dec Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders

Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders

nr. 3, nov/dec 2013 Besturenraad krijgt nieuwe naam Scoren met positieve aandacht Met een gerust hart uiten wat je gelooft “Doorlopende leerlijn? Een idee-fixe!” Toezicht op interne besturing belangrijker dan toezichtmodel Alex inspireert

Weg met de afrekencultuur

nr.3, nov/dec 2013

Agenda 2014

Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders

Datum

Activiteit

Doelgroep Plaats

Contactpersoon

6-2-2014

Netwerk kleine schoolbesturen Alblasserwaard/Vijfheerenlanden

PO

Noordeloos 19.30 – 22.00 uur

Hans Bruggeman

7-2-2014

Netwerk bovenschools managers Zuid-Holland

PO

Rotterdam 10.30 – 16.30 uur

Walter Wassenaar

12-2-2014

Netwerk bovenschools managers Noord Gelderland / Flevoland

PO

Dronten 8.30 – 12.00 uur

Wob van Beek

13-2-2014

Netwerk bovenschools managers regio Utrecht

PO

Nieuwegein 12.15 – 15.15 uur

Wob van Beek

Meer informatie over de bijeenkomsten kunt u krijgen via onze ledenservice.

Colofon Besturenraad | De Besturenraad, centrum voor christelijk onderwijs, verenigt christelijke onderwijsinstellingen en geeft samen met hen stem aan het christelijk onderwijs in onze samenleving. Bij de Besturenraad zijn 540 besturen aangesloten, met meer dan 2.200 scholen en bijna 800.000 leerlingen, deelnemers en studenten in alle onderwijssectoren.

Redactie | Hester van de Kaa (bladmanager) Guido de Bruin (hoofdredacteur) Corine de Reus (eind- en beeldredacteur/ productiebegeleiding)

Ontvang een appelboom Vijf bezoekers van onze algemene ledenvergadering

Wilt u ook appelboom ontvangen én uw school

Redactieadres | Houttuinlaan 5b,

op 29 november krijgen van de Besturenraad een

inschrijven voor het netwerk op

Postbus 381, 3440 AJ Woerden

appelboom om op 31 oktober 2014 (Hervormings-

www.schools500reformation.net, meld u dan bij

dag) bij hun school te planten. Zij zijn daarmee

Guido de Bruin, [email protected].

hvandekaa@@besturenraad.nl

Vormgeving | Ontwerpwerk, Den Haag

deel van een wereldwijd netwerk van christelijke scholen die 500 jaar Reformatie vieren.

Zie ook pagina 28.

Foto omslag | Cats & Withoos Druk | Drukkerij Ten Brink, Meppel

Info

Abonnementen | (excl. 6% btw) SBM/Thema voor leden gratis

Uitgever

SBM voor niet-leden € 37,00

Besturenraad Postbus 381, 3440 AJ Woerden

SBM met Thema voor niet-leden € 51,00 SBM verschijnt acht keer per jaar. Zonder schriftelijke opzegging (per e-mail of post)

Bezoekadres

wordt het abonnement na een jaar automatisch

Houttuinlaan 5b, 3447 GM Woerden

Ledenservice

SBM digitaal

T 0348 74 44 00 E [email protected]

Besturenraad Academie

De artikelen van SBM kunt u als pdfbestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden?


Digitale Nieuwsbrief

verlengd voor onbepaalde tijd. Er geldt een opzegtermijn van drie maanden. Voor informatie en losse nummers: 0348 74 44 44.

T 0348 74 44 44 F 0348 74 44 99 E [email protected]

Copyright | Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact

Bestellingen

met de redactie.

T 0348 74 44 44 F 0348 41 14 56 E [email protected]

Disclaimer | Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend. inhoud van de advertenties.

Mutaties namen/adressen/ abonnementen

ISSN: 1570-2332


De redactie is niet verantwoordelijk voor de

Besturenraad Advocaten & Juristen T 0348 74 44 48 E [email protected]

U kunt zich via onze site opgeven voor de wekelijkse gratis digitale nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie.

Producten en diensten Juridische helpdesk E [email protected] T 0348 74 44 60 ma-vr: 9.00-15.00 uur

Op www.besturenraad.nl treft u steeds de meest actuele nieuwsberichten en informatie over onze vereniging, onze diensten, producten, leergangen en cursussen. Ook vindt u hier een overzicht van onze medewerkers.

5

Besturenraad krijgt nieuwe naam

6

Scoren met positieve aandacht Positive Behavior Support

8


12

Met een gerust hart uiten wat je gelooft Identiteitsdag leraren Kalsbeek College

14

Kerst 2013

18

“Doorlopende leerlijn? Een idee-fixe!” Onderwijs aan jonge kinderen

22

Toezicht op interne besturing belangrijker dan toezichtmodel

26

Alex inspireert

30

Bent u klaar voor de toekomst op verzuimgebied?

Rubrieken | 02 Agenda | 04 Uitgelicht | 04 Column voorzitter | 11 Column 16 Ons kerstverhaal | 21 Scholen met lef | 24 Leerling aan het woord | 25 Juridische kwestie 28 Nieuws Besturenraad | 29 Nieuwe oogst

Uitgelicht

4

Column

Wim Kuiper voorzitter Besturenraad

Uitgelicht Nussbaum revisited De tegenwoordig veelgebruikte slogan ‘eruit halen wat erin zit’ getuigt welbeschouwd van een onvolledige visie op onderwijs. Ze sluit aan bij de visie van Socrates op de leraar als een vroedvrouw wier enige taak is bij de leerling de kennis geboren te laten worden die altijd al in de ziel aanwezig was.

Verlangen

Voor filosoof en dichter Renée van Riessen is onderwijs meer dan “vroedvrouwenkunst”. In haar beknopte maar rijke essay De ziel concludeert ze opnieuw aan de hand van de christelijke filosoof Kierkegaard en de joodse filosoof Levinas:

De tijd van advent is bij uitstek geschikt om ons te bezinnen op

“Het inzicht moet van buiten komen om leren (onderwijs) werkelijk mogelijk te maken.”

de vraag waar wij naar verlangen. Wat wensen wij deze wereld toe? Wat zouden wij in ons persoonlijk leven graag willen

Zorg voor de ziel

ontvangen? Maar natuurlijk ook: waar dromen we van als het

Kierkegaard en Levinas bouwen voort op Socrates, maar nemen afscheid van zijn

om onze scholen gaat?

visie op onderwijs, laat Van Riessen zien. Ze verwijst ook naar de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum, die in haar in onderwijskringen populaire pamflet Niet voor de

Misschien verlangen we ernaar dat het er vreedzamer en liefde-

winst hartstochtelijk pleit voor onderwijs dat niet ten dienste staat van economisch

voller aan toe mag gaan in onze onderwijsgemeenschappen, met

gewin maar – vooral door de geesteswetenschappen – helpt “om menselijkheid te

zoveel vogels van diverse pluimage: toezichthouders, bestuurders,

cultiveren”.

schoolleiders, docenten, leerlingen, ouders. Wat is het toch

Nussbaum breekt een lans voor socratisch onderwijs. “Socrates lijkt haar alles te

tragisch dat er zoveel misgaat op het vlak van communicatie,

bieden wat er voor vorming nodig is: zorg voor het innerlijk leven – de zogenaamde

dat er vaak zo’n tekort is aan echte aandacht voor elkaar en aan

‘zorg voor de ziel’, die verbonden is met zelfkennis en kennis van de ander”, schrijft

compassie.

Van Riessen. Misschien hopen we ook op minder bureaucratie, protocollen,

Vervreemdend

verplichte toetsen en voorschriften. Wat kunnen die ons afleiden

Met Kierkegaard en Levinas vindt Van Riessen dat niet voldoende. Ze knoopt aan bij

van waar het eigenlijk om zou moeten gaan. Miecke Van Hecke,

het onderscheid dat Kierkegaard maakt tussen het leraarschap van Socrates en dat

het boegbeeld van het Vlaams katholiek onderwijs, sprak op

van Christus. “Bij Socrates draait het om humaniteit; hij probeert ieder die bij hem in

onze ledenvergadering over het ‘pedagogisch project’ van het

de leer gaat tot een betere vorm van menselijkheid op te voeden. Christus daarentegen

christelijk onderwijs. Dat project wordt buiten onze kring vaak

laat zijn leerlingen voelen dat ze niet alleen menselijk zijn, maar ook in staat zijn tot

niet goed begrepen en kan daar niet altijd op respect rekenen.

contact met de goddelijke werkelijkheid, de eeuwigheid.”

Dat het zich onderscheidt van een seculiere kijk op goed

Daarmee heeft Christus’ leraarschap iets vervreemdends, zegt Van Riessen Kierkegaard

onderwijs, werd mij weer eens scherp duidelijk door een recente

na. “Het brengt ons niet dichter bij onszelf, maar juist verder van onszelf; omdat het

column van de econoom Coen Teulings in NRC Handelsblad.

een contact tot stand brengt tussen wat menselijk (en daarom in principe herkenbaar,

Onder de titel ‘Cito-toets is een zegen’ zingt hij een loflied op

vertrouwd en ons eigen) is en aan de andere kant dat wat niet menselijk is.”

het beleid van staatssecretaris Dekker, dat alle nadruk legt op

Anders gezegd: waar Socrates zich richt op wat in het innerlijk al aanwezig is, brengt

het verhogen van toetsresultaten.

Christus in het innerlijk een vernieuwing teweeg. Daarbij zou het vooral moeten gaan om rekenen/wiskunde; de

Verdieping

rest doet er eigenlijk niet zoveel toe. Waarom? Omdat uit onder-

In kort bestek biedt Van Riessen zo een fundamentele reflectie op wat, mede vanuit

zoek blijkt dat dit het meest positieve effect heeft op het natio-

christelijk gezichtspunt, het doel van onderwijs is. Het essay is een uitwerking van

naal inkomen en omdat de leerling met de hoogste scores op

haar oratie als bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Universiteit Leiden.

deze vakken aantoonbaar meer kans heeft op het bereiken van

De Besturenraad gaat een samenwerking met deze leerstoel aan. Getuige dit essay

een hoog inkomen. Je zou hierbij van het pedagogisch project

belooft dat veel voor de verdieping van het denken over (christelijk) onderwijs

van de econoom en de liberaal kunnen spreken.

(Guido de Bruin). Ik verlang ernaar dat deze kijk op onderwijs weer minder domi-

Renée van Riessen, De ziel opnieuw. Over innerlijkheid, inspiratie & onderwijs. Amsterdam: Sjibbolet, 2013. ISBN 9789491110139

nant gaat worden. Er zijn gelukkig hoopvolle tekenen dat dit ook gaat gebeuren.

Reageren? Mail Wim Kuiper op [email protected]

Verus

5

Tekst Guido de Bruin | Fotografie Ruben Schipper

Verus

Besturenraad krijgt nieuwe naam

De Besturenraad gaat zijn naam veranderen in Verus, vereniging voor christelijk onderwijs. De algemene ledenvergadering heeft daar op 29 november mee ingestemd. De nieuwe naam wordt in mei 2014 feestelijk gelanceerd.

Transitie

met de eigen christelijke traditie en inspiratie

In de naamswijziging komt de transitie tot

als – expliciet van daaruit – met andere

uitdrukking die de Besturenraad heeft door-

levensbeschouwingen en met de “onverschillig-

gemaakt naar een vereniging die alle geledingen

heid” die Van Hecke in de Vlaamse samen-

in onderwijsinstellingen – bestuurders, toe-

leving waarneemt.

zichthouders, directeuren, staf, leraren, leerlingen en ouders – wil verbinden rond de

Raad van toezicht

vraag wat het betekent om in deze tijd vanuit

De ALV stemde ook in met de voordracht van

een christelijke overtuiging onderwijs te bieden.

drie nieuwe leden van de raad van toezicht:

De nieuwe naam drukt ook de ambitie uit om

“Vanuit ons christelijke ethos keren we ons tegen

Henk ter Wee (collegevoorzitter Stichting

daarbij buiten gevestigde belangen en tradi-

een toetscultuur waarin scholen alleen worden

Vivente in Zwolle), Petra van der Kwast

tionele kaders te denken.

afgerekend op meetbare resultaten. Dat vraagt af

(voorzitter RvT CSG Het Noordik in Almelo)

en toe ook om interventies in de publieke arena.

en Robert Zoutendijk (lid CvB hogeschool

Christelijk ethos

Dat is een (beperkte) ruimte waarvan we vinden

Driestar educatief). Drie RvT-leden namen

De naam Verus past volgens voorzitter

dat we die in het belang van het christelijk onder-

afscheid: Ruth Peetoom, Ger Redert en

Wim Kuiper, die voor een periode van vier

wijs moeten nemen.” Afgesproken is om hier op

Albert Weishaupt.

jaar werd herbenoemd, beter bij de organi-

een volgende ledenvergadering uitvoeriger met

satie die de Besturenraad nu is. Over de

elkaar over van gedachten te wisselen.

precieze rol van de Besturenraad ontstond op de ALV enige discussie, naar aanleiding

Vrijheid bevechten

van een samenwerkingsovereenkomst met

Gastspreker Miecke Van Hecke, directeur-generaal

de VO-raad.

van het Vlaams Secretariaat van het Katholiek

Door het aanvaarden hiervan worden de

Onderwijs, maakte duidelijk dat het bijzonder

Besturenraad en andere besturenorganisaties

onderwijs ook in Vlaanderen dagelijks zijn vrijheid

“verenigingspartners” van de VO-raad, met

moet bevechten. “De druk vanuit de samenleving

een adviserende rol op het vlak van identiteits-

en de overheid om de onderwijsinhouden steeds

gerelateerde belangenbehartiging. De VO-raad

verder te bepalen, is gigantisch groot. Dat is een

heeft herbevestigd niet op te treden als indivi-

gevoelig punt als het gaat om de vrijheid om het

duele dienstverlener, iets dat de besturenorga-

onderwijs vanuit een eigen pedagogisch project in

nisaties wel doen.

te vullen.”

