TU Delft. Vereniging van Vrienden van de Delftse Botanische Tuin & Botanische Tuin

TU Delft

Vereniging van Vrienden van de Delftse Botanische Tuin & Botanische Tuin

Papyrus

2 - juni 2008

Wereldcongres in Delft ABK in de botanische tuin Trachycarpus fortunei Rozemarijn in de keuken

Papyrus

2

Inhoud

Redactioneel

Colofon

Redactioneel

3

Tuinnieuws

4

Wereldcongres in Delft

6

Rozemarijn in de keuken

9

ABK in de botanische tuin

10

Trachycarpus fortunei

12

Verenigingsnieuws

14

Tuin der lusten

16

MuseumShop

16

Tuinprogramma

17

Boomverkiezing

17

Papyrus is een uitgave van de Vereniging van Vrienden van de Delftse Botanische Tuin en de Botanische Tuin van de TU Delft. Papyrus verschijnt vier maal per jaar. De vereniging is opgericht 22 oktober 1997. De botanische tuin werd in 1917 in bedrijf gesteld als ‘Cultuurtuin voor Technische Gewassen’. Redactie: J.L.M. van Beveren, D.P. Hallewas (hoofdredacteur), H.G.J. Hirs, L.M. Stalenhoef en G.H. van der Veen, e-mail redactie: [email protected]. Redactieadres: Hofeiland 23, 2614 TA Delft. Vormgeving en productie: Luuk Stalenhoef. Foto’s zonder bronvermelding zijn gemaakt door de hoofdredacteur. Druk: Druk. Tan Heck Delft. Vereniging van Vrienden: H.G.J. Hirs, secretaris, Obrechtrode 26, 2717 DD Zoetermeer, tel.: 079-3518542, e-mail: [email protected]. Contributie: minimaal € 10 per jaar, over te maken op postgirorekening 8456199 t.n.v. Vrienden van de Delftse Botanische Tuin te Delft. Botanische Tuin TU Delft: G.H. van der Veen, Julianalaan 67, 2628 BC Delft, tel.: 015-2782356, e-mail: [email protected].

Bij de voorplaat De voorkant van het blad zal, zoals u ook bij nummer één hebt kunnen zien, dit jaar worden gekarakteriseerd door het prachtige plaatmateriaal dat aan het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw ten behoeve van het onderwijs aan de studenten in de technische biologie aan de TU is vervaardigd. Deze aquarel van de aardbei (Fragaria) is in 1906 geschilderd door Henriëtte Beijerinck Allerlei stadia van kiemplant tot vrucht zijn erop weergegeven. D.P.H.

De tuin is geopend van maandag tot en met vrijdag van 8.30 - 17.00 uur, op zaterdag van 10.00 - 16.00 uur en van mei tot en met september op zondag van 12.00 - 16.00 uur. De ingang is aan Poortlandplein 6 (schuin tegenover de kerk). De entree bedraagt € 2 voor volwassenen, € 1 voor kinderen van 5 tot en met 14 jaar en voor houders van de Delftpas. Gratis toegang hebben kinderen tot 5 jaar, houders van de Museumjaarkaart en Vrienden van de Delftse Botanische Tuin. Honden mogen er uiteraard niet in. De MuseumShop is geopend van maandag tot en met vrijdag van 10.00 - 16.30 uur, op zaterdag van 10.00 - 15.30 uur en van mei tot en met september op zondag van 12.00 - 16.00 uur. Poortlandplein 6, 2628 BM Delft, tel.: 015-2785696. ISSN 1875-8282

Op 2 april is het eerste exemplaar van de vernieuwde Papyrus aangeboden aan de voorzitter van de vriendenvereniging, Leen Maat. De vernieuwde Papyrus is alom goed ontvangen. Dat neemt niet weg dat we kritisch naar de inhoud blijven kijken. Zo valt het aantal reacties op de prijsvraag erg tegen. Was het te moeilijk? Was de prijs niet aantrekkelijk? Graag ontvangen we ook van u als lezer indrukken, of op- en aanmerkingen over het blad. U kunt die kwijt aan [email protected] of het redactieadres. Inmiddels heeft de tuin een ware facelift ondergaan: kassen zijn gerenoveerd, de paden zijn verhard, grote vlakken zijn opnieuw ingeplant, naambordjes worden geplaatst, de bakken met planten van de Rode Lijst zijn onder een koepel van gaas geplaatst. Al dit werk heeft een enorme inzet gevraagd van het personeel van de tuin. In het tuinnieuws wordt daarover op bescheiden wijze bericht. Hier is een felicitatie met dat werk en het grote enthousiasme waarmee dat werd gedaan op zijn plaats. Ook de Vereniging van Vrienden heeft een belangrijke bijdrage geleverd: de “overkoepeling” van de Rode Lijst planten is door de vereniging aan de tuin

aangeboden. Helaas moet in tuinnieuws ook een rectificatie worden opgenomen in verband met het stukje over de planten van de Rode Lijst in het vorige nummer. Foto: Anneke Maat

