LANDELIJKE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT

LANDELIJKE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT Marktstructuur

Vraag

Verdeling voorraad bedrijventerrein in Nederland per regio (in netto ha)

Opname bedrijfsruimtemarkt in Nederland in m² (*1.000) 4.000

10.830

Noord-Nederland

20.386

Oost-Nederland Noordwest-Nederland 14.422

Midden-Nederland

3.500 3.000 2.500

Zuidwest-Nederland

2.000

Zuid-Nederland

1.500 1.000 500

19.243 8.474

0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

5.633

• Nederland beschikt over circa 78.987 ha (netto) aan bedrijven terreinen. Circa de helft hiervan ligt in de regio’s Zuid- en Zuidwest-Nederland. • De kaveluitgifte en ontwikkeling van nieuwe bedrijventerreinen loopt de laatste jaren sterk terug. De focus komt steeds meer te liggen op bestaande terreinen door revitalisering en herontwikkeling.

• De vraag naar bedrijfsruimte steeg in 2014 tot 2,9 miljoen m2. • Er werd 753.500 m2 aan logistieke ruimten opgenomen, ofwel 26% van het totaal. • Het huurprijsniveau staat op veel locaties onder druk, maar daarnaast is zichtbaar dat de huren op een groeiend aantal locaties stabiliseren .

Aanbod

Investeringsmarkt

Aanbod bedrijfsruimte in m² (*1.000)

Beleggingsvolume in bedrijfsruimte (*€ miljoen)

12.000

1.800 1.600

10.000

1.400

8.000

1.200 1.000

6.000

800

4.000

600 400

2.000

200

0

0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

• Het aanbod van bedrijfsruimte is in 2014 ten opzichte van eind 2013 met 3,4% gestegen tot 10,2 miljoen m². • De bedrijfsruimtemarkt heeft een sterk vervangingskarakter; tegenwoordig wordt per saldo meer ruimte achtergelaten dan opgenomen. • Moderne objecten zijn vooral in de logistieke sector schaars, terwijl de hoeveelheid verouderde bedrijfsobjecten ieder jaar stijgt.

LANDELIJKE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

• Het belegginsvolume in bedrijfsruimten nam in 2014 toe tot circa € 1,2 miljard. • Veel beleggingsactiviteit vond plaats in de markt voor moderne logistieke objecten. • Logistiek vastgoed is populair door het gunstige rendement, in combinatie met de ruimtebehoefte die voortvloeit uit de groei van e-commerce.

FGH BANK JUNI 2015

REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT

Noord-Nederland

Marktstructuur Voorraad bedrijventerrein Noord-Nederland (in netto ha)

2.700 3.773 4.357

Drenthe Friesland Groningen Overig Nederland

68.158

Circa 14% van de landelijke voorraad aan bedrijventerreinen ligt in Noord-Nederland. Het grootste gedeelte daarvan ligt weliswaar in Groningen, maar daar staat tegenover dat er naar verhouding weinig grond daadwerkelijk in gebruik is (71%). De uitgegeven voorraad ligt hoger in Friesland dan in Groningen. De voorraad in Drenthe ligt ruim onder die in de andere twee provincies. Door de excentrische ligging zijn er weinig distributiecentra en logistieke hallen in het Noorden. In Noordoost-Groningen ligt een cluster van chemisch-industriële bedrijven en energiecentrales.

Vraag Opname bedrijfsruimte in Noord-Nederland in m² Drenthe

80.000

Friesland

Groningen

70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

In 2014 werd circa 88.000 m2 bedrijfsruimte opgenomen. Het opnameverloop in de noordelijke provincies heeft een grillig verloop. De oorzaak hiervan is dat een relatief hoog percentage van de panden in eigendom is van de gebruikers. Daardoor is de vrije verhuurmarkt in verhouding tot de totale marktomvang klein en kunnen specifieke transacties zorgen voor jaarlijkse fluctuaties. Transacties zijn echter doorgaans kleinschalig tot maximaal 1.000 m2. In de cijfers is niet zichtbaar dat Google in 2014 circa 50 ha bedrijfsgrond kocht voor de realisatie van een datacenter in de Eemshaven.

