Marketing: zin en onzin. nr. 8, juni Magazine van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders

Magazine van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders

nr. 8, juni 2012 Naar een open toekomst “Verlies de professional niet uit het oog” Zeer zwak: en nu? Wat jij doet telt ‘Rol toezichthouder is opbouwend kritisch’

Marketing: zin en onzin

nr.8, juni 2012

Agenda

Magazine van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders

Datum

Activiteit

Doelgroep Plaats

Contactpersoon

12-6-2012

Netwerk bovenschools managers Drenthe

PO

Hoogeveen 13.00 – 16.00 uur

Wob van Beek

12-6-2012

Netwerk toezichthouders en bestuurders

PO/VO/ MBO/HO

Doorn 16.00 – 19.00 uur

Carla Rhebergen

6-9-2012

Symposium VO Afscheid Harm Jan Luth

VO

Bomencentrum Baarn Anneke Uyterlinde 14.00 – 18.00 uur

11-9-2012

Netwerk bovenschools managers Drenthe

PO

Hoogeveen 13.30 – 16.00 uur

Wob van Beek

13-9-2012

Netwerk bovenschools managers regio Utrecht

PO

12.15 – 15.15 uur

Wob van Beek

13-9-2012

Netwerk bovenschools managers Zuid-Holland Zuid/Oost, Zeeland, West-Brabant

PO

De Wouwse Tol Bergen op Zoom 14.00 – 16.30 uur

Hans Bruggeman

17-9-2012

Netwerk Groningen

PO

Oude Pekela 9.00 – 12.00 uur

Wob van Beek

25-9-2012

Netwerk bovenschools managers Overijssel

PO

Nijverdal 13.30 – 16.00 uur

Wob van Beek

26-9-2012

Netwerk kleine schoolbesturen Drenthe / Overijssel

PO

Alteveer 19.30 uur

Wob van Beek

2-10-2012

Netwerk bovenschools managers Gelderland/Flevoland

PO

8.30 – 12.00 uur

Wob van Beek

23-11-2012

ALV Besturenraad

PO/VO/ MBO/HO

Informatie plaats en tijdstip volgt

Pieter Houwers

Colofon Besturenraad | De Besturenraad, centrum voor christelijk onderwijs, verenigt christelijke onderwijsinstellingen en geeft samen met hen stem aan het christelijk onderwijs in onze samenleving. Bij de Besturenraad zijn 540 besturen aangesloten, met meer dan 2.200 scholen en bijna 800.000 leerlingen, deelnemers en studenten in alle onderwijssectoren.

Redactie | Hester van de Kaa (redacteur) Guido de Bruin (hoofdredacteur)

Meer informatie over de bijeenkomsten kunt u krijgen via onze ledenservice.

Ledenborrel Onderwijsrecht 2012

Nadere informatie volgt.

Corine de Reus (eind- en beeldredacteur/ productbegeleiding)

Amsterdam Amersfoort Arnhem Zwolle Assen Rotterdam

Redactieadres | Houttuinlaan 5b, Postbus 381, 3440 AJ Woerden [email protected]

Vormgeving | Ontwerpwerk, Den Haag

21 september 28 september 4 oktober 1 november 8 november 15 november

Foto omslag | Janita Sassen Druk | Drukkerij Ten Brink, Meppel

Info

Abonnementen | (excl. 6% btw)

Uitgever

SBM/Thema voor leden gratis

Besturenraad Postbus 381, 3440 AJ Woerden

SBM voor niet-leden € 37,00 SBM met Thema voor niet-leden € 51,00 Zonder schriftelijke opzegging voor

Bezoekadres

1 december van het lopende jaar worden

Houttuinlaan 5b, 3447 GM Woerden

Ledenservice

SBM digitaal

T 0348 74 44 00 E [email protected]

Besturenraad Academie

De artikelen van SBM kunt u als pdfbestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden?


Digitale Nieuwsbrief

abonnementen automatisch verlengd voor het

T 0348 74 44 44 F 0348 41 14 56 E [email protected]

Besturenraad Advies

gedeelten daarvan graag voorafgaand contact

Bestellingen

met de redactie.

T 0348 74 44 70 F 0348 41 14 56 E [email protected]

Besturenraad Advocaten & Juristen

daaropvolgende kalenderjaar. Voor informatie en losse nummers: 0348 74 44 44.


U kunt zich via onze site opgeven voor de wekelijkse gratis digitale nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie.

Copyright | Voor overname van artikelen of

Disclaimer | Aan de informatie in dit magazine


kunnen geen rechten worden ontleend. inhoud van de advertenties.

Mutaties namen/adressen/ abonnementen

ISSN: 1570-2332


De redactie is niet verantwoordelijk voor de

Juridische helpdesk E [email protected] T 0348 74 44 60 ma-vr: 9.00-15.00 uur

Producten en diensten Op www.besturenraad.nl treft u steeds de meest actuele nieuwsberichten en informatie over onze vereniging, onze diensten, producten, leergangen en cursussen. Ook vindt u hier een overzicht van onze medewerkers.

6

28

8

30

16

32

Beleidsvorming: lessen uit de statistiek

Grensoverschrijdend denken gevraagd Ledencommissies Besturenraad

14

34

18

37

Zeer zwak: en nu?

Een uitstervend ras? Christen in de klas

22

38

Naar een open toekomst ALV Besturenraad

Voorzichtig in de schijnwerpers Marketing in het onderwijs

“Verlies de professional niet uit het oog” Ledencongres Besturenraad

In debat: Geen voorrangsposities meer Vrijheid van onderwijs

Wat jij doet telt

Een eigen kijk op authenticiteit

‘Rol toezichthouder is opbouwend kritisch’

Van onbewust onbekwaam naar bewust bekwaam Opbrengstgericht financieel management

Rubrieken | 02 Agenda | 04 Uitgelicht | 04 Column voorzitter | 05 Nieuws 11 Column | 12 Wat mijn school mijn school maakt | 20 Inspiratie 26 Leerling aan het woord | 27 Juridische kwestie | 36 Nieuws Besturenraad

Uitgelicht

4

Column

Wim Kuiper Voorzitter Besturenraad

Uitgelicht Onderwijs vraagt leiderschap Prof. dr. Mathieu Weggeman schreef Leidinggeven aan professionals? Niet doen! (2007). Dat boek leek hem echter ongeschikt voor het onderwijs. Daar dachten Dick Both, Alex de Bruijn, Bram ter Harmsel, Willem Poppe en Rens Rottier, allen onder meer verbonden aan Driestar Managamentadvies, anders over. Zij hebben

Verkiezingen

Weggemans leiderschapsinzichten vertaald in het boek Onderwijs vraagt leiderschap en een bijbehorende website: www.onderwijsvraagtleiderschap.nl.

Praktijkgericht De auteurs zijn onderwijsmensen. Hun boek is zodoende niet alleen met het oog op, maar ook vanuit de onderwijspraktijk geschreven. Het primaire onderwijsproces staat bij hen ook voorop in hun visie op leidinggeven in het onderwijs. Sterker nog, zij passen hun leiderschapsvisie zowel toe op de schoolleider en de schoolbestuurder/toezichthouder als op de leraar als leidinggevende in de klas. Theoretisch ligt de nadruk op leiderschap, de praktijkvoorbeelden worden naar alle drie niveaus uitgewerkt. Het boek eindigt met twee instrumenten: een scan voor de leraar (die leerlingen invullen) en een voor de leidinggevende (die leraren invullen). De scans tonen echter wederom de praktijkgerichtheid van de auteurs. Het is, samen met de site, werkmateriaal (waarbij zij hun hulp aanbieden). De scans tonen bovendien al hun acht leiderschapsaspecten in één blik.

Visie op leiderschap De auteurs zien onderwijskundig leiderschap als het functionele aspect van leiderschap, persoonlijk leiderschap als de aard daarvan en nemen waardengericht leiderschap als conceptuele benadering. Vervolgens worden leraar, leidinggevende en bestuurder benaderd als professionals die in of voor de school als een professionele organisatie werken. Samen realiseren zij een professionele cultuur, waarin authentieke, betrokken, gepassioneerde en zelfverantwoordelijke personen werken aan een ‘collectieve ambitie’. Die collectieve ambitie is voor de auteurs het eerste leiderschapsaspect in het onderwijs: gezamenlijk afspraken maken in de school en in de klas. Daaraan verbinden zij nog zeven leiderschapsaspecten: inspireren (van anderen), (goed) communiceren, duidelijk zijn over resultaat en feedback geven, assertief optreden (bij onderpresteren), hitteschild zijn (tegen wat afleidt van het primaire proces), een gezaghebbende, dienende, bescheiden attitude en sturen op flow. In elk hoofdstuk wordt het wat, waarom en hoe van elk leiderschapsaspect uitgewerkt.

Waardering De auteurs hebben een handzaam en helder boek over leiderschap van leidinggevende en leraar geschreven, waarin bovendien goede praktische modellen zitten. Grootste waardering verdienen hun praktijkgerichtheid en hun hart voor het primaire proces: voor leerlingen, voor leraren en voor het menselijke aspect van onderwijs en leidinggeven. Op fundamenteel niveau konden twee zaken beter uitgewerkt worden, te meer daar de auteurs vanuit een christelijke levensvisie schrijven. Zo wordt inspireren als leidinggevende erg bij het zelf actief inspireren gelegd, terwijl je daarvoor ook inspiratie dient te ontvangen. Daarnaast wordt de waardengerichtheid van onderwijsleiderschap amper uitgewerkt, terwijl het juist boeiend is welke waarden oriëntatie bieden in het onderwijs. Ten slotte zijn de praktijkvoorbeelden meer gericht op het primair, dan op het voortgezet onderwijs.

Onderwijs vraagt leiderschap Both, D. & De Bruijn, A. (2012), Schiedam: Scriptum

Nederland maakt zich weer op voor landelijke verkiezingen. Het regeerakkoord, waar het onderwijs niet bepaald blij mee kon zijn, is van tafel. Een ad-hoccoalitie heeft al reparaties aangebracht. Zo is het liberale stokpaardje van de prestatiebeloning (tijdelijk?) begraven. Ik verwacht dat geen enkele partij grote bezuinigingen op onderwijs zal voorstellen. Maar jammer genoeg zal er wel veel populistische retoriek in verkiezingsprogramma’s belanden. Zo hoor je nu al politici zaken roepen als ‘geef de school terug aan de ouders’. Vergroting van ouderbetrokkenheid is natuurlijk zeer belangrijk, maar dit onderwerp leent zich niet voor veel Haagse bijdragen. Ook zal het wel weer gaan over te veel overhead, de grootschaligheid en overdreven nieuwbouw. Incidenten en daarop gebaseerde, tot vervelens toe herhaalde beeldvorming, scoren helaas vaak meer dan droge feiten. Iedereen die zich echt goed informeert, kan weten dat de overhead in het onderwijs heel gering is en dat er op schoolniveau nog steeds veel menselijke maat is. Een interessant feitje is ook dat de huisvesting van het HBO maar liefst de helft goedkoper werd sinds scholen erover gaan en niet de overheid. Het negatieve sentiment over het maatschappelijk middenveld is zonder meer bedreigend. Partijen die nostalgisch verlangen naar een overheid die alles weer beheerst en controleert, kunnen wel eens de wind in de zeilen krijgen in deze onzekere tijden. Meest extreem is de SP, die het bijzonder onderwijs geheel wil afschaffen. Een punt dat ten onrechte weinig aandacht krijgt. De Besturenraad heeft zijn bijdrage aan de verkiezingsprogramma’s al geleverd. Wij vinden het van groot belang dat de diversiteit van het scholenbestand positief gewaardeerd wordt en pleiten daarom voor behoud van de kleinescholentoeslag. Van belang is ook dat er zoveel mogelijk ruimte blijft voor de school als waardegemeenschap en een eigen invulling van brede vorming. De kerndoelen moeten weer beperkt worden tot de basisvaardigheden. Het economisch denken en de eenzijdige toetsgerichtheid moeten doorbroken worden. Jammer genoeg moeten we ook opnieuw aandacht vragen voor terugdringing van bureaucratie. Nieuwe verkiezingen bieden een kans voor het christelijk onderwijs als de partijen onze signalen goed oppakken. Wij zullen ons daar de komende maanden van harte voor inzetten.

Reageren? Mail Wim Kuiper op [email protected]

Leergang:

Nieuws

Bestuurlijk leidinggeven in het po

CDA, ChristenUnie en D66 in volgend kabinet volgens christelijk onderwijs

t Hoe blijf ik op bestuurlijk niveau actief zonder me te

Als het alleen om het onderwijs-

Dit blijkt uit onze ledenpeiling Uw

t Hoe verhoud ik mij tot de toezichthouder en gunnen

beleid gaat, blijkt dat schoolleiders

wensen voor de verkiezingsprogram-

uit het christelijk onderwijs het liefst

ma’s, waaraan 140 schoolleiders uit

zien dat CDA, ChristenUnie en D66

met name het primair en voortgezet

Bovenstaande vragen staan centraal tijdens de leergang Bestuurlijk

plaatsnemen in een volgend kabinet.

onderwijs deelnamen.

leidinggeven in het po van de Besturenraad Academie. Na afloop

verliezen in ‘regelzaken’? we elkaar verantwoordelijkheid?

van de leergang weet u wat uw leidinggevende talenten zijn en hoe

Daarnaast geven zij aan dat de kleine scholentoeslag behouden moet blijven

Ondanks de kritiek op het gevoerde

u deze optimaal inzet. De leergang is speciaal voor bestuurders en

en de politiek moet stoppen met

beleid van CDA-minister

bovenschools directeuren, maar is ook geschikt voor potentials.

focussen op internationale ranglijsten.

Van Bijsterveldt, worden de ideeën

Ook stellen zij vast dat de bureau-

van het CDA over onderwijs gewaar-

Tijdens de leergang worden de deelnemers intensief begeleid.

cratie weer niet is teruggedrongen

deerd. De ChristenUnie en D66

Er vinden 8 bijeenkomsten plaats waarin thema’s als govenance,

door dit kabinet, terwijl dit dringend

scoren daarnaast beduidend hoger

persoonlijk leiderschap, financiën, juridische zaken en communicatie

noodzakelijk is.

bij de schoolleiders dan de overige

aan de orde komen.

partijen. De VVD scoort na de PVV en

Naast het intakegesprek heeft u gedurende de leergang twee

de Partij voor de Dieren het laagst.

coachingsgesprekken met de kerndocent waarin hij u gerichte feed-

Verminderen van bureaucratie, niet bezuinigen op onderwijs, ruimte en

back geeft. Onderling leren krijgt ook aandacht. Alle deelnemers

waardering voor de vormende taak

De volledige uitkomst van onze

brengen een stagebezoek bij een medecursist en krijgen zo een ‘kijkje

van het onderwijs. Dat zou de kern

ledenpeiling staat op onze website:

in de keuken’ van een collega.

moeten zijn van de onderwijspara-

www.besturenraad.nl.

Sector

grafen van de politieke partijen.

PO

Voor wie Meerschoolse en bovenschools directeuren, leden colleges

Eén website over geschillen in confessioneel en algemeen bijzonder onderwijs

van bestuur en potentials

Docenten Ouders, leerlingen, schoolbesturen

onderwijsinstellingen. Het is het

en medewerkers in het bijzonder

enige samenwerkingsverband dat

onderwijs kunnen voortaan op één

de kringenrechtspraak op basis van

website terecht voor alle informatie

richting organiseert en combineert.

t Kerndocent: Adriaan van Hove t Overige docenten: Carla Rhebergen, Dick den Bakker, Carla Schaap

t Gastdocenten: Renske Kolvoort, Lenette Schuijt, Loek van der Kroon, Noud Cornelissen

over geschillen in het confessioneel en algemeen bijzonder onderwijs:

Informatie

www.gcbo.nl, de website van de

Op de website kunt u terecht voor

Wanneer en tijdstip

Geschillencommissies Bijzonder

informatie over de GCBO, de (klach-

Onderwijs.

ten)procedures, de samenstelling

t 2012: 6 november, 4 december t 2013: 8 januari, 5 en 6 februari, 12 maart, 9 april, 14 mei

van de commissies, de weten

Samenwerkingsverband

regelgeving en de jurisprudentie.

Waar Leerhotel Het Klooster in Amersfoort, www.leerhotelhetklooster.nl

De GCBO bundelen voor het katholiek,

U leest er bijvoorbeeld welke stap-

protestants-christelijk, algemeen

pen een ouder moet zetten voor het

bijzonder en gereformeerd onderwijs

indienen van een klacht tegen de

Prijs

ongeveer twintig landelijke geschillen-,

school en hoe het in z’n werk gaat

€ 4.500 inclusief studiemateriaal, Big Five test, coachings-

beroeps-, klachten- en bezwaren-

als een medewerker van de school

gesprekken, overnachting, lunches, diner, koffie en thee.

commissies die op grond van de

een bezwaar indient over de waar-

wet of de cao’s verplicht zijn voor

dering van zijn functie.

Aanmelden www.besturenraad.nl/bestuurlijkleidinggeven

Naar een open toekomst

6

Tekst Guido de Bruin | Fotografie Ruben Schipper

Frank Petter

ALV Besturenraad


De toekomst stond centraal tijdens de algemene ledenvergadering van de Besturenraad op 1 juni. Heel inhoudelijk ging het over de toekomstverwachting die het (christelijk) onderwijs bij jonge mensen aanwakkert. In organisatorisch opzicht was de toekomst van de Besturenraad aan de orde. “Ik ben uit op een vernieuwd pact tussen de Besturenraad en de sectorraden”, zei voorzitter Wim Kuiper.

Voorzitter Frank Petter van de raad van toezicht

Spanning

collegevoorzitter van CSG Reggesteyn in Nijverdal

had in zijn openingswoord het christelijk onderwijs

De Besturenraad laat op diverse terreinen een

en Rijssen.

de “weg van de zalm” ten voorbeeld gesteld.

“ander geluid” horen, en dat leidt volgens Kuiper

Anderzijds was er steun voor het voortbestaan

Tegen de stroom in zwemmend hebben christenen

tot “een natuurlijke spanning met de neutrale

van de Besturenraad als “krachtige, zelfstandige

volgens hem de blik gericht op een toekomst die

brancheorganisaties, de sectorraden”. Daarmee

organisatie” die tegenwicht biedt aan de “zware

ons wordt ‘’geschonken in de verwachting van het

opende hij een discussie waarin diverse leden

bestuurlijke deken” die, mede als gevolg van de

koninkrijk, waar mensen samen kunnen leven in

zich stevig roerden.

bestuursakkoorden tussen sectorraden en mini-

verzoende verscheidenheid. Die toekomstverwach-

Welke kant moet het op met de Besturenraad nu

sterie, over de scholen is komen te liggen. “Ik ben

ting moeten we ook in onze scholen aanwakkeren.”

de voorgenomen fusie met de VKO is opgeschort,

erg gecharmeerd van het eigenwijze geluid van de

In dat licht ziet hij toekomst voor een “sterke

omdat de katholieke evenknie de mogelijkheid van

Besturenraad en zijn rol als luis in de pels’’, zei

christelijke Besturenraad die tegen de stroom in

‘indalen’ in de sectorraden onderzoekt? “Volledig

rector Ton Liefaard van het Hermann Wesselink

durft te gaan”. Kuiper onderstreepte in zijn jaarrede

opgaan in de sectorraden past niet bij onze missie”,

College in Amstelveen.

de inzet van de Besturenraad “om als zelfstandige,

luidt Kuipers heldere uitgangspunt.

herkenbare en vitale beweging van en voor het

Dat werd niet weersproken, al uitten sommige

Pact

christelijk onderwijs onze bijdrage te leveren aan

leden hun zorgen over de “haperende toenadering”

Kuiper maakte duidelijk dat hij uit is op een

de vorming van een nieuwe generatie en daarmee

tussen de Besturenraad en de sectorraden. “Daar

“vernieuwd pact” met de sectororganisaties dat

aan de Nederlandse samenleving als geheel.”

ben ik buitengewoon ongerust over. In 2012-2013

leidt tot “effectief en constructief samenspel voor

moet echt een stap gezet worden in de richting van

een goede belangenbehartiging’’. De vorm die dat

constructieve samenwerking”, aldus Sam Terpstra,

pact moet krijgen, ligt nog open. De leden zullen

7


Wilna Meijer

Siebren Miedema

actief bij het gesprek daarover worden betrokken.

