Gamen voor een betere wereld. nr. 2, oktober Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders

Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders

nr. 2, oktober 2013 De kracht van een merkbelofte De formule van integriteit: E=MC3 Pabo en PO leiden samen leraren op De ruimte van de leraar: tunnel of plein? Wet houdt Tiener College niet tegen

Gamen voor een betere wereld

nr.2, oktober 2013

Agenda

Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders

Datum

Activiteit

Doelgroep Plaats

Contactpersoon

5-11-2013

Netwerk bovenschools managers Drenthe

PO

Hoogeveen 13.30 – 16.00 uur

Wob van Beek

5-11-2013

Netwerk P&O

PO

Amersfoort 13.00 – 17.00 uur

Lineke Bos

7-11-2013

Netwerk bovenschools managers regio Utrecht

PO

Woerden 12.15 – 15.15 uur

Wob van Beek

12-11-2013

Netwerk bovenschools managers Overijssel

PO

Nijverdal 13.30 – 16.00 uur

Wob van Beek

14-11-2013

Netwerk P&O

VO

Amersfoort 13.00 – 17.00 uur

Lineke Bos

15-11-2013

Netwerk bovenschools managers Zuid-Holland

PO

Bergschenhoek 11.00 – 14.00 uur

Walter Wassenaar

15-11-2013

DCBO conferentie

HO

Driestar Educatief Gouda 10.00 – 17.00 uur

Eric van der Klugt

18-11-2013

Netwerk Groningen

PO

Oude Pekela 9.00 – 12.00 uur

Wob van Beek

20-11-2013

Netwerk bovenschools managers Noord Gelderland/Flevoland

PO

Barneveld 8.30 – 12.00 uur

Wob van Beek

21-11-2013

Netwerk bovenschools managers Zuid-Holland Zuid/Oost, Zeeland, West-Brabant

PO

Bergen op Zoom 14.00 – 16.30 uur

Hans Bruggeman

4-12-2013

Netwerk toezichthouders en besturen

PO/VO/ MBO/HO

Doorn 15.30 – 18.00 uur

Carla Rhebergen

29-11-2013

Algemene ledenvergadering Besturenraad (incl. lunch)

PO/VO/ MBO/HO

Soesterberg, Kontakt der Kontinenten 10.00 – 13.30 uur

Cora Tuitel

Colofon Besturenraad | De Besturenraad, centrum voor christelijk onderwijs, verenigt christelijke onderwijsinstellingen en geeft samen met hen stem aan het christelijk onderwijs in onze samenleving. Bij de Besturenraad zijn 540 besturen aangesloten, met meer dan 2.200 scholen en bijna 800.000 leerlingen, deelnemers en studenten in alle onderwijssectoren.

Redactie | Hester van de Kaa (bladmanager)

Meer informatie over de bijeenkomsten kunt u krijgen via onze ledenservice.

Guido de Bruin (hoofdredacteur) Corine de Reus (eind- en beeldredacteur/ productiebegeleiding)

Vrede voor u, vrede voor Oeganda

Vrede

Ter gelegenheid van de Prinsjesdagviering is dit jaar de gedichtenbundel Vrede samen-

Redactieadres | Houttuinlaan 5b,

gesteld. Voor slechts € 5 hebt u ’m. De 40 gedichten die leerlingen schreven over het

Postbus 381, 3440 AJ Woerden

thema Vrede als vorm van beschaving werden tijdens de viering overhandigd aan premier

hvandekaa@@besturenraad.nl

Vormgeving | Ontwerpwerk, Den Haag

Rutte. De volledige opbrengst van de verkoop van de bundel gaat naar een onderwijsproject van Edukans in Oeganda waar kinderen na een jarenlange oorlog weer naar school kunnen. Op www.besturenraad.nl kunt u uw bestelling doen.

Foto omslag | Hans Fijn van Draat Druk | Drukkerij Ten Brink, Meppel

Info

Abonnementen | (excl. 6% btw) SBM/Thema voor leden gratis

Uitgever

SBM voor niet-leden € 37,00

Besturenraad Postbus 381, 3440 AJ Woerden

SBM met Thema voor niet-leden € 51,00 SBM verschijnt acht keer per jaar. Zonder schriftelijke opzegging (per e-mail of post)

Bezoekadres

wordt het abonnement na een jaar automatisch

Houttuinlaan 5b, 3447 GM Woerden

Ledenservice

SBM digitaal

T 0348 74 44 00 E [email protected]

Besturenraad Academie

De artikelen van SBM kunt u als pdfbestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden?

T 0348 74 44 47 E [email protected]

Digitale Nieuwsbrief

verlengd voor onbepaalde tijd. Er geldt een opzegtermijn van drie maanden. Voor informatie en losse nummers: 0348 74 44 44.

T 0348 74 44 44 F 0348 74 44 99 E [email protected]

Copyright | Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact

Bestellingen

met de redactie.

T 0348 74 44 44 F 0348 41 14 56 E [email protected]

Disclaimer | Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend. inhoud van de advertenties.

Mutaties namen/adressen/ abonnementen

ISSN: 1570-2332

T 0348 74 44 76 E [email protected]

De redactie is niet verantwoordelijk voor de

Besturenraad Advocaten & Juristen T 0348 74 44 48 E [email protected]

U kunt zich via onze site opgeven voor de wekelijkse gratis digitale nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie.

Producten en diensten Juridische helpdesk E [email protected] T 0348 74 44 60 ma-vr: 9.00-15.00 uur

Op www.besturenraad.nl treft u steeds de meest actuele nieuwsberichten en informatie over onze vereniging, onze diensten, producten, leergangen en cursussen. Ook vindt u hier een overzicht van onze medewerkers.

6

De kracht van een merkbelofte

8

Gamen voor een betere wereld YourStory

12

De formule van integriteit: E=MC3

14

Pabo en PO leiden samen leraren op

18

De ruimte van de leraar: tunnel of plein?

21

De bindende kracht van Brabantse bossen

22

Iedereen wint bij project Zorg met kleur

26

Indrukwekkende vluchtverhalen

27

Wet houdt Tiener College niet tegen

30

Inkoop op hoger niveau

Rubrieken | 02 Agenda | 04 Uitgelicht | 04 Column voorzitter | 11 Column 24 Leerling aan het woord | 25 Juridische kwestie | 28 Nieuws Besturenraad | 29 Nieuwe oogst

Uitgelicht

4

Column

Wim Kuiper voorzitter Besturenraad

Uitgelicht Visie als teken van kracht Met het digitale managementboek Een teken van kracht kun je meteen aan de slag. Dat komt allereerst doordat de auteur het begrip visie tweeledig definieert. Visie is zowel het verwoorden van het gedroomde eindresultaat als het stapsgewijs daaraan

De dans van bestuur en toezicht

werken. Ten tweede ligt dat aan de praktische (onder)wijsheid van Smit. Wijs geworden als godsdienstleraar, filosoof, schoolleider en onderwijsadviseur, kent hij de (leidinggevende) onderwijspraktijk van binnenuit. Bij hem dus geen management-

Er wordt heel wat gedacht, gesproken en geschreven over de

jargon (behalve de HORIZON-methode), maar een schrijf- en denkwijze die een

goede verhoudingen tussen bestuur en toezicht. Ik vang nogal

bijzondere mix biedt van reflectie en actie, levenswijsheid en vitaliteit, inzicht en

eens wat zuchten op als ik vraag naar de onderlinge verhou-

resultaatgerichtheid.

dingen. Er is veel leed onder zowel bestuurders als toezichthouders over de manier waarop de verhoudingen zich hebben

Concreet aan visie werken

ontwikkeld. Het blijkt moeilijk om een goede invulling te geven

Droom en daad. Daarmee valt Smits ‘visie’ op visie samen te vatten. Veel management-

aan de verschillende rollen en het spel zo met elkaar te spelen

theorieën definiëren visie als ‘de stip aan de horizon’, voor Smit is dat ook het op weg

dat de scholen er beter van worden. Dat vraagt vooral om een

gaan naar de horizon (zo vallen visie en strategisch beleid voor hem ook samen).

goede houding aan beide kanten. Die is er nu lang niet altijd.

Anders, waarschuwt hij, zouden zij die zeggen dat visie ‘vaag geneuzel’ is, gelijk kunnen

De bestuurder kan vanuit een verkrampte houding proberen de

krijgen.

toezichthouders zoveel mogelijk op afstand te houden en de door

Smit ondervangt dat bezwaar door op twee manieren aan visie te werken. Ten eerste

het toezicht vastgestelde kaders vooral opvatten als het zoveelste

hamert hij erop dat je het droomaspect van de visie heel concreet in gedragstermen

afvinklijstje. De toezichthouders kunnen vanuit wantrouwen de

beschrijft. Hoe ziet het gewenste gedrag van leraren, OOP-ers en leidinggevenden er

bestuurder proberen steeds meer te binden aan allerlei proce-

straks uit? Ten tweede draait hij een bekend managementadvies radicaal om. In plaats

dures en maatstaven. Ze lopen het risico dat ze zich eenzijdig

van om vanuit de horizon op te schrijven wat je moet doen om de droom te realiseren,

richten op zaken waar ze zelf last van krijgen als het fout gaat,

adviseert hij juist te onderzoeken wat je moet laten. Wat belemmert de school tot nu

zoals de financiën en de kwaliteitsoordelen van de inspectie.

toe om aan de onderwijsidealen te werken?

Een andere insteek is veel vruchtbaarder. Voor de bestuurder

Er is nog iets waardoor zijn werkwijze geen ‘navelstaarderij’ van enkelingen wordt, en

geldt dat hij of zij dankbaar gebruik kan maken van de kennis en

dat is zijn uitgangspunt dat je als schoolleider altijd samen met diverse medewerkers

inzichten van de toezichthouders. De bestuurder kan hen actief

aan visie moet werken in een wederzijdse beweging tussen de ‘kleine’ identiteit van de

betrekken bij allerlei kwesties die spelen en om hun visie vragen,

school (het werken in een klein team) en de ‘grote’ identiteit (de school of scholen-

ook over andere dan geldzaken. Ze kunnen door de bestuurder

groep als geheel). Zo motiveert visie allen.

aangemoedigd worden om zelf informatie te verzamelen die voor

Smit vertaalt dit uitgangspunt in het idee van een Creatief Team, een team met mede-

alle betrokkenen verrijkend kan zijn. De toezichthouders op hun

werkers vanuit alle schoolgeledingen die aan de visiecreatie en –realisatie werkt. Het is

beurt kunnen vanuit een positief-kritische houding de bestuurder

vooral dit team dat met zijn methode HORIZON aan de slag gaat (naast de school-

behoeden voor valkuilen en hem of haar stimuleren in richtingen

leider zelf).

waaraan hij of zij zelf nog niet gedacht had. Zo kan zich een dans ontwikkelen tussen bestuur en toezicht, waardoor iedereen

Horizon als de weg

zich verheugt op de volgende vergadering. Na afloop gaat ieder-

Zijn methode heet heel inventief: HORIZON. De letters staan voor de zeven stappen

een dan vol nieuwe energie en inspiratie weer naar huis.

richting de horizon: Herkennen van (belemmerende) vraagstukken, Onder ogen zien

Het hoeft helemaal niet 'leuk en gezellig' te zijn – wrijving geeft

van die vraagstukken, Resultaten benoemen (de droom in concreet gedrag vertalen), In

glans. Voor elke leidinggevende is het goed om kritische krachten

gang zetten van veranderingen (nieuwe plannen uitvoeren), Zekeren van de resultaten

om zich heen te verzamelen. Voor elke organisatie is het nood-

(de voortgang borgen en tussendoor peilen), Oogsten van de successen (zowel met

zakelijk dat er checks and balances zijn. Ik heb het gevoel dat het

elkaar feesten als bezinnen) en Nakijken en vooruitzien (evaluatiemomenten inplannen).

op veel plaatsen nog niet tot deze gezamenlijke dans is gekomen.

Kortom, HOR staat voor visiecreatie (de reflectiefase), IZO voor visierealisatie

Misschien is het onwennigheid en onzekerheid. De affaires bij

(de actiefase) en de N voor het cyclisch besef: erna volgt een nieuwe visieronde.

instellingen waarin het mis is gegaan, helpen zeker niet mee.

Smit licht elke stap helder en resultaatgericht toe en geeft voorbeelden en werkvormen.

Maar ik hoop dat we er uiteindelijk in slagen om een stap verder

Hij doet dat zo energiek dat je meteen aan de slag wilt. Dat kan met dit boek. Je hoeft

te komen dan de codes, de formele kaders, de checklists en de

hem zelfs niet in te huren. (Taco Visser)

afvinklijstjes. Dat we niet in een permanente sfeer van onderling wantrouwen blijven steken. Als beide zijden zich daarvoor

Dr. Ruud F. Smit, Een teken van kracht, RuudSmitBooks: www.metruudsmit.nl, 2013

inspannen, moet het kunnen: ‘It takes two to tango’.

Reageren? Mail Wim Kuiper op [email protected]

Nieuws

Nieuws

5

Fotografie Dick den Bakker

Prominente bijdrage leerlingen aan Prinsjesdagviering Voor de jaarlijkse ‘interlevensbeschouwelijke’ viering op de ochtend van Prinsjesdag hebben tientallen leerlingen gedichten over vrede geschreven. Twee leerlingen van CBS De Hofvijver in Zoetermeer lazen hun gedicht tijdens de viering voor (zie ook pagina 24). Veertig gedichten zijn gebundeld in een boekje dat alle aanwezigen in de Grote Kerk in Den Haag aangeboden kregen.

Vrede vanzelfsprekend

Respect voor je vijand

De Besturenraad was voor de

De bundel getuigt van het geloof van

vijfde keer betrokken bij de

jongeren dat vrede mogelijk is, maar

Prinsjesdagviering, waarin diverse

ook van hun besef dat vrede veel

religieuze gemeenschappen en het

vraagt. “Vrede heeft veel verschil-

Humanistisch Verbond de aanwezige

lende betekenissen”, dichtte Larissa

leden van het kabinet en het

Baan, leerling van CSG Melanchthon

parlement hun boodschap meegeven.

in Bergschenhoek. “Heb respect

Ruim vierhonderd leerlingen van

voor je vijand / Wees trots op wat je

christelijke, openbare en islamitische

doet / Blijf bij jezelf, wees zeker van

scholen (po en vo) woonden

wat je doet / Wees vrij zoals een

de viering bij.

vogel, besef wat je hebt / Alles komt

De afvaardiging van het kabinet,

goed.” “Respect voor je vijand – dat

onder wie premier Rutte, was dit

is heel moeilijk én heel belangrijk”,

jaar helaas vrij minimaal.

reageerde Soetendorp. “Bedankt

“Meneer Rutte, ik wil dat vrede

voor dat inzicht.”

vanzelfsprekend wordt”, dichtte Maaike Hes, leerling van het

Speciale rol

Hermann Wesselink College in

In haar toespraak tijdens de viering

Amstelveen. De premier toonde

benadrukte Marga Martens van de

zich volgens rabbijn Soetendorp,

Bahá’í Gemeenschap Nederland dat

voorzitter van de inhoudelijke

van alle mensen wordt gevraagd een

voorbereidingscommissie van de

steentje bij te dragen aan “Gods

viering, zeer ingenomen met de

vredesplan”, in het bijzonder

bijdragen van de leerlingen.

