Aantal bijlagen 1

Directie Bestuur & Organisatie Personeel, Organisatie en Informatie Planning en Control I&O

Ingekomen stuk D7

Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon (024) 329 91 11 Telefax (024) 329 22 92 E-mail [email protected]

Aan de leden van de Raad

Postadres Postbus 9105 6500 HG Nijmegen

Datum

Datum uw brief

Ons kenmerk

Contactpersoon

14-12-2004

8 december 2004

C620/04.0048552

E. van Ingen

Onderwerp

Aantal bijlagen

Doorkiesnummer

Voortgangsrapportage OSOSS raadsbesluit

1

3293095

Geachte leden van de raad, Begin 2003 heeft uw raad enkele besluiten genomen over het gebruik van computersoftware gebaseerd op 'open standaards' en 'open source', ook wel OpenSource en OpenStandaardsSoftware (OSOSS) genoemd. In de bijgesloten rapportage wordt de voortgang en de verder aanpak van de uitvoering van dit besluit ter kennisgeving aangeboden. Hoogachtend, college van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester,

De Secretaris,

mevr. dr. G. ter Horst

ir. H.K.W. Bekkers

Nijmegen, de oudste stad van Nederland. Kijk op www.nijmegen2000.nl

Begeleidingsbief college aan raad - dec 2004.doc

Bijlage bij collegevoorstel

VOORTGANGSRAPPORTAGE RAADSBESLUIT OSOSS Deze bijlage behoort bij COLLEGEVOORSTEL “Stand van zaken uitvoering raadsbesluit over OpenStandaards en OpenSourceSoftware en de verdere aanpak” met registratienummer 04.0048552 d.d. 30 november 2004. INLEIDING In januari en februari 2003 heeft de gemeenteraad op grond van een initiatiefvoorstel van Groen Links een aantal besluiten genomen om het gebruik van de zogenoemde OpenStandaards en OpenSourceSoftware (OSOSS) binnen de gemeente te bevorderen. Zie voor de concrete inhoud en data van de besluiten en voor de uitleg en achtergrond informatie over dit onderwerp de bijlage aan het eind van deze rapportage. Inmiddels zijn we bijna twee jaar verder en is wel al wat met dit besluit gedaan maar tot nu toe is verzuimd daarover iets terug te melden aan de Raad Deze voortgangsrapportage geeft de stand van zaken weer bij het gebruik van OpenStandaards en OpenSourceSoftware in Nijmegen in de vorm van een korte beschrijving van de concrete toepassingen, zie ‘BINNEN DE GEMEENTE NIJMEGEN’. Verder worden in deze rapportage voorbeelden gegeven van wat er bij de overheid, vooral bij andere gemeenten, op dit vlak gebeurt (‘ENKELE VOORBEELDEN BIJ DE OVERHEID’) en op welke wijze we verder gaan met de uitvoering van de raadsbesluiten (‘HOE NU VERDER IN NIJMEGEN’). Veel van de hier gebruikte informatie komt van de internetsite van het programma OSOSS (OpenStandaarden en OpenSourceSoftware). Het programma OSOSS wordt uitgevoerd door ICTU (Informatie en Communicatie Technologie Uitvoeringsprogramma) in opdracht van de ministeries BZK en EZ. Voor verdere informatie zie www.OSOSS.nl. Gezien deze intentie (een korte terugmelding) is er in deze rapportage geen uitgebreide verkenning van de begrippen open source en open standaards opgenomen. Evenmin een uitwerking van de betekenis ervan voor onze Nijmeegse situatie met de te bereiken doelstellingen en mogelijke besparingen e.d. Dit zal verder worden uitgewerkt in een aparte beleidsnotitie over dit onderwerp, daarover in het laatste onderdeel van deze voortgangsrapportage meer. ACHTERGROND De geautomatiseerde informatievoorziening in Nijmegen kent een lange traditie van standaardisatie op basis van onder andere producten van Microsoft (besturingssysteem en kantoorapplicaties) en Oracle (gegegevens-bankbeheer). Lang voordat deze ontwikkelingen zich, vooral via het internet, aandienden heeft Nijmegen, net als vele andere gemeenten, gekozen voor beide de facto marktstandaards. Kennis en ervaring om de complexe (technische) infrastructuur te beheren en verder te ontwikkelen is daarop gebaseerd. De verantwoordelijkheid voor dit dagelijkse beheer ligt bij de afdeling InformatieManagement/DSB. Gezien de steeds groter wordende afhankelijkheid van de geautomatiseerde informatievoorziening zijn beschikbaarheid en betrouwbaarheid belangrijke criteria voor dit beheer. Risico’s moeten daarbij zoveel mogelijk worden uitgesloten en de benodigde kennis en expertise volgt de ontwikkelingen van de leveranciers.

