Samenwerken met visie. nr. 1, september Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders

SBM Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders

nr. 1, september 2013 Scholen op pelgrimstocht Finse lessen Nieuwe school? Eerst draagvlak, dan bouwen Rekening houden met doorbloeding en testosteron Warm toezicht

Samenwerken met visie

nr.1, september 2013

Agenda

Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders

Datum

Activiteit

Doelgroep Plaats

Contactpersoon

10-9-2013

Netwerk bovenschools managers Drenthe

PO

Hoogeveen 13.30 - 16.00 uur

Wob van Beek

12-9-2013

Netwerk kleine schoolbesturen Alblasserwaard/Vijfheerenlanden

PO

CBS het Kompas Alblasserdam 19.30 - 22.00 uur

Hans Bruggeman

12-9-2013

Netwerk bovenschools managers Zuid-Holland Zuid/Oost, Zeeland, West-Brabant

PO

Bergen op Zoom 14.00 - 16.30 uur

Hans Bruggeman

16-9-2013

Netwerk Groningen

PO

Oude Pekela 9.00 - 12.00 uur

Wob van Beek

18-9-2013

Netwerk kleine bestuurlijke schaal Overijssel / Drenthe

PO

Enter 19.30 - 22.00 uur

Wob van Beek

19-9-2013

Netwerk bovenschools managers regio Utrecht

PO

Doorn 12.15 - 15.15 uur

Wob van Beek

Colofon

20-9-2013

Netwerk bovenschools managers Zuid-Holland

PO

Schipluiden 10.00 - 14.30 uur

Walter Wassenaar

Besturenraad |

24-9-2011

Netwerk bovenschools managers Overijssel

PO

Nijverdal 13.30 - 16.00 uur

Wob van Beek

8-10-2013

Netwerk bovenschools managers Noord Gelderland / Flevoland

PO

Nog in te vullen 8.30 - 12.00 uur

Wob van Beek

18-10-2013

Netwerk Noord

PO

Eastermar 9.00 - 12.00 uur

Wob van Beek

De Besturenraad, centrum voor christelijk onderwijs, verenigt christelijke onderwijsinstellingen en geeft samen met hen stem aan het christelijk onderwijs in onze samenleving. Bij de Besturenraad zijn 540 besturen aangesloten, met meer dan 2.200 scholen en bijna 800.000 leerlingen, deelnemers en studenten in alle onderwijssectoren.

Redactie | Hester van de Kaa (bladmanager) Guido de Bruin (hoofdredacteur) Corine de Reus (eind- en beeldredacteur/ productiebegeleiding)

Meer informatie over de bijeenkomsten kunt u krijgen via onze ledenservice.

Prinsjesdagviering 17 september Voor de vijfde keer draagt de Besturenraad bij aan de jaarlijkse ‘interlevens beschouwelijke’ bezinningsbijeenkomst op Prinsjesdag. Op dinsdag 17 september vindt, voorafgaand aan de tocht met de Gouden Koets en de opening van de Staten-Generaal, de bijeenkomst plaats in de Grote Kerk in Den Haag. Regering en

Redactieadres | Houttuinlaan 5b,

parlement zijn uitgenodigd deze viering mee te maken en ook leerlingen uit het po

Postbus 381, 3440 AJ Woerden

en vo zijn aanwezig, samen met leden van diverse levensbeschouwelijke gemeen-

hvandekaa@@besturenraad.nl

Vormgeving | Ontwerpwerk, Den Haag

schappen. U bent ook van harte welkom. De viering begint om 10.30 uur. Kijk voor meer informatie op www.besturenraad.nl/prinsjesdagviering of neem contact op met Paul Boersma via [email protected] of 06 51 75 40 42.

Foto omslag | Thinkstock Druk | Drukkerij Ten Brink, Meppel Abonnementen | (excl. 6% btw) SBM/Thema voor leden gratis SBM voor niet-leden € 37,00 SBM met Thema voor niet-leden € 51,00 SBM verschijnt acht keer per jaar. Zonder

Info Uitgever Besturenraad Postbus 381, 3440 AJ Woerden

schriftelijke opzegging (per e-mail of post)

Bezoekadres

wordt het abonnement na een jaar automatisch

Houttuinlaan 5b, 3447 GM Woerden

verlengd voor onbepaalde tijd. Er geldt een opzegtermijn van drie maanden. Voor informatie en losse nummers: 0348 74 44 44.

Copyright | Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact met de redactie.

Disclaimer | Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend.

T 0348 74 44 44 F 0348 74 44 99 E [email protected]

Bestellingen T 0348 74 44 44 F 0348 41 14 56 E [email protected]

inhoud van de advertenties.

Mutaties namen/adressen/ abonnementen

ISSN: 1570-2332

T 0348 74 44 76 E [email protected]

De redactie is niet verantwoordelijk voor de

Ledenservice

SBM digitaal


Besturenraad Academie

De artikelen van SBM kunt u als pdfbestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden?


Digitale Nieuwsbrief

Besturenraad Advocaten & Juristen T 0348 74 44 48 E [email protected]

Juridische helpdesk E [email protected] T 0348 74 44 60 ma-vr: 9.00-15.00 uur

U kunt zich via onze site opgeven voor de wekelijkse gratis digitale nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie.

Producten en diensten Op www.besturenraad.nl treft u steeds de meest actuele nieuwsberichten en informatie over onze vereniging, onze diensten, producten, leergangen en cursussen. Ook vindt u hier een overzicht van onze medewerkers.

Nieuwe school? Eerst draagvlak, dan bouwen

14

Tekst Marijke Nijboer | Fotografie Thinkstock/CBS Podium Leerlingprognose helpt om koers te bepalen

30

Tekst Marijke Nijboer | Fotografie Thinkstock/CBS

Minder dan 8 8 tot 10 10 tot 12 12 tot 14 14 of meer

8

Tekst Paul Boersma en Bert van der Kruk (kaderteksten) Fotografie Thinkstock

08

12

14

Plannen voor nieuwbouw? Betrek hierbij alle belanghebbenden in een zo vroeg mogelijk stadium, zodat je met hun wensen rekening kunt houden. Zo krijgt de nieuwe school draagvlak.

18

22

Welke formatie en lokalen hebben we de komende jaren nodig? Om dat te kunnen bepalen moet je betrouwbare cijfers hebben. De adviseurs Herman Rake en Jelmer Dekker voorzien leden van de Besturenraad van prognoses. Dat is raadzaam in geval van krimp, maar ook wanneer een fusie, verplaatsing of stichting van een nieuwe school wordt overwogen.

Twee oude schoolgebouwen in één gemeente, waarvan het onderhoud steeds duurder werd: dat simpele feit leidde er

Er zijn diverse modellen denkbaar voor een vormgeving van de samenwerkingsschool die zowel de openbare als de bijzondere identiteit recht doet. Een min of meer gedeelde mensvisie is daarbij van belang, net als een helder zicht op wat de christelijke school kan inbrengen.

5

uiteindelijk toe dat er in Loenen aan de Vecht één nieuw pand verrees voor een christelijke en een openbare basisschool én de kinderopvang. Mieke Verhage, directeur van CBS Podium: “De gemeente kwam met het idee. Het pand is in mei 2008 geopend, maar er is eerst wel tien jaar over gepraat.” Zo werd zorgvuldig afgetast of de teams van Podium en de openbare school

Wat ik eigenlijk doe Leergang Bestuurlijk leidinggeven Graaf Floris geschikt en bereid waren om in één pand te functioneren. De ouders werden vanaf het begin via nieuwsbrieven op

de hoogte gehouden. Het samenwonen van christelijk en open-

Als gevolg van de krimp verkennen steeds meer

met diversiteit. Voor het bijzonder onderwijs is

vraag of er niet kan of moet worden samengewerkt

besturen van christelijk onderwijs of een christelijke

aandacht voor de school als gemeenschap waar

– al dan niet onder druk van gemeentelijk beleid.

met een openbare school kan samenwerken.

mensen samenleven en het leven vieren wezenlijk.

De afwegingen zullen verschillen per regio en naar

Sinds vorig jaar is de samenwerkingsschool bij

Op christelijke scholen gebeurt dat in zekere mate

gelang van de omstandigheden. Christelijke scholen

wet mogelijk, aanvankelijk enkel beperkt tot

ook in godsdienstige zin (samenleven met en voor

verschillen immers sterk van elkaar.

situaties van krimp. De wetgever heeft vooral

God). Hoe daaraan kan worden vormgegeven in

voorwaarden gesteld ten aanzien van het veilig-

een samenwerkingsschool, is wel een vraag.

stellen van de openbare identiteit en gaat ervan

Voor sommige schoolbesturen is de samen-

Wie samenwerken als optie verkent, zal niet

uit dat een samenwerkingsschool beide identiteiten

werkingsschool uit nood geboren, terwijl andere

enkel gefocust kunnen zijn op de organisatorische

6

baar onderwijs was volgens Verhage voor hen niet zo’n punt.

“Maar ons oude schoolgebouw was 95 jaar oud en veel mensen hadden daar nog les gehad. We hebben daar nog een reünie gehouden, zodat iedereen afscheid van het gebouw kon nemen.”

Mensvisie cruciaal

recht zal doen. Alle leerlingen zijn welkom en

er juist bewust naar streven. De laatste menen dat

aspecten. Belangrijk is dat de nieuwe school

iedereen is benoembaar. Maar voor kinderen van

hun open christelijke school niet (meer) tot taak

uitgaat van een min of meer gedeelde mensen

de christelijke school moet er binnen het curriculum

heeft om kinderen in te leiden in het christelijk

maatschappijvisie en dat zij ruimte biedt voor de

plaats zijn voor religieuze vorming.

geloof, maar om hen met hun diverse achtergronden

levensbeschouwelijke vorming van de leerlingen.

de mogelijkheid te geven zich met anderen levens-

Christelijke scholen zien de mens als schepsel dat

Scholen op pelgrimstocht

Oog voor levensbeschouwing

beschouwelijk te ontwikkelen, zonder daarbij in

Op het oog lijkt de minister van Onderwijs die

één traditie op te groeien. Dat is ook goed voor

levensbeschouwelijke vorming wel belangrijk te

‘openbare’ kinderen, zo redeneren zij.

menselijke mogelijkheden, maar ook voor menselijk

vinden, ook al richt zij zich daarbij vooral op de

Ook als je geen voorstander bent op ideologische

tekort en kwetsbaarheid. Grondtoon is dat de mens

openheid voor de ander en het leren omgaan

gronden, kun je toch te maken krijgen met de

een afhankelijk, relationeel wezen is.

8

opgenomen is in een verband dat hem overstijgt en identiteit geeft. Ze hebben niet alleen oog voor de

Samenwerken met visie Samenwerkingsschool

12

Finse lessen

14

Twee jaar geleden installeerde de vereniging PCPO in Nieuwerkerk aan den IJssel haar raad van toezicht. Die besloot om de formele wijze van beoordelen te koppelen aan ‘warm’ toezicht. De toezichthouders voeren gesprekken met direct en indirect bij de drie scholen van de vereniging betrokken mensen. Zo krijgen zij een beter inzicht in de manier waarop die aankijken tegen de scholen.

20

30 Huisvestingsprognose

Als een school vermoedt dat het leerlingaantal za

er meer lokalen nodig zullen zijn, is dat een goed

een prognose te laten maken. Deze kan gebruikt

“We wilden niet alleen formeel en vanaf papier toezicht

een huisvestingsaanvraag in te dienen bij de gem

houden”, vertelt Jaco van Hoorn, voorzitter van de raad van

voor het voeren van een solide financieel beleid i

toezicht. “Hoe de aanpak van het bestuur uitpakt in de praktijk,

prognose onmisbaar. Wanneer de school over ee

daar kom je het best achter door te praten met de betrokkenen.”

beschikt, kan een inschatting worden gemaakt v

De RvT voegde de daad bij het woord en voerde vorig jaar en

komende jaren te ontvangen gelden. Als je voora

dit jaar gesprekken met zo’n zestig personen. Onder hen waren ouders, leerkrachten, leerlingen, directeuren en (G)MR-leden,

er een piek komt, kun je daar rekening mee houd

maar ook vertegenwoordigers van de schoolbegeleidingsdienst

De Besturenraad vraagt voor haar prognoses dem

en de inspectie.

Pakket Planning & Prognoses

De Besturenraad verzorgt prognoses op maat voor de korte en lange termijn Naast een algemene beoordeling krijgen de gesprekken jaarlijks

gegevens op van de betreffende gemeente. Daarb

een thema mee. Dit jaar was dat de professionalisering vankader de in het

met name om het aantal kinderen en vrouwen in

Tweede donderdag van november, maar eigenlijk élke dag Dag van Respect

van huisvesting, stichting, scholenfusie, verplaatsing van scholen

leerkracht en de samenwerking tussen school en ouders.

en personeelsbeleid. Prognoses worden ook gemaakt om zicht te krijgen op

leeftijd in het voedingsgebied van de school. Ook

de (mate van) leerlingdaling in krimpgebieden. Daarnaast verricht de

plannen zijn van belang. De adviseur trekt na of

De RvT kiest die thema’s zelf, deels op grond van observaties uit de eigen toezichtrapportage van het jaar daarvoor. Een tweede

Besturenraad inspiratiebron is het gesprek dat de RvT in het najaar heeft met

contra-expertise bij door derden gemaakte prognoses. Ook

het bestuur en de directies over wat hen bezighoudt. Afhankelijk kunt u bij ons

terecht voor het opstellen van scenario’s voor spreidings- en

van het thema kan de RvT beslissen om bepaalde extra gesprekspartners uit te nodigen.

geplande woningen daadwerkelijk zal worden ge

Herman Rake: ‘‘Belangrijk is ook het marktaand

huisvestingsplannen en het berekenen van nieuwe opheffings- en stichtings-

school in het voedingsgebied. Wij bekijken hoe d

normen, en deelnormen bij voorgenomen splitsing van gemeenten. Meer

loop der jaren heeft ontwikkeld. Verder wordt ge

informatie over dit pakket: [email protected]; [email protected],

verhouding tussen leerlingen in de onder- en bove

of via 0348 74 44 41.

dit een indicatie geeft van de ontwikkeling van d in de komende jaren.’’

22

Warm toezicht

26

Zij aan zij met schoolleiders in Oeganda

30

Leerlingprognose helpt om koers te bepalen


18

Rekening houden met doorbloeding en testosteron Jongens/meisjes

Rubrieken | 02 Agenda | 04 Uitgelicht | 04 Column voorzitter 11 Column | 24 Juridische kwestie | 25 Leerling aan het woord | 28 Nieuws Besturenraad 29 Nieuwe oogst

Uitgelicht

4

Column

Wim Kuiper voorzitter Besturenraad

Uitgelicht Leven is een kunst De Nijmeegse ethicus Paul van Tongeren wil veel in zijn bekroonde boek Leven is een kunst, voor de niet filosofisch geschoolde lezer wellicht te veel. Hij probeert de vraag te beantwoorden of en hoe de aloude deugdethiek de hedendaagse mens kan helpen om goed te leven, dat wil zeggen: om zo te leven dat zijn leven ‘gelukt’ is en – net als een

Een spook waart door Europa…

kunstwerk – “uit zichzelf toont of het geslaagd is”. Daartoe biedt hij tegelijkertijd een heldere inleiding in de ethiek en een grondige analyse van de ontwikkeling van de deugdethiek vanaf Socrates en Aristoteles via het

De zomervakantie is mede bedoeld om even helemaal los te

christendom en de kritiek van Nietzsche tot de huidige dag. En dan lardeert hij zijn

komen van alles dat met het werk te maken heeft. Ik moet eerlijk

betoog ook nog met mooi geschreven intermezzi waarin hij de vorm van ethiek die hij

toegeven dat mij dat niet altijd goed lukt. Ik houd als ik in het

in de hoofdtekst beargumenteert, daadwerkelijk beoefent.

buitenland ben, toch altijd mijn oren en ogen open als het om onderwijs gaat. Een krant, televisieprogramma of gewoon een

Christelijke bijdrage

gesprekje met iemand die in het onderwijs zit of daar bij betrokken

Een veelzijdig en diepgaand boek dus, maar in de publiciteit is de meeste aandacht

is, levert mij altijd interessante aanknopingspunten op voor

uitgegaan naar het kritische hoofdstuk over de hedendaagse levenskunstfilosofie. Die

vergelijking met onze situatie.

filosofie van de zelfontplooiing en zelfverantwoordelijkheid heeft volgens Van Tongeren

Zo begreep ik uit een gesprek in de trein in Noorwegen dat ze

te weinig oog voor de menselijke onmacht, zwakheid en kwetsbaarheid. En dat komt

daar ook al van overheidswege alle nadruk leggen op de zoge-

onder meer, zo suggereert de auteur, doordat de filosofen van de levenskunst zich

naamde kernvakken en schooldirecties hard afrekenen op toets-

geen rekenschap geven van de positieve bijdrage van de christelijke traditie aan de

resultaten. Mijn gesprekspartner maakte zich er erg boos over.

deugdethiek.