In reactie op enkele vragen over de thema’s die de Besturenraad in zijn belangenbeharti-

Ook de toetscultuur baart haar grote zorgen.

ging tot de zijne rekent, benadrukte Kuiper dat

“Die leidt tot ‘teaching to the test’, en dat is

de Besturenraad uitgaat van een brede opvat-

moordend voor de eigenheid van ons pedagogisch

ting van identiteit. Die brengt met zich mee

project.” Die eigenheid wordt in het Vlaams

dat de Besturenraad zich ook geroepen voelt

katholiek onderwijs op heel verschillende manieren

zich uit te laten over bijvoorbeeld de tussen-

vormgegeven. Het VSKO heeft volgens Van Hecke

tijdse diagnostische toets in het voortgezet

een duidelijke voorkeur voor de zogenaamde

onderwijs.

dialoogschool. Daar vindt zowel een dialoog plaats

Boven: Mieke van Hecke. Onder: Robert Zoutendijk, Henk ter Wee en Petra van der Kwast

Scoren met positieve aandacht

6

Tekst Pim Kalkman | Fotografie Wilbert van Woensel

Niet dat het bij ons op school zo slecht ging. Maar met een toenemende werkdruk ontstond wel draagvlak om dieper met elkaar na te denken over de vraag waar de meeste energie weglekt. Dat bleek met stip de vaak geringe motivatie van leerlingen: boek vergeten, nauwelijks voorbereid, desinteresse... We ervoeren handelingsverlegenheid om het eigenaarschap van leerlingen te bevorderen en zagen dat repressie niet leidt

Positive Behavior Support

tot gedragsverandering. Onze interesse voor PBS was gewekt.

De kunst van het zien Drie jaar geleden maakten we als lid van het European School Network (ESN) voor het eerst kennis met PBS. Vanuit een vaak veel ernstiger schoolproblematiek dan bij ons, groeide twintig


jaar geleden in de VS de behoefte aan een positieve schoolcultuur met gerichte interventies, gericht op meetbare resultaten. De daar geboekte successen maakten ons nieuwsgierig naar een mogelijke Europese variant, werkend vanuit de eigen context en cultuur. Onderzoek in samenwerking met de VU, Christelijke Hogeschool Windesheim en de Universiteit van Tampere (Finland) heeft inmiddels geleid tot bruikbare modellen voor de implementatie van PBS. Kern van PBS is het onderscheid tussen de mens en zijn of haar gedrag. Dat motiveert om oog te krijgen voor wat de leerling al aan gewenst gedrag laat zien en dat te benoemen, te bekrachtigen en te belonen. Zonder al te idealistisch te zijn: gewenst gedrag

Waar rankings van schoolresultaten en eindexamencijfers de boventoon voeren, lijkt pedagogiek het kind van de rekening. Maar leidt een positief pedagogisch schoolklimaat niet juist tot goede resultaten? Mijn school, het Corderius College te Amersfoort, gelooft sterk dat waar het goed(e) leven is, beter wordt geleerd. Om ons leerklimaat te verbeteren, zijn we een pedagogisch model uit de Verenigde Staten gaan toepassen: Positive Behavior Support (PBS). Een werkwijze die we graag verbinden met de christelijke identiteit van onze school. De eerstelingen smaken naar meer.

moet niet worden verondersteld maar aangeleerd op basis van heldere, positief geformuleerde verwachtingen. Eigenlijk beoefenen we de kunst van het zien.

Pedagogiek van Jezus Het formuleren én aanleren van gewenst gedrag is één van de eerste stappen in het proces. “Eigenlijk is het vreemd: wie een opgave bij wiskunde niet snapt krijgt extra uitleg; maar wie ongewenst gedrag vertoont, wordt eruit gestuurd”, aldus Tim Lewis van de Universiteit van Missouri (VS), één van de founding fathers van PBS, tijdens een presentatie op het Corderius. “Wie geen lessen volgt gaat slechter presteren, dus zitten we in een spiraal naar beneden.” Tegelijk is Lewis realistisch: “We kunnen leerlingen niet dwingen om te gaan studeren; maar we kunnen wél een klimaat creëren waarin het waarschijnlijker wordt dat ze het gaan doen.” De zoektocht naar de waarden áchter het gewenst gedrag leidde in ons geval tot drie door personeel en leerlingen herkende kernbegrippen: betrokken, verantwoordelijk en veilig. Ze staan

Eigenlijk heet deze pedagogische werkwijze SWPBS: School

inmiddels in grote letters boven de hoofdingang. Niet als

Wide PBS. Het idee is dat iedereen op school het pedagogisch

voldongen feit, maar als uitgangspunten waar we als school op

klimaat bepaalt: van conciërge tot leerling en van docent tot

kunnen worden aangesproken. Van hieruit zijn we het gewenste

directeur en ouder.

gedrag per ruimte (lokalen, gangen, pauzeruimtes) in een soort

Op Amerikaanse scholen waar PBS School Wide doorgevoerd

matrix gaan benoemen.

werd, ontstond een verrassende synergie tussen gewenst gedrag

De zoektocht naar de diepere identiteit van de school en het

en leerresultaten. Met als simpele uitgangspunt: benoem en

formuleren van gewenst gedrag leidt bijna als vanzelf naar de

bekrachtig het gewenste (groene) gedrag en bedenk gerichte

verbinding met waarden zoals het evangelie die volgens ons

interventies voor het negatieve (gele of rode) gedrag. Maatwerk

aanreikt. Oog voor elkaar en voor wat ieder nodig heeft.

op basis van data, met als gevolg minder schooluitval en

Persoonlijke aandacht en bemoediging in het ontwikkelings-

stijgende cijfers.

proces van elk mens. Noem het de pedagogiek van Jezus,

7


Pim Kalkman

zoals bijvoorbeeld door Anselm Grün in het boek Levenslessen

Lange adem

uiteengezet wordt. Een pedagogiek die je elke school en elke

De voorbereidingen voor en invoering van PBS wordt doorgaans

leerling in Nederland gunt, maar die zeker christelijke scholen op

ondergebracht bij een PBS-team met vertegenwoordigers uit

het lijf geschreven zou kunnen zijn.

alle geledingen van de school, inclusief de ouders. Zo kunnen vanaf het begin alle geluiden worden gehoord en meegenomen

Brede vorming

in een breed gedragen plan van aanpak, inclusief trainingen

Naar onze ervaring is dit een proces met een grote reikwijdte.

voor het personeel.

Het stimuleert positieve relaties in de school en in de klas,

Cruciaal is ook de betrokkenheid en steun van de schoolleiding.

waarbij zingeving een motiverende factor is. Er komt aandacht

Om kans van slagen te hebben, moet PBS worden ingebed

voor de samenleving die je met elkaar zou willen creëren en

in het beleid en gefaciliteerd worden met tijd en geld. Het gaat

de manier waarop je daar vorm aan kan geven. Het is brede

immers om een wezenlijke cultuurverandering die een lange

vorming: leren en leven in het licht van iets groters. “Want wie

adem vraagt.

geen hoger doel heeft dan zichzelf raakt uiteindelijk teleurgesteld.” Zodoende biedt PBS meer dan alleen ruimte voor het versterken

Dit artikel is onderdeel van het project ‘PBS & christelijke

van identiteitsgerelateerde activiteiten. Ook zaken als excursies,

identiteit’, waarmee de Besturenraad zijn leden dit schooljaar

deskundigheidsbevordering, inrichting van het zorgteam en het

wil informeren en inspireren. We werken toe naar een bijeen-

gezamenlijk interventierepertoire kunnen worden geijkt op hun

komst voor geïnteresseerde scholen in voorjaar 2014.

relatie met de kernwaarden en verder worden ontwikkeld met

Voor meer informatie of een afspraak kunt u contact opnemen

behulp van PBS. Zelfs de vergaderstructuur kan worden aan-

met drs. Pim Kalkman, bij de Besturenraad projectleider op

gepast om leerlingen en klassen die extra zorg behoeven, sneller

dit thema en conrector vwo op het Corderius College,

te traceren en aan te pakken. Daarmee heeft PBS ook een sterk

[email protected].

preventief karakter. Meer lezen over PBS:

• in Nederland: www.swpbs.nl • in Europa: www.europbs.com • in de VS: www.pbismissouri.org (inclusief publicaties van Tim Lewis)


8

‘Het alternatief’ in een notendop

Tekst Marijke Nijboer | Fotografie Hans Fijn van Draat


Nederland is in de ban van het misverstand dat onderwijskwaliteit kan worden afgelezen aan de scores van leerlingen en scholen. Er heerst een afrekencultuur waarin docenten zijn verworden tot uitvoerders van een onderwijsprogramma dat onder grote invloed van politiek en maatschappij tot stand komt. Dit leidt tot een versmald curriculum, teaching to the test en ongemotiveerde leraren. Het alternatief houdt in dat leraren grote zeggenschap krijgen over hun werk. Hun vakmanschap staat centraal. De schoolleiding en het schoolbestuur staan hen tot dienst. De school zorgt voor brede vorming van leerlingen, met aandacht voor kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming. René Kneyber en Jelmer Evers (redactie), Het alternatief. Weg met de afrekencultuur in het onderwijs! Boom, 2013.

René Kneyber en Jelmer Evers schreven samen met anderen het boek Het alternatief. Weg met de afrekencultuur in het onderwijs! Kneyber, die zijn parttime docentschap op het Oosterlicht College in Nieuwegein combineert met het geven van trainingen in orde houden, vertelt wat hij met dit boek hoopt te bereiken. “Leraren moeten meer tegenkracht gaan bieden tegen de machten van bovenaf.”

Dit boek, zegt René Kneyber, kwam voort uit

Retoriek

Kneyber en Evers om hun boek te schrijven.

ergernis. Over het feit dat het ministerie van OCW,

Niet lang daarna werd in Nederland het actieplan

“Beter Presteren vloeit voort uit de neoliberale

dat het actieplan Beter Presteren bedacht en uit-

Beter Presteren geïntroduceerd. Veel aandacht

visie. Het onderwijs is een markt met ouders en

rolde, niet bleek te weten waar zulk beleid in

voor rekenen en taal, opbrengstgericht werken,

leerlingen als afnemers. De overheid zorgt dat er

andere landen toe leidde.

prestatiebeloning voor docenten en andere ele-

indicatoren zijn, knoppen waaraan je kunt

“Vroeger was ik ook een voorstander van een

menten moeten leiden tot een gemiddelde

draaien, zodat de kwaliteit in orde is. Wij wilden

prestatiegerichte benadering, tot ik Diane Ravitch

Citoscore van 537 in 2015.

laten zien dat het anders kan.”

las. Zij stond aan de wieg van het grote afrekenen

Kneyber: “Die retoriek klonk me zó bekend in de

in Amerika: met behulp van toegevoegde waarde

oren. Toevallig kreeg mijn school daarna een

Cultuuromslag

kijken naar de kwaliteit van scholen. Maar na een

veldraadpleging van het ministerie over het actie-

Leraren moeten volgens de auteurs, die in hun

aantal jaren zag zij in waar dat toe leidde: meer

plan. Ik heb de vloer met hen aangeveegd, omdat

boek ook talloze gastschrijvers aan het woord

fraude, vernauwing van het curriculum, een

ze Beter Presteren presenteerden als dé manier

laten, weer gaan geloven in hun eigen profes-

onrechtvaardige afrekening van docenten, scholen

om het Nederlandse onderwijs verder te helpen,

sionaliteit en de macht over hun werk naar zich

die worden gesloten omdat de staat de opbrengst

terwijl ze geen idee hadden van wat elders de

toetrekken.

niet hoog genoeg vindt. Ravitch werd een aanvoer-

ervaringen waren met dergelijk beleid.”

der in de strijd tegen de afrekencultuur in de VS.”

Het ministerie vroeg hem om zijn standpunt nader te komen toelichten. Maar de minister zette haar plan door. En toen de volgende staatssecretaris, Sander Dekker, deze koers voortzette, besloten


Maar dan moet er eerst wel iets aan hun houding veranderen. Je schrijft dat docenten doorgaans niet openstaan voor suggesties van collega’s. “Als je de deur van je klas dicht doet, zet je

9


“Als je probeert vast te leggen wat goed onderwijs is, help je het om zeep”

Neoliberale manier van denken Als trainer komt hij op veel scholen. ‘Ik zie dat docenten, naarmate ze meer het gevoel hebben dat ze worden afgerekend op resultaten waar ze maar beperkt invloed op hebben, minder gemotiveerd zijn om zich in te zetten.

een andere deur open: dan word je afgerekend op wat er in je klaslokaal gebeurt. Je moet

Er zijn toch zulke pilots en potten?

Veel docenten hebben bijvoorbeeld geen zin in

met elkaar verantwoording nemen in de

“Ja, onderwijspioniers bijvoorbeeld. Dat is een

passend onderwijs omdat het moet en ze er

school, samen praten over je werk. Hoe pak

goed initiatief, maar kleinschalig, en je krijgt maxi-

niks over te zeggen hebben. Je moet de

jij het aan? Als dat gesprek niet plaatsvindt,

maal 5.000 euro. In Alberta maakt 95% van de

bewegingsvrijheid hebben om dat tot een

sta je niet sterk. Iedereen in het onderwijs

scholen gebruik van een goed gevulde pot. En de

succes te maken. Op Amerikaanse scholen

zegt wel ‘mijn deur staat altijd open’, maar er

voorwaarde is daar niet dat je resultaten omhoog

komt niemand naar binnen. Dat is treurig.”

gaan, maar dat je deelt wat je gedaan hebt met andere scholen.”

Er moet volgens hem een cultuuromslag

Christelijke scholen: gunstige uitzondering

komen. “In Alberta, Canada, hebben ze er

Jullie prediken revolutie: leraren aan de macht,

negen jaar over gedaan. Dat vind ik relatief

schoolleiders en bestuurders in een dienende rol,

Volgens René Kneyber wordt op

snel. Voor zo’n cultuuromslag heb je natuurlijk

het ministerie en de inspectie op afstand.

christelijke scholen veel inhoudelijker

ook een innovatiepot nodig waar leraren met

“In de landen waar wij tegen opkijken, zoals

gesproken over onderwijs. “Als ik op

goede ideeën uit kunnen putten.”

