OP DE HOOGTE Augustijns Centrum de Boskapel
Oktober 2007
"" ... bij tijd en wijle van mening verschillen zonder haat, alsof iemand het oneens was met zichzelf en juist door die schaars voorkomende onenigheid fleur geven aan de eensgezindheid van meestal ..."" (Augustinus, Belijdenissen, IV,8,13,p.113)
Colofon: Op de Hoogte is het bulletin van de Boskapelgemeenschap. Het biedt ruimte voor Boskapellers en andere bezoekers van de kapel om te schrijven of te lezen over zaken die de gemeenschap van de Boskapel of de kerkgemeenschap in het algemeen raken. Ook geeft het informatie over vieringen in de kapel en andersoortige informatie over activiteiten die vanuit de Boskapel worden ondernomen. Op de Hoogte verschijnt 10 maal per jaar.
Redactie: Mechy Dolmans-van Oosterhout, Louis de Mast, Gerard Willems, Chris Dijkhuis en Jan Garnier (eindredacteur) e-mail
[email protected] Einsteinstraat 125, 6533 NJ Nijmegen Lay-out en druk: Helma Bertels, Myriam Devos, Hans Thoonen (e-mail
[email protected]) Abonnementen: Na schriftelijke aanmelding: ontvangt u voor 9 euro een jaar lang Op de Hoogte thuis Adres Boskapel: Graafseweg 276 6532 ZV Nijmegen tel/fax 024-3776968 b.g.g. 024-3726610 homepage: www.boskapel.nl e-mail:
[email protected] Postbank: 22 06 916, Rabobank: 15 78 32 856 t.n.v. Rector Boskapel De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden teksten te weigeren, in te korten, of anderszins redactioneel te bewerken. Copyright berust bij de auteurs van de bijdragen
VOORWOORD De belangrijkste gebeurtenis van de afgelopen tijd voor kerkelijk Nederland was ongetwijfeld het verschijnen van het boekje dat de dominicanen naar alle parochies hebben gestuurd.“Kerk en Ambt” is de titel van dit document. In de Boskapel was het bijna niet aan te slepen. Blijkbaar zagen velen de geest en de praktijk van de Boskapel in dit boekje weerspiegeld. Een van de auteurs, Ad Willems o.p., is dan ook voor ons geen onbekende. Het viel nogal tegen, dat de KRO geen belangstelling heeft getoond. Het schijnt dat de KRO het liefste bij de bisschoppen op schoot willen zitten. Op de website van de dominicanen vonden we een vraaggesprek met Harrie Salemans o.p., ook een van de auteurs. Dat hebben we in zijn geheel opgenomen in dit nummer. Het verslag dat Rikie Willems Peulen geeft van de uitvaart van Ans Galema sluit heel goed aan op deze kwestie. Hier is niet zozeer het ambt in het geding, want Joost Koopmans osa ging voor, maar wel een manier van kerk-zijn, waar de dominicanen in hun boekje voor pleiten. De mensen van de kindernevendienst zijn zich gaan bezinnen op hun werk. Hun vraag was niet: “hoe houden we de kinderen zoet bezig?”, maar was gericht naar henzelf: “wat beweegt ons om zo met kinderen bezig te zijn?”. Zij spraken tegen elkaar uit, dat het ervaren van de gemeenschap eigenlijk de inspiratie biedt voor hun werken met de kinderen. Ook de kinderen mogen op hun manier die gemeenschap ervaren en zo toegroeien naar het moment van volledige deelname.