In Duitsland zijn er zelfs initiatieven vanuit de samenleving

Er is daarover een venijnige polemiek ontstaan, waarin Joep Dohmen, de meest

om handtekeningen te verzamelen tegen de aantasting van de

prominente vertolker van de levenskunstfilosofie in Nederland, Van Tongeren onder

vrijheid van onderwijs.

meer heeft weggezet als “een conservatieve, christelijke deugdethicus”. Voor alle

Op het continent lijken we nog steeds het onderwijsbeleid

duidelijkheid: dat is niet positief bedoeld.

van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië te willen kopiëren,

Van Tongeren zou die kwalificatie echter als een geuzennaam kunnen aannemen, want

terwijl die landen helemaal niet zo goed scoren als wij en er

op heldere wijze schetst hij de christelijke bijdrage aan de deugdethiek – een bijdrage

bovendien zelf al weer van terug komen. We zeggen Finse lessen

die juist ook in deze tijd van het maakbare zelf (opnieuw) zeer relevant is.

te willen leren (zie ook pagina 12), maar de nadruk op professionele autonomie in dat land volgen we toch maar liever niet.

Ontvangen

Het spook van het ranglijstjesdenken en het afrekenen van

Van grote christelijke denkers als Augustinus en Thomas van Aquino kunnen we leren,

scholen op toetsresultaten waart kennelijk rond in Europa.

zo betoogt Van Tongeren, dat het inoefenen van deugden niet alleen een proces van zelf-

In eigen land zien we opnieuw een drastisch voorbeeld daarvan

verwerkelijking is. Behalve deugden die je kunt verwerven – de vier klassieke deugden

in de vorm van een wetsvoorstel dat tussentijdse diagnostische

moed, rechtvaardigheid, verstandigheid en matigheid – zijn er ook deugden die je

toetsen voor de 'kernvakken' in het voortgezet onderwijs gaat

slechts kunt ontvangen – de ‘theologale deugden’ geloof, hoop en liefde.

opleggen. Ook lopen er nog pilots voor begintoetsen in het basis

“Als leven een kunst is, bestaat die kunst er niet alleen in dat we doen wat we kunnen

onderwijs, zodat de overheid straks door koppeling aan de net

om ‘goed’ te worden, maar ook in de ontwikkeling van het vermogen om te ontvangen

ingevoerde verplichte eindtoets, de zogenaamde ‘toegevoegde

wat ons gegeven, of om te dragen wat ons onthouden wordt”, aldus Van Tongeren.

waarde’ van scholen kan meten. Misschien een droom voor technocratische politici en onderwijsbestuurders, maar wat mij

Stof tot nadenken

betreft een nachtmerrie.

Ook in het onderwijs vindt de deugdethiek (opnieuw) ingang. Daarover is in de laatste

Op deze manier verliezen we brede vorming uit het oog en

jaren een aantal praktijkboeken verschenen, zoals die van Wilma van der Jagt, Pieter Vos

komt er steeds minder terecht van waardegedreven onderwijs.

en Gerrit van der Meulen (Doe me een deugd voor het po en Dat doet deugd voor het vo).

We hebben ‘scholen met lef’ nodig, om met de titel van het

Zo’n praktijkboek is Leven is een kunst niet. Het biedt voor onderwijsmensen echter

inspirerende boek van Dick den Bakker te spreken: scholen die

inspirerende stof tot nadenken over de vraag wat ze leerlingen en studenten in deze tijd

zich verzetten tegen dit overheidsbeleid en hun eigen visie op

willen leren over een ‘gelukt’ leven. (Guido de Bruin)

goed onderwijs helder voor ogen houden en in praktijk brengen.

Paul van Tongeren, Leven is een kunst. Over morele ervaring, deugdethiek en levenskunst. Zoetermeer: Uitgeverij Klement, 2012. ISBN 978 90 8687 102 5

Reageren? Mail Wim Kuiper op [email protected]

Besturenraad Academie

5

Toon Geluk, directeur-bestuurder SPO De Liemers

Wat ik eigenlijk doe “Mester, wat doede gij eigenlijk?” Vragend kijk ik Wouthilde aan: “Wat bedoel je?” “Nou, war hedde gij voor gelerd?” Nog meer verbaasd trek ik mijn wenkbrauwen op. “Ik bedoel: mijn vader is aannemer, Johnny’s vader tuinder, Ad’s vader werkt in de haven. Maar wat doede gij nou?”

Sinds 1978 ben ik onafgebroken werkzaam in het onderwijs.

worden de kinderen hier nu wijzer van? Hoe zorg ik ervoor

Als onderwijzer, directeur, bestuurs- en managementadviseur,

dat de kennis van nu effect heeft op de wijsheid van straks?

zelfstandig ondernemer, voorzitter centrale directie, algemeen

Dus stel ik mijzelf niet alleen de vraag: wa hedde gij gelerd?

directeur, directeur-bestuurder.

Maar ook: voor wie doede gij ut? Tot mijn schaamte antwoord

En regelmatig komt Wouthildes vraag bij mij naar boven. Wat

ik impulsief: voor mezelf. Of toch niet alleen voor mijzelf?

heb ik al die jaren geleerd? Heb ik kinderen verder geholpen in hun ontwikkeling? Of was ik juist een sta-in-de-weg?

Dankzij Benedictus (die door Anselm Grün met zijn lezingen en boeken weer tot leven is gewekt) weet ik met meer aandacht in

De tragedie van het leven is dat je het pas begrijpt als je achterom

het hier en nu te leven. Het maakt niet uit wat je doet, zegt hij,

kijkt, maar je moet leven terwijl je vooruit kijkt. Een uitspraak

als je het maar met overtuiging doet. Aha, denk ik, mooi. Het

die wordt toegeschreven aan Søren Kierkegaard (1813-1855).

kan dus ook andersom. Het maakt feitelijk niet uit wat je doet,

Daar heb ik nogal eens aan moeten denken gedurende de

als je het maar met je hart doet (aubedientia).

opleiding Bestuurlijk Leiding geven. Wat zou het fantastisch zijn als je ‘toen’ met ‘de kennis van nu’ had kunnen handelen.

De stichting waar ik voor werk heeft voor haar personeelsbeleid de slogan gekozen: Professionals met Passie. Consequent spreek

Na 35 jaar ervaring zit ik weer in de schoolbanken bij de

ik leerkrachten daar op aan. Je bent zelf verantwoordelijk voor

Besturenraad. Governance, professionele leergemeenschappen,

het up to date houden van je professionaliteit. Dat is de harde,

juridische zaken, moreel leiderschap, persoonlijk leiderschap,

meetbare kant: 10 % van je aanstelling ben je bezig met ervoor

communicatie, stakeholderbeleid. Zeer interessant, maar wat

te zorgen dat je nog beter wordt in je vak. De emotionele kant is de passie waarmee je het doet. Het moet eerst in jezelf branden, voor je het vuur in een ander kunt ontsteken, zou Augustinus

Nieuwe leergang Bestuurlijk leidinggeven in het PO start op 5 november

gezegd hebben. Mester, war hedde gij vor gelerd? Als ik nu moet antwoorden, zal ik zeggen: Wouthilde, ik heb

Dit is een samenvatting van het essay dat dhr. Geluk

geleerd dat ik niet moet oordelen. Dat ik vooral veel moet luisteren.

schreef ter afsluiting van de Leergang Bestuurlijk leiding-

Dat geen kind gelijk is aan een ander. Dat niet ik maar ook

geven in het PO. Deze leergang gaat weer van start op

niet het kind centraal staat, maar het leren, de ontwikkeling.

5 november. Tijdens Bestuurlijk leidinggeven in het PO

Van kinderen en van mezelf.

kijkt u in acht dagen naar uw manier van leidinggeven, door zelfreflectie en uitwisseling met collega’s uit het

Als ik nu moet antwoorden, zal ik zeggen: Wouthilde, ik heb

christelijk primair onderwijs. Na afloop kent u uw talenten

geleerd wat minder rationeel en wat meer empathisch te

en weet u deze optimaal in te zetten. Wilt u meer

communiceren. Ik heb geleerd dat niet macht, maar invloed

ervaringen van oud-deelnemers lezen?

er toe doet. Ik heb geleerd vasthoudend en bescheiden te zijn

Meer weten over de inhoud van de leergang? Of hebt

(Jim Collins).

u andere vragen? Kijk op www.besturenraad.nl onder Academie of neem contact op met Dick den Bakker, [email protected], T 0348 74 44 44, M 06 23 63 38 49.

Dat is wat ik eigenlijk doe.


6

Tekst Guido de Bruin | Fotografie Stockexchange

Scholen op pelgrimstocht In Oostenrijk heb je PILGRIM-scholen. Dat zijn scholen die zich vanuit hun spirituele bewogenheid inzetten voor duurzaamheid, een rechtvaardige economie en vreedzaam samenleven. Wat kan dat label betekenen voor christelijke scholen in Nederland die zich op die thema’s (willen) profileren? Een groep docenten, medewerkers en schoolleiders is op verkenning uitgegaan.

Perspectief Nadat de Besturenraad in zijn internationale contacten met PILGRIM in aanraking was gekomen, hebben Paul Boersma en Guido de Bruin, adviseurs Identiteit bij de Besturenraad, het initiatief genomen om met een aantal scholen uit alle sectoren te verkennen of het concept iets voor het christelijk onderwijs in Nederland kan betekenen. De metafoor van de pelgrimage bleek aan te slaan als basis voor een gemeenschappelijk verhaal van Nederlandse Pelgrimscholen dat weliswaar zijn oorsprong vindt in religieuze tradities, maar in deze seculiere tijd ook weerklank kan vinden bij mensen die daarin niet (meer) geworteld zijn. Wel werd een zekere spanning ervaren tussen de onthechting

Oostenrijkse scholen in alle sectoren en van alle denominaties

en verstilling die het beeld van de pelgrim oproept, en het

kunnen sinds 2003 PILGRIM-scholen worden. Onder het motto

activisme en de daadkracht die gevraagd worden om een duur-

‘Bildung voor duurzame ontwikkeling en spiritualiteit’ gaat het

zame, rechtvaardige en vreedzame wereld dichterbij te brengen.

PILGRIM-concept uit van een verbinding tussen de spirituele

Voor het onderwijs ligt in het beeld van de pelgrim besloten

kern van mensen en scholen en hun inzet voor duurzaamheid,

dat een school in een religieuze traditie staat maar daar niet in

een rechtvaardige economie en vreedzaam samenleven.

opgaat. Pelgrimage is het op reis gaan met een perspectief van

Inmiddels telt Oostenrijk ruim 140 PILGRIM-scholen in alle

heelheid voor ogen, waarbij de weg zelf het doel is. Vanuit dit

onderwijssectoren.

uitgangspunt is een conceptmanifest gegroeid als gezamenlijk

De initiatiefnemers vinden hun inspiratie in christelijke bron

verhaal van Pelgrimscholen in Nederland (zie kader).

teksten, waaronder die van de Wereldraad van Kerken uit

Jannie Schalen, docent en coördinator maatschappelijke stage

de jaren tachtig over het conciliair proces, gericht op vrede,

aan het Dingstede College in Meppel, heeft het beeld van de

gerechtigheid en heelheid van de schepping.

pelgrimage uitgewerkt in een tekst voor leerlingen.

7


Pelgrimscholen: een conceptmanifest 1. Wij zien de mens als een pelgrim, op weg naar een duurzame, rechtvaardige en vreedzame wereld. Als pelgrims zijn wij op weg, zonder te weten of we ons doel zullen bereiken. We geloven dat dit een zinvolle weg is, ongeacht of we het doel bereiken. Op deze weg zullen we soms flink doorlopen en de handen uit de mouwen steken en soms ook rust en verstilling zoeken. Als Pelgrimscholen oriënteren wij onze leerlingen/studenten, ouders, leraren, medewerkers en leidinggevenden op het Guido de Bruin spreekt bij 10-jarig jubileum PILGRIM-scholen in Oostenrijk

Grote woorden

onderweg zijn naar die wereld. Die oriëntatie zoeken we zowel in activiteiten als in momenten van bezinning. 2. Als pelgrims zoeken wij naar wat belangrijk is in het leven

“Het woord pelgrim roept associaties op met onderweg zijn,

van alledag. Gaandeweg worden wij minder afhankelijk van

bezinning, inkeer, ontmoeting”, zegt Annemarie van den Berg,

zekerheden en leren wij vertrouwen dat veel in het leven

identiteitsmedewerker van ROC Friese Poort. “Het is goed bruik-

ons toevalt.

baar om iets te zeggen over de identiteit van de school. Het

Als Pelgrimscholen maken wij ruimte voor bezinning op de

biedt ook genoeg aanknopingspunten om het te vertalen naar

vraag wat in het leven belangrijk is en oefenen we openheid

het onderwijsprogramma en de diverse beleidsterreinen. Je kunt

voor wat op ons afkomt.

bijvoorbeeld werkelijk gaan pelgrimeren met leerlingen, studenten en leraren, dichtbij of verder weg – naar Taizé bijvoorbeeld.”

3. Als pelgrims proberen we met andere ogen te kijken naar

Ook de grote woorden die horen bij het doel van de pelgrims-

de wereld waarin we leven. We ervaren gaandeweg dat we

tocht – duurzaamheid, rechtvaardigheid, vrede – vragen volgens

weinig nodig hebben om goed te leven en dat we genoeg

haar om concrete vertalingen in de school. “Ze kunnen spanning

hebben om met anderen te delen. We zoeken naar een

oproepen – ga het maar eens doen, werken aan vrede in school

manier van leven die zo min mogelijk schade toebrengt

– maar tegelijk bieden ze wel een perspectief. Wat is de droom, de hoop, en hoe kleur je die als school in?”

aan onszelf, anderen en de aarde. Als Pelgrimscholen brengen wij onze leerlingen kritisch bewustzijn ten aanzien van consumptie en economische

Netwerk

en sociale verhoudingen bij. We leren hun ook zich in

Scholen die zich Pelgrimscholen willen noemen, kunnen elkaar

anderen te verplaatsen.

juist daarin inspireren en bemoedigen, concluderen de ‘verkenners’. De verdere ontwikkeling van het Pelgrimconcept kan dan

4. Als pelgrims laten wij ons verrassen en inspireren door

ook het best gezocht worden in een netwerk waarin de deel

ontmoetingen met mensen die op onze weg komen, ook

nemende Pelgrimscholen elkaar inspireren met bijvoorbeeld een

als die ons in eerste instantie vreemd zijn. Soms trekken

jaarlijkse projectpresentatie en elkaar stimuleren om activiteiten

we een tijdje samen op.

in het kader van het Pelgrimconcept tot iets blijvends te maken.

Als Pelgrimscholen maken wij ontmoetingen mogelijk met

We veronderstellen dat geen school zit te wachten op een

mensen die ons inspireren en uitdagen op de weg naar

nieuw keurmerk met bijbehorende verantwoordingslast dat de

die duurzame, eerlijke en vreedzame wereld en creëren

concurrentie aangaat met bestaande keurmerken en labels als

we waar mogelijk partnerschappen.

Fair Trade School, Vreedzame School, UNESCO-school en Eco-Schools. Toch beoogt het label Pelgrimscholen verder te gaan dan alleen een gezamenlijk verhaal dat beschikbaar is voor elke school die

5. Als pelgrims hebben we herbergen nodig om op adem te komen, anderen te ontmoeten en geïnspireerd en bemoedigd te worden door de verhalen van medepelgrims.

zich erin herkent. Het verhaal werkt het meest krachtig als het

Als Pelgrimscholen willen we zulke herbergen zijn, waar v erhalen

terug te zien is in schoolbeleid en concrete activiteiten. Wij gaan

worden gedeeld, het leven in verbondenheid wordt beleefd

ervan uit dat Pelgrimscholen zich verstaan als deel van een

en gevierd en gastvrijheid en solidariteit worden geoefend.

netwerk waarin scholen elkaar inspireren en bevragen op de

In onze keuzes ten aanzien van schoolgebouw, materialen,

manier waarop zij gestalte geven aan het gezamenlijke verhaal.

eten en drinken en bijzondere activiteiten, p roberen we iets te laten zien van het doel waarnaar we op weg zijn.

Wilt u aanhaken bij deze pelgrimsreis? Neem dan contact op met Guido de Bruin, adviseur Identiteit bij de Besturenraad, [email protected], T 06 15 90 44 26.