Vereniging van Vrienden van de Delftse Botanische Tuin & Botanische Tuin TUDelft

2 - juni 2008

In Papyrus proberen we natuurlijk ook steeds bij de actualiteit aan te sluiten. Verleden jaar berichtten we over het eerste wereldcongres van botanische tuinen in Wuhan. In dit nummer is de actualiteit op een zeer bijzondere manier aan bod door de bijdrage van Bob Ursem over het wereldcongres van botanische tuinen dat dit jaar in Delft zal plaatsvinden. Ook voor de lezer van Papyrus is het interessant om kennis te nemen van wat er zoal op dat congres gaat gebeuren en te zien hoe de tuin van Delft prominent op het internationale wetenschappelijk toneel actief is. De opening is ook voor de vrienden van de tuin toegankelijk; zie daarvoor de bijdrage van Bob Ursem in dit nummer. Mede ter gelegenheid van het congres worden in de tuin beelden geplaatst die door beeldhouwers van het Amsterdams Beeldhouwerskollectief worden vervaardigd. Ter introductie ook daarover een artikel in dit nummer. In deze Papyrus verder een stuk over de grote palmen bij de ingang van de tuin, de keukenrubriek en het tuinprogramma. Verder wordt uw aandacht gevraagd voor de verkiezing van de Delftse boom met de grootste X-factor. Daan Hallewas 3

Tuinnieuws De paden Iedereen die de laatste maanden in de tuin is geweest, kan het niet ontgaan zijn dat er ontzettend hard gewerkt wordt aan een vernieuwde frisse uitstraling. Na een langere periode van voorbereiding is half april de gele toplaag op de paden aangebracht en je ziet meteen de tuin meer tot leven komen.

Personeel Rest mij nog u te informeren over het vele goede nieuws over het personeel. Marjorie Rethans is na een langere periode van afwezigheid weer lekker aan het werk in de tuin. Daniel van de Merwe, Hans Meinema en Astrid Aarsen hebben tijdens een praktijkweek in Schaarsbergen de bekwaamheidstesten voor maaien en dergelijke goed afgerond. Daarnaast zal het jaarcontract van Daniel per 1 juli omgezet worden in een vaste aanstelling. Minder goed nieuws is het vertrek van Casper Mazurel, die ons per 1 juni helaas zal verlaten. Met het naderende congres, dat van 29 juni tot 4 juli wordt gehouden, is de tijd om de tuin op orde te krijgen erg krap. Kortom er is nog een hoop werk te verzetten. Erwin Kluver

De kassen Ook is er enorm hard gewerkt aan de renovatie van de kassen 1 en 2. De oude tabletten zijn gesloopt, een nieuwe CV-installatie is geplaatst, nieuwe verlichting is opgehangen en alles heeft een frisse laag verf gekregen. Er zijn nieuwe tabletten geplaatst en alle planten zijn teruggezet op de juiste plek. De kassen zijn weer toegankelijk voor het publiek. De tuin Bij al deze veranderingen is er een immens beroep gedaan op onze medewerkers om hand- en spandiensten te verrichten. Het is daardoor gelukt om de akker met geneeskrachtige kruiden opnieuw in te richten, is er op diverse plekken in de tuin nieuwe beplanting geplant (bijvoorbeeld Liriope muscari rondom de vijver en nieuwe lavendel bij de ingang). Ook is de tuin op veel plekken

voorzien van een nieuwe laag goede voedzame grond. Door de aanleg van de paden en de werkzaamheden in de kas, is er ondanks de enorme inzet van het personeel enigszins achterstand ontstaan in het reguliere onderhoud. Samen met studenten van het Wellantcollege zal de komende maand deze achterstand weggewerkt worden. De komende maand krijgt de tuin verder vorm. De kuipen met de planten van de Rode Lijst worden verplaatst naar hun definitieve plek. Deze plek is door Jan Eekhout voorzien van een kooiconstructie om de vogels en andere vandalen buiten te houden. Langs het brede pad tussen de akkers komt een nieuwe grasstrook terug. Ook zullen alle kuipplanten weer hun plek gaan vinden in de tuin en zullen alle canna’s en hedychiums op het stuk grond achter het muurtje van het verlaagde terras langs het water een nieuw onderkomen krijgen.

4

Evenementen Ook het evenementenseizoen is weer begonnen. De gele tent krijgt zijn gebruikelijke plek naast de projectkas. De eerste tentoonstelling, met aquarellen van Geert Timmer, is opgebouwd in de oude oranjerie (tot 22 juni). In de nieuwe oranjerie is een tentoonstelling ingericht over onderzoeken in de tuin van vroeger en nu. Vanaf 22 juni is de tuin opgevrolijkt met een serie beelden van het Amsterdams Beeldhouwerskollectief.

Rectificatie In het artikel ‘Planten van de Rode Lijst’ van Casper Mazurel in de vorige Papyrus staat: “Leuk te vermelden is dat inmiddels moeraswespenorchis en beenbreek van de kwekerij van heempark De Braak via de Botanische Tuin van de TU Delft naar een nieuwe bestemming is verhuisd. Exemplaren daarvan zijn overgebracht naar een educatief project van het Noordhollands Landschap in het Ilperveld.” Deze actie is bij de directie en het collectiebeheer van de tuin onbekend, dit is op eigen initiatief van Mazurel gebeurd, zonder de toestemming en medewerking van de Botanische Tuin TU Delft. Dat het een en ander over de botanische tuin zou hebben gelopen is ons niet bekend, noch dat er sprake is van enigerlei overleg hierover. De tuin heeft al jaren geleden het IPEN verdrag en de Access of Benefit Sharing overeenkomst getekend en zal en wil uitsluitend handelen volgens de richtlijnen en uitgangspunten die daarin worden genoemd. Bovendien is het officiële standpunt, dat wij een voorbeeld behoren te zijn op dit vlak en dan is uitwisseling buiten de genoemde verdragen onmogelijk! Bob Ursem, directeur 5

