Collegevoorstel. Inleiding. Feitelijke informatie. Zaaknummer: OLOGWB17. Opslag radioactief afval

Zaaknummer: OLOGWB17 Onderwerp

Opslag radioactief afval

Collegevoorstel Inleiding Op 7 maart 2011 en 25 juli 2011 heeft Greenpeace een brief gestuurd aan de gemeente Heusden over opslag van radioactief afval. In de brief van 25 juli, die is gericht aan de raad, wordt gevraagd om het standpunt van de gemeente Heusden over opslag van radioactief afval. De raad heeft deze brief ter afhandeling in handen van het college gesteld.

Feitelijke informatie Het kabinet Rutte wil meer kerncentrales in Nederland. Deze centrales worden vele malen groter dan de huidige centrale en zullen grotere hoeveelheden kernafval produceren. Voor de opslag van dit kernafval overweegt de Nederlandse overheid eindberging (opslag) in zoutkoepels of de ondergrond (in de Boomse kleilaag, die zich over heel Nederland en een deel van België uitstrekt). Een groot deel van Midden- en Oost-Brabant komt in beeld voor ondergrondse opslag. Zo ook de gemeente Heusden. Kernafval is 240.000 jaar radioactief. Radioactief afval is kankerverwekkend en dodelijk. Voorkomen moet daarom worden dat het radioactieve afval, wanneer het ondergronds wordt opgeslagen, aan de oppervlakte komt of dat de opslag gaat lekken. Greenpeace geeft aan dat de risico’s van/bij eindberging zijn: - natuurrampen, zoals aardbevingen en overstromingen; - het ontstaan van oorlogen, economische crises en politieke verschuivingen (kernafval kan interessant zijn voor het maken van wapens); - het bestaan ervan wordt vergeten, wat gevaarlijk kan zijn voor toekomstige generaties die op zoek gaan naar delfstoffen en/of water. Niet alleen de opslag van het radioactieve afval brengt risico’s met zich mee, ook het bouwen en vullen van een dergelijke opslag. Gedurende tientallen jaren zullen kernafvaltransporten plaats vinden naar de opslagfaciliteit, wat veiligheidsrisico’s met zich meebrengt Daarbij stelt de overheid dat de eindberging terugneembaar moet zijn. Dat betekent dat de opslag en de toegang daartoe honderdduizenden jaren opengehouden en bewaakt moeten worden. Naast het risico voor de volksgezondheid kan de opslag van radioactief afval ook gevolgen hebben zoals: - het delven van grondstoffen kan moeilijker worden; - in het geval van lekkage heeft dit gevolgen voor de landbouw in de wijde omgeving; - ook toerisme en recreatie kunnen lijden onder de aanwezigheid van kernafvalopslag. Een aantal belangrijke aspecten van eindberging is op dit moment nog niet duidelijk. Hier wordt nog verder onderzoek naar verricht. Concluderend kan worden gesteld dat er op dit moment onvoldoende bewijs is dat opslag in de diepe ondergrond veilig is. Bij een project in Duitsland bijvoorbeeld is kernafvalopslag al na tientallen jaren gaan lekken.

1

Zaaknummer: OLOGWB17 Onderwerp

Opslag radioactief afval

Het Interprovinciaal Overleg heeft al in februari aangegeven zich nadrukkelijk uit te spreken tegen de opslag van radioactief afval in Nederlandse bodem. Ook een aantal gemeenten heeft al een zelfde standpunt ingenomen.

Afweging Eén van de doelstellingen uit de duurzaamheidsagenda is: “10% van de energie die binnen de gemeentegrenzen wordt gebruikt wordt duurzaam opgewekt en geleverd via grootschalige en/of collectieve opties zoals windenergie, energie uit biomassa, energie uit waterkracht of warmte/koudeopslag” Kernenergie is geen vorm van duurzame energie; er ontstaat immers radioactief afval. Gezien de onverenigbaarheid van kernenergie, en dientengevolge de opslag van radioactief afval met de doelstelling uit de duurzaamheidsagenda en de vooralsnog ingeschatte risico’s van de opslag van radioactief afval, spreekt de gemeente Heusden zich uit tegen de opslag van radioactief afval in de bodem. Kanttekening die daarbij geplaatst wordt is dat de informatie die momenteel voorhanden is over radioactief afval, afkomstig is uit één bron namelijk Greenpeace dan wel het door hen ingeschakelde onderzoeksbureau. Het onderzoek dat momenteel door de rijksoverheid wordt uitgevoerd is nog niet afgerond. Het is vooralsnog onduidelijk of dit laatste onderzoek andere inzichten zal opleveren. De keerzijde is dat kernenergie weer wel duurzamer is in vergelijking met andere conservatieve energiebronnen. Echter het investeren op kernenergie kan de ontwikkeling van echt duurzame energiebronnen vertragen.

Inzet van Middelen Er zijn geen financiële en/of personele consequenties verbonden aan dit voorstel.

Risico's Er zijn geen risico's verbonden aan dit voorstel.

Voorgenomen besluit Wij stellen u voor bijgaand besluit vast te stellen.

2

Zaaknummer: OLOGWB17 Onderwerp

Opslag radioactief afval

BESLUIT Het college van Heusden heeft in de vergadering van 8 november 2011;

besloten: 1. kennis te nemen van de informatie van Greenpeace inzake de opslag van radioactief afval in de ondergrond; 2. Greenpeace middels bijgevoegde concept antwoordbrief te laten weten tegen de opslag van radioactief afval in de bodem te zijn; 3. de antwoordbrief ter kennis te brengen van de raad.

namens het college van Heusden, de secretaris,

mr. J.T.A.J. van der Ven

3

Stichting Greenpeace Nederland J. de Lege Postbus 3946 1001 AS AMSTERDAM

Ons kenmerk:

00267221

Vermeld bij uw correspondentie altijd ons kenmerk!

Uw kenmerk: Uw brief van: Behandeld door: Doorkiesnummer: E-mailadres: Onderwerp:

W. Broeders (073) 51 31 789 [email protected] opslag radioactief afval

Aantal bijlagen: Datum: Verz.

08 november 2011 10 november 2011 Geachte mevrouw De Lege,

Postadres

Op 26 juli 2011 ontvingen wij uw brief waarin u de raad van de gemeente Heusden verzoekt aan te geven hoe hij denkt over de opslag van radioactief afval. De raad heeft deze brief voor afdoening in handen van ons college gesteld. Onderstaand geven wij ons standpunt met betrekking tot dit onderwerp weer.