1
LITURGIEKALENDER Oktober 2007 27e t/m 30e zondag door het jaar tijd: half 11 liturgische kleur: groen Het evangelie van Lucas volgt Jezus op zijn reis naar Jeruzalem. Zijn verhaal is echter meer dan een reisbeschrijving. Het is vooral de schets van een innerlijke beweging die Jezus doormaakt. Hij nodigt zijn leerlingen (dus ons) uit die mee te voltrekken. Maar de leerlingen huiveren voor dat avontuur: ‘geef ons meer geloof’. - zondag 7 oktober: Lucas17, 5-10: ‘Bidden om geloof’. Overweging door Theo van der Zee - zondag 14 oktober: Lucas 17, 11-19: ‘Vertrouwen gewenst’ - zondag 21 oktober: Lucas 18,1-8: ‘Bidden om gerechtigheid’ Het is vandaag Wereldmissiedag. Jan Broeders gaat voor in een Agapèviering - zondag 28 oktober: Lucas 18, 9-14: ‘Door geen gebed te misleiden’ zet de klok één uur terug! - Op 4 november houden we de gedachtenis aan Allerheiligen/Allerzielen!
2
Toelichting bij De Overweging De overweging is een deel van de liturgie en krijgt kleur en kracht door het geheel van de viering. Soms spreekt men van homilie. Het voorgelezen evangelie wordt op de voet gevolgd en uitgelegd met het oog op ons leven als leerlingen van Jezus Christus. Het woord preek is ook heel gangbaar. Toch heeft dat begrip in onze taal een wat betweterige bijklank gekregen. Wij spreken liever van overweging. Overweging klinkt bescheidener en geeft ook aan wat we er mee willen: een eenvoudige uitleg van de teksten (geleerde uitleg is voor het Leerhuis en de exegesegroep) en een brug slaan naar het leven van alledag in onze tijd. Het gaat dus niet om rationele verhelderingen (boven de wenkbrauwen), maar om een eigen doorleefd verhaal. Dat is een belangrijk gegeven, ook voor de niet-professionele voorgangers die bij ons van tijd tot tijd een overweging houden. Als je alleen maar iets ‘leent’ van een ander en dat voorleest, zo zegt de begeleider Gerard Zuidberg, wordt de overweging een vreemd onderdeel van de viering. Als de overweging teveel wordt ‘gebracht’ en niet van binnenuit komt, schep je daarmee geen sfeer. Leer op je eigen manier, op het niveau dat je eigen is, een overweging voor te bereiden en te houden. Blijf trouw aan je eigen mogelijkheden van reflectie, bezinning en dagelijkse ervaring. Het gaat niet om een voorgekookt verhaal, dat van boven of van buitenaf wordt gepresenteerd. Het gaat erom dat de overweging een ruimte wordt waarin iedereen tot een eigen verstaan kan komen. Een overweging slaagt wanneer in het midden van de gelovigen iets zichtbaar, hoorbaar en voelbaar wordt van de Aanwezige. Daar wordt het hart geraakt. Joost Koopmans
3
vrijdag 31 augustus 2007 ‘EEN VOORGANGER IS IEMAND WAAR JE ACHTERAAN WILT’ Het boekje ‘Kerk en Ambt’ komt voort uit de zorg van ouder wordende priesters voor de Nederlandse kerk. De dominicanen willen de mensen in de parochies bemoedigen om zelf kerk te zijn, als leden van het volk van God. Een vraaggesprek met Harrie Salemans o.p., een van de opstellers van de brochure. Het document ‘Kerk en Ambt’ is een reactie op de nood in veel Nederlandse parochies. Op hun provinciale kapittel 2005, de vierjaarlijkse vergadering die het hoogste orgaan is van de Nederlandse dominicanen, besloot men die nood bespreekbaar te gaan maken. De brochure ‘Kerk en Ambt’ is het resultaat. Op vrijdag 31 augustus komt het aan bij alle parochiebesturen, bisdommen, ordes en congregaties in ons land. Wat is de nood in de parochies? ‘Er is een groeiend tekort aan priesters in ons land’, vertelt Harrie Salemans o.p., die het document schreef met zijn medebroeders Jan Nieuwenhuis, André Lascaris en Ad Willems. ‘Ook wij kunnen niet meer in parochies werken zoals we gewend waren. We worden er gewoon te oud voor. De bisdommen zijn de parochies aan het regionaliseren, vooral om toch maar met minder priesters geregeld de eucharistie te kunnen aanbieden. Wat is daar het probleem van? ‘Het is een kerkorganisatie die helemaal om de priester draait, en die feitelijk het priesterschap belangrijker vindt dan de plaatselijke geloofsgemeenschappen. De mensen worden geacht dan weer eens hier, dan weer eens daarheen te gaan voor een 4