Aanbod Aanbod bedrijfsruimte in Noord-Nederland in m²

350.000

Drenthe

Friesland

Groningen

Het aanbod in de noordelijke provincies is tijdens 2014 met circa 75.000 m2 gestegen. Zowel Drenthe als Groningen kregen te maken met een forse stijging, van respectievelijk 56.900 m2 en 36.900 m2. Daarentegen noteerde Friesland een daling van 19.100 m2. Een groeiend deel van het bedrijfsruimteaanbod is structureel en sluit nauwelijks aan bij wensen van gebruikers. Verder valt op dat er alleen in Friesland logistiek vastgoed beschikbaar is voor verhuur (81.500 m2), in de andere noordelijke provincies is het aanbod van logistiek vastgoed zeer gering.

300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT NOORD-NEDERLAND

FGH BANK JUNI 2015

Investeringsmarkt Bandbreedte netto-aanvangsrendementen bedrijfsruimte in Nederland (in procenten)

2013 Beste locaties

2014

Overige locaties

Beste locaties

Naarmate de aanvangsrendementen lager zijn, geeft dit weer dat beleggers bereid zijn een hogere prijs voor het vastgoed te betalen. De aanvangsrendementen voor bedrijfsruimte liggen doorgaans hoger dan voor kantoren, winkels of woningen. Dit komt vooral omdat bedrijfsruimte meer gebruikersspecifiek is en de alternatieve aanwendbaarheid laag is. Wel is er toenemende interesse van investeerders voor modern bedrijfsmatig vastgoed, met name logistiek. De noordelijke provincies beschikken echter over weinig courant bedrijfsmatig vastgoed. De investeringsmarkt is hierdoor beperkt en aanvangsrendementen liggen relatief hoog.

Overige locaties

Noord-Nederland

7,75 - 8,75

8,25 - 10,00

7,75 - 8,75

8,25 - 11,00

Oost-Nederland

7,25 - 8,50

8,00 - 10,00

7,50 - 8,75

8,00 - 11,00

Noordwest-Nederland

6,00 - 7,75

7,50 - 11,00

6,00 - 8,00

7,75 - 11,25

Midden-Nederland

6,25 - 8,00

7,50 - 10,00

6,50 - 8,25

7,75 - 11,25

Zuidwest-Nederland

6,50 - 8,00

7,25 - 11,00

6,50 - 8,00

7,25 - 11,00

Zuid-Nederland

7,00 - 8,50

7,75 - 11,00

6,75 - 8,50

7,75 - 11,00

Factsheet bedrijfsruimte Noord-Nederland Provincie

Gemeente

Inwoners 2014

Drenthe

Aanbod in m²

Opname in m²

Bandbreedte in €/m²

Beschikbaar

2013

2014

Gem 2009-2013

2014

2013

2014

Assen

67.200

292

40

20.000

42.400

4.400

3.500

25-40

20-40

35.500

295

40

6.100

2.600

400

0

20-40

20-40

Emmen

107.800

889

125

32.500

47.600

3.000

1.300

20-40

20-40

54.900

492

113

61.000

75.500

4.000

15.300

20-40

20-40

Meppel

32.800

260

33

18.000

15.800

2.400

6.300

25-45

25-45

Overig

190.400

472

125

25.400

36.000

10.400

5.100

-

-

Totaal Drenthe

488.600

2.700

477

163.000

219.900

24.600

34.100

-

-

Harlingen

15.800

228

27

1.300

1.300

0

0

20-40

20-40

Heerenveen

50.100

485

99

56.100

52.600

2.300

8.600

30-45

20-40

Leeuwarden

107.900

487

44

31.000

13.600

1.400

3.800

25-45

20-35

55.600

435

108

27.000

40.300

3.700

0

20-45

20-40

Smallingerland Súdwest Fryslân Overig Totaal Friesland Groningen

Totaal

Coevorden

Hoogeveen

Friesland

Voorraad in ha (netto)