In plaats van te voldoen aan de eisen van overheid

Drie schoolleiders in het voortgezet onderwijs en

Directeur-bestuurder Wim Drenth van CSG Het

en markt, gegoten in meetbare doelen, rendement

mbo was gevraagd in hoeverre zij zich herkenden

Noordik in Almelo e.o. waarschuwde nog dat dit

en opbrengsten, moeten scholen doen waar ze

in de drie schooltypen die de onderzoekers in het

proces niet moet verzanden in een discussie over

voor zijn: “leerlingen een bredere blik verschaffen

christelijk primair onderwijs onderscheiden. Met

de vorm. “Waar het om gaat, is het gebrek aan

dan ze van huis uit zouden hebben meegekregen

inachtneming van de verschillen tussen de diverse

een dragende visie op waar het met de samen-

door deuren te openen naar nieuwe werelden”,

onderwijssectoren bleek die herkenning er zeker

leving en het onderwijs naartoe moet. Daar wordt

aldus Meijer.

te zijn.

ook in de VO-raad over nagedacht.” Voor het gesprek

Door kinderen zo te vormen, brengt het onderwijs

De reacties van de drie schoolleiders zijn voor de

daarover heeft hij de Besturenraad nodig. “In dit

hun volgens haar “zelftranscendentie” ofwel “dienst

Besturenraad genoeg stimulans om dit onderzoek

debat moet ik ergens mijn inspiratie vandaan halen.”

aan de zaak” bij. “Als we leerlingen daarmee

ook in het vo en mogelijk het mbo te laten uitvoeren.

kunnen ‘besmetten’, geven we hun iets anders

Ook daarin ziet de Besturenraad in de toekomst

Tegenspraak

mee voor de toekomst dan alleen maar ‘meer,

een rol voor zichzelf weggelegd.

Een inspiratiebron daarvoor zou het boek Je kan me

meer, meer’.”

nog meer vertellen van Cil Wigmans kunnen zijn. De theoloog en onderwijskundige, collegevoorzitter

Getallenfetisjisme

van SCOPE Scholengroep in Alphen aan den Rijn,

Ook haar collega Siebren Miedema, hoogleraar

schreef het op verzoek van de Besturenraad en

algemene en godsdienstpedagogiek aan de VU,

hield het na de ALV ten doop.

hekelde het “getallenfetisjisme” dat het huidige

De ALV heeft ingestemd met het

In het boek bepleit Wigmans hartstochtelijk zijn

onderwijsbeleid met zijn nadruk op smalle basis-

voorstel om de contributiehoogte

overtuiging dat het christelijk onderwijs kinderen

vaardigheden en toetsresultaten tekent.

ongewijzigd te laten ten opzichte van

moet leren “tegen de stroom in te zwemmen”.

Tot zijn tevredenheid hebben christelijke scholen

2012. Volgens de statuten vindt er

“Vanuit onze traditie en droom van de toekomst

in weerwil daarvan juist aandacht voor en een

een automatische prijscompensatie

moeten wij kinderen bouwstenen leveren waarmee

visie op brede vorming. Dat concludeert hij uit

plaats. Gelet op het feit dat scholen

zij aan een nieuwe toekomst kunnen bouwen.”

het onderzoek dat hij met collega’s van de VU en

deze ook niet krijgen, zal de betref-

Tegenspraak en toekomst stonden ook centraal in

Inholland in opdracht van de Besturenraad heeft

fende ophoging bij het contributie-

Contributie 2013

het aansluitende betoog van Wilna Meijer, hoog-

verricht. Het onderzoek brengt in beeld hoe school-

voorstel in 2013 weer ongedaan

leraar algemene pedagogiek aan de Rijksuniversiteit

leiders van christelijke basisscholen de eigenheid

worden gemaakt door de contributie

Groningen. Het onderwijs zou volgens haar bij

van hun school zien. Meer over het onderzoek en

dan met hetzelfde percentage te

uitstek een tegenwicht moeten bieden aan het

de daarop gebaseerde film was in SBM maart en

verlagen.

heersende economisch denken dat het in de greep

april te lezen.

probeert te krijgen.

Voorzichtig in de schijnwerpers

8

Tekst Peter Louwerse | Illustraties Janita Sassen / Tekstproducties Annemieke Uittenbroek

n School waar linerheanned gaan leven hand Marketing in het onderwijs


COS deld is Were fijn super

Doordat het aantal kinderen in het basisonderwijs daalt, komen steeds meer scholen in de gevarenzone. Sommige schoolbesturen kiezen voor een marketingcampagne: met folders en billboards vestigen ze de aandacht op hun scholen. Hoe timmert een school succesvol aan de weg? In september 2011 viel bij een aantal ouders van 3-jarigen

Hij wilde zijn collega-bestuurders niet de stuipen op het lijf

in Schiedam en Rotterdam een fullcolourfolder op de mat.

jagen en lichtte ze daarom allemaal in. “De reacties waren

Het vrolijke drukwerk was deze keer niet afkomstig van een

gemengd”, blikt hij terug. “In Schiedam vond men het niet leuk,

elektronicagigant of een afhaalpizzeria. De afzender was de

maar men lag er ook niet wakker van. In Rotterdam was er

naburige basisschool. De boodschap: in onze school krijgt

meer onrust.”

uw kind plezierig, veilig en goed onderwijs.

Daardoor liet Damen zich niet weerhouden. Samen met een tekstbureau bedacht hij een marketingcampagne, gericht op de

Weg omhoog

ouders in de wijken waar de scholen van 5maalO gevestigd zijn.

De bedenker van deze campagne is Martin Damen, voorzitter

In september werden kleurrijke folders bezorgd bij gezinnen met

van het college van bestuur van stichting 5maalO.

schoolrijpe kinderen, in oktober volgde een billboardcampagne

Damen bestuurt sinds 2011 in Rotterdam en Schiedam negen

langs de snelweg, en de in januari verschenen er advertenties

scholen met 1.400 leerlingen. “Toen ik aantrad, zag ik dat mijn

in weekbladen, waarin de aandacht vooral lag bij onderwijs-

scholen onzichtbaar werden. Het leerlingaantal liep terug”,

kwaliteit. In mei werd er nogmaals gefolderd.

vertelt hij. Om de weg omhoog te vinden, lanceerde hij een

“De folders van september waren schoolgericht”, legt Damen

marketingcampagne.

uit. “In mei hebben we een eenvoudige versie daarvan verspreid, met alle schoolnamen.”

9


Uitzondering Damen noemt de campagne een groot succes. “Het aantal nieuwe leerlingen is met 30% toegenomen”, zegt hij. “Dat komt door de werving. Dat weten we omdat wij ouders daarnaar vragen. Vooral de locatiegebonden folders hebben de aandacht getrokken.” Volgend jaar gaat 5maalO dus door met de campagne. “Uiteraard”, meent Damen. “Marketing moet je over meer jaren doen. We gaan binnenkort met het tekstbureau om de tafel zitten om de campagne te evalueren en een nieuwe versie te ontwerpen.” In het onderwijs zijn mensen als Damen een uitzondering. “Scholen weten niet goed hoe ze met marketing moeten omgaan”, weet Kaj Morel, lector identiteitsmarketing aan de Hogeschool Saxion en tevens marketingadviseur. “Omdat steeds meer marktwerkingsprincipes de non-profitsector binnendringen, Basisschool COS De Wereld Sonmansstraat 87 3039 DH Rotterdam T: 010 4663332 E: [email protected] Directie: Sharon Hirschfeld

zijn schoolbestuurders gedwongen om zich ermee bezig te houden. Dan krijg je grootscheepse campagnes met slogans en logo’s. Ze kosten veel geld en leveren weinig op, want de mensen

COS De Wereld is een christelijke ontmoetingsschool

denken: ‘nou, nou, wat is dat voor flauwekul.’ Dat is slecht voor de school, maar ook voor het vakgebied.”

Bestaansrecht

Krimp

Hoe moet het wel? “Start bij de vraag wie je bent of wilt zijn”,

Voor het bestuur van Probaz, een vereniging voor protestants-

adviseert Morel. “Geef antwoord op de vraag wat je bestaans-

christelijk basisonderwijs in Midden-Zeeuws-Vlaanderen, was

recht is. Welke waarde voegt jouw organisatie toe aan de

de demografische krimp aanleiding om na te denken over

samenleving? Je kunt pas aan marketing gaan doen als je die

marketing.

fundamentele vragen hebt beantwoord.”

“We hebben sinds 2010 te maken met een dalend leerling-

Geen makkelijke opdracht, erkent Morel. Zijn klanten staan

aantal”, zegt Han van Opdorp, voorzitter van het college van

soms met de mond vol tanden als ze zulke wezenskwesties

bestuur. “In het bestuur hebben wij de mogelijkheid besproken

moeten beantwoorden. “Maar als je doorvraagt, komt er altijd

om samen te werken met andere denominaties. Uiteindelijk

iets uit. Iedere organisatie heeft een doel, een oorspronkelijke

hebben wij gekozen voor de eigen profilering. Onze scholen zijn

intentie. Door essentiële vragen te stellen, ontdekken organi-

relatief goed bezet. Samenvoegen kan altijd nog.”

saties weer waar ze voor staan.”

Probaz heeft nu negen scholen met in totaal 1.461 leerlingen.

Het klinkt misschien abstract. Toch is die werkwijze praktisch

“De kleinste school, in Sluiskil, heeft nog altijd 75 leerlingen”,

zeer toepasbaar, verzekert Morel. Zijn bedrijf De Betekenis-

vertelt Van Opdorp. Om aan noodgedwongen fusies te ontkomen,

fabriek gaf advies aan het gymnasium Juvenaat in Bergen op

grijpt Probaz nu naar marketing. “Daar doen we te weinig aan”,

Zoom. De leerlingen bleven weg vanwege een ‘stoffig’ imago.

meent de cvb-voorzitter. “We gaan meer feiten op onze website

De vwo-afdelingen van de lokale scholengemeenschappen

vermelden.”

waren een geduchte concurrent.

De vereniging heeft genoeg om trots op te zijn: vier scholen

“De school profileerde zich met hoge kwaliteit”, verklaart Morel.

zitten volledig in nieuwbouw, de vijf andere zijn volledig gereno-

“Dan red je het nooit; van iedere school verwachten we kwaliteit.

veerd, alle negen scholen leveren volgens de onderwijsinspectie

Maar waartoe dient die kwaliteit? Wij hebben de vraag gesteld:

het hoogste niveau van kwaliteitszorg. “Die positieve feiten zijn

wat maakt jullie bijzonder? Toen bleek dat de school over een

in de wijken bekend, maar staan niet op onze site. Dat gaat

enorme maatschappelijke betrokkenheid beschikte en in staat was

veranderen”, zegt Van Opdorp.

om de leerlingen te leren hoe zij hun intellect kunnen inzetten voor anderen. Leiderschapsontwikkeling kwam hoog op de

Doodlopende weg

agenda. Slimme kinderen leren dat hun capaciteiten ook verant-

Gerard Langeraert, voorzitter van het college van bestuur van

woordelijkheid met zich meebrengen.” De school was ineens

het Zeeuws-Vlaamse scholenbestuur LeerTij, bestempelt de

een opleidingsinstituut voor maatschappelijk leiders.

‘Alleingang’ van Probaz als een doodlopende weg. “Stel dat

De marketingstrategie is vervolgens geen trucje, maar een logisch

Probaz straks alle leerlingen in, stel, Terneuzen heeft”, betoogt

gevolg van de identiteit. De website werd aangepast en er kwamen

Langeraert. “Dan worden die scholen bevolkt door een groot

nieuwe folders. In gedurfde projecten werd en wordt uiting

aantal kinderen van wie de ouders niet de identiteit onder-

gegeven aan de belofte. Resultaat: een leerlingengroei van 10%

schrijven. Dan zal het bestuur moeten luisteren naar die ouders

binnen enkele maanden.

en verliezen de scholen hun identiteit.”


10

Maar wat dan? LeerTij is een denominatie-overstijgend

Geen vies woord

bestuur, waarin openbare en rooms-katholieke scholen en

Onderwijsmarketing is voor veel bestuurders nog een onbekend

één protestants-christelijke school samenwerken.

terrein, waarop ze zich niet graag begeven. Voor degenen die

Die samenwerking is niet ontstaan uit luxe, maar uit pure

zich er toch aan willen wagen, volgen hier nog wat tips.

noodzaak. “Zeeuws-Vlaanderen zit bij de top 3 van de

Eerst een van Kaj Morel: “Heb je een helder beeld van je

Nederlandse krimpregio’s”, licht Langeraert toe. In 2020

bestaansrecht, en heb je ook een beetje verstand van marke-

zullen de 26 LeerTij-scholen naar verwachting 40% minder

ting, dan kun je jezelf behoeden voor flauwekulacties en in

leerlingen hebben dan in 2002.

plaats daarvan bouwen aan een sterk merk.”

“De vraag is dan welke strategie je kiest”, zegt Langeraert.

Tenslotte een advies van Martin Damen: “Bereid je goed voor,

“We hebben eerst gekeken hoe we intern kosten konden

stel anderen op de hoogte. Profileren is geen vies woord.

besparen. Op een gegeven moment heb je dan een onder-

Wat goed is, mag je voor het voetlicht brengen.”

grens bereikt. Datzelfde geldt voor slim inkopen. Je kunt ook

Met dat laatste formuleert hij een universele marketingwet, of

nadenken over het uitbreiden van de markt, maar dat heeft

het nu gaat om het promoten van een school, een wasmiddel

in Zeeuws-Vlaanderen niet zo veel zin. Je vist allemaal in

of een nieuwe auto. Een slecht product marketen is gedoemd te

dezelfde vijver.”

mislukken. Een goed product verkoopt zichzelf, en kan daarbij soms een duwtje in de richting van de schijnwerpers gebruiken.

Over de grens

Dat duwtje heet marketing.

Het enige wat dan overblijft is: over de grens kijken. Want daar, in Vlaanderen, liggen volop kansen voor de Zeeuws-Vlaamse scholen. Langeraert schat dat zo’n 600 kinderen dagelijks de grens oversteken, naar scholen in Belgische grensplaatsen als Zelzate, Moerbeke, Stekene en Sint Gilles Waas. Dat zijn deels kinderen van Vlamingen die in Nederland wonen, maar ook van Nederlanders die hun kinderen op

Wat vindt een onafhankelijk marketingdeskundige van de aanpak van 5maal0, Probaz en LeerTij? Een korte reactie van dr. Kaj Morel van Hogeschool Saxion.

zijn ook allemaal zogenaamde hygiënefactoren: zaken waarop je wel slecht kunt scoren maar niet goed. Mensen verwachten niet anders. Hygiënefactoren leiden niet tot extra aantrekkingskracht en duur-

Vlaamse scholen doen. Dat laatste omdat de kinderopvang veel goedkoper is. “We kunnen niet concurreren met het

Over de campagne van 5maal0:

zame binding met kinderen en

gunstige arrangement van Vlaamse scholen”, stelt Langeraert.

“Typisch voor traditionele marketing

ouders. Probaz gaat voorbij aan de

Daarom vroeg hij het ministerie van OCW om toestemming

is het competitiedenken: zoveel

essentie van marketing, namelijk

voor het aanbieden van kinderopvang in de scholen.

mogelijk van het beperkte aantal

duidelijk maken waarom je doet

Dat groene licht is er nu. Via ‘sleutelexperimenten’ mogen

leerlingen binnenhalen. Als daardoor

wat je doet en welk verschil Probaz

Nederlandse scholen in de grensstreek een voordelig arrange-

een andere school in de problemen

maakt in de levens van hun leer-

ment met kinderopvang inrichten. “Door alle geldstromen

komt, is dat jammer voor hen.

lingen, hun ouders en de samen-

te bundelen lukt het”, verklaart Langeraert.

Terwijl het in ons onderwijs niet

leving waarvan zij deel uitmaken.”

Een experiment op een school in Koewacht was een door-

gaat om het recht van de sterkste,

slaand succes. Binnen een week was de groep voor

maar om een passend en gediversi-

Over de inspanningen van LeerTij:

3-jarigen vol. Langeraert verwacht voor het eind van dit

fieerd onderwijsaanbod. Ik zou

“In feite breiden ze hun portfolio

schooljaar de zogeheten ‘kindcentra’ operationeel te hebben.

Damen willen vragen waarom zijn

uit. Je hebt een friettent, en je gaat

Dat hij daarmee een ander probleem oplost (Vlaamse

scholen meer leerlingen verdienen.

ook ijs verkopen. Misschien is dat

scholen kunnen de toestroom van Nederlandse kinderen

De belofte van 5maalO is: plezierig,

voor hen op de korte termijn een

nauwelijks nog aan) is mooi meegenomen.

veilig en goed onderwijs. In marke-

oplossing. Een nadeel is dat zulke

Over de marketing van dit initiatief maakt LeerTij zich geen

tingtermen zijn dit hygiënefactoren:

oplossingen gemakkelijk te kopiëren

zorgen. “Je hoeft de informatie alleen maar neer te leggen

zaken die vanzelfsprekend zijn.

zijn, en daarmee kwetsbaar.

bij de ouders”, meent Langeraert. “Het product verkoopt

Onderscheiden kun je je er niet mee

Een identiteit daarentegen kun je

zichzelf.” Zo hoopt Langeraert de scholen in Hulst, Koewacht,

op de lange termijn. Eigenlijk is de

niet kopiëren. Ik mis in dit verhaal

Clinge en Sint Jansteen nieuw leven in te blazen.

boodschap van 5maalO: overal

de vraag naar het bestaansrecht.

elders is het een rommeltje, maar

In een krimpsituatie heb je minder

bij ons niet. Het is zoiets als

scholen nodig. Is het nu werkelijk

Mercedes dat zou adverteren met

belangrijk dat deze school blijft

de slogan: onze auto's rijden wél.”

bestaan? Het wordt mij niet duidelijk waarvoor LeerTij staat.

Over de plannen van Probaz:

Wat bindt hen? Waarin versterken

“De argumenten die Van Opdorp

ze elkaar? Delen ze een visie op

geeft (feiten waarop ze trots zijn)

onderwijs?”