eucharistieviering. Dat is dodelijk voor de plaatselijke geloofsgemeenschappen. Bovendien gebeurt het op grond van opvattingen over kerk en priesterambt waar we nodig eens over moeten discussiëren.’ Heeft de vorige paus de discussie over het priesterambt niet afgesloten? ‘Daarmee is het probleem niet opgelost. Veranderende tijden vragen om veranderende stellingnamen en andere vormen. Zo is het met het priesterlijk ambt altijd gegaan in de kerk.’ Wat is dan de kern van het priesterschap? ‘Leiding hebben in de geloofsgemeenschap.’ Dat is het? ‘Dat is het belangrijkste. Het priesterschap is in de loop der eeuwen heel bijzonder gemaakt, te bijzonder. En het is vergroeid met de hiërarchie van de kerk. Maar het Tweede Vaticaans Concilie in de jaren zestig heeft een heel duidelijke keuze gemaakt: het gaat in de kerk en in het vieren van de eucharistie eerst en vooral om de gemeenschap, om het volk van God. Dat heeft hele oude wortels. Zo ging het ook in het begin van de kerk.’ Wat is dan eucharistie vieren? ‘Doorgaan waar Jezus Christus mee begon, Zijn gedachtenis vieren in het teken van brood en wijn.’ Haalt dat Jezus niet erg omlaag, naar de aarde? ‘Ja, en dan wordt Hij gevaarlijker, wordt Hij meer van ons vlees en bloed. Hij komt werkelijk aan ons lijf, een navolgbaar ideaal om God gestalte te geven in ons leven. Ik heb in mijn eigen pastorale werk steeds de ervaring opgedaan dat mensen dat heel snel en diepgaand. En hoe vult u uw rol als priester in? ‘Het volk van God viert de sacramenten, de priester heeft de regie, gaat voor. En dan, als je dat samen doet, dan gebeurt er iets waar 5
je deel van wordt. De oude kerkvader Augustinus zei het heel mooi: met de communie ontvangen we wat we al zijn: lichaam van Christus. Als ik de communie ontvang, dan beaam ik dat ik Christus laat voortleven in mij, in ons. Zo ga je, door samen te vieren, als het ware in de startblokken staan om in je dagelijks leven “weldoende rond te gaan”, zoals over Jezus gezegd wordt.’ Terug naar de werkelijkheid van het boekje Kerk & Ambt: wat verwachten de dominicanen ervan? Is het een zwanenzang? Zijn jullie een Don Quichot die tegen molens vecht? ‘Er is al veertig jaar geschreven en gesproken over kerk en ambt, onder andere door onze medebroeder Edward Schillebeeckx, maar de hiërarchie reageert er niet op. Dat neemt niet weg dat we de discussie moeten blijven zoeken, omwille van de kerk van de toekomst. De kerkelijke leiding heeft geen idee hoeveel gezag ze zouden kunnen hebben onder de mensen als ze zouden luisteren, inspireren, voorgaan, en bevestigen van wat er aan goeds gebeurt. De kerkelijke leiding zou vooral vertrouwen moeten geven.’ En de dominicanen moedigen parochianen aan om zelf voorgangers te kiezen en om daar bevestiging voor te vragen van de bisschop. Jullie zeggen zelfs: als jullie biddend het teken van brood en wijn vieren, dan mogen jullie ervan uitgaan dat je echt eucharistie viert. ‘Veel parochies hebben ervaring met voorgangers die uit eigen kring komen. Zulke mensen worden gekozen omdat ze inspireren, stimuleren en troosten. Want een voorganger is iemand om achteraan te lopen.