Gemeente Heusden Postbus 41 5250 AA Vlijmen

Duurzaamheid Op 14 december 2008 is de duurzaamheidsagenda van de gemeente Heusden vastgesteld. Eén van de doelstellingen uit de duurzaamheidsagenda is:

Bezoekadressen Julianastraat 34 Vlijmen Raadhuisplein 16 Drunen Telefoon (073) 51 31 789 Fax (073) 51 31 799 Digitaal loket www.heusden.nl e-mail

“10% van de energie die binnen de gemeentegrenzen wordt gebruikt wordt duurzaam opgewekt en geleverd via grootschalige en/of collectieve opties zoals windenergie, energie uit biomassa, energie uit waterkracht of warmte/koudeopslag” Kernenergie is geen vorm van duurzame energie; er ontstaat immers radioactief afval. Wel kan kernenergie als relatief duurzamer beschouwd worden in vergelijking met andere traditionele energiebronnen. Maar het richten op deze energiebron vertraagt de noodzakelijke ontwikkeling van écht duurzame bronnen. Onderzoeken De door u toegezonden informatie over de risico’s van de opslag van radioactief afval hebben wij bestudeerd. Wij maken daarbij de kanttekening dat dit momenteel de enige

[email protected] Bankrelatie 28.50.03.909

Gemeente Heusden gebruikt uw persoonsgegevens uitsluitend voor het doel waartoe zij zijn verstrekt. Indien u daarover inhoudelijk meer wilt weten kunt u contact opnemen met de behandelend ambtenaar van onze gemeente (Wet Bescherming Persoonsgegevens, artikel 33 en 34)

*000349641*

Ons kenmerk Onderwerp

00267221 opslag radioactief afval

Datum

1 november 2011

Pagina

2 van 2

beschikbare informatie is over de opslag van radioactief afval. De risico’s van de opslag van radioactief afval zijn daarmee naar onze mening nog niet voldoende bekend. Standpunten andere partijen Wij hebben ook kennis genomen van het bijgevoegde standpunt van het Interprovinciaal Overleg (IPO). Daarnaast heeft ook Brabant Water zich uitgesproken tegen de opslag van radioactief afval; zij dringt aan op nader onderzoek en vindt de risico’s voor de volksgezondheid te hoog. Standpunt gemeente Heusden Gezien de, nu nog onbekende, risico’s van de opslag van radioactief afval spreekt de gemeente Heusden zich eveneens uit tegen de opslag van radioactief afval in de bodem.

Met vriendelijke groet, het college van Heusden, de secretaris,

de burgemeester,

mr. J.T.A.J. van der Ven

drs. H.P.T.M. Willems

0(0/0/ Gemeente Heusden Dhr. J.T.A.J. van der Ven

&-Jh?t,r

Postbus 41 5250 AA Vlijmen ~

- 9 MAART 2011

7 maart 2011 Onderwerp: kernafvalopslag

in uw gemeente

Geachte heer Van der Ven, Bijgaand stuur ik u informatie over kernafvalopslag

in uw gemeente. Zou u bijgesloten brief en

bijlagen willen verspreiden onder Burgemeester en wethouders? Bij voorbaat dank. Ik zal binnenkort contact met u opnemen naar aanleiding van deze brief.

Met vriendelijke groet,

Jorien de Lege Campagneleider

Klimaat & Energie

Greenpeace Nederland

c. o :>' 2

~

Stichting Greenpeace Nederland Postbus 3946, 1001 AS Amsterdam I t 020 626 1877 I f 020 622 12 72 service desk 0800 422 33 44 I [email protected] I postbank 44 I bank 39 3760006

I

Gemeente Heusden College van B&W Postbus 41 5250 AA

Vlijmen

7 maart 2011 Onderwerp: kernafvalopslag

in uw gemeente

Geacht College, Het kabinet Rutte wil meer kerncentrales in Nederland. Deze centrales worden vele malen groter dan de huidige kerncentrale Borssele en zullen grotere hoeveelheden kernafval produceren. Voor de opslag van dit kernafval wordt eindberging in zoutkoepels of de Boomse kleilaag overwogen. Minister Verhagen heeft bekend gemaakt dat hij in 2014 komt met een plan voor eindberging. Gezien de samenstelling van de bodem van uw gemeente, zou de diepe ondergrond van Gemeente Heusden hiervoor in aanmerking kunnen komen. Met deze brief wil Greenpeace u wijzen op de risico's van ondergrondse In 2009 is een nieuw overheidsonderzoek

kernafvalopslag.

gestart naar de geschiktheid van Boomse klei voor de

opslag van kernafval. Met de inzet op een tweede kerncentrale is het aanwijzen van mogelijke locaties voor eindberging een logische vervolgstap. Wegens gebrek aan draagvlak onder de bevolking voor ondergrondse

afvalopslag weigert minister Verhagen echter hierover uitspraken

te doen. Om duidelijk te krijgen welke gebieden in Nederland voldoen aan de eerder door overheidscommissie

CORA (Commissie Opberging Radioactief Afval) opgestelde criteria, heeft

Greenpeace aan onderzoeksbureau

T&A Survey gevraagd om een geologisch overzicht van de

Nederlandse bodem samen te stellen. Uit de gegevens komt naar voren dat eindberging van kernafval in uw gemeente volgens criteria van CORA een mogelijkheid is (zie bijlagen). Wat betekent kernafvalopslag

in uw gemeente?

Eindberging in de diepe ondergrond is nog nergens ter wereld gerealiseerd en er is veel onduidelijkheid

over de risico's van het bergen van radioactief materiaal in kleilagen.

Experimenten in het buitenland met permanente opslag van kernafval hebben geleid tot lekkage van radioactieve stoffen en besmetting van het grondwater. De effecten van lekkage op de volksgezondheid

en het milieu kunnen groot zijn, net als de economische gevolgen. De opslag

van kernafval kan daarom directe gevolgen hebben voor uw regio.

c,

o l< ~

Stichting Greenpeace Nederland Postbus 3946, 1001 AS Amsterdam I t 020 626 1877 service desk 0800 422 33 44 I [email protected] 1 postbank 44 I bank 39 3760006

1

f 020 622 12 72

Wat kunt u doen? Het Interprovinciaal

Overleg heeft in februari een brief gestuurd naar minister Verhagen, waarin

alle provincies zich nadrukkelijk uitspreken tegen kernafval in Nederlandse bodem. U kunt zich daarbij aansluiten, door stelling te nemen tegen kernafvalopslag

in uw gemeente.