Wereldcongres in Delft

De tuin als gastheer Nog enkele weken en het tweede wetenschappelijk wereldcongres “Challenges in Botanical Research and Climate Change” zal op zondag 29 juni van start gaan in de aula van de TU Delft. Voor de Botanische Tuin van de TU Delft is dit een groots moment en een bijzonder markeerpunt in de geschiedenis. De tuin is dan niet alleen even het platform van de botanische wetenschappelijk wereld, maar wordt, als onderzoeksafdeling van Biotechnologie, in zijn internationale positie definitief bevestigd. Organisatieteam Bij de voorbereiding zijn altijd veel mensen betrokken. Voor dit congres vormen zij het hart van het te verwachten succes. Graag noem ik de volledige organisatiecommissie: Patricia Ossenweyer, Ank Voskuil, Martina Alf, Jenny Boks-Zondervan, Bert van den Wollenberg, Klaus Ammann, Rob van der Lans en tenslotte ondergetekende.

Sprekers bij de opening Het congres wordt spectaculair geopend met een tweetal vooraanstaande sprekers, prof. Bjorn Lomborg, een controversieel wetenschapper, bekend van “Cool it”, over een toponderwerp: klimaatverandering, en prof. Andreas Fischling, winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede in 2007. Lomborg stelt onder andere dat de impact van onze inspanning om kooldioxide te reduceren veel te gering is om effect op het klimaat te hebben en dat het vele geld dat hiervoor gebruikt wordt beter ingezet kan worden in andere richtingen van klimaatonderzoek. Fischling heeft een totaal andere kijk op de klimaatverandering. Beide heren gaan daarna onder leiding van dr. Peter Wyse Jackson, directeur van de Glasnevin botanische tuin (Ierland) en voormalig secretaris-generaal BGCI, fors in debat. De opening van het congres zal de trend moeten zetten voor de rest van de week. De opening kan door vrienden en belangstellenden exclusief worden bijgewoond. Echter, opgave vooraf is van belang, omdat u dan bij aanmelding een speciale toegangsbadge krijgt als eendaagse gast. Opgave bij Martina Alf, [email protected], telefoon: 015-2789396. Aansluitend worden alle deelnemers, sprekers en genodigden in de tuin verwacht voor de bezichtiging van een beeldenexpositie over de aan het congres gekoppelde thema’s en een afsluitende barbecue. Voor deelname aan de barbecue moet u zich ook tevoren opgeven, de kosten bedragen € 30. Onderwerpen van het congres Het congres telt een zestal hoofdonderwerpen: biodiversiteit, klimaatverandering, natuurbescherming, nieuwe systematiek, bionics of nieuwe bio- en plantentechnologie en toekomstige zaken.

6

Natuurbescherming en klimaatverandering Natuurbescherming en klimaatverandering zijn gepland voor maandag en met als vooraanstaaande sprekers dr. David Bramwell, directeur botanische tuin in Las Palmas, over planten en hun aanpassingen op de klimaatverandering, dr. Sara Oldfield, secretaris-generaal van de BGCI (Botanic Gardens Conservation International), met een lezing over natuurbescherming in een veranderende wereld, gevolgd door prof. Michael Kiehn, directeur van de botanische tuin in Wenen, met een lezing over de wetenschappelijke rol van botanische tuinen in het behalen van de doelstelling van de wereldwijde strategie van plantenbescherming voor 2010, en tenslotte, een hoofdlezing van dr. Kayri Heavens, directeur van de botanische tuin van Chicago, over voortplanting, biologie en klimaatverandering. In de middag zijn er tal van parallelsessies over deze twee onderwerpen. In het begin van de avond is de officiële welkomstreceptie van de burgemeester van Delft, de heer mr. drs. B. Verkerk. Bio- en plantentechnologie in de toekomst Dinsdag 1 juli is gereserveerd voor bionics of nieuwe bio- en plantentechnologie en de toekomst. De dag wordt geopend met een lezing van prof. Huang Hongwen, directeur van de botanische tuin van Zuid-China en president van de Academie van Wetenschappen van China, over duurzaam gebruik van planten in China. Daarna zal Ronald Waterman, bestuurslid Vereniging voor Waterstaat en Landinrichting, statenlid van Zuid-Holland en docent aan het Unesco-IHE Institute for Water Education, een voordracht houden over watermanagement met een nieuw ecologisch gebruik van planten voor de komende klimaatproblemen als unieke Nederlandse oplossing. Daarna zal ondergetekende een lezing geven over de innovatieve onderzoeken van de Botanische Tuin van de TU Delft en een beschouwing

presenteren over een holistische benadering van het klimaatprobleem. Tenslotte zal prof. Klaus Ammann, oud-directeur van de botanische tuin in Bern en gasthoogleraar Biotechnologie aan de Botanische Tuin van de TU Delft, een lezing geven over spectaculair nieuw onderzoek van en met de TU Delft over technologie gebaseerd op bewegingen van peristoomtanden. Peristoomtanden zijn de tandjes die op sporenkapsels van mossen staan, nadat het sporendekseltje of calyptra er af gevallen is. Daarna gaat Ammann in op mogelijke toekomstige nieuwe wetenschappelijke uitdagingen voor botanische tuinen en hun rol in wetenschapscommunicatie. De middag zal bestaan uit parallelsessies passend bij deze dagthema’s. De nieuwe plantensystematiek Woensdagochtend staat in het teken van de nieuwe systematiek. Tegenwoordig worden planten ingedeeld op erfelijkheid ofwel DNA. Dit geeft grote consequenties voor de bestaande classificatie van planten. In Nederland is de Flora van Nederland onlangs geheel op de nieuwe DNA-indeling