6
KINDERNEVENDIENST De kindernevendienstgroep is na de zomervakantie weer bij elkaar geweest voor overleg. We starten ook nu weer met een enthousiaste club. Al in het begin van dit jaar heeft Helle Pasch, moeder van Eline en Jeroen, onze groep verrijkt en Karin van Meerten, moeder van Fleur en Jelle (in juni geboren) zal na de herfstvakantie ook de kindernevendienst doen. Nu is ze al bij de overleggen en draait ze af en toe met een ander mee. Helle, Karin, Marjet Cremers, Tilly Jansen, Veerle Loonstra en Jacqueline van Meurs zullen wekelijks de kindernevendienst voor kinderen van 4 tot 12 jaar leiden. Birgitte Ligtenberg en Margret Witteveen zullen voornamelijk de kindernevendienst voor de 8 tot 12 jarigen doen. We willen bij deze nog eens onder de aandacht brengen dat de kindernevendienst voor deze oudere kinderen op iedere eerste zondag van de maand is. Noteer tevens alvast de kindermiddag op zaterdag 3 november a.s. in uw agenda. Tilly en Marjolijn ontvangen met liefde een grote groep kinderen. Op speciaal verzoek van de kindernevendienstgroep is er op maandag 12 november een thema-avond over kind en geloof; “Licht gereedschap”. In het programmaoverzicht activiteiten najaar 2007, vindt u uitvoerige informatie. Wij hopen dat ook u zult komen. Joost krijgt met zekere regelmaat het verzoek voor deelname aan de Eerste Communie van mensen zonder actieve betrokkenheid bij de Boskapel. Ook het afgelopen jaar hebben wij weer ervaren hoe waardevol het is dat de kinderen de Boskapel en elkaar goed kennen. Het is dan ook zeer gewenst dat we deze kinderen ook door het jaar heen bij de kindernevendienst treffen. Wanneer u ouders kent die overwegen hun kind in de Boskapel de Eerste Communie te laten doen, kunt u ze misschien alvast in contact
7
brengen met een van de mensen de kindernevendienstgroep. Natuurlijk kunt u zelf ook kenbaar maken als uw kind het komende jaar wil deelnemen. Wij hopen ook dit jaar de kinderen in de Boskapel veel plezierige bijeenkomsten en activiteiten te kunnen bieden. Namens de kindernevendienstgroep een hartelijke groet, Margret Witteveen
`WAT BEWEEGT ONS?` Begin september was de eerste bijeenkomst van dit nieuwe jaar van de werkgroep kindernevendienst. Naast het uitwisselen van onze zomerverhalen en het maken van allerlei praktische afspraken voor de komende periode, was er tijdens deze eerste bijeenkomst ruimte gemaakt om met elkaar van gedachten te wisselen over het thema van de Augustinusviering van 26 augustus. Met deze viering in het achterhoofd, de folder van de `Augustijnse Beweging` als huiswerk en de recente ontwikkelingen in de Boskapel praatten wij over de vraag:`Wat beweegt jou om naar de Boskapel te komen?`. Als eerste mocht ik mijn ervaringen onder woorden brengen: `Ik ben niet om Augustinus in de Boskapel gekomen. Eigenlijk wist en weet ik nog steeds heel weinig van hem. Maar als er iets van hem verteld wordt, spreekt me dat wel aan`. Dit laatste werd door iedereen van onze groep onderschreven. `Je voelt dat het hier een gemeenschap is`, wordt genoemd als de belangrijkste reden om op zondag de vieringen bij te wonen: mensen kennen en ontmoeten elkaar, samen leren, vieren en dienen!