“kinderen en jeugd met een hoge morele standaard door opvoeding en goed onderwijs. Aan jongeren is een speciale rol toebedeeld. In hen zien we onbaatzuchtigheid, een scherp gevoel voor rechtvaardigheid en het verlangen om een bijdrage te leveren aan een betere wereld.” U kunt de bundel voor € 5 per stuk bestellen op: www.besturenraad.nl/vrede. De volledige opbrengst van de verkoop van de bundel gaat naar een onderwijsproject van Edukans in Oeganda.

De kracht van een merkbelofte

6

Tekst Guido de Bruin | Fotografie Simon Schutter (foto Gertjan van der Molen)

De kracht van een merkbelofte

Rector Gertjan van der Molen

Leerlingen van het Ulenhofcollege brengen noaberschap in de praktijk.

“Wij geloven in nieuw noaberschap”, was in 2010 de overtuiging die het Ulenhofcollege in Doetinchem en Vorden in een traject van identiteitsmarketing formuleerde. Vanuit haar geloof, visie en merkbeloften stelde de school zich concrete ambities die in 2013 gerealiseerd moesten zijn. Is dat gelukt, en wat heeft identiteitsmarketing gedaan met de school? “De school leeft, bruist en is zichtbaar.”

is vertaald, zijn volgens hem voor een groot deel waargemaakt: leerlingenparticipatie staat op een hoog niveau, de school levert een “aantoonbare bijdrage aan het oplossen van vraagstukken in de regio”, de school is “hecht verankerd in de omgeving” en manifesteert zichzelf als “een netwerk van excellente samenwerkers”. Dat de school een verband wil zijn van mensen die samenwerken, delen en bijdragen aan de samenleving - ‘nieuw noaberschap’ in een notendop - bleek al gauw tijdens het doorlopen van de zes stappen van identiteitsmarketing (zie kader). “Iedereen doet mee, niemand wordt buitengesloten, dat is hier het uitgangspunt”, aldus Van der Molen. “Niet vanuit dwang, maar vanuit een wederzijds commitment omdat we van elkaar

Rector Gertjan van der Molen van het Ulenhofcollege (vmbo/

willen leren. Vanuit onze opvatting van christen-zijn in de maat-

mavo, havo, (tweetalig) vwo en technasium) pakt zijn beleids-

schappij zeggen wij: je bent verplicht de aanleg die je gekregen

ontwikkelplan er bij. Hij wijst de plekken aan waar ‘nieuw

hebt, te delen met anderen.”

noaberschap’ genoemd staat, het concept dat een prominente plek inneemt in de identiteitsmarketing van zijn school.

Kwetsbaarheid

Bij de doelstellingen van de havo-bovenbouw bijvoorbeeld:

Van der Molen trad pas aan toen het proces van identiteits-

“Leerlingen en docenten vormen samen een team, waarbinnen

marketing al was afgerond, maar de overtuigingen, visie en

iedere teamspeler zijn bijdrage levert, een hernieuwde vorm van

merkbelofte passen hem als een handschoen. In de school

noaberschap, waaraan leerlingen en leraren zich committeren.”

ziet hij het gedachtegoed overal wortel schieten. Vooral de genoemde havo-bovenbouw ging concreet aan de slag.

Iedereen doet mee

“Daar zijn alle leerlingen en leraren onder begeleiding met

De gedreven schoolleider wil maar zeggen: in het proces dat in

elkaar in gesprek geweest over de vraag: wat heb jij van mij

2010 is begonnen, is het niet bij mooie woorden gebleven.

nodig? Ik ben onder de indruk van de open en kwetsbare sfeer

De concrete ambities waarin het ‘nieuwe noaberschap’ destijds

waarin dat is gebeurd.”

7

De kracht van een merkbelofte

Hij wijst ook op initiatieven als het Uilenpad voor leerlingen die

Daarnaast is hij voorzitter van het GIDSnetwerk in Doetinchem,

meer uitdaging aankunnen. Onder begeleiding van de docent

een oecumenisch verband van mensen uit allerlei maatschap-

geven sommigen van hen bijvoorbeeld lessen waarvan zij de

pelijke sectoren dat present wil zijn in de lokale samenleving.

stof al beheersen of krijgen ze de ruimte om zich te specialiseren

Het resultaat van al die initiatieven binnen en buiten de school?

in een vakgebied waar ze goed in zijn. In de ambities staat het

“De school leeft, bruist en is zichtbaar.” Het proces van

zo: “In 2013 is elke leerling een lerende coach.

identiteitsmarketing heeft er volgens Van der Molen voor

Van zijn kwaliteiten laat hij anderen aantoonbaar profiteren”.

gezorgd dat noaberschap is gaan leven. “Het is nog niet

Van der Molen: “Daarmee zijn we nog niet klaar, maar we zijn

volledig doorleefd, maar we zijn een heel eind.”

er ver mee.” Het schooltoneel is voor Van der Molen een paradepaardje.

Geen spanning

“Ook daarvoor geldt: iedereen doet mee. Voorstellingen worden

Uiteraard ziet hij nog “ontwikkelpunten”. Niet alle docenten zijn

net zo lang herschreven totdat iedereen erin past.”

even ver in de gedachte dat ze met leerlingen een team vormen.

Delen van je kwaliteiten, bij elkaar versterken waar je goed in

Ook de bijdrage die ouders vanuit hun netwerken en in verbin-

bent – dat vraagt om een “klimaat van openheid en kwetsbaar-

ding met de teams kunnen leveren aan de schoolgemeenschap,

heid”, aldus Van der Molen. “En dat klimaat is er. Nieuwe

wil de rector verder ontwikkelen. De betrokkenheid van het

collega’s noemen dat warmte. En ook van ouders horen we dat

leerlingenparlement, die al groot is en soms leidt tot eigen

terug. Een moeder die zichzelf omschreef als een rasechte

beleidsvoorstellen, kan wat hem betreft nog verder omhoog.

humanist, zei ooit tegen me: ‘Als ik in de school kom, voel ik

“Het zou eventueel een rol kunnen krijgen in de benoeming van

een ongekende warmte’.”

docenten.” Van der Molen ervaart geen spanning tussen de profilering

Grenzeloos

op breed vormende aspecten als ‘nieuw noaberschap’ en een

Noaberschap is ook een beweging vanuit de school naar buiten.

overheidsbeleid dat scholen vooral afrekent op meetbare

“Grenzeloos noaberschap”, heet het zelfs in de merkbelofte:

resultaten. “Ik denk dat ‘nieuw noaberschap’ onze kwaliteit in

“Dat is wereldburgerschap. En dat begint bij jou. Dat begint in

enge zin versterkt. Weet hebben van elkaars kwaliteiten en

de Achterhoek. Dat begint op het Ulenhof.”

die delen leidt volgens mij tot hogere examenresultaten. Ik heb

Van der Molen somt een aantal initiatieven op dat vlak op:

dat niet gemeten, maar het zou me niet verbazen.”

“Onze leerlingen gaan naar het verzorgingshuis in de buurt om ouderen te leren omgaan met mobieltje en computer. Zo leren ze betekenisvol te zijn in de samenleving. Ons technasium zetten we in voor het helpen oplossen van vraagstukken in de

Identiteitsmarketing

regio. Zo hebben onze leerlingen voor een jachtwerf een bijdrage

Identiteitsmarketing daagt onderwijsinstellingen uit om onder

geleverd aan filters. Ons leerlingenparlement denkt met het

woorden te brengen waar ze voor staan en zich daarmee

sociaal-maatschappelijk centrum mee over de maatschappelijke

aantrekkelijk te maken voor leerlingen, ouders, leraren en

ontwikkeling van de Achterhoek, en krijgt de mogelijkheid om

medewerkers. Het is een vorm van marketing die niet draait

met de Rabobank mee te denken over het opzetten van een

om de buiten- maar om de binnenkant van de organisatie:

jongerenraad.”

wie zijn wij en wat hebben wij te bieden?

Ook het theater speelt hierin een rol. Vlak voor Kerst verzorgen

In zijn boek Identiteitsmarketing – Waarom wij bestaan zet

leerlingen in schouwburg Amphion een toneelvoorstelling voor

Kaj Morel de zes stappen van identiteitsmarketing uiteen:

ouderen. Het personeel van Amphion komt daarvoor terug van

• Waar geloof ik in? (ideologie) • Hoe kijk ik naar de wereld? (visie) • Wat wil ik betekenen voor leerlingen en ouders?

kerstvakantie, leerlingen helpen met licht en techniek, en vervoerder Arriva haalt het publiek gratis op. Na de voorstelling gaan de leerlingen met de ouderen in gesprek. Toen Van der Molen met dit plan kwam, zei de schouwburgdirecteur tegen hem: “Je bent zeker van een christelijke school?”

(missie/merkbelofte)

• Waarin ben ik het allerbeste? (unieke kracht) • Hoe wil ik werken? (waardeoriëntatie en kernwaarden) • Wanneer los ik mijn merkbelofte in? (ambities)

Een heel eind Van de schoolleider vraagt de profilering van de school op een

Zie voor meer informatie Thema november/december 2010

thema als ‘nieuw noaberschap’ om een verbindende en grens-

‘Identiteit en marketing – vertel je verhaal’: www.besturenraad.nl/

verleggende houding – niet voor niets twee kernwaarden die in

content/themas-2010. Daarin staat ook beschreven hoe het

het proces van identiteitsmarketing zijn vastgesteld.

Ulenhofcollege de zes stappen heeft vormgegeven.

Van der Molen is lid geworden van M8erhoek, een netwerk dat bedrijven en instellingen helpt om invulling te geven aan maat-

Wilt u zelf aan de slag met identiteitsmarketing?

schappelijk ondernemen. Hij heeft ook verbinding gelegd met

Neem dan contact op met Guido de Bruin, adviseur Identiteit,

het soortgelijke netwerk De Doetinchemse Uitdaging.

[email protected], 06 15 90 44 26.

Gamen voor een betere wereld

8

Tekst Marijke Nijboer | Fotografie YourStory/Nationale Beeldbank

YourStory

Gamen voor een betere wereld

Johan ter Beek

De wereld een stukje verbeteren door middel van een spel? Dat klinkt erg ambitieus. Toch is dat wat docent Johan ter Beek beoogt met het door hem ontwikkelde YourStory. Het bijna voltooide spel is volgens hem geknipt voor de ‘Bildung’ van leerlingen.

“Met YourStory kun je als school jongeren zowel gerichter als veelzijdiger vormen. Ik bedoel dat wat de Duitsers Bildung noemen. Daarbij is de totale mens het uitgangspunt, niet één facet.” Het idee voor het spel ontstond, vertelt Ter Beek, doordat hij zich zorgen maakt over de wereld. “Over de economie, het klimaat, de bevolkingsgroei. Je zou iets willen doen, maar je redt het niet in je eentje. YourStory kan in principe vele duizenden mensen verbinden rond gemeenschappelijke doelen.”

Johan ter Beek is docent levensbeschouwing en

aandachtsgebieden van het menselijke bestaan”

Hij koos gamification als middel. “Door het toepassen

godsdienst aan het Griftland College in Soest.

op een rij, en daarop baseerde hij zeven spel-

van spelelementen kun je een uitdaging op een

Hij heeft een passie: gamification, het toepassen

domeinen: overtuigingen, de omgang met anderen,

leuke manier brengen. En het is spannend dat je

van spelelementen. Niet zozeer op de computer,

het levensritme en omgang met tijd en plaats,

steeds door kunt groeien naar een hoger niveau.”

maar juist in het dagelijks leven. Op school, in de

het helpen van kwetsbare groepen, ziel en

kerk, in bedrijven, in de hele maatschappij. Het

spiritualiteit, de omgang met natuur en voedsel,

Nieuwe indrukken

spel dat hij ontwikkelde moet niet alleen leuk en

en duurzaamheid. In elk deelgebied werkt een

Een klein deel van de opdrachten en missies werd

boeiend zijn, maar vooral ook ingezet worden

speler zich op via vijf levels: van persoonlijke

verzonnen door Ter Beeks eigen leerlingen. Op hun

voor de ontwikkeling van de spelers en voor goede

vorming, via theoretische onderbouwing en

smartphone kunnen leerlingen via de bij het spel

doelen. YourStory is een “social network voor

samenwerking naar een einddoel. Dat klinkt wat

horende app een missie vinden. Deze voeren zij in

samenwerking tussen iedereen met een missie”.

ingewikkeld, maar volgens Ter Beek maakt de

het echt uit. Het spel is nog niet helemaal voltooid.

speler zich het spel vanzelf eigen.

Het is wel alvast getest op het Vathorst College in

Totale mens

Iedereen kan YourStory spelen, bij voorkeur in een

Amersfoort.

In samenspraak met onder anderen politici en

groep van twintig of meer deelnemers. Het spel is

Deze school biedt de onderbouw ‘matinee’-uren,

wetenschappers zette hij de “belangrijkste

volgens de docent bij uitstek geschikt voor scholen.

waarbij de leerlingen kiezen voor workshops over

9

Gamen voor een betere wereld

allerlei onderwerpen. In dat kader speelde drama-

Gamification brengt meer plezier in het leerproces.

goed vinden als er meer aandacht komt voor het

docent Wouter Nieuwenhuizen gedurende dertien

Wat een leerling uiteindelijk opsteekt van dit spel

grote verhaal, zoals dat uit de Bijbel naar voren

weken YourStory met een groep. “Ik vond het erg

hangt, denk ik, net als bij de reguliere vakken, af

komt. Naar mijn idee zijn de zeven aandachts-

leuk om leerlingen ervaringen te laten ondergaan

van zijn motivatie.”

gebieden van YourStory de pijlers onder dat grote verhaal.”

en dingen te laten onderzoeken waarmee ze uit zichzelf niet zo snel in aanraking zouden komen”,

Het grote verhaal

vertelt hij.

Er bestaan initiatieven die vergelijkbaar zijn met

Vacuüm

Zo zocht de groep uit wat er eigenlijk in een zak

YourStory. Ter Beek: “Maar daar ligt de nadruk

Hij denkt dat dit spel ook praktisch nut kan heb-

chips zit. Een andere opdracht was om zonder

vaak meer op geld verdienen en minder op

ben voor kerken, ngo’s, universiteiten, verenigin-

schoenen op straat en op gras te lopen en te

waarden.” Waarom koos hij uitgerekend voor een

gen, jongerenwelzijnswerk, overheden, wijken en

beschrijven hoe dat voelt. “Het waren simpele

social network, waarvan er al zoveel bestaan?

buurten. “Er is in deze tijd geen echt vormingsin-

opdrachtjes om iets te doen wat een beetje gek is,

“YourStory is anders. Het is een spel dat, schat

stituut meer, terwijl jongeren wel gevormd moeten

waarna ze met nieuwe indrukken terugkwamen”,

ik in, voorziet in een behoefte. Het is leuk om te

worden. Vroeger zorgden de kerken en levensbe-

aldus Nieuwenhuizen. “De leerlingen vonden het

doen en ook bevredigend. Mensen zullen al heel

schouwelijke organisaties daarvoor, maar in deze

leuk, maar soms ook iets te schools. Dat laatste

snel door hebben dat dit niet een spelletje is,

seculiere tijd is dat bijna passé. Jongeren worste-

heeft zeker te maken met mijn aanpak. Ik had

maar heel serieus, en dat het waarden creëert.”

len met hun identiteit. Ondertussen wil de rege-

misschien nog creatievere opdrachten kunnen

Wordt hij rijk indien dit spel een succes wordt?

ring dat burgerschap wordt bevorderd.”

maken.”