Column

11

Tekst Carla Schaap

Column

Kijk niet om? Onlangs bezocht ik de opera Orfeo ed Euridice in de sprookjesachtige setting van Paleis Soestdijk. Orfeo, die met zijn betoverende stem en snarenspel zelfs bij stenen ontroering weet te wekken, treurt om zijn gestorven geliefde Euridice. Liefdesgod Amore besluit dat de zanger haar uit de onderwereld mag terughalen, maar stelt één voorwaarde: Orfeo mag niet omkijken tot ze in de bovenwereld zijn teruggekeerd. Deze mythe vind ik zo bijzonder door de onvoorwaar-

Tex Gunning verwoordt dat zo mooi in zijn bekende

delijke liefde en het droevige eind, want Orfeo kan het

NIVOZ Lezing (2011): “Waardengedreven onderwijs

niet laten achterom te kijken en raakt daardoor voor

levert jonge mensen af die hun passie en talent willen

de tweede keer zijn Euridice kwijt. Gelukkig heeft de

gebruiken om een bijdrage te leveren aan de wereld

opera op Soestdijk een happy end, ondanks het feit

en die dat ook kunnen omdat ze geleerd hebben hun

dat Orfeo achterom kijkt.

creativiteit aan te boren en out of the box te denken. Ze zijn vertrouwd met hun interne kompas en zijn in

Is achterom kijken een blokkade voor de beweging

staat om van daaruit hun leven en de wereld vorm

naar de toekomst? Een vraag die ook in het onderwijs

te geven”.

met regelmaat speelt. Ervaringen in het verleden hebben soms een verlammende werking op mensen,

Op scholen en ook bij de Besturenraad ronden wij

maar tegelijkertijd zijn onze tradities en ervaringen de

binnenkort het schooljaar af. De zomervakantie staat

basis voor het heden en de belofte voor de toekomst.

voor de deur. Een moment van stilstaan en even

Daarin een balans vinden, is voor scholen niet altijd

verstillen. Geniet van de zomer, de zon en de vrijheid.

eenvoudig. Een voorbeeld daarvan zag ik toen ik

Geniet van de ruimte, de ontmoetingen en de nieuwe

onlangs een school bezocht waar het opzetten van een

ideeën. Blik terug en vooruit en ontdek wat je kracht

nieuwe gesprekscyclus stevig stagneerde door negatieve

is. Ik rond een schooljaar van columns schrijven af.

beeldvorming uit het verleden. Niet alleen in het beleid,

Dat was niet altijd eenvoudig, wel zeer verrijkend.

maar ook in het primaire proces vallen verleden en toe-

Ik kijk er met plezier op terug en geef de pen graag

komst samen én lijken ze soms op gespannen voet te

door aan collega Ouko Beuving.

staan. Leerlingen worden immers opgeleid met het oog

Ik wens iedereen een zonnige en rustgevende vakantie

op de toekomst, en docenten vragen hen ook om daarbij

toe. Kom na de zomer weer verfrist terug om de

achterom te kijken, oog te hebben voor het verleden.

volgende stap te kunnen zetten, met de blik vooruit,

Omkijken en vooruitkijken worden sterk belicht in de

vormgevend aan het onderwijs en daarmee ook aan de

examenperiode en de diplomering. Voor scholen een

wereld van morgen. En soms is even omkijken daarbij

periode waarin drie momenten dicht bij elkaar komen:

gewenst!

de terugblik op de leerlingen zoals ze als bruggers binnenkwamen, het feestelijke moment als de jongCarla Schaap is senior

volwassenen het diploma in ontvangst nemen en de

adviseur Kwaliteit bij de

vlaggen uitgaan, en dan de stap naar de toekomst:

Besturenraad

jongeren vol verwachting op weg naar vervolgonderwijs of een baan in de maatschappij. Een moment ook om

Wilt u reageren? Mail naar

even stil te staan bij de betekenis van het onderwijs.

[email protected]

Wat hebben de school en het onderwijs leerlingen meegegeven? En vanuit welke tradities?

Wat mijn school mijn school maakt

Samenwerking geeft Veluws onderwijs een impuls

12

Tekst Loek Mulder | Fotografie CSG Het Streek

Samenwerking geeft Veluws onderwijs een impuls

Veel leerlingen van CSG Het Streek in Ede stromen door naar de hbo-opleidingen van de Christelijke Hogeschool Ede (CHE). En de leraren en schoolbestuurders van beide onderwijsinstellingen kijken vanuit hun raam zo ongeveer op elkaars bureau. Toch was de goede buur op de kenniscampus ook tegelijkertijd een verre vriend, want van hecht samenwerken was het tot voor kort nimmer gekomen. Dat is begin dit jaar enorm veranderd. Merkwaardig, vond rector Marjolein Willemsen al

Na een jaar van plannen maken en bezinning wer-

bij haar aantreden in 2010. Wel een hele nauwe

den april dit jaar de handtekeningen gezet onder

relatie en bijna bij elkaar op schoot, maar echt

een samenwerkingscontract. Een belangrijk

samen iets ondernemen was er tot dan toe niet

moment, aldus Willemsen, want met een contract

bij. Zo af en toe deden docenten ad hoc wel eens

op papier krijgt vrijblijvendheid in elk geval geen

iets gezamenlijks, maar daar bleef het bij.

kans. “De activiteiten moeten bestuurlijk geborgd

“Terwijl toch voor beide scholen hier veel winst

worden”, licht ze toe. “Het welslagen van samen-

is te behalen”, aldus Willemsen. “Je kunt elkaar

werking mag niet afhangen van één of enkele

versterken. Het is ronduit dom dat na te laten.”

personen.”

Ze nam het initiatief voor een gesprek met de bestuursvoorzitter van de CHE, die volgens haar

Win-win

gelijk zijn enthousiasme toonde over het idee de

Het Streek en de CHE doen nu op zowel bestuur-

samenwerking breder in te vullen. Een gesprek

lijk als vakinhoudelijk gebied dingen samen.

met de directeuren van de verschillende acade-

Een van de eerste doelstellingen is verbetering van

mies van de CHE volgde en ook die reageerden

de aansluiting van de middelbare school op het

met belangstelling.

hbo. Willemsen: “Het verwachtingspatroon van

13

Samenwerking geeft Veluws onderwijs een impuls niet. “Het voortgezet onderwijs heeft sterk de neiging de blik vooral naar binnen te richten”,

Ambitieuze schoolbestuurder met opvallende loopbaan

werd helemaal mijn ding”, aldus

aldus Willemsen. “Maar ik ben van mening dat

Willemsen. Na een kweekvijvertraject

vo-scholen juist door de vensters naar buiten moet

voor management kreeg ze een leiding-

kijken. Letterlijk een van de eerste dingen die ik

gevende functie op het Ichthus college.

hier op de kenniscampus dan zie, dat is de CHE.”

“Dat was nogal wat. Ik zat pas drie jaar in

Laat het maar ongebruikelijk zijn, vindt Willemsen.

“Schrijf het maar op, wat maakt het ook

het onderwijs en was ook nog een vrouw.”

“Ik ben misschien wat atypisch voor het onder-

uit”, zegt Marjolein Willemsen tegen het

Via een directeurschap op een vmbo/mbo-

wijs. Ik ben erg ondernemend en heb oog voor

eind van het gesprek. Lachend wuift ze

school werd ze rector van CSG Het Streek.

zaken die misschien niet zo snel voor de hand

haar eigen eventuele bezwaren tegen de

liggen. Maar wat zou het, we hebben nu iets

uitspraak weg. “Laat mij maar minister

opgezet dat leerlingen en docenten inspireert,

van Onderwijs worden.” Ze ziet zoveel

verdieping biedt in de leerstof en bijdraagt aan

mogelijkheden tot verbetering in de sector

professionalisering van het onderwijsproces.”

dat ze zelf dolgraag op het hoogste niveau de handen uit de mouwen zou willen

Versterking identiteit

steken. Ze meent het serieus. En waarom

Er lopen nu vijf pilot-onderdelen en de scholen

ook niet, haar loopbaan lijkt allerminst op

hebben een reeks andere projecten op de planken

een vooraf uitgestippeld pad. “Aan carrière-

liggen die het samenwerkingsproject moet verdie-

planning heb ik nooit gedaan”, zegt ze.

pen en verbreden. Met name op docentniveau is

Via een baan als pr-manager voor Philips

verdieping een thema, zegt Willemsen: “Voor onze

en zestien jaar fulltime moederschap,

leerkrachten kan lesgeven op de CHE bijzonder

ging ze op haar 38e Nederlands studeren.

inspirerend zijn, en andersom geldt dat ook voor

“Maar een baan in het onderwijs was zo

de CHE-docenten.”

ongeveer mijn ergste nachtmerrie.

Overigens werkt Het Streek op kleinere schaal ook

Waarschijnlijk omdat ik het zelf nooit leuk

samen met de ROC A12, eveneens een buur op de

heb gevonden op school.” Dat bleek een

Edese kenniscampus, met de openbare scholen-

vergissing, en na een stage en een tijdje

gemeenschap Pallas Athene en met het Marnix

lesgeven ontdekte ze het tegendeel. “Het

College. Met die eerste wordt bijvoorbeeld gebruik van lokalen gedeeld en met het Marnix College worden de lessen Grieks gezamenlijk ingevuld.

het hbo en de competenties en vaardigheden van

van een instroom van ook nog eens goed voor-

En hoe zit het met de eigen identiteit binnen al

leerlingen die de middelbare school verlaten,

bereide leerlingen. Een win-winsituatie, zoals dat

die samenwerkingsovereenkomsten, verwatert die

komen niet goed overeen. Wij identificeren nu

tegenwoordig heet.

niet? Van invloed is het zeker, betoogt Willemsen.

waar het aan schort en wat leerlingen dus moeten

Een ander samenwerkingsvoorbeeld, meer vak-

Maar aangezien het begrip ‘christelijk’, op zowel

bijleren om de overstap eenvoudiger te maken.”

inhoudelijk van aard, is het debatproject van

de CHE als op Het Streek nog echt inhoud heeft,

Bedoeling is via lesprogramma’s en projecten de

beide scholen. “Een belangrijk onderdeel van ons

biedt de samenwerking ook op dit punt mogelijk-

scholieren van Het Streek op natuurlijke wijze

gymnasium-lesprogramma is het leren debatteren”,

heden van versterking. “Met Pallas Athene praten

kennis te laten maken met het hbo. Omdat ze zo

licht Willemsen toe. “Wij doen ons best dat in te

we ook over gezamenlijke lessen filosofie”, vult

tijdens hun middelbareschooltijd al regelmatig

vullen, maar de CHE beschikt over een docent van

Willemsen aan. “Dat is een duidelijk identiteits-

bij de hbo-school over de vloer komen, wordt de

de afdeling journalistiek die in dit onderwerp is

gebonden vak. We moeten dus vooraf goed

drempel van vo naar hbo verlaagd en stijgt de

gespecialiseerd. Hij heeft onze leerlingen lesgegeven

bespreken hoe de christelijke component daarin

kans op een succesvolle hbo-loopbaan. Ter voor-

en een debattoernooi op de CHE georganiseerd.”

overeind blijft.”

bijvoorbeeld alvast de taaltoets doen die hbo-leer-

Gebruikelijk

Flow

lingen verplicht moeten afleggen voordat ze aan

De schwung zit er nu goed in, aldus Willemsen.

Uiteraard leidt de samenwerking tot extra druk op

hun tweede jaar mogen beginnen. CHE-studenten

“Over en weer is er betrokkenheid en sympathie.

de reeds overvolle agenda van schoolbestuurders

op hun beurt zijn welkom op Het Streek voor bijvoor-

Dat krijgt in de praktijk gestalte en dat versterkt

en docenten, erkent Willemsen. “Wij zijn een

beeld de stages die ze lopen ter voorbereiding op

weer de betrokkenheid. De projecten komen snel

doodnormale vo-school die zich ook bekommert

hun baan als leraar.

van de grond en worden door beide scholen serieus

om zaken als onderwijstijd en verzuim. Maar we

aangepakt. Wederzijds is de wil aanwezig er iets

kunnen het samenwerkingsproject er goed bij

Omdat leerlingen van Het Streek al min of meer

van te maken. Ook docenten zien er de meer-

hebben, want we doen het om er beter van te

kind aan huis zijn bij de CHE, ligt de keuze voor

waarde van in, en niemand die erbij is betrokken

worden. Het zijn juist dergelijke projecten die het

een vervolgopleiding aan deze naburige hbo-

wil dat het gerommel in de marge wordt.”

onderwijs een impuls geven. Het doet iets met de

instelling meer voor de hand dan voorheen.

Ook al zien beide scholen tal van voordelen in de

school, collega’s en leerlingen worden er blij van.

Het voordeel van de samenwerking zit hem voor

samenwerking, zo heel gebruikelijk is een alliantie

Het geeft flow in de scholen.”

de CHE in de eerste plaats dus in de verzekering

als die tussen Het Streek en de CHE nou ook weer

bereiding op de overstap laat Het Streek scholieren

“Verlies de professional niet uit het oog”

Ledencongres Besturenraad


14

Tekst Emmanuel Naaijkens | Fotografie Ruben Schipper

Het ledencongres van de Besturenraad stond dit jaar in het teken van besturen en toezicht houden in een onderwijsinstelling. Een actueel thema dat volop de aandacht heeft van overheid en samenleving. Gastspreker Doekle Terpstra, bestuursvoorzitter van Hogeschool Inholland, gooide in hoog tempo enkele stenen in de vijver.

Aanwezigen luisteren geboeid naar het verhaal van Doekle Terpstra en maken gebruik van de mogelijkheid hem vragen te stellen.

Hij wilde de deelnemers aan het congres maar al te graag deelgenoot maken van de stormachtige ontwikkelingen die Inholland heeft doorgemaakt. Want daar kunnen anderen alleen maar wijzer van worden. Maar Inholland is geen casus op Dat was even schrikken voor de zaal vol bestuurders

top’ ging het over het verbeteren van de kwaliteit

zich. “Zie het verhaal Inholland als een metafoor

en toezichthouders in het onderwijs. Een diepe

van besturen en toezicht houden in het onderwijs,

van wat er in de hele samenleving aan de hand is.

crisis zoals bij Inholland kan zich bij élke onder-

en over Management Drives als een instrument

Het gaat om het gebrek aan vertrouwen.

wijsinstelling voordoen. Schijnbaar vanuit het

om de juiste balans in een organisatie te krijgen.

Het speelt niet alleen in het onderwijs, maar

niets kan van de ene op de andere dag het voort-

Met Terpstra als keynotespeaker op het congres

in het hele publieke domein. In de zorg, bij de

bestaan van de organisatie op het spel staan.

had de Besturenraad een ervaringsdeskundige bij

woningbouwcorporaties, bij de banken.”

uitstek aangetrokken. Anderhalf jaar geleden werd

Geen getob

de voormalig voorzitter van de HBO-raad en van

Opdracht

Die waarschuwing had Doekle Terpstra, voorzitter

de vakcentrale CNV binnengehaald om de diepe

In de ogen van de bestuursvoorzitter is er de

van het college van bestuur van hogeschool

bestuurscrisis bij Inholland te bezweren en te

afgelopen jaren iets grondig misgelopen bij onder-

Inholland, in petto voor de ruim honderd deel-

voorkomen dat de instelling helemaal zou kap-

wijsinstellingen als Inholland. In de kern komt het

nemers aan het ledencongres van de Besturenraad

seizen. Een periode die hij beschreef als ‘buiten-

erop neer dat de verantwoordelijke bestuurders uit

in Amersfoort. Onder de titel ‘Geen getob aan de

gewoon spannend’.

het oog zijn verloren wat de opdracht van het

15

Lydeke Zandbergen en Frits Hoekstra


Herstructurering; een van de vijf workshops

‘Maak professionals weer mede-eigenaar van het onderwijs’

niet goed gaat. Er wordt wel in teams gesproken, maar dat is toch een soort van veredeld werkoverleg.” Het is de taak van de bestuurders en het management om dat gedeelde eigenaarschap te faciliteren. Het is volgens Terpstra ‘dom en naïef’ om te denken dat je vanuit een ivoren toren kunt uittekenen wat goed is voor een organisatie. “De energie zit bij

Carla Rhebergen

schaalvergroting, maar alleen als uitkomst

de mensen die de organisatie dragen, niet bij de

van een zorgvuldig proces.”

leiders.”

De bestuurders van Inholland waren volkomen

Cor Keijser

losgezongen van de werkvloer, analyseerde

Drijfveren

Terpstra, en ze werden daarin niet gecorrigeerd

Na het verhaal van Terpstra zou je als congres-

door de raad van toezicht, omdat die geen kaas

deelnemer bijna gaan denken dat het een haast

gegeten had van onderwijs. “Het is leuk als je

onmogelijke opdracht is om de kwaliteit van een

bekende Nederlanders als toezichthouder kunt

organisatie te versterken. Maar daarvoor bood

aantrekken, maar je hebt er niets aan als ze zich

Cor Keijser op het congres een wenkend perspec-

door een bestuurder het bos in laten sturen.”

tief. Hij is ontwikkelaar van Management Drives,

Inholland was in de woorden van Terpstra verworden

een instrument om de drijfveren van mensen in

tot een ‘dienstengedreven organisatie’ waar niet-

een organisatie – maar ook van de organisatie als

onderwijsgerichte activiteiten als ‘zelfrijzend

geheel – in beeld te brengen.

bakmeel’ toenamen. Het onderwijs kwam op het

Die drijfveren laten zien wat de denkpatronen zijn,

tweede plan. Dat was ook te zien aan de opbouw

ze bepalen het gedrag van individuen en organisa-

van de organisatie: slechts de helft van het perso-

ties. Met Management Drives kan dus inzicht

neel bestond uit onderwijsmensen. Daar heeft het

worden verkregen in de sterke en zwakke kanten.

onderwijs is: jonge mensen betekenisvol opleiden,

nieuwe bestuur dan ook meteen het mes in gezet.

Een goede mix van drijfveren is van belang om

hun talenten tot bloei laten komen en hen voor-

En Terpstra wilde achteraf best toegeven dat de

een evenwichtige leiding of organisatie te krijgen

bereiden op een plek in de samenleving.

kritiek van Beter Onderwijs Nederland op dit punt

die in staat is om haar doelstellingen waar te

Onderwijs draait om passie, engagement, emotie,

volkomen terecht was.

maken.

Terpstra toch vooral de zogenaamde rationaliteit

Aanspreekcultuur

Evert Helfferich, directeur van Landstede Salland

wat bij bestuurders de klok sloeg.

Hoe uit deze crisis te komen, c.q. hoe te voor-

in Raalte en congresdeelnemer, heeft dat laatste

“Wat ik bij Inholland aantrof, was een bijna getrau-

komen dat een onderwijsinstelling uit de rails

goed in zijn oren geknoopt. “We gaan op zoek

matiseerde groep medewerkers. Gefrustreerd door

loopt? Voor Terpstra is de richting duidelijk: het

naar een nieuw lid voor ons directieteam, en dat

de ene fusiegolf na de andere”, aldus Terpstra.

eigenaarschap van het onderwijs moet ook bij

moet dus iemand zijn die andere drijfveren in

Voor de bestuurders draaide het vooral om de

de professionals liggen, bij de mensen die dag in

zijn of haar profiel heeft dan jezelf hebt, zodat

structuur, ze waren ervan overtuigd dat door de

dag uit met hun poten in de onderwijsklei staan.

je elkaar kunt aanvullen.” Ook het verhaal van

samenvoegingen als vanzelf een nieuwe organisatie

Maar in het adagium dat de professional als indi-

Doekle Terpstra vond Helfferich heel leerzaam.

met een eigen identiteit zou ontstaan. Maar voor

vidu de ruimte moet krijgen, gelooft Terpstra niet.

