (publieke bijsluiter Shampoux film®, Qualiphar N.V.) mag dimethicon gebruikt worden bij zwangerschap, 32% kiest hiervoor. De andere keuzes zijn isopropylmyristaat (12%)en kokosnoot en anijs (4%). Samen is dit 16% van de ondervraagde apothekers die kiest voor een product die volgens ons best wordt afgeraden bij zwangere vrouwen omwille van gebrek aan gegevens. Alhoewel er geen evidentie bestaat dat repellents effectief werkzaam zijn, kiest 24% van de apothekers voor het meegeven van een repellent aan de zwangere vrouw.

Casus drie is een casus waarin best wordt doorverwezen naar een arts, zodat kan gecontroleerd worden op ernstige aandoeningen zoals impetigo. Helaas kiest slechts 28% om deze patiënt door te verwijzen.

44

5.DISCUSSIE

De meest gekozen behandelingen zijn weergegeven per casus in FIGUUR 5.1. In casus één (meisje van vier jaar) en casus drie is dimethicon de meest gekozen behandeling. In casus één (dreadlocks) is het afknippen van de dreadlocks de meest gekozen behandeling en in casus twee (zwangere vrouw) is dat de nat-kam methode. Opmerkelijk is dat bioallethrine, d-phenothrine, tea tree en quassia amara in geen enkele casus bij geen enkele apotheker aan bod komt. Ook in onze standaard behoren deze producten tot de groepen waarvoor onvoldoende evidentie beschikbaar is. De meest gekozen behandeling per casus 60% 40% 20% 0%

36%

36%

casus 1 (meisje) : dimethicone

48%

40%

casus 1 (dreadlocks) : haren casus 2 : nat kam methode afknippen +behandeling

casus 3 : dimethicone

FIGUUR 5.1: DE MEEST GEKOZEN BEHANDELING PER CASUS.

5.2.2. Gezamenlijke resultaten (75 apotheken) 5.2.2.1. Algemeen De meeste apothekers (90.36%) waren bereid om mee te werken aan deze studie. Hieruit kunnen we met wat meer zekerheid dan voordien besluiten dat de meeste apothekers open staan voor deze materie. Slechts 14.67% van de deelnemers geeft schriftelijke informatie mee over luizen aan de patiënt. Aangezien de belangrijkheid van schriftelijke informatie, zou dit percentage in de toekomst moeten toenemen. Ook bij de gezamenlijke resultaten is het percentage die zich onder andere informeert bij vertegenwoordigers onrustwekkend hoog (69.33%). Kleinere percentages kiezen voor meer wetenschappelijk gestaafde bronnen zoals opleiding (10.67%), wetenschappelijke literatuur (6.67%) en bijscholing (41.33%). Desondanks de enorme belangrijkheid van de WHAM-vragen, stelt helaas ook hier geen enkele ondervraagde apotheker de H-vraag en slechts 18.67% van de apothekers de Avraag. Door het grotere onderzoeksaantal (75) kan met wat meer zekerheid gezegd worden dat het belang van deze vragen waarschijnlijk nog niet echt duidelijk is bij bepaalde apothekers. 45

5.DISCUSSIE

Net zoals bij de individuele resultaten geeft een meerderheid van de apothekers (81.33%) uit zichzelf advies over de posologie en 74.67% doet dit over het gebruik. Deze resultaten zijn niet negatief, alhoewel elke apotheker dit eigenlijk spontaan zou moeten doen. Een minder positief gegeven is het feit dat 5.33% geen uitleg zou geven over het gebruik van de behandeling, ook niet wanneer er naar gevraagd wordt. Iets meer dan de helft (56%) geeft spontaan supplementair advies bij de behandeling van luizen. Hieruit zouden we kunnen besluiten dat bepaalde apothekers wel advies verlenen, maar slechts in beperkte mate. Als supplementair advies zegt 89.04% van de apothekers dat het beddengoed, hoofddeksels, kleren enzovoort moeten gewassen worden boven 60°C. Alhoewel hierover discussie bestaat in de wetenschappelijk literatuur, gaan blijkbaar veel apothekers ervan uit dat dit noodzakelijk is. Adviezen als regelmatig controleren (16.44% zegt dit), contact vermijden (26.03% zegt dit) en school verwittigen (27.40% zegt dit) zijn nuttig om mee te geven aan de patiënt. In de wetenschappelijke literatuur is men het erover eens dat lotion beter is dan shampoo (KNMP & WINA, 2008), maar slechts 5.48% van de apothekers zegt dit aan de patiënt. Zoals bij de eigen resultaten zegt ook hier een bepaald aantal apothekers (4.11%) dat metalen kammen beter zijn dan plastic kammen alhoewel er onvoldoende evidentie over bestaat. Andere adviezen die aan bod kwamen, maar waarover geen

duidelijke

gegevens

beschikbaar

zijn,

zijn

ontsmettend

badje

voor

de

gebruiksvoorwerpen, meubelen behandelen, materialen in de diepvries stoppen, gebruiksvoorwerpen afsluiten in een plastic zak, haren opsteken enzovoort. Om herbesmetting te vermijden is advies over de andere gezinsleden noodzakelijk, maar slechts 22.97% van de apothekers doet dit spontaan. Het beste advies dat kan worden meegegeven is dat alle gezindsleden moeten gecontroleerd worden en enkel dienen behandeld te worden als ze luizen hebben, 68.92% van de apothekers geeft dit inderdaad mee als advies. 5.2.2.2. Behandelingen Ook bij de gezamenlijke resultaten wordt enkel casus één vergeleken met onze standaard. Een meerderheid (36%) van de apothekers kiest voor een behandeling met dimethicon, maar zoals eerder werd vermeld is dit voor ons geen eerste keus. Opmerkelijk is dat er tien verschillende behandelingen aan bod komen bij de verschillende apothekers. Dit 46

5.DISCUSSIE

bewijst nog maar eens dat er geen eenduidigheid is bij de apothekers over de behandeling van luizen. De behandelingen die wel tot onze voorkeur behoren zijn de nat-kam methode (8% kiest hiervoor) en malathion (6.67%). Over isopropylmyristaat bestaat onvoldoende evidentie, maar 9.33% kiest ervoor. Verschillende opties in samenspraak met de patiënt is één van de beter oplossing (18.67% kiest ervoor), maar dit hangt natuurlijk af van de opties die voorgesteld worden. Zoals bij de eigen resultaten komt ook hier dimethicon als meest gekozen product naar voor. De meest logische oplossing voor de dreadlocks is zoals 20% van de apothekers zegt: afknippen en daarna behandelen. Toch kiest 20% van de apothekers voor een behandeling met dimethicon en 20% kiest voor malathion. De meest veilige keuze bij zwangerschap is de nat-kam methode, waarvoor 22.67% van de apothekers kiest. Toch kiest 41.33% voor dimethicon, 6.67% voor isopropylmyristaat, 1.33% voor bio-allethrine, 1.33% voor quassia amara en 4% voor kokosnoot en anijs. Opnieuw kiest dus een behoorlijk aantal apothekers (13.33%) voor een product dat volgens ons best wordt afgeraden. Alhoewel geen evidentie bestaat dat repellents effectief werkzaam zijn, kiest 38.67% van de apothekers hiervoor. Casus drie is een casus waarin best wordt doorverwezen naar een arts omwille van de wondjes, maar helaas kiest slechts 20% van de apothekers om dit te doen. D-phenothrine komt niet aan bod en ook in onze standaard behoort dit product tot de groep waarvoor onvoldoende evidentie beschikbaar is. In casus één (meisje van vier), twee (zwangerschap) en drie (wondjes) is dimethicon de meest gekozen behandeling. Samen met het feit dat veel apothekers kiezen voor vertegenwoordigers als informatiebron, zou dit gegeven ons kunnen leiden tot een nieuw onderzoeksthema: “de invloed van vertegenwoordigers op apothekers bij de keuze voor de behandeling van luizen”.

47

6.LUIZEN: ANDERS BEKEKEN

6. LUIZEN: ANDERS BEKEKEN. Scholen, in samenwerking met het CLB, zijn mede verantwoordelijk om advies te verlenen aan ouders en hun kinderen omtrent de bestrijding van luizen. Een gesprek op 1 april 2010 met mevr. Viviane Azou, verpleegkundige bij het CLB van Izegem, bracht heel wat duidelijkheid over de werking van het CLB bij de behandeling van luizen.