Ter Beek: ‘Er is een stichting waardoor grote winst

Volgens hem kan YourStory dit vacuüm vullen.

Hoe bruikbaar vindt hij dit spel voor het onder-

weer terug kan vloeien naar de instellingen en

“Je pakt allerlei zaken tegelijkertijd op, zoals

wijs? “Dat hangt ervan af waar je op uit bent.

goede doelen. Daarmee wordt mijn bedrijf een

burgerschap, duurzaamheid en zorg voor anderen.

Mijn school hecht veel belang aan een aantal

‘social business’: een bedrijf om waarde te creëren.”

Dat is volgens mij veel beter dan de gesegregeerde

zaken die niet perse op het examen worden

Johan ter Beek studeerde theologie en werkte lang

manier waarop dat nu gebeurt: de kerk doet de

gevraagd. Daar is YourStory uitstekend geschikt

in de Protestantse Kerk in Nederland. “Kerken zijn

godsdienst, Amnesty International de rechtvaardig-

voor. Maar je kunt met dit spel denk ik ook

naar mijn idee te eenzijdig gericht op de kerkdienst

heid, enzovoort.”

elementen van je reguliere onderwijs gamificeren.

en het verkondigen van het woord. Ik zou het

Gamen voor een betere wereld

10

Zo werkt YourStory

Kennisnet over YourStory

YourStory baseert zeven speldomeinen op de volgens Johan

SBM vroeg Kennisnet naar een reactie op YourStory.

ter Beek belangrijkste aandachtsgebieden van het menselijke bestaan: YourStory (je overtuigingen); YourTribe (je omgang

Projectmanager Innovatie Wietse van Bruggen: “Gamification

met anderen); YourWorld (je levensritme en omgang met tijd

is geen tovermiddel om mensen te motiveren of aan te sporen

en plaats); YourPassion (het helpen van kwetsbare groepen);

om zich te ontwikkelen. Uiteindelijk moeten mensen daarvoor

YourSoul (ziel en spiritualiteit); YourWorld (je omgang met

intrinsiek gemotiveerd zijn. Games zijn wel erg goed in het

natuur en voedsel); en YourLife (duurzaamheid). Binnen elk

duidelijk structureren van de doelen die je kunt behalen.

deelgebied werkt een speler zich op via vijf levels: van persoon-

Door met game-elementen dit proces van ontwikkeling inzich-

lijke vorming, via theoretische onderbouwing en samenwerking

telijk op te knippen in doelen die uiteindelijk leiden tot een

naar een einddoel.

einddoel, kun je dit voor iemand mogelijk beter structureren en

Spelers kunnen energy points winnen door gezond, spiritueel

laagdrempeliger maken. Daar zit toegevoegde waarde in. Of het

en in het juiste ritme te leven. Deze punten kunnen ze weer

technisch gezien gaat werken kan ik niet beoordelen. Wel zie

uitgeven in andere gebieden. Een school of organisatie kan

ik dat het platform veel functies in zich probeert te verenigen,

missies creëren binnen een of meer deelgebieden. Bijvoorbeeld

zoals een sociaal netwerk en crowdfunding. Aansluiten op

rond sociale cohesie, duurzaamheid of het helpen van kwetsbare

bestaande sociale netwerken maakt het voor veel mensen waar-

groepen. Met een opdracht kan iemand punten verdienen.

schijnlijk laagdrempelig om mee te doen. Je kunt wat mensen

Als spelers een missie hebben volbracht, beoordelen ze deze

doen op het platform ook gemakkelijker verspreiden in het

en schrijven ze er hun ervaring bij. Andere spelers kunnen dit

sociale netwerk van de eventuele spelers.”

waarderen met ‘inspiring’, een variant op de bekende ‘like’. Zo komen de meest inspirerende missies bovendrijven. Iemand kan ook filteren op christelijke, modern-spirituele of algemene missies. Na het voltooien van episode 1 is iemand ‘member’. In episode 2 ligt de nadruk op groeien in meesterschap en aangaan van groepsuitdagingen. Daarna is de speler ‘master’ en begeleidt hij nieuwelingen. Episode 3 biedt een ‘pelgrimage’.

Het spel is volgens Ter Beek geschikt voor

Echte verhalen

Een school of andere organisatie die YourStory

vele doelen, zoals spirituele vorming, levens-

Het spel kan meteen beginnen; er is geen massa

gaat spelen, voorziet het spel zelf van missies.

beschouwelijke vorming en identiteits-

mensen voor nodig. Een klas of groep van pakweg

Deze kunnen bestaan uit een leuke opdracht of

ontwikkeling. Het kan ook worden ingezet

twintig deelnemers is genoeg. Maar naarmate het

les, of een maatschappelijke stage. Ter Beek:

voor training, het engageren van deelnemers

platform gaat groeien, wordt het spel alleen maar

“Een school kan voor een missie contact maken

voor goede doelen, of het scheppen van

interessanter. Ter Beek: “De betrokkenheid van de

met een verzorgingstehuis. Een andere organisatie

sociale cohesie in een wijk. “Het gaat om

speler is groot omdat hij een held is in het verhaal,

die ook meespeelt, zou daar bij kunnen aanhaken

waarde-creatie, groei, ontmoeting, ervaring,

omdat zijn bijdrage ertoe doet en de missies

en ook actief kunnen worden in dat verzorgings-

uitdaging.” Via een platform als YourStory

haalbaar zijn. Stel je nu eens voor dat deelnemers

huis. Je kunt een zwaan-kleef-aan-effect krijgen.”

kunnen kerken, ngo’s en andere organisaties

zich echt betrokken gaan voelen op de belangrijke

Bevlogen: “Er kunnen echte problemen worden

hun missie onder de aandacht brengen van

zaken in het leven!”

aangepakt. Eindelijk wordt er niet alleen gepraat

een grote groep mensen. “Als jouw missie er

Zullen leerlingen de switch kunnen maken van

of gedoceerd over hoe het zou moeten, maar

interessant uitziet, heb je kans dat steeds

spel naar werkelijkheid? De docent: “Ik denk het

gehandeld. Problemen op het gebied van sociale

meer mensen deze gaan omarmen. Voor veel

wel. Als ik in de klas vraag of leerlingen wel eens

cohesie, ecologie of andere terreinen kunnen zo

mensen die niet christelijk zijn, geldt dat ze

een eenzaam iemand hebben ontmoet, komen er

op een opbouwende manier onder de aandacht

niet zomaar naar een kerk gaan. Je moet iets

een paar vingers en vertellen leerlingen over een

komen. In het spel zet je de eerste, kleine maar

hebben wat neutraal is, wat je ook in je

ervaring. Maar het is anders wanneer zij bij wijze

concrete stappen. Daarna kunnen leerlingen

bedrijf of school kunt spelen.”

van maatschappelijke stage naar een verzorgings-

toegroeien naar grotere, meer complexe

huis gaan, thee drinken met een bewoner en een

opdrachten.”

levensboek over haar schrijven. Dán komen ze met echte verhalen terug. De opdrachten in dit

Voor meer informatie:

spel zijn altijd echt, nooit virtueel.”

www.beeqgamification.com

Column

11

Tekst Guido de Bruin | Fotografie Ruben Schipper

Andere koffie Een school is geen koffiebrander, maar het kan geen kwaad om je als onderwijsmens eens in de ontwikkelingen op de koffiemarkt te verdiepen. Gelukkig hoeft u dat niet zelf te doen, want Kees Klomp heeft dat al voor u en mij gedaan. Klomp is ‘purpose-marketeer’. Dat klinkt gelikt en trendy, maar zijn boodschap is er niet minder relevant om: in de huidige betekeniseconomie moeten bedrijven het steeds meer hebben van de P van ‘purpose’. “Bij purpose gaat het om de roeping van het bedrijf; het ideaal dat het bedrijf nastreeft”, schrijft hij in een blog op www.truthmarks.nl/post/purpose-de-nieuwe-groeimarkt. En, voeg ik daaraan toe, wat voor bedrijven geldt, gaat mutatis mutandis ook op voor scholen. Van marketing moet je niet te veel weten, maar het is wel handig om in te zien hoe een gemiddelde markt in elkaar zit. Je hebt een topsegment met aanbieders die een exclusief product tegen een hoge prijs aanbieden; voor hen staat de P van product centraal. Aan de onderkant zitten de prijsvechters, die hun succes danken aan het zo goedkoop mogelijk leveren van een product of dienst; bij hen draait het om de P van Prijs. De meeste bedrijven zitten daartussenin. Zij bieden producten aan die qua prijs en kwaliteit gemiddeld zijn. De meest succesvolle noemen we A-merken. Omdat die uitwisselbare producten op de markt brengen, moeten ze veel aan de P van promotie doen, om bij de consument een voorkeur te creëren en in stand te houden. Dat kost veel geld, en dat is – leve de crisis – minder ruim voorhanden. Bovendien neemt de effectiviteit van al die promotie af en de irritatie bij de consument toe, constateert Klomp. Conclusie: “het van origine potentierijke midden van de markt is in rap tempo aan het verdwijnen”. Die stelling illustreert hij aan de hand van de Nederlandse koffiemarkt. Daar heeft zich tussen het topsegment en A-merken als Douwe Egberts en Nescafé een aantal producenten van zuivere, duurzame en ethisch verantwoorde koffie genesteld. Die hebben, zo betoogt Klomp, met succes ingezet op de P van purpose: “Purpose gaat over de rol van het bedrijf voor het algemene menselijke belang en de plaats van het bedrijf in het grotere maatschappelijke geheel. Dat wat het bestaan van het bedrijf écht zin geeft.” Natuurlijk gaat de vergelijking met de onderwijsmarkt mank. Daar speelt, een enkele particuliere

Guido de Bruin is adviseur

school uitgezonderd, de P van prijs geen rol. Wel zien we een topsegment ontstaan van excellente

Identiteit bij de Besturenraad.

scholen die de P van product centraal stellen. En in het grote middensegment wint de P van

Wilt u reageren? Mail naar

promotie terrein – een heilloze strijd tussen scholen met een uitwisselbaar product.

[email protected]. Hoog tijd dus om net als sommige koffiebranders te kiezen voor de P van purpose. Van scholen wordt steeds meer gevraagd duidelijk te maken waartoe ze onderwijs geven, wat ze willen betekenen voor jonge mensen en op wat voor samenleving ze hen oriënteren. Me dunkt dat christelijke scholen de P van purpose op het lijf geschreven is. Dat is andere koffie dan simpelweg excellent willen zijn.

De formule van integriteit: E=MC3

De formule van integriteit: E=MC3

12

Tekst Peter Louwerse

In mei 2013 hield hoogleraar en KPMG-consultant Muel Kaptein een inspirerend betoog voor het netwerk toezichthouders en bestuurders in het christelijk onderwijs. In een interview met SBM gaat Kaptein dieper in op zijn visie. “Alleen al het denken aan God maakt mensen ethischer.”

Hij schreef een boek met de fascinerende titel Waarom goede mensen soms slechte dingen doen. De vraag is eenvoudig te stellen, het antwoord is gecompliceerder. Kaptein zegt dat 98% van de mensen integer is. “Ze gaan met goede bedoelingen aan het werk. Als ze toch in de fout gaan, heeft dat te maken met de cultuur in de organisatie. Het is bijvoorbeeld onhelder

Muel Kaptein

wat er van hen wordt verwacht. Of ze worden niet respectvol bejegend. Of de leidinggevende

Hoe belangrijk is de kwaliteit van het personeel? U noemt dat de factor M.

organisatie is, wordt bepaald door de persoonlijk

De commissie Halsema heeft onlangs onderzoek gedaan naar het nut van gedragscodes in de semi-publieke sector. Halsema zegt: codes hebben geen zin, het moet uit de mensen zelf komen.

integriteit van de mensen (M), het bestaan van

“Het gaat erom hoe je zo’n code tot stand brengt.

Daar mag je niet zomaar van uitgaan. Let dus als

een code (de eerste C), complianceprogramma’s

Een code heeft alleen zin als deze wordt ontwik-

school goed op de normen en waarden van

(de tweede C) voor de toepassing van deze code

keld door de mensen voor wie de code geldt. Als

de mensen die je binnenhaalt. Toets dat bij sollici-

en een integere cultuur (de derde C).

mensen zelf doordacht hebben wat hun waarden

tatie- en functioneringsgesprekken. En kijk naar

en normen zijn, gaat daar een enorme kracht

de omstandigheden. De integriteit komt onder

vanuit. Een code van bovenaf opleggen kan niet:

druk te staan als mensen bijvoorbeeld een tekort

dan is het een wet.”

aan lesmiddelen hebben, als de leiding niet naar

geeft het slechte voorbeeld. Of er is te weinig sociale controle.” In mei vatte Kaptein zijn visie samen met de formule E=MC3. Kortweg: hoe integer een

Waar staat het Nederlandse onderwijs als het gaat om integriteit? “Er is een golf aan codes geweest, ook in het

“Ik zie nog te vaak dat bestuurders denken: iemand die voor het onderwijs kiest, heeft het hart op de goede plaats, dus het zit wel goed met de integriteit.

hen luistert of als de werkdruk te hoog is.”

onderwijs. Maar ik mis dat scholen zelf opschrijven

Dan staat alles op papier, en dan?

waar ze voor staan: wat is onze identiteit, wat is

“Helaas kom ik vaak tegen dat codes slecht worden

onze missie, wat zijn onze waarden, wat mogen

ingevoerd. De regels komen in een handboek

anderen van ons verwachten? Dat biedt handvatten

terecht, en het personeel denkt: het zal wel, het

voor gedrag waarop je aanspreekbaar bent.

zijn praatjes voor de vaak. Je moet als school-

Wat is de rol van het college van bestuur en de raad van toezicht? Sommige bestuurders en toezichthouders hebben opzichtig gefaald.

Bij schoolbestuurders ontbreekt vaak het besef

bestuur dus ook een integriteitscultuur creëren,

“De gevallen van zelfverrijking en onbehoorlijk

dat je integriteit zo kunt en moet organiseren.”

een sfeer waarin duidelijk is wat integriteit betekent

bestuur die de media hebben gehaald, zijn

en waarin mensen elkaar kunnen aanspreken.

uitzonderlijk. Ze zeggen weinig over de sector zelf.

Er wordt in deze discussie veel gesproken over het

Maar die incidenten creëren ook een valkuil. De

moreel kompas. Maar wat zegt dat kompas als

rest kan denken: bij ons gebeurt dat niet, dus hier

docenten het gevoel hebben dat ze meer waardering

zit het goed. Van het college van bestuur mag je

krijgen als ze maar veel voldoendes uitdelen?”

een dienende rol verwachten: de leerling moet

13

De formule van integriteit: E=MC3

meer moet laten gelden en een moreel appel moet doen in de trant van: dit is een verkeerd signaal aan de samenleving, en het gedoe eromheen leidt ook af van je werk. Je moet je als bestuurder vooral afvragen of je zo’n salaris kunt uitleggen.”

Heeft het christelijk onderwijs een bijzondere positie als het om integriteit gaat? “Ik zeg niet dat christelijke scholen het op dit gebied beter moeten doen dan andere scholen. Maar het verwachtingspatroon is wel anders. Het gaat niet alleen om presteren, maar ook om wat de school hoopt te betekenen in de ontwikkeling van iedere leerling. Integriteit is niet wat je niet mag doen, maar vooral wat je wel doet. Ik denk dan aan de uniciteit van de school, de gaafheid van de opleiding en de heelheid van de relatie met de leerling. Dat zijn Bijbelse noties waar je als school mee uit de voeten kunt.”

