New ways of gathering information. Interview Robin Boast. Faculteit der Geesteswetenschappen

Faculteit der Geesteswetenschappen

Nwsbrf#162 / 10.2013 1 4 4 7 7 8 10 11 12 14 15 15 16

Interview Robin Boast Nieuws Onderwijs Promoties In Memoriam Herman Beliën Boek in beeld De Openbaring OR-Column De Glinsterende Geest In en uit dienst Bijzondere Collecties SPUI25 Pioniers

Interview Robin Boast

New ways of gathering information After working 20 years at the University of Cambridge, in October 2012 Professor Robin Boast was appointed professor of Cultural Information Science at the University of Amsterdam. The history, practice, production and theory of information in cultural institutions are central themes in his research. ‘Sometimes I feel like a seventeenth-century explorer because everyone is researching in other fields, while I’m saying: ‘come on look over here!’. Boast has been working in the field of Cultural information sciences for nearly 38 years. ‘Looking back I always worked in a field which is called Cultural information sciences today, but the discipline as such didn’t exist at first. Since my early days I worked mostly with cultural institutions like museums and archives, not so much with libraries. Although in society everything has changed radically, surprisingly enough it hasn’t changed so much in these institutions. I am fascinated by bridging that gap, bringing institutions into a much greater dialogue with recent developments in our society.’ Boast got his Master’s Degree in Anthropology from the University of Colorado in the United States and then went to Great Britain for his dissertation in Archaeology at Cambridge. ‘At the time I thought my research field would be Archeological Heritage. I was interested not only in the relationship between heritage and technology but also in classification and categorisation, especially in a colonial context. Why do we classify this way and

not that way? What is the technology of classification? I mean technology in a very broad sense, not just literal machines. For me the museum is also technology, being an instrument of classification. If I would write my dissertation now it would be totally different. However, in a funny way it did prefigure my later work. My interest is not so much in technologies, but how the technologies have both structured certain colonial programmes and how new techno­ logies worked radically to undermine such programmes. That is one of my major research topics today.’ The history, practice, theory and production of information in cultural institutions has been central to the scientific work of Robin Boast. Boast’s research and work has focused on diverse topics, ranging from the first digital collection projects in museums and universities in the seventies to the more recent emergence of the Web and social computing. For the past twenty years he has taught at the University of Cambridge.

Regimes of information The research of Robin Boast explores forms of informed, collaborative and critical access to museum spaces and collections through a programme of historical, theoretical and practical inquiry. His recent research has focused on local knowledge and emergent systems across incommensurable expert communities (indigenous and scientific). This research focuses on the study and development of open source, social and distributive systems that entitle, more than ever before, key knowledge experts to be included in the process of interpretation in cultural institutions. ‘I want to expose regimes of information and explain the mechanism and politics behind them. I’m very interested in the politics of information as they work today, in particular the domination by colonial politics and neocolonial politics. We live in a world of neoliberal governments and these governments owe a great deal to the regimes of governmentality developed by colonial powers, especially in the late nineteenth century. I often work with indigenous

UvA | Faculteit der Geesteswetenschappen

Personalising museum experience communities because that’s the sharp end. They are working their way out of those regimes of control towards sovereignty. Rethinking regimes of information and regimes of information use can move us towards a different form of governance; a governance which is more concerned with constituency and individual knowledge rights and less concerned with control and ownership. This has been one of my main research fields for the last ten years, working with communities all over the world, but mostly in North America and Australia. ‘I just came back from Australia, from working on a research project with colleagues there, aboriginal academics at Flinders University (Adelaide, South Australia). We are finishing a project on this theme with a book about the way two

different knowledge communities meet and negotiate, especially in colonial contexts, theorising more in terms of contemporary indigenous communities. We are moving on to a new project, which will be literally looking at the problem in regimes of information and governance.’ ‘Another project is a book on the history of digitality. Everybody thinks they know all about this history, but there is no good book on this subject yet. People would probably say that digitality comes from computers, while in fact digitality is actually pretty bad at computing in the sense of computation. Digitally actually originates in telecommuni­ cations. In my book I want to show how digitality and the computer eventually converged in the 1950’s and 1960’s.’ New dynamics in museums In another study, with colleagues from the Department of Information Sciences of the University of Trento (Italy), Boast is developing ‘interpretative liquid environments’ which allows visitors of cultural institution to reinterpret and share

2

Bridging a gap between cultural institutions and society serious experts, which is very extendable. So experts will not and should not be limited to a very few traditional experts but expertise should be very broad. That creates a whole different kind of dynamic in the museum.’ ‘The digital environment gives you the possibility and the right to not only extend expertise but also to personalise your engagement with that expertise. The problem is that the institutions seem to be unable to escape from their role of being the gatekeepers to authenticate and authorise information. Libraries are one of the most innovative institutions in this area because they have always been about usage and not so much about content. Most museums still have a traditional culture of catalogues and documenting the identity of the object.’ ‘I am quite proud of some of the digital systems I developed for museums, but they are not used very often because they pushed the bounds of documentation too far. They were too radical in the way they approached the problem. It is much easier to change traditions at institutions and encourage changes from the outside than from the inside. That is one of the reasons I came to the University of Amsterdam. As an outsider I can be much more experimental. As an academic on the outside I can explore radical solutions as possibilities and explore and research the possibilities.’ the objects on display through the use of their mobile devices. The goal is to allow the uncoordinated and largely unauthorised invasion and occupation of the gallery by visitors and experts. ‘Again that was an attempt to really directly move into the museum space and try to get them to move somewhere else. We created a set of software, which a few museums are picking up now. We wanted to try to radically change how people act in galleries using mobile devices. With the software we developed, your smartphone will tell you where there is information as you walk around in a gallery and you can collect the objects by scanning the labels. You can create your own collections, you can add your own text to the collections and you can create your own paths through the gallery. And all this can be shared with friends, for example on Facebook. Experts also can add additional information to the objects in the gallery, they could add a very recent podcast about an research, for example. The museum has no control over these private actions whatsoever. It allows a museum to identify

Nwsbrf#162 / 10.2013

Move to Media Studies, UvA ‘Where you think technology and society are going is never where they are actually going. Those are two very different directions and you have to get them together at some point. I am very happy being at the University of Amsterdam because this is the first time I have the opportunity to really try to bring those two directions together. It is the first time someone said: “Yes, we know what you do and we want you to do it”.’ At the University of Cambridge Boast did not teach Cultural information studies. ‘I taught both the graduate level Museum Studies for Archaeology and Anthropology, and the history of the discipline. Besides that I was able to build upon my research outside the university. At the University of Amsterdam I am able to do both and combine research with teaching Cultural information sciences. My work has always overlapped a lot with Media Studies, but Media Studies are not taught at Cambridge. So all my work with people from Media Studies was international. In Amsterdam it all comes together.’

‘The Media Studies department here is one of the best in the world. Very good staff can attract very good students and the two work together to create a very good faculty. That is what I see here. But Media Studies here also distinguishes itself because it is embedded in a broad faculty of humanities. In many other places they divide humanities, but there is room for integration here. More people from different fields work together, which is not very usual. Compared to other places the interaction and collaboration is much higher.’ Identity of cultural information studies ‘Cultural information sciences have been growing and finally found its feet within the humanities but it is not full-grown as discipline yet. It is interesting that institutionally, cultural heritage has reached a high level of professionalisation. People used to become a librarian or an archivist. If you started working in these areas with for instance a history or literature degree, you got trained up as you went along. That has changed radically. Nowadays people are trained to be librarians or museum professionals. People in cultural information studies come from many different backgrounds and that strengthens us. But the discipline does not really have a very clear identity yet. I think the desired direction is clear now. It is very much about becoming a discipline within humanities, supporting them with digitality as a new kind of media expression.’

Digitality actually originates in telecommunication ‘A big task over the next couple of years is redeveloping the Bachelor’s and Master’s programme in Cultural Information Studies in particular, but the Master’s programmes in Heritage Studies as well. We will be moving further away from pragmatics and practice of documentation and retrieval. People nowadays expect something they can personalise and use and like to create something new themselves. Cultural information is a resource, not an accumulation. We need a programme that prepares students for the professions in which they can help people do that and provide meaningful interactions. We will put a primary emphasis on that as we work to develop new forms of information regimes, programmes and environments within the humanities as well as within the cultural sphere.’ Nynke de Groot

3

Nieuws Humanities in QS World University Rankings De UvA is voor het vierde jaar op rij de hoogst genoteerde Nederlandse universiteit in de QS World University Rankings. De UvA is vier plaatsen gestegen en bezet nu wereld­ wijd de 58ste plaats (vorig jaar stond de UvA op plaats 62). In de Faculty Area Rankings, de beoordeling per wetenschappelijke discipline, staat de UvA met Social Sciences & Management en Arts & Humanities in de top 50, met respectievelijk een 48ste en 50ste plaats. UL voert in de Arts & Humanities de leiding met een 30e plaats, de UU staat voor Arts & Humanities op een 76e plaats. Naast een ranking van universiteiten en faculteiten is er de QS World University Rankings by Subject. Die laatste ranking werd eerder dit voorjaar bekend. Tot de vijftigste plaats is er een individuele positie per vakgebied, tussen de 51 en 100 is die plaats niet gespecificeerd. De geesteswetenschappelijke onderwerpen van de FGw scoren als volgt in deze Rankings by Subject. n Philosophy: 47e plaats wereldwijd. Binnen Nederland voor de derde maal het hoogst gewaardeerd en drie plaatsen gestegen vergeleken bij 2012. Tweede is Wijsbegeerte aan de UL in de groep 51-100. n Modern Languages: tussen 51-100. Samen met de UL de enige twee Nederlandse universiteiten in deze categorie. n History: tussen 51-100. Samen met RUG en UU in deze groep. UL scoort het hoogst van de Nederlandse universiteiten met een 28e plaats. n Linguistics: gestegen tot 15e plaats wereldwijd; in 2012 was de UvA hier op de 25e plaats. Van de Nederlandse universiteiten staat (in de eerste 50 plaatsen) UL op de 23e plaats, en RUN op de 33e plaats. n English Language & Literature: tussen 51-100. De UvA is de enige Nederlandse universiteit die voor dit vakgebied bij de eerste 50 is geplaatst. n Communication & Media Studies (in de Ranking ondergebracht bij Social Sciences): 7e plaats wereldwijd. Daarna volgen drie Nederlandse universiteiten in de categorie 51-100 (UL, RUN, UU). De QS Ranking is een top 700 en is samengesteld op basis van scores voor onderzoekskwaliteit (citaties en peer review), de verhouding staf-studenten, het aandeel internationale wetenschappelijke staf en studenten, en de reputatie van de UvA bij werkgevers.