8

Tekst Paul Boersma en Bert van der Kruk (kaderteksten) Fotografie Thinkstock

Samenwerkingsschool

Samenwerken met visie Er zijn diverse modellen denkbaar voor een vormgeving van de samenwerkingsschool die zowel de openbare als de bijzondere identiteit recht doet. Een min of meer gedeelde mensvisie is daarbij van belang, net als een helder zicht op wat de christelijke school kan inbrengen.

Als gevolg van de krimp verkennen steeds meer

met diversiteit. Voor het bijzonder onderwijs is

vraag of er niet kan of moet worden samengewerkt

besturen van christelijk onderwijs of een christelijke

aandacht voor de school als gemeenschap waar

– al dan niet onder druk van gemeentelijk beleid.

met een openbare school kan samenwerken.

mensen samenleven en het leven vieren wezenlijk.

De afwegingen zullen verschillen per regio en naar

Sinds vorig jaar is de samenwerkingsschool bij

Op christelijke scholen gebeurt dat in zekere mate

gelang van de omstandigheden. Christelijke scholen

wet mogelijk, aanvankelijk enkel beperkt tot

ook in godsdienstige zin (samenleven met en voor

verschillen immers sterk van elkaar.

situaties van krimp. De wetgever heeft vooral

God). Hoe daaraan kan worden vormgegeven in

voorwaarden gesteld ten aanzien van het veilig-

een samenwerkingsschool, is wel een vraag.

Mensvisie cruciaal

stellen van de openbare identiteit en gaat ervan

Voor sommige schoolbesturen is de samen

Wie samenwerken als optie verkent, zal niet

uit dat een samenwerkingsschool beide identiteiten

werkingsschool uit nood geboren, terwijl andere

enkel gefocust kunnen zijn op de organisatorische

recht zal doen. Alle leerlingen zijn welkom en

er juist bewust naar streven. De laatste menen dat

aspecten. Belangrijk is dat de nieuwe school

iedereen is benoembaar. Maar voor kinderen van

hun open christelijke school niet (meer) tot taak

uitgaat van een min of meer gedeelde mensen

de christelijke school moet er binnen het curriculum

heeft om kinderen in te leiden in het christelijk

maatschappijvisie en dat zij ruimte biedt voor de

plaats zijn voor religieuze vorming.

geloof, maar om hen met hun diverse achtergronden

levensbeschouwelijke vorming van de leerlingen.

de mogelijkheid te geven zich met anderen levens-

Christelijke scholen zien de mens als schepsel dat

Oog voor levensbeschouwing

beschouwelijk te ontwikkelen, zonder daarbij in

opgenomen is in een verband dat hem overstijgt en

Op het oog lijkt de minister van Onderwijs die

één traditie op te groeien. Dat is ook goed voor

identiteit geeft. Ze hebben niet alleen oog voor de

levensbeschouwelijke vorming wel belangrijk te

‘openbare’ kinderen, zo redeneren zij.

menselijke mogelijkheden, maar ook voor menselijk

vinden, ook al richt zij zich daarbij vooral op de

Ook als je geen voorstander bent op ideologische

tekort en kwetsbaarheid. Grondtoon is dat de mens

openheid voor de ander en het leren omgaan

gronden, kun je toch te maken krijgen met de

een afhankelijk, relationeel wezen is.

9


Voorbeelden van samenwerkingsscholen Mandegoud in Kloosterburen

Mandegoud valt onder een openbaar

Het grappige is dat ouders soms ook shoppen.

bestuur, maar we hebben er steeds

Dan kiezen ze ervoor om hun kind na een

voor gezorgd dat er ook katholieke en

paar jaar in een andere groep te plaatsen,

Annemarie Machielsen, sectordirecteur

protestantse leerkrachten aanwezig zijn.

zodat het ook kennismaakt met een andere

primair onderwijs bij Schoolbestuur Lauwers

We h ebben een identiteitscommissie

identiteit. In de christelijke groep wordt

en Eems, waaronder 22 openbare basis-

gevormd, waarin de drie stromingen

’s morgens gebeden en een zegen over de

scholen vallen:

vertegenwoordigd zijn. Twee of drie keer

dag gevraagd, in de openbare groep gebeurt

per week worden de groepen om half negen

dat niet. Het is prachtig dat het op school

“Kloosterburen is van oudsher een

gesplitst en komen de leerlingen bijeen

allebei kan. Er is respect voor diversiteit.

katholieke enclave in het Groningse land.

rondom hetzelfde thema, dat vanuit katho-

Er zijn kinderen, ouders en leerkrachten

Tot 2003 waren er in het dorp drie scholen:

lieke, protestantse of humanistische optiek

die de kerk frequenteren, anderen doen dat

katholiek, protestants en openbaar. De

wordt ingevuld. Na een half uur gaat ieder-

niet. Het kan en mag allemaal; dat vind ik

openbare school was veruit de grootste.

een terug naar de eigen groep. Eenmaal

de belangrijkste verdienste. Ik vind het heel

In die jaren groeide het besef: als we

per twee maanden presenteren de groepen

erg van deze tijd om als school ruimte te

zo doorgaan, staan de katholieke en

aan elkaar in de gemeenschappelijke

maken voor elkaars identiteit. Zolang we ons

protestantse school op de nominatie om

ruimte wat ze met het thema hebben

blijven richten op de verschillen, in plaats

ten onder te gaan. Daaruit zijn gesprek-

gedaan. Zo krijgt iedereen mee wat er

van op de overeenkomsten, verliezen we

ken over samenwerking ontstaan: laten

in andere groepen is gebeurd.

allemaal.”

we onze expertise bundelen en samenwerking

de juiste dingen goed te doen. We hebben

maakte dit mogelijk. Maar we moesten ook

aandacht voor identiteit, omdat we het daar

Harmen Jansma, directeur van De Diken,

reëel zijn: als de beoogde samenwerking

vaak over hebben. Het eerste uur is een

scholen voor praktijkonderwijs in Sneek:

een feit werd, wat zou dat dan gaan

coachingsuur – dat organiseren we op

we voor het dorp één school maken.

De Diken in Sneek

betekenen voor elkaars identiteit? We hebben

‘kleur’. Ook het laatste keuze-uur wordt

“Zeven jaar geleden hadden de twee

daarover heldere afspraken gemaakt en

verzorgd in de eigen school. Verder doen

praktijkscholen in Sneek allebei nieuw-

tegelijk een nieuw onderwijsconcept

we bijna alles samen.

bouwplannen. De nieuwe gebouwen zouden

opgesteld. Vrijwel iedereen kon zich daarin

Inmiddels is gebleken dat de twee verschil-

beide op een B-locatie komen. De gemeente

vinden. Slechts één collega heeft afscheid

lende identiteiten – openbaar en christelijk

deed toen het voorstel: jullie kunnen ook

van ons genomen; die is niet meegegaan in

– ons niet bij elkaar weg houden, maar juist

op een A-locatie terechtkomen – vlakbij

deze wervelwind. Er zijn wel wat traantjes

dichterbij elkaar hebben gebracht. Zoals de

trein- en busstation en het centrum – als je

gelaten, want veranderen doet soms pijn.

collega’s zeggen: niet de verschillen, maar

wilt nadenken over samenwerking op één

Maar nu wil niemand meer terug.

juist de overeenkomsten maken ons sterk.

locatie. We organiseerden tot dan toe alleen

Sinds 2009 zitten de twee scholen samen

In onze scholen worden de identiteiten

gezamenlijk stages en sportdagen.

in een nieuw en transparant gebouw

samen gedeeld en beleefd. Op uitnodiging

We zijn met alle 65 medewerkers en de

genaamd De Diken. We zijn aangeslotenbij

van elkaar nemen we deel aan elkaars

bestuurders naar Terschelling gegaan en

twee verschillende koepels, maar werken

vieringen. Dat gebeurt op vrijwillige basis

hebben daar twee dagen met elkaar de

nauw samen ten behoeve van onze 240

en vrijwel iedereen doet eraan mee.”

mogelijkheden verkend. Dat waren goede

leerlingen. We zijn te klein om alleen te

sessies. In het belang van het kind wilden

zijn; samen hebben we een ideale maat om


De Lonneboot in Nieuw- en Sint Joosland

10

als ook de scholen verdwenen. We hebben

De dagopening staat los van levens

toen de mogelijkheden voor samenwerking

beschouwing, maar heeft wel hetzelfde

onderzocht. We zijn begonnen met het

thema als in het vormingsonderwijs.

Gert Dorleijn is locatieleider van

opruimen van vooroordelen en oud zeer.

Op vrijdag sluiten we de week af met

De Lonneboot in Nieuw- en Sint Joosland:

We hebben stuurgroepen gevormd.

toneel of het nieuws van de week, waarin

Na een proces van twee jaar zijn we in

altijd één bijdrage uit cvo en één uit avo

“Onze school draagt een symbolische

1995 begonnen.

zit. Dan kan het dus gebeuren dat de

naam. De Lonneboot was de naam van

We hebben een structuur gekozen waarin

hele school naar een PowerPoint van

het woonhuis waar ooit de schoolmeester

de identiteit een belangrijke rol speelt.

een Bijbelverhaal zit te kijken.

les gaf aan alle kinderen van het dorp.

Ouders kunnen voor hun kind kiezen

Je kunt onze school een ontmoetings-

Bij het samengaan van de protestantse

tussen algemeen vormingsonderwijs (avo)

school noemen. Je mag jezelf zijn, je

en openbare school hebben we gedacht:

en christelijk vormingsonderwijs (cvo).

neemt je eigen identiteit mee. Daar

als het toen kon, waarom nu dan niet?

Twee keer per week gaan de kinderen uit

houden we rekening mee. Maar je zit

Begin jaren negentig waren beide scholen

elkaar. Ze werken in verschillende groepen

met die identiteit niet op een eilandje –

met zo’n vijftig leerlingen te klein om apart

aan hetzelfde thema, dat op twee verschil-

uiteindelijk gaat het om de ontmoeting.

voort te bestaan. Het was in de tijd dat ook

lende manieren wordt ingevuld. Soms lijkt

Als je samenwerkt, lever je niet zozeer

de laatste bakker uit het dorp verdween.

dat erg op elkaar, soms zijn de verschillen

iets in. Je wint iets, namelijk een ruimere

Voor de leefbaarheid zou het funest zijn

juist heel groot.

blik op de wereld.”

Het accent kan per christelijke school ver

Modellen

Inbreng

schillen. Sommige focussen op de uniekheid

In een advies aan voorzitter Wim Kuiper van de

De manier waarop een samenwerkingsschool

en het talent van het kind (je mag er zijn, je

Besturenraad schetst de ledencommissie

vorm en inhoud kan geven aan de christelijke

wordt erkend), anderen op het sociale aspect

Onderwijs en Zingeving de modellen die denkbaar

identiteit, zal afhangen van het gekozen model van

van mens-zijn (dienstbaarheid). De meeste

zijn als het gaat om de visie achter de samen

de samenwerkingsschool en van die aspecten die

christelijke scholen zullen aan beide aspecten

werkingsschool:

de samenwerkende scholen zelf willen inbrengen

aandacht geven, met oog voor de religieuze

1. Het onderwijs wordt integraal aan alle leerlingen

in de samenwerkingsschool. Aandachtspunten

dimensie ervan: zij laten God aan het woord

aangeboden. Het levensbeschouwelijk onder-

vanuit het christelijk onderwijs zijn:

komen. Kortom: de christelijke school wil

wijs heeft het karakter van algemeen menselijke

leerlingen betrekken op een ‘bezield verband’.

vorming. De school is gericht op humaniteit

Dat (ervaren of verlangde) verband geeft de

(met religie als mogelijk onderdeel daarvan) en

• De bezinning op identiteit, onderwijs en vorming • De school als gemeenschap • De betrokkenheid van ouders en de relaties

leerling identiteit en spreekt de leerling aan.

op respect voor verscheidenheid. De leerling

Tegelijk is de school gericht op de samenleving.

is uniek. De leraren staan open voor levens

Net als de openbare school ziet de christelijke school de leerling ook als burger van de

beschouwelijke diversiteit. 2. De samenwerkingsschool is feitelijk een open-

samenleving met rechten en plichten.

bare school. Er is ruimte (facultatief) voor

Overigens zal het openbaar onderwijs zich ook

levensbeschouwelijke vorming vanuit de eigen

kunnen herkennen in belangrijke noties van het

identiteit. Leraren zijn terughoudend in het

christelijk onderwijs, zoals vreugde, vergeving, liefde, hoop, vertrouwen en toewijding.

uiten van hun persoonlijke overtuiging. 3. Als ontmoetingsschool profileert de school

met de maatschappelijke omgeving

• De benoeming van leraren met oog voor hun bijdrage aan het thematiseren van zingevingsvragen

• De aandacht voor de religieuze-levens beschouwelijke vorming van leerlingen

• De vormgeving van vieringen en (christelijke) feesten en acties voor goede doelen

• De toerusting/professionele vorming van leraren.

Als ze een min of meer gedeelde mensen

verschillen en laat de leerlingen kennismaken

maatschappijvisie hebben en er ook ruimte is

met een veelheid van levensbeschouwingen.

Eind 2013 publiceert de Besturenraad een

voor religieuze taal, zullen leraren en ouders

De levensbeschouwelijke vorming kan

brochure over krimp waarin ook aandacht besteed

van samenwerkingsscholen veel aan elkaar

gedeeltelijk in heterogene groepen gebeuren.

wordt aan juridische, bestuurlijke, personele,

hebben. “We voeren ineens heel boeiende en

Leraren met verschillende levensbeschouwelijke

en financiële zaken. Voor meer informatie en

intensieve gesprekken, ook met ouders, over

profielen kunnen uiting geven aan hun levens

advies: Paul Boersma, adviseur Identiteit,

overtuiging.

[email protected].

wat nu eigenlijk de inhoud van de christelijke en openbare identiteit in de samenwerkings-

4. De christelijke school neemt ‘het openbare’ in

school zou moeten zijn”, aldus Jaap Jansma,

zich op. Er is dan sprake van een open christe-

algemeen directeur van VCBO Het Bildt in

lijke school, waarbij het christelijk karakter

Friesland).

zo zal worden vormgeven dat iedereen zich erkend weet.

Column

11

Tekst Guido de Bruin | Fotografie Ruben Schipper

Worden wie je bent Het staat er echt. Een niet nader te noemen schoolbestuur doet op zijn website een merkbelofte: op onze scholen krijg je alle ruimte om te worden wie je bent. “Miljonair, dierenarts, uitvinder of bijvoorbeeld modeontwerpster.” Het maakt die scholen kennelijk niets uit. Je zou bijna denken dat er net zo goed had kunnen staan: “Pooier, drugshandelaar, fundamentalist of bijvoorbeeld hooligan”.

Ter geruststelling: het is geen christelijk schoolbestuur. Maar als ik tijdens studiedagen met christelijke scholen zoek naar hún merkbelofte, wordt in eerste instantie vaak uit hetzelfde vaatje van het zelfontplooiingsjargon getapt. “Op onze school heb je geleerd bewuste keuzes te maken”, klinkt het dan bijvoorbeeld – dus als een leerling later bewust kiest voor een criminele carrière heb je het als school goed gedaan? Of: “op onze school heb je je talenten ontwikkeld” – dus ook het gebleken talent voor liegen? Pas als de waartoe-vraag wordt gesteld – waartoe leer je leerlingen kiezen en hun talenten ontwikkelen? – komen woorden als vertrouwen, naastenliefde, hoop, een betere wereld naar boven. Daar blijkt het leraren, directeuren, bestuurders en toezichthouders uiteindelijk om te doen te zijn. Dat het vaak enige moeite kost om dat op te diepen uit de onderstroom van het christelijke verhaal die onze scholen wel degelijk voedt, onderstreept de slotsom van historicus Bram Mellink in zijn proefschrift Worden zoals wij. Mellink onderzocht het debat over de inrichting van het Nederlandse onderwijs sinds 1945 en constateert dat openbare en bijzondere scholen steeds eensgezinder hetzelfde onderwijsdoel zijn gaan nastreven: kinderen opvoeden tot vrije, geïndividualiseerde, zelfstandige burgers. Het adagium ‘worden wie je bent’ heeft zo een heel bepaalde invulling gekregen. Het individualisme is paradoxaal genoeg een groepscultuur geworden die, zoals dat gaat met groepsculturen, andersdenkenden buitensluit. Vooral nieuwkomers in Nederland hebben daar volgens Mellink de wrange vruchten van geplukt. “Onder de noemer van tolerantie, vrijheid en zelfstandigheid vielen migranten ten prooi aan leraren en onderwijsbestuurders die hen maanden tot aanpassing aan individualiseringswaarden. Het emancipatieproces van nieuwkomers was pas voltooid als zij de waarden van vrijheid, zelfstandigheid en ruimdenkendheid omarmden, als ze werden zoals wij.” ‘Worden wie je bent’ betekent dus eigenlijk ‘worden zoals wij’. En als we Mellink mogen

Guido de Bruin is adviseur

geloven, had dat schoolbestuur dat ik hierboven aanhaalde, net zo goed christelijk

Identiteit bij de Besturenraad.

kunnen zijn.