7

gebaseerd. Maar elders in de wereld moeten nog grote groepen planten, soms complete families, worden gereviseerd en opnieuw worden bekeken en ingedeeld. Botanische tuinen en herbaria vormen de basis voor dit onderzoek en de ontwikkeling van nieuwe flora’s. Vervolgens zal er een workshop zijn over de betekenis en mogelijkheden van innovaties in de botanische industrie. Voor botanische tuinen in de wereld is het niet gebruikelijk om wetenschappelijk onderzoek aan te bieden aan de industrie. Ik hoop wereldwijd de Delftse aanpak als voorbeeld te laten zien en probeer een lans te breken voor het bouwen van bruggen tussen wetenschap en industrie. In de middag is een excursie gepland langs de verschillende onderzoeksinstituten van de TU Delft met tal van demonstraties. Biodiversiteit Donderdag 3 juli staat geheel in het teken van biodiversiteit. De openingslezing is door prof. Vernon Heywood, Universiteit Reading UK, oprichter van de BGCI, over het toekomstperspectief van de biodiversiteit. Daarop volgt een voordracht van dr. Kingsley Dixon, wetenschappelijk directeur van de botanische tuin van West-Australië en Kings Park. Hij gaat in op de actieplannen en de resultaten van succesvolle introductie van planten ter verbetering en instandhouding van de West-Australische biodiversiteit. Deze voordracht wordt gevolgd door een lezing van prof. Dawud El‑Eisawi, universiteit van Jordanië, over succesvolle restauratieprogramma’s en bescherming van de biodiversiteit in woestijngebieden. De ochtend wordt afgesloten met een lezing van prof. Brian John Huntley, Nationaal Instituut van de Zuidafrikaanse Biodiversiteit en oud-directeur van de beroemde botanische tuin van Kirstenbosch, over te behalen doelstellingen van biodiversiteit voor 2010 en de veranderende wereld. Hierin toont Huntley veel voorbeelden van succesvolle programma’s van herintroductie van bedreigde soorten in een nieuw habitat in Zuid-Afrika. De middag bestaat uit parallelsessies van hetzelfde thema.

Afsluitende lezing en resultaten De slotdag, vrijdag 4 juli, zal de afsluitende lezing verzorgd worden door dr. Peter Wyse Jackson als inleiding op de discussie onder leiding van Frénk van der Linden, bekend van interviews van ‘captains of industry’ en ‘Hare Majesteit tot op het bot’. Tijdens deze discussie wordt er ook elektronisch gestemd over verklaringen en wordt de participanten om hun mening gevraagd. De uitkomst van het congres wordt daardoor ter plekke bepaald. De uitkomst wordt daarna weer door dr. Peter Wyse Jackson in perspectief gezet en als targets voor wetenschappelijk onderzoek voor de komende tien jaar benoemd. Parallelle workshops Naast al deze lezingen zijn er ook nog talloze parallelle workshops, zoals vermeerdering van planten in‑vitrocultuur door dr. Margret Laimer, efficiënt lange termijn conserveren van zaden door dr. César Gomez Campo, plantenregistratie met computerprogramma’s als Atlantis en BG Base, tot wetenschapscommunicatie van botanische tuinen door prof. Klaus Ammann. Het beschreven programma is zeer divers en daarmee verwachten we dat het onderzoek in en door botanische tuinen in de wereld, tot een grotere samenwerking zal komen, men elkaar in onderzoek zal ondersteunen en stimuleren, en tenslotte, dat een belangrijke brug wordt geslagen tussen de rijke en arme landen. Daardoor ontstaat toekomstperspectief voor een gemeenschappelijke aanpak van biodiversiteit, klimaatverandering, natuurbescherming en technologische toepassingen van planten. Meer actuele informatie is te vinden op www.tudelft.nl/ wsc-botanicalresearch2008. Bob Ursem De foto’s bij dit artikel zijn van planten van de Rode Lijst die in de bakken groeien. Met dit project geeft onze tuin invulling aan de wereldwijde strategie voor de bescherming van planten. In de bakken groeien nu al bijna 200 soorten van de 499 op de Rode Lijst. In één jaar is er dus een flinke aanzet gegeven om te voldoen aan de doelstelling om al die soorten in de tuin te hebben. In Nederland loopt de Delftse tuin daarmee ver voorop!

Rozemarijn in de keuken

Rozemarijn is afkomstig uit de landen rond de Middellandse zee. De plant behoort tot de Lipbloemigen en kan in het vroege voorjaar uitbundig bloeien. Het is een veel voorkomende struik in de maquis of meer precies de garrigue. Naast rozemarijn wordt de vegetatie van de garrigue verder gekenmerkt door onder andere keukenkruiden: jeneverbes, lavendel, tijm, salie. De naam is samengesteld uit ros, (dauw)druppel en marinus, van de zee. Omdat de naam door dichters werd gebruikt is het heel goed mogelijk dat de naam slaat op de blauwe kleur van de bloemen die het blauw van de Middellandse zee weerspiegelen. In de keuken is rozemarijn een zeer gewaardeerd ingrediënt. Een kleine hoeveelheid fijngesneden vers jong blad is een verrijking voor een salade. Tomatensauzen krijgen er pit mee. Klassiek zijn (in de oven) gebakken aardappelen met rozemarijn. Naalden en hout van rozemarijn die op het vuur in de barbecue worden gelegd parfumeren het gebraad.