Finland en Singapore, zijn de leerkrachten

niet-christelijke scholen vraag wat hun

professionals die zelf beslissingen nemen over het

maatschappelijk nut is, krijg ik geen

onderwijs. In Nederland zijn docenten nog niet

doordacht antwoord. Op een christe-

eens gesprekspartner. Ze bieden onvoldoende

lijke school is dat continu onderwerp

tegenkracht tegen de machten van bovenaf. Als

van gesprek. De Besturenraad is ook

docenten hier een groter aandeel gaan krijgen in

een van de weinige clubs die zich hier

besluitvorming en toezicht, zijn wij al heel tevre-

uitdrukkelijk mee bezighoudt.”

den.”

Gamen Weg voor met de eenafrekencultuur betere wereld

10

waar de leraren alles bepalen, wordt helemaal

Volgens de auteur leidt het meten van de ‘toege-

ziet een heel grillig patroon in hun individuele

inclusief gewerkt. Zij hebben geen excuses

voegde waarde’ van scholen tot ongewenste

scores. Terwijl een goede leraar het ene jaar

meer om het niet te doen. En daar lukt het.”

effecten. Hetzelfde geldt voor de toegevoegde

niet heel anders zal functioneren dan het

waarde van docenten. “Daar zijn vorig jaar pilots

andere.”

Cijfers zouden geen goed beeld geven van de

voor gestart. Ook dat roept opportunisme op.

kwaliteit van het onderwijs. Waar moeten we

Veel docenten gaan die leerlingvolgsysteemtoets

Welke boodschap heb je voor

dan naar kijken?

voorbereiden. Het is allemaal niet nodig, we

onderwijsbestuurders?

“Je moet je afvragen of je de kwaliteit van

meten al meer dan genoeg. Op de basisschool

Kneyber, die in 2012 een boek schreef over

onderwijs wel kunt meten. Wat ook dat is een

kun je met behulp van het Cito-leerlingvolg-

gezagsdragers: “Goede bestuurders bieden

heel neoliberale manier van kijken.”

systeem zien hoeveel vooruitgang leerlingen

professionals de luwte om hun werk te kun-

boeken bij een bepaalde leerkracht. Daar komt

nen doen. Helaas zitten de meeste bestuur-

Maar er gaat heel veel belastinggeld naartoe.

bij, dat toegevoegde waarde geen statistisch

ders gevangen tussen enerzijds de werkvloer

Je wilt toch weten of dat goed wordt besteed?

betrouwbare maat is. Onderzoekers hebben

en anderzijds hun werkgever en de overheid.

“Het feit dat we vragen naar bewijs, doet

dezelfde lerarenpopulatie volgens twee bestaande

Als je een positie van gezag en macht krijgt,

ogenschijnlijk de kwaliteit afnemen.”

modellen getoetst op toegevoegde waarde. De

gebeuren er drie dingen, die ik aanduid als

beste 10% in het ene onderzoek was de slechtste

de ‘triangle of doom’. Je wordt minder

1

Je wilt toch weten of het onderwijs werkt?

10% in het andere.”

empathisch en je kunt je minder gemakkelijk

“Zie je hoe diepgeworteld die neoliberale

Op pagina 53 van zijn boek staat een grafiek met

verplaatsen in het perspectief van je werk-

manier van denken is? Het alternatief is dat je

een wijd uitdijende puntenwolk: de prestaties van

nemers. Je raakt minder geïnteresseerd in

accepteert dat als je goed onderwijs wilt, dat

specifieke leraren in twee leerjaren. “Een wiskun-

feedback van anderen. En anderen gaan jou

dat altijd een risico met zich meebrengt.

dige ziet meteen dat dit niet kan. Maar ook met

minder goede feedback geven. Een onderwijs-

Je kunt van tevoren niet voorspellen wat de

gezond verstand snap je dat het onlogisch is: je

bestuurder zou vaak op de werkvloer moeten zijn. Waarom zouden bestuurders naar China

uitkomst is van goed onderwijs. Als je probeert 1 Wiliam, D., ‘Are there “Good” schools and “Bad” schools?’,

reizen om daar naar het onderwijs te kijken,

het om zeep. Onderwijs wordt echt goed als er

in: P. Adey en J. Dillon (red.), Bad Education: Debunking

terwijl ze nog nooit op hun eigen school zijn

gedeelde normen, waarden en idealen zijn in

Myths in Education. Maidenhead: Open University Press

geweest? Als ze dat wél zouden doen, zouden

de school. Het probleem met kwaliteits-

2012, 3-15.

ze heel andere beslissingen nemen.”

vast te leggen wat goed onderwijs is, help je

indicatoren is: je wilt het doel meten, maar meten wórdt het doel. Docenten die volledige zeggenschap hebben, bespreken met elkaar: wat willen we bereiken, hoe gaan we dat doen, en lukt ons dat? Tussen die niveaus

Iedere docent wordt specialist

ontstaat een continue wisselwerking. Zo krijg je goed onderwijs.”

Om de talenten van leraren beter te ontwikkelen en hen plezier in hun werk te laten houden, stellen René Kneyber en Jelmer Evers voor dat elke leraar

Opportunisme

zich specialiseert. Iedereen begint voor de klas als junior docent, maar

Wat je volgens Kneyber ook ziet in landen

kiest daarna een vervolgtraject en volgt een bijbehorende masteropleiding.

met een goed werkend onderwijsstelsel:

• De masterteacher: dé keuze voor degenen die het liefst voor de klas staan.

scholen houden zich verre van de waan van

Dat doen zij fulltime. De masterteacher verdient 25% meer dan de

de dag. “Je moet het onderwijs zo ver mogelijk

anderen, inclusief leidinggevenden en bestuurders, omdat zij zich bezig-

depolitiseren. Een Noorse vakbondsman

houden met de core business.

vertelde mij dat in Finland niemand minister van Onderwijs wil worden. Die heeft namelijk niks te zeggen. Mooi toch?”

• De leraar-onderzoeker besteedt de helft van z’n uren aan onderzoek en promoveert eventueel.

• De leraar-ambtenaar ontwikkelt naast het lesgeven beleid, bijvoorbeeld bij OCW of de inspectie.

• De leraar-adviseur verzorgt naast zijn lessen trainingen, cursussen of advieswerk.

• De leraar-opleider geeft les en coacht junior docenten, in de school en op de lerarenopleiding.

• De schoolleider blijft na zijn opleiding in onderwijskundig leiderschap voor 20% lesgeven.

• De leraar-ondernemer heeft een eigen bedrijf naast z’n docentschap.

Column

11


Wat wil uw school met mijn kind? Krap een jaar geleden mocht mijn jongste zoon met zijn ouders een school voor voortgezet onderwijs uitzoeken. In een grote stad heb je veel keus, dus onze eerste klus was om het aantal keuzemogelijkheden hanteerbaar te maken. Dan spelen basale factoren als afstand, bereikbaarheid, onderwijsaanbod en reputatie een rol. En vooral voor pa ook denominatie, maar bij een beginnend puber en zelfverklaard ongelovige kom je daar niet al te nadrukkelijk mee voor de dag. En door zijn werk weet pa dat denominatie slechts een formeel aspect is – het gaat om de totale ‘smoel’ van de school. Maar wat denominatie betreft kon pa best tevreden zijn, want we kwamen een shortlist overeen met daarop twee interconfessionele, een pc- en een rk-school. Het ritueel van de open avonden kon beginnen. En dan merk je best wat verschillen op tussen de scholen die je bezoekt. De ene school blijkt zo aan regels en orde te hechten, dat de ouders en hun kroost geacht worden niet af te wijken van de bewegwijzerde route door het gebouw. Een andere school laat zich juist voorstaan op haar flexibiliteit – zo neemt ze nooit voetstoots aan dat bijzondere leerroutes onmogelijk zijn. Van de oudere broer van zoonlief weten we trouwens al dat deze flexibiliteit soms een eufemisme voor chaos is. Het is ook de enige van de vier scholen die zo expliciet de kaart van excellentie uitspeelt, ondersteund door de ranglijst van Jaap Dronkers over toegevoegde waarde. Maar verder? Verder communiceren de vier scholen op ongeveer gelijkaardige wijze vooral ruimte. Je krijgt als leerling alle ruimte om te worden wie je bent en om je talenten te ontwikkelen – het daartoe strekkende aanbod van keuzemodules, verdiepingsmogelijkheden en buitenschoolse activiteiten is zo overweldigend dat je er als aankomend brugklasser bij voorbaat keuzestress van zou krijgen. Onder het geweld van de min of meer uitwisselbare presentaties van rectoren en onderbouwcoördinatoren bekruipt mij vooral de vraag wat die scholen nou eigenlijk met mijn kind willen. Geven ze hem behalve ruimte ook richting mee? Met wat voor mensbeeld werken al die leraren? Wat voor volwassene willen ze graag dat mijn zoon wordt? En wat geven ze hem daarvoor mee aan waarden, deugden, houvast? Dat had ik graag ook gehoord van de ‘flexibele’ en ‘excellente’ – en ja, ook interconfessionele

Guido de Bruin is adviseur

– school die het uiteindelijk geworden is. Ik kan me niet voorstellen dat ik de enige ouder ben

Identiteit bij de Besturenraad.

die dat graag wil weten. Vandaar mijn oproep aan al die rectoren en onderbouwcoördinatoren

Wilt u reageren? Mail naar

die hun praatje weer moeten voorbereiden: vertel op die open avonden eens uw verhaal over

[email protected].

wat u met al die beginnende pubers wilt bereiken.

Met een gerust hart uiten wat je gelooft

12

Tekst Aline Kuiper

Identiteitsdag leraren Kalsbeek College

Met een gerust hart uiten wat je gelooft Ontdekkingsreis “Iedere twee jaar organiseren wij op het Kalsbeek College (locatie Schilderspark) traditiegetrouw een identiteitsdag voor onze nieuwe collega’s. Het afgelopen jaar kozen we bewust voor een andere opzet: een ontdekkingsreis door onze hoofdstad. We hoopten op deze dag met elkaar in gesprek te raken over onze drijfveren. Wat beweegt ons om te werken op het Kalsbeek College? Niet alleen zijn wij de leukste school van Nederland, maar ook een christelijke school. Centraal stond de vraag: hoe kunnen wij, zo verschillend van achtergrond, de komende jaren op eigen wijze samen vorm en inhoud geven aan

Op woensdag 5 juni 2013 was de personeelskamer van het Kalsbeek College in Woerden rustiger dan gebruikelijk. Zo’n vijfentwintig ‘verse’ leraren waren die dag naar Amsterdam, om met elkaar te denken en te spreken over de christelijke identiteit van de school. Wat kan ieder van ons, met zijn of haar eigen achtergrond, daaraan bijdragen? Een impressie door Aline Kuiper, docent klassieke talen.

dat aspect van onze school? Kortom: hoe kun je met jouw achtergrond samen met anderen betekenis geven aan de identiteit van onze school? Voordat we

Als je zomaar over je bijdrage aan de christelijke identiteit van

hierover uitvoerig met elkaar in gesprek gingen, namen we onze

de school moet praten, kan dat onwennig aanvoelen en is het

lesgevende collega’s (er wordt dit cursusjaar een vergelijkbare

misschien ook moeilijk om te bedenken waar je het dan precies

dag georganiseerd voor onze nieuwe OOP’ers) mee langs inte-

over zult hebben. We begonnen de dag dan ook rustig, met kof-

ressante plekken waar we inspirerende mensen tegenkwamen

fie en gebak, maar al snel liepen we verder naar het volgende

die in Amsterdam handen en voeten geven aan hun geloof. Het

adres op de Wallen: de Communitaire Gemeenschap Oudezijds

bleken goede ingrediënten te zijn voor een waardevolle maar

100.

ook gezellige dag. Het prachtige zomerse weer maakte de dag compleet.”

Spiegel Hier werden wij zonder enige voorkennis binnengeloodst, dwars

Han Koebrugge, locatiedirecteur, en Bram van Welie, adjunct-

door een aaneenschakeling van oude grachtenpanden, gevuld

directeur Kalsbeek College, locatie Schilderspark

met uiteenlopend volk: vaste bewoners, hele gezinnen die zich voor hun leven aan deze christelijke gemeenschap verbonden hebben, allerlei medewerkers en vrijwilligers, mensen die hier opgevangen worden en leren om (weer) op zichzelf te wonen, en al wie daar binnen wandelt in de inloop, of bij de Kruispost. Indrukwekkend om te zien. Het zette ons aan het denken. Zuster Rosaliene en medewerker Pieter hadden veel vragen te beantwoorden. Zoals: is dat niet moeilijk, met kleine kinderen

13

Met een gerust hart uiten wat je gelooft

op de Wallen wonen? Waarop wij een spiegel voorgehouden

organisatietalent, maar je wilt iedereen belonen voor zijn inzet.

kregen: “Bedrijfsuitje naar de Wallen.. Wíe is hier nou raar?!”