Greenpeace is van plan om in uw regio op korte termijn een informatieavond

te organiseren.

Mocht u interesse hebben om hierbij aanwezig te zijn, dan hoor ik dat graag. Meer informatie over kernafval en de opslag in de Boomse klei vindt u in bijgesloten samenvatting van het rapport van T&A Surveys, plus de factsheet die Greenpeace heeft opgesteld over eindberging van kernafval in Nederland. Met vriendelijke groet,

Jorien de Lege Campagneleider

Klimaat & Energie

Greenpeace Nederland. [email protected] 0621296919

Bijlagen: 1) Krantenartikel 5 maart 2011 2) Factsheet kernafvalopslag in Nederlandse bodem 3) Samenvatting rapport T&A Survey 4) Brief IPO februari 2011

BN DeStem.nl

zaterdag 5 maart 2011

181 binnenland

Kijk voor hetlaatste binnenlandnieuws ook op:

www.bndestem.nl

NUCLEAIR AFVAL Greenpeace komt met lijst van vier regio's in Nederland

'Kernafval mogelijk in bodem Brabant' • Gebied reikt tot aan Dongen en Geertruidenberg,volgens milieu-organisatie. • Afvalligt nu nog in bunkers in Vlissingen. • Ministerie wil nog niet op lijst Greenpeace reageren. door Peter Ullenbroeck

Een groot deel van Midden- en Oost-Brabant komt in beeld voor ondergrondse opslag van kernafval als de regering daarvoor kiest. Dat verwacht Greenpeace Nederland naar aanleiding van eigen onderzoek dat ze heeft laten uitvoeren naar de bodemstructuur in ons land. Het huidige kabinet van WD-CDA wil het afval dat nu nog in bunkers in Vlissingen ligt opgeslagen, in kleilagen bergen die minstens vijfhonderd meter diep onder de grond liggen. Volgens Greenpeace voldoen vier regio's in Nederland aan die eis: het genoemde deel van Brabant, de Veluwe, de Noord-Oostpolder en een klein gedeelte van het Waddengebied. Het gebied in Brabant beslaat ruwweg de regio tussen Eindhoven en Den Bosch, met een smalle uitloper naar West-Brabant die reikt tot aan Dongen en Geertruidenberg. .Wi] schatten in dat - wanneer de overheid daadwerkelijk voor ondergrondse opslag kiest Brabant een behoorlijke kans BREDA -

rnaakt", zegt Greenpeace-woordvoerster Ike Teuling. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu wil niet reageren. Een woordvoerster: .Het onderzoek naar opslag in de klei is net gestart. Over eventuele gebieden die geschikt zouden kunnen zijn, valt op dit moment nog helemaal niets te zeggen." In de jaren negentig hadde overheid ook al plannen om het nudeaire afval ondergronds op te slaan. Destijds waren de zoutlagen in Noord-Nederland in beeld, maar na heftige protesten verdween dat plan in de ijskast. Daar is het nu weer uitgehaald. Maar dit keer denkt het kabinet dat een rweede, veel grotere kerncentrale bij Borsele wil laten bouwen - aan opslag in de zogeheten Boomse klei, die honderden meters dik is. Volgens sommige onderzoekers kan dat op een veilige manier. Veel landen treffen dan ook voorbereidingen om hun afval in betonnen containers diep onder de grond te laten afzakken. Ook Belgie,dat daarvoor het grensgebied met Nederland op het oog heeft. Maar Greenpeace twijfelt sterk of deze 'eindberging', zoals de ondergrondse opslag ook wel wordt genoernd, risicoloos is. Zeker op langere termijn. Gewezen wordt op problemen die zich elders al openbaarden. Zoals bij het Duitse Asse, waar het

Kre1ra;~enop 500 meter diepte volgens eigen onderzoek van'Greenpeace

grondwater besmet dreigt te raken door lekkende radio-actieve vaten die neergelaten zijn in een diep gelegen zoutmijn. In Brabant lopen de reacties van lokale bestuurders op het onderzoek van Greenpeace uiteen. "We

zijn niet door de overheid gemformeerd en van Greenpeace hebben we geen rapport ontvangen. Ik wil niet vooruitlopen met het uitspreken van een mening, zonder de juiste fei~en te kennen", reageert burgemeester Simone

Dirven van Dongen. GroenLinks-wethouder Ioan Veldhuizen van de gemeente Bladel in Zuidoost-Brabant is fel. .Als hier zo'nopslag kornt, dan hoop en verwacht ik dat er een volkopstand uitbreekt. Op zoiets zitten wij hier echt niet te wachten." Veel Brabantse bestuurders reageerden furieus toen een half jaar geleden bekend werd dat Belgie voornemens is haar kernafval ergens langs de grens met Nederland op te slaan. De directeur van waterleidingmaatschappij Brabant Water waarschuwde destijds voor de gevaren van verontreiniging van het grondwater. Ike Teuling van Greenpeace: .Een begrijpeljike reactie. Maar je ziet nu dat het in theorie zelfs mogelijk is dat er straks op een paar kilometer van elkaar twee afvaldepots voor kernafval ontstaan. Eentje in Belgielangs de grens en een in Brabant." Wethouder Veldhuizen van Bladel: .Dat zou helemaal krankzinnigzijn." Daar is Teuling het roerend mee eens. .Jk denk dat in dat geval Nederland en Belgie uiteindelijk samen gaan optrekken en misschien wel voor een gezamenlijke opslag gaan. AlIeen zulIen ze dat niet snel toegeven. Want kernafval in de grond stuit - terecht - al op veel maatschappelijk verzet. En dat verzet wordt natuurlijk nog groter als het ook nog eens kernafval uit een ander land is."

Factsheet opslag kernafval in Nederlandse bodem Minister Verhagen wil in deze kabinetsperiode bouw van een of meer kerncentrales. dan de huidige kerncentrale kernafval produceren. bekendgemaakt

vergunningen

Borssele en zullen veel grotere hoeveelheden

De minister wil dit afval ondergronds

IV .

i

"..:

.c~

,

01020

-40

60

80

1-QOkm

Klei van Boom voldoet aan gestelde criteria: - Ligging op dieptes beneden 500 rneter onder maaiveld - Oikte van tenrranste 100 meter

1 .. IV

door de Commissie

Opberging

Radioactief

2

Ternaard in Friesland; Zuidwending, Onstwedde

en Winschoten

Gasselte-Orouwen, 3

Rapportage

Hooghalen

van onderzoek

Pieterburen,

in Groningen;

Schoonlo,

en Anloo in Orenthe.

aan eigenschappen

van

de Klei van Boom die relevant zijn bij de beschouwing van dit laagpakket GA

voor opslag van kernafval (2011),

de Bruin - T&A Survey.