8

Lamsbout met rozemarijn Steek met een mesje kleine gaatjes in de bout waarin je stukjes knoflook en, liefst verse, rozemarijnnaalden stopt. Marineer indien gewenst de bout enkele uren met olijfolie, knoflook, rozemarijn en tijm. Wanneer je niet marineert smeer dan de bout in met olijfolie. Verwarm de oven op 180 graden. Doe de bout ingesmeerd met olie, rozemarijn en tijm in een braadslede, voeg de marinade of olijfolie toe. Neem voor de braadtijd 20 minuten tot een half uur per pond. De eerste 20 minuten op 180 graden de rest van de tijd op 120 tot 150 graden. Bedruip de bout regelmatig. Voeg het laatste half uur nog wat rozemarijn en knoflook toe. Wanneer de bout gaar is uit de braadslede halen en in aluminiumfolie een minuut of tien laten rusten. Intussen met wat witte wijn of rosé de aanbaksels los werken tot een saus. De bout in plakken snijden, overgieten met de saus en opdienen. Daan Hallewas 9

ABK

in de botanische

tuin

Wetenschap, kunst en technologie

In de week van zondag 29 juni tot en met vrijdag 4 juli 2008 organiseert de Botanische Tuin van de TU Delft de internationale conferentie ‘2nd World Scientific Conference Challenges in Botanical Research and Climate Change’. Tijdens het congres worden thema’s bestudeerd die alle verwijzen naar wereldproblemen: Conservation and Climate Changes, Bionics & Future Issues, New Systematics, Biodiversity. De directeur van de botanische tuin in Delft, Bob Ursem, benadert de tuin als een laboratorium waar wordt gewerkt aan oplossingen op basis van botanische kennis. De tuin levert harde wetenschappelijke gegevens aan de industrie om technische vernieuwingen tot stand te kunnen brengen. De term voor dit kerngebruik van de tuin is ‘growing solutions’. Voor Bob Ursem horen wetenschap en kunst bij elkaar. Daarom nodigde hij het Amsterdams Beeldhouwerskollectief (ABK) uit om een tentoonstelling te realiseren in de botanische tuin. De tentoonstelling haakt enerzijds in op het idee van de tuin als laboratorium en anderzijds op de thema’s van het congres, met als doel ideële kruisbestuivingen mogelijk te maken tussen tuin en congres, wetenschap en techniek, kunst en publiek. Kunst laat altijd zien dat het anders kan en dat er voor welk probleem dan ook een nieuwe oplossing gevonden kan worden. Wanneer de congresgangers aan het einde van een intensieve dag bijeenkomen in de tuin om elkaar informeel te ontmoeten, attenderen de kunstvoorwerpen hen er op dat er voor hun onderzoeksthema’s ook andersoortige belangstelling bestaat en andere denkwijzen mogelijk zijn. Bij de tuinbezoekers die niet voor het congres komen, roepen de beeldhouwwerken een besef van de laboratoriumfunctie op. Liever een thematisch sterke tentoonstelling, dan een oppervlakkig overzicht. Liever een paar specifieke beeldhouwwerken die aanleiding geven tot serieuze beschouwing, dan een overvolle beeldentuin. Liever tijd en ruimte voor contemplatie, dan een weergave van onze zapcultuur. Beeldhouwkunst is geen entertainment maar levert haar eigen, noodzakelijke bijdrage aan onze tijd en werkelijkheid. Dat zijn mijn uitgangspunten. 10

Bij de selectie voor deze beeldententoonstelling hebben diverse criteria een rol gespeeld, zoals de aanwezigheid van een onderwerp in het oeuvre, maar ook fantasie, ruimtelijkheid, het formaat van de werken, hun geschiktheid als buitensculptuur en hun potentie om de andere beelden in de tentoonstelling te versterken. De volgende kunstenaars zijn door mij uitgenodigd en gekoppeld aan zes specifieke onderwerpen: Behoud en klimaatverandering - Harriet Verleun, Biodiversiteit - Ellen Klijzing, Biotechniek - Anna Mul, Nieuwe systematieken - Katrien Vogel, Toekomstige onderwerpen - Carla Rump, Laboratorium - Karin ter Waarbeek. Dit is een speciale tentoonstelling, niet alleen voor de beeldhouwers, maar ook voor de botanische tuin. Hij benadrukt de band tussen wetenschappers en kunstenaars. Zij beïnvloeden elkaar over en weer en scheppen ruimte voor elkaars onderzoek. Beiden kunnen in totale vrijheid hun denken onbegrensd ontwikkelen, maar worden in de praktijk gestuurd en beperkt door het materiaal waarmee zij hun onderzoek en hun werk uitvoeren. Beiden zouden ambitieus genoeg kunnen zijn om vanaf nu jaarlijks een thematentoonstelling samen te stellen op het raakvlak kunst/natuur/techniek. Jeroen Damen, foto’s: Roger Sorel 11

De bloeiwijze

Je kan ze bijna niet missen als je een bezoekje brengt aan de botanische tuin Delft. Ik heb het natuurlijk over de groep palmen die fier staan te pronken bij de ingang. Deze naar de plantenverzamelaar Robert Fortune vernoemde palm (zoals de soortnaam fortunei ook aangeeft) staat bekend als de meest winterharde palm voor West-Europa. Maar waar komt deze exotisch ogende palm vandaan en wat kan je er eigenlijk mee?