1

Het raadsbesluit betekende dan ook een ware trendbreuk en dat is ook één van de redenen voor deze verlate reactie. Inmiddels zijn er wel al ontwikkelingen te melden. Deze zijn nog niet echt onderdeel van nieuw beleid, maar zoals in de inleiding al aangegeven gaat dit beleid er nu wel komen. BINNEN DE GEMEENTE NIJMEGEN De huidige stand van zaken is als volgt: OpenSource (vrij beschikbare en aanpasbare software) De afgelopen periode is onder meer in de volgende situaties de voorkeur gegeven aan OpenSource software: • de gemeentelijke "firewall" (voorziening voor bescherming tegen virussen en inbreken op het nijmegen netwerk) is gebaseerd op OpenSource software; • voor de koppeling naar de RDW (RijksDienst voor het Wegverkeer) is een "Linux-machine" ingezet (Linux is een OpenSource besturingssysteem); • het internetcafé voor de Stadswinkel draait op de OpenSource producten "Linux" en "Apache" (Apache is een OpenSource ‘webserver’ - verzorgt toegang tot internet); • er loopt een proef met een de OpenSource database"MySQL" bij Milieu Er is recent onderzoek gedaan naar de inpasbaarheid van een OSOSS-georienteerd product voor een nog te ontwikkelen "mid-office" (technische koppeling tussen front- en backoffice) binnen de Nijmeegse technische infrastructuur. Landelijk zijn Almere en Ede hun "mid-offices" al concreet met dit product aan het inrichten. Zwolle, Enschede en Leeuwarden hebben zich, net als Nijmegen bij deze samenwerking aangemeld. De bedoeling is om samen met Egem dit concept verder te ontwikkelen op basis van OSOSS-normen en daarbij tot een verdeling van inspanningen te komen. Recent heeft de projectgroep I-net Fase 2 (vernieuwing internet en intranet) besloten voor de vervanging van de beheerprogrammatuur (CMS-ContentManagementSysteem) eerst de toepasbaarheid van het OpenSource product "MMBase" te onderzoeken. OpenStandaardsSoftware (software die voldoet aan algemene standaarden voor uitwisseling en beschrijving van gegevens) De druk op efficiëncy en klantgerichtheid vraagt om het uitwisselen van informatie tussen toepassingen en dan zijn open standaards essentieel om de nodige koppelingen te maken. In de praktijk gaan onze huidige leveranciers (Microsoft en Oracle) steeds meer richting de algemeen aanvaarde standaarden. Door de marktpositie van vooral Microsoft zijn zij echter in staat een eigen ‘open’ standaard te brengen naast de echt open markt standaard. Hoe we hier mee om moeten gaan moet verder onderzocht en uitgewerkt worden in het nog te ontwikkelen beleid. ENKELE VOORBEELDEN BIJ DE OVERHEID In navolging van het bedrijfsleven hebben veel overheidsorganisaties binnen Europa besloten tot het invoeren van OpenSource software, zoals "Linux" en "OpenOffice". Een sprekend voorbeeld hiervan is de stad München die van plan is met 14.000 werkplekken over te gaan naar OpenSource. Veel van deze ontwikkelingen zijn echter nog in het beginstadium. Er zijn dan ook nog geen grootschalige projecten afgerond waarbij daadwerkelijk is overgestapt op OpenSource software, laat staan dat er evaluaties beschikbaar zijn. Ervaringsgegevens vanuit de nederlandse overheid zijn dan ook nog nauwelijks beschikbaar. Voorbeelden van concrete gemeentelijke OpenSource toepassingen in Nederland (bron www.OSOSS.nl) zijn onder meer: - "MMbase" als beheersysteem (CMS-ContentManagementSysteem)) voor de internetsites van bijvoorbeeld Amsterdam en Leeuwarden. Amsterdam draait inmiddels al geruime tijd met "MMbase" en meldt dat het dagelijks onderhoud van de website hierdoor zowel goedkoper als eenvoudiger is geworden.