Als een school een melding krijgt dat er luizen gevonden werden bij een leerling, dan gaat de school over tot het meegeven van brieven aan de ouders met info over luizen en de behandeling ervan. De brieven die opgesteld worden door het CLB in Izegem zijn gebaseerd op de site van de Vlaamse luizenstandaard (http://www.zorg-en-gezondheid.be4). Er staat info in over de detectie, algemene info over luizen, de behandeling en supplementair advies. In deze brieven worden geen producten voorgesteld. Er wordt aangeraden naar de apotheek te gaan en daar, met hulp van de apotheker, het voor hen best passende product te kiezen. Brieven waarin een bepaald product wordt voorgesteld voor de behandeling, zijn afkomstig van de school zelf en niet van het CLB.

Elk CLB stelt afzonderlijk een brief op. Het is dus zeer goed mogelijk dat er verschillende versies in omloop zijn in Vlaanderen. Tijdens consensusvergaderingen probeert men tot een overeenkomstige aanpak te komen, maar dit is niet altijd mogelijk, want de meningen verschillen nog op bepaalde vlakken.

Door het CLB worden verschillende acties ondernomen rond de behandeling van luizen. Indien de school het vraagt, wordt er een ouderavond georganiseerd. Op deze ouderavond wordt uitleg gegeven over de luizen en alles wat ermee te maken heeft. Ook de nat-kam methode wordt aangeleerd. Op zo’n ouderavond zou de apotheker een steentje kunnen bijdragen en uitleg geven over de verschillende behandelingen die op de markt zijn. Daarnaast wordt in samenwerking met de school vaak een “kriebelteam” opgestart. Dit betekent dat de kinderen na elke vakantie (met toestemming van de ouders) gecontroleerd worden op luizen. Indien het CLB samen met de ouders aan een individuele behandeling werkt, wordt er vaak contact opgenomen met een apotheker en hem/haar om advies gevraagd. 48

7.CONCLUSIE

7. CONCLUSIE Op basis van wetenschappelijke literatuur werd een standaard opgesteld. Dankzij de exclusiecriteria voor de onderzoeksgroepen, zijn de resultaten van vele studies en dus ook deze standaard enkel toe te passen op een beperkte groep personen. Bepaalde artikels spreken elkaar tegen en voor heel wat producten is er nog meer wetenschappelijk onderzoek nodig. Met deze beperkingen in het achterhoofd, zijn we gekomen tot de standaard die is weergegeven in TABEL 6.1. TABEL 7.1: EVIDENCE-BASED STANDAARD VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN

1°groep 2° groep

permethrine, malathion, nat-kam methode dimethicon

3° groep 4° groep

bio-allethrine en d-phenothrine quassia amara, tea tree, kokos-en anijsolie en isopropylmyristaat combinatiepreparaten

5° groep

Meest evidentie Goed, maar meer studies nodig, veelbelovend voor de toekomst. Klasse-effect? Meer studies nodig Onvoldoende evidentie Onvoldoende evidentie + af te raden

7.1. AFZONDERLIJKE RESULTATEN OP BASIS VAN 25 APOTHEKEN De meeste apothekers waren bereid om mee te werken aan deze studie, wat zou kunnen wijzen op een grote belangstelling voor het onderwerp. Helaas geven weinig apothekers schriftelijke informatie af, alhoewel dit een meerwaarde biedt aan de behandeling. Weinig apothekers zijn op de hoogte van de site van de Vlaamse luizenstandaard en de meerderheid informeert zich bij vertegenwoordigers voor de behandeling van luizen. Dit bewijst dat het verlenen van correcte informatie, aan apothekers, over dit onderwerp zeker welkom is. Er wordt vastgesteld dat het stellen van WHAM-vragen bij vele apothekers nog niet vanzelfsprekend is. Heel wat apothekers geven uit zichzelf uitleg over de posologie, maar slechts een vijfde doet dit voor de andere gezinsleden, alhoewel dit belangrijk is voor het slagen van de behandeling. Er zijn nog steeds apothekers die geen advies verlenen over gebruik, supplementaire zaken en andere gezinsleden, ook niet wanneer er naar gevraagd wordt.

49

7.CONCLUSIE

7.2. GEZAMENLIJKE RESULTATEN OP BASIS VAN 75 APOTHEKEN Ook bij de gezamenlijke resultaten zien we dat de meeste apothekers bereid zijn om mee te werken aan deze studie. Helaas zien we ook hier dat weinigen schriftelijke informatie meegeven en dat meer dan de helft zich onder andere informeert bij vertegenwoordigers voor de behandeling van luizen. De gezamenlijke resultaten bevestigen dat weinig apothekers vertrouwd zijn met het stellen van WHAM-vragen. De meest apothekers geven uit zichzelf uitleg over de posologie, maar ook hier doen heel wat minder apothekers dit voor het advies voor de andere gezinsleden. Helaas zijn er ook bij deze resultaten een aantal apothekers die geen advies verlenen over gebruik, supplementaire zaken en andere gezinsleden. De belangrijkste individuele en gezamenlijke resultaten worden als samenvatting met elkaar vergeleken in onderstaande tabel. TABEL 7.2: SAMENVATTING VAN DE BELANGRIJKSTE RESULTATEN

Aandachtspunt

Resultaten volgens evidentie permethrine, malathion of nat-kam methode

Individuele resultaten (25)

Gezamenlijke resultaten (75)

dimethicon (36%), nat-kam methode (20%)

Behandeling casus één: dreadlocks

onvoldoende evidentie

Behandeling casus twee: zwangerschap Meegeven repellents Behandeling casus drie Advies andere gezinsleden

nat-kam methode

haren afknippen en behandelen (36%), malathion (20%) nat-kam methode (40%), dimethicone (32%) ja (24%), neen (76%)

dimethicon (36%), verschillende opties in samenspraak met de patiënt (18.67%) dimethicon (20%), afknippen (20%), malathion (20%)

Behandeling casus één: vierjarig meisje

neen doorverwijzen iedereen controleren+ behandelen indien nodig

dimethicon (48%), doorverwijzen (28%) controleren + behandelen indien positief (56%)

dimethicon (41.33%), nat-kam methode (22.67%) ja (38.67%), neen (61.33%) dimethicon (46.67%), doorverwijzen (20%) controleren+ behandelen indien ze positief zijn (68.92%)

Alhoewel de meeste conclusies tussen de eigen resultaten en de gezamenlijke resultaten gelijklopend zijn, is het toch aan te raden om een grootschaligere studie uit te voeren, vooraleer deze conclusies te veralgemenen. Er kan gezegd worden dat hoewel de interesse in dit onderwerp groot is, het niveau van de farmaceutische zorg nog verhoogd kan worden d.m.v. het geven van goede informatie over de evidentie van effectiviteit voor de verschillende behandelingen bij luizeninfestatie. 50