"

11

Kernafval is 240.000 jaar radioactief. AI die tijd rnoet voorkomen worden dat het radioactieve afval aan de oppervlakte komt en mens en milieu ermee in contact komen. Radioactief afval is kankerverwekkend en dodelijk. Zelfs microscopisch kleine deeltjes in de lucht, in het drinkwater of in de voedselketen kunnen levensgevaarlijk zijn. Hoe groot het risico op lekkage is, hangt af van de omstandigheden.

Uitgevoerd

in zout of klei.

N

Er zijn in Nederland negen zoutkoepels die voldoen aan deze randvoorwaarden-. De gebieden waar de Boornse kleilaag voldoet aan de gestelde randvoorwaarden zijn in een recente studie door geologisch onderzoeksbureau T&A Survey" in kaart gebracht (zie kaart).

Afval (CORA).

opslaan en heeft

in 2014 met een plan te komen voor eindberging

Eindberging in klei of zout Twee bodemtypes worden door de overheid geschikt geacht voor eindberging van kernafval: zoutkoepels in het noorden van Nederland en de Boomse kleilaag die zich over heel Nederland en een deel van Belgie uitstrekt. In eerdere overheidsonderzoeken' zijn randvoorwaarden gesteld: • De zoutlaag is boven de eindberging minstens 300 meter dik, eronder minstens 100 rneter, aan de zijkanten minstens 200 meter. De zoutlaag ligt tussen de 500 en 1500 meter diepte. • De dikte van de kleiformatie is minimaal 100 meter en de diepte van de top van de kleiformatie moet minimaal 500 meter bedragen.

1

afgeven voor de

Deze centrales worden vele malen groter

Oeelgebiednummers

conform

rapport

.'

Wat betekent een kernafvalopslag voor uw gemeente? Het bouwen en vullen van een ondergrondse kernafvalopslag is een langdurig proces. De opslagfaciliteit die men momenteel in Finland bouwt, zal minimaal 100 jaar in bedrijf zijn voordat hij definitief afgesloten wordt. Dit betekent dat er gedurende decennia regelmatig transporten met hoogradioactief afval naar uw gemeente zullen komen. Vervoer van radioactief afval brengt grote veiligheidsrisico's met zich mee. Een ongeluk met slechts een paar kilo hoogradioactief afval kan al grote gevolgen hebben voor de omgeving. Het risico van menselijke fouten is gedurende de exploitatie van de bergplaats altijd aanwezig. De Nederlandse overheid gaat uit van een terugneembare eindberging. Dit houdt in dat de toegang tot de kilometers lange ondergrondse gangen voor honderdduizenden jaren opengehouden en bewaakt moet worden. De komst van een eindberging voor radioactief afval kan, naast het risico voor de volksgezondheid, gevolgen hebben voor verschillende economische activiteiten in uw regio. Het delven van grondstoffen zal moeilijker worden. Mocht er lekkage optreden dan heeft dit gevolgen voor de landbouw in de wijde omgeving. Ook toerisme en recreatie kunnen lijden onder de aanwezigheid van kernafvalopslag.

Conceptontwerp voor dlepe berging van radioactlef afVaI in klei ontwlkkeld door het Belglsche NIRAS. Ook in Belgli wordt elndberglng in Boomse kIei overwogen.

A Toegangsschacht B Toegangsgalerij C Afgesloten bergingsgalerij voor hoogradioactief hitteafgevend afval D Bergingsgalerij voor hoogradioactlef hltteafgevend afval waarin supercontalners worden gepiaatst en die wordt opgevuld en afgedicht E Bergingsgaierij voor iaag- en middelradioactlef afval waarin containers worden geplaatst en die wordt opgevuld en afgedicht F Afgesloten bergingsgaierij voor laag- en middeiradioactlef afval

Risico's van eindberging Omdat kernafval honderdduizenden jaren radioactief blijft, moet er bij eindberging van kernafval rekening worden gehouden met zeer extreme scenario's: • De opslag moet bestand zijn tegen natuurrampen zoals aardbevingen, ijstijden, vulkaanuitbarstingen en overstromingen. •

Bovengronds kunnen oorlogen, economische crises en politieke verschuivingen plaatsvinden. Kernafval kan in de toekomst interessant zijn voor het maken van wapens. • Komende generaties kunnen, op zoek naar delfstoffen en/of water, onbewust op de eindberging stuiten omdat het bestaan ervan vergeten is. Er is grote wetenschappelijke onzekerheid over een aantal belangrijke aspecten van eindberqinq" • Het is onduidelijk of de metalen verpakkingen van het kernafval het lang genoeg houden om lekkage van radioactief afval in het grondwater te voorkomen. Als de verpakkingen voortijdig doorroesten raakt het grondwater radioactief besmet. • Het is onduidelijk hoe snel weggelekt radioactief afval het aardoppervlak bereikt. Er is weinig kennis van de complexe chemische processen die plaatsvinden in een eindberging met hoge radioactieve straling. Ook veroorzaakt de aanleg van de berging zelf een breuk in de aardlaag, wat de kans op lekkage richting het grondoppervlak vergroot.

Er is geen enkel bewijs dat opslag in de diepe ondergrond veilig is. Veilige opslag van kernafval voor 240.000 jaar is

I

Bron:

op zoek

naar duurzsme opIossingen

voor het beheer op

Jange termijn van radioactJef afval van de C8tegoriefN1 B en C, N1RAS. apri/2009

vooralsnog puur theoretisch. Berging in zoutkoepels, een methode die in Duitsland is uitgeprobeerd, is problematisch gebleken. In het Duitse Asse is een kernafvalopslag al na tientallen jaren gaan lekken en dreigt het grondwater besmet te raken. Het onderzoek naar berging in klei staat nog in de kinderschoenen. Ook het Finse Onkalo, de enige bergingslocatie ter wereld die momenteel gebouwd wordt, is nog niet in bedrijf. Er zijn grote twijfels over de veiligheid van deze opslag in graniet. Meerweten? Het onderzoeksrapport en extra informatie over ondergrondse opslag van kernafval is te vinden op www.greenpeace.nl/kernafval. 4

Rock Solid? A scientific review 01 geological radioactive

waste, Helen Wallace, September

disposal 01 high-Ievel 2010.