Delfzijl

84.100

439

23

2.000

2.100

500

1.300

20-40

20-35

332.800

1.699

220

38.400

26.800

14.800

7.900

-

-

646.300

3.773

521

155.800

136.700

22.700

21.600

-

-

25.500

955

509

0

2.300

700

0

20-40

20-40

Eemsmond

15.800

698

246

0

0

800

0

20-40

20-40

Groningen

200.700

790

125

57.000

82.900

15.700

15.800

25-50

25-45

Veendam Overig Totaal Groningen Totaal Noord-Nederland

27.700

288

17

3.700

15.100

2.000

0

20-40

20-40

314.400

1.626

350

47.600

45.900

15.000

16.500

-

-

584.100

4.357

1.248

108.300

146.200

34.200

32.300

-

-

1.719.000

10.830

2.246

427.100

502.800

81.500

88.000

-

-

Disclaimer

Contactgegevens

Bronnen

Deze regiorapportage is een overzicht van actuele ontwikkelingen die FGH Bank

Leidseveer 50, 3511 SB Utrecht

FGH Vastgoedbericht, CBS, PropertyNL,

signaleert in de vastgoedmarkt, uitgegeven door de afdeling Research

Postbus 2244, 3500 GE Utrecht

IBIS-werklocaties, NVM Business

(030 232 32 64). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend.

(030) 232 39 11, [email protected]

Dit overzicht is onderhevig aan ontwikkelingen die zich voor het moment van

www.fghbank.nl

publicatie afspelen.

2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT NOORD-NEDERLAND

FGH BANK JUNI 2015


Oost-Nederland

Marktstructuur Voorraad bedrijventerrein Oost-Nederland (in netto ha)

8.219 Gelderland 6.203

Overijssel Overig Nederland

64.566

Ongeveer 18% van de landelijke voorraad aan bedrijventerreinen ligt in Oost-Nederland. Gelderland beschikt over een grotere voorraad dan Overijssel en heeft bovendien een hogere uitgiftegraad (84% ten opzichte van 81% in Overijssel). Veel economische bedrijvigheid in Gelderland concentreert zich in de stadsregio Arnhem-Nijmegen waar 30% van de voorraad terug te vinden is. In Overijssel zijn de belangrijkste concentraties van bedrijfsruimten terug te vinden rond Zwolle en in Twente. Zwolle is een belangrijk distributieknooppunt voor Oost- en Noord-Nederland.

Vraag Opname bedrijfsruimte in Oost-Nederland in m² 600.000 600.000 500.000

Gelderland

Overijssel

Gelderland

Overijssel

500.000 400.000 400.000 300.000 300.000 200.000 200.000 100.000 100.000 0

In 2014 werd in Oost-Nederland circa 539.000 m2 bedrijfsruimte opgenomen. Overijssel kende ten opzichte van 2013 een tegen vallend jaar, mede door weinig vraag in Enschede en Zwolle. Gelderland noteerde juist een forse stijging tot 352.400 m2. Opvallend waren de flinke opnamevolumes in de plaatsen Oldenzaal, Tiel en Ede. De jaarlijkse vraag in de regio bestaat vooral uit gebruikers met behoefte aan kleinschalige en middelgrote bedrijfsruimten. Doordat de vrije verhuurmarkt relatief klein is, kunnen jaarlijks sterke vraagverschillen optreden.

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

0

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aanbod Aanbod bedrijfsruimte in Oost-Nederland in m²

1.400.000

Gelderland

Overijssel

De hoeveelheid beschikbare bedrijfsruimte in Oost-Nederland ligt eind 2014 op ruim 2,15 miljoen m2. Ten opzichte van 2013 steeg het aanbod in beide provincies in totaal met 234.100 m2. In nagenoeg alle kernsteden steeg het aanbod gedurende 2014. De enige uitzondering vormde Tiel. Een groeiend deel van het bedrijfsruimte aanbod is structureel en sluit nauwelijks aan bij wensen van gebruikers. Gelderland heeft in Oost-Nederland het meeste aanbod van beschikbaar logistiek vastgoed, namelijk 402.500 m2 tegenover 79.000 m2 in Overijssel.