In mei zei u: “Een cultuur waarin bijvoorbeeld een vergadering wordt geopend met een bezinningsmoment, met God, kan wonderen doen.” Wat bedoelde u daarmee? “Het gaat om reflectie op je ethiek, en denken vanuit God geeft daaraan een extra dimensie. Het gaat er in het christelijk onderwijs niet alleen om dat de docent of de leerling een goed gevoel heeft, het gaat ook om de verantwoording aan God. Wist u dat alleen het denken aan God mensen ethischer maakt? Het idee dat men aan een hoger wezen verantwoording moet afleggen, zorgt voor een groter ethisch bewustzijn.”

Wat zou u tot slot nog willen zeggen tegen de schoolbestuurders en toezichthouders in het christelijk onderwijs? “De discussie over integriteit wordt vaak gekoppeld aan fraude en andere misstanden. Maar in de rijkste zin van het woord gaat integriteit over de

gaan mensen respectvol met elkaar om, gaan ze

inkomen te matigen. Vier van hen weigeren zich aan de balkenendenorm te houden en salaris in te leveren. De weigeraars, onder wie twee onderwijsbestuurders, zijn uitgenodigd voor een gesprek. Wat zou u tegen deze bestuurders zeggen?

verantwoordelijk om met de middelen, deugt de

“Een torenhoog salaris geeft niet blijk van een

staat hij boven de leerling. Een ongelijkwaardige

cultuur?”

dienende houding. Je zet als bestuurder een beeld

relatie brengt altijd risico’s met zich mee.

neer van jouw school en ook van de hele sector.

Integriteit verdient daarom continu onderhoud.”

centraal staan. De raad van toezicht moet het college van bestuur scherp houden en bevragen op het moreel kompas. Daarbij gaat het niet louter om zelfverrijking en Maserati’s, maar ook om zaken waar alle scholen mee te maken hebben:

Minister Bussemaker heeft onlangs een moreel appel gedaan op topbestuurders uit onderwijs, cultuur en omroep om hun

Je wordt ter verantwoording geroepen door politici, media en je eigen omgeving, en dat is moeilijk te negeren. Ik denk dat de minister haar gezag nog

vraag of onze normen gaaf, heel en uniek zijn. Dat kan in de praktijk spanning oproepen. Neem nu de heelheid van de relatie met de leerling. Aan de ene kant moet de leraar dienstbaar zijn, aan de andere kant moet hij gezag hebben en

Pabo en PO leiden samen leraren op

Pabo en PO leiden samen leraren op

14

Tekst Marijke Nijboer

Derdejaars studente tijdens haar praktijk op SBO De Boemerang in Naaldwijk.

Basisscholen die, in nauwe samenwerking met de pabo, studenten klaarstomen voor de onderwijspraktijk: dat recept levert volgens de schoolbesturen SCO Delft en PCPO Westland uitstekende leerkrachten op. Samen met de pabo van Hogeschool Inholland vormen zij een eigen opleidingsschool.

Breder palet Eind 2009 verkreeg dit initiatief, na een goede beoordeling door de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO), van het ministerie van OC&W het keurmerk Opleidingsschool. De Opleidingsschool werd opgericht door de rechtsvoorganger van SCO Delft, de Stichting PCBO Delft. Dit schoolbestuur werkte op het terrein van Opleiden in de School al jarenlang nauw samen met PCPO Westland. Als logisch vervolg daarvan ging ook het Westlandse bestuur participeren in de Opleidings-

Het ministerie van OCW stelt bepaalde eisen aan de plaatsing

school. In 2011 ging deze van start.

van pabostudenten op een opleidingsschool. Zo moeten school-

Carolien Prinsen en Atie de Waard zijn de opleidingscoördinatoren

besturen een minimaal aantal studenten een plek kunnen

van respectievelijk SCO Delft (zeven basisscholen) en PCPO

geven. Daarnaast is het goed om hun een keuze te kunnen

Westland (vijftien basisscholen). De partners zien een duidelijke

bieden tussen verschillende school- of onderwijssoorten.

meerwaarde in de samenwerking. Prinsen: “SCO Delft heeft een

Voor één schoolbestuur kan het lastig zijn om aan die eisen te

NT2-school (Nederlands als tweede taal-red.) en PCPO Westland

voldoen. Dat is één van de voordelen die de Stichting Christelijk

heeft een sbo-school. We kunnen onze studenten nu dus een

Onderwijs (SCO) Delft en de Stichting Protestants Christelijk

breder palet aan praktijkplaatsen bieden.” Verder zorgt de

Primair Onderwijs (PCPO) Westland zien in de Opleidingsschool

Opleidingsschool voor een duidelijke structurering en verdieping

die zij vormen, samen met de pabo van Hogeschool Inholland.

van met name de praktijkkant van de opleiding.

15

Pabo en PO leiden samen leraren op

Dat begint al met het kennismakingsdocument, dat aangeeft

zich echt meer moet gaan richten op de student. Wij brengen

wat de student en de begeleider op de praktijkschool van elkaar

die partijen bij elkaar. Zo ziet ieder wat de ander doet, en

mogen verwachten. Elke basisschool heeft een schoolopleider,

komen we elkaar tegemoet.”

die moet zorgen voor een ‘zachte landing’: zij coördineert de

Prinsen: “Volgens ons is dit een prima manier om goede, start-

plaatsing van studenten, leidt hen rond op de school, is hun

bekwame leerkrachten af te leveren. Veel van de afgestudeerden

aanspreekpunt en doet hun beoordeling. De praktijkbegeleider

krijgen niet voor niets een baan bij een van onze schoolbesturen.”

begeleidt de student in de groep. De Opleidingsschool plaatst studenten van alle opleidingen: de voltijd- en deeltijdpabo, de verkorte deeltijdopleiding en de digipabo, een deeltijdopleiding op afstand. De Opleidingsschool

‘De opleiding is duidelijk gestructureerd’

verzorgt intervisiebijeenkomsten en verdiepingsactiviteiten, waar

Cindy van der Lugt Melsert volgde de Opleidingsschool en liep stage op

de studenten leren van elkaar. Zij worden onder andere getraind

verschillende scholen van PCPO Westland. Sinds dit schooljaar werkt ze

in het werken met een digitaal leerlingvolgsysteem en in sollici-

twee dagen per week op basisschool Het Mozaïek van SCO Delft, als leer-

teren, en ze bezoeken een school voor speciaal basisonderwijs.

kracht in de combinatiegroep 1 / 2. Ze hoopt door te stromen naar een baan

Tijdens een identiteitsmiddag worden ze geschoold in het vertellen

van meer uren per week. “Ik heb deze opleiding gekozen omdat ik graag in

van Bijbelverhalen. Ieder afstudeeronderzoek wordt gelinkt aan

het christelijk onderwijs wil werken.” Het viel haar op dat men binnen de

het schoolplan van de praktijkschool, waardoor de student een

Opleidingsschool goed wist wat zij op de pabo aangeboden kreeg, en dat er

bijdrage levert aan de schoolontwikkeling.

nauwe contacten waren tussen de pabo en de Opleidingsschool. “Mij werd ook gevraagd of ik nog tegen dingen aanliep. Alles rond de opleiding was

Trainingen

heel duidelijk gestructureerd. We werden goed ingelicht en hebben heel

De schoolopleiders en praktijkbegeleiders worden door

praktische en nuttige trainingen gekregen, waaronder een sollicitatietraining.

Inholland Academy geschoold in coachingsvaardigheden.

Daar heb ik veel baat bij gehad.”

Naast de basiscursus coaching volgen zij een cursus oplossingsgericht coachen. De praktijkbegeleiders leren ook veel van elkaar, vertelt Prinsen: “Zij wisselen veel uit. De een begeleidt al jaren studenten, de ander doet het voor de eerste keer.” Een regiegroep met vertegenwoordigers van beide schoolbesturen en de pabo zorgt voor een zo goed mogelijke afstemming. Voor diezelfde afstemming komen ook de schoolopleiders uit de hele regio regelmatig op de pabo bij elkaar. De Waard: “We praten met docenten van de pabo over hun curriculum. Wij kunnen bijvoorbeeld aangeven wat wij nog missen. Een voorbeeld: als wij op een basisschool merken dat studenten in hun vierde jaar gesprekken met ouders moeilijk vinden, vragen wij de pabo om daar aandacht aan te besteden.”

Scholen bezoeken elkaar

Cindy van der Lugt Melsert tijdens haar stage op een van de scholen van PCPO Westland

In mei 2012 is in samenwerking met de pabo een digitale enquête uitgezet onder studenten, docenten, praktijkbegeleiders, schoolopleiders en directeuren. Aan de hand van de uitkomsten wordt de Opleidingsschool verder verbeterd. Binnenkort start een pilot die draait om interne visitatie. Vertegenwoordigers van

‘Men is hier goed met het vak bezig’

de basisscholen en de pabo gaan aan de hand van individueel

Arjan Nederveen heeft een eigen werving-en-selectiebureau. Hij volgt de

ingevulde vragen met elkaar in gesprek over de verdere ontwik-

verkorte deeltijdpabo en wil daarna graag twee dagen per week voor de klas.

keling van het opleiden in de school.

“Dat zie ik, gecombineerd met mijn bedrijf en vrijwilligerswerk, als een mooi

De Waard: “We hebben met veel verschillende basisscholen

afwisselend palet. Dit wordt wat mij betreft het toetje van mijn loopbaan.”

te maken. Dat maakt een uitwisseling extra interessant. Dit is

De Opleidingsschool ervaart hij als een ‘warm bad’. “Het is allemaal erg

een buitenkans om voorbij je eigen grenzen te kijken en van

professioneel georganiseerd. Men is goed met het vak bezig en flexibel in de

collega’s te leren.”

samenwerking. Ik heb al stage gelopen op twee verschillende scholen, in de

Zitten er ook lastige kanten aan zo'n gezamenlijk project?

groepen 7 en 3/4. Op de pabo moet ik nogal wat dingen zelf regelen, maar

De Waard: “Wij zien vooral voordelen. Al kan het natuurlijk

dat is niet erg; dat moet je in de klas ook. Ben je net een zorgvuldig voor-

altijd nog beter. Het is mooi om een verbinding te leggen tussen

bereide les aan het geven, komt er ineens een jarige binnen en moet je alles

de pabo en het werkveld. Als die schakel er niet is, kan over en

even stilleggen. Je moet goed orde houden en je lessen zo zien te verrijken

weer onbegrip ontstaan. Dan zegt het werkveld: van die pabo

dat je kinderen blijft boeien. Dat is topsport; daar ben ik wel achter.”

moeten we zo veel. En vanuit de pabo hoor je dat het werkveld

Mijn verhaal

Mijn verhaal

16

Tekst Wim Schut

Wim Schut lid college van bestuur SCO Delft Geïnspireerd door een lezing van Huibrecht Bos, ondernemer en uitgever, op het Christelijk Sociaal Congres, en het boekje Start with Why van Simon Sinek, hield Wim Schut onderstaande lezing bij de presentatie van het project Eigen Leren Centraal van SCO Delft. Bij ons thuis gebeurde alles altijd aan de eetkamertafel. Daar werden de belangrijke gesprekken gevoerd, daar ontmoetten we elkaar als gezinsleden. Daar schoof ik dan ook aan toen ik in 1975 terugkwam van het mondeling eindexamen Engels mo A. In het voortraject had ik allemaal zessen en één 4 gehaald. Ik moest dus op dat mondeling een 8 halen, en dat was gelukt. Mijn leerproces was extra moeilijk geweest omdat ik naast student in die tijd ook fulltime muzikant was. Maar ik had mijn diploma op zak, en ik weet nog dat ik tegen mijn moeder zei: “Nu hoef ik nooit meer te leren”. Ik kwam al snel bedrogen uit. Bij de eerste lessen bleek dat ik het vak absoluut nog niet beheerste. Ik heb flink moeten bijleren om mijn werk goed te kunnen doen, en dat is eigenlijk tot op de dag van vandaag zo gebleven. Zo komen we uit op de waaromvraag. Dat is de vraag waarom we bestaan als scholen en als schoolbestuur. Het antwoord daarop doet ons ’s morgens uit ons bed komen. Het is onze droom, if you like. Voor ons als onderwijsmensen is dat antwoord helder: wij willen onze kinderen het beste geven. We willen dat kinderen zich ontwikkelen tot betere mensen dan wijzelf in de hoop dat daardoor een betere en rechtvaardigere samenleving ontstaat. Voorbeelden genoeg van waar het beter kan! Dat is een andere droom dan ‘in de top 5 van kenniseconomieën’ komen. Als we elkaar inspireren vanuit die waaromvraag, dan komt het vanzelf goed met de hoe- en de watvraag. Als we ons handelen laten leiden door dat inzicht, door die droom, dan kunnen we bergen verzetten. Laat ik dit illustreren aan de hand van een voorbeeld. Waarschijnlijk heeft niemand van jullie ooit van Samuel Pierpont Langley gehoord. Hij was de man die begin vorige eeuw door de Amerikaanse overheid in dienst was genomen om een vliegtuig te ontwerpen. Hij had een onbeperkt budget, connecties met alle grote universiteiten en ondersteuning van het hele defensieapparaat.

Inspireer een generatie De waaromvraag

17

Mijn verhaal

Het waren echter Orville en Wilbur Wright, twee fietsenmakers uit Dayton, Ohio, die de eerste vlucht met een vliegtuig maakten. De eerste duurde 12 seconden over 37 meter, de tweede 59 seconden over 250 meter! We schrijven 1903. Samuel Langley nam kort daarna ontslag bij Defensie. Hij was verslagen door twee eenvoudige fietsenmakers, die met een stel vrienden al hun energie en geld in het vliegtuigproject stopten omdat ze een droom hadden. Ze hadden het idee dat ze met het ontwerpen van een vliegtuig de wereld konden veranderen. We kunnen vandaag de dag vaststellen dat ze dat hebben gedaan. Langley had een andere motivatie: hij wilde gewoon de eerste zijn, en toen dat niet meer mogelijk was, verdween hij van het toneel. We weten dat de leraar essentieel is voor de onderwijskwaliteit. We worden bedolven onder convenanten, projectplannen, agenda’s, protocollen en beleidsplannen die iets zeggen over de manier waarop de professionaliteit van de leerkracht versterkt kan worden, maar die gaan meestal in op de ‘buitenkant’ van het beroep en veel minder op de binnenkant. De Onderwijsraad is in gesprek gegaan met 140 leraren en andere deskundigen en daar is de verkenning Leraar zijn uit voortgekomen. De raad roept leraren op om onder woorden te brengen waar ze voor staan en daarover de dialoog aan te gaan, hun praktische wijsheid te ontwikkelen, hun professionele ruimte te gebruiken en zich te blijven ontwikkelen (zie ook het kader op pagina 20). Zo komen we uit bij de vraag hoe we ervoor zorgen dat we ons willen blijven ontwikkelen op een manier die aansluit bij onze persoonlijke doelen en de doelen van de school. Zo komen we ook uit bij onze christelijke wortels: geloof, hoop en liefde: het geloof dat ons werk kan leiden tot gelukkige kinderen en een betere wereld, de hoop als basis van de opdracht om aan de bak te gaan om dat ideaal te bereiken, en de liefde voor je werk en voor mensen. Ik voorspel jullie dat we de komende tijd geconfronteerd worden met een nationaal onderwijsakkoord en een lerarenagenda waarin veel gezegd zal worden over de hoe- en de watvraag. Ik spreek de wens uit dat wij onze eigen realistische en haalbare ambitie bepalen en zo ons eigen leren centraal stellen vanuit de liefde voor ons werk en de liefde voor de kinderen die aan onze zorg zijn toevertrouwd.