© Maart 2011 Stichting Greenpeace Nederland, Postbus 3946, 1001 AS Amsterdam,

08004223344,

www.greenpeace.nl

Papier Gedrukt op 100 procent hergebruikt en chloorvri] gebleekt papier.

VOOR GOEDE DOELl:N

Rapportage van onderzoek aan eigenschappen van de Klei van Boom die relevant zijn bij de beschouwing van dit laagpakket voor opslag van kernafval. Rapportnummer: 1010-0EM2274

22 december 2010 ln opdracht van: Stichting Greenpeace Nederland Mevr. Drs. Ike Teuling

Jollemanhof 15-17 Postbus 3946 1001 AS Amsterdam Tel. 020-524 95 38 GSM 06-520 629 73 E-mail: Adviseur: T&A Survey BV Postbus 20670 1001 NR AMSTERDAM Tel: 020 6651368 Fax: 020 6685486 lnternet: www.ta-survey.nl E-mail: [email protected] Auteurs: Drs. 1.V.M. Brugge, B.J. Vrouwe MSc. Proj ectleider: lr. G.A. de Bruin Datum

Status

22 december 2010

Conceptversie

17 januari 2011

Eindrapport

Management

samenvatting

Stichting Greenpeace Nederland heeft T&A Survey B.V. op 16 november 2010 opdracht verstrekt voor een geologische studie van de verspreiding en verticale ontwikkeling van de Klei van Boom in de ondergrond van Nederland. De studie dient aan te geven waar deze aardlaag op dieptes ligt en diktes heeft die beide voldoen aan gestelde randvoorwaarden voor de opslag van kemafval. Tevens dienen, zo mogelijk, uitspraken te worden gedaan aangaande de kwaliteit van de Klei van Boom en verdere condities die relevant zijn bij overwegingen om dit laagpakket in delen van de Nederlandse ondergrond voor de opslag van radioactief afval te kwalificeren of diskwalificeren. Uitvoering van het onderzoek

Een inventarisatie is uitgevoerd van beschikbare gegevens over de Klei van Boom in de ondergrond van Nederland. Naast gegevens betreffende de ruimtelijke eigenschappen van dit laagpakket (primaire doelstelling), zijn tevens gegevens verzameld die de kwaliteit en geologische condities van deze aardlaag in het verspreidingsgebied betreffen en relevant zijn bij de beschouwing van deze laag voor de opslag van kemafval. Met het oog op dit laatste zijn tevens gegevens over enkele niet-geologische condities verzameld. Verwerking van de gegevens is primair uitgevoerd om vast te stellen waar de Klei van Boom aanwezig is en waar het hier tevens voldoet aan navolgende randvoorwaarden: • Diepte van de top van het laagpakket ligt op minstens 500 meter onder maaiveld; • Dikte van het laagpakket bedraagt tenminste 100 meter. Op basis van beschikbare gegevens is tevens aangegeven op welke wijze de homogeniteit en waterdoorlatendheid van de kleilaag binnen het verspreidingsgebied varieert. Verder zijn enkele geologische condities onderzocht en in kaart gebracht: direct contact van de Klei van Boom met watervoerende aardlagen, verstoring van het pakket door breukstructuren, risico van aardbevingen, effect van winning van delfstoffen en de aanwezigheid van grote zoutstructuren. Gegevens over enkele niet-geologische condities zijn in kaartvorm, als bijlagen aan de resultaten van deze studie toegevoegd. Deze betreffen de verdeling van de bevolkingsdichtheid in Nederland en de gebieden die als bijzonder natuurgebied gelden. Conclusies

van het onderzoek

Uit de evaluatie komt naar voren dat de Klei van Boom in vier gebieden binnen het onderzoeksgebied aan de gestelde randvoorwaarden voor dikte en diepte voldoet. - 1 Gebied met NW -ZO orientatie over Noord-Brabant en westelijk Gelderland; - 11 N-Z gerekt gebied over centraal Gelderland; - 111 Gebied dat het zuidwesten van Friesland, delen van de Noordoostpolder en het I1sselmeer en de regio Enkhuizen in Noord-Holland beslaat; - IV Gebied in het noorden van Friesland en Groningen en aangrenzende delen van de Waddenzee. Deze gebieden zijn afgebeeld in de figuur hieronder (en in bijlage 5).

T&A Survey B V

J010-0EM2274

4

Vier gebieden waarbinnen de Klei van Boom zowel op dieptes beneden 500 meter onder maaiveld ligt en diktes heeft van minstens 100meter.

Op basis van gegevens over de eigenschappen van de Klei van Boom, gemeten in de twee onderzoekslocaties in het bereik van zuidelijk Nederland (Zeeland en noordelijk Belgie), wordt afgeleid dat de Klei van Boom in zuidelijk Nederland bestaat uit siltige klei (klei met een iets grover-korrelige component) en dat het laagpakket hier is onder te verdelen in meerdere lagen waarvan de waterdoorlatendheden verschillen. ln noordelijke richting (dus: van deelgebied 1 naar N) is sprake van een geleidelijk meer homogene samenstelling van het laagpakket en een hoger kleigehalte. ln deze richting neemt daardoor de waterdoorlatendheid af. ln het zuiden van Nederland worden de laagpakketten die direct onder en boven de Klei van Boom liggen gekwalificeerd als watervoerende lagen. Deze begrenzende Iaagpakketten worden in noordelijke richting (dus: van deelgebied 1 naar IV) geleidelijk kleiiger, waardoor hun watervoerende capaciteit sterk afneemt. ln de regio Noord-Brabant (deelgebied 1) is de Roerdal Slenk de locatie van een intensief en nog altijd actief breukensysteem. Door verticale bewegingen langs breuken is de horizontale

T &A Survey B V

101 O-OEM22 74

5

continuiteit van de Klei van Boom verstoord en bestaat tevens de mogelijkheid dat het laagpakket plaatselijk via een breuk ook zijdelings in contact staat met een watervoerende aardlaag. Breuken op het niveau van de Klei van Boom zijn in de overige drie deelgebieden niet/nauwelijks aanwezig. ln verband met het genoemde breukensysteem in de regio van deelgebied 1, bestaat hier een risico van (natuurlijke) aardbevingen. ln de omgeving van deelgebied lV bestaat eveneens het risico van aardbevingen; deze zijn hier echter gevolg zijn van de winning van aardgas.