2

- Haarlem kwam recentelijk in het nieuws door de keuze om over te gaan op "OpenOffice.org", een OpenSource alternatief voor Microsoft-Office. Een belangrijk argument hiervoor was de verwachte besparing op licentiekosten van € 500.000, die dus nog moet worden waargemaakt. Vlieland werkt al enkele jaren naar tevredenheid met "OpenOffice.org". Ook hier waren de beoogde besparingen de belangrijkste reden om over te stappen. Amsterdam is onlangs een pilot gestart naar de mogelijkheden en consequenties van een overstap naar dit product. - Gemeente Almere heeft ervoor gekozen om met een externe partner zelf een "mid-office" (technische koppeling) te ontwikkelen, die onafhankelijk is van zowel de front-office als de back-office. Bedoeling is dit product ook aan andere gemeentes ter beschikking te stellen. - Gemeente Den Haag heeft veel ervaring opgedaan met het zogenoemde Residentie.net. Een gemeentelijk internetplatform voor de burgers, bedrijven en instellingen. Residentie.net draait inmiddels geheel op OpenSource software en wordt door de gemeente zelf beheerd. De gerealiseerde producten en leerervaringen zijn beschikbaar voor andere gemeentes. Ondanks het succes van Residentie.net, vindt Den Haag het gebruik van OpenSource software te onzeker voor gebruik binnen de overheid. Ook het beheer wordt als een lastig punt gezien. - De gemeente Haren in Groningen heeft op de licentiekosten voor Oracle bespaard door over te gaan op de OpenSource database "PostgreSQL". Deze draait inmiddels naar tevredenheid op zowel "Linux" als onder "Unix". (een ‘open’ en ‘gesloten’ besturingssysteem) Een belangrijke aanjager binnen de overheid is het programmabureau OSOSS van het ICTU (ICT Uitvoeringsorganisatie), een samenwerkingsverband van het ministerie van Binnenlandse Zaken en het VNG. Verder is sinds vorig jaar EGem (E-Gemeenten) aan het ICTU toegevoegd. Via een aantal sporen gaat EGem samenwerking op ICT-gebied tussen nederlandse gemeenten bevorderen. EGem is onder andere betrokken bij de eerder genoemde "mid-office" samenwerking. Het doel is dat de software die hiervoor ontwikkeld wordt voldoet aan de OSOSS normen. Maar ook zo flexibel is in opzet dat gemeenten er naar eigen behoefte componenten van kunnen gebruiken. EGem is dan verantwoordelijk voor het beheer van deze gemeenschappelijke componenten en de te stellen kwaliteitseisen. Het uiteindelijke doel is samenwerking zodat niet, zoals tot nu toe, elke gemeente haar eigen oplossingen ontwikkelt. HOE NU VERDER IN NIJMEGEN Met het realiseren van de hiervoor genoemde OpenSource omgevingen in Nijmegen is voor een beperkt deel al invulling gegeven aan het raadsbesluit. In vervolg op deze rapportage zal over het gebruik van OpenStandaars en OpenSourceSoftware in Nijmegen en de ontwikkelingen daarin regelmatig worden erapporteerd. De basis hiervoor zal worden gelegd door nog te formuleren gericht beleid op dit gebied. Daarin zal, uitgaande van de opvattingen en aanpak bij anderen, worden uitgewerkt hoe de bescheiden beginsituatie stapsgewijs kan worden uitgebreid. Uitgangspunten daarbij zijn het raadsbesluit, de te bereiken doelstellingen en de zekerstelling van de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van de gemeentelijke informatievoorziening. In de besluitvorming door de raad is ook een bezuinigingsopdracht meegegeven. In de ervaringen van andere gemeenten worden ook concrete besparingen gemeld. Bij het uitwerken van het beleid en de keuzes waar te beginnen speelt dit aspect een belangrijke rol. Hierbij moet ook rekening worden gehouden met lopende contracten met huidige leveranciers, de overeenkomst met Microsoft loopt bijvoorbeeld nog door tot 2008. Daarom zal er de komende maanden onderzoek worden gedaan naar de haalbaarheid van bezuinigingen in onze eigen omgeving, hoe deze dan te realiseren, op welke gebieden (kantoortoepassingen, besturingssystemen, databases, internetbeheer e.d.) en in welke doorlooptijd. Met de resultaten van dit onderzoek zijn we beter in staat een keuze te maken op welke gebieden we verder gaan met de inzet van OpenSource producten. De eerder genoemde uitgangspunten zijn daarbij leidend.