Mijn verhaal Op deze pagina’s bieden we ruimte aan het verhaal dat schoolleiders, bestuurders en toezichthouders vertellen over wat hen drijft en welke betekenis de school heeft voor leerlingen en studenten, leraren, ouders en andere betrokkenen. Heeft u een verhaal verteld – bijvoorbeeld tijdens een jaaropening of in een nieuwjaarstoespraak – dat u wilt delen, dan kunt u dat mailen aan Guido de Bruin, [email protected].

De ruimte van de leraar: tunnel of plein?

18

Tekst Guido de Bruin | Fotografie Helène de Bruijn

Arie Wim Kars, Jeane Veling, Suzanne Ahrouch en Gerrit Minzinga Zijlstra

“Leraren met een missie benutten én creëren professionele ruimte”, stelt de Onderwijsraad in zijn recente verkenning Leraar zijn. Die stelling is twee directeuren en twee leraren van Stichting Penta in Hoorn uit het hart gegrepen. “Professionele ruimte zit in jezelf.”

De ruimte van de leraar: tunnel of plein?

Stichting Penta – vier oecumenische, drie protestants-christelijke

Verbinding

en zes katholieke basisscholen in Hoorn e.o. – heeft een reputatie

In die “geregelde ruimte” (Onderwijsraad) bewegen zich ook

als het gaat om het bieden van ruimte en verantwoordelijkheid

de twee directeuren en twee leerkrachten die op een zomerse

aan haar leraren. “Kijk eerst wat je wil, dan of het kan, en

ochtend in het kantoor van stichting Penta aanschuiven voor

dan pas of het mag”, is een van de gevleugelde uitspraken van

een gesprek. “Leraren hebben veel ruimte om op hun eigen

voormalig algemeen directeur Alex Peltekian die in de organi-

wijze invulling te geven aan hun werk, maar ze hebben ook te

satie nog steeds opgeld doet.

maken met de gezamenlijke visie – in ons geval die van het

Dat uitgangspunt is nog steeds van kracht, zegt zijn opvolger

ontwikkelingsgericht onderwijs”, zegt directeur Arie Wim Kars

Nico van der Gulik, maar er is ook iets bij gekomen. “In het

van oecumenische basisschool Het Spectrum. “Als je als leer-

strategisch beleid hebben we in de afgelopen jaren gefocust

kracht een heel andere visie hebt, moet je je afvragen of je wel

op het geven van ruimte, maar we realiseren ons nu dat onze

op deze school thuishoort.”

professionals ook behoefte hebben aan richting.”

19

De ruimte van de leraar: tunnel of plein?

Niemand op het perron Natuurlijk lopen niet alle leerkrachten hierin voorop. “In elke organisatie heb je vier soorten mensen: springers, stappers, drifters en remmers”, constateert Kars nuchter. “En je hebt ze alle vier nodig, want anders slaat je organisatie op hol of loopt ze vast. Niet iedereen hoeft voor in de trein te zitten, als er maar niemand op het perron blijft staan.” En vooral in gesprek blijven met alle soorten mensen in je organisatie, is Kars’ adagium. “Een remmer wil bijvoorbeeld gehoord worden. Als je tijd en aandacht aan hem of haar besteedt, neemt het remmen al af.” Collega Zijlstra kent voorbeelden van leerkrachten die na aanvankelijke aarzelingen heel actief zijn gaan deelnemen aan werkgroepen. Nico van der Gulik

Bij nieuwe ontwikkelingen zijn er in een team altijd mensen ”die het meteen oppakken” en collega’s “die zeggen: omdat hij of zij het zegt, doe ik het”, weet Ahrouch. “Het is heel belangrijk om

Het behoort tot de persoonlijke professionaliteit van leraren om

daar in het team het gesprek over te voeren.”

binnen deze “begrensde ruimte” hun eigen weg te vinden, stelt de Onderwijsraad in Leraar zijn. Dat vraagt van leraren dat ze

Ruimte zit in jezelf

zich bewust zijn van hun eigen “waarden, doelen en missie”

Waar het volgens de gespreksdeelnemers allemaal op neerkomt,

én “verbinding zoeken met de collectieve waarden en doelen”.

is de manier waarop leraren hun professionele ruimte invullen.

Daarvoor is een professionele dialoog nodig. “Dit gesprek

Dat benadrukt ook de Onderwijsraad in zijn verkenning:

over individuele waarden en onderwijsdoelen kan ook de basis

“Professionaliteit van leraren betekent dat ze in hun school niet

vormen voor de ontwikkeling en aanscherping van breed

buitenspel staan, maar invloed op de uitvoering en inrichting

gedragen collectieve doelen in scholen en schoolbesturen.”

van het onderwijs uitoefenen vanuit hun eigen professionele

Die dialoog begint voor directeur Gerrit Minzinga Zijlstra van de

waarden en doelen.”

Mariaschool al in het eerste gesprek dat hij met een leerkracht

Volgens de Onderwijsraad is het dus voor een groot deel aan de

heeft. “Daarin vraag ik altijd naar de motivatie waarmee ze ooit

leraren zelf om professionele ruimte te “benutten én creëren”.

de pabo zijn gaan doen. In het ergste geval kunnen ze die niet

Kars is het daar hartgrondig mee eens. “Professionele ruimte zit

meer terughalen. Ik vind het belangrijk dat leraren vanuit hun

in jezelf, in je karakterstructuur en in het bewustzijn dat je je

authentieke passie werken.”

hele persoonlijkheid meeneemt naar je werk.” Dat vinden ook de twee leraren aan tafel, Ahrouch en Veling.

Intrinsieke motivatie

Zij ervaren hun professionele ruimte als zeer groot. “Maar dat

Op de scholen van stichting Penta vindt die dialoog vooral

heeft ook met omstandigheden en persoonlijke keuzes te maken”,

plaats in de vele werkgroepen over allerlei thema’s waaraan

zegt Veling. “Als parttimer kan ik ervoor kiezen om een deel van

leerkrachten deelnemen. “Iedereen heeft een plek in de werk-

mijn professionele ruimte in te vullen door op maandagavond

groepen, en van iedereen wordt automatisch een bijdrage

op de bank trendanalyses te maken, met een half oog op de tv.

verwacht, omdat de structuur nu eenmaal zo is”, zegt Suzanne

Ik ben niet alleen juf op woensdag, donderdag en vrijdag.”

Ahrouch, leerkracht en intern begeleider op de Mariaschool. Ook in discussies over bijvoorbeeld opbrengstgericht werken

Ingeperkt

– een belangrijk thema op de Penta-scholen – komt het gesprek

Natuurlijk zijn er in elk team ook collega’s die die ruimte niet

volgens Ahrouch vaak op (persoonlijke) waarden en doelen.

nemen. “Het is niet zo dat als je een leerkracht professionele

“Om het overkoepelende belang vast te houden, vragen we ons

ruimte aanbiedt, hij of zij die ook automatisch neemt”, consta-

geregeld af: waar doen we het ook alweer voor?”

teert Zijlstra. “Sommigen voelen zich zo ingeperkt door regel-

Dat is een vraag die zeker in de werkgroep ‘intrinsieke motivatie

geving dat ze het gevoel hebben in een tunnel te zitten.”

en schoolconcepten’ wordt gesteld. “Daarin gaat het echt over

Kars: “Dan is het zaak hen op een andere manier te laten kijken,

de vraag: wat willen wij op onderwijskundig en pedagogisch

zodat ze gaan zien hoeveel ruimte ze eigenlijk hebben.” Vooral

gebied met kinderen bereiken”, zegt Zijlstra. “Die werkgroep is

in crisissituaties in een school wordt de kijk van teamleden op

geënt op de passie van het team zelf. Een aantal leerkrachten is

hun professionele ruimte duidelijk, is de ervaring van Ahrouch.

heel bevlogen bezig met de vraag hoe we de intrinsieke motivatie

“Dan blijkt of ze zichzelf in een tunnel zien of op een plein.”

van kinderen kunnen aanwakkeren.”

Een nieuwe kijk op de eigen ruimte kan bij leraren echter ook

“En dat heeft ook te maken met mijn eigen intrinsieke motiva-

voor ‘pleinvrees’ zorgen. Zowel Zijlstra als Kars benadrukt het

tie”, vult leerkracht Jeane Veling aan. Zijlstra: “Er moet altijd

belang van nascholing en coaching om ervoor te zorgen dat

een lijn lopen tussen wat je van kinderen verwacht en wat je

leerkrachten met “Begeisterung” hun professionele ruimte gaan

van jezelf verwacht.”

inrichten. “Daardoor zie je mensen veranderen die eerst vanuit

De ruimte van de leraar: tunnel of plein?

negativiteit en frustratie werkten”, aldus Zijlstra. Ook het teamtraject op de Mariaschool rond transactionele analyse en Human Dynamics levert daar een bijdrage aan. “Het mooie van

20

Vier overwegingen over persoonlijke professionaliteit

nascholing is dat leerkrachten niet alleen hun eigen expertise

De Onderwijsraad is in gesprek gegaan met ruim 140 leraren en

vergroten maar ook door die te delen in het team een andere

andere deskundigen om te achterhalen wat het tegenwoordig

rol krijgen”, vult Kars aan.

van individuele leraren vraagt om op een goede, professionele manier hun dagelijkse werk te doen: hun persoonlijke profes-

Rompslomp

sionaliteit.

De gespreksdeelnemers zijn er de mensen niet naar om zich te

De raad geeft in de verkenning Leraar zijn voor het debat en

verschuilen achter de inperking van de professionele ruimte

de beleidsvorming vier overwegingen mee:

door regeldruk, verantwoordingslast en administratieve rompslomp. Maar hebben ze daar dan helemaal geen last van?

1. Weten waar je voor staat en daarover in dialoog blijven met

“Er is natuurlijk wel een spanningsveld tussen wat moet en wat

anderen

nodig is”, constateert Ahrouch. “Wat moet is steeds een liniaal

Professioneel handelen vereist dat men goed weet waarom

langs je werk leggen, maar daardoor ontdek je ook nieuwe

men iets doet en wat men met het onderwijs voor de leer-

dingen en ontwikkel je nieuwe vaardigheden.”

lingen op de eigen school nastreeft. Het bewust zijn en

Veling ervaart administratieve handelingen niet als rompslomp

kunnen expliciteren van de eigen professionele waarden

als ze direct invloed hebben op haar werk in de klas en dus

en doelen stelt leraren in staat om aan anderen goed uit te

zinvol zijn. Zijlstra: “Er moet een lijn lopen tussen de intenties,

leggen wat ze belangrijk vinden in hun onderwijs en

passie en doelen van de leerkrachten enerzijds en de zoge-

waarom. Van hieruit kunnen leraren hun handelen verant-

naamde administratieve rompslomp anderzijds.”

woorden, gezag verwerven en met anderen (collega’s,

Neem bijvoorbeeld opbrengstgericht werken. “Dat moet van de

schoolleiding, ouders, enzovoort) de dialoog over hun keuzes

inspectie, maar het moet ook van onszelf”, aldus Kars. Dat de

aangaan.

leerkrachten werken aan zo hoog mogelijke opbrengsten, staat

2. Ingewikkelde praktijkkwesties vragen om eigen, wijze keuzes

buiten kijf, maar de manier waarop blijft altijd onderwerp van

Leraren moeten in hun praktijksituatie voortdurend zelf

gesprek in de teams. Ook daarin zit voor de leraren van Penta-

(snelle) keuzes maken over wat de meeste geschikte hande-

scholen professionele ruimte. “Er is tijd en aandacht nodig om

ling is. Dit vraagt van leraren om een goed ontwikkeld

steeds te kijken naar de vorm waarin we aan opbrengsten

beoordelingsvermogen: praktische wijsheid. Deze praktische

werken”, zegt Zijlstra. “Die vorm moet bij de leerkrachten passen

wijsheid is niet vanzelfsprekend aanwezig, maar ontwikkelt

én de beoogde resultaten opleveren.”

zich in de wisselwerking tussen ervaring en theorie en stelt leraren in staat om scherp te zien, horen en voelen wat er

Mooie dingen Over de manier waarop de Inspectie van Onderwijs naar die resultaten kijkt, hebben de twee directeuren nog wel wat op

in bepaalde situaties allemaal speelt en wat de essentie is. 3. Leraren met een missie benutten én creëren professionele ruimte

te merken. “In de lijn van het bekende McKinsey-rapport wil

Professionaliteit van leraren betekent dat ze in hun school

ik het onderwijs ‘van goed naar geweldig’ helpen ontwikkelen

niet buitenspel staan, maar invloed op de uitvoering en

door de professionals te laten excelleren”, zegt Zijlstra.

inrichting van het onderwijs uitoefenen vanuit hun eigen

“Maar de inspectie gaat ons niet verder helpen dan naar ‘goed’.

professionele waarden en doelen. Niet alleen binnen de

Tegen de inspectie zou ik willen zeggen: kleed je controle-

eigen klas, maar ook buiten de klas. Leraren creëren deze

functie uit tot het toezien op minimale eisen en ga in dialoog

professionele ruimte wanneer ze in het nastreven van hun

met de schoolbesturen over hun ontwikkeling aan de hand van

doelen samenwerking en verbinding aangaan met (de

de vraag ‘welke doelen hebben jullie jezelf gesteld en hoe ver ben je met de realisering ervan?’”

doelen van) anderen buiten de klas. 4. Kritisch-onderzoekende leraren blijven zich ontwikkelen

Dan moet de inspectie de scholen ook wel de tijd gunnen om

Om aan te sluiten bij de complexe, veranderlijke beroeps-

dat waar te maken, vindt Kars. “Het kan altijd beter, maar

praktijk kan de ontwikkeling van persoonlijke profes-

daar moeten we wel de tijd voor krijgen. Ik zou willen dat de

sionaliteit per definitie nooit stilstaan. Het is voor leraren

inspectie zegt: ‘Scholen en besturen, jullie krijgen de profes-

zaak om steeds bij te blijven bij de ontwikkelingen in de

sionele ruimte om het te regelen, met een resultaatsverplichting

maatschappij en op het gebied van vakinhoud en -didactiek.

erbij’. Dan krijgen we lucht en kunnen er mooie dingen gebeuren.”

Een kritisch-onderzoekende houding is onlosmakelijk verbonden met de persoonlijke professionaliteit van leraren. Zie ook de bijdrage op pagina 16-17.