Ik dacht even terug aan de voorganger in de Engelse kerk, die

(Waarbij aangetekend moet worden dat de schoolleiding ons

zei dat wij geschapen zijn naar Gods beeld en dus allemaal ons

uiteraard met reden deze bijzondere mensen lieten bezoeken.)

best doen om iets goeds te doen. En aan zuster Rosaliene, die

De meest prangende vraag was toch wel: wat brengt iemand

ons eveneens wees op wederkerigheid: luister naar wat een

ertoe zich voor het leven aan zo’n gemeenschap te verbinden,

ander aan hulp nodig heeft, en hij zal onverwachts jou helpen!

en kun je er dan nog uit? Het antwoord: “Het is geen stap die je

Ieder mens kan iets betekenen voor een ander.

van de ene op de andere dag zet. En nee, je kunt nooit voorspellen hoe je leven zal lopen, dus ook niet of je altijd op die-

Samen identiteit vormgeven

zelfde plek kunt en wilt blijven.” We vonden het vloerpatroon

Na een algemene inleiding van Anne de Jong, docent godsdient,

van de kapel erg mooi, met concentrische cirkels waarvan de

over de vraag wat wij kunnen en willen betekenen voor de

buitenste overlopen op de stoep. Iedereen mag zo naar binnen

christelijke identiteit van de school, gingen we in groepjes uit-

lopen.

een. Geïnspireerd door alle indrukken praatten we met elkaar over onszelf en ons geloof. De tijd was te kort! In de voltallige

Wederkerigheid

groep vertelden we nog iets over onze gesprekken en onze

Wij vervolgden onze wandeling en kwamen terecht in de

gedachten bij de hele dag, waarna we neerstreken op een zon-

Engelse kerk op het Begijnhof, voor een middagpauzedienst.

nig terras. Ook daar hadden we het nog over dingen die je niet

Wat leuk dat je dan ineens met iedereen over andere dingen

dagelijks bij de borrel bespreekt. Met verfriste blik gingen we

praat dan je dagelijks werk: wat je gelooft en wat niet, de orgel-

langzamerhand weer op huis aan.

muziek en de teksten op de muur, op de avondmaalstafel, in de

Bij thuiskomst kwam ik langs de spiegel. Ik zag ineens veel

liederen, en wat je moeder er wel niet van zou zeggen als ze

overeenkomst met mijn collega’s. We praten allemaal graag

wist dat je in de kerk zit!

over onszelf, over onze geschiedenis en overtuigingen. We zijn

De dominee sprak over een spiegel, “de volmaakte wet die

ons er nu weer van bewust dat wij samen daarmee de identiteit

vrijheid brengt” (Jakobus 1: 25). Het is goed om af en toe in

van onze school vorm geven. Ook de leerlingen dragen veel bij.

de spiegel te kijken, om na te denken over jezelf, over wat je

Aan het einde van de dag formuleerden we dit doel: dat ieder-

belangrijk vindt en over hoe je jouw talenten het beste kunt

een in school met een gerust hart – zo open als wij op deze

inzetten. Zo’n beeld van jezelf kan je inspireren, ook in je werk.

dag in kleine kring hebben kunnen doen – kan zeggen wat zij

De tram bracht ons naar de Indische buurt, naar de Elthetokerk,

gelooft, hoe zij in de wereld staat. Het is goed elkaar zo wat

waar oud-collega ds. Marleen Blootens sinds een jaar werkzaam

beter te leren kennen. Lof voor de organisatoren en dank aan

is als predikant. Na een lunch in eetlokaal LT, waar dove jonge-

iedereen die mee was. Ik vond het inspirerend en gezellig.

ren leren werken in de horeca – en wij een paar woordjes gebarentaal – namen we plaats in Marleens kerkzaal, waar zij kort

Aline Kuiper is docent klassieke talen aan het Kalsbeek

vertelde over haar gemeente en over zichzelf. Hoe zet je een

College in Woerden en lid van de commissie Identiteit.

project op in zo’n gemeente? Niet alle leden hebben evenveel

Kerst 2013

14

Tekst Paul Boersma | Fotografie Thinkstock

“We moeten ophouden bang te zijn voor de schaduwen en beseffen dat de wereld bestaat uit verschillende tinten grijs, licht en duisternis”. Een kerstmeditatie van Paul Boersma, geïnspireerd door de roman De bakkersdochter van Sarah McCoy.

Kerst 2013 27 december 1944 Lieve Elsie, Ik heb eindelijk een erekaart gekregen! Al mij angsten over de tweeling waren ongegrond. De organisatie geeft die kaarten aan de allerbeste vrouwen, dus zal men wel over de ontwikkeling van de tweeling tevreden zijn. Het meisje is stoer en kent geen angsten. Ze heeft gedurende de hele doopplechtigheid van de SS gehuild en toen ze een dolk boven naar hoofd hielden, stak ze haar handje uit naar het mes! Iedereen zegt dat ze een echt Vickingkarakter heeft. Het jongetje is wat zwakjes, maar dat was ik in het begin ook. Met die erekaart hoef ik nu minder huur te betalen en krijg ik speciale privileges in de winkels. Ik heb al geen jaar fournituren voor mijn Dirndl kunnen kopen …. Het is net of het weer kerstmis is. Op kerstavond heb ik Julius gezien. De kinderen zongen Weihnachtslieder. Het was heel mooi. Ik weet zeker dat ik de stem van Julius boven de andere uit kon horen. Ik weet dat dat de schandelijke gedachte van een moeder is. Na het optreden mochten we een uurtje met de kinderen doorbrengen … Ik heb me in maanden niet zo duizelig van geluk gevoeld. Met Julius ging het wel goed, had ik de indruk. Hij zei dat hij zijn lessen leuk vond en hij heeft geleerd om zijn hakken tegen elkaar te slaan, precies zoals de partij dat wil. Dan steekt hij zijn hand omhoog en roept ‘Heil Hitler!’. Ongelooflijk hoe snel hij een soldaatje is geworden…Ik slaap de laatste tijd niet veel. Ik probeer me voor te stellen hoe Julius er aan de andere kant van het terrein bij ligt, in zijn keurige stapelbedje, en hoe hij rustig ademhaalt, in en uit. Dat helpt. Ik heb er alle vertrouwen in dat hij door mijn opoffering een betere man, een betere Duitser zal worden. Nog even en dan ben jij ook een echtgenote en een moeder. Let maar op. Ik denk vaak aan je, Elsie. Veel liefs. Hazel

15

Zomaar – nou, zomaar? – een fragment uit De bakkersdochter, een roman over de kracht van familie, liefde en vriendschap. De schrijfster, Sarah McCoy, brengt de lezer terug naar Kerst 1944 in Duitsland. De journaliste Reba Adams probeert de oude Elsie Meriwether in haar Bäckerei in El Paso, Texas een verhaal over Kerst tijdens de oorlog te ontlokken. Wat lukt, zij het met moeite. De ergste oorlogsterreur is aan de toen jonge Elsie, dochter van een bakker in Garmisch, voorbijgegaan. Zij en haar familie werden beschermd door een hooggeplaatste nazi die met haar wil trouwen. Maar als er in de kerstnacht een ontsnapt Joods jongetje, Tobias, op de stoep staat, dat net daarvoor nog op een kerstbal van de nazi's heeft opgetreden, weet Elsie dat ze alles wat ze liefheeft in gevaar brengt als ze de deur van de bakkerswinkel voor hem opent. Haar zus Hazel zit in 1944 al een tijd, gescheiden van haar zoon Julius, in het Lebensborn-programma. Haar tweeling heeft ze afgestaan voor experimenten. Elsie en Hazel schrijven elkaar. Het gedeelte uit de brief lees ik nu met Kerst 2013. Ik proef bij McCoy geen simpel oordeel over goed en fout. Hazel offert veel op voor haar geloof. Zelfs haar kinderen, in de hoop dat ze die daarmee recht doet. Elsie houdt van Hazel, al lopen hun wegen uiteen: de een gaat voor het vaderland, de ander ontvlucht het in zekere zin. Zeker, het boek verzwijgt niet wat goed is en wat fout. Er is geen sprake van relativisme. Maar tegelijk is er geen oordeel. Het kwaad wordt de mensen niet aangerekend. Hannah Arendt stelt in een reflectie op het kwaad – zij volgde in 1961 het proces tegen Eichmann op de voet – dat het kwaad vaak niet aan het karakter of de wil van een persoon is toe te schrijven. Mensen worden vaak niet door kwade bedoelingen gedreven maar doen wel kwaad. Dat inzicht relativeert niet het kwaad, maar het ontneemt ons wel het recht om het kwaad bij een ander te zoeken. Dat nu gebeurt niet in De Bakkersdochter, waarin het perspectief van een Duitse familie wordt gekozen. En ik ben daar stil van geworden. Er is sprake van blijvende betrokkenheid van mensen die verschillende – jazeker, ook verkeerde – wegen gaan. Ze houden op de een of andere manier het verschil uit.

Kerst 2013

Mijn vader sprak weinig over zijn oorlogsjaren. Ik vroeg er ook niet naar. Dat veranderde toen Loe de Jong, die de oorlog zelf veilig in Engeland had doorgebracht, in een rechtstreeks op tv uitgezonden persconferentie het vonnis en meteen ook de executie van Willem Aantjes aankondigde: die zou lid van de SS zijn geweest. Voor mijn vader was het duidelijk: Aantjes was fout. Voor velen van zijn generatie was het – vooral na de oorlog – duidelijk: je was goed of fout, grijs bestond niet. Mijn vader heeft me zijn zienswijze niet opgedrongen, maar in alles voelde ik dat hij mijn reactie niet deelde. Hij vermeed het gesprek ook, waar ik dat zo graag zocht. Maar hij verraste mij een jaar later: hij gaf me een plakboek met allerlei artikelen en reacties over de zaak Aantjes die hij had verzameld. En niet om mijn denken te veranderen. Ik heb de map nog. Vanzelfsprekend. Voor mijn kinderen is de oorlog al ver weg. Maar voor wie in de jaren vijftig is opgegroeid, is die wonderwel ook een deel van hun leven. Ik ben intussen wel bevriend met Duitsers (mijn vader is er na de oorlog nooit geweest) en zie hoe Duitsland op een respectvolle wijze omgaat met het verleden. Net bezocht ik met mijn zoon Berlijn: de geschiedenis wordt daar niet verzwegen. In de trein leest mijn zoon De vergelding van Jan Brokken, ook al zo’n schitterend boek dat niet in termen van goed en fout denkt. Kan ook moeilijk anders voor een zoon van een predikant die Christus verkondigde: “Ik ben niet gekomen om de wereld te oordelen…” Als ik dit schrijf, lees ik hoe de zoveelste pedofiel de stad wordt uitgejaagd…

Ons kerstverhaal

16

Fotografie Thinkstock

Op deze plek, waar schoolleiders, bestuurders en toezichthouders hun verhaal vertellen, geven we ditmaal aandacht aan de verhalen die zij met hun kerstkaarten vertellen. Een greep uit de kerstkaarten die wij in 2012 van onze leden ontvingen.

Ons kerstverhaal LICHT Lichtverhaal

INSPIRATIE Zoveel meer Omdat er meer is, pratend, denkend, zoekend. Meer te horen dan je zegt. Meer te zeggen dan je denkt. Meer te vinden dan je zoekt.

Schitterend licht uit duizend bewegingen water wind over water prevelend aanstormend opspattend water zoals ik ziende de zon op het water het eeuwige licht denk zo, mijn ogen verdwalend in waterlichtverte, denk ik dat gij bestaat die over donkere afgrond licht heeft geroepen – schittergedachte schitterlichtverteverhaal.

Op zoek naar meer INSPIRATIE voor jezelf, voor de ander.

(Huub Oosterhuis, in: ‘Nooit meer niet’)

Omdat ‘HET KIND’ zoveel meer is!

ZIE JE WEL!

(naar een gedicht van Hans Bouma en

er is iets lichts dat uit je stroomt en zich verwijdt

Chris Lindhout)

CSG De Goudse Waarden, Gouda

CSG De Waard, Oud-Beijerland

en door geen windkracht van je af te scheuren liefde (Huub Oosterhuis, uit het gedicht C) CSG De Heemgaard, Apeldoorn

17

Ons kerstverhaal

Er is geen groter kunstwerk dan het leven van een mens. Je kunt de begaafdheid missen om te schrijven, te schilderen of te componeren, maar iedereen heeft de gave om in zijn eigen leven creatief te zijn. In deze zin zijn we allemaal geroepen om een kunstenaar te zijn en vorm te geven aan ons leven, als iets echts en moois.

VERTROUWEN

(Francis Schaeffer) SPO De Liemers, Zevenaar

Weerspiegeling Kerstboom met ster, symbool van verlangen waarin wij onze hunkering naar hoop en licht weerspiegeld zien.

Nieuwjaar Stap boordevol vertrouwen in het splinternieuwe jaar. Maak elke dag een tikkeltje bijzonder. Voor iedereen het beste, – het mooiste wat er is. En telkens weer een ander prachtig wonder. Christelijke Onderwijs Groep Vallei & Gelderland-Midden

Hallo kinderen!

BELOFTE Waar de engel ontwaakt Hemelse boodschappers van vrede en liefde, naar de aarde afgedaald met verblindend licht. Jou geraakt in je hart waar de engel ontwaakt. Jij bent nu de aardse boodschapper van vrede en liefde. Geef het door. Raak vele mensen aan. Laat jij deze kerst die engel zijn.

Breekbaar als glas zijn de dromen die oplichten. Maar wie ze koestert, weet hoe sterk ze zijn.

Wisten jullie dat als je de aarde nadert haar blauwe glans verandert in kringen, vlakken, lijnen, stippen die dichterbij zich kleurig ontpoppen tot water, land, wegen, steden het dierbaar bedrijf van alles wat leeft?

Christelijke Scholengemeenschap Walcheren, Middelburg/Vlissingen

En zoom je microscopisch in dan krioelt het in de sloten: water

Als je van de aarde af zou gaan En haar van een afstandje bekijkt Dan is het nooit meer nacht.

eerste levensteken, dat op een zomerdag verdampt en in een winternacht

En blijkt de grote zwarte ruimte die wij van beneden zien In werkelijkheid Een eeuwig durende stralende dag.

de polders wit betovert, kom daar eens in de kosmos om! Lieve kinderen uit elke windstreek lachend verenigd en vereeuwigd

(Henk Nijmeijer) Roelof van Echten College, Hoogeveen

Als je winterwensen uitkleedt Van franje en van schijn ontdoet Dan blijft in het wit van al het licht Niets dan een wereld vol hoop en vol belofte.

maak er een prachtig kerstfeest van en begin het nieuwe jaar goed

(Kees Trappenburg)

(Job Degenaar)

CSG Melanchthon, Rotterdam/Lansingerland

Stichting Aves, Emmeloord

ga je toekomst op onze aarde vol vertrouwen tegemoet

“Doorlopende leerlijn? Een idee-fixe!”

18

Tekst Bert van der Kruk | Fotografie Thinkstock

Onderwijs aan jonge kinderen

“Doorlopende leerlijn? Een idee-fixe!”