3

Omdat het uitwerken van het beleid en het hiervoor genoemde onderzoek deels gelijktijdig kunnen plaatsvinden gaan we ervan uit dat dit beleid in het eerste kwartaal 2005 kan worden vastgesteld. Daarna kan de al enigszins opgestarte uitvoering van het raadsbesluit daadkrachtiger worden aangepakt en beter worden aangestuurd. Net als dit voorstel zal ook dit nog te ontwikkelen beleid het resultaat zijn van de samenwerking tussen Concern O&I en de afdeling InformatieManagement/DSB.

4

Bijlage

RAADSBESLUITEN OPENSTANDAARDEN EN OPENSOURCESOFTWARE

Initiatief raadsvoorstel GroenLinks: Investeren in besparingen Raadsvoorstel d.d. 10-12-2002 1. binnen de gemeentelijke organisatie vanaf 2006 bij voorkeur software aan te schaffen die gebruik maakt van “open standaarden”. 2. bij openbare aanbesteding van software de voorkeur te geven aan aanbieders die werken volgens het ‘open source’principe. 3. te investeren in expertise, documentatie en personele capaciteit m.b.t. Open Source Software binnen de organisatie. 4. pro-actief samenwerking met andere gemeenten (al dan niet in VNG-verband) te zoeken m.b.t. de aanbesteding en/of het (laten) ontwikkelen van programmatuur. Raadsbesluit d.d. 29-01-2003 Beslispunt 1, 2 en 4 zijn aanvaard Bij beslispunt 3 staakten de stemmen Beslispunt 3 wordt opnieuw geagendeerd in de eerstvolgende raadsvergadering. Raadsbesluit d.d. 19-02-2003 Beslispunt 3 is ingetrokken

UITLEG EN ACHTERGRONDEN - OPENSTANDAARDS EN OPENSOURCESOFTWARE (OSOSS) Software is de ‘zachte’ kant van automatisering en Hardware de zogenaamde ‘harde’ kant. Hardware is technologie in de vorm van computers, PC’s, netwerken de zogenaamde (technische) infrastructuur die nodig is om functionaliteit (tekstverwerking, internet, uitkeringsadministratie, telefoongids etc etc) aan te bieden. Functionaliteit geprogrammeerd in software is de zogenaamde ‘zachte’ kant van ICT (Informatie en Communicatie Technologie). De toegevoegde waarde voor de organisatie zit in de functionaliteit die bijvoorbeeld de besturing van en de samenwerking in werkprocessen, maar ook de dienstverlening en het contact met de burger ondersteunt. Nijmegen koopt, net als de andere gemeenten in nederland, bij voorkeur kant en klare software van marktpartijen. De voorkeur gaat daarbij tot nu toe vooral uit naar de grote marktpartijen zoals Oracle (vooral gegevensbeheer software), Microsoft (software voor kantoorautomatisering, besturingssoftware voor PC’s, PC-servers, netwerken, gegevensbeheer, software om op internet te surven), HP (computer besturing) en vooral Centric (toepassingsgebieden voor de bedrijfsvoering zoals uitkeringsadministratie, bevolkingsadministratie etc etc) Deze aankoop strategie is vooral gebaseerd op het feit dat andere, kleinere aanbieders zich bij hun aanbod vooral richten op de grote marktleiders. Het aanbod van OpenSourceSoftware is een reactie op de dominante positie van bestaande aanbieders. Via internet groeit het aanbod op de hiervoor genoemde toepassingsgebieden gestadig naar een kwaliteitsniveau voldoende om in te zetten.