Naar Windows 7: oktober en november Binnenkort worden alle vaste computers met Windows XP binnen de UvA voorzien van Windows 7. De Faculteit der Geesteswetenschappen zal overgaan in de maanden oktober en november. Het gaat hier

UvA | Faculteit der Geesteswetenschappen

alleen om de vaste werkplekken die volledig beheerd worden door IC, dus niet om laptops en om UvA-werkplekken met Zelfsupport. Medewerkers kunnen de werkzaamheden het beste daags tevoren voorbereiden, na de overgang moeten voorkeuren en programma’s opnieuw worden ingesteld. Het is raadzaam om op de dag van migratie enige tijd te reserveren of als dat niet kan een alternatieve werkplek voor die dag te zoeken. Op de medewerkerssite (zie hieronder) is alle informatie over de werkzaamheden te vinden, ook in het Engels: onder andere handleidingen voor de voorbereidingen en het opnieuw instellen van voorkeuren en programma’s in Windows 7. In de migratieperiode is een speciaal team bij de ic-servicedesk aanwezig voor telefonische vragen (T 2200). Vanaf begin oktober zal op het web een gespecificeerd tijdpad staan: welke U-nummers op welke datum gemigreerd zullen worden naar Windows 7. Begin oktober krijgen medewerkers per mail concrete informatie over wat te doen om overlast van de migratie te beperken. De afdeling informatiemanagement zal bijeenkomsten organiseren voor een rondleiding in Windows 7 en eventuele vragen. n medewerker.uva.nl/fgw/az > UvAwerkplek > Windows 7 n Voor vragen: [email protected]

Facultaire boekenborrel op 14 november Alle medewerkers van de faculteit zijn van harte uitgenodigd voor de facultaire boekenborrel op donderdag 14 november van 16.30 tot 18.00 uur in zaal 1.01 van het Bungehuis. Tijdens deze feestelijke bijeenkomst presenteren collega’s van de FGw hun recent uitgegeven boeken en vertellen twee auteurs meer over hun boek. Gedurende de borrel is er ruimschoots gelegenheid met collega’s te praten en de boeken in te zien. n Donderdag 14 november, 16.30-18.00 uur; Bungehuis, zaal 1.01, Spuistraat 210. n Meer informatie: medewerker.uva.nl/fgw/ az > Boekenborrel FGw

28 oktober: vervolg obp-dag juni Op 24 juni was er een ‘dag van het obp’ in de Zuiderkerk. In de eerste presentatie informeerde Gerard Nijsten de aanwezigen over de stand van zaken van de nieuwe huisvesting op de binnenstadscampus. Vervolgens presenteerde hij de voorstellen voor een nieuw besturingsmodel van de faculteit (governance) en de uitgangspunten daarvan. In het bijzonder werd stil gestaan bij de plaats van de ondersteuning (het obp) in een nieuw model. Daarna bediscussieerden de obp-ers in groepjes verschillende onderdelen van de nieuwe obp-organisatie opdat hun opmerkingen en suggesties konden worden meegenomen in de verdere uitwerking. Na de discussies kon op flipovers gereageerd worden op de genoteerde

opmerkingen van collega’s. En tot slot was er een goede maaltijd. Op 28 oktober komt er een vervolg op deze obp-dag. De focus van het programma ligt dan op de nadere uitwerking van de obporganisatie. Alle obp-medewerkers ontvangen tijdig een uitnodiging per mail. medewerker.uva.nl/fgw/az > Dag van het obp

Beate Roessler vice-decaan FGw Beate Roessler, hoogleraar Wijsbegeerte, in het bijzonder ethiek en haar geschiedenis, is benoemd tot vice-decaan tot februari 2014. In deze functie volgt zij Jan Willem van Henten op, hoogleraar Uitlegging van het nieuwe testament, de vroeg-christelijke letterkunde en de joods-hellenistische literatuur. De vicedecaan neemt zitting in het Dagelijks Bestuur van de FGw.

Boudien de Vries krijgt Professor Van Winterprijs 2013 De Professor van Winterprijs wordt elke twee jaar uitgereikt voor het beste boek op het terrein van de lokale en regionale geschie­ denis. Het gaat om boeken met een bovenlokaal en wetenschappelijk belang. De jury kent deze keer de prijs unaniem toe aan Een stad vol lezers. Leescultuur in Haarlem in de negentiende eeuw (Nijmegen Vantilt: 2011) van Boudien de Vries, universitair hoofddocent. Het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis organiseert de prijs. huygens.knaw.nl vanwinterprijs.nl

Onderwijs UvA Matching: nieuw onderdeel van studiekeuzetraject UvA Matching gaat vanaf 2014 onderdeel uitmaken van het studiekeuzetraject voor aankomende studenten. UvA Matching is een realistische afspiegeling van het onderwijs en is een schakel in de keten: oriëntatie - verdieping - UvA Matching - inschrijving of heroriëntatie. Scholieren moeten zich dus vóór UvA Matching oriënteren via een bachelordag en verdiepen via proefstuderen, meelopen en/of webklassen. UvA Matching is bedoeld om aankomend studenten te laten ervaren wat het is om te studeren bij de opleiding van hun keuze. De eerste studieweek worden met UvA Matching naar

4

voren gehaald. Zo valideert de student zijn studiekeuze voor de eerste colleges. UvA Matching is verplicht voor aankomende studenten. Zij volgen tijdens de UvA Matchingsweek op maat gesneden onderwijs bij de opleiding van hun keuze en maken een toets/tentamen. Na afloop ontvangen zij een persoonlijk advies over het volgen van de betreffende opleiding. Het onderscheid met andere onderdelen van de voorlichtingsketen is in het kort: ná studiekeuze (aanmelding bij de UvA), verplicht karakter, niet vrijblijvend, wederzijds. Afspraak is dat alle bacheloropleidingen UvA Matching organiseren met uitzondering van de opleidingen die een selectieprocedure kennen. De eerste UvA Matching vindt plaats tussen 2 tot en met 13 juni 2014. Bij de keuze voor deze periode is rekening gehouden met de eindexamendata in 2014. Medio augustus 2014 is er een tweede UvA Matching voor 2014-2015. Deze augustusronde is bedoeld voor een beperkte groep, zoals scholieren die uitgeloot zijn voor een andere studie, hebben deelgenomen aan UvA Matching van een andere opleiding en op basis daarvan willen switchen, of eerstejaars studenten die een negatief BSA hebben ontvangen en zich moeten heroriënteren op een nieuwe studie. De uiterste inschrijfdatum voor studiejaar 2014-2015 is 1 mei 2014. Op donderdag 19 september was er een kick off bijeenkomst van de Stuurgroep UvA Matching voor de UvA collega’s die strategisch bij UvA Matching betrokken zijn. Op 26 september volgde een kick off bijeenkomst voor collega’s die operationeel bij de organisatie van UvA Matching betrokken zijn: SOO’s, studie­adviseurs, tutoraatscoördinatoren, hoofden onderwijsadministraties, ambtelijk secretarissen van BA-examencommissies. Binnen de FGw is de directeur van het College of Humanities eindverantwoordelijk voor UvA Matching. n Meer informatie: zie medewerker.uva.nl/ fgw/az > UvA Matching n Aanmelden voor regelmatige updates per mail: [email protected] n Vragen of opmerkingen: [email protected]

Pilot Matching bij Mediastudies Mediastudies organiseerde als pilot van 17 t/m 21 juni 2013 een matchingsweek voor aankomende studenten van de BA Media en cultuur. Daarmee is waardevolle ervaring opgedaan met organisatie en inhoud van een matchingsweek. Scholieren vonden het een superieure vorm van voorlichting. Het (gemiddelde) studiegedrag en de opkomst roepen echter de vraag op hoe de inzet van studenten en van de opleiding beter in evenwicht gebracht kunnen worden. Inhoudelijk was de week een succes: na afloop zeiden alle deelnemers een beter beeld te hebben van de studie én van de