8
Na aanvankelijk enige schroom stimuleert ook de vredesgroet het contact. De ontmoeting van bijzondere mensen en het gesprek bij de koffie zijn waardevol. Ook droeg de adventsaktie voor mensen uit ons midden die het minder hebben, bij tot een gevoel van saamhorigheid. Wat betreft de vieringen werd het volgende opgemerkt: de huiselijke sfeer, je hoort dingen die er toe doen, het komt puur over, de humanistische uitleg, het vrije en niet-traditionele van de Boskapel, dat vind je niet zomaar in andere kerken. Zomaar in het kort een schriftelijke weergave van de goede uitwisseling die plaats vond binnen onze groep. Ook op zo’n moment haken wij aan bij het gevoel en de identiteit van de Boskapeller: je voelt je thuis in de Boskapel en samen vorm je een gemeenschap. Toch helemaal Augustinus! Birgitte Ligtenberg
BIJZONDERE UITVAART Op vrijdag 14 september was ik – als Boskapeller – aanwezig bij de uitvaart van Ans Galama. Dans was een grote passie van Ans, zo begreep ik. Haar lichaam lag in een kist van steigerhout en werd door 4 dochters en 2 kleindochters binnen gebracht op het ritme van muziek met daarna een dans door hen rondom de baar. Knap, dat ze dat zo durfden te doen en zeer indrukwekkend. Een schoonzoon speelde “Joods gebed” op cello, begeleid door piano. Door Ans geliefde muziek, bekend van de vooravond van “Jom Kippoer”, de dag van de kans op verzoening. Het “in memoriam” werd zo levendig verwoord door 3 dochters; de dansgroep, waar Ans deel van uitmaakte, danste ook rondom de baar in een grote kring en daar sprak veel verbondenheid uit. En dan het door een dochter zelf gebakken brood in (zo te zien) 9
moeders eigen serviesschalen, van waaruit gedeeld werd door Joost en die dochter. Bij de absoute sprak de jongste zoon emotionele en gevoelige woorden. Zo maar een greep uit een zeer creatief en persoonlijk samenzijn. Kortom: het was een “prachtig” en waardig afscheid, zoals je maar zelden ziet. Het viel me die morgen ook weer op, hoe krachtig vrouwen zijn. En dan de Boskapel: waar het ook allemaal kán en allemaal mág! Een verádeming in deze tijd van wetten en uitsluiting. Rikie Willems Peulings
VAN DE AMNESTYTAFEL, “Make Some Noise” Zondag 16 september 2007 heeft de Amnestygroep weer een afwisselende Agapèviering verzorgd. Na afloop kon iedereen de zondag luidruchtig opluisteren met een k(l)ikkertje. De muziek van John Lennon, gezongen door Rikie maakte het ook bijzonder en de petitie tegen discriminatie van seksuele minderheden in Turkije is ook door velen ondertekend, waarvoor onze dank. De dienst begon met een vertaling van een beroemde toespraak van Martin Luther King en omdat zijn woorden nog steeds actueel blijken te zijn hieronder nog een van zijn uitspraken: "Wij moeten voortdurend dijken van moed opwerpen tegen de stormvloeden van de angst." Wat betreft de Amnesty-actie "Make Some Noise", die loopt nog door tot het eind van het jaar. Het is een wereldwijd project dat gebruik maakt van muziek om een boodschap over te brengen en hiermee een nieuwe generatie wil inspireren. Want muziek trekt zich niets aan van grenzen, regeringen en politieke groeperingen en brengt mensen bij elkaar. En het allerbelangrijkst: muziek is er altijd en voor iedereen. En dat kun je van veel basisrechten zoals vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid niet zeggen. Om hierin verbetering aan te kunnen brengen blijft Amnesty ook in de toekomst uw hulp nodig hebben.