Wilt u reageren? Mail naar [email protected].

En dat is toch minder geruststellend. Tenzij we in onze scholen steeds weer de waartoevraag stellen, die ons terugvoert naar de onderstroom die ons voedt met het besef dat de mens niet op zichzelf is aangewezen.

Finse lessen

12

Tekst Wim Kamphuis | Fotografie Thinkstock/Hollandse Hoogte

Schooldirecteur Wim Kamphuis vraagt zich af wat de inzichten van de Finse ‘onderwijsgoeroe’ Pasi Sahlberg betekenen voor het Nederlandse onderwijs en voor zijn school. In Nederland dicteert de overheid het onderwijs met starre inspectienormen. “Ik zou iedereen willen toeroepen: stap uit die volgende rol en keer het om!”

Finse lessen Vertrouwen Voor het eerst heeft groep 7 van onze school mee

Sahlberg vatte zijn verhaal samen in drie

gedaan aan de entreetoets van Cito. Ik was daar

woorden: trust, trust, trust. Goed onderwijs draait

wegens de toetsdruk nooit een voorstander van,

om vertrouwen – in kinderen, in leraren, in scholen.

maar omdat we toch een goede indicatie willen

Veel docenten in Nederland hebben geen vertrouwen

hebben van hoe de vlag erbij hangt, hebben we

in eigen kunnen en vallen terug op toetsresultaten.

het maar eens gedaan. In groep 8 kan dan beter

Doorgeslagen

Directies vertrouwen zichzelf en hun medewerkers

worden ingespeeld op hiaten in de leerstof.

Finland zou wat dat betreft wel eens een lichtend

niet…

Als ik zie hoeveel energie die toets de kinderen kost

voorbeeld kunnen zijn. Het Finse onderwijs kent

Als je geen vertrouwen in jezelf hebt, geef je

en hoe demotiverend ze voor sommigen van hen is,

sinds de jaren negentig geen sturing meer vanuit

kinderen ook niet het goede voorbeeld.

vraag ik me af wat het leereffect is van die twee

Helsinki. De onderwijsinspectie is afgeschaft, en de

In onze scholen denken we te veel: wat vinden

intensieve toetsweken. De uitslag heeft wel betere

scholen kunnen zelf hun curriculum en onderwijs-

anderen van ons werk, waaraan moet ik voldoen

inzichten opgeleverd, maar ik betwijfel of er veel

aanpak bepalen. Het gevolg: een grote diversiteit

(onderwijsinspectie, ouders, directies, besturen,

nieuwe dingen naar voren zijn gekomen.

aan scholen met elk een eigen profiel – een groot

samenwerkingsverbanden enzovoort)?

contrast met de scholen in Nederland, die als

In Nederland wordt controle op controle gestapeld,

Toetsboom

gevolg van opgelegde Haagse standaarden en

en we zijn allemaal onderdeel van dat systeem

Dat schrijf ik met in mijn achterhoofd een lezing

protocollen steeds meer op elkaar gaan lijken.

geworden. Het ministerie en de inspectie contro

van de prominente Finse onderwijsdeskundige Pasi

Centrale controle en toetsing kent Finland niet.

leren, bovenschoolse managers controleren,

Sahlberg, enkele maanden geleden in Driebergen.

En daarmee staat het land steevast nummer 1

d irecteuren controleren, leerkrachten controleren…

Niet voor niets is er ook in Nederland veel belang-

op internationale ranglijsten. Met als succes

Als het niet gecontroleerd kan worden, deugt

stelling voor de inzichten van Sahlberg, bij het Finse

factoren: universitair opgeleide, goedbetaalde

het niet.

ministerie van Onderwijs verantwoordelijk voor de

leraren, relatief kleine klassen en minder lesuren

En dus zijn we ons collectief gaan richten op het

internationalisering van het Finse onderwijssysteem

voor leraren dan in Nederland.

doorstaan van de controles. Dat dooft elke vorm

en auteur van het veelgelezen boek Finse lessen.

En die hoge positie op de ranglijsten gaat in

van creativiteit, bij besturen, directies, leraren én

Nu door de hoge toetsdruk in Nederland veel onder-

Finland niet ten koste van de vormende vakgebieden

bij de kinderen. We laten kinderen werken voor

wijsmensen het water aan de lippen staat, lijkt het

met minder meetbare resultaten. Sterker nog:

hoge toetsresultaten en vergeten hen op te voeden

tij te keren. We lijken eindelijk door te krijgen dat de

muziek, drama, bewegingsonderwijs, onderwijs in

tot inventieve denkers met een creatieve geest.

toetsboom die we zelf geplant en opgetuigd hebben,

sociale competenties et cetera gelden in Finland

Onderwijs in Nederland doodt de creativiteit.

te veel schaduw geeft en daardoor de kinderen en

als voorwaarden om goed te leren rekenen en

Bij ons op school worden kinderen moe van het

scholen eronder dreigt te verstikken.

spellen. Als je de aandacht daarvoor vermindert,

steeds maar moeten voldoen aan allerlei eisen.

Om nog een ander beeld te gebruiken: begint het ons

gaat het fout. Het onderwijs richt zich op de

Ook goede leerlingen vinden het wel goed als

eindelijk te dagen dat een varken niet vet wordt door

vorming van de hele mens – en daar zoeken wij

ze een voldoende hebben, raken afgestompt en

het steeds te wegen, maar door het uitgebalanceerde

als christelijke scholen toch de uitdaging en

presteren onder hun niveau.

voeding te geven en voor een optimale omgeving

misschien wel het bestaansrecht in. In Nederland

Geïnspireerd door Sahlberg zou ik iedereen in het

te zorgen? Een varken groeit minder goed als het

slaan we op dit moment door naar de andere

onderwijs willen toeroepen: stap uit die volgende

stress ervaart. Wat doet die toetsstress dan met

kant, waardoor de resultaten juist onder druk

rol en keer het om! Vraag je af: waar wil ik zèlf

onze kinderen?

komen te staan.

naar toe!

13

Finse lessen

Pasi Sahlberg

Trots Daar is natuurlijk wel het een en ander voor nodig, leert het Finse voorbeeld. Dat staat of valt met de positie van de leraar. In Finland hebben leraren vrijwel allemaal een universitaire masteropleiding achter de rug. Er heerst groot vertrouwen in de professionaliteit, kunde en eigen verant woordelijkheid van leraren. Om in Finland onderwijs te mogen geven, moet je erg goed zijn. Daardoor staat het leraarsvak in hoog aanzien. En, niet te vergeten: leraren zijn

plegen, zonder dat daar een batterij aan externe

We moeten het, denk ik, zoeken in kleine verande

trots op hun school en stralen dat uit. Daardoor

hulpverleners aan te pas komt.

ringen die we zelf in de hand hebben.

geven ze ook leerlingen en ouders die trots mee,

Dat vereist wel dat leraren het schoolsysteem

Geïnspireerd door verhalen als dat van Gideon,

waardoor ze er met elkaar voor gáán.

aanpassen aan het kind. En dat is in Nederland

die moed vat om zijn onmogelijk geachte missie

Een eindtoets in het basisonderwijs is dan ook

precies andersom: hier moeten de kinderen zich

te volbrengen als hij een vijandelijke soldaat heeft

helemaal niet nodig. Teams zijn zo professioneel

aanpassen aan het schoolsysteem. In Nederland

horen vertellen over diens droom waarin zoiets

dat bij verwijzing naar het voortgezet onderwijs

zeggen we dat een kind schoolrijp moet zijn,

nietigs als een gerstebrood het legerkamp binnen-

de afgewogen adviezen van leerkrachten zonder

in Finland vragen ze zich af of de school klaar

rolt en overhoop gooit (Richteren 7).

aanvullende toetsen opgevolgd worden. Ouders

is voor het kind.

Als we blijven wijzen naar het ministerie en de onderwijsinspectie en allerlei uitvluchten bedenken

en scholen voor voortgezet onderwijs vertrouwen volledig op het gezag van de leraar. In ons land

Kleine veranderingen

om niet zèlf in beweging te komen, zal het onder-

varen ouders meer op testuitslagen en verslagen

Kortom: sterke scholen met hoogopgeleide leraren

wijs niet veranderen. Verbeter het onderwijs en

van orthopedagogen en andere deskundigen dan

zijn de sleutel tot succes. Geef de beroepskracht

begin bij jezelf, want op je eigen gedrag kun je

op het gezag van de leraar.

de ruimte om te doen waar hij of zij goed in is en

in elk geval invloed uitoefenen.

Finse leraren zijn ook zo goed opgeleid in het

leg niet allerlei beperkingen op die de inventiviteit

omgaan met verschillen dat Finland het zonder

en creativiteit in de kiem smoren.

Wim Kamphuis is directeur van CBS De Wegwijzer in Alteveer en lid van de commissie

speciaal onderwijs kan stellen. Het onderwijs is daar werkelijk inclusief. Alle leerkrachten zijn

Maar wat doen wij met die wetenschap, in de

capabel om zelf leerlijnen te ontwikkelen, met

omstandigheden waarin het Nederlandse onderwijs

verschillen om te gaan en eigen interventies te

verkeert? Wat doe ik ermee in mijn school?

Maatschappelijke Agenda van de Besturenraad.


14

Tekst Marijke Nijboer | Fotografie Thinkstock/CBS Podium

Nieuwe school? Eerst draagvlak, dan bouwen Plannen voor nieuwbouw? Betrek hierbij alle belanghebbenden in een zo vroeg mogelijk stadium, zodat je met hun wensen rekening kunt houden. Zo krijgt de nieuwe school draagvlak. Twee oude schoolgebouwen in één gemeente, waarvan het onderhoud steeds duurder werd: dat simpele feit leidde er uiteindelijk toe dat er in Loenen aan de Vecht één nieuw pand verrees voor een christelijke en een openbare basisschool én de kinderopvang. Mieke Verhage, directeur van CBS Podium: “De gemeente kwam met het idee. Het pand is in mei 2008 geopend, maar er is eerst wel tien jaar over gepraat.” Zo werd zorgvuldig afgetast of de teams van Podium en de openbare school Graaf Floris geschikt en bereid waren om in één pand te functio neren. De ouders werden vanaf het begin via nieuwsbrieven op de hoogte gehouden. Het samenwonen van christelijk en openbaar onderwijs was volgens Verhage voor hen niet zo’n punt. “Maar ons oude schoolgebouw was 95 jaar oud en veel mensen hadden daar nog les gehad. We hebben daar nog een reünie gehouden, zodat iedereen afscheid van het gebouw kon nemen.”

15


In rep en roer

eerste scholen was die onze gemeente ging bouwen. Er waren

De communicatie tussen de gemeente en de buurt verloopt niet

wel wat kinderziekten. Ik weet nu bijvoorbeeld dat je onderling

altijd zo soepel. Soms is een buurt in rep en roer omdat men

goed moet afspreken wanneer de bouwtekening definitief is,

vreest dat de nieuwe school veel autoverkeer met zich mee zal

zodat iedereen weet: zó gaan we bouwen. En communiceer

brengen, of dat het gebouw de zon uit tuinen zal weghouden.

goed over wat er is geschrapt uit het programma van eisen.”

Wim Molenkamp was als projectmanager in de gemeente Loenen betrokken bij de nieuwbouw van scholen. Zijn advies:

Logboek

beperk je voorlichting niet tot het zes weken ter inzage leggen

Molenkamp vult aan: “Houd vanaf de eerste seconde een

van je besluit. “Neem er kennis van met welke elementen van

logboek bij en noteer alles, ook simpele afspraakjes. Wie doet

jouw bouwplannen mensen moeite hebben, zodat je daarmee

wat, wie betaalt wat? Laat alle afspraken steeds door alle

rekening kunt houden.”

betrokken partijen ondertekenen, want na een paar maanden

Hij is voor transparantie. “Wees er helder over met welke wensen

vergeten mensen dingen.”

je géén rekening kunt houden. Als er maar één plek is waar een

Scholenbouwers moeten ver vooruit kunnen denken. Toen in

school kan komen, moet je niet de indruk wekken dat daar nog

Loenen aan de Vecht alleen nog maar werd nagedacht over een

inspraak over mogelijk is. Mijn ervaring is dat je zo meer begrip

nieuwe school, werd Molenkamp al benaderd door een leverancier

kweekt dan weerstand oproept. Je kunt bijvoorbeeld communi-

van stofzuigsystemen. “Ik dacht: dat zien we tegen die tijd wel.

ceren dat de school hoe dan ook op de aangewezen plek komt,

Maar ik had het mis, want dat systeem werkt met buizen in de

maar dat er misschien nog wel geschoven kan worden met de

muren. Met zoiets moet je tijdens de bouw al rekening houden.”

precieze plek op het perceel waar zal worden gebouwd.”

Datzelfde geldt voor de leveranciers van energie, telefonie en internet: die houden de boot vaak graag nog even af. “Maar

Onverwachte oplossingen

laat je niet afschepen. Als jij denkt over tien jaar een school te

Soms dragen bewoners zelf onverwachte oplossingen aan.

bouwen, moet je eigenlijk nu al contact met die leveranciers

In Vreeland moesten vanwege de bouw van een nieuwe school

opnemen.” Zijn tip: leg dat soort contacten in handen van de

een paar noodgebouwen worden geplaatst. Tijdens een

architect en de aannemer, die al ingangen hebben in deze

informatieavond kwamen de omwonenden met allerlei suggesties.

kringen. Dat is ook wel zo gemakkelijk voor de school.

Molenkamp: “Wij hadden een plan, maar zij kwamen met een veel mooiere oplossing voor diezelfde plek. We hebben toen met

Eén regisseur

elkaar zitten praten over hoe we dat zouden gaan aanpakken.”

Zowel Molenkamp als Verhage steekt de loftrompet over de

Die bereidheid, zegt Molenkamp, ontstaat wanneer je

bouwkundig adviseur. Verhage: “Wij hebben wel gepraat met

omwonenden de ruimte geeft om informatie te vergaren, vragen

architecten, maar we kwamen toch voor verrassingen te staan.

te stellen en ideeën te opperen. Hoe het niet moet, weet hij sinds

Het is lastig voor een leek om bouwtekeningen goed te lezen.

hij een informatieavond helemaal verkeerd zag uitpakken.