8.LITERATUURLIJST

8. LITERATUURLIJST BCFI (2009). Gecommentarieerd geneesmiddelenrepertorium. J.M. Maloteaux, Brussel. bdel-Ghaffar, F.; Semmler, M.; Al-Rasheid, K. A. S.; Klimpel, S.; Mehlhorn, H. (2010). Comparative in vitro tests on the efficacy and safety of 13 anti-head-lice products. Parasitology Research, 106, 423-429. Burgess, I. F. (2009). Current treatments for pediculosis capitis. Current Opinion in Infectious Diseases, 22, 131-136. Burgess, I. F.; Brunton, E. R.; Burgess, N. A. (2010). Clinical trial showing superiority of a coconut and anise spray over permethrin 0.43% lotion for head louse infestation, ISRCTN96469780. European Journal of Pediatrics, 169, 55-62. Burkhart, C. G. (2004). Relationship of treatment-resistant head lice to the safety and efficacy of pediculicides. Mayo Clinic Proceedings, 79, 661-666. Canyon, D. V.; Speare, R. (2007). A comparison of botanical and synthetic substances commonly used to prevent head lice (Pediculus humanus var. capitis) infestation. International Journal of Dermatology, 46, 422-426. Connolly, M.; Stafford, K. A.; Coles, G. C.; Kennedy, C. T. C.; Downs, A. M. R. (2009). Control of head lice with a coconut-derived emulsion shampoo. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology, 23, 67-69. De Maeseneer, J.; Blokland, I.; Willems, S.; Vander Stichele, R.; Meersschaut, F. (2000). Wet combing versus traditional scalp inspection to detect head lice in schoolchildren: observational study. British Medical Journal, 321, 1187-1188. Hensel, P. (2000). The challenge of choosing a pediculicide. Public Health Nursing, 17, 300304. Heukelbach, J.; Canyon, D. V.; Oliveira, F. A.; Muller, R.; Speare, R. (2008a). In vitro efficacy of over-the-counter botanical pediculicides against the head louse Pediculus humanus var capitis based on a stringent standard for mortality assessment. Medical and Veterinary Entomology, 22, 264-272. Heukelbach, J.; Pilger, D.; Oliveira, F. A.; Khakban, A.; Ariza, L.; Feldmeier, H. (2008b). A highly efficacious pediculicide based on dimeticone: Randomized observer blinded comparative trial. Bmc Infectious Diseases, 8. Hill, N.; Moor, G.; Cameron, M. M.; Butlin, A.; Preston, S.; Williamson, M. S.; Bass, C. (2005). Single blind, randomised, comparative study of the Bug Buster kit and over the counter pediculicide treatments against head lice in the United Kingdom. British Medical Journal, 331, 384-386A. 51

8.LITERATUURLIJST

Jahnke, C.; Bauer, E.; Hengge, U. R.; Feldmeier, H. (2009). Accuracy of Diagnosis of Pediculosis Capitis Visual Inspection vs Wet Combing. Archives of Dermatology, 145, 309313. Jones, K. N.; English, J. C. (2003). Review of common therapeutic options in the United States for the treatment of pediculosis capitis. Clinical Infectious Diseases, 36, 1355-1361. KNMP; WINA (2008). standaarden voor zelfzorg. In: Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie & Wetenschappelijk Instituut Nederlandse Apothekers (Eds.), pp. 121-134. Kurt, O.; Balcioglu, I. C.; Burgess, I. F.; Limoncu, M. E.; Girginkardesler, N.; Tabak, T.; Muslu, H.; Ermis, O.; Sahin, M. T.; Bilac, C.; Kavur, H.; Ozbel, Y. (2009). Treatment of head lice with dimeticone 4% lotion: comparison of two formulations in a randomised controlled trial in rural Turkey. Bmc Public Health, 9. Lapeere, H.; Vander Stichele, R. H. (2004). De aanpak van hoofdluizen. In: Monografie aangemaakt in het kader van het wetenschappelijk comité ter ondersteuning van de Vlaamse luizenstandaard. Lapeere, H.; Vander Stichele, R. H.; Naeyaert, J. M. (2003). Evidence in the treatment of head lice: Drowning in a swamp of reviews. Clinical Infectious Diseases, 37, 1580-1582. Lescrinier, T. (2009). taboeklachten in de apotheek. In. Meinking, T. L.; Serrano, L.; Hard, B.; Entzel, P.; Lemard, G.; Rivera, E.; Villar, M. E. (2002). Comparative in vitro pediculicidal efficacy of treatments in a resistant head lice population in the United States. Archives of Dermatology, 138, 220-224. Mills, C.; Cleary, B. J.; Gilmer, J. F.; Walsh, J. J. (2004). Inhibition of acetylcholinesterase by Tea Tree oil. Journal of Pharmacy and Pharmacology, 56, 375-379. Mumcuoglu, K. Y.; Friger, M.; Ioffe-Uspensky, I.; Ben-Ishai, F.; Miller, J. (2001). Louse comb versus direct visual examination for the diagnosis of head louse infestations. Pediatric Dermatology, 18, 9-12. Nayak, M. K. (2010). Potential of piperonyl butoxide-synergised pyrethrins against psocids (Psocoptera: Liposcelididae) for stored-grain protection. Pest Management Science, 66, 295300. Plastow, L.; Luthra, M.; Powell, R.; Wright, J.; Russell, D.; Marshall, M. N. (2001). Head lice infestation: bug busting vs. traditional treatment. Journal of Clinical Nursing, 10, 775-783. publieke bijsluiter Prioderm®, Meda pharma N.V., 2007 publieke bijsluiter Shampoux® film, Qualiphar N.V. 52

8.LITERATUURLIJST

Roberts, R. J.; Casey, D.; Morgan, D. A.; Petrovic, M. (2000). Comparison of wet combing with malathion for treatment of head lice in the UK: a pragmatic randomised controlled trial. Lancet, 356, 540-544. Shafer, T. J.; Rijal, S. O.; Gross, G. W. (2008). Complete inhibition of spontaneous activity in neuronal networks in vitro by deltamethrin and permethrin. Neurotoxicology, 29, 203-212. Vander Stichele, R. H.; Dezeure, E. M.; Bogaert, M. G. (1995). Systematic Review of Clinical Efficacy of Topical Treatments for Head Lice. British Medical Journal, 311, 604-608. http://www.test-aankoop.be/geneesmiddelen-en-materialen/apotheker-moet-adviesrolernstiger-nemen-s535143.htm (28-04-2010) http://www.fagg-afmps.be/nl/binaries/AR-KB-2009-01-21-gids-BPO_tcm290-37383.pdf (2604-2010) http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=370 (22-03-2010) http://www.medicinfo.nl/d_1889 (24-03-2010) http://www.ectoparasieten.nl (26-03-2010) 1

http://www.zorg-en-gezondheid.be/default.aspx?id=908 (29-04-2010).

http://www.farmacompendium.be/publiek/GetProductsForLocation.do?lokatie=9.9.9.1) (2402-2010) 1

http://www.kovag.be/uploads/documentenbank/4e3f042d8dacb4e33f78a059177bd550.pd f (25-03-2010) 2

http://www.kovag.be/uploads/documentenbank/4e3f042d8dacb4e33f78a059177bd550.pd f (26-03-2010) http://www.cks.nhs.uk/head_lice#-403989 (30-04-2010) 2

http://www.zorg-en-gezondheid.be/subMenuTabulation.aspx?id=928 (15-03-2010)

http://www.thursdayplantation.com/cmsv1/index.php?option=com_content&task=view&id =110&Itemid=99 (28-03-2010) http://www.paranix.eu/treatinglice/_BE-nl/paranixspray.html (05-05-2010) http://www.luizen.info/nl/aanval-tegen-luizenskelet.php (09-05-2010) 2

http://www.test-aankoop.be/geneesmiddelen-en-materialen/betrouwbaregezondheidsinformatie-zorgsector-in-vele-bedjes-ziek-s644283.htm (19-05-2010) 53

8.LITERATUURLIJST

http://www.rivm.nl/cib/infectieziekten-AZ/infectieziekten/Pediculus_humanus_capitis/index.jsp#index_7 (09-05-2010) 3

http://www.zorg-en-gezondheid.be/default.aspx?id=920 (09-05-2010)

http://www.luizenzakken.nl/images/luizentas1.JPG (12-05-2010) 4

http://www.zorg-en-gezondheid.be/luizen.aspx (23-05-2010)

54

BIJLAGEN BIJLAGE 1: LEVENSCYCLUS VAN DE LUIS

Dag 1

Eitje (=neet met larve) wordt gelegd De larve heeft minstens 7 dagen nodig om zich te ontwikkelen tot nymf.

Dag 7 –10

Dag 9 –14

Dag 11 –18

Dag 13 –22

Nymfe stadium 1

Nymfe stadium 2

Nymfe stadium 3

Volwassen luis

Dag 14-23

De nymfe breekt uit de neet

Door de groei wordt het exoskelet te klein zodat het afgeworpen wordt. Dit gebeurt drie keer met 2 tot 4 dagen tussen voor de volwassen vorm bereikt wordt.

Na de derde rui is de luis volwassen.

Een volwassen luis heeft 24 uur nodig om te paren en eitjes te leggen.

Nieuwe eitjes

BIJLAGE 2: VERSLAG VAN GESPREK MET VERSCHILLENDE ARTSEN (ADVIES OVER CASUSSEN) Dr. Hilde Lapeere Casus 1 Een bezorgde moeder komt binnen in de apotheek met haar 4-jarige dochter. Bij het meisje werden sinds kort luizen en neten gevonden in het haar. Net als het meisje heeft ook de broer van 16 jaar last van luizen. De jongeman heeft dreadlocks en hij is niet van plan zijn haren af te scheren. De moeder vraagt om uw advies.