Onderhavige studie presenteert resultaten van onderzoek aan de Klei van Boom. Gepresenteerde resultaten betreffen eigenschappen en condities van dit laagpakket die mede bepalen of dit pakket kan worden beschouwd voor de opslag van kernafval. Naast het feit dat hier niet wordt beoogd om op basis van de gerapporteerde eigenschappen en condities uitspraken te doen over ruimtelijk geduide (on)geschiktheid van de Klei van Boom voor een dergelijk doel, is dit op basis van de beschikbare (lbestaande) gegevens momenteel zelfs niet eens mogelijk. Elk initiatief van de daartoe bevoegde instantie om een gebied aan te wijzen voor de gestelde toepassing dient daarom begeleid te gaan van de aankondiging en specificatie van een uitgebreid onderzoek aan de Klei van Boom ter plaatse.

T&A Survey BV

lOlO-OEM2274

6

To:+31206221272 MU;f;e"dr."t 61

PI!l~~lIu~ 1Q107

2500 9C lele!oolt (070); (i1S,

(070)

(:Isn

Haa1

saa 12'12 ess 1:2ao

Aal\ de leden VCJ:O de vaste comrnissre voor Econ()mische Zaken, I..andbouw 8n Innovatie PO$tbus 20()18 /

2500 EA DEN HAAG

uw kenmerk

Olt$.

kenm~(k

Mtl 04403/2011

datum .

31 Januari 2011

qqd~~rp Geologlsche btrQh\g van radioactief afva! in Nederl.utd

Geilcht~ mevrolJw, heer. 1.1, ter keool:$neming een afschrlft van onze brief van hedsn aan de minlster van ..cQ[1om1scOe2:aken, Landbouw en JMovatie: over de geologlsche bergtng van filloloa:etief afVal ln

Hlerbij ontvangt

.. deoaM • .'.lltiendelijke groet., RPR;OVlNCIML QVEP.I..EG

algeme.en dlrecteur,

gen

lnlll:I!tln QtJ Qoo~$fl!Jml'M.r Sljfagtln

: It ..F.W. (frank) PUijl'l ~ (010) sa8 1241 ; 1

14-FEB-2002

To:+31206221272

213:113From:

Mua:llnslra.a1. M I

P!)dbul16107 2500

ac O!'ln H'aag

t(;telcon (P70) 88612 12 fell {070}868 11 90 www.ipQ.nl

Aan de minister van fconQrT)i$Che ;l:akeo, t..andbouw en, lnnovatie PO$tbus: 20101 2500

ec

tS~GAAVENHAGE

datum

ons k.enmer1<

I.jwkenme.rk

uw br~'van

MII...0438S/201

1

31 januarl 2011

ooilerwerp

Geologisdl berglng van radiQ~ctler 9fva! In Nederland

De Europes.e.Commlssie heeft oP 3 november 2010 het 'V()orstel voor een richtlijn van de R.aa($ inlake net beneer van verbrulk.te splijtstof en radioactief afval' gepubllc:eerd. Hierlo wordt vool'gesteld d'ilJt nieNerugneemb!ilre geolQ9ische berglng de meest velUge, duuname en te<:nnj5<:hhaal;b.~re oplosslng is en een ethische plich~ tegel'lover to.ekomstlge gel'lerat'les, ln deze context worden Ud!lltaten verpli(;l\t ~Igen radioa<:tief ~fvi;ll 10 elgen bodern te ber9~n of door

e~1'!Qve~~n,kQrnst in et:m andere IIdstaat. Olt hetaan de Tweede f(amer aangeboden 6NC-nc:he blijkt dat uw regering ingrote lijnen m.et het vo()rsteJ kao inatemm~n. De provinci~s spreken h:ierover hun zOfgen l,Iit, die wij hleronder nader ~f1 roepen U op de g;rootst. mogefljke teJ1JghoLJdendheid te betrachten Dc' Nederland:se rJjk$overt1:eld heeft ten aanzlen van tlet veIH9 bene~rV<J1'l radloactJef !ilfvi1J1slnds 1993 het sblndpt,mt ingenomen dat; eventuele eindberging terugneernbaar dient te lijn i en

toelh:;"ten

tot het moment van eindberglng: De voofgfite!lde

100 jaar bovengrondse opslag blj de COVRA worClt \loorz:ien.

ricntnjn verhQudt ;z:ichons Inzlens niet met beide rtiksst~ndpUfl~ent

Oe provlndale %orgen .tljn g.eba~eerd op het felt dat: de velUg en teehnisdt ultvoerbaar geacht~ opslag van radloactief afval in zoutkoepels tn Oultsland reeds blnnen 50 jaar een mi$)ukklng is gebleken, met tot gevOl9 sMering \(an d'e bergit'lg' t~gen h0ge Kosten en mllle:uscnade; de reg.io Nedertand, binllen Qe perlode ~a,arin een defloitleve ~rgln9 veilig geacht wordt te llj:n Qodernevig kan ~.ijn iJi$n geQlogis(;he plVl;essen C;lls ilardbevingef1;, gl1;lQatiel> en

tnlJ.chttngen bI} t>oor1tl~nummer

;. Ir. F.W. (Frank) Puijn : (070) aas 12 41

&1)1ager\

~

1

P .31'5

T 0 ~+312062.21272

zeesp~egel:stij9i,ngen, wetke de $tablllteit en traceerbaarheid van een berging nadeUg Kunnen beTnvloeden; ult oflder:·oek. bUjkt dat teominste \.(1 NOQrd..Nederl.and ~.outkoepe's "09 steeds bewegen en derhalve niet ~t.abfel VQOf Qnd~rgrondse ber9ing geach.t I
wlllen houden. Eef'l' atschrift van de:te brlef 15 tevens vel.'londeo naar de vaste commlssie. van Eeol')omlsche landboUiw en Jnnovatie vao de l'weed,e Ka;mer der 5taten"Generaat. Met vrlendelljke groet.,.

tNTERPRQV!NClAAL

drs. G, f!ieukema a.lg~mee.rr dlrectet.lr

QVERI.E:G

Zaken.