Je weet ook niet welke vragen je moet stellen. De aannemer

“Je bent gauw geneigd om de ene partij achter een tafel te

gaat ervan uit dat jij alles snapt.”

zetten, en de burgers in de zaal. Het panel achter de tafel

Molenkamp pleit bovendien voor één regisseur: “Twee kapiteins

dropt een plan en fungeert vervolgens als schietschijf.”

op een schip werkt niet. Meestal is de regisseur afkomstig van

Zo ziet hij het liever: nadat de wethouder de avond heeft

de partij die betaalt; in dit geval de gemeente. Aan de regie

geopend, kunnen mensen langs informatietafels lopen van de

zitten zoveel haken en ogen dat het ook een te zware taak is

schoolbesturen, de verkeersdeskundige, de gemeente en de

voor een school. Zeker bij de bouw van een brede school of

architect. “Mensen kunnen vragen stellen en gaan vanzelf met

integraal kindcentrum kun je niet één van de scholen tot bouw-

elkaar in discussie. Ze corrigeren dan soms ook elkaar. Bij ons

heer bombarderen. Daar hebben de andere scholen problemen

lag vlakbij een geplande nieuwe school een sloot. Een omwonende

mee.” Er is nóg een argument: “Als de gemeente bouwheer is,

vond dat die sloot een ‘landschappelijk element met historische

draagt de gemeente ook de financiële verantwoordelijkheid.”

waarde’ was. Dan kan je als gemeente zeggen: hoor eens, dat is

Maar uiteraard moet de onderwijsorganisatie nauw betrokken

een droge greppel, maar dan krijg je de hele zaal over je heen.

zijn bij het hele proces. Molenkamp: “Als het gaat om de

Wat gebeurde er nu? Andere burgers zeiden: joh, waar heb je

praktische, dagelijkse dingen, moeten de schooldirecteuren

het over? De discussie ging verder tussen die mensen en de

meepraten. Gaat het om zaken die het functioneren van de

zaak werd onderling gesetteld.”

school betreffen over vijf, acht of tien jaar, dan moet je de

Cruciaal bij scholenbouw is een goede communicatie tussen

schoolbesturen daarbij betrekken.”

schoolbestuur en gemeente. Molenkamp: “Zij moeten altijd

Al waren er best verbeterpunten, Mieke Verhage vond het

begrip opbrengen voor elkaars positie. Waarom stelt die ene

‘fantastisch’ om een eigen school te mogen bouwen.

bestuurder zich zo veeleisend op? Hij komt op voor de belangen

“Wij w ilden een transparante school zijn en laten zien waar we

van zijn school. Dat is logisch.”

mee bezig zijn. Dat is gelukt, ook letterlijk: er is heel veel glas

Mieke Verhage zat als leerkracht in de projectgroep die bepaalde

in ons gebouw. Onze visie en ons gebouw ondersteunen elkaar.”

aan welke eisen het nieuwe gebouw moest voldoen. Tijdens de bouw werd zij directeur. “We konden merken dat dit een van de

Mieke Vehage en Wim Molenkamp

Mijn v erhaal

Mijn verhaal

16

Tekst Arend Eilander | Fotografie

Arend Eilander directeur-bestuurder Primair Christelijk onderwijs in Hoogeveen (PricoH). Eind jaren zeventig had het Simplisties Verbond een bescheiden hit met het nummer ‘Zoek jezelf broeders’. Het refrein is simpel maar doeltreffend: “Zoek jezelf broeders, vind jezelf, wees en blijf alleen jezelf”. Aan die tekst moest ik denken bij het schrijven van deze bijdrage over moreel leiderschap in het kader van de leergang Bestuurlijk leidinggeven in het PO. Waar mensen nadenken over leiderschap, gaat het vaak over twee kanten: de instrumentele kant (de vaardigheden) en de persoonlijke kant (de eigenschappen van de leider en hoe hij of zij deze inzet voor de organisatie). Instrumenten zijn er genoeg: financiële modellen, risicoanalyses, kaders voor meerjarenbegrotingen en planningsen referentiekaders. Ook aan de vaardigheden- en persoonlijkheidskant doet menigeen zijn of haar best om een goed instrument aan te leveren waarmee een en ander in beeld kan worden gebracht: persoonlijkheidstesten, onderzoeken naar leiderschapsstijl, enneagrammen, persoonlijke cirkels, kleurentheorieën, Belbin-testen en ga zo maar door. Ik heb er in mijn leven diverse ondergaan, en hoewel spiegelend en soms verhelderend, brengen ze volgens mij één ding niet echt in beeld, namelijk hoe het staat met het moreel leiderschap. En toch staat of valt daarmee je leiderschap, ook als directeur-bestuurder, voor het grootste deel. Een definitie van moreel leiderschap is niet gemakkelijk te vinden. In een pluriforme en dynamische samenleving is het gesprek over de invulling van moraal en moreel leiderschap van groot belang. Waar vindt echter dit gesprek, de ontmoeting met de ander, plaats in een samenleving die steeds individualistischer lijkt te worden? Hoe creëren we een veilige plek waar plaats is voor kritische vragen en waar respect en waardering is voor de ander? Als er één platform is voor zo’n discussie, dan is het wel onze eigen organisatie, ons bovenschools netwerk, een studiegroep of onze school. Wellicht komen we in gesprekken die daar plaatsvinden, dichter bij een definitie en invulling van moreel leiderschap.

Inspireer een generatie Wees jezelf broeder

17

Mijn verhaal

Moreel leiderschap veronderstelt dat je je bewust bent van jezelf en van de waarden die je leiden in je handelen, doen en denken. Hoofd, hart en handen willen we in het onderwijs aanspreken. Ik ben me sterk bewust van waar ik voor sta in mijn persoonlijk leven en kan die waarden en normen ook zonder moeite vertalen naar waarden en normen in mijn beroepsmatige leven, in mijn functie als directeur-bestuurder. Een kompas daarvoor wordt mij aangereikt in de woorden die Jezus tegen zijn discipelen sprak, zowel op de berg als tijdens zijn rondwandeling. Opkomen voor de zwakke, geen kwaad met kwaad vergelden, onrecht durven en kunnen aanwijzen, mensen tot hun recht willen laten komen, geen dienaar van het geld zijn, zorg dragen voor hen die achteraan staan, niet met twee tongen willen spreken, de mensen kennen in wie ze werkelijk zijn, kennis hebben van de context van de mensen en van daaruit spreken. Daarbij is Jezus’ houding er één van dienen. Hij zegt zelfs letterlijk: “Ik ben gekomen om te dienen”. Daarin ligt voor mij, naast het kompas van zijn woorden, een heel duidelijke richting. Leiderschap is voor mij altijd dienend. Moreel leiderschap veronderstelt dat je kunt reflecteren op je eigen normen en waarden, je gedrag en je leiderschapsstijl. Waar en op welke momenten stuurt mijn morele kompas mij? Ik zeg het in bescheidenheid, maar voor mezelf durf ik de stelling aan dat dat eigenlijk op heel mijn functioneren als directeur-bestuurder, mijn gehele leiderschap, betrekking heeft. Als ik onderscheid zou maken, komt mijn geloofwaardigheid, maar ook mijn leiderschap in het geding. Belangrijker nog wellicht: dan kom ik zelf in het geding omdat het niet meer Arend is die spreekt, handelt of denkt, maar iemand die wellicht bezig is een kunstje uit te voeren en daarmee zijn authenticiteit in het geding brengt. Tegelijk betekent het óók dat ik op allerlei manieren de instrumentele kant van mijn handelen probeer verder te ontwikkelen en te professionaliseren. Ik geniet dagelijks met volle teugen van mijn werk en vind het een voorrecht dat ik met mijn gaven en capaciteiten deze taak als directeur-bestuurder mag invullen. Dat betekent niet dat mijn dagen en agenda niet gevuld zijn. Integendeel. Het betekent ook niet dat ik geen spannende en moeilijke dingen tegenkom. Maar door dagelijks de bron van wie je in je kern mag zijn, te voeden en te onderhouden, krijg ik ruimte en ontspanning. Ik mag daarin mezelf zijn, met de mij geschonken mogelijkheden. In de woorden van het Simplisties Verbond: geen Januskop, geen masker, niet op de tenen lopen om een ander te zijn. Wees je eigenlijke zelf.

Mijn verhaal Op deze pagina’s bieden we ruimte aan het verhaal dat schoolleiders, bestuurders en toezichthouders vertellen over wat hen drijft en welke betekenis de school heeft voor leerlingen en studenten, leraren, ouders en andere betrokkenen. Heeft u een verhaal verteld – bijvoorbeeld tijdens een jaaropening of in een nieuwjaarstoespraak – dat u wilt delen, dan kunt u dat mailen aan Guido de Bruin, [email protected].

Rekening houden met doorbloeding en testosteron

18

Tekst Peter Louwerse | Fotografie Hans Fijn van Draat

Jongens/meisjes

Rekening houden met doorbloeding en testosteron Jongens presteren in het voortgezet onderwijs minder goed dan meisjes. SLO schreef een handreiking waarmee scholen en leraren beter kunnen inspelen op de verschillen tussen jongens en meisjes. Wat kunnen scholen daarmee?

Die adviezen zijn goed concreet te maken, verzekert Maréchal. Structuur bieden is het belangrijkste advies. Wie dat niet doet, kan net zo goed stoppen. Structuur kan betekenen dat de docent niet te veel opdrachten in één keer geeft. “Jongens hebben moeite om dat te onthouden.” Ook de positieve benadering scoort. Dit werkt vooral bij jongens goed, omdat ze na elke les met een schone lei willen beginnen. Het meest effectief is als de docent tegenover één berisping vijf complimenten zet. “Meestal is het

Ze vallen vaker uit, halen lagere cijfers, doen langer over hun

helaas andersom”, weet Maréchal.

opleiding en zijn ondervertegenwoordigd op het vwo. Hoewel jongens net zo slim zijn als meisjes, blijven hun resultaten achter.

Wedijveren

Ze zijn in het algemeen nadrukkelijker fysiek aanwezig en kunnen

Die positieve houding moet ook de basis zijn voor de reflectie

moeilijk stilzitten. Maar jongens zijn ook competitief en geneigd

die de docent uitlokt. “Door te reflecteren kun je leren van je

om de grenzen op te zoeken: dat zijn bij uitstek eigenschappen

opgedane ervaringen”, legt Maréchal uit. “Jongens zoeken eerder

waarvan ze kunnen profiteren. Veel docenten weten echter niet

de grenzen op, zijn regelmatig gemakzuchtig en krijgen dus vaker

hoe ze moeten omgaan met sekseverschillen in de klas.

negatieve feedback. Door oprecht en nieuwsgierig vragen te stellen kun je reflectie uitlokken, waardoor jongens sneller leren.”

Structuur

Jongens activeren kan door in de les te variëren met activiteiten,

Daarom vroeg het ministerie vorig jaar aan adviesbureau APS en

bijvoorbeeld door het competitie-element in te brengen. Jongens

het Kohnstamm Instituut te onderzoeken hoe scholen tegemoet

die weten dat ze moeten wedijveren, produceren meer testosteron

kunnen komen aan de verschillende behoeftes. Aparte jongens-

en presteren daardoor beter.

en meisjesklassen zijn geen oplossing, concludeerden beide

Variatie kan ook betekenen dat jongens meer de ruimte krijgen

instituten. Wat wel werkt, is dat docenten rekening houden met

om te bewegen, waardoor hun doorbloeding verbetert en ze beter

de verschillen tussen jongens- en meisjesachtig leren.

werk afleveren. Daardoor kunnen ze de opdracht op hetzelfde

APS hield de good practices tegen het licht. “We hebben jongens

niveau uitvoeren als meisjes. Meer bewegen hoeft niet te leiden

gevraagd van welke docenten ze het meest leren”, zegt trainer-

tot chaos in de klas. “De docent kan materiaal bijvoorbeeld door

consultant Jannet Maréchal van APS. “We hebben die docenten

jongens laten uitdelen”, adviseert Maréchal. “Of meer in groepjes

gevraagd hoe ze jongensgedrag herkennen en hoe ze daar op

laten werken. Beweging is soms dichterbij dan docenten denken.”

reageren.” Die interviews leverden zeven kenmerken van jongens

Van de vijf succesfactoren is humor het lastigst aan te leren.

gedrag op. De docenten vertelden welke succesvolle interventies ze daartegenover kunnen zetten. Dat resulteerde in de ‘Kenniskaart

Niet wanhopen

Jongens Aanpakken’, waarin als vijf succesfactoren worden

Hoe kunnen scholen dit in de praktijk brengen? Om hen te helpen

genoemd: structuur bieden, leerlingen positief benaderen, humor,

schreef SLO, het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling,

variatie in de les en reflectie uitlokken.

een handreiking. Volgens adviseur Annette Thijs van SLO zijn de

19

Rekening houden met doorbloeding en testosteron

vijf kenmerken niet aan mannen voorbehouden. “Vrouwen

school dit bij APS had aangekaart, heeft Jannet Maréchal een

kunnen deze kenmerken ook hebben”, meent ze. “Voor de stelling

presentatie gegeven over de verschillen in het omgaan met jongens

dat mannelijke docenten beter zijn voor jongens dan vrouwelijke

en met meisjes.

docenten is in de literatuur geen onderbouwing te vinden.”

Vervolgens heeft de school in de tweede en derde periode van

We hoeven volgens Thijs niet te wanhopen over de jongens. “Ze

havo 4 verschillende didactische concepten toegepast. “In de

hebben evenveel cognitieve competenties als meisjes. Dat ze toch

tweede periode werkten we met een duidelijke structuur, in de

slechter presteren, komt door twee dingen, zo laat het onderzoek

derde periode hadden de leerlingen meer keuzevrijheid: uit twaalf

van het Kohnstamm Instituut zien. Ze hebben meer moeite met

opdrachten moesten ze er vier kiezen. De uitkomsten: de jongens

schoolse motivatie. Ten tweede zijn in het algemeen hun meta

geven de voorkeur aan structuur. Als ze veel keuzevrijheid krijgen,

cognitieve vaardigheden, zoals plannen en organiseren, minder

doen ze te weinig. De meisjes presteerden beter in de derde

goed ontwikkeld.” Daarom is het aanbrengen van structuur zo

periode.

belangrijk voor jongens. “Duidelijk maken wat er van de leerlingen wordt verwacht en waarom”, zegt Thijs. “Ook het begeleiden bij

Snappen wat er speelt

het plannen is heel belangrijk.”

“We hebben besloten door te gaan met meer keuzevrijheid,

De docent moet jongens niet anders behandelen dan meisjes, stelt

omdat dat motiveert”, vervolgt Van der Zande. “Maar we doen

Thijs. “De klassen of scholen waar jongens het even goed doen,

dat wel in een competitieve omgeving, omdat dat beter werkt voor

zijn niet de klassen waar jongens apart worden behandeld.

jongens.” De havo-docenten van het Vechtdal College proberen

Het zijn de klassen waarin leraren net iets ander gedrag laten zien.

ook om de leerlingen zoveel mogelijk positief te benaderen bij

Het leuke is dat ze dat voor alle leerlingen doen. Als je aan

ongewenst gedrag.

meisjes vraagt wie ze goede docenten vinden, noemen ze

“In plaats van te oordelen, kun je beter snappen wat er speelt”,

dezelfde namen als de jongens.”

meent Van der Zande. “Een voorbeeld: als een jongen zijn presentatie niet in orde heeft, kun je hem een verwijt maken. Het is

Keuzevrijheid

beter om hem te vragen naar het waarom en wijzen op de conse-

Hoe werkt het in de praktijk? APS kent zo’n vijftig scholen die

quentie. Dat accepteren jongens dan gemakkelijker. Ik ben sowieso

geïnteresseerd zijn in dit thema. Zij willen graag meer weten

van mening dat je leerlingen over de hele breedte serieus moet

over hoe om te gaan met jongensachtige manieren van leren.

nemen. Ga in gesprek over wat misgaat. Zo’n prikkel heeft effect.”

Een school die hiervan al werk maakt is het Vechtdal College in

Ook humor is belangrijk, weet Van der Zande: “Durf te relativeren.

Hardenberg. “We constateren op een aantal punten verschillen

Zet niet alles op scherp.”

tussen jongens- en meisjesgedrag”, zegt Gert van der Zande,

Hij wil er niet aan dat mannen beter geschikt zijn om les te geven

teamleider van de havo-bovenbouw.

aan jongens. “Ik zou eerder zeggen dat een bepaalde type docent

“In de lagere klassen van het vwo zien we hardwerkende meisjes

beter past bij een bepaald type leerling. Maar we gaan docenten

die in bovenbouw soms in de problemen komen. In de havo zien

niet op pad sturen met een protocol hoe om te gaan met jongens

we jongens die geen huiswerk maken, niet de juiste boeken bij

en met meisjes. De kunst is juist om dat te overstijgen.”

zich hebben, spijbelen, en meer van dergelijk gedrag.” Toen de

Tweede donderdag van november, maar eigenlijk élke dag

20

Tekst Marijke Nijboer | Fotografie Dag van respect

Dag van Respect

Tweede donderdag van november, maar eigenlijk élke dag De Dag van respect, jaarlijks op de tweede donderdag van november, biedt scholen een gelegenheid om het belang van respect in de omgang met anderen nadrukkelijker onder de aandacht te brengen. De Stichting Dag van Respect, die met de Besturenraad een samenwerkingsovereenkomst heeft gesloten, biedt daarvoor diverse activiteiten aan.

21

Tweede donderdag van november, maar eigenlijk élke dag

Drie groepen 8 in één ruimte: allemaal beginnende

Wij hebben bijvoorbeeld een kringgesprek gehouden,

Mijn medestudenten vroegen het stagebureau om

pubers, die een uur lang moesten luisteren naar

de kinderen hebben een woordspin gemaakt over

een overplaatsing. Ik was ook niet blij met deze

een spreker. Een recept voor rumoer, zou je zeggen.

respect, en ze ontwierpen een poster. Alle kinderen

stageplek, maar ik wilde deze stageschool wel een

Maar deze leerlingen van basisschool De Zonnestraal

kunnen zich daar in kwijt, alle talenten worden

kans geven. Uiteindelijk werd ik enorm enthousiast

Den Haag bleven muisstil.

gezien.”

over deze school en heb ik het er erg naar mijn zin.