“Voor het 4-jarige meisje kunnen pediculiciden (shampoo of lotion, op basis van malathion of permethrine) gebruikt worden, ook de nat-kam methode is een optie. In de praktijk leg ik de verschillende methodes uit en laat de ouders kiezen. Voor de behandeling van luizen bij personen met dreadlocks heb ik geen pasklaar antwoord. Het lijkt me wel nodig om de dreadlocks af te knippen. Ik zou persoonlijk opteren voor een lotion met malathion omdat die het beste zal kunnen doordringen.”

Casus 2 Een zwangere vrouw komt de apotheek binnen en vertelt u dat ze lerares is in het 2° leerjaar. Ze heeft voordien reeds te maken gehad met luizen en al verschillende producten geprobeerd. In de klas werden deze week opnieuw luizen gesignaleerd en na detectie met een luizenkammetje, heeft ze er ook bij zichzelf gevonden. Door haar zwangerschap durft ze niet onmiddellijk om het even welk product te gebruiken en vraagt ze om uw advies. Ze vraagt ook of er eventueel een preventieve behandeling bestaat die haar kan beschermen tegen luizen.

“In dit geval zou ik zeker de nat-kam methode adviseren omdat er geen gebruik gemaakt wordt van insecticiden. Wat preventie betreft is er geen evidentie dat sommige producten zouden werken als repellent. Het enige wat als preventie aangeraden wordt is wekelijks het haar controleren zodat een nieuwe infestatie snel ontdekt wordt en dus onmiddellijk behandeld wordt.”

Casus 3 Een vader en zijn zoontje van 6 jaar komen de apotheek binnen. Het jongetje heeft al een hele tijd last van jeuk. Door het krabben, heeft hij wondjes die pijnlijk beginnen te worden. Na een korte controle van zijn haren, ziet de apotheker dat hij luizen heeft en dat de wondjes ontstoken zijn. Wat is uw advies hieromtrent. Tenslotte vraagt de vader aan de apotheker hoe hij zijn andere kinderen het best kan controleren op luizen.

“Het jongetje kan behandeld worden met een shampoo of conditioner op basis van permethrine. Alcohol bevattende lotions zijn tegenaangewezen bij open wondjes. De wondjes zou ik ook desinfecteren met een kleurloos middel zonder alcohol vb chloorhexidine,… Als het ernstig ontstoken, is dient een dermatoloog geraadpleegd te worden. De meest efficiënte methode om alle kinderen te controleren is de nat-kam methode.” Gesprek met dokter Kamoen, kinderarts De casussen werden goedgekeurd. Alleen zou mevrouw Kamoen in de tweede casus over de zwangere vrouw duidelijker zeggen dat ze zelf reeds luizen had in plaats van ‘ze heeft voordien reeds te maken gehad met luizen’. Bespreking van de casussen: 1) Het meisje van 4 jaar : permethrine werkt prikkelend. Dit product zou ze eerder niet gebruiken bij kinderen. Bij kinderen stelt ze een product voor op basis van silicones (Silikom®) of de nat-kam methode. Haar voorkeur gaat toch uit naar de nat-kam methode. De nat-kam methode moet worden uitgevoerd 2 à 3 X per week en dat gedurende 14 dagen. De dreadlocks zouden eventueel te behandelen zijn met een hoge dosis permethrine. Maar toch denkt ze dat afscheren de enige oplossing is.

2) Bij de zwangere vrouw is de enige behandeling de nat-kam methode. Preventie is bij luizen niet mogelijk. Er bestaat 1 product die de luizen zou afstoten, maar daar heeft de dokter geen vertrouwen in.

3) De wondjes van de jongen met de complicaties zouden eerst moeten genezen aleer er behandeld wordt met een topicaal product. Terwijl de wondjes nog aanwezig zijn kan eventueel ook al behandeld worden met de nat-kam methode, maar hier is voorzichtigheid bij het kammen dan zeker en vast aangewezen. Dokter zou een apotheker in dit geval aanraden om door te verwijzen naar een arts. In alle andere gevallen kan een apotheker gerust zelf advies verlenen en een OTC-product meegeven. Tenslotte: permethrine mag niet gebruikt worden bij kinderen jonger dan zes maanden. Bij kinderen tussen 2 en 6 maanden mag het product gebruikt worden, maar enkel onder medisch toezicht. In het algemeen zou de arts de nat-kam methode aanraden voor de behandeling van luizen bij kinderen. Indien we een foldertje maken als advies aan apothekers, zou de arts graag een exemplaar ontvangen. Gesprek met huisarts Eveline Sabbe. De casussen werden goedgekeurd, de huisarts had er geen opmerkingen over. Bespreking van de casussen : 1) Meisje van 4 jaar met luizen: nat-kam methode in combinatie met permethrine behandeling (Nix® shampoo). De jongen met de dreadlocks : de luizen kunnen niet behandeld worden als de dreadlocks intact gelaten worden. De dreadlocks moeten ofwel uitgekamd worden of de haren moeten afgeknipt worden. Daarna kan een behandeling met de nat-kam methode alleen of in combinatie met permethrine gevolgd worden.

2) De zwangere vrouw : Tijdens de zwangerschap zou de huisarts enkel de nat-kam methode aanbevelen. Gebruik van insecticiden, zou een onnodig risico zijn. Ze had

wel reeds gehoord van een iets nieuwere behandeling (dimeticon). Er waren mensen bij haar op bezoek geweest om hierover reclame te maken. Dit product zou veilig zijn voor zwangere vrouwen, maar veel meer wist ze er niet over. Op de vraag of er een preventieve behandeling bestaat, antwoordde de huisarts resoluut neen. Er was geen enkele twijfel over het feit dat er niets preventief kon gebruikt worden tegen luizen.

3) In de derde situatie moet zeker en vast doorverwezen worden naar een huisarts. De huisarts zal eventueel antibiotica moeten voorschrijven om de wondjes op de hoofdhuid te genezen, omdat deze waarschijnlijk te wijten zullen zijn aan een infectie. Eenmaal de wondjes genezen zijn, kan er een behandeling voor de luizen opgestart worden. Deze behandeling zal dan gelijk zijn als bij het meisje van 4 jaar nl. de nat-kam methode in combinatie met gebruik van permethrine. De controle van de andere kinderen uit het gezin moet gebeuren met een correct uitgevoerde nat-kam test. Hierbij kan de apotheker een belangrijke rol spelen in het aanleren van deze test. De arts zou zeker en vast enkel de kinderen behandelen waarbij er effectief luizen worden gevonden met deze nat-kam test. Als er geen luizen aanwezig zijn in het haar, dan is een ‘preventieve’ behandeling zinloos.

De arts benadrukte dat patiënten die te kampen hebben met luizen, meestal niet naar de huisarts komen. De meeste mensen gaan onmiddellijk naar de apotheek en vragen daar om advies. De huisarts was daarom niet enorm vertrouwd met de materie. Volgens haar zijn er voor huisartsen geen campagnes in verband met de behandeling van luizen of worden ze ook niet echt op de hoogte gehouden over de evoluties rond deze zaken. Op de webpagina van folia therapeutica (BCFI) kan ze zichzelf wel inlichten over de studies die gedaan worden over deze behandeling. Gesprek met prof. Dr. R. Vander Stichele De laatste casus (vader met zoon met complicaties) zou op het einde veranderd moeten worden. In plaats van zelf in de casus de richting aan te geven in verband met het

controleren van de andere kinderen in het gezin, zou hij enkel zeggen dat de man nog 3 kinderen heeft met de vraag wat hij ermee moet doen. Antwoord op de casussen: 1) In samenspraak met de ouders wordt gekozen voor ofwel de nat-kam methode ofwel een topisch product. Als topisch product wordt Nix® (permethrine) voorgesteld, of als alternatief malathion. Er wordt een behandeling voorgesteld bijvoorbeeld met natkam, permethrine, of malathion en na 7 dagen moet er gecontroleerd worden met de nat-kam test. Indien er na 7 dagen nog levende, lopende luizen worden gedetecteerd, moet een tweede applicatie worden uitgevoerd. Als er na een tweede behandeling nog steeds luizen worden gevonden met de nat-kam methode, dan is er ofwel resistentie, ofwel reïnfestatie. Dan wordt er overgeschakeld naar een ander product. Het is zeer belangrijk dat er een correcte diagnose gesteld wordt met behulp van de nat-kam methode. Enkel als er effectief levende luizen worden gevonden, mag er worden behandeld met een topisch product of met de nat-kam methode. De persoonlijke voorkeur van de professor gaat uit naar permethrine. Omwille van het feit dat het een iets zachter product is en er een kortere applicatieduur is dan bij malathion. Bij de dreadlocks zou de professor adviseren om de dreadlocks volledig uit te wassen (conditioner) en uit te kammen. In dit geval zou hij kiezen voor malathion of permethrine. De voorkeur gaat naar malathion met een applicatie ’s avonds en uitspoelen ’s morgens. Controle gebeurt na 14 dagen. Eenmaal de persoon verlost is van de luizen, kan hij opnieuw dreadlocks laten plaatsen in zijn haar.