14-FEB-2002 20: 10 Fr-em:

P.4/5

To:+31206221272

Posftion Paper van de Nederlamise ptovJncte'$ betr~nde

COM (2Q10)618:

VOOf$te{ VQOf

een

Rlcht\iin van de Raad jnzake het beh~er van vetbNikte

splijtst.of en radioac.Uef afval

1

Oe Nederlaodse provincies ondefSteunen Europeee regelgevlng die, ee veiligneid van het beheer van verbfuikte spliltstof ,en radioaoUef a:fval zoveel mogelijk waarborg,t. Eehter, zl} huldlgen ten aaoziell val'l tJe ontwerprichtLqn het s\andpunt d:a~de oplQJifi!ing voor hlt nucleaire afvaJ nl.t 9.~whtdi~ntte worden in (ni.t ..tefUgn .. mbar.) geoIQgt.c::M berg"t9 de (Nedertai:\dse) ond~f9rond. Oaarnaast zijn zij van mening: dat mee.r moet wordQn ingezet Op het voorkomen van het ontstaan van radioactj.ef afval; betrokkenheld V8n aangrem!ende re.gion.ale en provinciale ovemeden bij berglng van rad!oacUef afval. over ~ ijrens gewurborgd dient te worden; in het verktarcnc memorandum en 4e pre..ambule uitgegaan wordt van enkele Uitgangsptlnten Wfl,at zeer wel eeo. aantal kant;tekenif'l~n bij te plaatsen \laft: de verpliChting tot berging, in elgen bOdem wel een erg zwaar int.>l'rument i$; enkele definities ult het ontwerp aangescherpt kunnen worden. Oit laa1ste punt 1$in een aparte bijlage opgenomen. .

.

.0

Oe sf@D~QunterJVan ~e_~~lan<j~~S~insi@s 1. Dflprovinc/es zlln van menlng daf geen Nederiandse: ondergrond'

onke/e votm van op918g van radmactiefatvalln

tle

acceptabel Is.

Defil'litieve ondergl'Ondse berging i$ niet acceptabel vanuit dl,u,uzaamheidsoptiek. Het i$ niet verenlgbaar Jl'Iet de Nedenand3e uilgangspunten dat _de bQdem 10prtncipe niet bestemd is vQOr het opbergen vsn a.rval.; _berglng van ~eer gevaarlijk en radiosctief af\lal io elk gevafterugne.emba~r moet zijn; * eventuele terugneembare bsrging beheersbaar moet zijn. Gezien de 'eeUWigdurendeJ termijn ws;aNsn sprake Is, waarctoor eventuele lOekomstlge problemen niet te Ocverzienlijn, zadelt definitieve bel'9ing toekornstjge ge.neratles op' met een ooveral"\twoQrd 4Waf(l erfeni$. Gezien d& tijdsduur d\e. radloactjef afVal gevaar1iJk blijft in relatie tot de periode waa:rover Qoderzoel< naar optaS&ingen geciaan is; lijld het onethiseh het afvall'llJ 'snel' weg te willen stoppen, terwijl zlch 10 komend:e (tiental1en) jaren mogelijk toch 9ndere optosstng.en voordoen. 001< 'terugneemba.re Qerging' zoal$ in het Nederlandse overheidsbeleid momenteel gep(esenteerd wo{dt, zien de prc:wlncies o.p temlijn nlet als reeJe optle. Tevens kan dit leiden tot vell1'rindering van onderzoek n.sar technleken voor behandelinQ en het vem'\lndereo van het ontstaan van radio~tief aWfll. Geo!ogische eindbergiog in landen dle ditwel willen realise:ren (iient aan zeer stri.kte e.isen te VQtdoen, Piepe geologische berging is niet aea!ptsbelln landen die blootstaan aan geologi$che eventualiteiten die kunnen plaatsvinden binnen de periode waarin een berging 'velllg' geachtwordt te zijn en die (de stabillteit van) een berglog nadetig kunnen beinvloeden. Voor Nederland vaHen over een dergelijke t1jdspan zeespjeg.elrljzlng en vergletsohering te verwaQhten. 2. '" de Rit;htl1jn kan meer inge_ word.en C)P het voorkomen van het ontstaan van radioactJef ;;I,fval.zoa'., dlt in de richttlJngede.fin,"rd wordt.

· 14~FE8-200.2 20: 11 From:

TOH31206221272

De rictlttijl1laat vrij dat verbruil(fe spJijtstof. d:ie 'mogelijk na bewerklog, opnieuw al$ brandstof in%etbaar is, afvat beschouw<1 mag worden. Oit draa9t bij aan de hoeveelheid te bergen radloactief afVal en

~"$

is eveneen~, vanuit <109punt van h.et gebruik van I<emenergle,een vefspUllng van grondstof. 3. 1",cl'J RlchtlOn d.tent g.ewaarborg:d: ,. worden dat lokale en reglonate o~erhedet1 van buurland'en $Jf'"Und a8n d. reglp waarin een aan_9renzen.de LJcJ&taateen geotogiSChe ejnd~rglng YOQ~I'~ bij d~ze ontwUdteling bettokken worden. Het: verdrag van E.spoo regelt weli$~aa:r de p~ure$ inzake grensoversch!iJdende mil·ieu-.effeeten, maar bedQelde waarborg ~orgt eJ'VOOfdat. burger~ efl ovem·egef'l in bed~lde gebi~en in. een Ifeel eereer s.ta(1il,lfn bett01
'" de teeflnotogiscoe haalbaameJd: is. nog nergens beWezen; geen enkel tand heeft momenteel een eindbergiog vQQr hQQgradioactief afvaJ die- Opef'ationeel i$. Eerdere, onl:wikkeUngen eldets liJtl $topgezet ofworden momenteef teqen kosten gesaneerd:. Het felt dat ge_Olog,lscheberging nog

hoge

jn ontwl1d<eUrI$ t$, wordt doorde Commissie ondeftend door punt 41 van de pre·ambule: (..) l.eaming through operatloflal experience, se.tentlfic research a.nd teehnical deve!opment (.,). Londef 'ge.slsagd' proefprojeot fiikt het niet opportuun dit nu at voor le schlijven in een riehtliln en landen hie.rtoe na.tiOnal'e programma'$ te l;c;lten QJ)steUen• _ 'dlSp0$9!' (eilldberQing zonder fntentie tot tefUgname) is strijdig met het Nedetlandse standpunt dat de btlf9inq van hoog.toxisCh afval (ZQWfJIchemisch ;J/S radica.ctief) alleen t~laatbaar ii$ aJs dit gebeurf Qt:lder yoorwaaff'fe dat hBt afvaf t8rtJgneembaar is. (Je. diapO!Jed of in tha lillen\b~r $ta.te ht whrcn it Wa9 .,neratecl unfe$s agree.menm are oondu<Sed betweeo Member States 'to use disposa' facilities in one of thern ...