De liberale rabbijn Awraham Soetendorp vertelde

De stichting vindt ook ‘storytelling’ een geschikte

Ik heb geleerd dat ik niet zo snel moet oordelen

hun hoe hij als joods kind was ondergedoken.

methodiek. Marjolein Albers: “Christelijke scholen

en niet met de groep moet meegaan, maar dicht

In zijn spannende verhaal kwam het begrip respect

gebruiken vaak Bijbelverhalen, openbare scholen

bij mezelf moet blijven.”

geregeld terug: hij uitte respect voor de vervolgde

sagen en mythen. Zulke verhalen zijn de dragers

Iris: “Ik kan me zeker voorstellen dat ik storytelling

joden en respect voor de mensen die hen hadden

van belangrijke waarden. Zo kom je op gevoels

in mijn volgende stage zou inzetten op een basis-

geholpen. De kinderen stelden veel vragen.

niveau bij kinderen binnen. Dat werkt beter

school. Ons projectplan draaide erom kinderen te

Eén van die vragen was of de rabbijn ook respect

dan simpelweg zeggen dat ze elkaar moeten

leren elkaar te accepteren, en zo’n activiteit rond

kon opbrengen voor de Duitse bezetter. Soetendorp

respecteren.”

respect past daar prima bij.”

zei dat hun gedrag voortkwam uit hun eigen

De stichting geeft op vijftien pabo’s masterclasses

opvoeding en dat hij daar begrip voor had.

in storytelling en respect. Vervolgens worden

Verschil maken

met de pabostudenten gastlessen voorbereid die

Wat een programma over respect op de basisschool

Persoonlijk verhaal

ze op hun stageschool kunnen geven. Dat is een

oplevert, is moeilijk te meten. Albers: “We horen

De rabbijn bezocht de school in het kader van de

mooie manier om de aandacht voor respect in te

wel dat kinderen zich ervan bewust worden dat

Dag van Respect. De gelijknamige stichting stelt

bedden in het onderwijs, zegt Albers. “Scholen

ze zelf een verschil kunnen maken en dat ze meer

bevlogen sprekers beschikbaar, die de kinderen

zijn overbeladen, maar zo bereiken we hen toch.

openstaan voor elkaar. Ze hebben een positiever

raken met hun persoonlijke verhaal en tot een

We krijgen zo misschien scholen actief en hopen

zelfbeeld en een betere interactie onderling en met

levendig gesprek met hen komen over hoe zij

dat de aankomende leerkrachten dit thema ook

de leerkracht.”

‘respect’ invullen. Soms is dat een ouder die via

meenemen in hun verdere loopbaan.”

Tania Bouwman: “We doen hier op school ook de

zijn werk een link met respect heeft, soms een

Kanjertraining; daar komen diezelfde thema’s in

bekende Nederlander, een politicus, sporter of

Bij jezelf blijven

terug. Datzelfde geldt voor een lessenserie van

journalist.

Op de pabo van de Hogeschool Leiden bijvoor-

Halt waar wij mee werken. Wij praten eigenlijk

“Door wat dan wordt losgemaakt, gaan kinderen

beeld, was de masterclass onderdeel van een

het hele jaar door af en aan over respect voor

soms heel persoonlijke dingen vertellen,” zegt

project over vrijheid en vrede. De studenten

elkaar; over het recht om je eigen mening te uiten

Marjolein Albers, directeur van de Stichting

moesten een programma samenstellen voor een

en het recht op de ruimte om anders te zijn.”

Dag van Respect. “Dat ze zijn gepest zijn bijvoor-

basisschool. Tweedejaars Iris de Winter: “Een van

Dat culmineerde in de Dag van Respect, die zeker

beeld, of iets moeilijk vinden. Het vertellen van je

de trainers vertelde over de boom in de tuin van

het nodige heeft losgemaakt op haar school.

persoonlijke verhaal dwingt respect af. Dat geldt

haar buren, waarvan zij erg genoot. De nieuwe

“Dat komt denk ik ook doordat we dit programma

voor de gastdocent, maar ook voor de kinderen.”

buren zaagden de boom om. Zij was boos en na

goed hebben ingebed. We hebben tevoren alvast

In de groep 8 van Tania Bouwman, coördinator

lang twijfelen vertelde zij haar buren dat ze dat

over het onderwerp gesproken met de kinderen

bovenbouw van De Zonnestraal, ging het gesprek

erg jammer vond. De buren wisten niet dat de

en verteld wat we zoal zouden gaan doen. En na

na afloop nog een poos door. “In die tijd speelde

boom zo belangrijk voor haar was. Ze respec

afloop keken we terug. Op de dag zelf voel je een

net de zelfmoord van Tim, die gepeste jongen.

teerden haar gevoel van boosheid. En de trainster

enorme groepscohesie. Ik kan het alle scholen

Een paar kinderen in mijn klas zeiden dat ze

respecteerde de keuze van de buren om de boom

aanraden om mee te doen.”

respect hadden voor zijn keuze. Anderen hadden

weg te halen.”

Bouwman: “Respect zou wel wat vaker de aan-

dat juist niet: die wezen op de achterblijvers.”

Iris: “Dit verhaal heeft me laten inzien dat er een

dacht mogen krijgen. En dan bedoel ik niet alleen

grote betrokkenheid ontstaat door het vertellen

het woord. Kinderen in mijn klas zeggen soms

Storytelling

van iets persoonlijks. Daarnaast besefte ik door

over het gedrag van een ander: ‘Ik kan daar geen

De Zonnestraal maakte ook gebruik van een les-

de masterclass dat iedereen iets anders haalt

respect voor opbrengen, juf.’ Dan zeg ik: Maar je

pakket van de stichting. Dat reikt allerlei suggesties

uit een verhaal, omdat iedereen iets anders

kan er wél met respect over praten. En dat geldt

aan, waarna scholen zelf de definitieve inhoud

belangrijk vindt.”

wat ons betreft niet alleen op school, maar ook

bepalen. Kinderen nemen bijvoorbeeld een voor-

De studenten moesten elkaar ook een persoonlijk

in de samenleving.”

werp mee dat voor hen betekenis heeft en maken

verhaal vertellen. Iris vertelde over haar stage op

daar een gezamenlijk kunstwerk van; of een klas

een school die werkt volgens het onderwijsconcept

Scholen die willen meedoen met de Dag van

wisselt via e-mail en Facebook tekeningen uit over

‘natuurlijk leren’. “De groepen wisselen steeds,

Respect kunnen zich op de website melden.

hun omgeving met een school in het buitenland.

want kinderen kiezen de lessen vanuit hun eigen

Ze krijgen dan een code waarmee ze lessen

Tania Bouwman: “Met de suggesties van de

interesses. Als stagiaire moet je dan 150 leerlingen

kunnen downloaden: www.dagvanrespect.nl.

stichting kom je tot goed gedifferentieerde lessen.

leren kennen. Het concept sprak mij ook niet aan.

Warm toezicht

22

Tekst Marijke Nijboer | Fotografie Thinkstock

Warm toezicht Twee jaar geleden installeerde de vereniging PCPO in Nieuwerkerk aan den IJssel haar raad van toezicht. Die besloot om de formele wijze van beoordelen te koppelen aan ‘warm’ toezicht. De toezichthouders voeren gesprekken met direct en indirect bij de drie scholen van de vereniging betrokken mensen. Zo krijgen zij een beter inzicht in de manier waarop die aankijken tegen de scholen.

“We wilden niet alleen formeel en vanaf papier toezicht houden”, vertelt Jaco van Hoorn, voorzitter van de raad van toezicht. “Hoe de aanpak van het bestuur uitpakt in de praktijk, daar kom je het best achter door te praten met de betrokkenen.” De RvT voegde de daad bij het woord en voerde vorig jaar en dit jaar gesprekken met zo’n zestig personen. Onder hen waren ouders, leerkrachten, leerlingen, directeuren en (G)MR-leden, maar ook vertegenwoordigers van de schoolbegeleidingsdienst en de inspectie. Naast een algemene beoordeling krijgen de gesprekken jaarlijks een thema mee. Dit jaar was dat de professionalisering van de leerkracht en de samenwerking tussen school en ouders. De RvT kiest die thema’s zelf, deels op grond van observaties uit de eigen toezichtrapportage van het jaar daarvoor. Een tweede inspiratiebron is het gesprek dat de RvT in het najaar heeft met het bestuur en de directies over wat hen bezighoudt. Afhankelijk van het thema kan de RvT beslissen om bepaalde extra gespreks partners uit te nodigen.

23

Warm toezicht

De toezichthouders openen zo’n gesprek met een bij de

Als voorbeeld geeft hij de ouderbetrokkenheid. “Er wordt veel

school betrokken partij met de vraag waar de mensen blij

gewerkt met ouders, maar daar valt nog veel meer winst uit

van worden, en waar ze zorgen over hebben. Daardoor komt

te halen. De ouderparticipatie kan nog veel meer w orden

er al snel een uitwisseling op gang en ontstaat er een beeld

gestructureerd.” Volgens directeur-bestuurder Dorst p rofiteert

van wat er leeft. Gaandeweg stuurt de raad van toezicht het

de organisatie van de inbreng van de RvT omdat de raad goed

gesprek in de richting van het thema. De slotvraag is altijd

is ingebed. “Met elkaar vormt het geheel een cyclisch proces.

welke boodschap de gesprekspartners willen meegeven voor

Het college van bestuur bestuurt, maakt beleid en voert dat uit.

het bestuur.

De RvT bekijkt de effecten daarvan en koppelt terug. Dit leidt na analyse door het bestuur weer tot nieuw beleid.”

Korte lijnen

Het ‘warme’ element in de inbreng van de RvT is hem zeer

Directeur-bestuurder Arjan Dorst: “Wij ervaren deze

welkom. “Wat we van de toezichthouders te horen krijgen,

gesprekken als prettig en zinvol, juist omdat er echt vanuit

is van een heel andere aard dan de feedback van de inspectie,

de betrokkenen wordt gekeken naar het gevoerde beleid”.

en daardoor een mooie aanvulling. De RvT komt niet met scores

Hij denkt dat de schaalgrootte van zijn organisatie (de drie

maar spreekt duidelijke taal die aangeeft wat er onder de mensen

Arjen Dorst en

basisscholen van de vereniging hebben samen 700 leerlingen)

leeft. Het zijn nuttige observaties die we meenemen in de plan-

Jaco van Hoorn

heel geschikt is voor deze werkwijze: “Wij hebben heel

vorming.”

korte lijnen; daardoor is zo’n aanpak in de praktijk goed

Hij noemt als voorbeeld de observatie van de RvT dat de

te organiseren”.

kwaliteit van leerkrachten én het functioneren van de drie

Van Hoorn vindt de opbrengst van het warme toezicht heel

scholen zeer gebaat zouden zijn bij meer onderlinge samen

bevredigend. Hij merkt dat mensen deze gesprekken serieus

werking, uitwisseling en ondersteuning. Dorst: “Als gevolg

nemen. “Men bereidt zich hier over het algemeen uitstekend

daarvan staat nu bijvoorbeeld in ons meerjarig beleidsplan

op voor.”

dat we de mobiliteit van het personeel gaan bevorderen.”

De uitwisselingen leiden bovendien soms tot originele inzichten. Zo kreeg de RvT van diverse gesprekspartners

Inbreng van leerlingen

te horen dat de gedifferentieerde benadering waar kinderen

Wat opvalt bij lezing van het toezichtrapport, is dat ook de

wel bij varen, ook goed zou kunnen zijn voor leerkrachten.

leerlingen zeer serieus worden genomen. Zo waren zij één van

Ook de begeleiding, coaching en sturing van leerkrachten,

de partijen die opmerkten dat de scholen onderling wel eens

vonden zij, zou meer moeten worden afgestemd op de indi-

wat meer mogen gaan uitwisselen. Die opmerking kwam van

viduele onderwijsgevenden. De RvT in zijn toezichtrapport:

een leerling die zich afvroeg waarom zijn school geen plusklas

“Dat geldt ten aanzien van leerkrachten die de potentie

heeft, terwijl een van de andere scholen van de vereniging

in zich hebben zich nadrukkelijk verder te ontwikkelen,

deze wél aanbiedt.

maar het geldt evenzeer voor leerkrachten die minder goed

En een leerling uit groep 8 kwam met de suggestie om stagiaires

functioneren.”

effectiever in te zetten. Volgens deze leerling zouden stagiaires

Van Hoorn hierover: “Dat schuurt aan tegen de onderwijs-

een prima rol kunnen spelen bij de extra begeleiding van minder

cultuur. Normaal gesproken ga je met je team aan het leren.

presterende én beter presterende leerlingen. Ook de inbreng van

Maar de ene leerkracht is beter dan de andere en de een

leerlingen wordt meegewogen bij het formeren van nieuw beleid.

heeft meer coaching nodig dan de andere. Wij hebben gezegd

De RvT handelt soms ook proactief. Zo stuurden de leden een

dat de directeuren op dit punt wat meer verantwoordelijkheid

bezorgde brief aan de minister van Onderwijs, de Besturenraad

moeten nemen.”

en de inspectie over de toenemende administratieve belasting

De bevindingen van de RvT worden vastgelegd in een

van leerkrachten. “Wij zagen dat zij het steeds drukker kregen

toezichtrapport. Dit wordt eerst besproken met het college

met planvorming en verantwoording”, zegt Van Hoorn. “Aan een

van bestuur. Als het eenmaal is vastgesteld, wordt het

deel daarvan kan het bestuur mogelijk iets doen, maar een ander

gepresenteerd aan de ledenvergadering. Ook alle deelnemers

deel ligt buiten hun invloedssfeer. ‘Dat moet van de inspecteur’,

aan de gesprekken met de raad van toezicht krijgen een

zeiden de leerkrachten daarover. Die verantwoording is tot zekere

exemplaar. Verder kan een ieder kennisnemen van de

hoogte nuttig, maar leidt ook af van werken met de klas, bezig

inhoud op de website van PCPO.

zijn met zorgleerlingen en met ouders.” Van Hoorn, die een leidinggevende functie heeft bij de politie,

Werkdocument

herkent een trend: “Sommigen denken dat je kwaliteit buiten

De toezichthouders zien hun verslag graag als een werk

de vakmensen om kunt organiseren. Dat is toch echt een

document. Van Hoorn: “Wij reiken dingen aan waarvan

misvatting.” Van Hoorn en Dorst werden uitgenodigd bij de

we hopen dat het bestuur en de directeuren ernaar gaan

directeur primair onderwijs van OCW. Het gesprek verliep goed,

kijken. We wijzen soms op dingen die beleidsmatig minder

maar leverde niet direct een oplossing op. Dorst: “Maar het was

aandacht krijgen van het bestuur. Ik denk dat wij die zaken

wel een signaal naar onze personeelsleden dat wij hun klacht

opmerken, juist omdat wij er zo onbevangen in staan.”

niet op de plank laten liggen.”

Juridische kwestie

Juridische kwestie

24

Tekst Emmanuel Naaijkens

In deze rubriek komt elke maand een juridische kwestie uit de onderwijspraktijk aan de orde. M.m.v. mr. Kees Verhaart, advocaat bij de Besturenraad

Zorgplicht school stopt niet bij schorsing Leerlingen die van de middelbare school verwijderd worden –

De rechter liet in zijn uitspraak het besluit van de directie om

dat komt vaker voor. In het schooljaar 2011-2012 moesten

de leerlingen van school te verwijderen in stand. Volgens de

624 leerlingen gedwongen hun school verlaten, blijkt uit

rechter was op de camerabeelden te zien hoe de twee broers

onderzoek van de onderwijsinspectie. Iets meer dan 5000

hun slachtoffer in de kantine van de school achtervolgden,

leerlingen kregen een schorsing aan hun broek.

hem tegen de grond werkten en op hem insloegen.

Soms halen de conflicten die aan schorsing en/of verwijdering

Ook woog voor de rechter mee dat de school aan de hand van

ten grondslag liggen de media. Dat was recent nog het geval

een logboek kon onderbouwen dat de twee broers al vanaf de

met de verwijdering van twee leerlingen van scholengemeen-

brugklas gedragsproblemen hadden en dat op diverse manieren

schap Hugo de Groot in Rotterdam. De directeur van de school

was geprobeerd om hun gedrag te verbeteren. Daar waren ook

was zelfs uitgenodigd om in het tv-programma Knevel &

de ouders bij betrokken. De inspanningen waren overigens

Van den Brink uit de doeken te doen wat er was voorgevallen

tevergeefs.

en waarom de zaak bij de rechter was beland.