2) Bij zwangere vrouwen moeten toxische producten vermeden worden. Dimeticon zou een goed product moeten zijn, maar volgens de professor is dit product waardeloos. De werkzaamheid is onvoldoende en de evidentie is te laag. Bovendien heeft het product in de studies slechts een werkzaamheid van 70 %, wat lager is dan deze van malathion of permethrine (90%-100%). De voorkeur gaat naar de nat-kam methode en indien dit onvoldoende werkt, kan er worden overgeschakeld naar permethrine. Preventie is onmogelijk.

3) In het geval van de wondjes wordt best geen topisch product gebruikt. Dimeticon zou veilig zijn, maar hier rijst opnieuw de vraag of het product wel werkzaam is. De natkam methode zou hier de beste oplossing zijn. Het kammen van de haren bij wondjes is volgens de professor perfect mogelijk. Na het kammen moet de kam absoluut gesteriliseerd worden. Het wassen van de haren met shampoo en eventueel conditioner werkt volgens professor Vander Stichele reinigend, zodat de infectie die ontstond door de luizen vanzelf verdwijnt.

Het is uiterst belangrijk dat de controle op luizen correct wordt uitgevoerd. Dit moet gebeuren met behulp van de nat-kam methode. Enkel aanwezigheid van levende luizen zijn effectief een bewijs van een infestatie met luizen. Aanwezigheid van enkel neten, is volgens de professor geen bewijs van actieve infestatie. Kinderen uit de omgeving moeten zeker en vast ook gecontroleerd worden en er is enkel een behandeling van de luizen aangewezen indien er een actieve infestatie is bij het kind. Een uitsluitingmethode (vaststellen dat het kind geen luizen heeft) is soms moeilijk, maar kan enkel gebeuren met behulp van een correct uitgevoerde nat-kam methode. De apotheker kan in het aanleren van de nat-kam methode een zeer belangrijke rol spelen.

De behandeling van luizen vraagt om een epidemiologische aanpak. Samenwerking tussen apothekers, schoolartsen, Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW), buurtverpleging enzovoort is zeker een vereiste. Enkele vaste maatregelen bij de behandeling zijn:

1) Enkel behandeling bij actieve infestatie. 2) Resistentie moet worden opgevolgd. 3) Als behandeling is er permethrine, malathion en de nat-kam methode.

Luizen uitroeien is een illusie, maar het verlagen van de infestatiegraad kan wel een doel zijn. Het feit dat er resistentie bestaat, mag niet onmiddellijk radicaal worden afgewezen. Maar of die ook in België bestaat en echt al overal vertegenwoordigd is, daar is nog veel

onzekerheid over. Men mag er niet zomaar van uit gaan dat elk kind met luizen te maken heeft met resistentie. Studies in verband met resistentie zijn volop bezig. In Nederland werd onlangs een algemene luizendag gehouden. Alle scholen werden verzocht een screening naar luizen uit te voeren. Kinderen werden gecontroleerd met behulp van de nat-kam methode. Aan de scholen werd gevraagd de gevonden luizen in een potje op te sturen naar een bepaald labo. Bij deze luizen werd, via genetisch onderzoek, onderzoek gedaan naar resistentie.

Er bestaan nieuwe plannen om luizen te behandelen met ivermectine, een oraal product. De professor is hier helemaal niet mee akkoord. Luizen hoeven helemaal niet behandeld te worden met een oraal product. Met het oog op toxische effecten enzovoort, is dit helemaal geen goed plan.

De professor is niet onmiddellijk te spreken over de artikels verschenen van Mr. Burgess. De auteur heeft een patent op dimeticon en heeft dit helemaal niet vermeld in zijn artikels over dimeticon. Het vermelden van het bezit van een patent is verplicht.

Op 4 juli start een wereldcongres in Turkije over luizen. Een week lang worden er onderwerpen besproken zoals behandeling, biologie, genetica, advisering en nog veel meer. Professor Vander Stichele zal daar aanwezig zijn.

De Koninklijke Oost-Vlaamse apothekersgild (Kovag) is volop bezig met campagnes in verband met de behandeling van luizen. Er bestaat een Vlaams zorgplan voor luizen (http://www.zorg-en-gezondheid.be/luizen.aspx) en een vereniging van Waalse huisartsen (Société Scientifique de Médecine Générale (SSMG)) is bezig met het opstellen van een standaard. Dit bewijst dat het onderwerp ‘luizen’ helemaal niet in de doofpot zit en dat er volop gewerkt wordt aan een goede zorgverlening, advies en behandeling van de luizen.

Gesprek met prof. Weert (specialist in haarziekten) De casussen waren in orde. De professor had geen opmerkingen of zaken die moesten veranderd worden. Bespreking van de casussen: 1) Het meisje van 4 : permethrine 1% of nat- kam methode. Vaak wordt de combinatie voorgesteld. Dreadlocks : enkel permethrine. Alle gezinsleden en de kinderen van de school moeten ook gecontroleerd worden. Ook kinderen die geen luizen hebben worden best behandeld (tegenstrijdigheid met prof. Vander Stichele). 2) Zwangere vrouw : enkel de nat-kam methode is hier van toepassing. Een preventieve behandeling bestaat niet. 3) Er moet worden doorverwezen naar een arts (huisarts). De arts moet controleren op impetigo. Als behandeling kan de nat-kam methode, permethrine (Nix®) of de combinatie van beide voorgesteld worden. Als standaard stelt de professor als 1ste keuze nat-kam methode, permethrine 1% of de combinatie van beide voor. Als 2de keuze wordt malathion gebruikt. In zeer ernstige gevallen kan een dermatoloog beslissen om ivermectine te gebruiken (gebruikt bij scabies), maar dit gebeurt meestal enkel in gesloten instellingen. Overleg met gynaecoloog: Dr. A. Spriet De tweede patiëntcasus in verband met de zwangere vrouw is in orde. Het is een reële situatie die ons in staat zal stellen een goede kijk te verwerven in de zorgverlening bij zwangere vrouwen met luizen. De arts zou er ook nog aan toevoegen hoe lang de vrouw al zwanger is en bij voorkeur ongeveer twee maanden ver nemen, zodat daar geen verwarring over bestaat. De arts heeft reeds twee patiënten gehad die luizen hadden. Één persoon had luizen tijdens de bevalling en een andere mevrouw tijdens haar zwangerschap. De eerste mevrouw werd

na de bevalling behandeld met malathion en gelijktijdig werden haar beddengoed en kleren elke dag gewassen op meer dan 60°C, de tweede mevrouw werd een behandeling met dimeticon voorgesteld. De behandeling die de arts zou voorstellen: als eerste keus stelt de arts de nat-kam methode voor. Vooral in de eerste drie maanden van de zwangerschap is het zeker aan te raden om geen pesticiden te gebruiken. Hij zegt dat hoe minder risico je hoeft te nemen, hoe beter, dus zou hij zeker de nat-kam methode als eerste keus nemen. Als tweede keus zou hij opteren voor een behandeling met dimeticon. Dit middel is geen pesticide, maar is een silicone die een laagje legt rond de luis waardoor ze in ademnood komt. Hij denkt dat dimeticon een veiliger product is dan malathion en permethrine, maar zegt ook dat hij geen weet heeft van studies die deze veiligheid voor zwangere vrouwen bevestigen. Tenslotte zegt hij dat de absorptie bij de meeste van deze producten zeer gering is, dus dat het risico op bijwerkingen of schadelijke effecten behoorlijk laag ligt. De arts zei dat hij niet echt precies wist wat de applicatieduur was van de verschillende producten, maar hij zou zeker kiezen voor een product met een korte applicatieduur, waardoor de kans op absorptie nog geringer is. Omwille van het feit dat je best geen enkel risico neemt bij deze patiëntengroep, kiest hij toch voor de nat-kam methode of bug busting. Wat de preventie betreft, zou hij zeggen dat er niet aan preventie kan gedaan worden en zeker niet bij deze patiëntengroep. Waarom zou iemand onnodig risico nemen?