1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT OOST-NEDERLAND

FGH BANK JUNI 2015


2013 Beste locaties

2014

Overige locaties

Beste locaties

Overige locaties

Noord-Nederland

7,75 - 8,75

8,25 - 10,00

7,75 - 8,75

8,25 - 11,00

Oost-Nederland

7,25 - 8,50

8,00 - 10,00

7,50 - 8,75

8,00 - 11,00

Noordwest-Nederland

6,00 - 7,75

7,50 - 11,00

6,00 - 8,00

7,75 - 11,25

Midden-Nederland

6,25 - 8,00

7,50 - 10,00

6,50 - 8,25

7,75 - 11,25

Zuidwest-Nederland

6,50 - 8,00

7,25 - 11,00

6,50 - 8,00

7,25 - 11,00

Zuid-Nederland

7,00 - 8,50

7,75 - 11,00

6,75 - 8,50

7,75 - 11,00

Naarmate de aanvangsrendementen lager zijn, geeft dit weer dat beleggers bereid zijn een hogere prijs voor het vastgoed te betalen. De aanvangsrendementen voor bedrijfsruimte liggen doorgaans hoger dan voor kantoren, winkels of woningen. Dit komt vooral omdat bedrijfsruimte meer gebruikersspecifiek is en de alternatieve aanwendbaarheid laag is. Wel is er toenemende interesse van investeerders voor modern bedrijfsmatig vastgoed, met name logistiek. De vraag legt zich toe op de stedelijke gebieden en langs vervoersassen, maar door gebrek aan beschikbaar vastgoed is het aantal transacties klein.

Factsheet bedrijfsruimte Oost-Nederland Provincie

Gemeente

Inwoners 2014

Gelderland Apeldoorn Arnhem

Totaal

Aanbod in m²

Beschikbaar

2013

Opname in m² 2014

Gem 2009-2013

Bandbreedte in €/m² 2014

2013

2014

158.000

631

78

47.500

51.200

38.800

49.000

20-60

20-55

152.300

286

48

92.500

107.900

10.800

14.700

30-60

25-55

Doetinchem

56.500

332

56

52.000

68.100

12.200

5.200

25-50

25-45

Duiven

25.500

218

23

27.000

32.200

10.100

10.200

25-55

25-50

Ede

111.500

362

41

136.000

144.400

28.400

44.300

30-60

30-55

Nijmegen

170.600

573

56

67.000

76.900

13.600

35.800

25-55

25-50

41.600

333

27

72.700

42.600

14.700

78.200

25-55

25-50

Tiel Zaltbommel Overig Totaal Gelderland Overijssel


Almelo

27.300

209

20

13.400

22.900

12.700

3.100

25-50

25-45

1.283.100

5.276

992

553.200

619.500

154.500

111.900

-

-

2.026.400

8.219

1.341

1.061.300

1.165.700

295.800

352.400

-

-

72.300

618

124

95.000

112.200

19.100

14.300

20-45

20-45

Deventer

98.600

347

51

53.500

67.400

22.600

29.700

20-50

20-50

Enschede

158.700

535

24

160.500

167.600

43.900

21.200

25-50

25-50

Hengelo

81.100

468

39

91.500

100.700

12.500

20.900

25-55

25-55

Kampen

51.400

341

26

63.500

63.800

2.800

0

30-50

25-50

32.100

202

24

65.500

82.500

9.000

42.400

20-45

20-45

Zwolle

Oldenzaal

123.900

566

140

93.500

127.300

34.200

9.600

30-55

30-55

Overig

522.600

3.125

729

239.800

271.000

40.300

48.600

-

-

Totaal Overijssel

1.140.700

6.203

1.158

862.800

992.500

184.400

186.700

-

-

Totaal Oost-Nederland

3.167.100

14.422

2.498

1.924.100

2.158.200

480.200

539.100

-

-

Disclaimer

Contactgegevens

Bronnen










www.fghbank.nl


2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT OOST-NEDERLAND

FGH BANK JUNI 2015


Noordwest-Nederland

Marktstructuur Voorraad bedrijventerrein Noordwest-Nederland (in netto ha)