Nwsbrf#162 / 10.2013

werkweek van een student, bovendien wisten ze beter of ze bij de studie op hun plek waren. Acht scholieren twijfelden vooraf over hun studiekeuze, na afloop zei nog maar één te twijfelen. Niet alleen de afzonderlijke onderdelen maar ook het programma als geheel werd goed gewaardeerd. Het overall rapport­ cijfer was 7,9. Het programma besloeg een week en was zo realistisch mogelijk. De kernelementen van de studie waren over de dagen gespreid: een hoorcollege, een viewing, twee werkgroepsbijeenkomsten, contact met de studievereniging en een tentamen. Tussen de contacturen was er tijd voor zelfstudie, zoals opdrachten en voorbereiding op het tentamen. De week eindigde met een nabespreking van het tentamen én van de week als geheel. Om twee werkgroepen te kunnen vormen, werd gestreefd naar ca. 40 deelnemers, maar de inschrijving sloot bij 45 deelnemers. Bij de start verschenen 38 scholieren, twee dagen later waren er acht deelnemers minder, op het tentamen en de nabespreking (vrijdag) waren 22 scholieren aanwezig. Van hen slaagde iets meer dan de helft voor het tentamen. Zij kregen een certificaat. Bij de finish is schriftelijk en mondeling geëva­ lueerd met de scholieren die de hele week hebben meegemaakt. Met de afhakers is in intakegesprekken contact geweest. Deelname was vrijwillig. Een week tevoren kregen de deelnemers per mail het definitieve programma, richtlijn voor het gebruik van UvA draadloos op een laptop, en een verwijzing naar Blackboard met de relevante info over studiemateriaal, opdrachten en een online les over filmtechnieken. De pilot bij Mediastudies leverde een aantal nuttige inzichten op: n Het deelnemersaantal liep terug in de loop van de week (van 38 naar 21): door de herexamens, een enkele zieke, maar acht deelnemers kwamen wel naar colleges en werkgroepen maar niet naar het tentamen. Mogelijk zagen zij de week vooral als voorlichting, ook al was tevoren gezegd dat dit niet de bedoeling was. Van de 21 studenten die tentamen deden, hadden er bovendien 11 veel te weinig tijd aan zelfstudie besteed. Slechts 10 van de 21 zeggen de tijd besteed te hebben die de opleiding vroeg. Overigens vonden beide groepen de week zinvol. De scholieren met weinig inzet zeiden zich na afloop te realiseren dat het zo niet werkt. n Er zijn geen individuele adviezen gegeven. De docenten menen dat de tentamenuitslag daar onvoldoende basis voor gaf, gezien de omvang van de toetsing (te weinig stof, slechts één cijfer etc.). Een indruk van academisch potentieel kan ook in werkgroepen ontstaan, maar niet meteen en niet per se van elke afzonderlijke student. Wel geeft schrijfvaardigheid een goede indruk. Hier kan de taaltoets van de FGw in de toekomst

wellicht een rol spelen. De scholieren zelf zeiden voldoende stof gekregen te hebben om vooral zelf na te denken over hun aansluiting met de inhoud van de opleiding en hun studiehouding. Tien scholieren zeiden een persoonlijk advies op prijs te stellen, maar zij vonden dat dit alleen ‘betrouwbaar’ was als je je volledig had ingezet. In de nabespreking werd gesuggereerd ‘toeristen’ te onderscheiden van ‘serieuze’ deelnemers. Serieuze deelnemers kunnen een persoonlijk advies ‘verdienen’ door commitment: ‘wil je dat de opleiding iets van je zegt? Dan moet je ook wat laten zien’. n Hoewel er geen individuele adviezen zijn gegeven, zijn de gegevens meegenomen bij de intake van Media en cultuur, die op 24 juni startte. Het ligt bijvoorbeeld voor de hand een scholier die slecht scoorde bij het tentamen wat eerder uit te nodigen voor een gesprek. Over de interactie matching/ intake moet later gerapporteerd worden. n De studenten die afhaakten in de loop van de week, zijn opgeroepen voor een intakegesprek. Daaruit bleek dat er geen inhoudelijke redenen waren voor het afhaken. Studenten zagen de week vooral als voorlichting en hadden geen behoefte om te testen of ze een toets goed zouden door­lopen. Veel werd ‘persoonlijke omstandigheden’ als reden voor afwezigheid bij de toets opgegeven (indirect bleek dat dat onderling was afgesproken). n Er was een afspraak met het Loopbaan Advies Centrum voor scholieren die in de week zouden zijn gaan twijfelen over de studiekeuze. Geen van de scholieren had hier behoefte aan. Er was een aantal praktische problemen. n Ongeveer een kwart van de scholieren had de informatiemail niet of slecht gelezen en zag pas op maandag wat er van ze verwacht werd. Deze groep kwam te langzaam op gang. n Eén van de deelnemers vond het jammer dat de week niet ‘in de UvA was’ maar in het PC Hoofthuis. Sommige scholieren bleken moeite te hebben zich te oriënteren in de stad/UvA en daarom zijn student-assistenten als ‘hosts’ ingezet. Die waren nodig voor de oriëntatie maar bleken goed bij te dragen aan een welkom gevoel. n Scholieren misrekenden zich met printen en verschenen vaak zonder geprinte opdracht in de werkgroep, omdat zij veronderstelden daar op de UvA toegang toe te hebben. n Onderling sociaal contact is van belang om te faciliteren, maar dat kwam in het programma te laat op gang. De deelnemers suggereren meteen de eerste dag al iets informeels te organiseren, zoals een gezamenlijke lunch. In de pilot was die lunch op vrijdag geprogrammeerd.

5

Zomerschool Europese talen en culturen een succes Van 19-23 augustus vond voor de tweede keer op rij de Zomerschool Europese talen en culturen plaats. Deze zomerschool is bedoeld voor scholieren uit 5 en 6 vwo en heeft als doel hen te enthousiasmeren voor een talenstudie en hen kennis te laten maken met het brede onderwijsaanbod van de FGw. Het blijkt een informatieve en gerichte aanvulling op andere voorlichting. Tachtig deelnemers schreven zich in voor één van de 11 deelnemende talen: Deens, Duits, Frans, Gebarentaal, Hebreeuws, Italiaans, Nieuwgrieks, Noors, Russisch, Spaans of Zweeds. Twintig geïnteresseerden kwamen op een wachtlijst. Een van de evaluatievragen was: ‘Zou je zomerschool aan je vrienden aanraden?’ Alle deelnemers zeiden op deze vraag: ja. Elke dag begon met een gezamenlijk openingscollege, bijvoorbeeld over de geschiedenis van Joods Amsterdam en over het Cyrillisch schrift. Vervolgens konden de deelnemers elke dag uit twee colleges kiezen, zoals een college over Fonetiek, over Wagner, Franse jongerentaal, taal en film, Grieks nationalisme en een college over dorpsgebarentalen. Daarna kregen de deelnemers 2,5 uur taalvaardigheid in de taal van hun keuze. Elke dag werd afgesloten met een gezamenlijke activiteit: een bezoek aan het Amsterdam Museum, een vertoning van een aflevering van The Bridge en op de laatste dag een diner. De week werd afgerond met een feestelijke

borrel waar de deelnemers hun certificaat kregen uit handen van de taalvaardigheiddocenten. De Zomerschool Europese talen en culturen werd gezamenlijk georganiseerd door Taalen letterkunde en de facultaire afdeling Onderwijs en communicatie. De opzet en coördinatie van de week lagen bij Jeroen Vis (docent Nieuwgrieks) en Kiki Boomgaard (Onderwijs en communicatie). Voor vijf dagen college betaalden de deelnemers een symbolisch bedrag van € 60 (scholieren en studenten) of € 150 (andere belangstellenden).

Subsidie voor drie projecten UvA-VU Het Profileringsfonds VU-UvA heeft voor 2013 subsidie toegekend voor drie samenwerkingsprojecten van de Faculteit der Letteren van de VU en onze faculteit. Alle drie de projecten dragen bij aan de samenwerking tussen universitaire en niet-universitaire instellingen in de regio Amsterdam. De projecten hebben tot doel de reeds lopende initiatieven op het gebied van ACASA, Erfgoed en eHumanities, te versterken en om te zetten in duurzame vormen van samenwerking. Momenteel worden de plannen verder uitgewerkt. Kernpunten van de drie projecten: n ACASA. De samenwerking VU-UvA kan de positie versterken van zogeheten ‘kleine opleidingen’, waarin Amsterdam nationaal en internationaal een excellente positie inneemt. Activiteit:

- Ontwikkeling van gezamenlijke BA programma’s op het gebied van Grieks en Latijn, Oudheidkunde en Archeologie. n Erfgoedstudies. Dit project versterkt het Amsterdamse profiel op het gebied van erfgoedonderwijs en -onderzoek (zowel aan UvA als aan VU is erfgoedonderzoek een research priority area). Activiteit: - Ontwikkeling van een gezamenlijk eenjarig, selectief, Engelstalig MA researchprogramma Erfgoed; een master waarin onderzoek centraal staat (een Lab). n E-humanities. Dit project geeft een impuls aan de vruchtbare interactie tussen technologie en geesteswetenschappen (eHumanities) zowel op het gebied van onderwijs - waardoor een nieuwe doelgroep studenten kan worden geworven als op het gebied van onderzoek, via een internationaal instituut (CHAT) waardoor nieuwe inkomsten kunnen worden gegenereerd binnen onder meer de Creatieve Industrie. Activiteiten: - Ontwikkeling van een gezamenlijke minor op het gebied van eHumanities op bachelorniveau - Ontwikkeling van een gezamenlijk programma ter professionalisering van onderzoekers en docenten op het gebied van eHumanities - Voorbereiding van de oprichting van een instituut voor technologie en geesteswetenschappen (CHAT), samen met de KNAWinstituten en geflankeerd door IBM-research.

Op weg naar nieuwe huisvesting Op 18 september namen medewerkers van KRC een kijkje in het gestripte BG2, na een presentatie over de inrichting van het pand.