12

Naam en voorkomen Trachycarpus fortunei is de wetenschappelijke naam van deze palm. Trachys betekent stevig, carpus vrucht en fortunei staat voor vernoemd naar Robert Fortune. De Nederlandse naam is Chinese waaierpalm of henneppalm. De palm is afkomstig uit de koudere bergstreken van China en India. Hij is veel aangeplant en inmiddels ook verwilderd rondom de Middellandse Zee. Uit Bulgarije en Zwitserland zijn inmiddels selecties afkomstig die nog meer vorst kunnen verdragen. Deze worden wel als Trachycarpus ‘ Bulgaria’ of ‘Bern’ aangeboden door de echte palmspecialisten. De klimaatzone waarin de palm voorkomt is de zone 7 – 8. Dit komt overeen met temperaturen tot -18ºC. Hoe te houden De plant is goed in een pot op het terras te houden, maar om de winter goed te kunnen overleven is een goed beschutte plek noodzakelijk waar de palm tegen oostenwind en winterse buien beschermd wordt. In de volle grond groeit deze palm veel beter, mits hij in de zon staat en enigszins beschut is tegen oostenwind. Een goed doorlatende, voedzame grond is van groot belang. Als voeding zijn van april tot september gedroogde koemestkorrels aan te bevelen. Door in september coniferenmest (hoog kaligehalte) te geven, kan de winterhardheid verbeterd worden. Hoewel de palm een hekel heeft aan natte voeten, vraagt hij in het groeiseizoen veel water (zeker in een pot). Technisch gebruik De jonge groeipunten en het hart van de stam worden in de landen van herkomst gegeten. De beharing op de stam wordt gebruikt als vezel. Volgens diverse publicaties kan er ook een medicinale drug en een wasproduct gewonnen worden uit deze palm.

Waar te zien In de botanische tuin staat deze plant op een paar plaatsen in de volle grond. Natuurlijk bij de ingang (plantjaar 2005), iets verderop, voor het kantoor van de heer Ursem en een derde exemplaar verscholen achter de hamamelissen in de binnentuin (plantjaar 1983). Erwin Kluver

De stam Winterhard!

De vruchten

Trachycarpus fortunei

Bijzonderheden Voor het beste resultaat is het aan te raden de palm in het voorjaar in de tuin uit te planten. Het eerste groeiseizoen zal er hoofdzakelijk wortelgroei plaatsvinden, maar na 2 à 3 jaar begint de palm snel te groeien. Diverse plantenverzamelaars zijn voortdurend op zoek naar nieuwe trachycarpussoorten. Dit leidt tot veel verwarring in de naamgeving, omdat het veelal om dezelfde soort gaat. Palmen afkomstig uit verschillende provincies van China worden te koop aangeboden als ‘nieuwe’ soorten.

Prijsvraag Hoewel de prijsvraag weinig reacties heeft uitgelokt proberen we het nog een keer. De foto’s bij het artikel van Bob Ursem in dit nummer zijn van planten die staan in de bakken van het project Rode Lijst. Wie kan de meeste planten op die foto’s benoemen? Omdat we de vorige keer geen winnaar konden aanwijzen verdubbelen we de prijs. Wie de meeste planten benoemt ontvangt vier cadeau te geven lidmaatschappen van de vereniging voor de duur van een jaar. Wanneer er meer goede antwoorden zijn gaan we loten.

De antwoorden van de vorige keer zijn: iep (aan de kant van de Kanaalweg), Ceiba (in de grote kas) en de palm Macrozomia (buiten bij de nieuwe oranjerie).

Inzendingen ontvangen we het liefst per e-mail ([email protected]) of anders aan de redactie van Papyrus, Hofeiland 23, 2614 TA Delft. Medewerkers van de tuin en bestuursleden van de Vriendenvereniging kunnen niet aan de prijsvraag deelnemen.

13

Verenigingsnieuws Excursie naar de botanische tuin Belmonte in Wageningen. Zo’n 95 km rijden, maar dan heb je ook wat. Dat kunnen de 22 deelnemers hebben gedacht toen zij zich opgaven voor de excursie op 2 mei 2008 naar de Wageningse botanische tuinen. Dat het daarbij ook nog prachtig weer was, werd als vanzelfsprekend ervaren. Zulke fraaie tuinen hebben er recht op. De start was bij het hotel De Wageningse Berg, met z’n fraaie uitzicht over de Rijn en de Betuwe. Na de koffie, de thee en het appelgebak werden we door de deskundige en aimabele IVN-gids Annerieke Water door Belmonte geleid. Landschap Arboretum Belmonte is een van de twee botanische tuinen van de Universiteit Wageningen, de andere is De Dreijen. We zwierven door een tuinpark van 17 hectaren op de top van een heuvel, die in de IJstijd door de gletsjers en later door de Rijn werd gevormd. Veel bijzondere bomen en struiken worden afgewisseld met fraaie gazons, omgeven door allerlei soorten botanische geraniums als ideale kleurrijke bodembedekkers. Bijna alles was voorzien van duidelijke bordjes. Waar die ontbraken ontstond soms een aardige discussie tussen de al dan niet deskundige deelnemers. Die bodembedekkers blijken trouwens ook als kostenbesparing goed te voldoen, het scheelt al gauw een paar tuinlieden.