8.474

Noord-Holland Overig Nederland

70.513

In Noordwest-Nederland is circa 11% van de landelijke voorraad bedrijventerreinen gelegen. Ongeveer 81% van de voorraad is uitgegeven. De regio beschikt over zeer gevarieerde bedrijfslocaties. Naast reguliere bedrijventerreinen, zijn er (zee)haventerreinen bij de IJmond en Amsterdam/Zaandam en is er het logistiek cluster bij Schiphol met luchthaven gebonden activiteiten. Creatieve en innovatieve bedrijfsclusters komen met name voor in Amsterdam. De behoefte van gebruikers in de regio is daarmee zeer divers.

Vraag Opname bedrijfsruimte in Noordwest-Nederland in m² Noord-Holland

700.000

Nadat de vraag drie jaar op rij afnam, werd in 2014 een flinke opnamestijging van ruim 100.000 m2 geregistreerd. Vooral doordat de mondiale economie aantrok, nam de vraag naar bedrijfsruimten in Groot-Amsterdam toe; tot circa twee derde van de totale regionale vraag in 2014. Hiertoe behoorden enkele grootschalige transacties van meer dan 10.000 m2. Niettemin is de jaarlijkse vraag van gebruikers vooral gericht op kleinschalige en middelgrote bedrijfs ruimten. Doordat de vrije verhuurmarkt relatief klein is, kunnen jaarlijks sterke vraagverschillen optreden.

600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aanbod Aanbod bedrijfsruimte in Noordwest-Nederland in m²

2.000.000 1.800.000

Noord-Holland

Doordat de vraag aantrok, daalde het beschikbare aanbod in Noordwest-Nederland gedurende 2014 met 125.000 m2 tot 1,17 miljoen m2. De laatste jaren is sprake van een afvlakking van het aanbod na een piek in 2008. Dat neemt niet weg dat een groeiend deel van het aanbod structureel is en nauwelijks aansluit bij wensen van gebruikers. Datzelfde geldt voor logistiek vastgoed, waarvan ongeveer 325.500 m2 wordt aangeboden in de regio. Vraag gaat vooral uit naar modern logistiek vastgoed, bij voorkeur nieuwbouw.

1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT NOORDWEST-NEDERLAND

FGH BANK JUNI 2015


2013 Beste locaties

2014

Overige locaties

Beste locaties

Overige locaties

Noord-Nederland

7,75 - 8,75

8,25 - 10,00

7,75 - 8,75

8,25 - 11,00

Oost-Nederland

7,25 - 8,50

8,00 - 10,00

7,50 - 8,75

8,00 - 11,00

Noordwest-Nederland

6,00 - 7,75

7,50 - 11,00

6,00 - 8,00

7,75 - 11,25

Midden-Nederland

6,25 - 8,00

7,50 - 10,00

6,50 - 8,25

7,75 - 11,25

Zuidwest-Nederland

6,50 - 8,00

7,25 - 11,00

6,50 - 8,00

7,25 - 11,00

Zuid-Nederland

7,00 - 8,50

7,75 - 11,00

6,75 - 8,50

7,75 - 11,00

Naarmate de aanvangsrendementen lager zijn, geeft dit weer dat beleggers bereid zijn een hogere prijs voor het vastgoed te betalen. De aanvangsrendementen voor bedrijfsruimte liggen doorgaans hoger dan voor kantoren, winkels of woningen. Dit komt vooral omdat bedrijfsruimte meer gebruikersspecifiek is en de alternatieve aanwendbaarheid laag is. Wel is er toenemende interesse van investeerders voor modern bedrijfsmatig vastgoed, met name logistiek. Omdat dit segment in delen van de regio sterk vertegenwoordigd is, is er veel beleggersvraag. Mede hierdoor worden relatief lage aanvangsrendementen behaald.