UvA | Faculteit der Geesteswetenschappen

6

Promoties

In Memoriam

4 oktober

Herman Beliën

Promotie: mw. F.C. Huijgen (Frederike), Kunst-, religie- en cultuurwetenschappen/ICG Jurriaan Schrofer (1926-1990): grafisch ont­ werper, fotoboekenpionier, art director, docent, kunstbestuurder en omgevingskunstenaar. Promotor: prof. dr. Bram Kempers; copromotor: dr. Adi Martis Aula, 13.00 uur

Op vrijdag 13 september overleed Herman Beliën, 67 jaar oud. Herman Beliën was zijn hele werkzame leven aan de UvA verbonden. Hij begon zijn loopbaan in 1967, nog tijdens zijn studie, als kandidaatsassistent van de toenmalige hoogleraar Oude Geschiedenis Bram Breebaart. Direct na zijn studie werd hij benoemd tot docent Oude Geschiedenis waarna hij in 1975 als universitair docent bij de toenmalige vakgroep Nieuwe en Theore­ tische Geschiedenis terecht kwam, na een intermezzo als hoofd van de docentenop­ leiding Geschiedenis. Vanaf het einde van de jaren ‘90 verdeelde hij zijn aandacht tussen Amerikanistiek en Nieuwste Geschiedenis. In augustus 2011 ging hij met pensioen, na een dienstverband van vierenveertig jaar. Hij bleef echter als gastonderzoeker aan ons verbonden, betrok­ ken bij een onderzoek naar de geschiedenis van een woonwijk in Johannesburg. Herman was een eigenzinnig en grenzeloos historicus die even gemakkelijk tijdvakken als landsgrenzen overschreed. Zelf deed hij daar nogal relativerend over: ‘Gewoon een geval van op het juiste moment op de juiste plek’. Die brede belangstelling was kenmer­ kend voor zijn omgang met het verleden. Geschiedenis was voor Herman geen specialis­ tische professie, maar een manier van leven, een constant avontuur vol intrigerende details en schitterende vergezichten. Als geen ander was hij bovendien in staat die vele gezichten van de geschiedenis met anderen te delen. Generaties studenten heeft hij gevormd met zijn even beroemde als beruchte hoorcolleges. Herman geloofde niet in schoolse samenvattingen van andermans boeken, maar dwong zijn toehoorders op geheel eigen wijze na te denken over de aan­ geboden stof. Later nam hij studenten graag mee naar Rome of naar een Amerikaanse stad. Geschiedenis vond je niet alleen in boeken en archieven, maar ook gewoon op straat, als je maar wist waar je kijken moest. Herman was een begaafd docent, een per­ former pur sang, die ook het grote publiek buiten de universiteit wist te bereiken met publiekslezingen, stadswandelingen en radio- en televisieprogramma’s als ‘Bestaat Nederland’ en de ‘Canon van Amsterdam’. Voor wie als collega bereid was de eigen comfortzone te verlaten was samenwerken met Herman een feest, een bron van inspiratie en intellectueel avontuur.

10 oktober Promotie: mw. J.E. Dijkstra (Jelske), Neerlandistiek (ACLC) Growing up with Frisian and Dutch. The role of language input in the early development of Frisian and Dutch among preschool children in Friesland. Promotores prof. dr. Folkert Kuiken, prof. dr. René Jorna; copromotor: dr. Edwin Klinkenberg Franeker, 14.00 uur

18 oktober promotie: mw. Y. el Haddad (Yasmine), Taalen letterkunde (ASCA) Le Patrimoine revisité: Histoire, mémoire et diaspora dans la littérature marocaine d’expression espagnole 1951-2009. Promotor: prof. dr. Ieme van der Poel Agnietenkapel, 12.00 uur

18 oktober promotie: mw. A.J.R. Rulkens (Annika), Kunst-, Religie- en Cultuurwetenschappen/ICG Means, motives and opportunities. The architecture of monasteries during the reign of Louis the Pious (814-840). Promotor: prof. dr. Lex Bosman Aula, 13.00 uur

22 oktober promotie: dhr. D. Starink (Dirk), Kunst- religie en cultuurwetenschappen/ ICG De jonge jaren van de luchtmacht. Het luchtwapen in het Nederlandse leger 1913-1939. Promotor: prof. dr. Herman Amersfoort; copromotor: dr. Jan Janssen Agnietenkapel, 12.00 uur

23 oktober promotie: mw. H.M.E. Grevers (Helen), Kunst-, religie- en cultuurwetenschappen/ ICG Van landverraders tot goede vaderlanders. De opsluiting van collaborateurs in Nederland en België, 1944-1950. Promotores: prof. dr. Peter Romijn, prof. dr. Machteld De Metsenaere Agnietenkapel 14.00 uur

Paul Knevel

Nwsbrf#162 / 10.2013

7

Boek in beeld De publicaties in deze rubriek zijn de afgelopen periode toegestuurd aan de redactie van de Nieuwsbrief. Toegezonden boeken worden bewaard tot de eerstvolgende facultaire Boekenborrel, waar de boeken worden tentoongesteld. Boekenborrels vinden tweemaal per jaar plaats ter ere van de auteurs. Na de Boekenborrel worden de daar getoonde publicaties geretourneerd aan de eigenaars. Recentelijk verschenen publicaties van de hand van wetenschappers van de faculteit kunnen worden opgestuurd t.a.v. de redactie van de Nieuwsbrief, Spuistraat 210 (kamer 0.06), 1012 VT Amsterdam.

Cinéma et Mémoire. Sur Atom Egoyan - Marie Aude Baronian - Editions Académie Belgique: Brussel, 2013 - ISBN 978 28 75 69040 1 Het omvangrijke en gevarieerde oeuvre van de Canadese filmmaker van Armeense afkomst, Atom Egoyan, wordt gekenmerkt door een voortdurende reflectie op het beeld en zijn onlosmakelijke relatie met herinnering. Het spreekt vanzelf dat cinema verbonden is met het geheugen (film legt de tijd vast en filmbeelden prenten zich in ons geheugen), maar in het werk van Egoyan wordt de analogie voortdurend op de proef gesteld. Door deze obsessieve en repetitieve dynamiek maakt Egoyan beelden die tegelijk kunstmatig en fragiel zijn beelden van het prothetische geheugen. Marie-Aude Baronian is uhd Mediastudies.

Een beschrijving van een ingezonden boek, waarin in maximaal 100 woorden voor niet-vakgenoten wordt aangegeven waar het boek over gaat, en wat het belang of het bijzondere van het boek is, kan worden gestuurd aan: [email protected]. In aanmerking voor deze rubriek komen boeken die via een officieel erkende uitgeverij zijn verschenen. Ook dissertaties van medewerkers van de faculteit die langs officiële kanalen in boekvorm zijn verschenen, kunnen worden ingezonden. Syllabi komen niet in aanmerking.

Het ongrijpbare zelf - Jacques Bos - Bert Bakker: Amsterdam, 2013 - ISBN 978 90 35 13586 4 Een van de meest besproken onderwerpen in de filo­ sofie, en bovendien een thema dat ons in ons leven zeer nadrukkelijk raakt, is ‘het zelf’. Het ongrijpbare zelf geeft vanuit een historisch perspectief een toegankelijk overzicht van de filosofische discussies over dit thema. Daarbij komen aan de orde: het idee van innerlijkheid, de continuïteit van het zelf door de tijd heen, de verhouding tussen lichaam en geest, en de relatie tussen individu en gemeenschap. Het ongrijpbare zelf laat zien dat de manier waarop we in het dagelijks leven en in de wetenschap over het zelf spreken sterk bepaald wordt door impliciete filosofische vooronderstellingen met een lange geschiedenis. Jacques Bos is ud Wijsbegeerte.

Planet Earth is blue - Maarten Doorman - De Zwaluw: Den Haag, 2013 - ISBN 978 90 77 79411 1 In dit opstel beschrijft Maarten Doorman hoe kunstenaars zich over de toekomst van de aarde uitspreken. Steeds meer beseffen we de eindigheid van fossiele grondstoffen. Wereldwijd gaan regeringen, producenten en consumenten op zoek naar nieuwe technologieën en ideeën om de balans tussen de omgang met de natuurlijke bronnen en de behoeften van de mens te herstellen.

UvA | Faculteit der Geesteswetenschappen

Veel hedendaagse kunstenaars richten zich op die zoektocht. Doorman bespreekt o.a. het utopische werk van de Italiaanse kunstenaar Pistoletto en de dystopieën van Joep van Lieshout. Dit essay werd geschreven in opdracht van Stichting Third Paradise. Een verkorte versie ervan verscheen eerder in De Groene Amsterdammer. Maarten Doorman is bijzonder hoogleraar Journalistieke kritiek op het terrein van kunst en cultuur (bijzondere leerstoel vanwege de Stichting De Volkskrant).

8

Topical Themes in Argumentation Theory - Frans van Eemeren, Bart Garssen - Springer: New York, 2012 - ISBN: 978 94 007 4040 2 The Long 1968. Revisions and New Perspectives - Daniel J. Sherman, Ruud van Dijk, Jasmine Alinder, and A. Aneesh - Bloomington: Indiana University Press, 2012 - ISBN 978 02 53 00910 4 1968 is symbolisch voor wereldwijde protesten tegen de gevestigde orde, maar deze bundel laat zien dat ‘1968’ ook kan worden gezien als een langere periode waarin er behalve in de politiek ook in kunst, literatuur, en theorievorming revolutionaire veranderingen plaats­ vonden die tot vandaag invloed hebben. De bundel behandelt theorievorming, politiek, kunst en protest, en film, met originele bijdragen van vooraanstaande internationale wetenschappers. Voorbeelden uit de respectievelijke categorieën zijn: ‘Foucaults 1968’, ‘Pushing Luck Too Far: ’68, Northern Ireland, and Nonviolence’, ‘White Power, Black Power, and the 1968 Olympic Protests’, en ‘Tempered Nostalgia in Recent French Films on the ’68 Years’. Ruud van Dijk is ud Geschiedenis.

CD Nederland & De Gouden Eeuw - Yolanda Rodríguez Pérez, Maarten Prak, Simon Groenveld en Luc Panhuysen - Veen media: Amsterdam, 2013 - ISBN 978 90 85 71370 8 In de Gouden Eeuw groeide de kleine Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden uit tot een wereldwijd handelsimperium dat op cultureel en wetenschappelijk gebied zijn gelijke niet kende. Waarom toen en waarom hier? Vier tophistorici nemen de luisteraar mee naar deze wonderbaarlijke tijd. Yolanda Rodríguez Pérez is ud Europese Studies.