Verder had de rechter tijdens de zitting (achter gesloten deuren) de indruk gekregen dat er door de kwestie een vertrouwens

Twee derdeklassers van de school – tweelingbroers – waren

breuk tussen de ouders en de school was ontstaan.

door de directie begin dit jaar geschorst omdat ze een mede leerling uit de eerste klas hadden toegetakeld. In juridische

Daarmee was echter de kous nog niet af. Een verwijdering van

termen: openlijke geweldpleging. De camera’s op de school

een middelbare school is pas definitief als er voor de betrokken

hadden het incident haarscherp geregistreerd. De schorsing

leerlingen een andere school is gevonden. En dat bleek voor

zou, zo liet de directie aan de ouders weten, gevolgd worden

Hugo de Groot geen sinecure. Zelfs bij een time-outvoorziening

door een definitieve verwijdering.

konden de twee jongens niet meteen terecht en kwamen ze op een wachtlijst te staan. Op het moment dat de rechter zich over

De ouders waren het niet met dit besluit eens en vroegen bij

de kwestie boog, zat het tweetal al bijna vier maanden thuis.

de rechtbank in Rotterdam om een voorlopige voorziening.

In die periode hadden de leerlingen wat het onderwijs betreft

De bestuursrechter was in dit geval bevoegd omdat het openbaar

geen ondersteuning van hun school gekregen. Dat de leerlingen

onderwijs betreft. Die bevoegdheid is er niet als het om bijzonder

per koerier hun schoolboeken hadden ontvangen en dat ze op

onderwijs gaat. De ouders stelden zich op het standpunt dat het

internet de studieplanners konden raadplegen, beschouwde de

besluit van de directie onrechtmatig was en dat er onvoldoende

rechter niet als begeleiding. En dat rekende hij de school wel

onderzoek was gedaan naar wat er precies was voorgevallen.

aan, want zolang leerlingen ingeschreven staan, rust er op de

Bovendien had de school de belangen van de kinderen

school onverminderd een zorgplicht. De rechter droeg de school

onvoldoende meegewogen, aldus de ouders.

daarom op de begeleiding van de leerlingen alsnog ter hand te nemen, “want de belangen van de leerlingen worden onevenredig geschaad indien de leerlingen nog langer verstoken blijven van onderwijs”.

Leerling aan het woord

Leerling aan het woord

25

Tekst Corine de Reus | Fotografie Annemarie Adela

Yenthe de Jong, (net) 5 jaar Groep 1 Simon Havingaschool Sneek Yenthe heeft al een jaar school erop zitten, maar omdat ze begin september vijf is geworden, doet ze groep 1 nog een keer. Krijg je dan weer dezelfde juf? “Nee, vorig jaar had ik juf Yvonne en nu krijg ik juf Marjolein, dus ik weet nog niet of die lief is.” Als je jarig bent, mag je trakteren. Dat vindt ze het leukst van jarig zijn op school. “Ik ga cake-ijsjes trakteren, maar pas als iedereen ‘Lang zal ze leven’ heeft gezongen”. Wat ze nog meer leuk vindt op school is buitenspelen en gym, maar samen met haar vriendinnetje Sanne in de poppenhoek spelen doet ze ook heel graag. “En buiten spelen we het liefst vadertje en moedertje”. “Maar ik heb nog wel meer vriendjes en vriendinnetjes hoor: Fien, Lieve en Marleen. Met hen knutsel ik ook graag of speel ik in de huishoek. En ik ben ook al op schoolreisje geweest. Toen ging papa ook mee. We gingen naar de kinderboerderij in Drachten, en de geitjes aaien vond ik heel erg leuk. Ik woon met mijn papa en mama en broertje Ties en konijn Nibbit in Sneek, maar ga ook vaak bij opa en oma logeren, waar ik ook lekker kan spelen.” Weet ze al wat ze later worden wil? “Ja, prinses én mama.”


26

Tekst Emmanuel Naaijkens | Illustratie Arie de Bruin


Nederlandse schoolleiders die hun ervaringen in het onderwijs delen met hun collega’s in Oeganda, op basis van gelijkwaardigheid. Dat is de kern van een programma van Edukans dat door de Besturenraad van harte wordt ondersteund. Arie de Bruin is een enthousiast pleitbezorger van deze aanpak om het onderwijs in arme landen te helpen verbeteren. “Wij leren ook van hen”.

“De invloed van een schooldirecteur is enorm groot, die bepaalt wat er gebeurt. Als hij een plan niet ziet zitten of als hij zijn leerkrachten niet kan inspireren, dan verandert er niets.” In de variant voor schoolleiders van het programma Werelddocenten van Edukans draait het om thema’s als onderwijskundig leiderschap, planmatig werken en teammanagement. In juli 2012 is een eerste delegatie vertrokken en recent is opnieuw een groep van vier schoolleiders en twaalf leerkrachten samen met Oegandese collega’s aan het werk geweest.

Wereldburgerschap Edukans is een organisatie die Nederlandse leerlingen, studenten

In Oeganda is de norm dat een leraar lesgeeft aan vijftig leer

en professionals koppelt aan scholen in ontwikkelingslanden om

lingen. “Maar dat is een papieren regel. In de praktijk telt een

op die manier mensen dichter bij elkaar te brengen. Op basis

groep vaak minimaal zeventig leerlingen, maar we hebben ook

van gelijkwaardigheid. “Wereldburgerschap in de praktijk”, noemt

wel klassen gezien van 120 leerlingen. Veel kinderen zitten dan

Frits Kruiswijk, bij Edukans eindverantwoordelijk voor het

op de grond of met vier in een schoolbankje. Lesmateriaal is er

programma, dat treffend.

nauwelijks. De kinderen schrijven met potloodjes, soms zijn het

Vanuit het Westen zijn arme landen decennialang geholpen

niet meer dan stompjes. En die delen ze met andere kinderen

door het verlenen van materiële ondersteuning: schoolgebouwen,

die niet eens een potlood hebben omdat hun ouders dat niet

lesmateriaal, stoelen en tafeltjes. Maar deze eenzijdige benadering

kunnen betalen”, schetst Arie de Bruin de onderwijssituatie op

heeft afgedaan. “Het maakt die landen subsidieverslaafd, het

sommige scholen in het Afrikaanse land. Dat er geen chaos in

maakt ze afhankelijk. Dat werkt niet, ze moeten zichzelf

de klas is, is te danken aan de discipline. “De leerkracht klapt

ontwikkelen”, zegt De Bruin.

één keer met zijn handen en het is stil.”

Voor deze omslag wordt wel de metafoor gebruikt dat je de mensen daar een ploeg moet geven in plaats van brood, of een

De Bruin, die zijn sporen heeft verdiend in het Rotterdamse

hengel in plaats van vis. Zodat ze zelf in hun levensonderhoud

onderwijs, zet zich al vanaf 2005 in om scholen in ontwikkelings-

kunnen voorzien. Kruiswijk van Edukans gaat een stap verder.

landen te helpen hun onderwijs op een hoger plan te brengen.

“We moeten hun niet alleen een hengel geven, maar sámen

Aanvankelijk onder de noemer ‘Teachers for Teachers’, maar

met hen gaan vissen. Wat wij doen met ons programma, is de

toen Dick den Bakker van de Besturenraad hem benaderde om

verbinding leggen tussen onderwijsmensen daar en in Nederland,

in Oeganda mee te helpen een programma van Edukans te

met als basis het wederzijds leren. Niet top-down, maar ín de

realiseren specifiek voor schoolleiders, hoefde De Bruin niet

klas, waar het gebeurt. We gaan niet vertellen dat ze het zus

lang na te denken.

of zo moeten doen.”

27


Frontaal lesgeven is vaak nog de norm in het Oegandese

en daar hebben ze, op hun manier, invulling aan gegeven”,

onderwijs. “Kinderen zijn vooral bezig met reproduceren, en de

legt De Bruin uit.

effectiviteit is daarom beperkt. Ze herhalen bijvoorbeeld einde-

Dat leidt soms tot verrassende resultaten. Vol bewondering

loos zinnen, maar na een paar jaar kunnen veel kinderen nog

vertelt De Bruin over een school die behoefte had aan opberg-

nauwelijks lezen”, aldus De Bruin. Wat de Nederlandse profes-

kastjes in de lokalen. “Ouders hebben een grote boom voor de

sionals aan hun collega’s laten zien, is dat een activerende

school omgehakt en van het hout hebben ze kasten gemaakt.

didactiek veel meer vruchten afwerpt. “Onderzoek heeft uitge

Je staat soms versteld van de enorme creativiteit. Met simpele

wezen dat dit de meest fundamentele manier van leren is”, zegt

materialen maken ze bijvoorbeeld lesboeken.”

Kruiswijk. Maar is dat wel realistisch als je als leerkracht voor

Diep respect hebben De Bruin en Kruiswijk voor bevlogen

een groep staat van tientallen leerlingen en je maar heel weinig

directeuren en leerkrachten die onder moeilijke omstandigheden

lesmateriaal tot je beschikking hebt?

proberen kinderen het beste onderwijs te geven en daarmee zicht op een betere toekomst. “Ze zijn zeer gemotiveerd.

Voor meer informatie

Rekenen met stokjes

Leerkrachten krijgen soms maandenlang geen salaris van de

en aanmelden:

De Bruin geeft een voorbeeld. “Rekenen kun je ook leren met

overheid, maar ze zullen geen dag verzuimen.”

www.edukans.nl/ werelddocent.

behulp van stokjes. Of steentjes, of plastic doppen, die zijn er in overvloed. En je kunt met de kinderen in groepjes aan

Motiveren en inspireren

opdrachten werken, in de openlucht. En dat lukt. Voor goed

Mensen daar inspireren, motiveren en ondersteunen, maar zelf

onderwijs heb je eigenlijk maar heel weinig nodig: creatieve

ook geïnspireerd worden. “Deelname aan zo’n uitwisseling is enorm

inspirerende leerkrachten! In dat opzicht is de samenwerking

verrijkend. Je gaat met andere ogen naar je eigen werk kijken.

met de collega’s in Oeganda voor ons heel leerzaam. Je krijgt

Wij zijn in het onderwijs met heel veel dingen eromheen bezig,

weer heel scherp op je netvlies waar het in onderwijs werkelijk

dat ga je relativeren. En het is indrukwekkend om te zien hoe een

om draait, om de interactie tussen leerkracht en kind.”

school gedragen wordt door een hele gemeenschap”. Kruiswijk: “Een leraar die had meegedaan aan het programma Wereld

Hoog op de agenda in de uitwisseling staat de rol van de ouders.

docent, zei ‘mij zul je nooit meer horen over te volle klassen’.”

“In Oeganda is de afstand tussen ouders en school groot, dat

Voor deelname aan het project worden eisen gesteld. De voor-

komt omdat veel ouders zelf geen onderwijs hebben gehad. Dat

bereiding is intensief. De reis vindt plaats in de schoolvakantie

ze hun kinderen naar school sturen, is vooral omdat ze daar een

en de deelnemers moeten hun reis zelf betalen. Bovendien

maaltijd krijgen. Onze collega’s in Oeganda zijn heel benieuwd

moeten ze een sponsorbedrag inbrengen dat gebruikt wordt

hoe wij ouders bij de school van hun kinderen betrekken.

voor het realiseren van Edukansprojecten in Oeganda. “Maar

We hebben hun het voorbeeld gegeven van informatieavonden

een betere nascholingscursus kun je je nauwelijks voorstellen”,

en dagen waarop ouders in de klas mogen kijken hoe hun

aldus De Bruin, “je wordt echt een andere, een betere school-

kinderen leskrijgen. We hebben hun verteld over taalcursussen

leider en leraar als je je werk en je ideeën hebt kunnen delen

voor ouders. Dat was voor onze collega’s echt een eyeopener,

met Oegandese collega’s!”

Nieuws

28

Nieuws Nieuwe medewerkers De afdeling Planning & Prognose

Gratis bijeenkomst: Zo maakt u een beleidsrijke begroting

toezichthouder) betrokken

is sinds juni versterkt met

geweest bij diverse veranderings-

Jelmer Dekker. Als analist

processen. We vroegen

benchmark, onderzoek en analyse

Arrie Westerink, directeur van de

verzorgt hij leerlingenprognoses

Van der Muelen-Vastwijkschool

voor het voortgezet- en basis

in Weesp, waar Dimitri een

onderwijs en is hij actief op het

visitatie begeleidde, om zijn eerste

gebied van geo-informatie,

indruk: “Dimitri is prettig in de

demografische krimp en met de

omgang. Hij was heel positief naar

duiding van, en advisering over,

het team toe en ook duidelijk.

alle hieraan gerelateerde cijfers

Dimitri kon de verschillende

en uitkomsten.

modellen van o rganisaties goed

Jelmer Dekker

toelichten en had een goed Dimitri van Hekken is sinds

luisterend oor.”

juni werkzaam als adviseur

Vanuit de Besturenraad helpt

Het najaar is de tijd dat de begroting

Governance, Cultuur en

Dimitri toezichthouders,

voor het volgende jaar gemaakt

Organisatie bij de Besturenraad.

bestuurders, schoolleiders, en

moet worden. Dat is meer dan een

Dimitri deed de afgelopen

docenten. Daarbij treedt hij op

technische aangelegenheid. Als het

zeventien jaar brede ervaring

als individuele of groepscoach,

goed is, komt in de begroting tot

op in bedrijfsleven, overheids-

begeleidt hij bijeenkomsten over

uitdrukking welke beleidsprioriteiten

en semipublieke organisaties.

drijfveren (Management Drives)

u stelt. Want niet alles kan. Maar

Hij is hierin vanuit verschillende

en interventies door interne

hoe doe je dat, de begroting sluitend

rollen (adviseur, projectleider,

toezichthouders en is hij adviseur

krijgen en ook nog beleid ontwikkelen?

manager, directeur en intern

in veranderingstrajecten.

Dimitri van Hekken

Dat legt onze adviseur bedrijfs voering u graag uit tijdens onze bijeenkomst Financiën PO op 1 oktober. Tijdens deze middag in Leusden doorlopen wij allereerst met u de route naar een beleidsrijke begroting. Vervolgens nemen we door hoe de denkkracht van de (G)MR optimaal kan worden ingezet bij dit proces. Bent u werkzaam in het primair onderwijs (bestuurder, directeur of financieel (beleids)medewerker) en belast met het opstellen van de begroting voor 2014? Dan bent u van harte welkom. Deelname aan deze bijeenkomst is gratis voor leden van de Besturenraad. Kijk voor meer informatie en aanmelding in onze Kalender op

Conferentie met prof. Wil Derkse over ‘de vier h’s’

www.besturenraad.nl. Hoe buig je de vier negatieve h’s

Schoolleiders en bestuurders,

Wil Derkse, en zijn inspirerende

Hype, Haast, Hebzucht en

reserveer 6 november alvast in

bijdrage over o.a. de vier h’s

Hyperindividualisme om in de

uw agenda! De conferentie is een

maakte indruk op de aanwezigen.

positieve vier g’s Geduld, Geheugen,

uitvloeisel van een bezoek van de

De conferentie vindt plaats op

Generositeit en Gemeenschap?

Japanse meester Kanamori aan

woensdag 6 november 2013 in

Prof. Wil Derkse zal daar zijn

Nederland en de introductie van het

Doetinchem. Kijk voor meer

gedachten over geven op een mini-

boek Levenslessen van Anselm Grün

informatie in de Kalender op onze

conferentie van de Besturenraad.

in Driebergen. Daar sprak ook

website (www.besturenraad.nl).

Thema september: De bedrijfsvoering: hoe houdt u de vinger aan de pols?

Informatie voor directie, bestuurders en toezichthouders in het primair onderwijs | nr. 1, september 2013 Tekst: Jan Langelaar en Karin Lassche

Meer informatie Jan Langelaar coördinator Bedrijfsvoering & Infrastructuur T 0348 74 44 37 / 06 51 95 32 68 E [email protected]

De bedrijfsvoering: hoe houdt u de vinger aan de pols?

In september gaan veel onderwijsinstellingen aan de slag met de nieuwe begroting. Die geeft aan hoe de organisatie de beschikbare middelen gaat inzetten om haar taken uit te voeren. De begroting is daarmee het belangrijkste beleids- en verantwoordingsdocument voor de bedrijfsvoering. De bedrijfsvoering is de primaire verantwoordelijkheid van directie en/of bestuur. Het intern toezicht heeft als taak de vinger aan de pols te houden en de continuïteit van de onderwijsinstelling mede te bewaken. Uiteindelijk zijn toezichthouders, directie en/of bestuur samen verantwoordelijk voor de gang van zaken. In de praktijk blijkt het nog niet zo makkelijk goed toezicht te houden op de bedrijfsvoering. Er zijn voldoende voorbeelden van onderwijsinstellingen bij wie niet alleen de directie en/of het bestuur, maar ook het toezicht heeft gefaald. Als vervolg op de Thema ‘Onderwijsbedrijfsvoering op de achterkant van de sigarendoos’ (oktober 2012) ga ik hier in op het toezicht op de bedrijfsvoering. Achtereenvolgens bespreek ik de hoofdlijnen van de bedrijfsvoering, het speelterrein van de toezichthouder, het vaststellen van het toetsingskader en het houden van toezicht in de praktijk. Mijn advies: volg de realisatie op uitvoerend niveau continu, want dan is er nog tijd om bij te sturen als dat nodig is.