Olt artil<et verhlndert de export van ~iQaetief sfval naar Qerde weralQ lend:~, oe Nec;lerlandse p.rovine;e!oi $temm.en hier geheel mee in. e~hterl het artfkel hQudt. OQKin,. dat 1.ldsta.len qie willen of rnoeten ldtw~ken na<:lf een bf,!.r9in9($~eUlteit nuite.n tnm eigefllanQ~. hlertoe (uitstuiteod) tereoht kunnen bij andere Udstaten. Oe provineies lijn van menlng dat. ingeval niet tQt een overeenkomst binnen de Udstatengekomen kan wordeo·, expol1 naar niet-..derde wereJd Ia.nden buiten de EU af$t1og een optie moet k_unnen zij!'l. Ulwfitard dieot te worden g:ewa.arborgd d~t een dergelijke berging elders on4er $1riogente vool"Waarden tel" ~chermi!'lg V9n mUieu Elnmens en 1:0: duurzaam m0getijk plaats vindt

i. Q.a. vOInweg.eoIlge,dli~eldflMtablllteil gebeUttenl$$eIl.

van I1tm onde!grond. 41n wel cp basis van toel!.omstig le \1~IW•. ten geolqg!sch.Q

0(.01. O{

OL-0C]

INGEKOMEN

Z 6 JUL 2011

Gemeente Heusden Gemeenre Gemeenteraad T.a.v. raadsgriffier Mw. E.J.M. de Graaf Postbus 41 5250 AA Vlijmen

lA.(

Heusaen

L

25 juli 2011

Onderwerp: Opslag van radioactief afval in uw gemeente

Geachte mevrouw De Graaf, Op 7 maart jl. heb ik u ge"lnformeerd over mogelijke eindberging van radioactief afval in de diepe ondergrond van uw gemeente. In deze brief vindt u recente informatie over dit onderwerp en een verzoek om aan te geven hoe uw gemeente denkt over opslag van radioactief afval. Het Interprovinciaal

Overleg stuurde in februari een brief naar minister Verhagen, waarin alie

provincies zich nadrukkelijk uitspraken tegen opslag van radioactief afval in Nederlandse bodem. Een aantal gemeenten heeft inmiddels een zelfde standpunt ingenomen als de provincies. Van uw gemeente hebben we echter geen bericht ontvangen over de afhandeling van onze brief. Wij zouden het daarom op prijs stelien als u ons alsnog kunt laten weten hoe uw gemeente denkt over de opslag van radioactief afval. Zoals u weet heeft zich, vlak na het versturen van onze brief begin maart, een ramp voltrokken in Japan, met een kernramp in Fukushima als gevolg. Dit heeft ertoe geleid dat we, anders dan in de brief stond vermeld,

niet in alle regio's informatieavonden

hebben georganiseerd.

hebben dit alleen gedaan op verzoek van lokale fracties of het gemeentebestuur kunnen reageren op de vragen en informatiebehoefte behoefte is aan een informatiebijeenkomst

We

om toch te

die er is. Indien er in uw gemeente alsnog

dan kunt u gerust contact met mij opnemen.

Tenslotte wil ik u wijzen op het nieuws dat de COVRA op 7 juli jl. naar buiten bracht over het onderzoek dat zij start naar eindberging van radioactief afval in Nederland. Met het onderzoek, en de aanloop

naar een vergunning

voor een tweede

kernafval in Nederland dichterbij. Onderaan dezemail

~

kerncentrale,

komt eindberging

vindt u een nieuwsbericht

van

hierover en een

link naar het NOS journaal die over dit nieuws berichtte. Uw gemeente valt onder een van de

.~

1l B

I '"

mogelijke opslaggebieden

van radioactief afval. Door de plannen voor een tweede kerncentrale

en het onderzoek dat de COVRA gaat doen naar opslag van radioactief afval komt het moment dichterbij waarop die opslag kan gaan plaatsvinden.

Mocht u hier vragen over hebben, dan kunt

:~

g

u me bereiken via onderstaande contactgegevens.

1" o

s

1 '"

"'§ i5

~ ~

Stichting Greenpeace Nederland Postbus 3946, 1001 AS Amsterdam I t 020 626 1877 I f 020 622 12 72 service desk 0800 422 33 44 I [email protected] I postbank 44 I bank 39 37 60006

vooa GOEOt

DOElEN

Wij zien uw reactie graag tegemoet, bij voorbaat hartelijk dank. Met vriendelijke groeten, Jorien de Lege

Campagneleider

Kernafval

Stichting Greenpeace Nederland

T 020-5249513

M: 06-212 96919

Link nieuwsitem NOS: http://beta.uitzendinggemist.nl/afleveringen/11

06807

Covra op zoek naar onderzoeker om bergplaats kernafval in Nederland te vinden

7 July 2011

VLlSSINGEN (Energeia) - Het onderzoek naar de eindberging van nucleair afval binnen de Nederlandse grenzen is deze donderdag op zoek gegaan naar een uitvoerder. Dat meldt de aanbestedende en coordinerende

partij, de Centrale organisatie voor radioactief afval (Covra).

De eerste zogenoemde 'ca/l voor onderzoeksprojecten

loopt tot en met 31 augustus.

Het gaat om het onderzoek met de naam Opera, wat staat voor Onderzoeksprogramma eindberging radioactief afval. Het onderzoek, dat gefinancierd wordt door kerncentrale-exploitant EPZ en het rijk, is inmiddels al twee jaar in voorbereiding,

maar kan nu eindelijk starten, laat

staatsbedrijf Covra weten. Het onderzoek naar "een veilige, lange termijn opberging van radioactief afval in Nederland" neemt naar verwachting nog vijf jaar in beslag. Tot er een definitieve oplossing is, bergt Covra het kernafval op. Opera is hoogstwaarschijnlijk

niet het laatste onderzoek dat naar eindberging uitgevoerd zal

worden. De opzet: "Het doel van het programma is conditionele 'safety (veiligheidsstudies)

ceses

te ontwikkelen voor de lange termijn veiligheid van berging in zout- en

kleiformaties in Nederland. Opera zal onzekerheden identificeren en reduceren en een onderzoeksagenda

voor eventuele volgende onderzoeksprogramma's

technische en wetenschappelijke

formuleren. Naast

aspecten, worden ook de sociaal-maatschappelijke

rond de eindberging van radioactief afval in het onderzoek meegenomen." Copyright©, Energeia, 2011

aspecten