In Topical Themes in Argumentation Theory zijn twintig exemplarische studies over belangrijke onderwerpen uit de hedendaagse argumentatietheorie bijeengebracht. De bundel geeft een indruk van de grote variëteit binnen het argumentatieonderzoek dat de afgelopen jaren is uitgevoerd. Het boek begint met drie artikelen waarin verschillende theoretische perspectieven op argumentatie worden behandeld. Daarna volgen enkele bijdragen over ‘dissensus’ en ‘deep disagreement’, argumentatietypen en enkele artikelen die teruggaan tot de argumentatietheorie uit de klassieke oudheid. Vervolgens komt het nieuwe onderzoeksgebied van visuele argumentatie aan de orde. Het boek wordt afgesloten met enkele bijdragen over experimenteel argumentatieonderzoek. Frans van Eemeren is emeritus hoogleraar Taalbeheersing, argumentatietheorie en retorica en Bart Garssen is ud Taalbeheersing, argumentatietheorie en retorica.

Western Esotericism, A Guide for the Perplexed - Wouter J. Hanegraaff - London; New York: Bloomsburry Academic, 2013 - ISBN 978 1441136466 Het vakgebied Western esotericism richt zich op de historische ontwikkeling (sinds de late oudheid) van een reeks onderling verweven stromingen die zich bevinden in de grensgebieden tussen religie, filosofie, natuurwetenschap, en de kunsten. Wat zij gemeenschappelijk hebben is hun problematische status als ‘rejected knowledge’, met name sinds de periode van de Verlichting. Stromingen als Gnostiek, Hermetisme, de zogeheten ‘Occulte Wetenschappen’, Christelijke Theosofie, Rozenkruisers, Vrijmetselarij, Spiritisme, Occultisme, New Age, en hedendaagse ‘Occulture’ spelen een belangrijke maar meestal onderschatte rol in de longue durée van de Westerse cultuur. Dit boek biedt een praktische inleiding tot het vakgebied, bedoeld voor studenten en docenten. Wouter J. Hanegraaff is hoogleraar Geschiedenis van de hermetische filosofie en verwante stromingen

Nwsbrf#162 / 10.2013

9

De Openbaring

Simons herleest André Bazin

Elke maand (her)leest een geestesweten­schapper een belangrijk werk voor het eigen vakgebied. Belangrijk omdat het toonaangevend of baan­brekend was, een grote discussie opleverde, omdat het werk alom erkend is in de canon of juist voor de recensent persoonlijk een openbaring betekende.

Een openbaring, dat was wat volgens André Bazin het hoogste dat de film als zevende kunst te bieden had. Bazin was medeoprichter van het fameuze Franse filmtijdschrift Les Cahiers du Cinéma en de meest invloedrijke Franse filmcriticus in de periode tussen de Bevrijding en de opkomst van de Nouvelle Vague. Vandaag de dag zullen zijn opvattingen over film bij menigeen gedateerd overkomen. Niet alleen gedateerd omdat ze niet vrij zijn van een zekere religieuze inspiratie en ook sterk beïnvloed zijn door de fenomenologie uit de jaren vijftig (hoewel deze fenomeno­ logie onder invloed van moderne takken van wetenschap als cognitieve psychologie en neurowetenschappen weer opnieuw in de belangstelling staat). Bazin’s benadering van film zal vooral hopeloos ouderwets over­ komen omdat het medium film dat hij gepas­ sioneerd verdedigde, in het hedendaagse digitale tijdperk zo goed als uitgestorven is. En omgekeerd zou hij de tegenwoordige blockbusters met hun special effects, computergenerated images, en virtuele fantasiewerelden ongetwijfeld als een ‘verkrachting van het beeld’ hebben beschouwd, de term waarmee hij de montagefilms van Eisenstein veroordeelde. André Bazin was in de eerste plaats een hartstochtelijke cinéfile en filmcriticus, en geen filosoof of theoreticus. Zijn filmesthetiek - vastgelegd in onder andere de recensies en essays die zijn opgenomen in Qu’est-ce que le cinéma? (1958) - is doortrokken van tegen­ spraken en inconsistenties, niet zelden inge­ geven door de wil zijn filmvoorkeuren te laten rijmen met zijn theoretische inzichten, ook al vereiste dat enige intellec­tuele lenig­ heid. Bazin was pragmatisch, en zeker niet dogmatisch.

UvA | Faculteit der Geesteswetenschappen

De grootste paradox schuilt wellicht in de kern van zijn filmesthetiek. Bazin wordt wel een ontologische filmtheoreticus genoemd omdat hij op zoek was naar het wezen van de film, zoals de titel van de bundel al aangeeft. Als fotografisch medium zou de film geroe­ pen zijn de werkelijkheid te reproduceren, en om haar wezen trouw te blijven moest de film dit doen zonder de werkelijkheid geweld aan te doen middels montage, trucages, en post-productionele ingrepen. Bazin zou het Dogma-manifest uit 1995 van Lars von Trier zeker hebben weten te waarderen. Omdat film ook de eenheid van tijd en ruimte diende te respecteren, waren de bevoorrechte stijl­ middelen: de plan-sequence - een shot waar­ bij de camera de bewegingen van een persoon of object onafgebroken volgt - en de profondeur du champ - een scherp zicht van voor­ grond tot ver in de achtergrond. Juist door zo de werkelijkheid getrouw weer te geven, kon de film, aldus Bazin, haar wezen open­ baren, omdat de film de toeschouwer de werkelijkheid met andere ogen laat bezien. Realisme als vervreemdend procedé, zo zou de paradox in Bazin’s filmesthetiek samen­ gevat kunnen worden. Maar je doet Bazin’s opvattingen over film ernstig tekort doen als je bij de term ‘realisme’ de nadruk vooral op de weergegeven werke­ lijkheid legt, zoals bijvoorbeeld in veel discus­ sies over het indexicale karakter van het fotografische beeld versus het iconische karakter van het digitale beeld gebeurt. Film is voor Bazin een realistische kunst, omdat zij in principe de menselijke visuele perceptie het dichtst kan naderen: het fotografische beeld komt naar zijn zeggen mechanisch en niet door tussenkomst van een schilder of tekenaar tot stand. Door in principe de een­ heid van tijd en ruimte te respecteren, biedt

het fotografische beeld de toeschouwer de mogelijkheid de voorgestelde werkelijkheid zelf te onderzoeken, zoals deze dat ook gedaan zou hebben als de toeschouwer zich op het camerastandpunt zou hebben bevonden. De Russische montage-film - die allegorische en metaforische relaties tussen beelden legt en de werkelijkheid hooguit als grondstof voor abstracte relaties beschouwt - en ook de Amerikaanse Hollywoodfilm - die met haar ‘onzichtbare montage’ de toeschouwer bij de hand neemt en steeds met de neus op de volgens de maker dramatisch relevante ele­ menten wijst - ontnemen de toeschouwer de vrijheid om zelf de gerepresenteerde werkelijk­ heid te onderzoeken. Juist door de toeschou­ wer deze vrijheid te verschaffen, kon film de toeschouwer de werkelijkheid ook met een nieuwe blik leren bezien en tot dan toe onopgemerkte dimensies laten ontdekken. Film als openbaring, dus. Meer dan in de afbeelding van de werkelijk­ heid schuilt volgens Bazin het wezen van de film in de perceptuele en interpretatieve vrij­ heid die ze toeschouwer biedt, of deze werke­ lijkheid nu een echt bestaande of een volstrekt fantastische is. Bazin’s filmesthetiek is zeker eenzijdig en controversieel, maar wellicht toch nog actueel. Jan Simons is uhd Nieuwe media bij Mediastudies en trekker van het facultair onderzoeksspeerpunt Creatieve Industrie. André Bazin: Qu’est-ce que le cinéma? (Parijs: Les Éditions du Cerf, 1975)

10

OR-Column

Speed De nieuwe ladingen studenten zijn weer binnen, en het zijn er meer dan ooit. Mede aan ons om ze te sorteren, geestelijk te voeden en ze, met een zo hoog mogelijk diploma, zo snel mogelijk, maar in ieder geval binnen de daarvoor door de overheid gestelde tijd, af te leveren. Maar eerst om ze te motiveren. Op de introductiebijeenkomst voor de masterstudenten in De Rode Hoed gaven negen docenten gehoor aan de uitnodiging om binnen vijf minuten iets te vertellen over hun onderzoek, en over de mogelijkheden voor studenten daarbij aan te haken. Van Joep Leerssens aftrap over de negentiende-eeuwse reproductie van de Gouden Eeuw tot Julia Noordegraafs pitch over erfgoed in een digitale cultuur, het smaakte allemaal naar meer. Als medewerker krijg je ook zelf zin om overal te gaan kijken, bij de colleges van collega’s, nog los van de nieuwe reeksen van SPUI25, de Illustere School en de Academische Club. Wat een rijkdom. Hoe te kiezen? Hoe moeten die studenten kiezen? Binnen de door de overheid gestelde tijd krijgen ze het niet allemaal bij elkaar. Hoeveel woorden passen er in een taal, vroeg Jan Don retorisch, alvorens daarop een eloquent antwoord te formuleren. Hoeveel vakken passen er in een master? Rudolph Glitz maakte het nog moeilijker door in de hem toebedeelde spreektijd ook nog eens onderzoek van collega’s te presenteren en de mogelijkheid van studievertraging te opperen. Studenten die iets langer over hun studie doen kunnen volgend jaar deelnemen aan een studenten­ conferentie in Parijs. Dit jaar wordt die gehouden in Amsterdam. Amsterdam, Science Park, heelal. Bij alle haast die is geboden lijkt Amsterdam wel the place to be, de global village waarbinnen culturen langs elkaar heen schuren of glijden (Jaap Kooijman). Jacques Bos, die er als filosoof als enige in slaagde de kloktijd te overschrijden, had het over het verschil tussen filosoferen in een stad, op het platteland en in de provincie. Onze aankomende studenten werden op alle fronten gerustgesteld dat ze wat betreft hun keuze voor Amsterdam de juiste beslissing hadden genomen. Dymph van den Boom deed er op de introductiebijeenkomst voor de bachelor­studenten in Carré nog een schepje bovenop: studeren doe je in Amsterdam, en de UvA is de enige echte Amsterdamse universiteit. Dat belooft wat voor de samenwerking met de VU, maar helpt weer wat bij het kiezen. We kunnen niet alles. Wat dat betreft was de keuze voor Ellen Rutten als slot speedspreekster een gelukkige. Over de preoccupatie met imperfectie als keurmerk van authenticiteit…

Nwsbrf#162 / 10.2013

11

Wat maakt een boek literair?