BIJLAGE 3: ONDERZOEKSVRAGEN 



Welk percentage van de ondervraagde apothekers is bereid om mee te werken aan een studie in verband met farmaceutische zorg? Welke WHAM vragen worden er gesteld? WHAM-vragen die van toepassing zijn op de casussen: Wie? Niet van toepassing (staat in de casus) Hoelang reeds last van de aandoening? (Zijn het inderdaad luizen en werden er reeds anderen besmet?) Werden er reeds andere acties ondernomen? Wordt er andere medicatie gebruikt? (niet van toepassing) Welke behandeling wordt voorgesteld? Wordt er extra advies verleend in verband met de behandeling? (over het product zelf) -Posologie -Gebruik van de behandeling Wordt er supplementair advies verleend naast de behandeling?



Waar informeren de apothekers zich in verband met de behandeling van luizen?



De vergelijking van casus 1 met de door ons opgestelde standaard



Wordt er schriftelijke informatie meegegeven met de patiënt? Folders of iets dat zelf werd opgeschreven?



Hoeveel procent van de apothekers geeft repellents mee?



Hoeveel procent van de apothekers verwijst door naar een arts in casus 3?



Hoeveel procent van de apothekers behandelt enkel of eerst de wondjes in plaats van door te verwijzen?



Hoeveel procent van de apothekers behandelt de wondjes + de luizen in plaats van door te verwijzen?



Hoeveel procent van de apothekers behandelt enkel de luizen in plaats van door te verwijzen?



Hoeveel procent van de apothekers geeft een product mee aan de zwangere vrouw in casus 2 die volgens ons niet mag gebruikt worden?



 

BIJLAGE 4: VERSCHILLENDE OTC-PRODUCTEN VOOR DE BEHANDELING VAN LUIZEN OP DE MARKT IN BELGIË (http://www.farmacompendium.be/publiek/GetProductsForLocation.do?lokatie=9.9.9.1, bcfi 2009, apothekers). OTC-behandelingen voor luizen Insecticiden

* pyrethroïden

→permethrine

KILL&N® mousse KILL&N® mousse PLUS NIX® ROBIN PLUS® SHAMPOO SHAMPOUX® SHAMPOO SHAMPOUX® VAPO

→bioallethrine/

PARA® SHAMPOO

depallethrine

PARA® SPRAY SHAMPOUX® WASH

→d-phenothrine

ITEM® : ANTI PARASIET SPRAY KAPIL'AIR® KAPILAIR® ANTI-LUIZEN SHAMPOO

*organofosfaat

→malathion

PRIODERM® LOTION (100 ml) RADIKAL® ANTIPARASIETEN LOTION (100 ml)

alternatieve

*nat kam methode

behandelingen *silicones

→dimethicone

DUCRAY ITAX® : netenlosmakende lotion verstuiver PARANIX® LOTION SHAMPOUX®FILM (shampoo +lotion) SILIKOM LOTION TEGEN LUIZEN

*kokosnoot en

PARANIX : SPRAY MET LUIZENKAM

anijsolie *tea tree

THURSDAY PLANTATION : tea tree combi pack

*quassia amara

AYA® schuimshampoo antiluizen

*isopropylmyristaat

Resultz®

combinatie-

kokosolie+ dimethicone

ITEM :K.O. GEL CREME HOOFDLUIS

preparaten

dimethicone+ quassia amara

KILL&N:BALSEM ANTILUIZEN EN -NETEN

dimethicone + minerale oliën

OXYKAL ANTILUIZENFOAM(+luizenkam)

Permethrine + malathion

PARA® PLUS

essentiële oliën

ECRINAL : SPRAY LUIZEN

kokosolie + anijsolie

PARANIX:REPEL +KAM DUO

piperonal ethyl-N-acetyl-N-butyl-βalaninaat

PARAREPEL SPRAY

repellents

PARA REPEL SPRAY SHAMPOUX REPEL

BIJLAGE 5: VERSLAG CONCENSUSVERGADERING Vergadering : 02/03/10 Aanwezig : Charlotte D’haen Julie Martens Julie Seynaeve Promotoren : Sofie Timmers Koen Boussery verslaggever : Julie Seynaeve De drie masterstudenten stelden, elk afzonderlijk, kort hun werk voor. Daarna volgde een evaluatie in samenspraak met de promotoren en het opstellen van de patiëntcasussen. Algemeenheden : 

Wat maakt dimeticon precies zo aangenaam? De geur, de uitwasbaarheid… Er worden studies gedaan naar het “aangenaam” maken van deze producten. De geur is zeer belangrijk! De meeste producten hebben een slechte geur. Tips: -enkele artikels zoeken over het verbeteren van de geur… - eens vragen in een apotheek of je aan de producten mag ruiken.



Wat dimeticon betreft, wordt best eens gekeken op de bijsluiter naar de einddatum. Zijn er nog klinische trials bezig? (cfr clinicaltrials.gov)



Informatie over de combinatie van dimeticon en cyclometicon moet zeker nog eens onderzocht worden!



Rol van de apotheker bij de behandeling van luizen is zeer belangrijk! Zowel voor het afleveren van een goed product, als voor het verlenen van advies. Het advies bij luizenbehandeling houdt in dat er iets wordt gezegd over hoe het product moet gebruikt worden (de applicatie), het bestrijden van luizen op materialen en de personen in de omgeving en de belangrijkheid hiervan.



Het is zeer belangrijk op te nemen in het advies hoe de materialen moeten behandeld worden. Zaken zoals de temperatuur waarbij kleren moeten gewassen worden en hoe kammetjes luizenvrij kunnen gemaakt worden mogen zeker niet ontbreken.



Omwille van het feit dat bijna alle studies zeer strenge exclusiecriteria hebben, vallen er heel wat personen buiten de studiegroep. Vrouwen die zwanger zijn, kinderen jonger dan zes maand en personen met gekleurd haar worden meestal niet opgenomen in de studie. Bij deze groepen kunnen we gerust stellen dat de bug busting methode een 1° keus is.



Het verschil tussen werkzaamheid (in de studie,efficiency), doeltreffendheid (in de werkelijkheid (een populatie), effectiveness) en doelmatigheid (kosten-baten analyse, efficacy) moet zeker gekend zijn.



Het is vereist om eens goed op te zoeken welke kammetjes er allemaal bestaan (foto’s). Het is ook belangrijk om te weten welke er moeten gebruikt worden voor detectie en welke er moeten gebruikt worden om de nat-kam methode uit te voeren.



Kunnen we besluiten dat essentiële oliën beter zijn dan permethrine? Het is waarschijnlijk beter om te besluiten dat er meer studies nodig zijn om conclusies te trekken over de essentiële oliën.



Ivermectine is niet op de markt in België en moet dus niet besproken worden.



Tot nu toe kunnen we nog geen conclusie trekken wat de resistentie betreft. We hebben nog geen studies gevonden over resistentie in België. Julie Seynaeve heeft het erover met professor Vanderstichele.



Besluit van de vergadering. We zijn tot nu toe nog niet echt in staat een standaard op te stellen. Indien we er absoluut niet toe komen, is er een mogelijkheid tot overgaan naar een raadgeving aan apothekers in plaats van een standaard.