“Zijn opmerking over zelfrijzend bakmeel en dat je

de medewerkers was het tegendeel het geval, zij

Want dat levert het schrikbeeld op van de docent

er alert op moet zijn dat je voeling houdt met het

hadden nauwelijks een band meer met hun eigen

in zijn klaslokaal die zelf wel bepaalt wat goed

onderwijs, dat sprak me wel aan. Het interessante

instelling. De les van Terpstra: “Niet dat ik een

onderwijs is. “Het onderwijs mist een aanspreek-

van deze bijeenkomst is dat je een spiegel krijgt

tegenstander ben van samenwerking, fusies en

cultuur, we spreken elkaar niet aan op wat wel en

voorgehouden.”

toewijding en gedrevenheid, maar het was volgens


16

Tekst Kees Jansen | Fotografie Thinkstock

Beleidsvorming: lessen uit de statistiek Om in onderwijsinstellingen goed beleid uit te zetten, is het van groot belang om rekening te houden met statistische wetmatigheden. Dat betoogt Kees Jansen, senior adviseur Personeel & Organisatie bij de Besturenraad, op basis van het boek Ons feilbare denken van de Israëlische psycholoog Daniel Kahneman. Veel mensen hebben een voorkeur voor causaal

Zijn vooronderstelling en tevens conclusie is:

permanent mislukkingen. Dan is er sprake van

denken. Wanneer we eerst A waarnemen en dan

1. Complimenten maken leerlingen lui.

oorzaak en gevolg. Maar het eigen gemiddelde

B hebben we de neiging om te veronderstellen

2. Standjes leiden tot betere prestaties.

van een op topniveau presterende professional of

dat er een verband bestaat tussen A en B, en het

Wat vergeten wordt, is dat zowel bovengemiddelde

van een beunhaas ligt op een ander niveau dan

liefst een oorzakelijk verband. En dan associëren

als ondergemiddelde prestaties de volgende keer

dat van de gemiddelde beoefenaar van diezelfde

we er op los.

respectievelijk minder goed en beter zullen zijn,

activiteiten.

op grond van een statistische wet die bekend

Voor beleidsvorming betekent dit dat een prestatie

Regressie naar het gemiddelde

staat als regressie naar het gemiddelde.

die een keer ver boven of onder de maat is, nog

Een paar voorbeelden: Diederik presteert bij een

Eigenlijk weet deze leerkracht dat heus wel, want

niet meteen tot maatregelen hoeft te leiden. Pas

bepaalde rekentoets uitzonderlijk goed. Hij krijgt

als hij op zijn pianoles op woensdagmiddag dat

als er sprake is van permanent hoge of juist lage

daarom van zijn leerkracht een uitbundig compli-

stukje van Grieg volgens zijn leraar betoverend

prestaties, moet er iets gebeuren. Dat betekent

ment. “Geweldig, goed gedaan jongen!” Twee

heeft gespeeld, beseft hij heel goed dat het een

niet dat iemand die uitzonderlijk goed presteert,

dagen later is er weer een rekentoets over ongeveer

volgende keer wel minder zal gaan. En zijn directeur

geen compliment mag krijgen of dat iemand die

dezelfde stof en Diederik presteert aanmerkelijk

weet dat als de school dit jaar een uitzonderlijk

ver onder de norm presteert, niet aangesproken

slechter dan de vorige keer. “Tja,” zegt de leerkracht,

lage Cito-score haalt, deze het volgend jaar wel

mag worden, maar maatregelen (een bepaalde

“als je leerlingen complimenten geeft, worden ze

beter zal zijn.

expertrol binnen de school, een niet verlengde

lui! Je kunt hen beter eens flink op hun kop geven

benoeming) zijn pas aan de orde als de gemid-

als ze niet goed presteren. Dat helpt tenminste.

Vaklui en beunhazen

delde prestaties gedurende een langere periode

William maakte twee dagen geleden dezelfde toets

Het is dus veelal niet, en zeker niet alleen, een

zeer afwijken van wat verwacht mocht worden.

allerbelabberdst, ik heb hem een fikse schrobbering

kwestie van oorzaak en gevolg, maar van statis-

gegeven, en de tweede toets maakte hij een

tiek. Alleen echte vaklui weten constant hoge

Extremen

stuk beter!”

prestaties neer te zetten. En alleen een volslagen

Het wordt ernstiger als de intuïtieve behoefte

gebrek aan professionaliteit veroorzaakt

aan verklaringen en causale verbanden bij

17


om de verschillen en hun oorzaken in kaart te brengen. Overigens geldt deze wet van de extremen bij kleine getallen ook als het gaat om risicobeheersing. Veel risico’s zullen zich in grote organisaties vaker verwezenlijken, zo vaak dat men ongeveer kan berekenen welk bedrag men er jaarlijks voor moet reserveren. In kleine organisaties zal een vergelijkbaar risico aanmerkelijk minder vaak werkelijkheid worden, maar áls dat gebeurt, kan het leiden tot een catastrofe, omdat men er geen rekening mee had gehouden.

Vertraging en budgetoverschrijding Een laatste voorbeeld van besluitvorming waarbij statistiek te zeer een onderschikte rol speelt is dat van projecten. Veel projecten die scholen of andere organisaties starten, hebben een te strakke tijdsplanning en begroting. Stel dat een project wordt uitgevoerd in een traject dat vijf stappen omvat. Iedere stap vergt een investering van € 10.000, en voor iedere stap geldt een kans van 80% dat die zonder vertraging wordt afgewikkeld en een kans van 90% dat die zonder budgetoverschrijdingen uitgevoerd kan worden. Voor het hele project betekent dat een kans van 0,85 (ongeveer 33%) dat het hele traject zonder vertraging kan worden uitgevoerd, en een kans van 0,95 (ongeveer 59%) dat er geen budgetoverschrijding zal plaatsvinden. Omgekeerd: de kans dat het hele traject vertraging zal oplopen is 67%, en de kans op budgetoverschrijdingen is 41%. Dit besef hoeft er niet toe te leiden dat het project beleidsvorming een (te) grote rol gaat spelen,

eens per acht keer pakken voorkomen, en bij B

wordt afgeblazen, maar het verkleint de teleurstelling

vooral als dat gepaard gaat met een negeren van

eens per 64 keer. De kans op zo’n opvallende

bij vertraging of overschrijding van de begroting,

statistische wetmatigheden. Een mooi voorbeeld

uitkomst is dus bij kleine aantallen 12,5% en

en stimuleert de zoektocht naar mogelijkheden om

daarvan zien we bij de veronderstelde relatie tussen

bij grotere 1,56%. Dat scheelt nogal.

de kansen op succes groter te maken.

de kwaliteit van scholen en de omvang daarvan.

Het loont derhalve de moeite om bij het voorberei-

Zuivere vergelijking

den van een project goed na te denken over de

die relatie wijzen er op dat kleine scholen beter

Iets dergelijks doet zich voor wanneer de resultaten

kans dat een stap in het projectplan zonder

presteren dan grote. En evenzoveel onderzoeken,

van kleine scholen vergeleken worden met die van

vertraging kan worden afgerond, en de kans dat

net zo goed opgezet en uitgevoerd, tonen juist het

grote. De resultaten van kleine scholen zullen zich

voor die stap het budget niet overschreden wordt.

omgekeerde aan.

eerder in extremen bevinden dan die van grote,

Wanneer al die kansen vermenigvuldigd worden is

om de doodeenvoudige reden dat er kleinere aan-

de kans op een probleemloze afronding eenvoudig

Hoe kan dat?

tallen ‘knikkers uit de pot’ genomen worden voor

te berekenen. Als dat te riskant uitpakt en een

Dat kleine proeven anders uitpakken dan grote is

het onderzoek.

ruimer tijdpad en/of budget niet mogelijk zijn, kan

eenvoudig aan te tonen. Stel dat twee personen

Wil men dus een zuivere vergelijking kunnen

worden besloten om het project geen doorgang te

elk een pot met honderd knikkers hebben, vijftig

maken tussen de resultaten van basisscholen met

laten vinden, maar dan kan aan iedereen worden

blauwe en vijftig rode. A pakt steeds vier knikkers

bijvoorbeeld vijfhonderd leerlingen en die van

uitgelegd waarom dat zo is.

uit zijn pot en B zeven uit de zijne. Na elke keer

basisscholen met honderd leerlingen, dan zal men

pakken worden de knikkers terug gedaan, er wordt

de gezamenlijke resultaten van vijf scholen met

Naar aanleiding van: Daniel Kahneman,

geschud en A en B pakken opnieuw. Beide noteren

honderd leerlingen moeten vergelijken met die van

Ons feilbare denken (Thinking, fast and slow),

ze de keren dat ze allemaal knikkers van eenzelfde

scholen met vijfhonderd leerlingen. De kans op

Amsterdam: Uitgeverij Business Contact, 2011.

kleur pakken.

‘extreme’ resultaten is dan aanmerkelijk gedaald.

Iedereen kan begrijpen dat A vaker knikkers van

En als er dan nog significante verschillen zijn, dan

dezelfde kleur zal pakken dan B. Bij A zal dat

is het de moeite waard nader onderzoek te plegen

Goed opgezette en uitgevoerde onderzoeken naar

Zeer zwak: en nu?

18

Tekst Marijke Nijboer | Fotografie Wilbert van Woensel

Zeer zwak: en nu?

Roeten is gefascineerd door wat zo’n veranderingsproces met mensen doet. Twee jaar geleden begon hij met een masterstudie aan de Universiteit van Utrecht, waarin hij zich met name richt op de betekenis die betrokkenen geven aan de ontwikkeling van

“Onderwijskundig is uw school een karkas”: het zal je maar gezegd worden. Ben Roeten was net directeur van De Hoekstee in Beerzerveld toen de onderwijsinspectie dat oordeel velde. Samen met het team ging hij er tegenaan. Terwijl de school zich terugvocht naar het basisarrangement, ontwikkelde Roeten een visie op hoe je zo’n verbeterproces het beste kunt begeleiden. Hij was sindsdien interim-directeur op diverse zwakke scholen en spreekt regelmatig over dit onderwerp.

een zeer zwakke naar een opbrengstgerichte school. Als het oordeel ‘zwak’ of ‘zeer zwak’ eenmaal is geveld, is de reactie van het betrokken team standaard, zegt hij. “Verbazing, ongeloof, ontkenning, verwarring. Maar ook woede, en de schuld buiten zichzelf zoeken.” Sommige leerkrachten, die veel moeite hebben met de situatie en hun aanpak niet willen veranderen, stappen meteen op. Roeten laat hen bij voorkeur zelf die conclusie trekken. Degenen die wel willen blijven, gunt hij de tijd om zich aan te passen. Met verzet moet je aan de slag. “Als je de onderstroom van wanhoop en verwarring niet op tafel krijgt, ontstaat er veelal vervelend gedrag. De dwarsliggers zijn degenen die zich niet identificeren met het nieuwe plan. Daar moet je draagvlak voor creëren, voor zover de tijd dat toelaat.” Op zwakke scholen zie je volgens Roeten vaak een optelsom van factoren die samen de kwaliteit ondermijnen. Het team is niet gefocust op data. Men is didactisch niet sterk, en er wordt te weinig tijd uitgetrokken voor de basisvakken. Het ambitieniveau is laag, men analyseert niet of te weinig, en er worden te weinig doelen gesteld. Er wordt hard gewerkt, maar niet aan de juiste dingen. Het onderwijs sluit vaak ook onvoldoende aan op de leerlingenpopulatie. “Als je veel gewogen leerlingen hebt die zwak zijn in

19

Zeer zwak: en nu?

taal, moet je daar je methode en leertijd op afstemmen.” Het ontbreekt veel zwakke scholen aan een gemeenschappelijke visie en een doorgaande lijn. Soms staan de besturen op te grote afstand. “Ze bemoeien zich wel met huisvesting en personeel, maar niet met de kwaliteitszorg.”

scholen maken. Lectoraten zetten onderzoeken op, en onder begeleiding van docenten gaan studenten samen met leer-

Dialoog durven aangaan

krachten op zoek naar antwoorden.

De directeur moet onderwijskundig sterk zijn, maar ook inlevend.

Diverse scholen hebben inmiddels een profiel gekozen, bijvoor-

“Hij moet de problemen aanvoelen en de dialoog durven aangaan.”

beeld Dalton-onderwijs. Een van de onderzoeken richt zich op

Op veel zwakke scholen, zegt Roeten, zitten de directeuren al

de vraag hoe de verschillende schoolconcepten zich verhouden

jarenlang op hun plek. “Soms stellen ze zich teveel op als

tot opbrengstgericht werken.

manager. De directeur moet er op de juiste momenten zijn.

Roeten vindt dat de overheid teveel energie stopt in de uitersten;

Hij moet de leerkrachten volgen, zien wat het leerkrachtgedrag

zeer zwakke- en excellente scholen. “Ik vrees ook dat excellentie

oplevert en dat in functioneringsgesprekken aan de orde stellen.

wordt gekoppeld aan opbrengsten. Dan krijg je ongewenste

Hij neemt de mensen mee in het proces, waardoor zijzelf beslissen

effecten, zoals leren voor de toets. We zijn nog steeds alleen

dat ze moeten bijscholen.”

maar op de flanken bezig. Waarom is er geen gerichte aandacht

Roetens voorkeur gaat naar de ‘ontwikkelaanpak’, waarbij het

voor de middengroep?”

team en de school naar een andere werkwijze toegroeien.

Maar mocht het ministerie onder het volgende kabinet blijven

Een robuustere aanpak is de planstrategie: je dropt een plan en

afkoersen op excellente scholen, dan denkt hij dat voormalige

zegt: zo gaan we het doen.

(zeer) zwakke scholen een goede kans maken op dit predicaat.

Roeten zag zich vijf jaar geleden gedwongen om deze strategie

“Neem De Hoekstee: die is twaalf jaar geleden uit een diep dal

toe te passen toen hij interim-directeur werd op een zeer zwakke

gekomen. Het hele verbeterproces is verinnerlijkt, het team is

school in Vroomshoop. Hij kreeg slechts twee jaar de tijd voor

zelfsturend en de relatie met de ouders is uitstekend. Van zo’n

het verbeterproces. “Het team klapte als reactie volledig uit

school gaat een enorme kracht uit.”

elkaar. Het ging sommige mensen veel te snel.” Hij formeerde een nieuw team, dat inzette op rekenen, taal en lezen. Er werd regelmatig geëvalueerd en bijgesteld en na anderhalf jaar hard werken was de school uit de gevarenzone. Bij De Hoekstee kreeg hij geen strakke deadline en kon hij het team beter meenemen in het proces. “De helft wilde aandacht voor de basisvakken, de creatieve vakken en een goed peda-

Tips voor directeuren van (zeer) zwakke scholen t Zoek samen naar de betekenis van het verander-

gogisch klimaat. De andere helft koos voor een goede basis én

proces. Hoe heeft deze situatie kunnen ontstaan?

opbrengstgericht werken. Uiteindelijk hebben we al die zaken

Geef ruimte aan emoties. Is het stempel ‘zwak’

aangepakt. Het een hoeft niet te lijden onder het ander.”

verdiend? Als teamleden vinden van niet, denk dan

De imagoschade van het predicaat ‘zwak’ is vaak enorm, heeft

samen na over de definitie van een goede school en

Roeten ervaren. “We stonden in de Volkskrant als een van de honderd slechte scholen van Nederland.” In drie jaar tijd kwam

wat de maatschappij vraagt van basisscholen.

t De school die je wilt zijn, de waarden die je deelt

de school er bovenop. “De inspectie vindt de school nu uiter-

en dat wat je wilt bereiken met de kinderen vormt

mate goed.”

je gezamenlijk doel. Het is belangrijk dat alle teamleden zich uiteindelijk achter dit doel scharen.

Stip aan de horizon

t Kijk welke bijdrage een ieder kan leveren.

Hij wijt het succes aan de ontwikkelaanpak. De uitgangspunten

Zorg dat alle teamleden toewerken naar hun

hiervoor ontleende hij aan Peter Senge, een Amerikaanse

persoonlijk meesterschap en verbind dit met de

wetenschapper op het gebied van kennismanagement.

vakliteratuur.

“We hebben als team samen gedefinieerd wat onze waarden zijn. Dat werd de stip aan de horizon. De Hoekstee koos voor een klimaat waarin het kind zich optimaal kan ontwikkelen. We beschouwden de school als één systeem, waarbij alles op elkaar inwerkte. We gingen de dialoog aan over de definitie van zwak en goed onderwijs en bevorderden door scholing het persoonlijk meesterschap. We groeiden samen en er ontstond er meer synergie.” Een van Roetens huidige besturen, VPCO Hasselt, verbond zich aan meerdere pabo’s. In samenwerking met lectoren, docenten en studenten wil Roeten de betrokken scholen tot onderzoekende

t Vind een gezamenlijke taal en houd het gezamenlijke doel voor ogen. Maak de groeiende synergie zichtbaar.

t Analyseer ‘harde’ en evalueer zachte opbrengsten om de vooruitgang te monitoren.

t Stuur waar nodig krachtig bij. Wees zacht op de mensen en hard op de inhoud.

Inspiratie

Inspiratie

20

Samenstelling Guido de Bruin

Inspiratie voor christelijk onderwijs

Zorg en liefde

Mijn bronnen van inspiratie zijn het lezen van boeken en tijdschriften en het voeren van vele gesprekken met een diversiteit aan mensen.

Jullie zijn het zout van de aarde. Maar als het zout zijn smaak verliest, hoe kan het dan weer zout gemaakt worden? Het dient nergens meer voor, het wordt weggegooid en vertrapt.

Vanuit deze inspiratiebronnen heb ik mijn persoonlijke overtuiging ontwikkeld. Ik ga voor een betere en mooie samenleving, en ik geloof dat dat begint bij de basis: het kind. Ik geloof dat ieder mens op zijn of haar plek de zorg heeft om het op die plek zo goed mogelijk te doen. Of dat nu op je werk is of thuis. Jij bent de steen in het water en maakt de cirkel groter – het is als een olievlek. Christelijk onderwijs heeft alles te maken met verantwoordelijkheid en zorg voor de samenleving, en dat geven we kinderen mee. Je mag zijn wie je bent in zorg en liefde voor je medemens.

Matteüs 5:13 (Nieuwe Bijbelvertaling) Tilly Jaarsma Directeur CBS De Kring, Apeldoorn

Wees zelf de verandering die je in de wereld wilt zien. Mahatma Gandhi

21

Inspiratie

In december 2010 verscheen onze uitgave Inspiratie voor christelijk onderwijs, een ‘schatkistje’ met teksten die mensen inspireren in hun werk voor het christelijk onderwijs. Op deze pagina’s gaan we door met het verzamelen van teksten die u raken, bemoedigen of richting geven in uw werk als schoolleider, schoolbestuurder, toezichthouder, leraar of medewerker van een christelijke onderwijsinstelling. U kunt uw tekst met een korte toelichting (beide maximaal 200 woorden) sturen naar Guido de Bruin, e-mail [email protected].