De bindende kracht van Brabantse bossen

21

Tekst & Fotografie Emmanuel Naaijkens

De bindende kracht van Brabantse bossen CBS Ichthus op landgoed Ten Vorsel

Al meer dan veertig jaar komen scholen uit het hele land ‘op adem’ op Landgoed Ten Vorsel in de bossen in het Brabantse Bladel. Want onderwijs is meer dan taal en rekenen: het gaat er ook om dat leerlingen zich sociaal ontwikkelen. Waar een ruilverkaveling al niet goed voor is.

nauwelijks buiten Amsterdam, behalve om op

Daarom hebben de accommodaties een open

Eind jaren zestig zocht de Maatschappij van

vakantie naar Marokko of Turkije te gaan. Ze zijn

karakter: je moet elkaar kunnen ontmoeten. Dan

Welstand een nieuwe bestemming voor een voor-

nog nooit in een echt bos geweest. Een speurtocht

ontstaat er een band.” Raijmakers, die eerder in

malige boerderij op het Landgoed Ten Vorsel in

in het donker, hutten bouwen, een bezoek aan een

het bedrijfsleven werkte, voelt zich zeer betrokken

Bladel. Die was gauw gevonden: een verblijfs-

boerderij, ze vinden dat allemaal prachtig. En soms

bij zijn gasten. Voor een deel zijn het kinderen uit

accommodatie waar leerlingen een week ‘op

keten op de slaapkamers, dat hoort er ook bij.”

kansarme gezinnen, en de stichting wil dan ook

adem’ konden komen. Want Welstand, in 1822

Het weekprogramma bestaat vooral uit sport en

de financiële drempel zo laag mogelijk houden. Zo

opgericht om arme protestanten te ondersteunen,

spel, maar een verblijf op Ten Vorsel is meer dan

nodig zijn er potjes bij Welstand waar een beroep

is nog altijd een organisatie die idealen hoog in

louter ontspanning. Het gaat er ook om dat leer-

op kan worden gedaan. De ouders van Ichthus

het vaandel heeft staan. Aanvankelijk waren het

lingen sociaal vaardiger worden. “De kinderen

betalen een eigen bijdrage van 80 euro.

de scholen van de Stichting Hervormde Scholen

leren elkaar op een andere manier kennen, ze zijn

Amsterdam die neerstreken in de Brabantse

veel meer op elkaar aangewezen. Er ontstaat een

bossen. Maar later werden ook andere scholen en

hechtere band tussen de kinderen onderling, en

aandacht voor natuur- en milieueducatie.

jeugdgroepen uit het hele land gastvrij ontvangen

dat werkt door als ze weer terug op school zijn.

Raijmakers heeft de gemeente Bladel zover gekregen

op Ten Vorsel.

Het is voor hen een ervaring die ze nooit vergeten”,

dat speciale leskoffers over bijvoorbeeld padden-

zegt Meijer.

stoelen, ook ter beschikking staan van de scholen

Eén groot avontuur

Voor leerlingen is het soms wennen aan groeps-

die op het landgoed verblijven. Hij werkt verder

Het bleek een schot in de roos. De meeste scholen

regels als: er wordt – aan tafel en niet op de

aan de ontwikkeling van lesmateriaal dat scholen

zijn, doorgaans voor een midweek, al decennialang

bank – gegeten wat de pot schaft; mobieltjes zijn

kunnen downloaden. “Kinderen kunnen dan hier

te gast op het landgoed tegen de grens met België.

taboe en regelmatig douchen. Niet voor elk kind

op ontdekkingsreis gaan in de natuur. In praktijk

Zoals de christelijke, kleurrijke basisschool Ichthus

is dit vanzelfsprekend.

brengen wat ze op school geleerd hebben.”

bevolken 24 kinderen en hun begeleiders

Ruimte

Meer informatie op www.tenvorsel.nl.

De Vorselse Molen.

Voor beheerder Rob Raijmakers van Landgoed

“Het is hier echt geweldig”, vertelt Irene Meijer,

Ten Vorsel heeft de pedagogische opdracht van de

een van de begeleiders. “De kinderen kunnen

Stichting Ten Vorsel na al die jaren nog niet aan

zich helemaal uitleven. Het is voor hen één groot

kracht ingeboet. “Ruimte is het kernwoord.

Een nieuwe loot aan de boom Ten Vorsel is de

uit Amsterdam. In deze laatste week van september

avontuur. De meeste van onze kinderen komen

Iedereen wint bij project Zorg met Kleur

22

Tekst Emmanuel Naaijkens | Fotografie ROC A12

Iedereen wint bij project Zorg met Kleur

In de gemeenten Ede en Wageningen hebben overheid, zorgsector en beroepsonderwijs de handen ineen geslagen. Onder de noemer ‘Zorg met Kleur’ worden nieuwe Nederlanders opgeleid voor een baan in de zorgsector. De resultaten zijn tot nu toe boven verwachting: het is goed voor de deelnemers, voor de zorg en dus voor de samenleving.

‘Participatiesamenleving’ was het woord dat vorige maand de

Anderzijds zien we dat ook steeds meer nieuwe Nederlanders

troonrede domineerde. De boodschap van de regering is dat de

met pensioen gaan. Die worden het liefst verzorgd door mensen

verzorgingsstaat langzaam overgaat in een samenleving waar

met dezelfde achtergrond. Daarmee konden we dus twee vliegen

alle mensen naar vermogen hun inbreng hebben.

in één klap slaan.”

In de gemeenten Ede en Wageningen hebben ze al een voorschot genomen op die ontwikkeling met het project Zorg met

Taal, taal, taal

Kleur. Inwoners van allochtone herkomst die aan de zijlijn

De twee gemeenten, ROC A12 en de instellingen ’s Heeren Loo,

stonden, kunnen dankzij dit project aan de slag in de zorgsector.

Icare en Opella en kenniscentrum Calibris besloten samen een

Alle partijen zijn positief: de deelnemers omdat ze niet langer

leerwerktraject op te zetten voor de functie van Helpende Zorg

thuis op de bank zitten, de lokale overheid omdat deze mensen

en Welzijn op niveau 2 van het mbo. Speciaal bedoeld voor

niet langer als werkzoekend te boek staan, en de zorgsector

nieuwe Nederlanders die op een grote afstand van de arbeids-

omdat zich goed opgeleid personeel aandient.

markt staan. “Om die reden besteden we in het traject in de eerste tien

Verkleuren

weken extra aandacht aan de Nederlandse taal en cultuur en

Ede en Wageningen zijn middelgrote gemeenten op de rand van

aan algemene vaardigheden.” Arie Versluis, regiodirecteur bij

de biblebelt met vooral in Ede een van oudsher overwegend

’s Heeren Loo (instelling voor mensen met een beperking) kan

christelijke bevolking. Maar de komst van migranten in de

het belang van taalvaardigheid niet genoeg benadrukken:

jaren zestig en zeventig naar productiebedrijven als Enka en

“Het is taal, taal, taal.” Want medewerkers in de zorg moeten

Vredestein heeft de samenleving doen verkleuren. In Ede

niet alleen goed kunnen communiceren met de cliënten, ze

bijvoorbeeld heeft 14% van de 110.000 inwoners zijn wortels

moeten bijvoorbeeld ook overdrachtsverslagen maken en

in een ander land.

veiligheidsvoorschriften en medicijnopschriften kunnen lezen.

ROC A12 in Ede is als mbo-school betrokken bij Zorg met

“We selecteren de deelnemers op hun potentie om zich verder

Kleur. Ronald Waasdorp, directeur Training & Advies, legt uit

te kunnen ontwikkelen. Het project Zorg met Kleur is een niveau

wat de aanleiding was om met het project te starten. “We

2-opleiding, maar de bedoeling is dat ze daarna doorgroeien

signaleerden twee problemen. Enerzijds is er in de zorg een

naar niveau 3. In de zorgsector is namelijk een groeiende

behoefte aan goed opgeleid personeel. We vroegen ons af of we

behoefte aan hoger opgeleiden. Maar voor niveau 3 kennen we

het potentieel niet konden vergroten door allochtone mensen

geen speciaal traject voor allochtone deelnemers. Dan zijn ze

aan te spreken. Die werken nu nauwelijks in de zorgsector.

meer op zichzelf aangewezen en moeten ze de Nederlandse taal goed beheersen.”

23

Iedereen wint bij project Zorg met Kleur

Geslaagden, begeleiders en wethouders project Zorg met Kleur

Om die reden is de intake streng, zegt Waasdorp van ROC A12.

terwijl ze in aanmerking komen voor professionele zorg.

“We doen geen concessies aan de eisen die gesteld worden.

Maar omdat ze daar onbekend mee zijn, maken ze daar geen

De deelnemers moeten ook een sollicitatiegesprek voeren met

gebruik van.”

de instellingen, want die nemen de mensen in dienst als ze hun

Van de eerste groep van vijftien deelnemers behaalden er twaalf

diploma hebben. De instellingen hebben zich gecommitteerd

hun diploma. De tweede groep van twaalf is nu bezig met een

aan een baangarantie.”

leerwerktraject, en de verwachting is dat de meeste deelnemers hun papiertje halen.

Gemotiveerd De vraag was voor alle partijen of zich wel genoeg geschikte kandidaten zouden melden. De reacties waren verrassend positief, zegt regiodirecteur Versluis. “De deelnemers zijn zeer enthousiast en gemotiveerd. Ze willen heel graag dit werk doen

‘Zorg voor de ander zit in onze cultuur’

omdat ze een bijdrage kunnen leveren aan de samenleving.”

Victor Avbiorokama (45) kwam in 2007 vanuit Nigeria naar Nederland.

En anders dan verwacht meldden zich ook enkele mannen voor

Europa trok hem. Hij woont nu met vrouw en kind in Ede. Hij was een van

het leerwerktraject. Waasdorp: “Ik kwam onlangs nog een

de deelnemers aan het project Zorg met Kleur, hij is erg enthousiast.

Surinaamse man tegen die zijn diploma op niveau 2 heeft

“Ik heb sollicitatiegesprekken gevoerd bij Icare, dat is thuiszorg. Daar heb

gehaald en nu doorgaat op niveau 3. Hij was trots en laaiend

ik een goede indruk gemaakt. Zorgen voor andere mensen is in Nigeria heel

enthousiast.”

gewoon, het zit in onze cultuur. Hier in Nederland is het veel meer werk van

Spannend was ook of de culturele verschillen nog een hindernis

professionals en je hebt met protocollen en regels te maken”. In Nigeria is

zouden zijn tijdens de opleiding. Voor (traditionele) moslim-

Engels de voertaal, maar om de opleiding op mbo niveau 2 te kunnen volgen

vrouwen is het bijvoorbeeld niet toegestaan om vreemde mannen

moest hij ook het Nederlands voldoende beheersen. Hij heeft nu een basis-

aan te raken. Hoe moet dat dan met de wasbeurt van een

vaardigheid en ontwikkelt zich verder. Avbiorokama doet nu mbo-3. In zijn

mannelijke patiënt? Maar daar is een mouw aan te passen.

vaderland heeft hij de middelbare school gedaan, daarna is hij meubelmaker

“Dat verbod geldt niet als het gaat om medische handelingen.”

geworden. En een hele goede amateurvoetballer, zegt Avbiorokama met

De medewerkers van zorginstellingen zijn met cursussen voor-

trots. Hij is blij dat hij nu in de thuiszorg werkt. “Het geeft mij veel voldoening,

bereid op de komst van hun nieuwe gekleurde collega’s.

ik doe dit werk met liefde. Ik heb het gevoel dat ik nu meer bij de samen-

De allochtone zorgmedewerkers moeten voor de instellingen ook

leving hoor. Dat ik iets terug kan doen.” Van de cliënten, veelal ouderen,

een brug slaan naar allochtone gezinnen. “In die kringen is het

krijgt hij positieve reacties. “En ik heb fijne collega’s die mij goed helpen.”

vaak nog gebruikelijk dat de familie de zorg op zich neemt,

Leerling aan het woord

Leerling aan het woord

24

Tekst Guido de Bruin | Fotografie Dick den Bakker

Bridget Oboh (11) Groep 8 CBS De Hofvijver Zoetermeer “Ik mocht mijn gedicht over vrede voorlezen tijdens de Prinsjesdagviering in Den Haag. Dat was best spannend, maar wel heel bijzonder om te doen. In de klas hebben we allemaal een gedicht over vrede geschreven. Dat vond ik in het begin wel moeilijk, maar toen ik er veel over had nagedacht, ging het wel. Op school hebben we het wel vaker over zulke onderwerpen, en soms moeten we daar een verhaal over schrijven. Later wil ik misschien gaan schrijven of acteren. Ik zit al op een musicalvereniging.” WAAR IS DE LIEFDE? Waar is de liefde die de mensen verbindt? Waar is de liefde die de oorlog overwint? Waar is de liefde die vrede maakt? Mijn vrede en liefde wil ik wel delen Door erover te denken zal ik me niet vervelen Misschien is er een reden Doordat mensen elkaar niet zien zoals ze echt zijn Maar dat betekent niet dat er geen andere mensen mogen zijn

Juridische kwestie

Juridische kwestie

25

Tekst Emmanuel Naaijkens

In deze rubriek komt elke maand een juridische kwestie uit de onderwijspraktijk aan de orde. M.m.v. mr. Kees Verhaart, advocaat bij de Besturenraad

School treft geen verwijt in zaak ‘jongetjesgedrag’

Het is april 2007 en de mentor van brugklas X op een grote

Om helder te krijgen wat zich heeft voorgedaan, worden

middelbare school besluit dat het nodig is om de leerlingen in

docenten in het kader van deze civiele procedure aan een

haar klas op een andere plek te laten zitten. Het is op haar

voorlopig getuigenverhoor onderworpen. Het verweer van de

school gebruikelijk om gedurende het jaar de klassenindeling

docenten komt er samengevat op neer dat er geen signalen

aan te passen. Dat is goed voor de rust en de orde in de klas.

waren dat de jongen in kwestie herhaaldelijk werd lastig-

De leerlingen Frits en Frank1 krijgen een plaatsje op de eerste

gevallen door zijn buurjongen en dat er niets anders is gecon-

rij, zodat de docent hen beter in de gaten kan houden. De

stateerd dan ‘normaal jongetjesgedrag’.

jongens hebben moeite om er tijdens de les hun aandacht bij te houden. Deze ingreep blijkt later grote gevolgen te hebben

De rechter stelt in zijn beoordeling van het geschil dat op een

en de aanleiding te zijn voor een heuse rechtszaak.

school een zorgplicht rust ten aanzien van de gezondheid en de veiligheid van haar leerlingen. “Van een school kan echter niet

Na de brugklas is Frank door de school bevorderd naar een

verwacht worden dat zij continu toezicht houdt en ervoor zorgt

havo/vwo-klas, een zogeheten determinatieklas. In dat jaar

dat er helemaal niet gepest wordt of dat zich andere vervelende

moet blijken op welk een niveau de leerling thuishoort. Voor

situaties voordoen.” En onder verwijzing naar jurisprudentie

de betrokken leerling pakt dat negatief uit. Zijn resultaten

stelt de rechtbank dat een school een inspanningsverplichting

zijn volgens de docenten zodanig onder de maat dat hij naar

heeft. De rechter toetst het handelen daarom slechts marginaal.

de derde klas van het vmbo-t wordt verwezen. Doubleren is

De school heeft de vrijheid om het onderwijs naar eigen inzicht

volgens de regels van de school uitgesloten, uitzonderingen

in te richten en daaronder valt ook het systeem om klassen in

daargelaten. Op dat moment halen de ouders hun zoon van

te delen. Het besluit om Frank naast een kennelijk drukke

school en plaatsen hem op een particulier instituut.

medeleerling te plaatsen is in redelijkheid genomen, oordeelt de rechtbank. En het gedrag was niet van dien aard dat de school

De ouders verwijten de school dat ze ernstig is tekortgeschoten

had moeten ingrijpen. In het licht van de marginale toetsing

in de zorg voor hun zoon Frank, c.q. onrechtmatig heeft

komt de rechtbank tot het oordeel dat er geen sprake van is dat

gehandeld. Volgens de ouders is hun zoon in de brugklas door

de school haar plicht voor het bieden van een veilig leerklimaat

zijn buurjongen voortdurend lastiggevallen, met als gevolg dat

heeft geschonden. Haar treft geen verwijt.

zijn schoolloopbaan er zwaar onder geleden heeft. Als de jongen niet naast de ‘vervelende’ medeleerling was geplaatst, en er

Frank heeft overigens zijn vwo-diploma behaald op het particu-

bovendien tijdig was gereageerd op klachten van hun zoon over

liere instituut. Dat is in de ogen van de rechtbank geen reden

het pestgedrag, dan had Frank zijn atheneumdiploma op zijn

om de school dus verantwoordelijk te houden voor de moeilijk-

oude school kunnen halen. De ouders eisen dat het school-

heden die de jongen ondervond. “Immers kunnen problemen

bestuur de schade vergoedt die het gevolg is van de hele affaire,

veroorzaakt worden door een veelheid aan factoren, waarop de

zoals de kosten voor het particulier instituut.

school slechts voor een deel invloed kan uitoefenen.”