Kees Terdu

Harry Dobbelaar

Margeeth Timmermans

Initiatieven om voorschoolse educatie aan peuters nauwer te koppelen aan de basisschool schieten de grond uit. De kinderen varen er wel bij, zeggen schoolbestuurders die op deze manier achterstanden bij kinderen vroeg willen aanpakken. Maar niet iedereen staat te juichen bij de komst van een nieuwe Startgroep of Peuterschool.

Sieneke Goorhuis-Brouwer

“In het begin was er aarzeling”, herinnert Kees Terdu, bestuurder van PCBO Rotterdam-Zuid, zich. Vooral de medewerkers van de peuterspeelzalen stonden niet direct te trappelen toen hun werkplek een jaar of acht geleden structureel onderdeel van de schoolorganisatie werd. “Zou dat wel goed zijn voor de peuters? Een peuter is immers heel wat anders dan een kleuter.” Dat is allemaal waar, zegt Terdu. “Maar met die erkenning konden we wel doelgericht aan het werk in de peuterspeelzaal. We konden doorgaande leerlijnen beter sturen en de

19


taalprogramma’s voor peuters en kleuters beter op elkaar laten

de directeur ook de inhoudelijke regie voert over de peuter-

aansluiten. En we konden medewerkers van de peuterspeelzaal

groepen. Ook draait in die groepen een leerkracht van de basis-

mee laten doen aan trainingen voor het schoolpersoneel.

school mee. Dobbelaar vindt de Rotterdamse constructie “zeker

Inmiddels is iedereen daar goed over te spreken.”

een interessant model”, vooral omdat daarmee “de doorgaande lijn verder verstevigd kan worden”.

Spelenderwijs

Margeeth Timmerman, bovenschools coördinator Voor- en

Op twaalf van de 32 scholen van PCBO Rotterdam-Zuid

Vroegschoolse Educatie (VVE) bij stichting Agora in de

maken de peuterspeelzalen onderhand integraal deel uit van de

Zaanstreek, zit niet direct op zo’n incorporatie van de peuter-

basisschool. Op de andere scholen vallen ze nog onder andere

speelzalen bij de scholen te wachten. “Je moet dan wel heel

stichtingen. Maar ook daar is de samenwerking intensief, zegt

alert blijven; voor je het weet wordt de sfeer in de peutergroepen

Terdu. Dat is ook hard nodig, want de scholen staan allemaal

veel schoolser. Het is goed dat scholen zich met het beleid van

in Rotterdam-Zuid, waar veel kinderen van allochtone ouders

de peuterspeelzalen bezighouden, maar ze moeten de kinderen

met een grote taalachterstand op de basisschool binnenkomen.

dan wel in hun waarde laten. Het moet wel des peuters gebeuren.

De schoolbestuurder merkt dat die specifieke grootstedelijke

Het gevaar bestaat dat peuters als kleuters worden behandeld.

situatie in de soms hoog oplopende discussie over peuter-

Maar ook peuters hebben een heel eigen ontwikkelingsfase,

onderwijs weleens over het hoofd wordt gezien. “Ik kan me

waarmee heel goed rekening gehouden moet worden.”

voorstellen dat je midden op de Veluwe denkt: wat is dat voor

Daarom is het volgens haar van groot belang dat het personeel

flauwekul, laat die kinderen toch lekker buiten spelen.. Maar wij

van de peutergroepen goed geschoold wordt. De programma’s

zitten in een andere situatie. Kinderen komen bij ons binnen

zijn natuurlijk ook niet onbelangrijk, maar de kwaliteit van de

met grote taalachterstanden; zij hebben er baat bij dat hun taal

leidsters is uiteindelijk doorslaggevend. De leidsters van de

zo vroeg mogelijk wordt gestimuleerd.”

acht peuterspeelzalen waarmee de Agorascholen samenwerken,

In Amsterdam Zuidoost is dat niet anders, zegt Harry Dobbelaar,

hebben allemaal twee jaar extra training gevolgd.

bestuurder van Bijzonderwijs, een stichting met zeven basis-

Ze weten dus hoe belangrijk het is om met de jonge kinderen

scholen op levensbeschouwelijke grondslag in dat stadsdeel.

méé te spelen. Timmerman: “Peuters spelen nog niet met

“Niet elk kind heeft thuis een rijk klimaat waarin het spelender-

elkaar, ze spelen vooral naast elkaar. Ze hebben behoefte aan

wijs kan worden voorbereid op de rest van zijn leven. Natuurlijk

een juf die meespeelt en alles wat ze doet in taal benoemt.

is het ideaal dat kinderen vrij opgroeien met een vader en een

Dat is heel wat anders dan een lesje geven, waarbij ze aan een

moeder en een opa en een oma die voorlezen en spelletjes

tafeltje moeten zitten. Ze moeten de dingen doen en ervaren.

spelen. Dat snap ik. Maar in veel gezinnen is dat niet de

Ze moeten worden uitgedaagd om hun fantasie te gebruiken.

werkelijkheid.”

De ontwikkeling die ze nodig hebben om uiteindelijk tot lezen te

En dus is het een goede ontwikkeling dat peuterspeelzalen

komen, ga je als leidster stimuleren.”

steeds vaker “een stimulerend en taalrijk klimaat” proberen te

Veel kinderen uit achterstandswijken missen thuis zo’n stimu-

organiseren, zodat peuters een goede start kunnen maken in

lerende omgeving. Sommigen komen buiten peuterspeelzaal of

groep 1. “Daar kunnen kinderen stapje voor stapje worden

school nauwelijks in aanraking met de Nederlandse taal.

voorbereid op de basisschool. Dat gebeurt spelenderwijs met

Bovendien komen ze uit een cultuur waarin praten met kinderen

betekenisvolle activiteiten. De kinderen hoeven niet strak in

niet gebruikelijk is, laat staan zoiets als voorlezen. Om daar

een bankje te zitten. Er is nog steeds een bouwhoek en een

verandering in te brengen, betrekken de Zaanse peuterspeel-

huishoek en noem maar op, en er zijn vaak ook – anders dan

zalen de ouders zoveel mogelijk bij hun werk. Ze delen bijvoor-

iemand mij pas wilde doen geloven – gewoon water- of zandta-

beeld ‘Zaanse taaltassen’ uit, met daarin een prentenboek,

fels. Maar er is in een rijke leeromgeving ook beredeneerd aan-

taalspelletjes en informatie over het belang van voorlezen en

dacht voor ontluikende taal-, rekenen sociale

spelletjes doen.

ontwikkeling.”

Resultaten Des peuters

De vraag is waartoe de extra aandacht voor de ontwikkeling van

Anders dan PCBO Rotterdam-Zuid heeft het bestuur van

peuters – in Rotterdam, Amsterdam en Zaanstad bekostigd uit

Bijzonderwijs geen zeggenschap over de peuterspeelzalen

substantiële subsidies van de gemeente – leidt. Timmerman:

die bij elke school gevestigd zijn. Dobbelaar: “Wel is er sprake

“Dat is lastig te zeggen. Peuters en kleuters leren op een heel

van intensieve samenwerking. School en voorschool hanteren

andere manier dan kinderen in groep 3. Je stopt er een heleboel

dezelfde inhoudelijke programma’s. En er is een bovenschools

in wat er pas later uit komt. Je kunt niet even op een knopje

coördinator die zorgt voor goede afstemming met de peuter-

drukken: hallo, kom nu maar op met je resultaten.”

speelzaal en de overkoepelende welzijnsorganisatie. We zijn

Kees Terdu van PCBO uit Rotterdam: “De samenleving is altijd

voortdurend in gesprek hoe de sturing verbeterd kan worden.”

erg uit op meetbare doelen en effecten. Ook die kunnen wij

Op twee scholen is inmiddels een experiment gaande waarbij

laten zien: de afgelopen drie jaar zien we in de kleutergroepen


20

een significante toename in de scores op Cito-toetsen, vooral op het gebied van taal. Niet alles is natuurlijk meetbaar, maar ook in bijvoorbeeld houding, spelgedrag, uitgestelde aandacht, luisteren en samenspelen zien we bij de kinderen een enorme ontwikkeling.” De kritiek op toetsing van jonge kinderen begrijpt hij wel een beetje, al houden de tegenstanders wat hem betreft graag allerlei ‘schrikbeelden’ in stand. “Alsof onze peutertjes alleen maar stil in een bankje moeten zitten, met een stencilblad voor

Het tempo waarin kinderen voor hun zesde verjaardag bepaalde

hun neus waarop ze moeten aankruisen wat groot of klein is.

mijlpalen in hun ontwikkeling bereiken – op gebied van taal,

Nonsens natuurlijk. Peuters blijven niet stil zitten en dat platte

denken, motoriek – verschilt enorm, legt Goorhuis uit. “Pas aan

vlak waarop ze zouden moeten werken, zegt hun natuurlijk

het eind van groep 2 bereiken ze het stadium waarin ze, gemid-

niks. Zij moeten ervaren en voelen en hebben een juf nodig die

deld genomen, aan de basisvoorwaarden voldoen om aan het

meespeelt en voortdurend zegt: dit is groot en dat is klein.”

formele leren te beginnen. Maar scholen kijken steeds vaker

“Toetsen is helemaal niet verkeerd, maar we doen veel meer

naar de snelle leerlingen en vinden dat alle leerlingen aan hun

dan dat: het gaat vooral om observatie”, benadrukt ook

niveau moeten voldoen. Kinderen die wat minder snel gaan,

Harry Dobbelaar van Bijzonderwijs. Medewerkers worden

krijgen daardoor taken die ze niet aankunnen. Dat leidt tot

getraind om het verloop van de groei en ontwikkeling van

probleemgedrag: of ze worden faalangstig of ze stuiteren door

peuters en kleuters bij te houden, zodat het “intentioneel

de klas.”

handelen van de leerkracht” erop kan worden afgestemd. Omdat het peuteronderwijs “een ingewikkelde tak van sport”

Onderdompeling

is, zou het opleidingsniveau van de leidsters wel verhoogd

Kom bij de hoogleraar niet aanzetten met een ‘doorlopende

mogen worden. Er is al een verschuiving gaande: naast de vele

leerlijn’, want die bestaat gewoon niet. “Dat is een idee-fixe.

mbo’ers komen er steeds meer hbo’ers de peuterspeelzaal

Er zit altijd een knip in, omdat dat neurobiologisch nou eenmaal

binnen. Wat Dobbelaar betreft hebben de medewerkers in de

zo in elkaar zit.” En van ‘spelenderwijs leren’ moet Goorhuis ook

toekomst allemaal minstens een hbo-diploma.

weinig hebben. “Dat wordt immers nog steeds aangestuurd door volwassenen. Wij bepalen het spel, niet het kind. Terwijl

Kentering

het kind zich spontaan moet kunnen ontwikkelen. Het enige dat

Dat peuters en kleuters om een geheel eigen benadering vragen,

wij moeten doen, is een omgeving bieden waarin de mogelijk-

weet Sieneke Goorhuis-Brouwer, hoogleraar spraak- en taal-

heden tot alle vormen van spel aanwezig zijn.”

stoornissen, als geen ander. Maar haar advies aan de scholen

Slechts “een heel klein groepje kinderen” moet het zonder

is vooral: laat deze kinderen zoveel mogelijk met rust, laat geen

zo’n omgeving stellen, en dan voornamelijk in de grote steden.

VVE-programma’s op ze los, laat ze spelen. Al jaren strijdt zij

“Wij hebben onderzoek gedaan in Groningen en Rotterdam:

tegen ‘verschoolsing’ van het onderwijs aan kleuters en peuters.

daar kwam 40% van de allochtone kinderen de basisschool

Dat de Tweede Kamer onlangs de verplichte Cito-toets voor

binnen met een achterstand in taalontwikkeling. Maar die

kleuters afkeurde, ziet ze daarbij als een mooie steun in de rug,

achterstand lopen ze meteen in als ze worden ondergedompeld in

misschien zelfs als een kentering.

het Nederlands. Wil je dat moment vervroegen? Prima.

Goorhuis: “De druk van het onderwijs is enorm. Het ministerie

Bied dan gratis peuterspeelzalen aan, laat de kinderen spelen

is op dit moment volledig gericht op het omhoog brengen van

en praat gewoon Nederlands tegen ze. Daar hoef je geen taal-

schoolresultaten, met name van kinderen in groep 8, maar ook

programma op los te laten, waarbij je eenzijdig naar taal kijkt

in lagere groepen. Ik ben daar op zichzelf niet op tegen.

en andere vormen van spelen vergeet. Al die VVE-programma’s

Maar wat men in de politiek en in het onderwijs voortdurend

versnellen het leren in groep 3 heus niet – dat heeft het

vergeet, is dat er nog steeds een knip zit in de ontwikkeling

Kohnstamm Instituut onlangs nog onderzocht.”

van kinderen voor en na zes jaar. Met als gevolg dat kleuters

Waarom scholen dat niet weten en toch zoveel energie in voor-

en ook peuters onder de didactiek van school worden gelegd,

en vroegschoolse educatie steken? Sieneke Goorhuis: “Ik denk

terwijl ze daar nog helemaal niet aan toe zijn.”

dat ze te veel vastzitten in het schoolsysteem en de belangen

Die ontwikkeling is volgens Goorhuis al gaande sinds de

die daarbij horen; zorgen dat de school gevuld blijft, het markt-

invoering van het basisonderwijs halverwege de jaren tachtig.

aandeel veiligstellen. Ik zou niet weten waarom ze het anders

“Aanvankelijk was er nog wel speciale aandacht voor de

doen. Of het moet zo’n enorme naïviteit zijn, dat ze denken dat

kleuters en gingen de leerkrachten ook wel anders met hen om

peuters en kleuters al structureel kunnen leren. Nou, dan is het

dan nu het geval is. Langzamerhand is het kleuteronderwijs

nog erger…”

steeds schoolser geworden. De hele fase die vooraf moet gaan

Kees Terdu uit Rotterdam toont zich niet erg onder de indruk.

aan het formele leren wordt verwaarloosd.”

“Ik zou tegen mevrouw Goorhuis willen zeggen: kom gewoon eens kijken in onze peuterspeelzalen. Daar ziet u allemaal vrolijke kinderen, shining eyes, die zich geweldig ontwikkelen en extra kansen krijgen die ze thuis niet hebben.”