Een hand toesteken

Ik ben sinds januari 2012 directeur van PCBS Ichthus te Apeldoorn. Een school met 33 nationaliteiten. Een kleurrijke werkomgeving waar 240

In het noorden van Perzië zonk een man weg in een moeras. Alleen zijn hoofd kwam nog boven het slijk uit. Luidkeels schreeuwde hij om hulp. Al spoedig verzamelde zich een menigte bij de plek des onheils en iemand had de moed om de ongelukkige te helpen. “Geef me je hand”, riep hij hem toe. “Ik zal je uit het moeras trekken.” Maar de verdrinkende man bleef om hulp roepen en deed niets waardoor de ander hem eruit kon trekken. “Geef me je hand”, moedigde deze hem meermalen aan. Het antwoord was slechts een erbarmelijk geschreeuw om hulp. Toen bemoeide een andere man zich ermee: “Je ziet toch dat hij je nooit zijn hand zal geven. Geef hem jouw hand, dan kun je hem redden.”

jonge wereldburgers elkaar iedere dag ontmoeten en met elkaar samenspelen, samenwerken en leren samenleven. Het bovenstaande verhaal heb ik voorgelezen tijdens de teamvergadering waarin ik bekend mocht maken dat ik de nieuwe directeur zou worden. Ik ben geïnspireerd geraakt door het boek De dienende leider van James A. Autrey. Een dienend leider werkt vanuit een diepere verbinding met het werk. Zo voelt het ook: een school als Ichthus is maatschappelijk heel relevant voor de gezinnen, voor onze leerlingen. Ook ik voel die verbinding met deze bijzondere werkomgeving. Ik wil in mijn leiderschap laten zien dat je met respect, eerlijkheid en spiritualiteit anderen kunt inspireren tot verantwoordelijkheid. Leiding geven is voor mij niet van een afstand toekijken en een ander iets toeroepen. Ik wil ander laten delen in mijn kracht. Dat betekent soms letterlijk ‘een hand toesteken’. Het verhaal geeft voor mij ook de essentie weer van het leven van Jezus. Jezus als dienende leider. Hij is voor mij een inspiratiebron door te laten

Uit: Erich en Leo Kaniok, Een vleugje wijsheid. Levensverhalen voor een wijs leven, Haarlem: Uitgeverij ZintenZ, 2011

zien hoe je niet door lawaai, geweld en bravoure maar juist door stilte en bescheidenheid anderen voorgaat en helpt. Dat zijn woorden en daden nog steeds wereldleiders inspireren, blijkt uit de

Als ik iets goeds zie, geef ik een compliment. Als ik iets zie wat fout gaat, bied ik hulp aan.

uitspraak van Nelson Mandela. Een leider van wereldformaat. Niet door geweld, lawaai of wapengekletter, maar juist door stilte, geduld, bescheidenheid, en innerlijke kracht.

Nelson Mandela Elke Melody Directeur PCBS Ichthus, Apeldoorn

Geen voorrangsposities meer

22

Tekst Bert van der Kruk | Fotografie Ruben Schipper

In debat

Vrijheid van onderwijs

Geen voorrangsposities meer Meer ruimte voor het stichten van scholen. Daarvoor pleit de Onderwijsraad in zijn advies over artikel 23 van de Grondwet. Een school die voldoende leerlingen weet te trekken en vooraf deugdelijk onderwijs garandeert, voorziet in een maatschappelijke behoefte en heeft recht op overheidsbekostiging. Hoe valt die ruimere interpretatie van de onderwijsvrijheid in het christelijk onderwijs? Schoolbestuurders gaan in gesprek met de opsteller. “Er is geen preferente positie meer voor de zuilen.”

23


Van boven naar beneden:

Geen preferente positie

Frits Hoekstra

Allemaal mooie en vriendelijke woorden, reageert

Egbert Boerma

Elza Kuyk, adviseur van de Besturenraad en debat-

Jan Overweg

leider. “Maar wat moeten we met de periodieke

Geert ten Dam

oudertoetsing waarvoor de Onderwijsraad een lans breekt? En welke ‘kleur’ krijgt straks de school in een nieuwbouwwijk, als nog volstrekt niet duidelijk is welke ouders hun kinderen daarnaartoe sturen?” In het rapport ‘Vrijheid van stichting’, dat vier hoogleraren vorig jaar schreven, werd nog de suggestie gewekt dat de eerste school in een nieuwbouwwijk een openbare zou moeten zijn. “Zo staat het

“Ik ben blij dat artikel 23 even uit de storm is.”

gelukkig niet meer in het advies van de

Frits Hoekstra, rector van het Bornego College

Onderwijsraad. Maar ik lees daarin wel een variant,

in Heerenveen, vindt het een verademing dat de

namelijk dat eerst het bijzonder onderwijs een

Onderwijsraad “op een frisse manier” tegen het

kans krijgt; als die niet slaagt, heeft de gemeente

Grondwetsartikel over de vrijheid van onderwijs

de verplichting om een openbare school op te

aankijkt, “zonder dat er meteen een strijd uitbreekt

richten.”

over christelijke identiteit of levensbeschouwelijke

Op dit punt moet Geert ten Dam, voorzitter van

richting”.

de Onderwijsraad, toch even een nuancering aan-

Ook de andere schoolbestuurders aan tafel hebben

brengen: “Nee, nee, wij zeggen niet dat eerst het

lof voor het advies van de Onderwijsraad. In politieke

bijzonder onderwijs het initiatief krijgt. Wij zeggen

kringen wordt artikel 23 steeds vaker beschouwd

dat het initiatief bij de ouders ligt. Zij kunnen ook

als “een beetje raar en achterhaald”, zegt Egbert

het initiatief nemen om een openbare school te

Boerma, rector van het Corderius College in

stichten. Dat betekent dat noch het bijzonder

Amersfoort. “Maar de Onderwijsraad stelt dat

onderwijs noch het openbaar onderwijs een

het een heel eigentijds artikel is, dat hier en daar

preferente positie heeft. De school is van de ouders.

nieuwe accenten moet krijgen.”

In eerste instantie is het particulier initiatief aan

Die ‘eigentijdse invulling’ van het bijna honderd

zet. Pas bij het falen van de ‘markt’ is de overheid

jaar oude artikel kan volgens Boerma onderhand

aan de beurt, omdat er nu eenmaal een onderwijs-

ook geen kwaad. “Te lang hebben sommige

voorziening in de wijk moet zijn.”

denominaties er gebruik van gemaakt, zonder zich

Miek Laemers, hoogleraar onderwijsrecht aan

nadrukkelijk te profileren. Het is goed dat scholen

de Vrije Universiteit en een van de opstellers van

nu worden wakker geschud: jullie hebben bestaans-

‘Vrijheid van stichting’, geeft toe dat er “in ons

recht op grond van artikel 23, maar maken jullie

rapport sprake leek te zijn van een voorrangspositie

dat ook werkelijk waar?”

voor het openbaar onderwijs, al hoef je die er niet

Even lijkt het erop of het SBM-debat dit keer in

in te lezen”. De Besturenraad reageerde daar des-

een kwartier kan worden afgerond, want ook van

tijds zeer kritisch op. Voorzitter Wim Kuiper is blij

de andere zijde van de tafel klinken louter positieve

dat in het advies van de Onderwijsraad die suggestie

geluiden over het advies van de Onderwijsraad.

niet meer is te lezen. “Het lijkt nu eerder andersom

“Ik vind het verrassend om daarin enorm veel

te zijn, wat ik overigens prima vind: als het primaat

ruimte te bemerken”, stelt Anco van

bij de ouders wordt gelegd, is eigenlijk bijzonder

Moolenbroek, directeur van de evangelische

onderwijs de norm.”

middelbare school De Passie in Utrecht.

De schoolbestuurders lachen, maar Geert ten

De grote nadruk die de Onderwijsraad legt op

Dam trapt er niet in: “Nee, nee, ik moet daar heel

de vrijheid van ouders om scholen op te richten,

streng in zijn: ouders kunnen er ook om heel

is ook goed gevallen bij Jan Overweg, voorzitter

principiële redenen voor kiezen om een openbare

van het college van bestuur van de Vereniging

school op te richten. De vanzelfsprekendheid

Gereformeerd Primair Onderwijs HAAL (Midden-

waarmee een nieuwe school nu een bepaalde

Nederland). “Een mooi rapport, dat artikel 23

kleur krijgt – op grond van het marktaandeel of

op positieve manier belicht. Artikel 23 heeft tot

omdat een bepaalde denominatie nu eenmaal aan

kwalitatief goed onderwijs geleid in Nederland.

de beurt – is niet meer van deze tijd. Er is geen

Daar mogen we best trots op zijn.”

preferente positie meer voor de zuilen.”


24

Van boven naar beneden: Wim Kuiper

Van kleur verschieten

Miek Laemers

Dezelfde principiële redenering volgend, ziet Ten

Anco van Moolenbroek

Dam de oprichting van nieuwe scholen vooral als een taak van ouders en niet van schoolbesturen. Maar, werpt Kuiper tegen, “die schoolbesturen hebben hun ticket al verdiend, omdat zij veel ouders aan zich hebben weten te binden”. Opnieuw laat de voorzitter van de Onderwijsraad zich van haar strenge kant zie: “Nee, dat is een omkering van zaken.” Tegelijk spelen de besturen een belangrijke rol als het gaat om de continuïteit van de school, stelt

Problemen opwerpen

Miek Laemers. “Je kunt natuurlijk niet bij iedere

Toch blijft het een lastig punt: hoe kom je erachter

wisseling van je schoolpopulatie voor een andere

welk soort school ouders voor hun kinderen in een

identiteit kiezen. Ouders geven aan een bestuur

nieuwbouwwijk willen? Ouderverklaringen, zoals

een zeker bevoegd gezag. Zij hebben allerlei

de Onderwijsraad wil, stuiten op allerlei praktische

instrumenten om invloed uit te oefenen, onder

bezwaren. Waarom niet gewoon vasthouden aan de

meer via medezeggenschap, waardoor de dialoog

systematiek die nu ook wordt toegepast, waarbij

gaande blijft. Het vinden van evenwicht is daarbij

de bestaande verhoudingen in andere wijken als

een heel subtiel spel. Maar ik voorzie geen situa-

uitgangspunt gelden, vraagt Jan Overweg.

ties waarin iedereen opeens tot de verrassende

“Daarmee kun je de zaken redelijk goed voorspel-

ontdekking komt: jongens, we zijn nu al jarenlang

len.” Hij krijgt bijval van Wim Kuiper: “De methode

protestants-christelijk bezig, maar kunnen we toch

oogt misschien wat kunstmatig, maar waarom zou

niet beter katholiek worden?”

je hem opgeven voor iets wat in de praktijk moeilijk

“Ik kan me daar ook helemaal niks bij voorstellen”,

is uit te voeren?”

beaamt Geert ten Dam. “Als er na een aantal

“Maar waarom vooral problemen opwerpen”,

jaren een verkleuring van identiteit optreedt, zou

vraagt Frits Hoekstra. “Natuurlijk zijn er hier en

ik tegen het schoolbestuur zeggen: u heeft uw

daar problemen, maar ik zie in het advies van de

werk niet goed gedaan. Hoe kan het nou dat u

Onderwijsraad vooral veel kansen. Het teruggeven

zoiets in goed overleg met ouders niet gezien

van de verantwoordelijkheid om scholen te stichten

heeft? Heeft u zich niks aan hen gelegen laten

aan ouders, sluit direct aan bij onze eigen traditie.

liggen en na oprichting van de school de deur

Daar komen wij vandaan. Ik hecht persoonlijk

meteen achter u dichtgetrokken?”

sterk aan die traditie. Om die reden is onze school

Als de kans daarop zo klein wordt geacht, vraagt

geen stichting, maar een vereniging waarin ouders

Wim Kuiper zich hardop af, waarom stelt de

nog steeds hun invloed kunnen uitoefenen.”

Onderwijsraad dan toch een periodieke ouder-

Ook de voorzitter van de Onderwijsraad wijst op

toetsing voor? Ten Dam: “Omdat wij denken dat

het grotere principiële belang. Geert ten Dam:

het verstandig is. Wij raden schoolbesturen aan om

“Wij willen artikel 23 op zo’n manier interpreteren

het op gezette tijden met ouders expliciet te hebben

dat het zijn kracht kan blijven behouden in deze

over de vraag: Waar staan wij voor en vanuit

tijd. Dat is in een notendop ons advies. Vanuit die

welke oriëntatie willen wij kinderen les geven?”

principiële lijn hebben we verder geredeneerd: als

Kuiper is niet overtuigd, hij blijft licht achterdochtig.

het onderwijs van de ouders is en zij de vrijheid

“Waarom wordt dit geponeerd? Waarom een perio-

hebben om hun kinderen onderwijs te gunnen

dieke toets om de vier jaar, waarbij het vrij simpel

vanuit hun eigen levensbeschouwelijke oriëntatie,

wordt voor een gekwalificeerde meerderheid om

moet daarvoor ook alle ruimte zijn. Op dit

de kleur van de school te veranderen en aan te

moment heeft bijvoorbeeld het ontwikkelings-

passen aan de ideeën van de ouders? Als er toch al

gericht onderwijs alleen maar kans van slagen als

allerlei mechanismen bestaan om de aansluiting

het zich kan verbinden aan een van de zuilen.

tussen ouders en bestuur goed te houden?

Vanuit onze principiële redenering is daar helemaal

Stel dat je aan ouders gaat vragen: Vindt u dat

geen reden toe. Sterker nog: als we de ruimte in

we als school pc moeten blijven? En stel dat drie

het bestel niet principieel openlaten, halen we

kwart nee zegt. Dan moet je als school, met

uiteindelijk de kracht van artikel 23 onderuit.

alle docenten die je hebt aangenomen op een

Dat moeten we met elkaar niet willen.”

bepaalde identiteit, opeens een heel andere kant

25


op. Ik kan me daar, ook in praktische zin,

Ons soort mensen

Wim Kuiper is er niet blij mee; zoiets voedt alleen

heel moeilijk iets bij voorstellen.”

In het gereformeerd onderwijs hoeft Overweg zich

maar de tweedeling in de samenleving. De meeste

Egbert Boerma ziet het minder zwart-wit. Wat

daar vooralsnog weinig zorgen over te maken.

scholen – openbaar, protestants, katholiek – werpen

vaker gerichte feedback vragen van ouders kan

Maar wat nu, zo vraagt hij, als een groep ouders

daartegen een dam op met hun open-aanname-

volgens hem helemaal geen kwaad, al moet de

in een nieuwbouwwijk elkaar vindt op een wille-

beleid. “Maar dat kan dus ook veranderen.

vraagstelling dan wel anders luiden: “Heeft u het

keurige grootste gemene deler. “Welke eis gaan

Er kunnen scholen komen die de boel tamelijk

gevoel dat we als school protestants-christelijk

we stellen aan die gemene deler? Ik zou willen dat

gesloten houden. Er kunnen dubieuze identiteiten

zijn en ziet u dat als een kwaliteit van de school

het om een duidelijke identiteit gaat, waarvan ook

ontstaan…”

die ook in het onderwijs terugkeert? Als dan

in de dagelijkse gang van zaken in de school iets

“Maar wat is dat een Ons-Soort-Mensenschool?”,

driekwart van de ouders nee zegt, heb je wel een

te merken is.”

vraagt Ten Dam. “Dat is een evangelische school

probleem en dat moet je oplossen. Wil je het

Hij verwijst naar een eerdere SBM-column van

toch ook? En is dat slecht? Nee. En wat zijn dat

probleem oplossen zonder van kleur te verschieten,

Wim Kuiper over Gooise hockeyouders die met dit

dan, dubieuze identiteiten? We hebben een buiten-

dan moet je aan de bak. Wil je dat niet, dan word

advies in de hand voor hun kinderen een elitaire

gewoon helder kader: men mag niet buiten de

je toch een algemeen bijzondere school? Daar

Ons-Soort-Mensenschool kunnen oprichten. Geert

grenzen van de democratische rechtsstaat treden.

moeten we niet krampachtig over doen.”

ten Dam begrijpt de argwaan. “Maar wie bepaalt

Het gaat mij veel te ver om bij voorbaat te zeggen:

De vraag is alleen, werpt Anco van Moolenbroek

wanneer iets een identiteit is? De overheid? Nee,

aannamebeleid is aan de ene school wel voor-

op, welke waarde heeft zo’n peiling? “Wij doen nu

die positie heeft de overheid niet; dat druist lijn-

behouden, want die zal er secuur gebruik van

ook al jaarlijks peilingen onder ouders en leerlingen

recht in tegen artikel 23. Dus als de school voor

maken, en aan de andere niet. Daarmee gooi je

over de kwaliteit en identiteit van onze school.

hockeyende leerlingen er komt, dan zal het zo zijn.”

het principe weg dat ouders onderwijsvrijheid

Maar ik zou niet graag zien dat op basis daarvan

hebben. Ik vind dat principe kostbaarder dan

de school van kleur verschiet.” Ook Jan Overweg

de angst.”

vindt overleg met ouders een normale zaak. “Maar de kleur waarvoor ik sta, wil ik zelf blijven uitstralen. Daar ga ik over.”

Ledenpeiling Besturenraad

Onderwijsraad

Verandering niet nodig

Meer ruimte

Vlak voordat de Onderwijsraad met zijn advies over de vrijheid

Er moet ruimte komen voor het stichten van scholen op basis

van onderwijs kwam, hield de Besturenraad een ledenpeiling

van pedagogische visies of relatief nieuwe levensbeschouwelijke

over hetzelfde onderwerp. Honderdvijftig schoolleiders vulden

overtuigingen. Dat stelt de Onderwijsraad in zijn advies Artikel

de enquête in.

23 Grondwet in maatschappelijk perspectief. Aanpassing van het

Bijna 80% van hen vindt het niet nodig dat er iets verandert

Grondwetsartikel is niet nodig, een ruimere interpretatie wel.

aan de wettelijke vrijheid van onderwijs. Ongeveer de helft laat

De Onderwijsraad pleit voor een systeem van richtingvrije scholen-

weten het liefst de huidige erkende richtingen te willen behouden.

planning: een systeem waarin het begrip richting geen rol meer

Bijna een derde vindt verruiming van het richtingbegrip, zoals

speelt bij de stichting van scholen. Een school die voldoende

ook de Onderwijsraad voorstelt, prima.

leerlingen weet te trekken, heeft maatschappelijk draagvlak en

De grote meerderheid van de respondenten hecht grote waarde

komt in principe voor overheidsbekostiging in aanmerking. Bij de

aan elementen van de onderwijsvrijheid die de laatste jaren in

stichting van de school moet wel meer controle mogelijk zijn op

de politiek geregeld ter discussie worden gesteld. Zo vindt 82%

de onderwijskwaliteit. De raad stelt voor om voorafgaand aan de

het ‘heel erg belangrijk’ en 16% het ‘belangrijk’ dat een school

bekostiging scherpere eisen te stellen.

de vrijheid heeft om personeelsleden aan te nemen die goed

Een ruimere interpretatie van het begrip richting brengt met zich

passen bij de identiteit van de school.

mee dat ‘richting’ geen bepalende rol meer speelt in de wetgeving.

Ook de vrijheid om personeelsleden te ontslaan, om dezelfde

Verder kan een ruimer richtingbegrip in de school meer discussie

reden, krijgt massale steun (respectievelijk 46% en 42%).

oproepen over de invulling van de grondslag. Daarom wil de raad

Een kleinere meerderheid (56%) vindt het (heel erg) belangrijk

dat het bevoegd gezag opvattingen van ouders hierover periodiek

dat scholen de vrijheid hebben om ook leerlingen af te wijzen

toetst.

die niet bij de identiteit passen.

De Onderwijsraad vindt het tenslotte gerechtvaardigd dat de overheid deugdelijkheidseisen nadrukkelijker verbindt aan daadwerkelijke kwaliteit. De ontwikkeling van individuen en van de samenleving als geheel hangen immers sterk samen met de kwaliteit van het onderwijs.

Leerling aan het woord

Leerling aan het woord

26

Tekst Hester van de Kaa | Fotografie Peter Hilz

Remco Ankersmit (17), derdejaars cursist Medewerker Maatschappelijke Zorg aan het Albeda College in Rotterdam “Vorig jaar liep ik stage in een vrouwenhuis van Bouman GGZ verslavingszorg. Het is de laatste stap voordat ex-verslaafde vrouwen met psychische klachten weer onder begeleiding zelfstandig gaan wonen. Als woonbegeleider bied ik structuur en zorg voor activering, bijvoorbeeld door een dagbesteding, en als iemand een hele dag op haar kamer zit, stap ik er op af. Zo probeer je de woonvorm met 21 vrouwen leefbaar te houden. In mijn derde jaar ga ik naar een huis met alleen mannelijke gebruikers. Dat is heel anders: als cliënten ‘trek’ hebben zijn ze onrustig, als ze gebruiken rustiger. Zeker als de uitkering net binnen is, dan zitten ze allemaal stoned op de bank. Het is een superleuke doelgroep: het contact met je cliënten, de gesprekken… Je wilt graag zien dat het goed met hen gaat, en dat waarderen ze. Al vallen negen van de tien terug in hun verslaving, toch krijg ik veel voldoening. Op het Albeda heb ik het prima naar mijn zin. Ik zat op een christelijke middelbare school en wilde nu graag een multiculturele school. ’t Is heel anders dan wanneer je alleen tussen de christelijke jongeren zit.”