Hierna volgen de patiëntcasussen die bekomen werden na overleg. Deze werden gebruikt om voor te leggen aan de specialisten ter goedkeuring. Casus 1 Een bezorgde moeder komt binnen in de apotheek met haar 4-jarige dochter. Bij het meisje werden sinds kort luizen en neten gevonden in het haar. Net als het meisje heeft ook de broer van 16 jaar last van luizen. De jongeman heeft dreadlocks en hij is niet van plan zijn haren af te scheren. De moeder vraagt om uw advies. Casus 2 Een zwangere vrouw komt de apotheek binnen en vertelt u dat ze lerares is in het 2° leerjaar. Ze heeft voordien reeds te maken gehad met luizen en al verschillende producten geprobeerd. In de klas werden deze week opnieuw luizen gesignaleerd en na detectie met een luizenkammetje, heeft ze er ook bij zichzelf gevonden. Door haar zwangerschap durft ze niet onmiddellijk om het even welk product te gebruiken en vraagt ze om uw advies. Ze vraagt ook of er eventueel een preventieve behandeling bestaat die haar kan beschermen tegen luizen. Casus 3: Een vader en zijn zoontje van 6 jaar komen de apotheek binnen. Het jongetje heeft al een hele tijd last van jeuk. Door het krabben, heeft hij wondjes die pijnlijk beginnen te worden.

Na een korte controle van zijn haren, ziet de apotheker dat hij luizen heeft en dat de wondjes ontstoken zijn. Wat is uw advies hieromtrent. Tenslotte vraagt de vader aan de apotheker hoe hij zijn andere kinderen het best kan controleren op luizen.

BIJLAGE 6: TEMPLATE GEGEVENS 1 wilde hij/zij meewerken? 1 welke WHAM-vragen werden gesteld ? gevraagd: hoelang reeds luizen? gevraagd: reeds andere behandeling? welke behandeling wordt voorgesteld? casus 1 3 →meisje 4 jaar 3 →dreadlocks casus 2 3 →behandeling 1 →repellents 4 casus 3 1 →behandeling wondjes 3 →behandeling luizen 1 →doorverwijzen 5 →advies andere kinderen 2 extra uitleg posologie advies gebruik 2 supplementair advies 6 welk supplementair advies? 2 extra advies andere gezinsleden? 7 Waar halen ze hun informatie? 1 Wordt er schriftelijke info meegegeven?

Codering gegevens vraag

nummering betekenis 1 1 ja 2 nee 2

1 ja 2 nee 3 ja, maar gevraagd

3

1 2 3 4 5 6 7 8 9

dimethicone malathion permethrine bug busting isopropylmyristaat bio-allethrine/depallethrine d-phenothrine tea tree quassia amara

10 11 12 13 14

kokosnoot en anijs haren afknippen+ behandeling malathion/permethrine verschillende opties in samenspraak met de patiënt/ouders etherische oliën

4

1 2 3 4

enkel luizen enkel behandeling wondjes eerst luizen, dan wondjes eerst wondjes, dan luizen

5

1 2 3 4

enkel controleren controleren+ behandelen indien positief iedereen behandelen controleren+ behandelen indien positief+ negatief: repellent

6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

wassen boven 60° wassen boven 30° + antiluizen-product afsluiten in plastic zak (enkele dagen) diepvries nagels kortknippen (wondjes) school verwittigen haar opsteken meubelen behandelen geen spullen uitwisselen contact met besmette personen/voorwerpen vermijden ontsmettend badje gebruiksvoorwerpen metalen kam is beter dan plastic kam lotion is beter dan shampoo regelmatig controleren

7

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

vertegenwoordigers bijscholing bijsluiter opleiding BCFI compendium ervaring folders internet wetenschappelijke tijdschriften mailing en briefing samenkomsten apothekers wetenschappelijke literatuur delphi-care

BIJLAGE 7: LIJST MET TE CONTACTEREN SPECIALISTEN 

Dr. Lapeere (schreef artikels over behandeling van luizen) Dermatologie UZ gent Tel. Secretariaat : 09/332.24.30



Dr. Jozef Weert (haarziekten) Dermatologie UZ gent Tel. Secretariaat : 09/332.24.30 Dermatologie : UZ gent : P6 1°verdieping



Dr. R. H. Vander Stichele (schreef artikels over behandeling van luizen) Heymans instituut Ugent Tel.Secretariaat : 09/332.49.88



Kinderarts : Dr. Kristien Kamoen Campus Maria Middelares Kortrijksesteenweg 1026 9000 gent Tel. Secretariaat : 09/260.71.71



Huisarts : Dr. Eveline Sabbe Werkhuizenstraat 17 8870 Izegem 051/69.56.42



Gynaecoloog : Dr. A. Spriet Roeselaarsestraat 47 8870 Izegem Tel. Secretariaat : 051/33 47 76

BIJLAGE 8: INFORMED CONSENT

Informed consent Doel van het onderzoek Het onderzoek waarvoor wij uw medewerking vragen, heeft als doel een evidence-based standaard op te stellen voor de OTC behandeling van luizen. Deze studie kadert in een masterproef aan de faculteit Farmaceutische Wetenschappen te Gent, onder leiding van Sofie Timmers en Koen Boussery, de promotoren. Opzet van het onderzoek In overleg met enkele specialisten, werden er 3 patiënten-casussen opgesteld. Deze casussen worden voorgelegd aan apothekers. Hun advies en eventuele afgeleverde producten worden genoteerd. Hoe verloopt het onderzoek voor de deelnemer? Indien u wenst deel te nemen aan het onderzoek, krijgt u een bezoek van een student die u de verschillende casussen zal voorleggen. Vertrouwelijkheid Alle gegevens die tijdens deze studie worden verzameld, zullen volledig geanonimiseerd worden. De globale resultaten van de studie zullen u meegedeeld worden. Deelname De deelname aan dit onderzoek is volledig vrijwillig. Al dan niet deelnemen heeft geen effect op uw relatie met de Universiteit Gent of de Faculteit Farmaceutische Wetenschappen. Door dit document te ondertekenen geeft u te kennen dat u akkoord gaat met de inzameling van de gegevens voor het onderzoek. U kan zich steeds terugtrekken uit dit onderzoek zonder een reden op te geven.

Vragen? U kan steeds contact opnemen met: Student: Charlotte D’haen 0478/39. 42. 42 Julie Martens 0477/19. 45. 64 Julie Seynaeve 0479/39.49.49

[email protected] [email protected] [email protected]

Promotoren: Sofie Timmers Koen Boussery

[email protected] [email protected]

In te vullen door de deelnemer: Ik verklaar op een voor mij duidelijke wijze, te zijn ingelicht over de aard, methode, doel van het onderzoek. Ik weet dat de gegevens en resultaten van het onderzoek alleen anoniem en vertrouwelijk aan derden bekend gemaakt zullen worden. Mijn vragen zijn naar tevredenheid beantwoord. Ik stem geheel vrijwillig in met deelname aan dit onderzoek. Ik behoud me daarbij het recht voor om op elk moment zonder opgave van redenen mijn deelname aan dit onderzoek te beëindigen.

Naam deelnemer: …………………………………………………………… Datum: …………… Naam apotheek : ………………………………………………………………. Adres Apotheek : ………………………………………………………………. ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… Handtekening deelnemer: …...………………………………….

BIJLAGE 9: OVERZICHT GEGEVENS (75 APOTHEKERS)

aantal wilde hij/zij meewerken?