Scholen met lef

21

Tekst Bert van der Kruk

Kijk maar naar paus Franciscus

Albert Weishaupt

SBM laat schoolleiders aan het woord over de tien noties in het boek Scholen met lef van Dick den Bakker, directeur Onderwijs & Identiteit bij de Besturenraad. Dit keer Albert Weishaupt, bestuurder / algemeen directeur van het Roelof van Echten College in Hoogeveen (2.200 leerlingen), over de eerste notie: Gebruik de vrijheid van onderwijs volop om een integraal schoolconcept te ontwikkelen vanuit een eigen visie op onderwijs.

Dick den Bakker schreef het boek Scholen met lef uit liefde voor de huidige én toekomstige kinderen en jongeren die de scholen zullen bezoeken, in het geloof en de hoop dat zij zullen bijdragen aan een menswaardige samenleving. U kunt het boek bestellen via www.besturenraad.nl/ scholenmetlef.

“Daar ben ik het helemaal mee eens. Er is namelijk

wat deugt? Wij moeten het goede doen. Wat ons

heel veel vrijheid. Wij moeten ons als scholen – en

betreft houdt dat in: er zijn voor ieder kind. Het

dat zeg ik ook tegen mezelf – niet verschuilen achter

betekent ook: iedere dag opnieuw beginnen, nieuwe

geldproblemen, overheidsvraagstukken of de inspectie.

kansen, schone lei. Vooruit!

We hebben voldoende vrijheid om op een bepaalde

Om dat te bereiken, moet je als school investeren in

manier het onderwijs in te richten en met het personeel

mensen. Zo hebben wij onlangs een wijziging in de

om te gaan. Als we het ècht willen, dan kunnen we

structuur aangebracht; we hebben de lijnstructuur

dat op onze eigen manier regelen. Geld, overheid en

ingewisseld voor een matrix, waarbij docenten zelf veel

inspectie spelen daarbij natuurlijk een rol, maar dat

meer verantwoordelijkheid dragen. Dat is vanuit onze

is geen enkele reden om niet voluit voor ons eigen

christelijke identiteit een bewuste keus om mensen het

onderwijs te gaan.

vertrouwen te geven om het goede te doen. Die vrijheid

Het Roelof van Echten College heeft als kreet: een

hebben we. Ook de functiemix hebben we zo op onze

succesvolle leerloopbaan voor ieder kind. Dat betekent

eigen manier ingevuld.

dat ieder kind bij ons op school terecht kan, dus ook

Ik hoor ook wel geluiden uit andere scholen: op die

het kind dat zwaar lichamelijk gehandicapt is of het

manier mag het niet, kan het niet. Maar mijn ervaring

kind dat zeer hoogbegaafd is. Dat heeft niks met de

is dat er veel mag en veel kan. Uiteraard hebben we

Wet Passend Onderwijs te maken, want dat vonden

verantwoording af te leggen aan de overheid en moe-

we al voordat die wet er was. We vinden dat op grond

ten we voldoen aan eisen die zij als geldschieter stelt.

van onze christelijke identiteit. We realiseren ons

Maar ik heb dat nooit als belemmering ervaren. En als

echter ook dat we daarvoor deskundigheid nodig

je extra vrijheden nodig hebt, dan zou ik zeggen: Ga in

hebben die we zelf niet in huis hebben. Dus werken

overleg, kijk of je iets kunt bereiken.

we van harte samen met anderen, ook met openbare

Ik ben ervan overtuigd dat zo’n houding uiteindelijk

instellingen.

leidt tot meer enthousiasme in de school en dus tot

Dat is een keuze die je als school zelf kunt maken.

beter onderwijs. We hebben de vrijheid om vanuit een

Je kunt ook beginnen te jeremiëren over de plicht om

eigen visie duidelijk te laten zien waar we voor staan.

met passend onderwijs aan de slag te gaan en over

Dat spreekt mensen aan. Kijk maar naar paus

het gebrek aan geld daarvoor. Maar dat levert helemaal

Franciscus: die kiest voor een eigen gezicht en een

niks op. De vrijheid van onderwijs biedt zóveel

helder geluid. En hij is populairder dan wie ook.

mogelijkheden. Maar dan moet je wel beginnen bij

Dat geeft mij hoop.”

de vraag: wat willen wij met ons onderwijs bereiken,


22

Tekst Peter Louwerse | Fotografie Wilbert van Woensel


700 bestuurders en toezichthouders die zijn aangesloten bij de Besturenraad. Van hen reageerden er 190. Eén van de vragen van zijn onderzoek was: Kan de toezichthouder door toezicht op de interne besturing een positieve invloed uitoefenen op de kwaliteit van het onderwijs? Het antwoord op die vraag is ondubbelzinnig ja. “En daarvoor maakt het geen wezenlijk verschil of er een toezichthoudend bestuur of een raad van toezicht zit,” betoogt Goodijk.

Waarom is toezicht op de besturing zo belangrijk? “Omdat een goede interne besturing, dat wil zeggen een

Goed toezicht op de interne besturing heeft meer invloed op de onderwijskwaliteit dan het toezichtmodel van een onderwijsinstelling. Dat is de belangrijkste conclusie die professor Rienk Goodijk trekt uit het onderzoek Toezicht houden op de onderwijskwaliteit, dat hij in opdracht van de Besturenraad verrichtte.

duidelijke aansturing op visie en doelen en terugkoppeling op resultaten, de onderwijskwaliteit ten goede kan komen. Daarbij gaat het erom dat je met elkaar in gesprek bent, dat er een open cultuur is, een aanspreekcultuur. De commissie Halsema (die minister Kamp heeft geadviseerd over toezicht in de semipublieke sector) noemt het lastige gesprek een belangrijk element in toezicht. Zo’n lastig gesprek moet je kunnen voeren in een open cultuur. Er is vaak gezegd dat grootschaligheid het zicht op het onderwijsproces ontneemt. Maar dat hoeft niet: het hangt erg af van de besturing. Je kunt ook grote verbanden naar de menselijke maat organiseren.”

De keuze tussen die twee staat vaak hoog op de agenda van

Hoe kan de toezichthouder voldoende zicht op de interne besturing krijgen?

veel onderwijsinstellingen. “Belangrijk”, erkent hoogleraar

“Je moet begrijpen hoe de managementaansturing en de

Rienk Goodijk. “Maar goed toezicht op de interne besturing is

bottom-up terugkoppeling georganiseerd zijn, dan kun je het

voor de onderwijskwaliteit veel belangrijker.”

proces ook beoordelen en toetsen. Zoals je aan de hand van de

Goodijk, hoogleraar governance in de semipublieke sector

planning-en-controlcyclus kunt beoordelen hoe de organisatie er

aan TiasNimbas Business School in Tilburg, baseert zich op

financieel voor staat. Hoe stuurt het bestuur het management

de analyse van antwoorden uit een enquête onder ongeveer

aan op doelen? Hoe is de afstemming tussen de verschillende

Een toezichthoudend bestuur of een raad-van-toezichtmodel?

23


back geven? Hoe vindt de bijstelling plaats? Verder is een

In het huidige onderwijs is het raad-van-toezichtmodel in opmars.

duidelijk toezichtkader van groot belang. De toezichthouder

“Dit onderzoek levert niet het bewijs dat het RvT-model betere

heeft ijkpunten nodig, criteria aan de hand waarvan hij de

condities biedt voor goed toezicht op het onderwijs. Het gaat

onderwijskwaliteit kan beoordelen.”

om andere factoren. Bij een eenpitter bijvoorbeeld is in veel

managementlagen? Kunnen de professionals voldoende feed-

gevallen een toezichthoudend bestuur zo gek nog niet”.

Kan de toezichthouder dat allemaal afleiden uit rapportages? over harde gegevens; die kun je afvinken. Maar hoe toets

U heeft ook onderzocht of het uitmaakt of toezichthouders voor zichzelf een taak zien op het gebied van onderwijskwaliteit.

je of de professionele betrokkenheid voldoende is, of alles

“Er wordt nogal eens beweerd dat het bestuur hiervoor verant-

bespreekbaar is? Daarvoor heb je ook andere informatie

woordelijk is en dat het toezicht daar geen eigen taak heeft.

nodig, bijvoorbeeld uit afdelingsbijeenkomsten of inspiratie-

Toch doet een eigen taakopvatting, maar dan in de rol van

sessies. Het onderzoek wijst uit dat het organiseren van goed

toezichthouder, er wel degelijk toe. Uit het onderzoek blijkt

onderling overleg veel waarde toevoegt.”

dat toezichthouders significant vaker een eigen visie op de

“Nee. De rapportages, ook de inspectierapporten, gaan vaak

Rienk Goodijk

onderwijskwaliteit hebben en meer met eigen beoordelings-

Zijn de toezichthouders in het onderwijs toegerust voor deze taak?

criteria werken naarmate ze zichzelf meer een taak toedichten.”

“Nog te weinig. Door codes en wetgeving ligt de nadruk te vaak Wel is gaandeweg het besef gegroeid dat ook onderwijskundige

Dat de respondenten positief zijn over de onderwijskwaliteit zal u niet verbazen: het gaat over hun eigen scholen.

en HRM-expertise nodig is in toezichtorganen. De procesmatige

“Dat is zo. Het was een perceptieonderzoek. Je hebt dan kans

kant dus. Maar mensen met kennis van zaken over organisatie-

op sociaal wenselijke antwoorden, en je moet daarom genuan-

ontwikkeling of leiderschapscultuur zijn nog dun gezaaid in het

ceerd zijn in je conclusies. Maar het onderzoek geeft wel een

toezicht in het onderwijs.”

indicatie van wat goed en minder goed functioneert en wat

op technische aspecten, zoals financiën en juridische zaken.

meer of minder als belangrijk wordt gevonden.”

Als de intern toezichthouder zich met de interne besturing bemoeit, loopt hij dan niet het college van bestuur of de bestuurder voor de voeten?

Heeft u nog een dringend advies voor de leden van de Besturenraad?

“Dat hoeft niet. In het oude denken moet de toezichthouder

“In mijn slotbeschouwing concludeer ik dat de afvinkcultuur

teveel op afstand blijven. Maar een meer inhoudelijk betrokken

te ver is doorgeslagen, dat er nog te veel sprake is van reactief

toezichthouder hoeft niet in de school rond te lopen, sterker

toezicht, dat er nog te weinig afstemming is met ouders of

nog: dat moet hij niet doen. Wel kan een toezichthouder zich,

andere stakeholders en dat de verantwoording nog veel te

na afstemming met het bestuur, breder oriënteren door contac-

wensen overlaat. De rolverdeling tussen bestuur en toezicht

ten met schoolleiders of het bijwonen van een bijeenkomst met

verdient meer aandacht. Ook kunnen bestuur en toezicht meer

de medezeggenschap. Een verstandig bestuurder zal dat ook

van binnenuit, ook aan de inspectie, laten zien wat belangrijk

stimuleren. Dat geeft de toezichthouders de gelegenheid om

is voor de onderwijskwaliteit en welke waarden ertoe doen.

meer inhoudelijk met het bestuur te sparren. Goede bestuurders

Dat zijn belangrijke thema’s voor de Besturenraad, lijkt me”.

willen meer inhoudelijk sparren over hoe het gaat en wat beter kan.”

Een andere onderzoeksvraag was of de keuze van het toezichtmodel bepalend is voor kwaliteit van het onderwijs. Het antwoord is nee.

Bestellen of downloaden Het onderzoek Toezicht houden op de

“Inderdaad. Als het gaat om borging van onderwijskwaliteit

onderwijskwaliteit maakt deel uit van

zien we geen significante verschillen tussen de twee toezicht-

een breder onderzoeksprogramma naar

modellen. We kunnen wel vaststellen dat een toezichthoudend

toezicht in het onderwijs. Het eerste

bestuur, waarvan vaker ouders deel uitmaken, dichter op het

deel gaat over het toezicht op de leven-

onderwijsproces zit. Daar is meer aandacht voor de onderwijs-

beschouwelijke identiteit. Het tweede

inhoudelijke en pedagogische aspecten van het onderwijs, en

onderzoekt richt zich op het toezicht op de onderwijskwaliteit.

ook voor relaties, bijvoorbeeld met de inspectie. Raden van

In het derde deel wordt de proactieve rol van het toezicht-

toezicht staan in het algemeen meer op afstand en focussen op

houdend orgaan uitgediept. Leden in het VO en PO ontvangen

onderwijsresultaten. Maar deze raden kunnen zich wel degelijk

half december een exemplaar van dit tweede onderzoek.

richten op de onderwijskwaliteit en de besturing daarvan.

Nabestellen kan via www.besturenraad.nl/toezicht-onderwijs-

Het een is niet beter dan het andere. Het is maar waar je meer

kwaliteit. Ook kunt u het onderzoek op deze site downloaden.

belang aan hecht.”

Leerling aan het woord

Leerling aan het woord

24

Tekst Guido de Bruin | Fotografie Arno Hoogwerf

Tahir Balcik (11) Groep 7 Eloutschool Rotterdam “Op de Dag van de Leraar kwam een meneer in de klas een sprookje vertellen over wat belangrijk is in het leven. Daarna moesten we opschrijven wat de belangrijkste dingen zijn die we hier op school leren. Ik heb opgeschreven: concentratie, samen spelen en delen, respect. Als het veel te druk is in de klas, kun je je niet concentreren. Als iedereen stil is, kun je veel beter werken. Samen spelen en delen hoort bij de regels in de klas. Daar moet je je aan houden. Mijn beste vrienden en ik delen ook altijd met elkaar als iemand iets lekkers bij zich heeft. Respect betekent dat je iemand accepteert zoals die is, en dat je lief voor elkaar bent. Maar als anderen te ver gaan, kun je geen respect meer voor hen hebben. Als dat gebeurt, loop ik soms weg, maar dat helpt niet altijd. Ik zit nog niet zo lang op deze school, maar de eerste dag had ik gelijk tien vrienden. Ik wil later programmeur worden, net als mijn vader. Daarvoor is het handig dat ik goed kan rekenen en blind kan typen. Als de computer thuis kapot is, kan ik hem soms maken.”