1. De namen van de leerlingen zijn gefingeerd

Indrukwekkende vluchtverhalen

26

Tekst Joke Waltmans | Illustratie New Dutch Connections

Indrukwekkende vluchtverhalen De voorstelling wordt dit najaar gegeven op de vestigingen in Hoogeveen en Hardenberg. Het plan is het stuk in december in Groningen op te voeren. Het Alfa-college geeft ook workshops waarin levensbeschouwelijke onderwerpen aan de orde

Met een aangepaste versie van het indrukwekkende theaterstuk ‘As I Left My Father’s House’ brengt het Alfacollege in Noord-Nederland een maatschappelijk vraagstuk onder de aandacht van zijn studenten. Het schoolpastoraat maakt daarbij dankbaar gebruik van subsidie om dit mogelijk te maken.

komen. De schoolpastores leiden verder o.a. rouw- en verliesgroepen voor studenten en medewerkers en verzorgen vieringen. Er is altijd een beroep op hen te doen. “Het Alfa-college hecht grote waarde aan schoolpastoraat, wat zeker niet overal gebeurt. Op deze manier wil de school haar christelijke identiteit vormgeven.” Om de opvoering van het theaterstuk mogelijk te maken, heeft het schoolpastoraat subsidie aangevraagd. Eén van de bijdragen is afkomstig van de Stichting Steunfonds Christelijk Onderwijs.

‘As I Left My Father’s House’ is een interreligieus

Het taalgebruik was alleen wel te moeilijk voor

De campagne ‘Stadjers voor Compassie’ heeft

theaterstuk waarbij het vluchtelingenvraagstuk

onze studenten, en het stuk duurde te lang”,

de preview mogelijk gemaakt. “We zijn heel bij

aan de orde wordt gesteld. Dit gebeurt aan de

vertelt Groenbroek.

met die bijdragen”, geeft Groenbroek aan.

hand van waargebeurde verhalen van een moslim

Na overleg met Bright O. Richard, de maker van

“En uiteraard doet het Alfa-college zelf ook een

uit Afghanistan, een christen uit Afrika en een

het stuk, en spelers van New Dutch Connections,

duit in het zakje.”

derde generatie Jood.

dat het stuk op de planken brengt, wordt de voor-

Op bijzondere wijze worden hun verhalen ver-

stelling daarom ingekort en de taal aangepast.

bonden met hun heilige boeken: Bijbel, Koran

Voorafgaand aan de theatervoorstelling worden de

en Tenach. Het stuk trekt parallellen tussen de

studenten voorbereid door middel van een lesbrief

vluchtverhalen van de aartsvader en die van

en is er een gesprek met de spelers. Ook is er op

migranten van nu. “Schokkend”, “Ontroerend” en

iedere locatie een avondvoorstelling voor ouders

De Stichting Steunfonds Christelijk

“Grijpt je naar de strot” zijn enkele van de reacties

en andere belangstellenden.

Onderwijs heeft als doel het christelijk

Steunfonds Christelijk Onderwijs

onderwijs te bevorderen. De stichting

op het stuk, dat al drie jaar in kerken, kringen en “Voor sommige studenten zullen de verhalen

beheert een bepaald vermogen, van

zeker herkenbaar zijn en indruk maken, of

waaruit zij een financiële bijdrage kan

Heel erg heftig

confronterend zijn. Het zijn toch heftige vlucht-

leveren. De stichting heeft voor de

Fenneke Groenbroek, schoolpastor op het Alfa-

verhalen. Bovendien doet het stuk een appel

komende jaren gekozen voor een

college in Groningen, zag de voorstelling samen

op het hebben van een eigen mening”, aldus

actieve en stimulerende werkwijze.

met haar collega’s uit Hoogeveen en Hardenberg.

Groenbroek. Het Alfa-college, een mbo-school

Dat doet zij door een aantal thema's te

Zoals vaker wilden ze eerst kijken of het stuk

met alle niveaus, kiest vaker voor theater om een

benoemen die zij belangrijk acht voor

geschikt zou zijn voor de studenten. “Heel erg

onderwerp onder de aandacht te brengen. “Wij

het christelijk onderwijs.

heftig”, luidde hun conclusie. “Maar wel heel

hebben de ervaring dat theater goed binnenkomt”,

Meer informatie op

mooi gebracht en goed om te zien.

zegt Groenbroek.

www.steunfondschristelijkonderwijs.nl.

op scholen wordt opgevoerd.

Wet houdt Tiener College niet tegen

27

Tekst Emmanuel Naaijkens | Fotografie Elianne de Jong

Wet houdt Tiener College niet tegen en nu staat er een goed concept met een doordacht curriculum en een goed team”, zegt collegevoorzitter Gerrit Ordelman van LOGOS. Het eerste jaar zit erop. Van de zeventien leerlingen zijn er zestien die nu naar het tweede jaar gaan. De leerresultaten zijn Arjen Smits en Gerrit Ordelman

naar tevredenheid, al houdt Ordelman, gezien het kleine aantal leerlingen, een slag om de arm. De programmalijn telt nu in totaal 33 leerlingen. Dat moeten er over drie jaar honderd zijn. Ook collega Arjen Smits van het voortgezet onderwijs vindt dat

Ruim een jaar geleden opende het Tiener College in Gorinchem zijn deuren, een innovatieve onderwijsvoorziening voor kinderen van 10 tot 14 jaar. Maar de wetgeving kent geen aparte school voor tieners. Toch lukt het om, met wat creatief denkwerk, dit bijzondere initiatief binnen de kaders van de wet te ontwikkelen.

het Tiener College stevig op de rails staat. “Ons doel is om de overstap van po naar vo te versoepelen.”

Zoeken naar balans Maar gemakkelijk is het niet, want het initiatief moet onder bestaande wetgeving worden uitgevoerd. Zo zijn leerlingen in de eerste twee leerjaren ingeschreven bij LOGOS en in het derde en vierde jaar bij De Hoven. De bekostiging voor po en vo moet zorgvuldig gescheiden blijven. Er zijn twee inspecteurs met ieder een eigen toezichtkader. Leerkrachten in het po zijn niet bevoegd om aan vo-leerlingen les te geven. En omgekeerd. Daar moet dus creatief een mouw aan gepast worden. En dat

De bevinding dat er een kloof gaapt tussen het basis- en voort-

lijkt te lukken. Een leerling in leerjaar 1 of 2 die bijvoorbeeld al

gezet onderwijs, wordt algemeen gedeeld. Toch heeft het

wiskunde op vo-niveau aankan, volgt gastlessen. Het Tiener

Tiener College in Gorinchem, dat vorig jaar zijn deuren opende,

College onder de Experimenteerwet brengen bleek geen optie.

nog geen navolging gevonden. De initiatieven die er elders

“Het is voortdurend zoeken naar de balans. Ook als het gaat

waren, zijn niet doorgezet. Het budget speelde een rol, maar

om je bestuurlijke visie. Je moet consistent zijn. Draagvlak in je

zeker ook de wettelijke regels. Want de wet voorziet niet in één

organisatie is heel belangrijk”, zegt Smits. Hoewel er zo nu en

school voor leerlingen in groep 7/8 (po) en klas 1 en 2 van de

dan naar oplossingen moet worden gezocht, is de wetgeving

onderbouw (vo).

geen keurslijf dat het idee van het Tiener College geweld aan doet. Beide bestuurders bespeuren ook een meer welwillende

Stevig op de rails

houding bij OCW en Inspectie, waarmee regelmatig overlegd

Het Tiener College is dan ook een programmalijn waarin leer-

wordt.

lingen van 10 tot 14 jaar op een innovatieve en persoonlijke

Misschien heeft dat te maken met het beleid van het kabinet

wijze onderwijs krijgen met als doel ze zo hoog mogelijk uit te

om excellentie in het onderwijs te stimuleren. “Het Tiener

laten stromen richting leerjaar 3 van het vo. Het Tiener College

College gaat over het omgaan met verschillen, over het ontplooien

richt zich vooral op leerlingen in groep 7 en 8 van de basis-

van individueel talent. Anderen kunnen met onze ervaringen

school die hun horizon willen verbreden.

hun voordeel doen, ook reguliere scholen”, aldus Smits. En

De besturen van Stichting LOGOS (po) en Christelijk Voortgezet

het Tiener College zou ook wel eens handvatten kunnen bieden

Onderwijs Alblasserwaard-Vijfheerenlanden (CSG De Hoven,

voor scholen in de krimpgebieden, stelt Ordelman. “Te kleine

Heerenlanden College), schrokken niet terug voor mogelijke

basisscholen kunnen bijvoorbeeld aansluiting zoeken bij een

obstakels. “Vier jaar zijn we bezig geweest met de voorbereiding,

middelbare school en daardoor overeind blijven.”

Nieuws

28

Nieuws Nieuwe medewerkers

Algemene ledenvergadering 29 november

Annemarie van Groenestijn is

Jacomijn van der Kooij is

Peter Sels is hoofd van de afdeling

onze nieuwe adviseur

onderzoeker en adviseur op het

Advocaten & Juristen. Daarnaast zal

Governance, Cultuur en

gebied van identiteit voor de

hij als relatiebeheerder in het voort-

Organisatie. Annemarie werkte

Academie. Jacomijn doet

gezet onderwijs ook veel bij leden op

eerder als organisatieadviseur

promotieonderzoek aan de VU

bezoek gaan. Peter is zelf 25 jaar

en deed ook projecten binnen

Amsterdam. De vraag die in

werkzaam geweest in het voortgezet

het onderwijs.

haar dissertatie centraal staat

onderwijs “Ik heb alle niveaus en alle

Onderwijssystemen en hun

is hoe levensbeschouwelijke

leerjaren lesgegeven en ook geleid.

context veranderen continue, en

vorming en morele vorming

Daardoor ontstaat overzicht en rust

dat is mensenwerk. Annemarie

zich tot elkaar verhouden.

om goed te kijken wat nodig is in

helpt scholen om effectief met

Vanuit de Academie adviseert en

het onderwijs, in een organisatie.”

verandering om te gaan.

begeleidt Jacomijn onze leden,

Op 29 november houdt de

maar voert zij ook theoretisch

Besturenraad een algemene leden-

en empirisch onderzoek uit.

vergadering. Al onze leden zijn van harte welkom. Hoofdgast is Mieke van Hecke, directeur-generaal van het Vlaams Secretariaat van het Katholiek Onderwijs in België (VSKO). Tijdens het huishoudelijke deel zal onder andere worden gesproken over een voorstel om de naam van de Besturenraad te wijzigen. Ook worden op deze ALV nieuwe leden gekozen voor de Raad van Toezicht van de Besturenraad.

Annemarie van Groenestijn

Jacomijn van der Kooij

Peter Sels

De ALV vindt plaats in Conferentiehotel Kontakt der Kontinenten in Soesterberg en begint om 10.00 uur (vanaf 9.30 uur ontvangst). Kijk voor meer informatie op onze website of neem contact op met Cora Tuitel, [email protected], T 0348 74 44 74.

Mieke van Hecke

Vrede voor u, vrede voor Oeganda De volledige opbrengst van de verkoop van de gedichtenbundel van 40 gedichten – die leerlingen schreven over het thema Vrede als vorm van beschaving – gaat naar een onderwijsproject van Edukans in Oeganda waar kinderen na een jarenlange oorlog weer naar school kunnen. Voor slechts € 5 koopt u deze gedichtenbundel. Bestel op www.besturenraad.nl/vrede.

Thema Oktober: Interventies door toezichthouders

Informatie voor directie, bestuurders en toezichthouders in het primair onderwijs | nr. 2, oktober 2013 Tekst: Carla Rhebergen en Dick den Bakker

Meer informatie Carla Rhebergen coördinator en senior adviseur Governance, cultuur en organisatie T 0348 74 44 43 | 06 53 14 48 47 E [email protected]

Dick den Bakker directeur Onderwijs en identiteit T 0348 74 44 46 | 06 23 63 38 49

E [email protected]

Interventies door toezichthouders

De toezichthouder1 en het bestuur2 hebben gezamenlijk één doel: ervoor zorgen (ieder vanuit de eigen rol) dat het primaire proces goed Samenspel tussen verloopt. Met het oog daarop moet de onderwijsinstelling als geheel goed functioneren, en ook dat is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. toezichthouder en bestuur Om dit te kunnen waarborgen is het belangrijk dat de toezichthouders onderling én toezichthouders en bestuur elkaar scherp houden. Veelgehoorde vragen zijn: • Hoe kunnen wij ervoor zorgen dat het goed blijft gaan met de schoolorganisatie? • Wat moeten we doen met signalen die erop duiden dat niet alles vlekkeloos verloopt? • Hoe gaan wij dan om met het bestuur? • Hoe scherpen wij onze manier van toezicht houden tijdig aan? • Op welke wijze communiceren wij dit met het bestuur?’ Deze Thema geeft u handvatten voor het beantwoorden van deze vragen en het kunnen voeren van ‘lastige gesprekken’ over deze vragen binnen het toezichthoudend orgaan en tussen de toezichthouder en het bestuur. Tevens beschrijft het mogelijke interventies door toezichthouders. De tekst is vooral geschreven vanuit het perspectief van de interne toezichthouder, gericht op een meer professionele wijze van toezicht houden. Op sommige momenten kijken we ook vanuit het perspectief van het bestuur, dat in ieder geval deze wijze van ‘kijken’ door het intern toezichthoudend orgaan dient te kennen en de mogelijkheid moet hebben daarop in te spelen.

Samenspel tussen toezichthouder en bestuur Deze maand geven Carla Rhebergen en Dick den Bakker in Thema handvatten voor toezichthouders onderling én toezichthouders en bestuur om elkaar scherp te houden

Nieuwe oogst In deze rubriek vertelt een pabostudent over het onderzoek of project dat hij of zij in het kader van het Diploma Christelijk Basisonderwijs (DCBO) heeft uitgevoerd.

en voor het kunnen voeren van

Informatie voor directie, bestuurders en toezichthouders in het voortgezet onderwijs | nr. 2, oktober 2013

‘lastige gesprekken’.