10
Tenslotte nog dit: mocht u het lied van John Lennon gewaardeerd hebben dan kunt u wellicht ook nog eens kijken op de website van Amnesty (http://noise.amnesty.org/noise). Daar kunt u namelijk een cd bestellen met liedjes van John Lennon gespeeld door hedendaagse popartiesten. Heeft u geen internet? Geen nood, de cd is ook gewoon in de winkel te koop. De (opbrengsten van de) cd wordt gebruikt om aandacht te blijven schenken aan de mensenrechtenschendingen in Darfur. Theo Liskamp
LEERAVONDEN IN OKTOBER Huwelijk en kerkelijk recht Inleider: Dr.Martien van den Nieuwenhuizen osa theoloog/filosoof Datum: dinsdag 9 oktober Tijd: 20.00 – 22.00 uur Prijs: € 4,= (inclusief koffie) Exorcisme, nog iets van deze tijd? Inleider: p.Etienne Herrebaut, augustijn Subprior St.Srefanusklooster, Gent, België Datum: dinsdag 16 oktober Tijd: 20.00 – 22.00 uur Prijs: € 5,= (inclusief koffie) De dood op het toneel Inleider: Dr. Jacques de Vroomen Docent theatergeschiedenis, faculteit der letteren. Radboud Universiteit Nijmegen Datum: Maandag 29 oktober Tijd: 20.00 – 22.00 uur Prijs: € 5,= (inclusief koffie)
11
VERSLAG LEESGROEP 22 NOVEMBER 2006
In een wezenlijk opzicht sloot de roman die we lazen aan op het vorige boek: Hoe een klein rotgodje God vermoordde. Onze keuze was gevallen op het vorig jaar (2005) verschenen De Engelenmaker van Stefan Brijs. Het boek was genomineerd voor de Libris Literatuurprijs en trok daarom de aandacht. Het gaat over de strijd van een man met God en de inzet is het scheppen van leven. De medische wereld denkt tegenwoordig (terecht?) dat ze dat kan door met menselijke cellen te experimenteren. Victor, de hoofdpersoon is geneticus. Hij is geboren met een hazenlip en wil zichzelf kloneren zonder die mismaaktheid. God heeft hem, zo vindt hij, geen dienst bewezen met zijn handicap. Zijn ouders (vader ook met hazenlip) hebben hem verstoten en in een gesticht geplaatst omdat hij debiel zou zijn, een kind van de satan volgens de plaatselijke kapelaan/pastoor. In werkelijkheid blijkt hij geniaal, zij het licht autistisch. In zijn strijd met God, de bron van het leven, trekt God uiteindelijk aan het langste eind. Als er uit Victors geëxperimenteer tenslotte een gezond (?) kind wordt geboren heeft het weer een hazenlip! Zijn eerste experiment met vrouwen die zonder man te samen een kind willen wordt een hopeloze en aangrijpende mislukking. Een drieling ( de engelen van de titel) met een ET-achtig uiterlijk (groot hoofd, geen haar en hazenlip) overlijdt op zesjarige leeftijd, vroeg oud geworden doordat Victor (in de veertig) celmateriaal van zichzelf heeft gebruikt. In het kloostergesticht waar hij opgroeide gedurende de eerste zes jaar van zijn leven heeft hij, onder leiding van een goede en geduldige novice met gevoel voor kinderen, de Bijbel leren lezen. Wat hij daarvan meeneemt is dat God staat voor het kwaad, net zoals zijn eigen vader die hem heeft verstoten op aandrang van zijn moeder en de pastoor. God heeft immers ook zijn zoon laten sterven zonder een hand uit te steken! Jezus is goed, daarentegen. Intussen krijgen we een fraai beeld van het, van roddel vergeven,
12