Juridische kwestie

Juridische kwestie

Tekst Emmanuel Naaijkens

27

In deze rubriek komt elke maand een juridische kwestie uit de onderwijspraktijk aan de orde.

M.m.v. mr. Marco De Vita, jurist bij de Besturenraad.

Kantonrechter negeert uitspraak Commissie van Beroep

Al bijna 25 jaar werkte Emmy Franssen (naam gefingeerd) tot

het al dan niet onredelijk opzeggen van de arbeidsovereenkomst.

tevredenheid van de schoolleiding als docent op een middelbare

Immers, uit artikel 7:681 eerste lid van het BW volgt dat indien

school toen ze te kennen gaf een middenmanagementfunctie te

van onredelijkheid sprake is, de rechter een schadevergoeding

ambiëren. Ze kreeg de begeerde aanstelling als teamleidster,

aan de wederpartij kan toekennen.

maar na verloop van tijd bleek dat geen gelukkige stap in haar

De afweging door de kantonrechter van het belang van enerzijds

carrière. Althans in de ogen van haar directeur, want die vond

de docente en anderzijds het schoolbestuur bij een ontbinden

dat ze niet goed functioneerde. Mevrouw Franssen meldde zich

van de arbeidsovereenkomst pakte uit in het nadeel van de

daarna ziek. Uit de gesprekken die volgden, trok de directeur de

werkneemster. De rechter stelde in zijn uitspraak vast dat de

conclusie dat hij geen heil zag in een herplaatsing van mevrouw

docente bij herhaling een aanbod was gedaan om, na de beëin-

Franssen als teamleidster.

diging van haar functie als teamleidster, weer les te gaan geven

Het bestuur zegde vervolgens de arbeidsovereenkomst op

en/of werkzaamheden te verrichten op het gebied van remedial

wegens gewichtige omstandigheden, als bedoeld in artikel 9.a,

teaching. Hij begreep niet waarom ze dat aanbod niet had

eerste lid, sub i van de CAO VO. De docente liet het er niet bij

aanvaard. Gezien haar opleiding en bekwaamheden moest ze

zitten en diende een beroepschrift in bij de Commissie van

daartoe in staat zijn geweest. Ook ging de rechter niet mee in

Beroep voor het VO. Met succes. Het bestuur gaf namelijk

de redenering van de werkneemster dat haar werkgever bij

tegenover de commissie aan dat de docente in een andere

wijze van genoegdoening een aanvulling op haar werkloosheids-

unctie zou kunnen terugkeren. De commissie oordeelde daarop

uitkering voor zijn rekening zou moeten nemen. De rechter wees

dat er dus geen sprake was van een vertrouwensbreuk die

de vordering dan ook af.

voortzetting van het dienstverband onmogelijk zou maken.

Bij deze uitspraak zijn twee opmerkingen te plaatsen:

Daarmee waren ook de eerdergenoemde gewichtige omstandig-

t Er zijn ook zaken waarbij de civiele rechter zich wél gecon-

heden van de baan. Het overleg over een andere functie leidde echter tot niets.

formeerd heeft aan uitspraken van de Commissie van Beroep.

t Over het functioneren van de teamleidster stelt de rechter

Het bestuur zette daarom de opzegging van de arbeidsovereen-

dat in dit soort managementfuncties het niet alleen gaat om

komst door. De docente stapte vervolgens naar de kantonrechter

concrete bekwaamheden van de betrokkene, maar dat er ook

omdat de opzegging volgens haar ‘kennelijk onredelijk’ was,

het vertrouwen moet zijn bij hogergeplaatsten en/of overige

verwijzend naar het oordeel van de beroepscommissie.

teamleden dat hun collega in staat is om de taken naar

Een forse schadevergoeding vanwege inkomensverlies en een

behoren uit te oefenen. Dat het beeld dat beide partijen

lager pensioen was in de ogen van mevrouw Franssen op zijn

daarvan hebben wellicht uiteenloopt, doet daar volgens de

plaats. Maar voor de kantonrechter speelde de beslissing van

rechter niet aan af. Als bij de hogergeplaatsten en/of andere

de beroepscommissie in zijn beoordeling op zich geen rol.

teamleden dat vertrouwen ontbreekt, dan kan dat leiden tot

“Die beslissing laat het gegeven ontslag onverlet, evenals het uit

ontheffing van betrokkene uit die functie.

de wet volgende systeem dat het uitsluitend aan de kantonrechter is om te oordelen of een ontslag kennelijk onredelijk is of niet”, aldus de rechter. Hij maakte derhalve een eigen afweging over

Wat jij doet telt

28

Tekst Paul Boersma | Fotografie Watjijdoettelt

Persoonlijk leiderschap van jongeren

Wat jij doet telt

Ze hebben een theater tot hun beschikking, de mensen van het project ‘Wat jij doet telt’: Walhalla in Rotterdam Zuid. Daar presenteren ze wat ze met vijftien jongeren van scholengemeenschap Hugo de Groot in twee dagen hebben bereikt als het gaat om het ontwikkelen van persoonlijk leiderschap. Biedt dat een antwoord op de vraag van jongeren om greep te krijgen op hun leven? Een gesprek met coach Johanneke Mulder en trainer Julia Claasz Coockson, initiatiefnemers van het project.

Nederlandse jongeren behoren tot de gelukkigste

individu, dat niet zwak kan en mag zijn. Wie vangt

Doen

van de wereld. Ze hebben volop ruimte en moge-

echter de jongeren op die aan de hoge eisen van

Gelukkig zijn er nog velen die met jongeren

lijkheden. Veel jongeren redden zich behoorlijk.

de zelfsturing niet kunnen voldoen?

optrekken op hun weg naar zelfrealisatie. Mensen

Ze moeten wel hun eigen koers vinden.

Ik heb altijd wat moeite met deze fixatie op het

die weten hoe belangrijk het is dat er dan een

Hun bestemming ligt niet vast in familiaire,

zelf. Ik denk dat mensen vaak hun betekenis krijgen

verband nodig is waarin jongeren kunnen ‘worden’.

sociale of maatschappelijke verbanden. In het

van anderen, dat ze pas mens worden in de

Scholen bijvoorbeeld die jongeren een gemeen-

onderwijs ligt de nadruk dan ook op het opbouwen

erkenning die ze van anderen krijgen. Die krijgt de

schap bieden om te groeien en leraren die enige

van zelfvertrouwen, zelfkennis opdoen, verant-

mens als hij niet zichzelf centraal stelt, maar een

richting geven aan het zelfontwerp.

woordelijkheid durven nemen, respectvol met

zaak of een medemens of God waarvoor of voor

Dat geldt ook voor de coaches Johanneke en Julia.

elkaar omgaan, flexibel zijn, stressbestendig zijn,

wie hij of zij leeft. Een groter verband dat hem of

Zij richten zich op het bouwen van communities

je capaciteiten ontplooien, je stemmingen reguleren,

haar identiteit geeft.

van mensen die dóen. Zoals op scholengemeen-

jezelf motiveren, doorzetten als het tegenzit.

Nu kunnen verbanden ook knellen, en het is

schap Hugo de Groot. Tijdens het programma van

De kern is dat je persoonlijk leiderschap over je

begrijpelijk dat er tijden zijn waarin mensen zich

twee dagen is met vijftig leerlingen, vier mentoren

leven kunt voeren.

daarvan bevrijden. Onze cultuur heeft dat al een

en de directeur toegewerkt naar de presentatie in

aantal decennia heftig gedaan, zozeer dat het de

Walhalla op 7 maart 2012. Die laat zien wat het

Fixatie op het zelf

vraag is of jongeren nog knellende verbanden

project doet om jongeren te helpen bij het ontwik-

Daar zijn zeker kanttekeningen bij te plaatsen.

ervaren. Wat wel opgaat, is dat jongeren vandaag

kelen van zelfsturing en persoonlijk leiderschap.

Met de trend van individuele toerusting om je zo

de dag hun eigen weg moeten vinden: “jij moet

Het is een bijzondere benadering. De coaches

goed mogelijk staande te houden in onze samen-

het doen”.

willen jongeren inspireren om vol te houden bij

leving, vormen wij vooral een uitgebalanceerd

teleurstellingen en om de kracht te vinden om

29

Wat jij doet telt

iets van hun leven te maken, vooral door te doen.

Er toe doen

Opdracht voor jongeren

Dat laatste is van groot belang. Het hoort ook wel

Er zijn situaties waarin deze aanpak helpt. Vooral

Dat is wel de kern van hun boodschap en ook de

bij Rotterdam: wat jij doet telt. Dit mag je twee-

in zwakke sociale omgevingen, zoals Harlem in

reden waarom we er aandacht aan besteden. In

ledig horen: wat JIJ doet telt, én: wat jij DOET telt!

New York, waar deze werkwijze al jaren wordt

wat je doet krijg je immers betekenis. Dat vertaalt

toegepast. Hun werkwijze in Rotterdam-Zuid was

zich er uiteindelijk in dat je je keuzes maakt ten

Mooie principes

ook gericht op de persoonlijke benadering.

dienste van iets wat meer is dan jij zelf.

Als begeleiders van jongeren hanteren ze vijf

Zo hebben ze de leerlingen eerst allemaal persoon-

Voor Johanneke een belangrijk principe dat zij van

principes, die samen het woord C.A.R.E.S vormen.

lijk gesproken om zo ook vertrouwen op te bouwen.

huis uit (christelijk) heeft meegekregen, voor Julia

Ik vind het mooie principes, al vertaal ik ze anders

Niet alle jongeren geven zich zomaar in zo’n

vooral omwille van de mens zelf: je wordt er rijker

dan zij. Voor hen betekenen ze:

setting, soms zijn ze afwachtend. Maar wie zich

van.

t Commitment: er voor gáán; t Abundance: leven vanuit tevredenheid met

geschoold heeft als personal coach, weet daar wel

Een gesprek met Julia kan een school helpen na

raad mee. De dames passen de principes zeker op

te gaan wat zij voor haar leerlingen kan betekenen

zichzelf toe: wat zij doen telt. Ze zijn gedreven en

als het erom gaat greep te krijgen op hun eigen

hebben grootse plannen om hun werk te verbreden.

leven en er richting aan te geven. Want meer dan

Ze willen scholen stimuleren zelf met de principes

wellicht ooit eerder in de geschiedenis lijkt dat

aan de slag te gaan.

een opdracht voor de jongeren van nu. En daarbij

Of dat lukt is de vraag. Ze hadden voor hun

kunnen anderen hun van dienst zijn. Ook wat een

presentatie heel wat mensen uit het Rotterdamse

school in deze doet telt!

wat je hebt en bent;

t Resilience: veerkracht en doorgaan totdat je resultaat hebt;

t Excellence: meer doen dan wat nodig is, risico’s nemen en fouten durven maken;

t Service: bijdragen aan iets en daarbij bescheiden blijven en dankbaarheid ervaren.

uitgenodigd, de wethouder incluis. En waardering

Ze geloven in hun aanpak, willen graag verder

kregen ze. Maar of scholen zoveel ruimte zullen

Informatie: Julia Claasz Coockson,

werken met leerlingen van scholen om hun aan de

maken voor een vak persoonlijk leiderschap, valt

06 39 48 28 24, [email protected]

hand van de principes van C.A.R.E.S. zelfvertrouwen

te betwijfelen. Mogelijk is het voldoende wanneer

te geven en te helpen bij het maken van de keuzes

scholen leerlingen tussen twaalf en achttien jaar

waarvoor ze staan.

enkele van deze bijzondere ervaringen meegeven.

Deze principes maken hen bewust van eigen

En dat gebeurt ook al. Veel scholen hebben

waarden en normen en hoe deze uit te dragen in

mentoren die met hun leerlingen goede banden

de maatschappij. Daarvoor is de pilot die ze nu

opbouwen, of bijvoorbeeld leraren levensbeschou-

hebben gehouden, nog maar een begin. Er zouden

wing die hun leerlingen gelegenheid geven om na

meer bijeenkomsten moeten komen, en uiteindelijk

te denken over wat ze willen en waarvoor ze zich

zou het zelfs een vak moeten worden op school:

willen inzetten. Soms gebeurt het niet heel bewust.

persoonlijk leiderschap. Ook leraren, mentoren en

Zo blijkt de maatschappelijke stage veel met jonge-

ouders krijgen los van het programma voor jongeren

ren te doen. Dan ervaren ze immers dat ze er toe

ondersteuning bij de begeleiding.

doen! Dat wat ze doen telt!


30

Tekst Guido de Bruin | Fotografie Corine de Reus

En dat komt volgens Doorman allemaal door Rousseau, die het voelende zelf met zijn verlangen naar zijn natuurlijke, oorspronkelijke staat introduceerde. Sindsdien zitten we met de gebakken peren, want dat verlangen zadelt ons met allerlei paradoxen op. De ondertitel van Doormans boek luidt niet voor niets: Over de erfzonde van de authenticiteit.

Natuurmens Neem nu het portret dat Ramsay van Rousseau schilderde. De filosoof moest daarvoor een aantal keren poseren ‘om natuurlijk over te komen’. “Eigenlijk zien we hier in een notendop de fascinerende paradox die altijd aan het ideaal van authenticiteit vastzit”, schrijft Doorman. “Wie echt wil zijn,


is het per definitie niet, want met het bewustzijn van dat verlangen is de onechtheid er ook, zoals de dag slechts bestaat bij gratie van de nacht.” Rousseaus ideaal is dat van de ‘natuurmens’ die “zich onafhankelijk van de mening der anderen opstelt en uitsluitend door zijn eigen neigingen en de onbedrieglijke ingevingen van het geweten laat leiden”, aldus de omschrijving door de Nederlandse filosoof R.F. Beerling. Doorman ziet dat ideaal, met bijbehorende paradoxen, overal

De filosoof Jean-Jacques Rousseau werd driehonderd jaar geleden geboren, maar zijn erfenis is nog springlevend. We hebben zelfs ons ideaal van het authentieke zelf aan hem te danken, betoogt filosoof Maarten Doorman in zijn boek Rousseau en ik. Een ideaal waarvan we dagelijks de paradoxen zien op tv en Facebook en in politiek, kunst en vooral het onderwijs. Heeft het christelijk onderwijs daar iets eigens over te zeggen?

terug: in politiek en kunst, op tv en internet, en niet in de laatste plaats in het onderwijs. Dankzij Rousseaus pedagogische klassieker Émile heerst volgens hem op scholen het idee “dat het kind zichzelf moet ontplooien en niet lastig mag worden gevallen met regels, uit het hoofd leren en andere dwangmiddelen die de zuiverheid van de jeugd bederven en het spontane leerproces frustreren”.

Pedagogisch ideaal Als het over de doorwerking van Rousseaus gedachtegoed in het onderwijs gaat, heeft Doorman het vooral over didactiek, maar juist daarin lijkt het toch wat op zijn retour te zijn – zie de aanzwellende kritiek op het zogeheten nieuwe leren. Als pedagogische ideaal staat het ideaal van de authentieke mens die zijn ware zelf verwerkelijkt, echter fier overeind. Ook in visiteteksten en schoolgidsen in het christelijk onderwijs

Er is een website waar je visitekaartjes kunt bestellen met

kom je authenticiteit geregeld tegen als kernwaarde of richting-

het bekende portret van Rousseau door de Schotse schilder

gevend ideaal, al dan niet expliciet gekoppeld aan de christelijke

Allan Ramsay. Even personaliseren, en dan heb je je eigen

traditie. Authenticiteit, zo stelt een christelijke school, is “de

unieke creatie tegen de achtergrond van de geestelijk vader van

erkenning van de eigenheid van de ander die hem of haar de

het authentieke zelf. Net als de duizenden anderen die dezelfde

ruimte biedt om zichzelf te durven zijn en in vrijheid zijn of

manier hebben gekozen om zich als unieke persoon te presen-

haar eigen keuzes te maken. Respect voor de uniekheid van

teren.

de persoon is kenmerkend voor het christelijk mensbeeld”.

Hard werken

IJdele fictie

Een mooie illustratie van de doorwerking van het gedachtegoed

Hoe paradoxaal het ook is, helemaal zonder het idee van

van Rousseau, én van de paradoxen ervan. Je oorspronkelijke,

authenticiteit kunnen we ook niet, betoogt Doorman. Als het

echte zelf vinden en laten zien, daar komt het vandaag de dag

ware zelf een “ijdele fictie” is, moeten we dan alles en iedereen

op aan. “Die behoefte om jezelf te uiten en je van anderen te

wantrouwen, en vooral onszelf, vraagt hij zich af. “Kunnen we

onderscheiden lijkt door ons digitale bestaan sterker dan ooit”,

het kortom stellen zonder de ideologie van het authentieke,

aldus Doorman. “En dat is hard werken, want wat lijken al die

en als dat kan, nemen we dan op de koop toe dat we met het

unieke uitingen van bijzondere ikken op elkaar! Hoe lastig is het

opgeven van die idealen vele kinderen met het badwater weg-

om jezelf als een origineel te presenteren en authentiek te blijven

gooien? De vraag stellen is haar bijna beantwoorden, en wel

tussen al die anderen die zoveel van je weg hebben.”

ontkennend.”

31


We hechten veel waarde aan authenticiteit, iedereen mag er zijn, iedereen is welkom en mag gezien worden. Centraal staat het mens-zijn en de authenticiteit (het “echt-zijn”) van elk kind; Zorg voor elkaar Authenticiteit maakt het mogelijk om te functioneren op eigen niveau met een groot gevoel van eigenwaarde en zelfrespect. Door ieders unieke identiteit en diversiteit te respecteren en te waarderen ben je in staat om ieders talent te zien, te benoemen en te ontplooien.

Daarbij gaat Doorman te rade bij onder andere de katholieke

De overtuiging dat het leven gegeven is, en dus bij voorbaat

Canadese filosoof Charles Taylor. “Volgens Taylor slaagt het

waardevol, ongeacht de mate van persoonlijk en maatschappe-

individu er pas in authentiek te zijn, wanneer het de beperktheid

lijk ‘succes’, en dus al een bestemming heeft meegekregen –

van het eigen ik overstijgt en een zinvol perspectief ontwikkelt

beelddrager van God te zijn –, kan ons bevrijden van de kramp

dat verankerd ligt in de tradities van de gemeenschap.” Daar

die we onszelf bezorgen door ons zelf volledig verantwoordelijk

ziet Doorman wel iets in, maar hij houdt liever “een ingewikkelde

te maken voor een authentiek, geslaagd leven.

discussie buiten de deur” door af te zien van de religieuze dimensie die voor Taylors opvatting van authenticiteit essentieel is.