Er zijn voldoende voorbeelden van onderwijsinstellingen waar niet alleen de directie en/of het bestuur maar ook het toezicht heeft gefaald.

Thema_sept_PO.indd 1

28-08-13 15:28

In zowel Thema PO als Thema VO schrijft a dviseur bedrijfsvoering Jan

Nieuwe oogst In deze rubriek vertelt een pabostudent over het onderzoek of project dat hij of zij in het kader van het Diploma Christelijk Basisonderwijs (DCBO) heeft uitgevoerd.

Langelaar dat de bedrijfsvoering een Informatie voor directie, bestuurders en toezichthouders in het voortgezet onderwijs | nr. 1, september 2013

verantwoordelijkheid is van toezicht-

Tekst: Jan Langelaar en Karin Lassche

Meer informatie Jan Langelaar coördinator Bedrijfsvoering & Infrastructuur T 0348 74 44 37 / 06 51 95 32 68 E [email protected]

De bedrijfsvoering: hoe houdt u de vinger aan de pols?

In september gaan veel onderwijsinstellingen aan de slag met de nieuwe begroting. Die geeft aan hoe de organisatie de beschikbare middelen gaat inzetten om haar taken uit te voeren. De begroting is daarmee het belangrijkste beleids- en verantwoordingsdocument voor de bedrijfsvoering. De bedrijfsvoering is de primaire verantwoordelijkheid van directie en/of bestuur. Het intern toezicht heeft als taak de vinger aan de pols te houden en de continuïteit van de onderwijsinstelling mede te bewaken. Uiteindelijk zijn toezichthouders, directie en/of bestuur samen verantwoordelijk voor de gang van zaken. In de praktijk blijkt het nog niet zo makkelijk goed toezicht te houden op de bedrijfsvoering. Er zijn voldoende voorbeelden van onderwijsinstellingen bij wie niet alleen de directie en/of het bestuur, maar ook het toezicht heeft gefaald. Als vervolg op de Thema ‘Onderwijsbedrijfsvoering op de achterkant van de sigarendoos’ (oktober 2012) ga ik hier in op het toezicht op de bedrijfsvoering. Achtereenvolgens bespreek ik de hoofdlijnen van de bedrijfsvoering, het speelterrein van de toezichthouder, het vaststellen van het toetsingskader en het houden van toezicht in de praktijk. Mijn advies: volg de realisatie op uitvoerend niveau continu, want dan is er nog tijd om bij te sturen als dat nodig is.

houders, directie en/of bestuur

Tim Jonkman (Stenden Hogeschool, Pabo De Eekhorst in Assen) heeft een

samen. Hij legt uit hoe u vinger aan

lessenserie ontworpen waarin hij theologiseert met kleuters rond verhalen

de pols houdt. U ontvangt Thema

over Mozes. Hij maakte daarbij gebruik van de vijf fasen die Angela Kunze-

bij SBM. U kunt extra exemplaren

Beiküfner onderscheidt in lessen waarin met kleuters wordt getheologiseerd,

ook downloaden van onze site

en de theorie over kindertheologie in Verwonderen en ontdekken, het vak-

www.besturenraad.nl of bestellen

didactisch handboek voor godsdienst in het primair onderwijs.

via [email protected] of 0348 74 44 44. Thema_sept_VO.indd 1

28-08-13 15:27

Wat was voor jou de aanleiding om met dit onderwerp aan de slag te gaan? In mijn eerdere stages was ik in de dagopening vooral verbaal bezig, met het vertellen van een Bijbelverhaal en het voeren van een kringgesprek. Ik merkte dat een deel van de kleuters niet zo betrokken was. Na het

Gedichten over vrede

lezen van een artikel en de theorie in Verwonderen en ontdekken kwam ik op het spoor van theologiseren met kinderen. Wat mij daarin vooral

Met het oog op het 100-jarig bestaan van het Vredespaleis is het

Vrede

aanspreekt, is dat in de vijf fasen die worden onderscheiden – aankomst, impuls, reflecteren/duiden, verwerking en afsluiting – plaats is voor verschillende verwerkingsvormen en expressiemogelijkheden.

thema van de Prinsjesdagviering dit jaar ‘Innerlijke beschaving: leidraad naar vrede’ (zie ook pagina 2).

Wat is je belangrijkste bevinding?

Ter gelegenheid van deze viering is

Nu ik Bijbelverhalen over Mozes op deze manier heb aangeboden, merk ik

een gedichtenbundel samengesteld

dat ook kleuters die verbaal minder sterk zijn, meer betrokken zijn bij de

met gedichten over vrede. In deze

dagopening. Dat komt doordat zij behalve het voeren van een kringgesprek

uitgave staan gedichten van leer

– in de fase van reflecteren en duiden – ook andere verwerkingsvormen

lingen van scholen die dit jaar bij

krijgen aangeboden, zoals tekenen en drama. Op deze manier is theologi-

de Prinsjesdagviering betrokken zijn:

seren met kinderen niet alleen iets verbaals.

CBS Boterdorp en Melanchthon in

Het kost wel veel tijd om het op deze manier te doen, en op mijn stage-

Bergschenhoek, CBS De Hofvijver in

scholen heb ik gemerkt dat die er vaak niet is. Dan worden verwerkings-

Zoetermeer, IBS De Roos in Zaandam,

vormen los aangeboden, waardoor kinderen het achterliggende thema vaak niet meekrijgen.

het Hermann Wesselink College in Amstelveen en De Goudse Waarden

Opbrengst voor Oeganda

in Gouda. Tijdens de viering lezen

Zolang de voorraad strekt,

Wat kunnen scholen ermee?

Bridgit Oboh en Angelos Vlahos

kunt u een exemplaar van de

Ik heb de theorie van theologiseren met, voor en door kinderen vertaald

hun gedicht voor.

gedichtenbundel bestellen.

naar praktijkvoorbeelden. Leerkrachten kunnen die gebruiken om zelf zo’n

De gedichtenbundel wordt uitgereikt

De bundel kost € 5 excl.

lessenserie in elkaar te zetten. Ik hoop dat theologiseren met kinderen

aan aanwezige leden van de regering

verzendkosten.

meer zal worden toegepast op basisscholen. Tijdens een eerste korte inval-

en het parlement, genodigden

Dit volledige bedrag gaat

baan heb ik er al mee geoefend en de collega’s daarover verteld.

en overige aanwezigen. Ook wordt

naar een onderwijsproject

Zij reageerden enthousiast.

de uitgave aangeboden aan het

van Edukans in Oeganda.

jubilerende Vredespaleis.

De voorraad is beperkt,

Het verslag met beschrijving van de lessenserie is op te vragen bij

dus reageer snel.

Tim Jonkman, [email protected].

Mail hiervoor naar [email protected].


30

Tekst Marijke Nijboer | Fotografie Thinkstock/CBS

Minder dan 8 8 tot 10 10 tot 12 12 tot 14 14 of meer


Welke formatie en lokalen hebben we de komende jaren nodig? Om dat te kunnen bepalen moet je betrouwbare cijfers hebben. De adviseurs Herman Rake en Jelmer Dekker voorzien leden van de Besturenraad van prognoses. Dat is raadzaam in geval van krimp, maar ook wanneer een fusie, verplaatsing of stichting van een nieuwe school wordt overwogen.

Herman Rake

Jelmer Dekker

Huisvestingsprognose Als een school vermoedt dat het leerlingaantal zal groeien en er meer lokalen nodig zullen zijn, is dat een goede reden om een prognose te laten maken. Deze kan gebruikt worden om een huisvestingsaanvraag in te dienen bij de gemeente. Ook voor het voeren van een solide financieel beleid is een goede prognose onmisbaar. Wanneer de school over een prognose beschikt, kan een inschatting worden gemaakt van de in de komende jaren te ontvangen gelden. Als je vooraf weet dat

Pakket Planning & Prognoses

er een piek komt, kun je daar rekening mee houden. De Besturenraad vraagt voor haar prognoses demografische

De Besturenraad verzorgt prognoses op maat voor de korte en lange termijn

gegevens op van de betreffende gemeente. Daarbij gaat het

in het kader van huisvesting, stichting, scholenfusie, verplaatsing van s cholen

met name om het aantal kinderen en vrouwen in de vruchtbare

en personeelsbeleid. Prognoses worden ook gemaakt om zicht te krijgen op

leeftijd in het voedingsgebied van de school. Ook nieuwbouw-

de (mate van) leerlingdaling in krimpgebieden. Daarnaast verricht de

plannen zijn van belang. De adviseur trekt na of het aantal

Besturenraad contra-expertise bij door derden gemaakte prognoses. Ook

geplande woningen daadwerkelijk zal worden gebouwd.

kunt u bij ons terecht voor het opstellen van scenario’s voor spreidings- en

Herman Rake: ‘‘Belangrijk is ook het marktaandeel van de

huisvestingsplannen en het berekenen van nieuwe opheffings- en stichtings-

school in het voedingsgebied. Wij bekijken hoe dat zich in de

normen, en deelnormen bij voorgenomen splitsing van gemeenten. Meer

loop der jaren heeft ontwikkeld. Verder wordt gelet op de

informatie over dit pakket: [email protected]; [email protected],

verhouding tussen leerlingen in de onder- en bovenbouw, omdat

of via 0348 74 44 41.

dit een indicatie geeft van de ontwikkeling van de totale school in de komende jaren.’’

31


Scholen kunnen zelf een redelijke inschatting maken van de ontwikkeling aan de hand van de in- en uitstroom en te verwachten toestroom van broertjes en zusjes, maar voor een huisvestingsaanvraag bij de gemeente is een prognose nodig die voldoet aan het Programma van Eisen van de VNG. De prognoses van de Besturenraad zijn opgesteld volgens deze richtlijn.

Krimp Steeds meer regio’s krijgen te maken met krimp. De Besturenraad verricht desgewenst demografisch onderzoek, dat schoolbesturen kan helpen om te beslissen hoe zij het beste verder kunnen gaan. Jelmer Dekker: ‘‘Momenteel zijn we druk bezig met geo- informatie, waarbij demografische gegevens worden gekoppeld aan een ruimtelijke component. Hierdoor zijn we in staat om op gemeentelijk en provinciaal niveau overzichtskaarten te publi ceren die aangeven welke mate van groei of krimp er binnen een regio optreedt.’’ De eerste kaarten worden binnen afzienbare tijd op de website van de Besturenraad geplaatst.

Prognose bij fusie Bij een voorgenomen fusie staan de betreffende scholen vaak dicht bij elkaar. Rake: ‘‘Als twee scholen fuseren, kan deson-

Bij de prognose voor de nieuwe school moet worden

danks een zeker weglekeffect optreden. Als de school hierom

uitgegaan van dit gemeentelijke percentage.

vraagt, bekijken wij ook welke locatie voor de fusieschool het

Rake: ‘‘In een nieuwbouwwijk worden de eerste tien jaar

meest gunstig is.’’

veel kinderen geboren. Wij richten ons op de fase die

De adviseurs maken regelmatig berekeningen voor de systema

daarna komt. Landelijk gezien kun je uitgaan van circa

tiek van de gemiddelde schoolgrootte. Met behulp hiervan

25 kinderen per 100 woningen. Bij de stichtingsprognose

is het mogelijk om voor een school die onder de gemeentelijke

houden we rekening met regionale verschillen. Het is

opheffingsnorm komt, toch bekostiging te behouden.

maatwerk – maar dat geldt voor al onze prognoses.’’

Prognose bij verplaatsingen Soms verhuist een school naar een ander voedingsgebied; meestal naar een jongere wijk. Zo’n ingrijpende stap zet je alleen op basis van betrouwbare cijfers. Rake: ‘‘Die cijfers

‘De prognose helpt om de richting te bepalen’

heb je bovendien nodig omdat je bij een verplaatsing moet

Albert Velthuis, voorzitter college van bestuur van COG Drenthe

voldoen aan de stichtingsnormen.’’

(19 scholen in vier gemeenten): “Wij laten sinds tien jaar elke twee jaar een prognose maken. Ik vind het

Verzelfstandiging disclocaties

prettig om een goede prognose te hebben als aanvulling op de feitelijke

Voor dislocaties of nevenvestigingen die aan bepaalde voor

instroom, en op de prognoses van de gemeenten. Het is goed om meerdere

waarden voldoen, kan sinds ruim een jaar voortzetting van de

instrumenten te gebruiken, want een verschil van vijf leerlingen kan al grote

bekostiging worden aangevraagd als zelfstandige school. Dat

gevolgen hebben.

is aantrekkelijk omdat locaties met een eigen BRIN-nummer

In onze regio neemt het aantal kinderen af. Wij zijn in vier jaar teruggegaan

ruimer worden bekostigd. De Besturenraad heeft dit proces al

van 4000 naar 3600 leerlingen. Tot voorkort konden wij op onze scholen in

een aantal keren met succes begeleid. Per aanvraag moet met

Assen personeel opvangen dat in de dorpen boventallig was geworden, maar

behulp van twee prognoses worden aangetoond dat de dislocatie

inmiddels stagneert ook daar de groei. Goede prognoses zijn daardoor nóg

en de achterblijvende hoofdlocatie gedurende vijftien jaar voldoen

belangrijker geworden. Het is prettig om alle relevante informatie op een rij

aan respectievelijk de stichtings- en de instandhoudingsnorm.

te hebben. Wanneer je zoals wij scholen in verschillende gemeenten hebt, is het lastig om zelf ontwikkelingen zoals nieuwbouwplannen bij te houden.

Reguliere stichtingsprognose

Ik gebruik de prognose van de Besturenraad voor het bestuursformatieplan

De prognose moet een goede inschatting bieden van het leer-

en voor de meerjarenplanning van de afzonderlijke scholen. De prognose is

lingaantal binnen vijf jaar en de vijftien jaren daaropvolgend.

ook een van de bronnen voor onze notitie over de gevolgen van krimp.

Tijdens die periode van twintig jaar moet de nieuwe school

Natuurlijk biedt een prognose nooit 100% zekerheid. Je kunt ouders bijvoor-

aan de gemeentelijke stichtingsnorm voldoen. Bij een prognose

beeld niet sturen. Omstandigheden kunnen veranderen. Maar prognoses

voor een protestants-christelijke school wordt vastgesteld welk

komen over meerdere jaren altijd uit. Ze helpen je om over je koers na te

percentage van de basisschoolleerlingen in de betreffende

denken en de richting te bepalen.”

gemeente naar het protestants-christelijk onderwijs gaat.

3E EDITIE DINSDAG 8 OKTOBER 2013 CONGRESCENTRUM 1931 ‘SHERTOGENBOSCH INITIATIEF EN ORGANISATIE

HOOFDSPONSOR

Het jaarcongres voor financiële professionals werkzaam in de onderwijssector, van primair onderwijs (PO) tot voortgezet onderwijs (VO) en van beroepsonderwijs (MBO) tot hoger beroepsonderwijs (HBO) en wetenschappelijk onderwijs (WO)

Financiële kaders voor continuïteit en stabiliteit van onderwijsinstellingen

PARTNER

SPONSOR

Keynote sprekers EXPOSANTEN

Advisie Educatie Merces WIS Services Prof. dr. Marc Vermeulen

MET MEDEWERKING VAN

Academic Director Strategy, Innovation & Governance, TiasNimbas Business School

Prof. dr. Hans Bossert

Hoogleraar Management Control, Vrije Universiteit Amsterdam

Prof. dr. Lex Borghans

Raadslid Onderwijsraad, Hoogleraar Arbeidseconomie en Sociaal Beleid, Universiteit van Maastricht

Drs. Walter Weterings MBA

Concerncontroller, Vereniging Ons Middelbaar Onderwijs

Dion Kotteman MBA

HÉT PLATFORM VOOR FINANCIËLE PROFESSIONALS WERKZAAM IN HET ONDERWIJS

a.i. Directeur Rekenschap en Juridische zaken, Inspectie van het Onderwijs

Bezoek ook de diverse praktijkcases, interactieve sessies en expositie

VOOR LEDEN VAN DE BESTURENRAAD: € 100, KORTING EN NEEM GRATIS EEN COLLEGA MEE! U betaalt slechts € 195,- (excl. BTW) voor 2 personen (non-profit).

UW KORTINGSCODE: FO13BR100

Schrijf in via www.financeinhetonderwijs.nl

PROGRAMMA EN TWEETS DIRECT OP UW MOBIEL!

Samenwerken met visie. nr. 1, september Magazine van de Besturenraad voor schoolleiders, bestuurders en toezichthouders

Recommend Documents