Regulering sociale media Gebruikers van sociale media moeten gaan inzien dat elke tweet een formele status kan krijgen, stellen hoogleraar Comparatieve Mediastudies José van Dijck en universitair docent Mediastudies Thomas Poell op 12 augustus in NRC Handelsblad. En op 8 augustus pleiten zij in NRC Next dat sociale platformen hun sturende rol in de publieke ruimte serieuzer moeten nemen door samen te werken met ordehandhavers en gebruikers om sociale media veilig te houden. Sociale media hebben zich te lang als door­ geefluik voor meningen gepresenteerd, maar deze houding is niet langer opportuun. Zij voelden zich aanvankelijk niet verantwoorde­ lijk, omdat zij slechts communicatie faciliteer­ den, maar wie communicatie organiseert en daar geld aan verdient, draagt ook verant­ woordelijkheid voor het verloop ervan. Sociale media behoort tot de publieke ruimte en daar horen omgangsvormen en ook wetten bij die gehandhaafd moeten worden door de politie en justitie. Zij heb­ ben echter nog weinig zicht op de sociale turbulentie rondom mogelijk schadelijke berichten op sociale media. Wat in de publieke communicatie strafbaar is, zou dat ook moeten zijn op sociale platformen. In het grijze gebied, waar het sociale verkeer bepaald wordt door normen en waarden, moeten platformeigenaren en gebruikers door middel van zelfregulering bepalen wat wel en niet mag. Om escalatie te voorkomen, dient dit bijzonder snel te gebeuren. ‘De technologische ontwikkeling en regulering van sociale media heeft grote gevolgen voor de veiligheid én het democratisch gehalte van publieke commu­ nicatie in zowel Europa als de rest van de wereld.’

UvA | Faculteit der Geesteswetenschappen

Wetenschappers van het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis en de Universiteit van Amsterdam doen onderzoek naar wat een boek literair maakt. ‘Verwacht wordt dat er een relatie is tussen hoe een tekst is geschreven en hoe die wordt beoordeeld’, zo citeert het Nederlands Dagblad op 2 augustus Karina van Dalen-Oskam, hoog­ leraar Computationele literatuurwetenschap (leerstoel in samenwerking met Huygens ING). Van Dalen-Oskam is projectleider van het Nationale lezersonderzoek. ‘We kijken of we in fictie formele eigenschappen kunnen vinden die een rol spelen in de beoordeling of die boeken goed of slecht worden gevonden, literair of nietliterair. Hoe lang en ingewikkeld zijn de zinnen? En hoeveel verschillende woorden worden er gebruikt? Dat vergelijken we met de meningen die mensen over deze boeken hebben. We houden een online-enquête (hetnationalelezersonderzoek.nl) waarin iedereen zijn mening kan geven over de vierhonderd boeken die we onderzoeken.’ Onder deze vierhonderd romans zijn de best verkochte en meest gelezen boeken van de afgelopen drie jaar. Omdat de heersende mening is dat de context bepaalt wat literatuur is, is dit onder­ zoek vrij controversieel. ‘Wij zijn de eersten, ook internationaal, die hiermee bezig zijn.’ Begin november zullen de eerste onderzoeksresultaten worden gepubliceerd.

De Glinsterende Geest Wetenschap wordt bedreven binnen de muren van de universiteit, de vruchten van de wetenschap mogen gelukkig ook daarbuiten worden geplukt. Wetenschappers, ook die van de Faculteit der Geesteswetenschappen, zijn regelmatig in het nieuws. Omdat hun onderzoek interessante en soms direct toepasbare resultaten heeft opgeleverd, of om vanuit hun expertise actuele ontwikkelingen te becommentariëren. Deze rubriek biedt een (onvolledig) overzicht van berichten in en optredens voor de media. De redactie roept alle geesteswetenschappers op zelf melding te maken van nieuwsberichten en mediaoptredens via [email protected].

Het financiële succes van Candy Crush Saga Dagelijks spelen meer dan zes miljoen mensen het immense popu­ laire spel Candy Crush Saga (via Facebook, smartphone of tablet) en zij betalen daarmee gezamenlijk zo’n € 475.000,- per dag aan het Britse bedrijf King dat het spel ontwikkelde. ‘Ze hebben een beproefd spelconcept gepakt en het nét iets opgepoetst. Wat ze goed gedaan hebben is een aantal trucjes toegevoegd’, zegt postdoc-onderzoeker David Nieborg, onderzoeker Mediastudies, op 7 augustus op de site van NOS. Zo is er een timer toegevoegd waardoor een speler na vijf spelletjes een half uur moet wachten tot hij verder kan spelen. Wie dat niet wil, moet geld betalen om verder te kunnen. Ook maken spelers zelf reclame voor het spel door vrienden uit te nodigen om zo verder in het spel te komen. De meerderheid van de spelers betaalt niet, maar zij maken toch reclame voor het spel. ‘Er is een aanzien­ lijk percentage dat wel betaalt. Als je miljoenen spelers hebt, dan gaat het heel hard.’ Nieborg denkt dat het succes van Candy Crush Saga veel invloed zal hebben op spelmakers. Hij vreest dat geld verdienen meer en meer leidend zal worden bij het maken van spellen, in plaats van het maken van het mooiste of beste spel.

12

Behoud van professionele journalistieke waarden ‘Iedereen kan publiceren op internet, maar met journalistiek heeft dat weinig van doen als er geen professionele methode wordt gehanteerd en er geen verantwoording wordt afgelegd’, schrijft universitair docent Mediastudies Peter Vasterman op 20 augustus in NRC Handelsblad. Tegenwoordig kan iedereen met zijn smartphone makkelijk nieuws vastleggen en het meteen online zetten, de oude media investeren te weinig in innovaties en de journalisten van de oude stempel hebben niet door dat hun professionele bastion op instorten staat. Dit beeld is echter gebaseerd op karikaturen van het vak van de journalist, waardoor de betekenis die professionals hebben voor een onafhanke­ lijke en betrouwbare nieuwsvoorziening wordt onderschat. Veel van de innovatieve ideeën (zoals branded-journalism-artikelen), staan haaks op de maatschappelijke taak van de professionele journa­ listiek: ‘betrouwbaar en onafhankelijk nieuws brengen over actuele zaken die maatschappelijk relevant zijn’. ‘Het bestaan van een profes­ sionele cultuur in de journalistiek garandeert zo niet alleen een zeker kwaliteitsniveau, maar biedt de professional ook bescherming tegen commerciële of politieke invloeden van buitenaf. Ook tegenover burgers, want er zijn geen burgers zonder belangen.’ Het verdwijnen van professioneel nieuws vormt een bedreiging voor de onafhankelijke nieuwsvoorziening in de samenleving.

De invloed van oorlogsbeelden De beelden van de slachtoffers van de gif­ aanval in Damascus staan in het publieke geheugen gegrift. ‘Beelden van oorlogen kunnen de publieke opinie in ernstige mate beïnvloeden’, zo meldt het Noordhollands Dagblad op 23 augustus uit monde van Huub Wijfjes, bijzonder hoogleraar Geschiedenis van de Nederlandse radio en televisie (Erik de Vries leerstoel, bijzondere leerstoel vanwege de Stichting Erik en Hans en de Stichting Beeld en Geluid). Oorlogsbeelden kunnen een beeld dichterbij brengen en de oorlog menselijker maken. Hoewel beelden doorgaans geen directe invloed op het verloop van de oorlog lijken te hebben, denkt Wijfjes dat de ophef na de gruwelijke beelden met burgerdoden ertoe heeft geleid dat veel legers zijn gaan werken met fijnere apparatuur als precisiebombardementen. Foto’s en videomateriaal moeten altijd in de juiste context worden geplaatst. Je moet weten wat je ziet en van wie de beelden zijn om de beelden goed te kunnen interpreteren. Twijfel aan beelden is gerechtvaardigd, aangezien beelden heel eenvoudig gemanipuleerd kunnen worden om een ogenschijnlijk simpele wereld te scheppen waarin de ene partij goed is en de andere partij slecht. De werkelijkheid is gecompliceerder. Ingrijpen alleen op basis van beeld en emotie is altijd onver­ standig volgens Wijfjes. Eerst moeten alle feiten helder zijn.