Eigen mensvisie Dat klinkt mooi, maar kun je als christelijke school met zo’n

Waartoe

‘tegencultuurlijk’ uitgangspunt ingang vinden bij ouders en leer-

De vraag is echter, of dat zomaar kan. Want juist vanuit die

lingen aan wie de taal van de christelijke traditie volslagen

religieuze dimensie kan bijvoorbeeld de christelijke traditie een

vreemd is? Daarvoor woorden te vinden is misschien wel de

heilzaam tegenwicht bieden tegen het heersende ideaal van

moeilijkste opgave voor christelijk onderwijs dat in deze seculiere

authenticiteit. Dat doet ze alleen al door de waartoe-vraag te

tijd een eigen mensvisie wil blijven uitdragen.

stellen. Waartoe zou je je eigen unieke zelf ontdekken en

Zou het bijvoorbeeld zo kunnen? Zo maar een suggestie voor een

ontplooien? Om daarmee je unieke project van een succesvol leven

missietekst van een christelijke school anno nu: “Wij geloven

te ontwikkelen, met individueel geluk als ultieme maatstaf?

dat mensen geschapen zijn om lief te hebben, met vaste grond

We zijn ons lang niet altijd bewust hoezeer we ook in het christe-

onder hun voeten en met uitzicht op een leefbare wereld.

lijk onderwijs dit ideaal impliciet communiceren en hoezeer

Wij helpen kinderen om in dat licht hun eigen weg in het leven

juist de christelijke traditie ons daaruit zou kunnen bevrijden.

te vinden, vanuit het besef dat het leven ons gegeven is, en dus

De fundamentele notie daarbij is dat de mens niet de schepper

bij voorbaat waardevol en zinvol, dat wij als medemensen aan

is van zijn eigen levensproject, maar is geschapen naar

elkaar gegeven zijn.”

Gods beeld – “Gij die ons hebt geschapen naar U toe” (Huub Oosterhuis).

Maarten Doorman, Rousseau en ik. Over de erfzonde van de authenticiteit, Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2012.

Grensoverschrijdend denken gevraagd

32

Tekst Guido de Bruin | Fotografie Thinkstock

Ledencommissies Besturenraad


Met de invoering van een nieuw bestuursmodel bij de Besturenraad in 2010 is de ledenraad verdwenen. Om de leden naast de jaarlijkse algemene ledenvergadering meer mogelijkheden te bieden om invloed uit te oefenen op het bestuursbeleid, zijn in datzelfde jaar drie adviescommissies in het leven geroepen. In totaal dienen 45 leden uit alle sectoren in de commissies Maatschappelijke Agenda, Governance, Leiderschap en

In het verband van de Besturenraad komen de verschillende onderwijssectoren elkaar in al hun verschillen en diversiteit tegen. Dat is een kracht die we moeten koesteren, vindt voorzitter Wim Kuiper. Het ‘sectoroverschrijdend denken’ komt het sterkst tot uiting in het werk van de drie ledencommissies die de bestuurder gevraagd en ongevraagd adviseren. De leden maakten onlangs tijdens een gezamenlijke bijeenkomst de balans op van twee jaar commissiewerk.

Participatie (GLP) en Onderwijs en Zingeving voorzitter Wim Kuiper gevraagd en ongevraagd van advies.

Verbinding De commissies hebben zich na twee jaar elk een eigen werkwijze eigen gemaakt. Er zijn duidelijke verschillen te zien in dynamiek en benadering van vraagstukken. De commissie Maatschappelijke Agenda zit logischerwijs dicht op de actualiteit, terwijl de commissie Onderwijs en Zingeving naar haar aard meer beschouwend bezig is. De commissie GLP zit daar ongeveer tussenin, vindt voorzitter Wim-Jan Renkema, in het dagelijks leven rector van Bogerman in Sneek. “Wij laten ons minder leiden door de waan van de dag en hebben drie thema’s geïdentificeerd waarmee we in de komende periode aan de slag gaan: vrijheid van onderwijs, de rol van ouders en de kwaliteit van toezicht.” Kuiper ziet in de diversiteit aan benaderingen “verschillende invullingen van wat het betekent om Besturenraad te zijn”. De kracht van de commissies is volgens hem vooral dat ze de verschillende onderwijssectoren met elkaar in gesprek brengen.

33


“In de commissies zie je die verbinding duidelijk, maar tegelijkertijd moet je constateren dat er ook veel sectorgebonden thema’s spelen. Toch is voor een organisatie als de Besturenraad sectoren grensoverschrijdend denken belangrijk als tegenkracht tegen het denken in hokjes.” Ook Renkema ervaart de diversiteit aan achtergronden van de leden van ‘zijn’ commissie positief. “Maar het heeft wel tijd gekost om elkaar te leren verstaan.” van bestuur van de Marnix Academie in Utrecht. “We bemoe-

Eigenzinnig

digen elkaar in een tijd waarin het niet altijd gemakkelijk is om

Bij elk onderwerp waarover de commissie GLP zich buigt, stelt

gestalte te geven aan de idealen van christelijk onderwijs.”

ze zich drie vragen, legt Renkema uit. “De eerste vraag is: wat

De commissie kende een vliegende start met adviezen over

moet het christelijk onderwijs hiermee? Vervolgens: wat moet

intern identiteitsberaad in christelijk onderwijsinstellingen en

de Besturenraad hiermee? En ten slotte vragen wij ons af hoe

over de ‘evangelicale uitdaging’. “Maar al snel rees de vraag

we op een creatieve en niet voorspelbare manier kunnen reage-

vanuit welk kader wij adviseren. Daarom hebben wij de eigen-

ren.” De pogingen van de commissie om in haar adviezen een

zinnige stap gezet om een traject van scenariodenken in te

“eigenzinnig, eigengereid geluid” te laten horen weet Kuiper te

gaan. We willen de scenario’s voor de toekomst van christelijk

waarderen. “Daarnaast is het belangrijk om zelf onderwerpen

onderwijs die daaruit voortkomen, na het consulteren van

te agenderen, los van wat de politiek en het ministerie op ons

deskundigen voorleggen aan de bestuurder van de Besturenraad

afsturen.”

met de vraag: zou dit een kader kunnen zijn van waaruit wij

Ook de commissie Maatschappelijke Agenda stelt zich bij de

voortaan advies uitbrengen?”

vele actuele thema’s die zich aandienen, allereerst de vraag wat

Daarnaast gaat ook in deze meer beschouwende commissie het

het belang van het christelijk onderwijs daarbij is en hoe de

gesprek vaak – gepland of ongepland – over actuele zaken die

Besturenraad dat het best kan behartigen. “Daarbij is het soms

zich aandienen. “Daarbij is het heel boeiend en inspirerend dat

lastig om te bepalen wat bij de Besturenraad thuishoort en wat

iedereen zijn of haar eigen context meeneemt en inbrengt.”

bij de sectorraden”, constateert voorzitter Pieter Dijkshoorn,

Het is voor De Kort nog wel een vraag hoe dat gesprek ook

collegevoorzitter van De Goudse Waarden in Gouda.

vruchtbaar kan zijn voor mensen buiten de commissie.

Intuïtie, ervaring en vertrouwen

Bezielend verband

Bij de vergaderingen van de commissie passeert steevast een

Dat is precies de vraag die ook Kuiper zich stelt. “De commissies

veelheid aan onderwerpen de revue, van de rol van de inspectie

hebben de juiste thema’s te pakken, maar we moeten de kring

tot ‘Artikel 23’ en van de economisering van het onderwijs tot

van mensen die profiteren van het commissiewerk, zien

gescheiden lessen voor jongens en meisjes. Over de thema’s

te vergroten.”

verantwoording, segregatie, het maatschappelijk programma van

Daardoor zouden de commissies een nog zichtbaarder onder-

de school en ouderbetrokkenheid heeft de commissie adviezen

deel worden van het ‘bezield verband’ dat de Besturenraad wil

uitgebracht.

zijn. “In deze tijd van uniformering en vervlakking is er meer

Om ‘zijn’ commissie te kenschetsen, vertelt Dijkshoorn het

dan ooit behoefte aan bezielende verbanden met een duidelijk

verhaal van het beroemde Keulse concert van jazzmusicus Keith

profiel.”

Jarrett in 1975. De controlfreak Jarrett wilde, vermoeid over-

Juist nu is de behoefte aan die bezieling groot, aldus Govert Buijs,

gevlogen uit Zürich, het concert op het laatste moment afblazen

hoogleraar politieke filosofie en levensbeschouwing aan de Vrije

omdat hem in de Opera van Keulen alleen een slechte piano ter

Universiteit. Buijs sloot de gezamenlijke bijeenkomst van de

beschikking stond. Uiteindelijk liet hij zich door de 17-jarige (!)

drie ledencommissies af met een betoog over de ontwikkelingen

organisator Vera Brandes overhalen om toch te spelen.

in het maatschappelijk middenveld.

De opname van het concert is de geschiedenis ingegaan als een

Het marktdenken in maatschappelijke organisaties, met zijn

van de bestverkochte jazzplaten ooit.

nadruk op targets, output, efficiëntie en grootschaligheid, is

“In dit verhaal staan drie woorden centraal: intuïtie, ervaring

volgens Buijs op zijn retour. Hij spreekt van een “nieuwe

en vertrouwen. Zo willen we ook in onze commissie met elkaar

betekenis van inspiratie”. Zeker sinds de kredietcrisis van 2008

optrekken. We nemen intuïtie, ervaring en soms inspiratie en

dringt de vraag ‘waar deden we het ook al weer voor?’ zich

wijsheid mee om ons in een sfeer van vertrouwen te beraden op

steeds sterker op.

wat op ons afkomt.”

“Onderwijsinstellingen en andere maatschappelijke organisaties staan nu voor de uitdaging een kwalitatief, inhoudelijk verhaal

Scenario’s

te ontwikkelen en te vertellen, in een taal waarin ze transparant

In zo’n sfeer werkt ook de commissie Onderwijs en Zingeving.

verantwoorden waar ze voor gaan en wat ze doen.”

Het lidmaatschap van de commissie is ook voor de leden zelf waardevol, weet voorzitter Barbara de Kort, lid van het college

Voor meer informatie: www.besturenraad.nl/ledencommissies.



34

Tekst Emmanuel Naaijkens | Fotografie Thinkstock

Voor het eerst is er (door mr. Trudy Blokdijk en prof. dr. Rienk Goodijk) een breed onderzoek uitgevoerd naar het reilen en zeilen van het toezicht in onderwijsinstellingen. Drie mensen uit de praktijk geven een reactie op de uitkomsten. “Zet geen vriendjes in een raad van toezicht, blijf onafhankelijk”.

Diepgang in analyse Karel Aardse, sinds drie jaar voorzitter van de raad van toezicht van PCBO Rotterdam-Zuid, noemt het rapport ‘Toezicht binnen onderwijsinstellingen’ heel herkenbaar. “Het is goed dat er feitelijke informatie is verzameld over wat de stand van zaken is. De politieke discussie wordt nu toch vooral bepaald door one-

Het onderzoek is prima, maar bevat voor Frank Ponsioen, lid

liners, op basis van incidenten. De diepgang in de analyse

van de raad van toezicht van SCOPE Scholengroep (po en vo)

ontbrak. Uit het onderzoek blijkt dat men op alle fronten bezig

in Alphen aan den Rijn, niet veel verrassingen. “Het is ook

is de toezichtfuncties uit te werken en te professionaliseren.”

mijn ervaring dat een raad van toezicht uit leden van diverse

De aanbeveling die Aardse in het bijzonder aanspreekt, gaat

pluimage moet bestaan. Een onderwijsachtergrond is niet perse

over het vergaren van relevante informatie door de raad van

noodzakelijk. Als je, zoals ik, uit het bedrijfsleven komt, dan

toezicht. “Ik wil daar met onze raad verder over nadenken.

kijk je op een andere manier naar onderwerpen”, zegt register-

Wij hebben bijvoorbeeld jaarlijks contact met de MR, maar het

accountant Ponsioen.

probleem is dat het moeite kost om ouders voor een MR te

Hij geeft als voorbeeld het masterplan huisvesting dat voor

interesseren. Wat wij ook doen, is themabesprekingen houden met

Alphen aan den Rijn in voorbereiding is. Een ingewikkeld vraag-

een bredere vertegenwoordiging uit de organisatie. Zo hebben we

stuk, waarbij het niet alleen gaat om onderwijsinhoudelijke,

bijvoorbeeld met directeuren en experts gesproken over passend

maar ook om bedrijfseconomische afwegingen.

onderwijs. In zo’n gesprek hoor je wat er in een organisatie leeft ten aanzien van dit thema.”

Eigen functioneren

Aardse plaatst wel een kanttekening bij de suggestie in het

De belangrijkste taak van een raad van toezicht is, zo staat in

rapport om als raad van toezicht een rol op te pakken in de

het rapport, de controle op het bestuur, gevolgd door adviseren

horizontale dialoog. “Je moet ervoor waken om op de stoel van

en werkgeverschap. “Dat controle op één staat is niet zo

de bestuurder te gaan zitten. De horizontale dialoog is de

vreemd, daar zit je voor als raad van toezicht. Je kijkt of het

verantwoordelijkheid van de bestuurder. Als raad moet je erop

bestuur de dingen doet conform de doelstelling van onderwijs-

toezien hoe die vorm krijgt.”

instelling en de afspraken die we met elkaar gemaakt hebben.

De onderlinge verstandhouding tussen bestuur en raad moet in

Maar het gaat om meer dan alleen financiële controle. Je kunt

balans zijn, zegt Aardse. Teveel afstand kan door de bestuurder

als raad van toezicht ook zelf thema’s agenderen, zoals de door-

als een uiting van wantrouwen worden ervaren, een te innige

lopende leerlijn van po naar vo en de relatie onderwijs-arbeids-

band kan het kritisch vermogen van een raad aantasten.

markt. En je eigen functioneren als raad, niet alleen onderling,

“Wij hechten als raad niet alleen aan het formele toezicht, maar

maar ook naar het bestuur toe. Bijvoorbeeld of je adviesfunctie

wij zijn ook sparringpartner. De bestuurder legt in een vroegtijdig

wel voldoende uit de verf komt, of je een klankbord bent.”

stadium de dilemma’s van belangrijke vraagstukken voor en

Een aanbeveling in het rapport is om als lid van een raad van

toetst hoe de raad daarover denkt. De bestuurder blijft verant-

toezicht ook zelf informatie te vergaren en niet alleen af te gaan

woordelijk voor de uiteindelijke keuze. Maar mede ingegeven

op de bestuurder. Dat vindt Ponsioen een lastig punt. “Met de

door overwegingen die de raad van toezicht naar voren heeft

GMR is dat goed geregeld. Maar je kunt niet op eigen houtje

gebracht.”

contacten leggen in de organisatie, dat heeft toch iets stiekems. Het zou wel zo moeten zijn dat je, in alle openheid naar de bestuurder toe, bijvoorbeeld in gesprek gaat met schoolleiders. Puur om een goed beeld te krijgen van een bepaald onderwerp.”

35


“Raad van toezicht is ook een sparringpartner”

Vrij beangstigend

op momenten dat het echt nodig is, door te pakken. Dat je

Henk Breukink, sinds een klein jaar voorzitter van de raad van

tegen een bestuurder kunt zeggen: ‘Dat is gewoon niet goed

toezicht van hogeschool Inholland, vindt het een interessant

genoeg, doe dat nog eens over’.”

rapport. “Wat opvalt aan het onderzoek, en dat was ook al mijn eigen waarneming, is dat men bij veel instellingen denkt dat het

Niet méér regels

voldoende is als aan de formele regels wordt voldaan. Op zich

Toezichthouders moeten hun rol als werkgever veel serieuzer

is dat niet onbelangrijk, maar het is pas een begin. De volgende

oppakken, ook al is dat best lastig. “Ik ben ervan overtuigd dat

stap is: hoe haal je er nieuwe mensen bij en hoe beoordeel je

als je dat goed voor elkaar hebt, 70 tot 80% van de issues die

hoe je het met elkaar doet. Het onderzoek laat zien dat er nog

nu spelen, verdwijnt.”

veel organisaties zijn die via coöptatie en zonder hulp van derden

Breukink vindt dat toezichthouden flink wat inzet vergt. Het zijn

een raad samenstellen. Dat vind ik vrij beangstigend, want dat

niet alleen de reguliere vergaderingen, maar ook contacten met

is vragen om problemen. Je moet geen vriendjes binnenhalen,

bijvoorbeeld vestigingsdirecteuren, medezeggenschapraad,

want hoe onafhankelijk ben je dan als toezichthouder ten

bijeenkomsten over de sector, rapporten die bestudeerd moeten

opzichte van de bestuurder?”

worden, enzovoort. “Dat is nodig om een goed beeld te kunnen

Breukinks aanbeveling zou zijn om de instroom, doorstroom en

vormen van wat er speelt.”

uitstroom van een raad van toezicht professioneel te regelen.

De veranderende economische en maatschappelijke omstandig-

“Er zou de verplichting moeten zijn dat je met extern gekwalifi-

heden hebben aan het licht gebracht dat de kwaliteit van

ceerden de werving doet voor nieuwe mensen en om de paar

bestuurders en toezichthouders niet zo goed is als altijd werd

jaar het eigen functioneren onder de loep neemt. Dat zet meer

gedacht. “Maar de oplossing is niet méér regels en méér

zoden aan de dijk dan allerlei andere regeltjes die nu toegevoegd

overheidsbemoeienis. Niet de rol moet veranderen, maar de

gaan worden.”

wijze waarop die wordt ingevuld.”

Concreter nog zou gekeken moeten worden naar de persoonlijkheid van kandidaten, zowel op bestuurlijk als toezichthoudend

T.M.M. Blokdijk en R. Goodijk, Toezicht binnen onderwijs-

niveau. “Met name voor toezichthouders is het essentieel dat

instellingen: onderzoek naar samenstelling, werkwijze en

die vanuit hun persoonlijkheid in staat zijn een onafhankelijke

functioneren van RvT’s in het onderwijs, NRC&T/TiasNimbas

en deskundige rol te spelen. Ze moeten het vermogen hebben

Business School, april 2012

Nieuws Besturenraad

Nieuws Besturenraad

36

Zichtbaar, tastbaar, van invloed Ons jaarverslag over 2011 ‘Zichtbaar, tastbaar, van invloed’ werd eind mei naar de leden verstuurd. Hierin leest u hoe

Vak in beweging

de Besturenraad in 2011 vasthoudend, praktijkgericht, oorspronkelijk, prikkelend,

Een analyse van elf jaar Narthex en de Nederlandse godsdienstpedagogische literatuur maakt duidelijk dat de vakdidactiek godsdienst/levensbeschouwing

Jaarverslag Besturenraad 2011

vertrouwd, helpend, inspirerend, kritisch

Zichtbaar, tastbaar, van invloed

tastbaar stem en steun geeft. U vindt het

en nog heel veel meer was. Een vereniging die scholen zichtbaar en

een ondergeschoven kindje is.

jaar verslag 2011 ook op onze website:

Veelal worden hetzij vakinhoudelijke

www.besturenraad.nl/jaarverslag 2011.

theorieën, visies, reflecties en onderzoeken gepubliceerd, of (les)praktijken beschreven. Het ‘tussengebied’ waarin de vakinhouden en de lespraktijken GL onderwijskundig met elkaar verbonden

Je kan me nog meer vertellen

worden, komt er bekaaid van af.

Tegenspraak als opdracht van christelijk

Het juninummer van Narthex wil deze vakdidactische lacune opvullen en geeft

geïnspireerd onderwijs

recente vakdidactische ontwikkelingen.