dorpse België in zijn uiterste noord-westhoek, nabij het drielandenpunt. De overste van het gesticht en later een van de broeders waarbij hij de middelbare school doorloopt, zijn prototypen van de geborneerdheid en hypocrisie die het geloof in een kleine dorpse gemeenschap kenmerkt. Dat geldt eveneens voor de kapelaan/pastoor die Victor tijdens zijn doop knijpt om hem te laten huilen zodat het duidelijk is dat de duivel in hem zit, die luidkeels protesteert tegen het doopwater. Zo snijdt het boek op pakkende wijze een reeks sociale, religieuze en vooral ethische onderwerpen aan, die veel stof tot praten gaven. Romantechnisch is het boek ook sterk. Symboliek speelt een grote rol en de beschrijving van Victors obsessie is knap gedaan. Vaak zien we hem van buitenaf bezig zodat de lezer zelf achterhaalt wat hem in zijn autistisch brein bezighoudt, maar de auteur beschrijft hem ook soms, noodgedwongen, van binnenuit, alsof hij hem goed kent, en dat past niet zo goed. Thema’s als schuld (in Victors vader), wantrouwen (vooral in het dorp) en ontkenning/verloochening (door Victors naaste collega aan de universiteit) lopen door het verhaal als rode draad. Jezus en zijn lijdensweg worden voor de steeds meer geobsedeerde Victor aan het eind een voorbeeld. Zijn tocht naar de Calvarieberg (er ligt naar het drielandenpunt een kruisweg!) inclusief genoemde oud-collega geneticus als de verrader Judas, is een tour-de-force, maar lukt uiteindelijk wel. Het was een boeiend gesprek over een boeiend, maar, zo vonden velen, eng boek. Gerard Willems Persbericht GRATIS CREATIEVE MIDDAGEN Op 19 September is de eerste creatieve middag van een reeks van 6 die gehouden worden in koffiehuis De Verwondering. De eerste keer gaan we kaarten maken. Andere middagen gaan we o.a. 13
schilderen, glasverven en iets kleien. Iedereen, echt iedereen! is van harte welkom om elkaar te ontmoeten, samen creatief bezig te zijn of gewoon onder het genot van een kopje koffie/thee te genieten van de gezellige sfeer. Mocht u zelf iets willen maken van werk wat u nog thuis heeft liggen, mag u dat ook meenemen. De data van de creatieve middagen zijn: 19 sept, 3 okt, 17 okt, 31 okt, 14 nov, 28 nov. Zet ze meteen in uw agenda en wees voorbereid op gezellige middagen! De middagen duren van: 14.30-16.00 Geïnteresseerd? Kom dan gewoon langs: Koffiehuis De Verwondering, Eilbrachtstraat 7, 6511 LX Nijmegen, (tussen de Tweede Walstraat en de Van Welderenstraat in) tel. 024-360 75 75. Of stuur een mailtje naar
[email protected] Geopend dinsdag t/m zaterdag 10.30 – 17.00 uur. Bezoek ons ook op www.de-verwondering.nl!
Voor u gelezen: AUGUSTINUS’ DE STAD VAN GOD, BOEK I Boek I is een reactie op de propaganda van de heidenen die de christenen verantwoordelijk stelden voor de plundering van Rome. Het begin dus van het apologetisch gedeelte van De stad van God, globaal de boeken I t/m X. Apologie betekent verdediging, samengesteld uit het Griekse ‘apo’ (weg van) en ‘logos’ (woord). Augustinus weet daar wel raad mee. In zijn voorwoord stelt hij meteen diegenen aan de kak die boven de stichter van de stad van God “hun eigen goden stellen” Augustinus plaatst het bijbelcitaat “God weerstaat de hoogmoedigen, maar aan de nederigen geeft Hij zijn genade” (Spreuken 3,34) tegenover de hoogmoed van de mens die zichzelf
14