Verslag van de 11e Algemene ledenvergadering, 24 mei 2008

Rhodondendrons Van deze grootste Nederlandse collectie Rhododendrons, ca 880 verschillende typen, hebben deelnemers natuurlijk niet alle exemplaren kunnen bewonderen, maar zij hebben wel een overweldigende indruk gekregen. Nooit geweten dat er zoveel vormen waren. De collectie Rhododendrons omvat een historisch deel, grotendeels aan de oostzijde. In de rest van de tuin vindt men de nieuwe collectie variëteiten waar alles volgens een redelijk strak groeperingsplan is aangelegd. Naast de wetenschappelijke doeleinden, zoals genenbank, informeert men ook het publiek over het belang van het instandhouden van de wilde soorten en de cultivars. De Rhododendrons zijn voornamelijk afkomstig uit Azië en werden vanaf ca 1850 naar onze streken gebracht. Over de indeling ervan is lange tijd veel te doen geweest. Nu geldt populair gezegd: groot of klein, alles wat op een Rhododendron lijkt is een Rhododendron. Dat de oude vertrouwde azalia’s het wetenschappelijk moesten afleggen zal alleen bij de ouderen en sommige kwekers nog problemen geven. Mistletoe Bij de verzameling van ruim 250 sierappelbomen stonden we onder andere stil bij een aantal karakteristieke, zeer bejaarde bomen. Vooral omdat

14

er flinke bossen maretak (Viscum album, vogellijm, mistletoe) op groeiden. Volgens kenners een van de weinige plekken waar deze parasiet zo noordelijk nog voorkomt. Op onze route door de tuin konden we op enkele plaatsen nog van het magnifieke uitzicht op de Rijn genieten. Na afloop werden op eigen gelegenheid nog bezoeken gebracht aan het nabijgelegen De Dreijen en de fraaie buitenplaats Hinkeloord met daarin de beeldengalerij ‘Het Depot’. Het was een geslaagde excursie met een kunstzinnige afsluiting. Hans Hirs

Terugblik Onze Voorzitter Leen Maat blikt terug op een in veel opzichten geslaagd jaar. Hij memoreert enkele hoogtepunten, zoals de voorjaarsexcursie naar het Haagse Zuiderpark, de 3e en de 4e Van Itersonlezing en de geslaagde nieuwe opzet van Papyrus. Helaas moest de vereniging ook dit jaar van een aantal leden afscheid nemen wegens overlijden. Financiële zaken De kascommissie meldt bij monde van mevrouw Wijnmalen dat de stukken keurig in orde zijn. Het bestuur wordt met applaus gedéchargeerd. Max van de Laan verlaat de kascommissie en Bob Ursem meldt zich aan om in de commissie zitting te nemen. De balans en de begroting, en de toelichting daarop, worden door de vergadering goedgekeurd. Bestuur en comité van aanbeveling De nieuwe voorzitter van het CvB van de TU, drs. D.J. van de Berg heeft zich bereid getoond in het comité van Aanbeveling plaats te nemen. Max van de Laan treedt toe tot het bestuur. Stineke Braam-Heinen is aan de beurt om af te treden in 2009. Anneke van Wijngaarden-Hessels, nu oudpenningmeester, zal zoals eerder al gemeld, het bestuur eveneens verlaten.

van een levende genenbank. De projecten, bijvoorbeeld fijnstof, zeewieren en natuurlijke kustbescherming, gaan voorspoedig. Plannen voor een eigen laboratorium zijn in de maak. Momenteel staat alles in het teken van het komende wereldcongres, zie voor het programma bladzijde 6. De vernieuwde Papyrus vormt een fraai visitekaartje en ook het boek over de tuin van Pieter van Mourik en Gerard van der Veen komt precies op tijd uit. Het door de botanische tuin uitgegeven kookboek heeft een Engelse vertaling gekregen. In de oranjerie is een fraaie tentoonstelling ingericht rond de oude en actuele onderzoeksprojecten. Bob Ursem nodigt hierbij de Vrienden van de Tuin uit aanwezig te zijn bij de opening van het congres, zie hiervoor bladzijde 6. Mini-excursie Na afloop van de vergadering begaf het gezelschap zich naar de tuin en de kassen. Je kon het goed zien, er is enorm veel werk verricht, zowel in de kassen als in de tuin zelf, zoals ook de knappe kooiconstructie voor de planten van de Rode Lijst. Complimenten voor de mensen van de tuin zijn zeer op hun plaats. Als dank kregen de leden een attentie in de vorm van een fraaie paarse of roze Platicodon astra-plant mee naar huis. Het officiële verslag kan bij de secretaris worden aangevraagd en zal op de volgende vergadering beschikbaar zijn. Hans Hirs, secretaris

Actueel nieuws over de tuin De wetenschappelijk directeur Bob Ursem meldt dat het heel goed gaat met de tuin. Tal van verbeteringen zijn gerealiseerd. De target voor het project voor de planten van de Rode Lijst is gehaald. Dit project geldt nu al als een landelijk voorbeeld 15

Tuinprogramma Voor de zevende keer alweer staat de VAK Centrum voor de Kunsten met zijn keramiek in de botanische tuin, met wel een heel spannend thema. Tuin der Lusten!

Een klassieker! Volg het pad van hartstocht en geheimen, van list en bedrog, van verliefd en soms iets minder romantisch, en o ja, wat is jouw eetlust? Laat je op deze tocht verleiden door het keramieken batikwerk van cursisten en docenten van de VAK. Tijdens de opening op zondag 6 juli 2008 om 12.00 uur zal ook de afdeling ‘dans’ en ‘muziek’ van de VAK zorgen voor de juiste sfeer. Deze tentoonstelling loopt van 6 juli tot en met 25 oktober.