1

ja

2

%

Julie Seynaeve

Julie Martens

TOTAAL

25

93%

25

93%

25

86%

75

90,36%

nee

2

7%

2

7%

4

14%

8

9,64%

1

ja

0

0%

0

0%

0

0%

0

0,00%

2

nee

25

100%

25

100%

75

100,00%

1

ja

2

welke WHAM-vragen werden gesteld ? Hoelang zijn de luizen reeds aanwezig? (H)

Werden er reeds andere behandelingen geprobeerd? (A)

25

###

2

8%

8

32%

4

16%

14

18,67%

nee

23

92%

17

68%

21

84%

61

81,33%

1

dimethicone

12

48%

9

36%

6

24%

27

36,00%

2

malathion

0%

4

16%

1

4%

5

6,67%

3

permethrine

2

8%

1

4%

3

12%

6

8,00%

4

bug busting

1

4%

5

20%

0%

6

8,00%

5


2

8%

3

12%

2

8%

7

9,33%

6


0%

0%

2

8%

2

2,67%

7

d-phenothrine

0%

0%

0%

0

0,00%

8

tea tree

0%

0%

0%

0

0,00%

9

quassia amara

0%

0%

4%

1

1,33%

4%

0%

4

5,33%

0%

0%

0

0,00%

welke behandeling wordt voorgesteld? casus 1 →meisje 4 jaar

→dreads

10

kokosnoot en anijs

3

12%

11

haren afknippen+ behandeling

12


13


14

etherische oliën

0%

15


0%

16

doorverwijzen

0%

1

0% 0% 5

20%

1

0% 1

4%

8

0% 1

4%

2

0%

0%

0

0,00%

32%

14

18,67%

0%

0

0,00%

8%

3

4,00%

0%

0

0,00%

1

dimethicone

6

24%

4

16%

5

20%

15

20,00%

2

malathion

7

28%

5

20%

3

12%

15

20,00%

3

permethrine

2

8%

2

8%

1

4%

5

6,67%

4

bug busting

0%

0

0,00%

5


8%

5

6,67%

6


0%

0%

0%

0

0,00%

7

d-phenothrine

0%

0%

0%

0

0,00%

8

tea tree

0%

0%

0%

0

0,00%

9

quassia amara

0% 1

4%

0% 2

0%

8%

2

0%

1

4%

1

1,33%

10

kokosnoot en anijs

1

4%

1

4%

1

4%

3

4,00%

11


3

12%

9

36%

3

12%

15

20,00%

12


3

12%

2

8%

1

4%

6

8,00%

13


2

8%

0%

8

32%

10

13,33%

14

etherische oliën

0%

0%

0%

0

0,00%

15


0%

0%

0%

0

0,00%

16

doorverwijzen

0%

0%

0%

0

0,00%

casus 2 →behandeling

→repellents

1

dimethicone

16

2

malathion

0%

3

permethrine

0%

4

bug busting

20%

10

40%

5


0%

3

12%

6


0%

0%

7

d-phenothrine

0%

0%

8

tea tree

0%

0%

9

quassia amara

0%

0%

1

4%

1

5

1

64%

1

32%

7

28%

31

41,33%

0%

0%

0

0,00%

0%

0%

0

0,00%

2

8%

17

22,67%

2

8%

5

6,67%

1

4%

1

1,33%

0%

0

0,00%

0%

0

0,00%

4%

1

1,33%

4%

3

4,00%

10

kokosnoot en anijs

11


0%

0%

0%

0

0,00%

12


0%

0%

0%

0

0,00%

13


12%

1

4%

9

36%

13

17,33%

14

etherische oliën

0%

1

4%

1

4%

2

2,67%

15


0%

1

4%

0

0%

1

1,33%

16

doorverwijzen naar gynaecoloog

0%

0

0%

1

4%

1

1,33%

3

4%

8

1

ja

11

44%

6

24%

12

48%

29

38,67%

2

nee

14

56%

19

76%

13

52%

46

61,33%

1

enkel luizen

5

20%

8

32%

3

12%

16

21,33%

2

enkel behandeling wondjes

0%

0

0,00%

3

eerst luizen, dan wondjes

16

64%

9

36%

15

60%

40

53,33%

4

eerst wondjes, dan luizen

1

4%

1

4%

2

8%

4

5,33%

1

ja

17

68%

10

40%

17

68%

44

58,67%

2

nee

5

20%

8

32%

3

12%

16

21,33%

1

dimethicone

13

52%

12

48%

10

40%

35

46,67%

2

malathion

0%

3

permethrine

0%

4

bug busting

4

16%

5


1

4%

6


7

d-phenothrine

8

tea tree

9

quassia amara

casus 3

→behandeling wondjes

→behandeling luizen

→doorverwijzen

→advies andere kinderen

0%

1

1

0%

0

0,00%

8%

2

8%

4

5,33%

0%

3

12%

7

9,33%

8%

1

4%

4

5,33%

0%

0%

1

4%

1

1,33%

0%

0%

0%

0

0,00%

4%

0%

0%

1

1,33%

0%

0%

0%

0

0,00%

4%

0%

2

2,67%

0%

0%

0

0,00%

4%

0%

1

1,33%

12%

5

6,67%

10

kokosnoot en anijs

11


0%

12


0%

13


14 16

4%

0% 2

2

1

1

8%

0%

etherische oliën

0%

0%

0%

0

0,00%


0%

0%

0%

0

0,00%

1

ja

2

nee

1

enkel controleren

2

controleren+ behandelen indien positief

3

iedereen behandelen

2

0%

3

3

12%

7

28%

5

20%

15

20,00%

22

88%

18

72%

20

80%

60

80,00%

0%

2

8%

0%

2

2,70%

23

92%

14

56%

14

58%

51

68,92%

1

4%

7

28%

9

38%

17

22,97%

4

controleren+ behandelen indien pos+ neg repellent

1

ja

2

nee

3

ja, maar gevraagd

1

ja

2

nee

3

1

4%

2

8%

1

4%

4

5,41%

18

72%

19

76%

24

96%

61

81,33%

0%

0

0,00%

extra uitleg posologie

Gebruik

supplementair advies

welk supplementair advies?

extra advies andere gezinsleden?

Waar halen ze hun informatie?

Geeft schriftlelijke informatie af

0%

0%

7

28%

6

24%

1

4%

14

18,67%

17

68%

16

64%

23

92%

56

74,67%

0%

3

12%

1

4%

4

5,33%

ja, maar gevraagd

8

32%

6

24%

1

4%

15

20,00%

1

ja

9

36%

16

64%

17

68%

42

56,00%

2

nee

0%

2

8%

0%

2

2,67%

3

ja, maar gevraagd

16

64%

7

28%

8

32%

31

41,33%

1

wassen boven 60°

25

###

19

82,61%

21

84%

65

89,04%

2

wassen boven 30° + antiluizenproduct

7

28%

1

4,35%

5

20%

13

17,81%

3

afsluiten in plastic zak (enkele dagen)

13

52%

7

30,43%

8

32%

28

38,36%

4

diepvries

10

40%

6

26,09%

5

20%

21

28,77%

5

nagels kortknippen (wondjes)

2

8%

0,00%

2

8%

4

5,48%

6

school verwittigen

7

28%

8

34,78%

5

20%

20

27,40%

7

haar opsteken

1

4%

0,00%

2

8%

3

4,11%

8

meubelen behandelen

3

12%

2

8,70%

1

4%

6

8,22%

9

geen spullen uitwisselen

5

20%

0,00%

1

4%

6

8,22%

10

contact met besmette personen/voorwerpen vermijden

4

16%

8

34,78%

7

28%

19

26,03%

11

ontsmettend badje gebruiksvoorwerpen

3

12%

1

4,35%

1

4%

5

6,85%

12

metalen kam is beter dan plastic kam

0%

3

13,04%

0%

3

4,11%

13

lotion is beter dan shampoo

4%

1

4,35%

2

8%

4

5,48%

14

regelmatig controleren, na genezing

0%

5

21,74%

7

28%

12

16,44%

12%

5

20%

9

38%

17

22,97%

0%

3

12%

0%

3

4,05%

1

1

ja

3

2

nee

3

ja, maar gevraagd

22

88%

17

68%

15

63%

54

72,97%

1

vertegenwoordigers

22

88%

18

72%

12

48%

52

69,33%

2

bijscholing

8

32%

6

24%

17

68%

31

41,33%

3

bijsluiter

7

28%

0%

5

20%

12

16,00%

4

opleiding

4

16%

3

12%

1

4%

8

10,67%

5

bcfi

3

12%

0%

6

24%

9

12,00%

6

compendium

2

8%

0%

0%

2

2,67%

7

ervaring

5

20%

4

16%

3

12%

12

16,00%

8

folders

6

24%

3

12%

1

4%

10

13,33%

9

internet

5

20%

5

20%

13

52%

23

30,67%

12

48%

3

12%

12

48%

27

36,00%

2

10

wetenschappelijke tijdschriften

11

mailing en briefing

2

8%

8%

11

44%

15

20,00%

12

samenkomsten apothekers

1

4%

0%

3

12%

4

5,33%

13

wetenschappelijke literatuur

3

12%

0%

2

8%

5

6,67%

14

delphi-care

2

8%

0%

2

8%

4

5,33%

1

ja

7

28%

3

12%

1

4%

11

14,67%

2

nee

18

72%

22

88%

24

96%

64

85,33%

Een observationele studie over farmaceutische zorg in de apotheek bij luizen

Recommend Documents