Cil Wigmans, auteur van het smaakmakende boek

In het nummer passeren diverse nieuwe

De oude (joodse en christelijke) wortels van het

vakdidactische modellen en noties de

nieuwe leren, heeft een nieuw boek geschreven.

revue. Auteurs zijn onder meer de (oud)

Je kan me nog meer vertellen is een actualisering

vakdidactici Pim de Haas, Thom Geurts,

van dat eerste boek waarin Wigmans – tegen de

Jeannette den Ouden, Johan Valstar en

achtergrond van het huidige maatschappelijke

Taco Visser en jonge veelbelovende

klimaat – de grote onderwijsdoelen analyseert:

leraren als Andries Boekhout,

maatschappelijke participatie, kennisverwerving,

Annette Koops, Arnoud Malenstein en

en persoonlijke ontplooiing. Uitvoerig staat hij

Pauline Weseman. Met dit nummer

stil bij de opkomst van het populisme en de crisis

luiden we een dynamisch schooljaar uit.

van het kapitalisme. Wigmans is vooral strijder

Na nummers over religie, mensen en

met als wapen het verhaal. Hij plaatst tegenover

scholen in beweging, eindigen we met

de heerschappij van de hebzucht een ander tegen-

Vak in beweging.

draads (Bijbels) verhaal. Zo is zijn boek vooral een inspirerend tegendraads boek voor scholen waar de Bijbel een gebruiksboek is. Dit boek is ontwikkeld en geschreven in opdracht van de Besturenraad. Het boek kost € 19,95 en kan besteld worden via www.kwintessens.nl.

938$765:;1338;458:&65:;*:260084:82;:9;63:%5&(6(304:82 #"&'$&%#!#%& "'%# | 98';;)095; "! :/26;::2;792:9

938$765:;1338;458:&65:;*:260084:82;:9;63:%5&(6(304:82 "#&'%& $%''%& #'$" | 98';;)095; "! :/26;::2;792:9

''%&#" %!$#' ::2;792:9 74152:08; :8239::.;;8,7952765:; ;"#+;+;++;#+;;";!;;# ; E /)792:9 *:2608:98774'9.

7;5913:859,;179;4:;:6;3:4;94:8-5)2;(:**:9;4:;$::26: 394:8-5)238,7952765:2;::9;2&(:5459,;179;*:26008;:9;596:89 63:%5&(6;4338,:13:84' :6;/326;:95,:;65)4;1338;4:;83..:9;31:8 :9;-::8;4054:.5)/;%5)9';9;456;6(:$790$$:8;26776;

9;83.; 179;4:;8774;179;63:%5&(6;&:96877.;45:;179;4:;-:8/,:1:8;179 4:;*:260084:8';5:;-:8/,:1:8283.;-3846;63:,:25626;3;::9 77967.;187,:9';2;4:;*:260084:8;59;26776;,:*.:/:9;4:;43:.:9 179;4:;38,7952765:;6:;1:8-:%:9.5)/:9;3:;$795:26::86; (5);%5&(;59;:9;*056:9;4:;38,7952765:;3:;-596;4:;8774;179 63:%5&(6;477831:8;5938$765:;59;E9;-76;/79;4:;8774;179 63:%5&(6;59;%5)9;-:8/,:1:8283.;1338;4:;*:260084:8;*:6:/:9:9 59;‘39,:$7//:.5)/:;2560765:2’;3/;4:;-:8/,:1:8283.;179; 4:;8774;179;63:%5&(6;59;8:.765:;636;4:;78*:5421338-7784:9 /3$6;779;*34'

'&%!!&!" !! !" $ '#$&! #$ ! '%''% ''%

Thema juni ''$&"# $!%"' ::2;792:9 74152:08; :8239::.;;8,7952765:; ;"#+;+;++;#+;;";!;;# ; E /)792:9 *:2608:98774'9.

7;5913:859,;179;4:;:6;3:4;94:8-5)2;(:**:9;4:;$::26: 394:8-5)238,7952765:2;::9;2&(:5459,;179;*:26008;:9;596:89 63:%5&(6;4338,:13:84' :6;/326;:95,:;65)4;1338;4:;83..:9;31:8 :9;-::8;4054:.5)/;%5)9';9;456;6(:$790$$:8;26776;

9;83.; 179;4:;8774;179;63:%5&(6;&:96877.;45:;179;4:;-:8/,:1:8;179 4:;*:260084:8';5:;-:8/,:1:8283.;-3846;63:,:25626;3;::9 77967.;187,:9';2;4:;*:260084:8;59;26776;,:*.:/:9;4:;43:.:9 179;4:;38,7952765:;6:;1:8-:%:9.5)/:9;3:;$795:26::86; (5);%5&(;59;:9;*056:9;4:;38,7952765:;3:;-596;4:;8774;179 63:%5&(6;477831:8;5938$765:;59;E9;-76;/79;4:;8774;179 63:%5&(6;59;%5)9;-:8/,:1:8283.;1338;4:;*:260084:8;*:6:/:9:9 59;‘39,:$7//:.5)/:;2560765:2’;3/;4:;-:8/,:1:8283.;179; 4:;8774;179;63:%5&(6;59;8:.765:;636;4:;78*:5421338-7784:9 /3$6;779;*34'

'&$!!&!# % '"%&! '$''$

De Thema’s van deze maand zijn geschreven door Kees Jansen en hebben beide als titel ‘De raad van toezicht als werkgever’. Wilt u meerdere exemplaren van Thema ontvangen? Ze kosten € 3 per stuk en u kunt ze bijbestellen via [email protected], of u belt met Lies Lamboo via 0348 74 44 70.

Een uitstervend ras?

37

Tekst Bert van der Kruk | Fotografie Maarten Hartman

Christen in de klas

Een uitstervend ras?

Theoloog Frank Bosman in de klas

Alma van Bommel, rector van het Ds. Pierson College in Den Bosch, was niet echt blij met de kop die dagblad Trouw boven een artikel over haar school zette: ‘Christen in de klas’. Het betrof een verslag van een gastles door theoloog Frank Bosman. De sectie levensbeschouwing was via Twitter op zoek gegaan naar een christelijke ‘ervaringsdeskundige’. Bosman, vorig jaar verkozen tot de meest spraakmakende theoloog van Nederland, reageerde direct.

De discussie sloot aan bij andere vragen die op dit moment binnen de school leven: “Hoe geven we vorm aan onze identiteit, passend bij deze tijd en context? Voor veel docenten is dat een lastig punt. Er zit soms ook veel handelingsverlegenheid bij hen. Sommigen vinden aandacht voor de christelijke identiteit misschien wat eenzijdig of dogmatisch. Ik zie onze christelijke identiteit juist als verbredend en verrijkend. Er gebeurt op onze school heel veel dat goed in onze traditie past: aandacht en zorg voor elkaar, bewust omgaan met de omgeving, acties voor doelen – petje af. Maar waar komt dat uit voort? Uit onze wortels. De meesten benoemen dat vooral als een pedagogische identiteit;

‘Theoloog in de klas’ had volgens de rector de lading beter

voor mij is het veel meer.”

gedekt. “Als een krant het al nieuws vindt dat er een christen voor de klas staat, en dan nog wel op een christelijke school,

Southpark en Simpsons

illustreert dat hoever de secularisatie inmiddels gevorderd is.

De sectie levensbeschouwing probeert, aldus Van Bommel,

Het wekt de suggestie dat christenen een uitstervend ras zijn.”

zoveel mogelijk activiteiten te verbinden met de buitenwereld.

Tegelijk vormde de krantenkop een interessante aanleiding voor

“We willen buiten naar binnen halen, ervaringsdeskundigen

een interne discussie op school. “Mag je niet verwachten dat

voor de klas krijgen.” Zo belandde ook theoloog Frank Bosman

er op een christelijke school regelmatig een christen voor de

in februari als ‘christen in de klas’. Bosman: “Ik voelde me wel

klas staat? Dat kan natuurlijk niet altijd, dat begrijp ik ook wel.

wat exotisch, alsof ik een vreemde diersoort was. Maar dat is

Maar dan nog zou het niet uitzonderlijk moeten zijn.”

niet erg, ik vind het wel fijn om een buitenbeentje te zijn.” De theoloog grijpt elke gelegenheid die hij krijgt aan om iets

Eigen traditie in beeld

te vertellen over “de schat van de christelijke traditie” en “de

Ze vervolgt: “Wij willen kinderen in levensbeschouwelijke zin

positieve kant van de kerk”. Maar verwacht niet dat hij de

met zoveel mogelijk opvattingen en stromingen laten kennis

leerlingen, tijdens zijn lessen voor vmbo 1 en atheneum 3,

maken. Tegelijkertijd vergeten we daarbij soms onze eigen

probeerde “Augustinus of Thomas door de neus te lepelen”.

roots. Wij zijn geworteld in de christelijke traditie. Maar hoe

Nee, zijn lessen gingen over Twitter en Facebook, over pesten

komt het dan dat we kinderen makkelijker meenemen naar

en haten. En over Southpark en The Simpsons. “In die tv-

de moskee of sjoel dan naar de kerk? Heel veel kinderen zien

programma’s en in videogames en reclamefilmpjes gebeurt

nooit meer een kerk van binnen.” Slechts ongeveer 10% van

levensbeschouwing; daar gaat het over vergeving, verlossing,

de leerlingen van het Ds. Pierson College heeft nog een protes-

vrijheid. Er wordt mee gespeeld: oude woorden krijgen een

tants-christelijke achtergrond.

nieuwe context. Maar er zitten elementen uit ons gedeelde,

De rector voerde gesprekken met de sectie levensbeschouwing:

christelijke collectieve geheugen in.”

“Laten we ervoor zorgen dat leerlingen in alle diversiteit ook onze eigen christelijke traditie in beeld krijgen. Als zij de school verlaten, mogen ze weten wie dominee Pierson was en waarvoor hij stond. En ook wat de betekenis daarvan is in de school van nu.”

Van onbewust onbekwaam naar bewust bekwaam

38

Tekst Loek Mulder | Fotografie Thinkstock

Opbrengstgericht financieel management

Van onbewust onbekwaam naar bewust bekwaam Dat in het onderwijs een enorme behoefte bestaat om kennis op financieel gebied bij te spijkeren, blijkt wel uit het overweldigende aantal aanmeldingen voor de tweedaagse training Opbrengstgericht Financieel Management, die de

De invoering van lumpsumbekostiging in het basisonderwijs gaf scholen vrijheid en autonomie bij de besteding van gelden. Maar daarmee namen ook de verantwoordelijkheden toe. Scholen worstelen daarmee. Ze vinden het lastig grip en zicht op hun financiën te krijgen. Met een doelgerichte cursus helpt de Besturenraad schoolbestuurders hun bedrijfsvoering te professionaliseren.

Besturenraad samen met de Bond KBO en LVGS heeft opgezet. De cursus is een uitwerking van het project ‘Eerst kiezen, dan delen’ van de PO-Raad.

deed, blijkt dat maar liefst 90% van de school-

kunnen besteden. Veel scholen zijn in hun bedrijfs-

“De interesse geeft aan dat er een urgentiegevoel

leiders in het basisonderwijs vindt dat profes-

voering het declaratiestelsel als uitgangspunt

is”, zegt Besturenraad-adviseur Jan Langelaar.

sionaliseren voor bestuurders, schoolleiders en

blijven hanteren. Daardoor zijn exploitaties uit

“Veel scholen constateren dat het hard nodig is

leerkrachten zelfs verplicht moet worden.

balans geraakt.”

iets te doen aan hun bedrijfsvoering en financiële

Ze willen er dus graag mee aan de slag, en dat

Dankzij de potjes die in de loop der jaren waren

huishouding.”

heeft zeker ook betrekking op de deskundigheid

opgebouwd, konden veel scholen hun exploitatie-

op financieel terrein. Don stelt daarnaast vast dat

tekorten lange tijd opvangen, maar volgens

Scherp oordeel

er teveel geld op de plank blijft liggen, dat meer-

Langelaar liep het vorig jaar bij veel scholen serieus

Dat dit eigenlijk nog zacht uitgedrukt is, blijkt

jarige financiële planning veelal ontbreekt en dat

spaak, zeker nadat de overheid in 2009 een

uit het rapport (2009) van de commissie onder

risicoanalyses meer uitzondering dan regel zijn.

bedrag voor ondersteuning van bestuurders en

leiding van econoom Henk Don. Het velt een

management had geschrapt. En daar was ineens

scherp oordeel over de deskundigheid van scholen

Uit balans

de bodem van de pot.

op financieel gebied. “Onbewust onbekwaam”,

Even terug naar de bron van het geworstel van

Maar tekorten wegwerken is niet het enige,

oordeelt het rapport.

basisschoolbestuurders met hun financiën.

scholen moeten ook een stap voorwaarts maken

Volgens de commissie moet en kan het financieel

“In 2006 veranderde de financieringsstructuur

met hun bedrijfsvoering, betoogt Langelaar: “Het

beheer van onderwijsinstellingen verbeteren.

ingrijpend, maar veel scholen hebben hun bedrijfs-

is belangrijk dat scholen organisatiedoelen en

Dat is een standpunt dat schoolbestuurders trou-

voering niet aangepast”, analyseert Jan Langelaar.

beschikbare middelen leren koppelen. Daar schort

wens zelf ook delen. Uit een onderzoek dat de

“De bekostiging verloopt nu via lumpsum, waarbij

het aan. Schoolbestuurders vinden dat over het

Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) onlangs

scholen het geld dat ze krijgen naar eigen inzicht

algemeen erg lastig.” Onderwijsinstellingen die

39

Van onbewust onbekwaam naar bewust bekwaam

groot genoeg zijn om een eigen controller aan te

“Niet controleren, wel begrijpen”

trekken, slagen er wel enigermate in doelen en middelen af te stemmen, schoolbesturen zonder eigen financieel specialist lukt dat vrijwel niet. Dat geldt ook voor de basisscholen die hun financiële administratie hebben uitbesteed. Want het boekhoudkantoor houdt weliswaar de cijfertjes netjes in de gaten, maar de administrateur weet

De school als bedrijf

Bert Wierenga is schoolleider van basisschool De Stelberg en de Albert Plesmanschool, beide onderdeel van stichting Kind en Onderwijs Rotterdam,

meestal niets van de beleidsuitgangspunten van de school en houdt dus niet in de peiling of deze

Als voorzitter van het college van

een onderwijsinstelling met 28 basis-

worden gerealiseerd.

bestuur van de stichting LOGOS, een

scholen.

scholenorganisatie in Gorinchem en

Het antwoord op de vraag waarom het

Inhoud

Leerdam, bestiert Gerrit Ordelman

op veel scholen misloopt met de exploi-

“We leren cursusdeelnemers te werken vanuit een

scholen in het basisonderwijs, een

tatie, is wat hem betreft niet zo inge-

meerjarenperspectief en rekening te houden met

school voor zeer moeilijk lerende

wikkeld: “Wij zijn meesters en juffen en

risico's die het bereiken van de doelen in de weg

kinderen en een praktijkschool. Die

hebben geen economie of bedrijfskunde

staan”, zegt Langelaar over de inhoud van de

vallen elk onder een eigen wetgeving

gestudeerd. Wij hebben geleerd met

training Opbrengstgericht Financieel Management,

met telkens een andere bekostigings-

kinderen om te gaan. Veel collega's zijn

die is bestemd voor eindverantwoordelijke

systematiek.

vanuit die achtergrond doorgestroomd

bestuurders, bovenschools en algemeen directeu-

“Ik heb me niet voor de cursus inge-

naar een leidinggevende functie, terwijl

ren, directeuren van eenpitters en toezichthouders

schreven omdat ik de financiële boek-

hun vaardigheden op een aantal punten

in het primair onderwijs. De training is ook van

houding van de organisatie wil doen.

daarbij achterbleven.” Dat in de opleiding

belang voor controllers en stafleden financiën.

Als bestuurder moet je ervoor waken in

voor schoolleider geen aandacht is voor

“We leren doelen te formuleren, gericht op onder-

de uitvoering terecht te komen. Ik heb

financiële vaardigheden, noemt

wijsresultaten, en hoe de doelen onderbouwd

echter wel sterk de behoefte mijn kennis

Wierenga “een groot gemis”.

moeten worden”, aldus Langelaar. “Ook besteden

aan te scherpen over de financiële

Hij schreef zich in voor de tweedaagse

we aandacht aan de risico's die schoolorganisaties

consequenties van de hoofdlijnen van

cursus Opbrengstgericht Financieel

lopen en met welke maatregelen zij deze kunnen

ons beleid en de uitgangspunten daar-

Management omdat hij niet met de

beheersen. Denk daarbij ook aan bepaling van de

van. Ik hecht er aan te weten welke

mond vol tanden wenst te zitten wanneer

weerstandscapaciteit. Dan volgt de vertaling van

kengetallen van belang zijn en wat de

hij rond de tafel zit met het hoofd

beleid naar inzet van middelen, het opstellen van

variabelen zijn waarop de organisatie

financiën van het stafbureau, de con-

begrotingen en de bewaking hiervan. Ten slotte

kan sturen.”

troller en de P&O-medewerker. “Ik wil

laten we zien hoe op een heldere manier verant-

In 2011 werd LOGOS voor het eerst

tijdens de kwartaalbesprekingen over

woording kan worden afgelegd over verwezen-

met een tekort op de exploitatie gecon-

de begroting en de vergadering over de

lijking van de doelen, de inzet van middelen,

fronteerd. Dat kon worden opgevangen

jaarrekening een serieuze gespreks-

vermogensbeleid en risicobeheersing.”

vanuit de reserves. “We hebben een

partner zijn”, zegt Wierenga. “Ik hoef

Een onderwijsinstelling is inderdaad geen bedrijf,

paar jaar nodig gehad om na de invoe-

het niet allemaal te kunnen controleren,

benadrukt Langelaar, maar iedere school draait

ring van de lumpsum op een andere

maar ik wil wel begrijpen waar het

wel rond bedrijfsmatige processen. En juist een

manier met onze personeelsbezetting

over gaat.”

gedegen financieel beleid schept ruimte voor

om te gaan. Dat kost nou eenmaal

‘Onbewust onbekwaam’ is na de cursus

aandacht voor het primaire proces en komt op

tijd en heeft niks met onbewuste

op Wierenga zelf niet meer van toepas-

die manier de onderwijsresultaten ten goede.

onbekwaamheid te maken.”

sing, zegt hij. “Ik ga ervan uit dat ik me

Ordelman wijst er op dat zijn stichting

ontwikkel via bewust onbekwaam naar

Ordelman zegt dat de training hem ook op het

al een aantal jaren werkt met meer-

bewust bekwaam.” Meer kennis betekent

goede spoor heeft gezet voor formulering van een

jarenplannen en koppeling van middelen

nou eenmaal beter gefundeerde keuzes,

beleid gericht op risicobeheersing. “Nog niet heel

en beleid. “Uitgangspunt is ons school-

aldus Wierenga.

gebruikelijk in onderwijsland”, aldus Ordelman.

plan, daaruit volgen de meerjaren-

“Zo wordt het bewustzijn aangescherpt dat op een

plannen, investeringsplannen en de

bedrijfsmatige wijze naar de school moet worden

begrotingen. Eind vorig jaar hebben we

gekeken.”

ook op het niveau van de stichting een strategisch beleidsplan geformuleerd waarin ook onderwijsinhoudelijke streefdoelen zijn vastgelegd.”

Symposium Scholenplanning VO: vandaag en morgen

Met medewerking van o.a. Kees Blokland, voorzitter College van Bestuur Stichting Scholengroep Christelijk Onderwijs Zwolle

erlinde

t nneke Uy A t e m n e ct opnem348 74 44 44. a t n o c u atie kunt turenraad.nl of 0 m r o f n i r s Voo inde@be l r e t y u a via

Donderdag 6 september 2012 14.00 – 18.00 uur Bomencentrum Nederland Baarn Doelgroep: schoolleiders en bestuurders in het voortgezet onderwijs Leden in het voortgezet onderwijs ontvangen een uitnodiging.

Afscheid Harm Jan Luth Het symposium wordt georganiseerd ter gelegenheid van het afscheid van Harm Jan Luth vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Tijdens de receptie kunt u persoonlijk afscheid van hem nemen.

Marketing: zin en onzin. nr. 8, juni Magazine van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders

Recommend Documents