MuseumShop

13 - 14 september, 14 september, 11 oktober, 19 oktober,

Activiteiten 29 juni - 4 juli 2nd World Scientific Congress, Challenges in Botanical Research, and Climate Change. 10.00 - 17.00 uur Monumentenweekend. 11.00 - 17.00 uur Hortusdag. 10.00 - 12.30 uur Plantenruilbeurs georganiseerd door Groei&Bloei/ KMTP i.s.m. met de tuin. 10.00 - 17.00 uur Wetenschapsdag.

Tuinconcerten 22 juni, 14.00 - 16.00 uur 6 juli, 14.00 - 16.00 uur 13 juli, 14.00 - 16.00 uur De Bomenstichting houdt een verkiezing voor de meest favoriete boom in Delft. Welke boom heeft de grootste X-factor? Daarom kunt u van 23 mei tot en met 6 juli 2008 stemmen op de boom waarvan u vindt dat hij de grootste X-factor heeft.

De leukste tuinwinkel van Delft bestaat dit voorjaar alweer twee jaar. De shop is ge-restiled en er zijn weer leuke, nieuwe artikelen.

op zondag Muziekvereniging Prometheus. Muziek en dans VAK. Koninklijke Harmoniekapel Delft.

Boomverkiezing

Volgens ons staat de boom met de grootste X-factor in de botanisch tuin. Als u hem nog niet kent, stellen we hem hier (en op de foto op de achterkant van deze Papyrus) aan u voor.

De MuseumShop is niet alleen een winkel voor mensen met groene vingers! U bent 7 dag per week welkom voor aparte geschenken, zoals sieraden, keramiek, geblazen glas uit Italië, corsages. En voor alle gelegenheden een mooi geschenk. Op voorraad diverse tuinboeken en het unieke Delftse Bomenboek. Voor kinderen puzzels, leuke boeken en grappige speeltjes. Wist u dat we tegenwoordig ook cadeaucheques in voorraad hebben? De 100 jarige tuin is nu op z’n mooist. U kunt bijvoorbeeld het cadeau geven om ‘vriend van de tuin’ te worden voor een tientje per jaar. Succes verzekerd. De vrienden van de tuin ontvangen altijd 10% korting in de MuseumShop. Belangstelling om de gezellige vriendenkring van vrijwilligers te versterken in de MuseumShop? Workshops en trainingen worden aangeboden. Informatie: 015–2785696. 16

Tentoonstellingen 1 mei - 22 juni Natuur in Aquarel, Geert Timmer. 24 mei - 25 oktober Botanische Tuin TU Delft, Vroeger en Nu, Onderzoeken van vroeger en heden. 22 juni - 25 oktober Amsterdams Beeldhouwerskollectief. 6 juli - 25 oktober Kerade/VAK Keramiek: Tuin der lusten.

Heel uitzonderlijk is dat deze boom een ongelofelijk zachte bast heeft. Daardoor is het de boom met de grootste aaibaarheid die we kennen. We noemen hem dan ook meestal de knuffelboom. Hij is voor zijn soort jong, nog maar 55 jaar, en nog maar 15 m hoog. In de vochtige wouden van Californië, waar de soort vandaan komt, kunnen ze een hoogte van meer dan 100 m bereiken. De hoogste is maar liefst 115,5 m, het zijn de hoogste bomen van de wereld! De wetenschappelijke naam is Sequoia sempervirens, de eeuwig groenblijvende sequoia. Ze kunnen waarschijnlijk tot zo’n 2.500 jaar oud worden, het exemplaar in de tuin is dus met recht nog een baby. De zachte bast speelt voor de lange levensverwachting ook een grote rol, want die biedt bescherming tegen bosbranden. Bent u overtuigd van de uitzonderlijke X-factor van deze boom, breng dan uw stem uit op www.boomverkiezing.nl. De redactie 17

Technische Boekhandel Waltman Binnenwatersloot 33 2611 BJ Delft TECHN I SCHE BOEK HANDEL

altman B.V.

015-2123775 [email protected]

Van

Elsäcker

Tuinontwerp & aanleg

www.bloembinders.nl

VOOR ALTIJD IETS BIJZONDERS Pauline Bloembinders, tel. 015-2123689; fax 015-2131327 Achterom 87, 2611 PM Delft - [email protected] Uw tuinspecialist voor: Ontwerp en aanleg van tuinen Tuinonderhoudsplan naar uw wens & behoefte Snoeiwerkzaamheden, rooien van bomen Drainage Onkruidbestrijding Beplantingsplannen (Sier)bestratingen Aanleg van vijvers, schuttingen e.d. Lotsweg 6, 2635 NB Den Hoorn Tel (070) 396 6690 Fax (070) 396 3669 www.hoveniervanderheijden.nl

18

r e i n e ov

Originele ontwerpen Sfeervolle tuinideeën Deskundig tuinadvies Vakkundige aanleg Planmatig onderhoud

Tel. op werkdagen: 010 - 4753364 Vrijdags en zaterdags van 10.00 - 17.00 uur: Westhavenplaats 3 3131 BT Vlaardingen

Wijnhandel-Slijterij André Klerks Géén winkel met een franchiseformule bedacht door de formulemanager maar een winkel die draait op vakkennis, goed advies, kwaliteit en persoonlijke service. Wijnhandel-Slijterij André Klerks ~ Julianalaan 98 2628 BK Delft ~ telefoon: 015-2124263 Wilt u meer weten over wijn? Kijk dan eens op het net bij www.klerkswijnen.nl 19

Links: drie stadia van Lychigitum americanum bij het bruggetje over de vijver. Rechts: Sequoia sepervirens. Kies de Knuffelboom.