Juridische kwestie

Juridische kwestie

25

Tekst Emmanuel Naaijkens

In deze rubriek komt elke maand een juridische kwestie uit de onderwijspraktijk aan de orde.

M.m.v. mr. Peter Dijkmans, jurist bij de Besturenraad

Ook docent hoger onderwijs moet afstand houden

Een docent in het funderend onderwijs dient afstand te houden

ontslag te geven. De betrokken docent startte vervolgens een

van de leerling. Een vriendschappelijke relatie – laat staan een

juridische procedure om de vernietigbaarheid van het ontslag

intieme – is absoluut taboe. Leerlingen zijn immers nog niet

in te roepen. Het bestuur begon zekerheidshalve bij de

volwassen en dus extra kwetsbaar; de schoolomgeving moet

kantonrechter een procedure op grond van artikel 7:677 lid

hen veiligheid bieden. Maar hoe zit het dan met studenten die

BW: ontbinding van de arbeidsovereenkomst op grond van

meerderjarig zijn? Kan een docent zich meer veroorloven in de

gewichtige redenen.

bejegening van de jong volwassene? Het antwoord luidt

En die afweging is bepaald geen sinecure, want daar worden,

ondubbelzinnig nee. Ook in die omgeving geldt dat er sprake is

mede gezien de grote consequenties van ontslag op staande

van een machts- en afhankelijkheidsrelatie, dat een leraar een

voet (zoals geen inkomen, geen recht op een uitkering,

professionele afstand moet houden tot zijn studenten, en dat

reputatieschade), hoge eisen aan gesteld. De rechter oordeelde

ook op dit vlak integriteit een vereiste is.

dat de getuigenverklaringen van de studenten en de overlegde

In een recente zaak tegen een docent aan een hogeschool

e-mails overtuigend waren. Het misplaatste gedrag van de

concludeert de kantonrechter dat het optreden naar zijn

docent toonde een structureel karakter; hij was er eerder al op

studenten niet door de beugel kon. De docent had al veel jaren

aangesproken.

werkervaring en over zijn didactisch functioneren was er geen

De rechter kwam tot de slotsom dat de feiten en omstandig-

wanklank. Anders lag het in de omgang met de vrouwelijke

heden in de onderhavige kwestie inderdaad een gewichtige

studenten die hij college gaf en begeleidde.

reden opleveren. Voor docenten is het volgens de rechter in

Op een gegeven moment bereikten het bestuur meerdere

het algemeen “van primair belang dat deze volkomen integer

klachten van zowel mannelijke als vrouwelijke (ex-)studenten

moeten zijn en zeker in de omgang met studenten nooit de

over diens gedrag. De docent maakte onderscheid tussen

grens van het betamelijke mogen overschrijden. Een docent

mannelijke en vrouwelijke studenten, hij kuste en omhelsde

verkeert immers in een machts- en afhankelijkheidsrelatie met

vrouwelijke studenten publiekelijk en stuurde hun e-mails met

studenten en mag niet de schijn van misbruik van die relatie

seksueel getinte toespelingen. Ook maakte hij er geen geheim

wekken.” Dat het om jongvolwassen studenten gaat, maakt

van dat vrouwelijke studenten die bij hem thuis langkwamen

het niet anders. Zoals het er ook niet toe doet of de studenten

om opdrachten door te spreken, op een hoger cijfer konden

bij de docent al dan niet kenbaar hebben gemaakt dat ze niet

rekenen. Een belaagde studente omschreef het als volgt:

gediend zijn van onbetamelijk gedrag.

“Hij maakt opmerkingen over je uiterlijk en geeft je aandacht

Daar komt tot slot bij dat de docent eerder was gewaarschuwd

op een manier die ongemakkelijk voelt.”

maar zelf meende dat er op zijn gedrag (nagenoeg) niets was

Het bestuur van de instelling nam de klachten serieus en

aan te merken. Dit overziende kon van het bestuur niet worden

schakelde een extern bureau in om de klachten te onderzoeken.

gevergd om de arbeidsovereenkomst te laten voortduren, en

Op grond van de uitkomst van dat onderzoek zag het bestuur

dient deze met onmiddellijke ingang te eindigen.

geen andere mogelijkheid dan de docent op staande voet

Alex inspireert

26


Alex inspireert “Ik ben een Koningskind”, is de eerste ‘schoolregel’ van Alex, een christelijke basisschool in Veenendaal. Een groep schoolleiders nam op uitnodiging van de Besturenraad een kijkje in deze vernieuwende school, die een uitgesproken christelijke levensvisie paart aan een bijzonder onderwijskundig concept.

Dat principe wordt door de leerkrachten in alles in praktijk gebracht. Ontwikkelingsniveaus heten hier parels, zonder het odium van hoger of lager. De leraren voeren met elk kind tweemaal per jaar een portfoliogesprek, waarin ook weer een positieve benadering centraal staat. “Daarmee zeggen we tegen het kind: jij bent zo belangrijk, dat we graag van je willen horen hoe je naar jezelf kijkt”, legt De Haan uit. Dat betekent volgens haar niet dat Alex staat voor “zeer indivi-

De overtuiging dat ieder kind een Koningskind is, is daarvan de

dueel onderwijs” waarin de leerling zelf bepaalt wat hij wil

basis. In de manier van onderwijs geven moet steeds tot uiting

leren. De leraren sturen wel degelijk op leerlijnen en leerdoelen.

komen dat alle kinderen unieke schepsels van God zijn met

Maar tegelijkertijd krijgen kinderen onder andere in dagelijkse

hun eigen talenten. Die leren ze ontdekken en ontwikkelen met

keuzeblokken de ruimte om hun talenten op diverse manieren

behulp van een positieve benadering door de leerkrachten, in

te ontwikkelen.

een school die zo is ingericht dat onderzoekend leren alle ruimte krijgt. “Wij hebben van God de opdracht gekregen: haal het er

Het roer om

maar uit”, zegt directeur Monique de Haan.

In de voormalige Prins Willem-Alexanderschool is vier jaar geleden het roer drastisch omgegaan. Het leerlingenaantal

Parels

was teruggelopen tot vijftig. Het onderwijsconcept dat al was

Zo is de school ingedeeld in units, grote onderwijsruimtes met

bedacht voor een nieuwe school in een uiteindelijk pas veel

themahoeken, stilteruimtes en werkplekken. In ‘arena’s’ krijgen

later gerealiseerde nieuwbouwwijk, werd door het gedreven

leerlingen in de binnenkring instructie, terwijl kinderen in de

team in stappen ingevoerd. Inmiddels telt Alex ruim 150 leer-

buitenkring zelfstandig werken. “De inrichting is zo, dat kinderen

lingen, en de groei is er nog niet uit.

die extra instructie nodig hebben, niet het gevoel krijgen dat

Het team heeft het onderwijsconcept zelf uitgewerkt. Het

daar een waardeoordeel aan vast zit”, aldus De Haan.

vraagt van de leerkrachten dat zij zichzelf als voorbeeld zien,

27

Alex inspireert

benadrukt intern begeleider Irene Westeneng. “De positieve

levensbeschouwelijke identiteit bij Alex is doorvertaald in het

benadering die wij voorstaan, moet bijvoorbeeld tot uiting

onderwijskundig concept, en hoe dat bij iedereen in de school

komen in de manier waarop je als leerkracht met leerlingen

tussen de oren zit. Dat stimuleert ons om terug te gaan naar

praat. Geef je complimenten, bijvoorbeeld.”

de basis en van daaruit conclusies te trekken voor onze school-

Als moeder van kinderen op de school ervaart Mirjam Kooistra

ontwikkeling. Dat past in de lijn die we al hebben ingezet

het concept als uitnodigend. “Wij hebben bewust voor het

om de dingen die we doen, meer te verbinden aan de levens-

concept gekozen. We voelen ons uitgenodigd vanuit ruimte en

beschouwelijke identiteit. Dat is ook de vraag van ouders:

liefde. Dat motiveert je om als ouders mee te doen. Kinderen

laat die verbinding duidelijker zien.”

worden hier gevormd in het besef dat ze mogen zijn wie ze zijn.”

Directeur Willy Jarir van CBS Ichthus in Gytsjerk en CBS Paadwizer in Oentsjerk is vooral getroffen door “de bevlogenheid

Vanuit het hart

en inzet van het team om elk kind te laten stralen”. De heldere

De ontwikkeling van Alex past volgens Ernst-Ariaan van der

onderwijsvisie van Alex helpt volgens haar ook om te kiezen

Giessen goed bij de door hem ontworpen methode GenuineSchool.

waar de school in alles wat er op haar afkomt, wel en niet op

Die begint bij de levensbeschouwelijke identiteit en koppelt die

ingaat. “Directie en team staan aan zo veel prikkels bloot.

aan de doelgroep. “Het team is getriggerd om eerst naar de

Om daar goed op te reageren, is het heel belangrijk om je visie

eigen identiteit en betekenis te kijken voordat men de school

helder te hebben en daarnaar te leven.”

ging inrichten. Door deze benadering is het fundament van de

Het bezoek aan Alex is voor Jarir een stimulans om met haar

school in de gehele school verankerd en herkenbaar. Verder

team te blijven werken aan de verbinding van de levens-

hebben wij de naam en de uitingen bedacht, zodat er op een

beschouwelijke identiteit aan de onderwijspraktijk. “Bij ons is

duidelijke manier gecommuniceerd wordt naar alle belang-

de visie wel duidelijk, maar we moeten steeds weer de vraag

hebbenden.”

aan de orde stellen wat die betekent voor de dagelijkse praktijk.

Voor het welslagen van zo’n integraal proces is het volgens

Dan houd je haar levend.”

Van der Giessen van belang te beginnen “vanuit het hart”. Dit betekent onder meer dat de individuele geloofsovertuigingen

Gebouw

van het team bespreekbaar zijn, dat de school een duidelijk

Jarir staart zich niet blind op het mooi verbouwde gebouw

verhaal heeft naar de leerlingen, het personeel en de ouders

waarin Alex is gehuisvest en dat op basis van het onderwijs-

toe, en dat de schoolleiding en het team het proces en de

concept is ingericht. Directeur De Haan van Alex leidt gasten

gemaakte afspraken continu bewaken. “Dit vraagt om lef”,

ook eigenlijk liever rond in haar andere school, Tamim in

zegt Van der Giessen, “maar het resultaat is dan ook een

Veenendaal-Oost. Daar kan ze laten zien dat het ook mogelijk

school die uitgaat van eigen identiteit en betekenis.”

is om een vernieuwend concept vorm te geven in een noodgebouw dat volstrekt nog niet aan alle hedendaagse onderwijs-

Jaloersmakend

eisen voldoet. “Ik geloof ook dat je, als je visie maar helder is,

Directeur Leo den Hartog van de Oranjeschool in Katwijk heeft

in elk gebouw wegen vindt om die te realiseren”, beaamt Jarir.

zijn team een enthousiast verhaal verteld over zijn bezoek aan Alex. “Ik vond het jaloersmakend om te zien hoe consequent de

Meer informatie op www.schoolalex.nl.

Nieuws

Nieuws

28

Collectieve korting op zorgverzekeringen Zilveren Kruis en Pro Life zijn de

heel jaar geen tandartskosten heeft

die u helpt als u op een wachtlijst

collectieve zorgpartners van de

gemaakt, behalve 2 gebitscontroles

staat en is er een vertrouwensarts

Besturenraad. Hierdoor profiteren

en 2 gebitsreinigingen, krijgt u het

voor advies bij vragen over gezins-

onze leden van hoge kortingen.

jaar daarop 50% van uw jaarpremie

planning, geestelijke gezondheids-

Uw medewerkers, gezinsleden,

terug. Bovendien krijgt u als werk-

zorg en zorg rondom het

gepensioneerden, vrijwilligers en

nemer met een aanvullende verzeke-

levenseinde.

uzelf kunnen gebruikmaken van

ring bij Zilveren Kruis gratis het

uitgebreide zorgpolissen met

Beter Af Extra Pakket Besturenraad,

Vergelijk met uw huidige polis

scherpe premies en kortingen.

met daarin extra vergoeding voor

Op www.besturenraad.nl/zorgactie

Zo ontvangt u 10% korting op de

fysiotherapie en telefonische psy-

staat alle informatie (inclusief alle

basisverzekering en 15% op alle

chologische hulpverlening.

voorwaarden). Ook kunt u hier uw huidige zorgverzekering vergelijken

aanvullende verzekeringen. Een mooie aanvulling op uw secundaire

Pro Life

met ons collectieve aanbod via onze

arbeidsvoorwaarden.

Wanneer u dit jaar overstapt naar

online zorgtool. Met de verzekeraars

Pro Life ontvangt u € 50,- welkomst-

is afgesproken dat voor elke nieuwe

Zilveren Kruis

korting per betalende verzekerde als

deelnemer in het collectief een

Nieuw bij Zilveren Kruis is de Beter

u een basisverzekering in combi-

bedrag van €10 naar het project

Af No Claim Tandarts Polis waarbij

natie met een aanvullende (tand)

Zip Your Lip van de stichting

u de helft van uw premie terugkrijgt

verzekering sluit. Ook kunt u

World Vision gaat.

als u niets declareert. Als u in een

gebruikmaken van een Zorgcoach

Boom geplant als begin wereldwijd netwerk christelijke scholen Ook een appelboom voor uw school?

zijn 95 stellingen aan de deur van

Reformatie. De Besturenraad

31 oktober 2013

de slotkerk in Wittenberg gespijkerd

participeert in dit project. Zet

(Hervormingsdag) een appel-

Op veel plaatsen in de wereld

zou hebben. Dat moment geldt als

uw school op de kaart via

boom bij het Heerenlanden

worden ook in de komende jaren

het begin van de Reformatie.

www.schools500reformation.net!