5

Welke voordelen geeft OpenSourceSoftware? (Bron www.OSOSS.nl) • Het verminderen van de afhankelijkheid van externe softwareleveranciers zodat de keuzemogelijkheden vergroot worden. • Het tegengaan van monopolieposities op de softwaremarkt om misbruik van dergelijke economische machtsposities te voorkomen. • Het verhogen van de kwaliteit van overheidsinformatiesystemen op het gebied van de toegankelijkheid van informatie, transparantie van handelen, veiligheid en toekomstvastheid. • Het verlagen van de kosten (total cost of ownership). Waarom OpenStandaarden stimuleren? (Bron www.OSOSS.nl) Door open standaarden te gebruiken wordt voorkomen dat alleen software van een specifieke leverancier gebruikt kan worden. Open standaarden maken het namelijk mogelijk om software van verschillende aanbieders in samenhang te gebruiken. Hierdoor kan per softwarecomponent die keuze gemaakt worden die de beste prijs/prestatie -verhouding oplevert. Het gebruik van open standaarden geeft de flexibiliteit om koppelingen met andere informatiesystemen aan te brengen. Open standaarden staan garant voor duurzaamheid en toegankelijkheid van informatie. Doelen die het OSOSS-programma wil bereiken met het stimuleren van open standaarden binnen de overheid zijn: •

Het verhogen van de kwaliteit van overheidsinformatiesystemen op het gebied van de toegankelijkheid van informatie, transparantie van handelen, veiligheid en toekomstvastheid.

•

Het verlagen van de kosten (total cost of ownership).

Betere gegevensuitwisseling tussen overheidsonderdelen.

Wat is OpenSourceSoftware? (Bron www.OSOSS.nl) Open source software (afgekort: OSS) is software met twee kenmerken: •

De vrije beschikbaarheid van de broncode van de software;

•

Een licentiemodel waarin het intellectueel eigendom en het (her)gebruik van de software en bijbehorende broncode dusdanig is geregeld dat de licentienemer de broncode mag inzien, gebruiken, verbeteren, aanvullen en distribueren.

Een open source licentie dwingt vaak af dat de broncode van het product vrij beschikbaar moet zijn. Tevens dwingen veel open source licenties af dat software die afgeleid is van open source software of software die een gemodificeerde vorm is van open source software, zelf ook beschikbaar gemaakt moet worden onder dezelfde open source licentie. Als de licentie bepaalt dat de broncode vrij beschikbaar moet zijn, dient de broncode van afgeleide of gemodificeerde software ook vrij beschikbaar te zijn. Om helder te maken wanneer software open source software genoemd mag worden, zijn door de Open Source Initiative voorwaarden opgesteld waaraan een licentie moet voldoen, zodat de software die onder die licentie vrijgegeven wordt, open source genoemd mag worden. Deze vrijheid om de software aan te passen heeft ertoe geleid dat belanghebbenden gezamenlijk werken om de software te verbeteren of uit te breiden, zonder dat eigendomskwesties deze samenwerking in de weg zitten. Deze nieuwe vorm van samenwerking, waarbij personen uit verschillende organisatie, landen of op persoonlijke titel gezamenlijk de software verder ontwikkelen, wordt de open source ontwikkelmethode genoemd.

6

Wat zijn OpenStandaarden?

(Bron www.OSOSS.nl)

Standaarden kunnen 'open' zijn of 'gesloten'. Onder een 'open standaard' verstaan we een standaard die voldoet aan de volgende eisen: 1. De standaarden worden op basis van een open beslissingsprocedure (consensus of meerderheidsbeslissing, etc.) vastgesteld; 2. Het beheer van de standaard ligt bij een not-for-profit organisatie die een volledig vrij toetredingsbeleid kent; 3. De standaarden zijn gepubliceerd; 4. De kosten voor het gebruik van de standaard zijn laag en vormen geen drempel voor toegang tot de standaard. Eventueel aanwezig intellectueel eigendom dat aan een open standaard ten grondslag ligt, wordt royalty-free ter beschikking gesteld; Er zijn geen beperkende voorwaarden omtrent het hergebruik van een standaard Andere standaarden zijn in mindere of meerdere mate 'gesloten'; dus niet gepubliceerd of zelfs geheim, niet vrij te gebruiken, of eigendom van één bedrijf dat de standaard naar eigen keuze kan wijzigen. Vaak wordt ook onderscheid gemaakt tussen de facto en de jure standaarden. De jure standaarden zijn die standaarden die vastgesteld worden door een officieel lichaam, zoals de ITU (non-treaty agency van de VN), terwijl de facto standaarden geaccepteerde standaarden zijn die niet door een dergelijk lichaam beheerd worden. De facto standaarden ontstaan doordat het aantal organisaties dat deze standaarden toepast een minimale kritische massa heeft. Het onderscheid tussen de jure en de facto standaarden heeft aan betekenis verloren, doordat ook niet officiële lichamen (zoals de IETF en W3C) standaarden in formele zin vaststellen

7