graag hoort prijzen. Om dat laatste toe te lichten gebruikt hij het bij al zijn lezers bekende citaat van Vergilius (Aeneis, VI 854) “parcere subiectis et debellare superbos” (de overwonnenen sparen en de hoogmoedigen compleet uitschakelen) wat in feite neerkomt op: wie niet naar ons horen wil, moet ons maar voelen. Ook over de aardse stad zal hij schrijven omdat daar immers de vijanden van de stad van God huizen. Velen komen terug van hun dwaling en worden behoorlijke burgers van de stad van God, maar vele anderen zijn en blijven met haat tegen haar bezield. Augustinus schrijft De stad van God voor de intellectuele elite van zijn dagen en komt meteen met voorbeelden van vaak veel grotere rampen die zich hebben voltrokken in de tijd dat het christendom nog niet bestond en de heidense goden opgeld deden. Die goden stonden er bepaald niet borg voor dat verslagen vijanden gespaard werden. De Grieken hebben Troje met de grond gelijk gemaakt en de Romeinen deden in de derde Punische oorlog hetzelfde met Carthago. Dat laatste voorbeeld raakt Augustinus in boek I op het eind maar terzijde aan, wellicht omdat het hem te dicht bij huis is. In feite ging het in het Rome van 410 veel beter want de barbaren hielden zich wel aan het asielrecht van de kerken (daar hadden zelf heidenen hun toevlucht gezocht) en dat kan alleen aan Christus worden toegeschreven. De apologetische toon van Augustinus kan goed geïllustreerd worden met het volgende citaat over de verwoesting van Troje door de Grieken als hij beschreven heeft dat Diomedes en Odysseus zich aan het beeld van Minerva hebben vergrepen nadat ze de bewakers ervan hebben gedood: “En Troje is ook niet verloren gegaan omdat het Minerva had verloren! Want wat had Minerva zelf eerst verloren dat zij verloren kon gaan? Haar bewakers misschien? Zo was het ongetwijfeld, want toen die bewakers waren omgebracht, kon zij worden weggehaald. De mensen werden namelijk niet beschermd door het godenbeeld. maar het godenbeeld door de mensen. Hoe kon men haar dan
15
vereren en de bescherming van de stad en burgers willen verkrijgen van een godin die haar eigen beschermers niet eens kon beschermen?” Geluk en ongeluk treffen ieder, goeden en kwaden, heidenen en christenen. Christenen wordt geleerd, en dienen dus te weten, hoe ze met rampspoed om dienen te gaan. Augustinus gaat uitvoerig in op het verschijnsel zelfmoord, niet verwonderlijk als na 410 het beeld van de christenvervolgingen weer opdoemt. Zelfmoord moet absoluut worden afgewezen, zelfs in het geval van Lucretia die toen zij verkracht was, de hand aan zichzelf sloeg, waarmee de hooggeprezen kuise Lucretia de onschuldige en overweldigde Lucretia vermoordde! Ook niet in het geval van Cato Minor die toen Caesar bij Thapsus in Afrika de alleenheerschappij definitief aan zich had getrokken, zich in zijn zwaard stortte omdat hij de republiek niet wilde overleven. De heilige man Job is boven Cato te stellen omdat hij liever zijn kwellingen bleef verdragen dan zelfmoord te plegen. Augustinus spreekt overigens geen oordeel uit over vrouwen die om aan haar belagers te ontkomen in een rivier springen en verdrinken: misschien hebben ze wel aan een beval van God gehoorzaamd, net als ooit Samson dat deed. De oorzaak dat Rome in 410 door een ramp werd getroffen, ligt in het zedelijke verval van de stad: krankzinnige uitspattingen en een eindeloze verscheidenheid van genietingen toen Rome na de uitschakeling van Carthago de hegemonie had verkregen en toen de voorspoed omsloeg in de rampspoed van burgeroorlogen en heerszucht van enkele dominerende mannen. De aan circusspelen gewende mensen raakten onder de invloed van de beschaafde waanzin van toneelspelen, vertoningen van schandelijkheden, waarbij de onbenullige domheid haar gang maar kan gaan, dingen die in Rome niet ingesteld zijn door de verdorvenheid van de mensen, maar door de bevelen van de goden. Met name tegen die goden zal Augustinus in boek II dan ook van leer trekken. Chris Dijkhuis
16