Nwsbrf#162 / 10.2013

Crisis in de geesteswetenschappen? Verkeren de geestes­ wetenschappen in crisis? ‘Nee, ik doe niet mee aan het gemopper. Kijk alleen al hoe goed de Nederlandse geesteswetenschappen scoren op internationale ranglijsten!’, zegt Rens Bod, hoogleraar Computational and digital humanities, op 14 september in NRC Handelsblad. Op de geesteswetenschappen is niet meer bezuinigd dan elders. Omdat onderzoeksfinanciers als NWO gericht zijn op toepassingen en concrete resultaten, is het voor filosofen, literatuurweten­ schappers en historici wel vaak lastiger om geld binnen te halen dan voor bij­ voorbeeld taalkundigen. Wat betreft de discussie over het ver­ dwijnen van kleine talenstudies doet Bod een rigoureus voorstel: ‘Waarom niet alle vakken gegroepeerd in drie brede oplei­ dingen: beeld, geluid en taal & tekst? Want als je het totaal gefragmenteerde aanbod van opleidingen in de geestes­ wetenschappen aan de UvA bekijkt, dan moet je toegeven: het lijkt wel een Chinese menukaart.’ Verder vindt Bod dat we af moeten van de simpele idee dat de geestesweten­ schappen uitsluitend niet te kwantificeren inzichten opleveren. ‘De geestesweten­ schappen hebben óók bijgedragen aan allerlei technologische innovaties. De ideeën voor ALGOL 60, de eerste hogere programmeertaal, kwamen rechtstreeks uit de formele grammatica die taalkundigen in de jaren vijftig bedachten. En ooit bedachten stemmatische filologen de techniek waarmee DNA-onderzoekers nu de kopieerfoutjes, substituties, inser­ ties en deleties in DNA beschrijven. Uit­ eindelijk zijn alle wetenschappers gewoon op zoek naar een beter begrip van de wereld.’

13

In en uit dienst In dienst augustus 2013 (aanvulling eerdere Nieuwsbrief) - mw. drs. Femke Belmer, secretaresse Kunst-, religie- en cultuurwetenschappen - dhr. dr. William Bracken, docent Kunstgeschiedenis - dhr. dr. Abe Geil, ud Mediastudies - dhr. Matthijs Jonker MA, docent Algemene cultuurwetenschappen - mw. dr. Makiko Sadakata, ud Muziekwetenschap

september 2013 - dhr. Selçuk Balamir, promovendus ASCA - mw. Tiffany Boersma BA, promovendus ACLC - dhr. dr. André Cunha Vitória, onderzoeker Geschiedenis - mw. Maja C´urcˇic´ MA, promovendus ACLC - mw. dr. Dina Fainberg, ud Europese studies - mw. drs. Sanne Klaver, promovendus ICG - mw. Hannah Kousbroek MA, docent Taalwetenschap - mw. ir. Sylvia Nijhuis, docent Conservering en restauratie - mw. Brechje van Osch MA, promovendus ACLC - mw. Jasmin Pfeifer MA, promovendus ACLC - dhr. dr. Ihab Saloul, ud Algemene cultuurwetenschappen - mw. drs. Mikki Stelder, promovendus ASCA - mw. dr. Barbara Titus, uhd Muziekwetenschap - mw. Janneke Verschoor MA, promo­ vendus ACLC - mw. Lina Weber MA, promovendus ICG - dhr. Bastiaan van der Weij MSc, promovendus ILLC - mw. Merel van Witteloostuijn BA, onderzoeksmedewerker Neerlandistiek - dhr. Thijs Witty MA, promovendus ASCA - mw. Ingrid I.J.J. de Zwarte MA, promovendus ICG

Uit dienst september 2013 (aanvulling eerdere Nieuwsbrief) - mw. Stéphanie Avril MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - mw. Roosmarijn van Beemen MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - dhr. dr. Thijs van den Berg, docent Engelse letterkunde, in dienst 01.09.2012 - mw. Nienke Besijn MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - mw. Katja Bobyleva MA, docent Slavische talen en culturen, in dienst 01.09.2011 - mw. drs. Paula Bosch, onderzoeker ITTA, in dienst 01.06.2002

UvA | Faculteit der Geesteswetenschappen

- mw. Katerina Chládková MA, promovendus ACLC, in dienst 01.09.2009 - mw. dr. Laura Copier MA, ud Mediastudies, in dienst 01.09.2008 - mw. drs. Hannie Diependaal, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - dhr. Guus Dix MA, promovendus ASCA, in dienst 01.08.2008 - mw. Ricarda Franzen MA, onderwijs-/ onderzoeksmedewerker Mediastudies, in dienst 01.01.2013 - mw. Judith Geerts MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - dhr. Auke Gerrits MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - mw. Sophie Glerum MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - mw. drs. Annemieke Heuft, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - mw. Hanna Hölling MA, promovendus ASCA, in dienst 01.09.2009 - mw. Rachelle Keller MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - mw. dr. Saskia Kersenboom, uhd Theaterwetenschap, in dienst 01.09.2005 - dhr. drs. Diederik Kits Nieuwenkamp, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - mw. Femke van der Knaap MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - mw. Jorinde Koenen MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - mw. Louise Korthals BSc, onderwijs-/ onderzoeksmedewerker Taal- en letterkunde, in dienst 15.04.2011 - dhr. dr. Antonis Kotsonas, onderzoeker Archeologie, in dienst 15.05.2009 - mw. Helbertijn Krudop MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - dhr. dr. Vincent Kuitenbrouwer, onderzoeker Geschiedenis, in dienst 01.01.2012 - dhr. dr. Geert Lovink, uhd Mediastudies, in dienst 01.01.2004 - dhr. drs. Arnold Lubbers, docent Algemene cultuurwetenschappen, in dienst 01.09.2011 - mw. Marije Meddeler MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - mw. Alexandra Nederlof MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - dhr. Philipp Schmerheim, promovendus ASCA, in dienst 01.09.2011 - dhr. drs. Rolf Schudde, afdelingshoofd ICT, in dienst FGw 01.06.2011 - mw. Lise Steyn MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011

- dhr. drs. Geert Thijs, communicatieadviseur Onderwijs en Communicatie, in dienst FGw 01.04.2011 - mw. Marijke Top MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - dhr. Paul van Uum, promovendus ICG, in dienst 01.09.2009 - mw. Julia Vandenburg MA, ontwerper in opleiding Conservering en restauratie, in dienst 01.09.2011 - mw. Karin Wanrooij MA, promovendus ACLC, in dienst 01.09.2009 - mw. mr. drs. Manon Wormsbecher, promovendus ICG, in dienst 01.09.2011

Student-assistenten In dienst - mw. Renée Joosse BA, student-assistent Kunstgeschiedenis - mw. Anna van Gerve, student-assistent Kunstgeschiedenis - mw. Doatske de Haan, student-assistent Nederlandse taalkunde - mw. Nathalie Maciesza, student-assistent Kunstgeschiedenis - dhr. Merwin Olthof BA, student-assistent Muziekwetenschap - mw. Zosha de Rond BA, student-assistent Nederlandse letterkunde - dhr. Joppe Schaaper BA, student-assistent Geschiedenis - dhr. Menno Sedee BA, student-assistent Mediastudies

Uit dienst - dhr. Shiko Boxman, student-assistent Bedrijfsvoering FGw, in dienst 01.09.2012 - mw. Alisa Gorokhova BA, student-assistent Europese studies, in dienst 15.04.2013 - mw. Tess Hoppenbrouwers BA, studentassistent Onderwijs en Communicatie, in dienst 01.08.2012 - dhr. Melle van Loenen BA, student-assistent Onderwijs en communicatie, in dienst 01.04.2012 - dhr. Martin Möhlmann BA, student-assistent Logic and Language, in dienst 01.05.2013 - mw. Sophie Villerius, student-assistent Onderwijs en Communicatie, in dienst 01.01.2012 - mw. Hieke van der Voort BA, studentassistent Bedrijfsvoering FGw, in dienst 01.09.2012

14

SPUI25

Bijzondere Collecties

Jacob van Lennep-lezing: Het raadsel van de Nederlandse romantiek In samenwerking met de FGw Ooit was de opinie gangbaar dat de internatio­ nale romantiek aan Nederland grotendeels is voorbijgegaan, maar inmiddels kunnen we niet meer zonder de term. Lezing door Wessel Krul, hoogleraar Cultuurgeschiedenis aan de RUG. n donderdag 3 oktober, 20.00-22.00 uur

Jacob Israël de Haan en de SDAP Op 31 oktober houdt Ron Blom de Jacob Israël de Haan Lezing over Jacob Israël de Haan en de SDAP. Binnen de SDAP brak in 1904 rumoer uit naar aanleiding van het ver­ schijnen van De Haans ‘Pijpelijntjes’, de eerste Nederlandse homoroman. Welk effect had het kortstondig verblijf in de SDAP op De Haan, die weldra zou terugkeren tot zijn joodse wortels? Hoe veranderden binnen de Nederlandse socialistische beweging de opvattingen over homoseksualiteit en welke rol speelde De Haan daarbij? Ron Blom is ver­ werver bij het Stadsarchief Amsterdam en publiceerde in 2004 zijn proefschrift ‘Niet voor God en niet voor het Vaderland. Linkse soldaten, matrozen en hun organisaties tijdens de mobilisatie van ’14-’18’. n Vijfde Jacob Israël de Haan Lezing, do 31 okt, 17.00-19.00 uur, n Museumcafé Bijzondere Collecties, Oude Turfmarkt 129 n Toegang gratis. Aanmelding wordt op prijs gesteld: [email protected] of 020 525 7300