Factsheet bedrijfsruimte Noordwest-Nederland Provincie

NoordHolland

Gemeente

Inwoners


Aanbod in m²

Opname in m²


2014

Totaal

Beschikbaar

2013

2014

Gem 2009-2013

2014

2013

2014

95.300

340

72

60.000

69.000

16.200

17.300

30-55

30-55

Amsterdam

821.700

2.270

389

414.000

341.800

137.500

186.500

40-70

40-70

Haarlem

156.600

178

40

34.500

31.300

11.600

2.800

30-65

30-65

Haarlemmermeer

144.200

693

84

229.000

221.000

75.800

74.200

30-80

25-80

Heerhugowaard

53.600

242

68

9.500

6.600

6.200

5.000

25-50

20-50

Alkmaar

Hilversum

87.200

91

0

15.500

12.900

8.300

13.500

30-55

30-55

Hoorn

71.900

184

0

28.000

25.600

6.400

9.200

25-50

25-50

Velsen Zaanstad

67.200

963

44

13.200

8.200

1.900

11.000

25-50

25-50

151.400

535

64

131.000

141.900

21.500

20.400

30-50

25-50

1.113.100

2.979

862

356.800

308.200

66.600

58.200

-

-

Totaal Noord-Holland

2.762.200

8.474

1.624

1.291.500

1.166.500

352.000

398.100

-

-

Totaal NoordwestNederland

2.762.200

8.474

1.624

1.291.500

1.166.500

352.000

398.100

-

-

Overig

Disclaimer

Contactgegevens

Bronnen










www.fghbank.nl


2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT NOORDWEST-NEDERLAND

FGH BANK JUNI 2015


Midden-Nederland

Marktstructuur Voorraad bedrijventerrein Midden-Nederland (in netto ha) 2.969 2.664

Flevoland Utrecht Overig Nederland

73.354

Ongeveer 7% van de landelijke voorraad aan bedrijventerreinen ligt in Midden-Nederland. Hoewel Flevoland een grotere voorraad heeft dan Utrecht, is een groot deel hiervan (41%) nog niet uitgegeven. Met 90% heeft de provincie Utrecht juist de hoogste uitgiftegraad van Nederland en is beschikbare bedrijfsgrond schaars. Door de centrale ligging is de regio Utrecht een gewilde uitvalsbasis voor een (nationaal) distributienetwerk. Ook Almere profileert zich als locatie voor distributiecentra en logistieke ondernemers, mede door de aanwezigheid van veel (goedkope) grond en de nabijheid van grote afzetgebieden.

Vraag Opname bedrijfsruimte in Midden-Nederland in m²

Flevoland

450.000

Utrecht

Nadat de vraag opleefde in 2013 viel de opname van bedrijfsruimte in 2014 terug. De terugval in de provincie Utrecht was het sterkst. Vooral in de stad Utrecht was sprake van een lage opname. Hoewel de vraag ook in Flevoland daalde, noteerde Almere met 74.000 m2 een fors opnameniveau. In de regio vinden regelmatig transacties plaats van boven 10.000 m². Niettemin is de jaarlijkse vraag van gebruikers vooral gericht op kleinschalige en middelgrote bedrijfsruimten. Doordat de vrije verhuurmarkt relatief klein is, kunnen jaarlijks sterke vraagverschillen optreden.

400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aanbod Aanbod bedrijfsruimte in Midden-Nederland in m²

900.000

Flevoland

Utrecht

De regio Midden-Nederland heeft een totaal aanbod van ruim 1 miljoen m2. Tijdens 2014 kromp het aanbod in Flevoland met 32.900 m2. In Utrecht stabiliseerde het aanbod. In zowel Amersfoort als Utrecht-stad daalde het aanbod, maar in overig Utrecht was sprake van groei. Hoewel het aanbod afneemt, sluit veel bedrijfsmatig vastgoed nauwelijks aan bij wensen van gebruikers. Aan logistiek vastgoed is 224.500 m2 beschikbaar in Utrecht en 58.500 m2 in Flevoland. Ook hiervoor geldt dat aanbod vaak verouderd is. Vraag gaat vooral uit naar modern logistiek vastgoed, bij voorkeur nieuwbouw.