Tekst: Carla Rhebergen en Dick den Bakker

Meer informatie Carla Rhebergen coördinator en senior adviseur Governance, cultuur en organisatie T 0348 74 44 43 | 06 53 14 48 47 E [email protected]

Dick den Bakker directeur Onderwijs en identiteit T 0348 74 44 46 | 06 23 63 38 49 E [email protected]

Interventies door toezichthouders

De toezichthouder1 en het bestuur2 hebben gezamenlijk één doel: ervoor zorgen (ieder vanuit de eigen rol) dat het primaire proces goed Samenspel tussen verloopt. Met het oog daarop moet de onderwijsinstelling als geheel goed functioneren, en ook dat is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. toezichthouder en bestuur Om dit te kunnen waarborgen is het belangrijk dat de toezichthouders onderling én toezichthouders en bestuur elkaar scherp houden. Veelgehoorde vragen zijn: • Hoe kunnen wij ervoor zorgen dat het goed blijft gaan met de schoolorganisatie? • Wat moeten we doen met signalen die erop duiden dat niet alles vlekkeloos verloopt? • Hoe gaan wij dan om met het bestuur? • Hoe scherpen wij onze manier van toezicht houden tijdig aan? • Op welke wijze communiceren wij dit met het bestuur?’ Deze Thema geeft u handvatten voor het beantwoorden van deze vragen en het kunnen voeren van ‘lastige gesprekken’ over deze vragen binnen het toezichthoudend orgaan en tussen de toezichthouder en het bestuur. Tevens beschrijft het mogelijke interventies door toezichthouders. De tekst is vooral geschreven vanuit het perspectief van de interne toezichthouder, gericht op een meer professionele wijze van toezicht houden. Op sommige momenten kijken we ook vanuit het perspectief van het bestuur, dat in ieder geval deze wijze van ‘kijken’ door het intern toezichthoudend orgaan dient te kennen en de mogelijkheid moet hebben daarop in te spelen.

Tevens beschrijven zij mogelijke

Merel Troost (Pabo Christelijke Hogeschool Windesheim in Zwolle) schreef

interventies door toezichthouders.

een DCBO-eindwerkstuk met de titel Geestelijk lied of niet? Ze ging op

U ontvangt Thema bij SBM. U kunt

zoek naar criteria waaraan een levensbeschouwelijk kinderlied moet

extra exemplaren ook downloaden

voldoen en legde die langs de inhoud van twee liedbundels. Ook schreef

van onze site

ze zelf een kinderlied en maakte daar een videoclip bij.

www.besturenraad.nl of bestellen via [email protected]

Wat was de aanleiding?

of 0348 74 44 44.

Ik vind het heel leuk om samen te zingen met de kinderen. Ik begin ’s ochtends altijd met een lied en maak daar ook wel werk van. Ik had het idee dat dit op scholen te weinig gebeurt. Volgens mij worden er in de klas heel vaak YouTube-liedjes gebruikt. Dat zijn wel mooie liedjes, maar vaak zitten er plaatjes bij die gewoon van Google zijn geplukt en niet aansluiten

DCBO-conferentie 15 november

bij de tekst. Daardoor worden kinderen afgeleid. Ook vind ik het jammer

Deze jaarlijkse conferentie vindt plaats in Driestar Educatief in

dat er weinig omheen wordt verteld. Volgens mij komt een lied pas tot zijn

Gouda. Het thema is ‘Relevantie van promotieonderzoek’.

recht wanneer je er een mooi verhaal bij vertelt.

Met o.a. medewerking van Kees van der Zwaard en Siebren Miedema. Meer informatie over het programma en aanmelden

Wat heb je onderzocht?

vindt u op: www.besturenraad.nl/content/dcbo-conferentie-2013.

Ik wilde weten waaraan een levensbeschouwelijk kinderlied moet voldoen; technisch, tekstueel, muzikaal. Ik kwam tot een hele lijst. Het moet rijk aan betekenissen zijn. Het moet een symbolische of tweede taal bevatten. Het moet meerdimensionaal zijn. Klankrijk. Poëtisch. Helder. Stijlvol. De muziek moet het karakter van de tekst versterken. Deze en andere

Conferentie met prof. Wil Derkse over de vier h’s

criteria heb ik langs twee bundels gelegd. Daar staan heel goede liedjes in, maar ze missen meestal een tweede taal, ze zijn niet meerdimensionaal. Op basis van de criteria heb ik zelf een lied ontworpen. Een deel van de

Hoe buig je de vier negatieve h’s Hype, Haast,

tekst luidt:

Hebzucht en Hyperindividualisme om in de

Want soms als je er niet bent

positieve vier g’s Geduld, Geheugen, Generositeit

Dan mis ik je om me heen

en Gemeenschap? Prof. Wil Derkse zal daar zijn

We hebben nog lang de tijd

gedachten over geven op een mini-conferentie van

Om samen te zijn

de Besturenraad. Schoolleiders en bestuurders, u bent van harte welkom!

Wat zijn je aanbevelingen?

De conferentie is een uitvloeisel van een bezoek

Van zingen word je blij, dus bouw gewoon een lekker repertoire op.

van de Japanse meester Kanamori aan Nederland

Zing ook tussen de lessen door. Zorg ervoor dat je elke keer iets nieuws

en de introductie van het boek Levenslessen van

aan het lied toevoegt: vertel er een verhaal bij, maak een rap of verzin

Anselm Grün in Driebergen. Daar sprak ook

bewegingen; dat spreekt zoveel meer aan. Als je YouTube-filmpjes

Wil Derkse en zijn inspirerende bijdrage over o.a.

gebruikt, kleed ze dan een beetje aan. Of maak liever zelf een filmpje.

de vier h’s maakte indruk op de aanwezigen.

Natuurlijk moet dat je als leerkracht ook een beetje liggen. Maar ik denk

De conferentie vindt plaats in Doetinchem. Kijk

wel dat scholen er iets meer moeite voor mogen doen.

voor meer informatie in de Kalender op onze website (www.besturenraad.nl).

De scriptie is op te vragen bij Merel Troost, [email protected].

Inkoop op hoger niveau

30

Tekst Noël Houben | Fotografie Ruben Schipper

Spendanalyse

Inkoop op hoger niveau Rini Kamp

Een thermometer op inkoopgebied: die biedt de Besturenraad zijn leden met de spendanalyse. Een pilot met vijf scholen in april en mei toonde de potentie van het instrument aan. Nu stelt de Besturenraad de spendanalyse beschikbaar voor alle leden. Het uiteindelijke doel: elke aangesloten school op een hoger niveau brengen wat de inkoop betreft.

De Besturenraad gaat zijn ondersteuning op het gebied van

Regierol

inkoopbeleid en inkoopstrategie uitbreiden. “Bij scholen

De Besturenraad voerde dit voorjaar bij vijf leden een gratis

draait het begrijpelijkerwijs vooral om het primaire proces:

pilot uit met de spendanalyse. Onder hen was Vivente.

onderwijs bieden”, legt coördinator Ledenvoordeel

Vijftien Zwolse basisscholen maken deel uit van deze stichting

Lex Joosten uit. “Tegelijkertijd is er steeds minder geld

voor christelijk primair onderwijs.

beschikbaar voor deze kerntaak. Dan kan het lonen om te

“Goede adviezen en een frisse blik van buiten zijn altijd welkom”,

kijken of met andere keuzes en een andere strategie de

verklaart directeur bedrijfsvoering Rini Kamp de deelname.

inkoopkosten omlaag kunnen. Zodat scholen een deel van

De uitkomsten van de spendanalyse waren geen verrassing voor

de bezuinigingen kunnen opvangen. Een spendanalyse kan

hem. “Facturen komen standaard langs mijn bureau. Dus ik

hierbij een nuttig hulpmiddel zijn.”

wist al dat we veel leveranciers hebben. Dat hangt ook samen met het karakter van het onderwijs. Als de directeur van een

Lex Joosten

Nietjes

school een leuk boekje over een lesmethode tegenkomt bij een

Een spendanalyse geeft inzicht in de inkoopkosten van een

stichting, dan schaft hij dat gewoon aan. Er wordt op dat

school. Ze geeft antwoord op vragen als: wat wordt er

moment niet stilgestaan bij de kosten voor de administratieve

ingekocht, wat is het inkoopvolume, bij welke leveranciers

afhandeling of iets dergelijks. Vervolgens hebben wij er weer

wordt ingekocht en wat is het aantal facturen. Uit deze

een leverancier bij.”

informatie kunnen vervolgens besparingsmogelijkheden

De aanbeveling om op inkoopgebied meer te doen vanuit een

worden gedestilleerd. Daarnaast is het zo mogelijk om te

centrale regierol, is al geïmplementeerd door Vivente. “We

beoordelen of de uitgaven passen bij beleid en doelstel-

hebben in 2012 middels een Europese aanbesteding één

lingen van school en bestuur.

leverancier geselecteerd voor leermiddelen. Bij deze leverancier

“Misschien koopt een school wel bij tien leveranciers nietjes

hebben we aantrekkelijke voorwaarden kunnen afspreken.

in”, geeft Joosten een voorbeeld. “Het kan best zijn dat voor

De boodschap aan de verschillende scholen is sindsdien:

elke aankoop de op dat moment beste prijs is bedongen.

‘Willen jullie een Parker-pen of een Bic-pen? De keuze is aan

Maar als je bedenkt dat het gemiddeld dertig euro kost om

jullie. Als jullie het maar bij deze leverancier kopen’. Geen

een factuur te verwerken, dan is het al snel het overwegen

centrale, maar gecoördineerde inkoop dus. Nu is het zaak om

waard om het aantal leveranciers te beperken.” De spend-

te bewaken dat scholen zich hier ook echt aan houden.”

analyse wordt gebaseerd op kwantitatieve informatie uit de

De spendanalyse kan daarbij behulpzaam zijn. “Tijdens het

boekhouding van de school.

periodieke overleg bespreken we met de directeuren van de scholen hoe we de verschillende aanbevelingen uit het rapport kunnen implementeren. Zo wordt weer de aandacht op dit onderwerp gevestigd.”

Pascal van Onna

31

Ledenvoordeel

Perspectief De Besturenraad neemt de spendanalyse op in zijn reguliere dienstverlening. Daarbij wordt uiteraard geput uit de ervaringen van de pilot. Analyseerde de Besturenraad tijdens de pilot alleen de inkoopkosten over 2012, het is de bedoeling om dit voortaan over drie jaar te doen. Dit geeft inzicht in de langetermijnontwikkelingen bij een school op inkoopgebied. Voordeel van het breder aanbieden van de spendanalyse is dat scholen zo ook van elkaar kunnen leren. “Je kunt bijvoorbeeld vaststellen dat bij een basisschool een bepaalde verdeling van inkoopkosten gebruikelijk is”, geeft adviseur Ledenvoordeel Pascal van Onna van de Besturenraad aan. “Met behulp daarvan kunnen basisscholen hun eigen cijfers in perspectief plaatsen.” “Door kosten per leerling uit te rekenen, is ook een vergelijking mogelijk tussen verschillende scholen in één scholenorganisatie”, vult Joosten aan. “Waarom zijn de kopieerkosten bij de ene school veel hoger dan bij de andere? Daar kun je vervolgens onderzoek naar doen. Meten is weten.” “Natuurlijk is het kwantitatieve element maar één deel van het verhaal”, besluit Van Onna. “Scholen maken ook keuzes om

Korting op schoolmeubilair van Galvanitas

kwalitatieve redenen. De ene school vindt duurzaamheid belangrijk, de andere weer iets anders. Een school voor speciaal onderwijs heeft natuurlijk ook een andere kostenstructuur dan

Galvanitas uit Oosterhout levert al bijna tachtig jaar

een ‘gewone’ school. Je moet de uitkomsten van de spendanalyse

hoogwaardig meubilair aan scholen. De meeste

daarom altijd in een breder perspectief plaatsen.”

Nederlanders hebben ooit op een Galvanitas-stoel en aan een Galvanitas-tafel onderwijs genoten. Dankzij

Zakelijker

een collectiviteit van de Besturenraad kunnen leden de

Het ledentarief dat de Besturenraad in rekening brengt voor een

kwaliteit van de Brabantse leverancier tegen gunstige

spendanalyse, hangt af van de hoeveelheid en de kwaliteit van

voorwaarden in huis halen.

de data die een school aanlevert. Ook de specifieke wensen van het lid spelen een rol. Joosten: “Onze ervaring tijdens de pilot is

Leden kunnen sowieso rekenen op een basiskorting

dat het tussen de twaalf en veertig uur kost om zo’n analyse uit

van 22%. Dit geldt al vanaf één stoel, tafel of ander

te voeren. De ene school heeft de gegevens keurig per kosten-

schoolmeubel.

soort uitgesplitst, de andere boekt veel facturen in de categorie ‘overig’. Dat laatste leidt tot het nodige uitzoekwerk.”

Speciale ledenactie:

Van Onna adviseert scholen om kostensoorten strikt te hanteren

als u het meubilair laat leveren in de periode november

in de administratie. “Dat geeft meer sturingsmogelijkheden op

2013 tot en met april 2014 krijgt u extra korting!

inkoopgebied.” Verder is de relatie tussen school en leveranciers nu vaak nog erg op samenwerking gericht. “Prima natuurlijk als het onderlinge contact goed is. Maar het mag soms best wat zakelijker als je een goede prijs en kwaliteit wilt bedingen.” Wat Kamp betreft is er een spanningsveld. “De spendanalyse zou best nog fijnmaziger mogen worden dan tijdens de pilot. Dan kun je er meer uithalen. Maar je wilt niet je hele administratieve organisatie aanpassen om een goede analyse mogelijk te maken. Het vele extra werk dat daarmee gemoeid is, is alleen lonend voor grote onderwijsorganisaties.” Meer informatie op: www.besturenraad.nl/spendanalyse Contactpersonen Ledenvoordeel: Lex Joosten,

“Het is fijn om te weten dat de spullen van Galvanitas zeker twintig jaar meegaan. Ook hun persoonlijke benadering vind ik erg prettig” (Freek Brouwer, directeur Frits Bodeschool, Urk).

[email protected], T 0348 74 44 35 en Pascal van Onna, [email protected], T 0348 74 44 36. Bij hen kunt u ook terecht met

Kijk voor meer informatie op:

uiteenlopende vragen op inkoop- en

www.besturenraad.nl/galvanitas of neem contact op

aanbestedingsgebied of als u eens wilt ‘sparren’.

met Lex Joosten, coördinator Ledenvoordeel, [email protected], T 0348 74 44 35.

Raar

We zijn heel kieskeurig als ‘t over de nieuwe school van onze kinderen gaat, maar veel minder kieskeurig als ‘t over de keuze voor een ziekenhuis gaat.

Helemaal niet raar...

Dat Zilveren Kruis daarom persoonlijke zorgbemiddelaars heeft, die samen met u uitzoeken waar u terecht kunt voor de zorg die het beste bij ú past. Ga naar www.zilverenkruis.nl/zorgbemiddelaar

Zilveren Kruis & Pro Life zijn de collectieve zorgpartners van de Besturenraad. U, uw medewerkers en gezinsleden kunnen via de Besturenraad goede en voordelige ziektekostenverzekeringen afsluiten. Gratis cd van Martin Mans en Jan Vayne en zorgmagazine bij informatieaanvraag!

Stap over en ontvang

€ 50,-

Maak een bewuste keuze! Korting via de Besturenraad: • 10% korting op uw basisverzekering. • 15% korting op uw aanvullende (tand)verzekering. • € 50,- welkomstkorting per betalende verzekerde als u een basisverzekering in combinatie met een aanvullende (tand)verzekering afsluit.

Voor een vrijblijvend informatiepakket of direct een polis afsluiten: www.prolife.nl/collectief/besturenraad