In de reeks Europese schrijvers en denkers van nu: Norman Manea (Roemenië) De Roemeense schrijver Norman Manea, die in de VS woont en vaak wordt genoemd als Nobelprijskandidaat, maakt een tour door Europa. Manea wordt geinterviewd door Margot Dijkgraaf en zal reageren op bijdragen van Alex Drace-Francis (uhd Europese Lite­ ratuur, UvA, gespecialiseerd in Roemeense literatuur) en anderen. n Voertaal: Engels. n dinsdag 8 oktober, 17.00-18.30 uur AAA Lezing. Back to the Fifties: Neoliberale Nostalgie Wat heeft onze fascinatie met de al lang ver­ vlogen Fifties te maken met het neoliberalis­ tische beleid van Reagan in de jaren ‘80? En hoe toont een tv-serie als Mad Men de tegen­ strijdigheden van de jaren ‘50? Dan HasslerForest geeft aan de hand van film- en televi­ siefragmenten tekst en uitleg. n woensdag 9 oktober, 17.00-18.00 uur EU burgerschap onder de loep Onder leiding van Annette Schrauwen, hoogleraar Europese integratie aan de UvA, gaan Ernst Hirsch Ballin, Hans Jessurun d’Oliveira en Kathalijne Buitenweg in debat over betekenis, belofte en realiteit van bur­ gerschap in de context van Europese integratie. n dinsdag 15 oktober, 20.00-22.00 uur Oh Oh Oranje? Arbeiders en het koningshuis 1813-1960 Het koningshuis is populair. Dat dit in de tweede helft van de twintigste eeuw weleens anders is geweest, is bekend. Maar hoe werd er vóór die tijd eigenlijk over de monarchie gedacht? Een debat met Karin Hofmeester, Dennis Bos en Dik van der Meulen, onder leiding van Arendo Joustra. n SPUI25 op Locatie: UBA. n donderdag 17 oktober, 20.00-22.00 uur Geesteswetenschappen presenteert: Erik Rietveld In samenwerking met Illustere School Jonge wetenschappers, aan het begin van hun academische loopbaan, presenteren hun onderzoek. In deze aflevering Erik Rietveld met ‘Filosofie, architectuur & kunst: De intuïtie van de architecten van Vacant NL’. n donderdag 31 oktober, 13.05-13.50 uur Nwsbrf#162 / 10.2013

Eeuwig Egypte Experience Het hart van deze tentoonstelling over de geschiedenis van het Oude Egypte is een grote multimedia show, het Culturama, met negen metershoge schermen en 180° view. In slechts 20 minuten onder leiding van een gids langs de hoogtepunten van het Oude Egypte - van prehistorie, farao’s en de grote piramides, tot de vroegchristelijke Koptische tijd. De ten­ toonstelling is het resultaat van samenwerking tussen het Allard Pierson Museum, Bibliotheca Alexandrina / Cultnat en het Nederlands Vlaams Instituut in Cairo (NVIC.) Bij de tentoonstelling verschijnt de publicatie ‘Eeuwig Egypte’ over de Egyptische collectie van het Allard Pierson Museum (NL en EN, WBOOKS, €24,95). n Allard Pierson Museum, Oude Turfmarkt 127 n data: tot 5 januari 2014 n openingstijden: di-vrij 10-17 uur, za-zo 13-17 uur

Tentoonstelling Atlas der Neederlanden In 2013 bestaat het Koninkrijk der Neder­ landen 200 jaar. De Bijzondere Collecties van de UvA zetten dit jubileum luister bij met de tentoonstelling ‘Atlas der Neederlan­ den: de dageraad van het Koninkrijk’. Het middelpunt van de tentoonstelling is de ‘Atlas der Neederlanden’: de grootste verzamelaarsatlas van ons land. In meer dan 600 kaarten laat deze atlas zien hoe het Koninkrijk der Nederlanden vorm gekregen heeft. De kaarten in de negen banden van de Atlas werden de afgelopen jaren gerestau­ reerd en gedigitaliseerd. Bij de tentoonstel­ ling verschijnt een facsimile-uitgave van de originele Atlas, een zeer exclusieve uitgave. Ook verschijnt er een boek over de Atlas der Neederlanden door Jan Werner, conservator Kaarten & Atlassen. Deze exclusieve uitgave kan tot 15 november worden ingetekend voor € 190 (daarna € 245) via bijznoderai . In het UvA-ErfgoedLab (de ruimte voor erfgoedexperimenten van de Universiteit van Amsterdam) is tijdens de tentoonstelling de ontwikkeling te zien van driehoeksmeting tot GPS-systeem voor het in kaart brengen van ons land. n Bijzondere Collecties, Oude Turfmarkt 129 n 18 oktober 2013 - 9 februari 2014 n Openingstijden: di-vrij 10-17 uur, za-zo 13-17 uur n intekenen uitgave over de Atlas: www.bijzonderecollecties.uva.nl/webwinkel

15

Pioniers Vadim Kimmelman deed de bachelor Linguistics in Moskou en de master General Linguistics aan de UvA. Nu schrijft hij aan het ACLC een proefschrift over Russische en Nederlandse gebarentaal. Zijn onderzoek wordt gefinancierd door NWO en het Regieorgaan Geesteswetenschappen in het kader van het programma Promoties in de Geesteswetenschappen.

Promovendus Vadim Kimmelman koos voor de UvA vanwege de expertise op het gebied van onderzoek naar gebarentaal. ‘Toen ik taal­ wetenschap studeerde in Moskou, verbaasde het me dat gebarentaal er amper werd onder­ zocht. Ik ontdekte dat er elders, met name in de VS, al meer dan veertig jaar onderzoek naar gebarentaal wordt gedaan. Ik werd erg nieuwsgierig naar de Russische gebarentaal en besloot mijn scriptie daarover te schrij­ ven. Omdat het onderzoeksgebied nog zo onontgonnen was, waren er daar geen taal­ wetenschappers die mij konden begeleiden bij mijn scriptie. Dat was een van mijn rede­ nen om naar het buitenland te willen. Na mijn vierde studiejaar kreeg ik daar voor een jaar een beurs voor. Aan veel Europese uni­ versiteiten wordt alleen de gebarentaal van het land onderzocht, terwijl ik graag de ver­ schillen tussen gesproken talen en gebarentalen wilde onderzoeken en de typologie van geba­ rentaal. Daarvoor moet je meerdere gebaren­ talen onderzoeken. Daarom koos ik toen voor de master General Linguistics aan de UvA. Mijn masterscriptie ging over reflexieve pro­ nomina van de Russische en de Nederlandse gebarentaal.’ Nu doet Kimmelman promotieonderzoek naar de overeenkomsten en verschillen in de manier waarop informatiestructuur wordt uitgedrukt in gesproken taal enerzijds en gebarentaal anderzijds. Een belangrijke plaats in zijn onderzoek neemt de vraag in hoe het onderwerp van de zin (topic) en de belang­ rijkste informatie van de zin (focus) worden uitgedrukt in gebarentaal. In gesproken taal kan de focus bijvoorbeeld aangegeven worden door daar de klemtoon op te leggen. ‘In gebarentaal zijn vergelijkbare middelen om informatiestructuur aan te duiden. Er zijn

bijvoorbeeld niet-manuele markeerders: signalen die niet met de handen worden gemaakt, maar met mimiek of het lichaam. Die niet-manuele markeerders hebben vaak dezelfde functie als intonatie in gesproken taal, maar verschillen sterk in vorm.’ ‘Wat mij fascineert is de vraag of en welke middelen gebarentaal extra biedt om infor­ matiestructuur uit te drukken en welke middelen ontbreken in gesproken taal. In gesproken taal gebruik je één stem waarmee je niet meer dan één informatiestroom tege­ lijk kunt produceren. In theorie zou je in gebarentaal met twee handen twee verschil­ lende informatiestromen tegelijk kunnen produceren. In praktijk blijken in gebaren­ taal in ieder geval vrijwel nooit twee onaf­ hankelijke zinnen tegelijk te worden geuit. Wat wel voorkomt is dat - in één gebaar met twee handen - één van de twee handen in de configuratie van dat gebaar blijft, terwijl de tweede hand een volgend gebaar maakt. Er is een betekenisrelatie tussen het gebaar dat in de configuratie blijft en het volgende gebaar met de tweede hand. De informatiestructuur is daarmee anders. Ook komt het voor dat de ene hand een verhaal vertelt over iemand, terwijl de andere hand naar die persoon wijst. Zo kun je informatie over de twee handen verdelen en meer tegelijkertijd uit­ drukken. Dat bestaat niet in gesproken taal.’

Er zijn veel elementen die Kimmelman nog graag zou willen onderzoeken in gebarentalen. ‘Ik zou bijvoorbeeld graag verschillende klassen werkwoorden, zoals transitieve werk­ woorden in gebarentaal willen onderzoeken. Transitieve werkwoorden zijn werkwoorden die naast een onderwerp ook een voorwerp moeten hebben, zoals het werkwoord ‘zien’ (‘ik zie je’); intransitieve werkwoorden zijn werkwoorden als ‘slapen’. Er is heel weinig bekend over dit systeem van werkwoorden in gebarentaal. Verder zijn er nog veel interes­ sante aspecten van informatiestructuur in gebarentaal die ik graag verder zou willen onderzoeken.’ ‘Ook wil ik erg graag ooit nog een gram­ matica van de Russische gebarentaal schrijven. Een eenduidige grammatica is nodig voor mensen die gebarentaal willen leren en voor verder onderzoek. In een grammatica zijn namelijk de basiskenmerken van een taal opge­ nomen, waardoor je veel theoretische vragen zou kunnen onderzoeken. Voor Nederlandse gebarentaal is er studiemateriaal en een CD over de grammatica beschikbaar, maar voor Russische gebarentaal bestaat er niet zoiets. Dat zou ik erg graag willen ontwikkelen.’ Nynke de Groot

De Nieuwsbrief FGw is een uitgave van het Dagelijks Bestuur van de Faculteit der Geesteswetenschappen | #162 / 10.2013 | archief uva.nl/fgw-nieuwsbrief eindredactie Mas Fopma, Nynke de Groot (student-assistent), tel. 020-525 5336, [email protected] | verspreiding en abonnementen [email protected] deadline kopij Nieuwsbrief 163 11.10.2013 | vormgeving crasborn.nl foto’s Eduard Lampe, Hanne Nijhuis (p. 7)