College in Leerdam. Hij deed dat

op Hervormingsdag appelbomen

Het project Schools500reformation

samen met rector Arne van

geplant in de aanloop naar

wil zo veel mogelijk christelijke

Staalduine en leerling Ayse

31 oktober 2017. Dan is het 500

scholen wereldwijd bijeen brengen

Koyunçu. Daarmee gaven zij ook

jaar geleden dat Maarten Luther

rond de viering van 500 jaar

Voorzitter Wim Kuiper plantte op

het startsein voor de Nederlandse bijdrage aan een wereldwijd netwerk van zoveel mogelijk christelijke scholen die 500 jaar Reformatie vieren. Het planten van de hoogstamgoudrenet verwijst naar de bekende uitspraak die aan Luther wordt toegeschreven: "Als ik wist dat morgen de wereld ten onder ging, zou ik vandaag een appelboompje planten!"

Thema november/ december over Identiteit

Nieuwe oogst

Deze maand verschijnen er twee Thema’s bij SBM. In Op zoek naar de klik tussen ouders en school beschrijft Guido de Bruin hoe scholen in het primair onderwijs een goede klik met ouders kunnen bevorderen. Met als uitgangs-

In deze rubriek vertelt een pabostudent over het onderzoek of project dat hij of zij in het kader van het Diploma Christelijk Basisonderwijs (DCBO) heeft uitgevoerd.

punt dat ouders kiezen voor de kwaliteit die zij waarnemen, en daarmee ook voor identiteit; want identiteit = kwaliteit.

Rian Belderink (Pabo Hogeschool Arnhem Nijmegen) had als opdracht

Taco Visser schetst in Religie in

‘een rijke, ontdekkende leeromgeving’ te creëren voor kinderen, gebaseerd

het christelijk voortgezet onderwijs

op een Bijbelverhaal. De opdracht mondde uit in de scriptie Het deurtje

hoe de protestants-christelijke mid-

open.

delbare school van de toekomst religie present zou moeten stellen.

Hoe ben je begonnen? “Ik heb gekozen voor het verhaal van Ruth, omdat het mijzelf inspireert

U ontvangt Thema bij SBM.

en omdat het goed paste bij de groep (4) die ik les gaf. Ik herken daarin

U kunt extra exemplaren ook

stukjes uit mijn eigen leven: het verhaal van mijn moeder en oma, het

downloaden van onze site

oprecht kiezen voor elkaar en voor het leven, het vertrouwen op God en op

www.besturenraad.nl of bestellen

een goede toekomst. Allemaal mooie aspecten, die ik mijn klas ook gunde.

via [email protected]

Als vertaling daarvan heb ik voor het thema vriendschap gekozen, want

of 0348 74 44 44.

dat begrijpen kinderen.”

Hoe heb je het aangepakt?

Narthex over Legitimatie

“Ik wilde dat het niet alleen maar een Bijbelse les zou worden, dus heb ik een programma voor een hele week geschreven, met aandacht voor het Waarom wordt het vak

thema in alle vakken. Om te beginnen heb ik een woordweb gemaakt, met

godsdienst/levens-

daarbij vragen over vriendschap en steeds de koppeling naar het verhaal

beschouwing überhaupt

van Ruth. Vervolgens heb ik dat uitgewerkt naar allerlei verschillende vak-

gegeven op de middelbare

gebieden en werkvormen. Vriendschap moet groeien en heeft zorg, tijd en

school? Het jongste num-

aandacht nodig, net als een plant. We hadden dus kiemen van bonen en

mer van Narthex (tijdschrift

taugé in de klas. Maar we hebben bijvoorbeeld ook een coöperatieve

voor levensbeschouwing

stoelendans gedaan. Taal, kunstzinnige vorming, burgerschap – ik heb

en educatie) gaat over de

geprobeerd van alles erbij te betrekken.”

vraag wat de plek van godsdienst/levens-

Hoe kijk je erop terug?

beschouwing in het school-

“Het was een hele mooie week; de kinderen vonden het fijn. Een meisje

curriculum rechtvaardigt.

dat naar een andere school ging, zei tegen me: ‘Ik weet nu dat ik ook op

Die rechtvaardiging wordt

mijn nieuwe school wel weer vrienden krijg; ik denk gewoon aan Ruth.’

belicht vanuit verschillende

Mooi hè, dat je daar op die manier kracht uit kan halen. Zo’n brede

perspectieven.

aanpak werkt goed, daardoor landt een verhaal beter. De kinderen hebben

Meer informatie vindt u op

het verhaal van Ruth niet alleen gehoord, maar ook op andere manieren

http://www.besturenraad.

ervaren, met verschillende zintuigen. Ik hoop dat ze weten dat je zo’n oud

nl/content/narthex.

verhaal uit de Bijbel heel goed kunt vertalen naar nu, naar je eigen leven. Dat het meer dan een verhaal is.” De beschrijving van de rijke leeromgeving is op te vragen bij Rian Belderink, [email protected].


30

Tekst Noël Houben | Fotografie Thinkstock


De regelgeving op het gebied van ziekteverzuim, arbeidsongeschiktheid en re-integratie is sterk in beweging. De financiële gevolgen voor scholen kunnen aanzienlijk zijn. Vandaar dat Besturenraad een eendaagse training organiseert om leden bij te praten over de ontwikkelingen rondom verzuim en re-integratie. Ook de aanpak van langdurig ziekteverzuim komt tijdens deze training aan bod.

Loonsanctie En dit zijn zeker niet de enige ingrijpende ontwikkelingen op verzuimgebied waarmee scholen te maken hebben, weet register casemanager Erna Meijer van adviesbureau Mercer. Zij fungeert als docent bij de verzuimtraining. “UWV legt steeds vaker een loonsanctie op aan werkgevers. De uitkeringsinstantie mag dit doen als de werkgever zich in haar ogen onvoldoende heeft ingespannen voor de re-integratie van een langdurig zieke medewerker. Het kan betekenen dat een school het loon van een werknemer nog een jaar extra moet doorbetalen.” Collega-docent en advocaat bij de Besturenraad Kees Verhaart ondersteunt leden als ze in bezwaar en beroep gaan tegen zo’n sanctie. “Het beperken van de schade is dan meestal het hoogst haalbare”, is zijn ervaring.

Een ontwikkeling waaraan SBM al eerder aandacht heeft

Passend onderwijs

besteed, is de modernisering van de Ziektewet (ZW).

Veel leden weten nog niet zo goed wat er op hen afkomt wat

Vanaf 1 januari 2014 gaat UWV de ziekte-uitkering van

betreft verzuim en re-integratie. Dat bleek tijdens vier drukbe-

tijdelijke medewerkers die ziek uit dienst gingen, rechtstreeks

zochte regiobijeenkomsten die de Besturenraad begin dit jaar

verhalen op de laatstbekende werkgever. De mate waarin dit

organiseerde. Het verbaast Verhaart niet. “Scholen krijgen veel

gebeurt, hangt af van de omvang van de organisatie. Daarbij

op hun bordje. Zo zijn ze nu druk bezig om zich voor te bereiden

maakt het niet uit dat deze medewerker bijvoorbeeld maar een

op passend onderwijs. Alle scholen moeten vanaf volgend

half jaar voor de werkgever heeft gewerkt.

schooljaar plaats kunnen bieden aan leerlingen die extra onder-

De modernisering van de ZW kan grote gevolgen hebben voor

steuning nodig hebben, bijvoorbeeld wegens een handicap.

scholen. Hier werken vaak nogal wat tijdelijke krachten,

Het neemt niet weg dat het hoog tijd is om leden bij te praten

bijvoorbeeld als vervangers van zieke of zwangere vaste mede-

over de veranderingen op verzuimgebied. De financiële impact

werkers. Per 1 januari 2016 verandert ook de Regeling werk-

is groot.”

hervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA). Daardoor moet een school mogelijk nog jaren betalen voor een tijdelijke medewerker als deze onverhoopt arbeidsongeschikt raakt.


31

Praktijk Het is maar een greep uit de onderwerpen die op de rol staan voor de verzuimtraining. Naast inhoudelijke verdieping kent de training ook een vaardighedendeel. De vaardigheden van de leidinggevende en de P&O-medewerker zijn immers cruciaal om uitval te voorkomen en de terugkeer van zieke medewerkers

Eigenrisicodrager

te bespoedigen.

Tijdens de verzuimtraining komen niet alleen de regelgeving

Tijdens het vaardighedendeel oefenen de deelnemers met de

en de financiële consequenties hiervan aan de orde. Meijer en

verschillende gesprekken die ze in hun takenpakket hebben.

Verhaart gaan ook in op de mogelijkheden om negatieve

Ze discussiëren bovendien aan de hand van zelf ingebrachte

gevolgen te voorkomen, of in ieder geval te beperken. Wat de

casussen over problemen waar ze in de praktijk tegenaan lopen.

tijdelijke medewerkers betreft, kan het voor scholen bijvoorbeeld

Verhaart: “Hoe activeer je een onwillige medewerker, hoe

interessant zijn om eigenrisicodrager te worden voor de Ziektewet.

voorkom je een terugval, wat mag je op grond van de privacy-

Ze nemen dan zelf de begeleiding van zieke oud-medewerkers

regelgeving vragen en wat niet: zomaar wat onderwerpen

op zich. Scholen hoeven in dat geval geen gedifferentieerde

waarover we het tijdens het vaardighedendeel kunnen hebben.

ZW-premie te betalen aan UWV. Voor dekking van de financiële

Geen situatie is hetzelfde, geen oplossing is altijd de beste.

risico’s kunnen ze desgewenst terecht bij een private verzekeraar.

Ik ben benieuwd waarmee de deelnemers vanuit hun praktijk-

Ook bij de re-integratie van vaste medewerkers willen verzeke-

ervaring komen.”

raars soms meebetalen, geeft Meijer aan. “Dat kan erg handig zijn. Want als een leerkracht geen les meer kan geven, liggen alternatieve banen in een schoolorganisatie niet voor het oprapen. Omscholing en begeleiding naar werk in een andere sector zijn dan vaak onvermijdelijk.”

Ziekteverzuim in cijfers

Back-up

Na een forse daling in de periode 2000 tot 2006 en relatieve

De organisatorische en administratieve aanpassingen die scholen

stabiliteit tussen 2006 en 2010, nam het ziekteverzuim in

kunnen doorvoeren om in te spelen op alle ontwikkelingen,

het onderwijs in 2011 behoorlijk toe. In 2012 stabiliseerde

komen eveneens aan bod tijdens de training. Meijer: “Welke

het verzuimcijfer weer. Dat blijkt uit de Eindrapportage

rol speelt de HR-deskundige, welke de direct leidinggevende,

Verzuimonderzoek PO en VO 2012 van het ministerie van

welke de financiële afdeling? Hoe stem je al deze activiteiten

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het ziekteverzuimpercentage

op elkaar af? Wat moet je regelen op verzekeringengebied?

is in het speciaal onderwijs met 6,85 procent het hoogst en in

Bij veel scholen ligt de eerste verantwoordelijkheid voor het

het voortgezet onderwijs met 4,97 procent het laagst. Het

verzuim- en re-integratiemanagement bij de direct leiding-

basisonderwijs ‘scoort’ eveneens relatief hoog met 6,44 procent.

gevende. Prima natuurlijk, want hij kent zijn pappenheimers.

Het basisonderwijs heeft het meest te maken met langdurig

Maar ook bij dit populaire eigenregiemodel is het nuttig dat er

verzuim. De verzuimduur bedraagt er gemiddeld 22 dagen.

een back-up is. Zodat die leidinggevende in voorkomende

In het speciaal onderwijs is dit twintig dagen, in het voortgezet

gevallen een beroep kan doen op iemand die de ins en outs

onderwijs twaalf dagen.

kent op het gebied van regelgeving en financiën.”

Bedrijfsarts “Scholen mogen zieke werknemers vaak nog wat nadrukkelijker

De verzuimtraining is bestemd voor leidinggevenden en

wijzen op hun eigen verantwoordelijkheid om te re-integreren”,

P&O-medewerkers van bij de Besturenraad aangesloten

brengt Verhaart in. “Zeker bij kleinere scholenorganisaties is

scholen. De training zal – bij voldoende belangstelling –

dat lastig. De schooldirecteur kent zo’n medewerker al jaren.

in februari 2014 plaatsvinden en kost €395,- per deel-

Dan ga je die niet graag op de huid zitten. In dergelijke

nemer. Nadere informatie over datum en locatie volgt nog.

situaties kun je eventueel een casemanager van een arbodienst

Voor vragen en het kenbaar maken van uw interesse,

inschakelen. Of je belegt deze taak een laag hoger, bij een

kunt u contact opnemen met coördinator Ledenvoordeel

bestuurder. Die kan met meer afstand naar de casus kijken.”

Lex Joosten: [email protected], T 0348 74 44 35.

Meijer wijst erop dat scholen niet volledig blind moeten varen op het oordeel van de bedrijfsarts. “Bedrijfsartsen houden zich niet altijd aan de richtlijnen. Dat kan leiden tot nodeloos lang verzuim. En hoe langer het verzuim duurt, hoe moeilijker het wordt voor mensen om weer terug te keren op de werkplek. Het is dus belangrijk dat je als leidinggevende de vinger aan de pols houdt.”

Gratis cd van Martin Mans en Jan Vayne en zorgmagazine bij informatieaanvraag!

Stap over en ontvang

€ 50,-

Maak een bewuste keuze! Korting via de Besturenraad: • 10% korting op uw basisverzekering. • 15% korting op uw aanvullende (tand)verzekering. • € 50,- welkomstkorting per betalende verzekerde als u een basisverzekering in combinatie met een aanvullende (tand)verzekering afsluit.

Voor een vrijblijvend informatiepakket of direct een polis afsluiten: www.prolife.nl/collectief/besturenraad

Zilveren Kruis & Pro Life zijn de collectieve zorgpartners van de Besturenraad. U, uw medewerkers en gezinsleden kunnen via de Besturenraad goede en voordelige ziektekostenverzekeringen afsluiten.

Kies bewust uw zorgverzekering Voordelen dankzij de Besturenraad Via de Besturenraad krijgt u bij Zilveren Kruis: p 10% korting op uw basisverzekering p 15% op alle aanvullende verzekeringen p Nieuw: Beter Af No Claim Tandarts Polis: 50% premie terug als u niets declareert Deze voordelen gelden voor uw hele gezin. Ga naar www.zk.nl/besturenraad en bereken uw premie.

dec Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders

Recommend Documents