800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT MIDDEN-NEDERLAND

FGH BANK JUNI 2015


2013 Beste locaties

2014

Overige locaties

Beste locaties

Overige locaties

Noord-Nederland

7,75 - 8,75

8,25 - 10,00

7,75 - 8,75

8,25 - 11,00

Oost-Nederland

7,25 - 8,50

8,00 - 10,00

7,50 - 8,75

8,00 - 11,00

Noordwest-Nederland

6,00 - 7,75

7,50 - 11,00

6,00 - 8,00

7,75 - 11,25

Midden-Nederland

6,25 - 8,00

7,50 - 10,00

6,50 - 8,25

7,75 - 11,25

Zuidwest-Nederland

6,50 - 8,00

7,25 - 11,00

6,50 - 8,00

7,25 - 11,00

Zuid-Nederland

7,00 - 8,50

7,75 - 11,00

6,75 - 8,50

7,75 - 11,00

Naarmate de aanvangsrendementen lager zijn, geeft dit weer dat beleggers bereid zijn een hogere prijs voor het vastgoed te betalen. De aanvangsrendementen voor bedrijfsruimte liggen doorgaans hoger dan voor kantoren, winkels of woningen. Dit komt vooral omdat bedrijfsruimte meer gebruikersspecifiek is en de alternatieve aanwendbaarheid laag is. Wel is er toenemende interesse van investeerders voor modern bedrijfsmatig vastgoed, met name logistiek. In MiddenNederland is relatief veel vraag naar vastgoed, met als resultaat lagere aanvangsrendementen.

Factsheet bedrijfsruimte Midden-Nederland Provincie

Gemeente

Inwoners 2014

Flevoland

Voorraad in ha (netto) Totaal

Aanbod in m²

Opname in m²


Beschikbaar

2013

2014

Gem 2009-2013

2014

2013

2014

Almere

196.900

790

189

272.500

240.200

45.800

74.000

35-60

30-60

Lelystad

76.200

616

260

39.000

53.200

8.300

3.100

25-45

20-45

Noordoostpolder

46.400

400

59

27.600

26.000

0

0

20-40

20-40

Zeewolde

21.600

216

62

6.400

6.400

1.700

0

20-40

20-40

60.400

947

652

16.300

3.100

1.000

2.100

-

-

Totaal Flevoland

401.500

2.969

1.222

361.800

328.900

56.800

79.200

-

-

Utrecht

152.400

268

22

127.500

109.500

35.900

40.800

20-60

20-60

Overig

Amersfoort Nieuwegein Utrecht

61.300

268

68

42.000

66.600

25.400

14.000

25-65

25-65

334.200

412

26

247.000

225.100

87.500

49.100

25-60

25-60

Veenendaal

63.500

258

6

68.900

76.900

22.500

29.400

25-55

25-55

Vianen

19.600

138

10

47.400

54.800

12.200

-

25-55

25-55

Woerden Overig

50.600

184

8

15.500

14.100

5.500

10.400

30-60

25-55

581.900

1.136

120

149.200

156.100

56.600

38.900

-

-

Totaal Utrecht

1.263.500

2.664

259

697.500

703.100

245.600

182.600

-

-

Totaal Midden-Nederland

1.665.000

5.633

1.481

1.059.300

1.032.000

302.400

261.800

-

-

Disclaimer

Contactgegevens

Bronnen










www.fghbank.nl


2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT MIDDEN-NEDERLAND

FGH BANK JUNI 2015


Zuidwest-Nederland

Marktstructuur Voorraad bedrijventerrein Zuidwest-Nederland (in netto ha)

15.027

Zuid-Holland Zeeland 4.261

Overig Nederland

59.745

Zuid-Holland heeft met ruim 15 duizend ha de grootste voorraad aan bedrijventerreinen in Nederland. Ook Zeeland heeft – zeker gemeten naar inwoners en bedrijven – veel bedrijfsgrond. Voor beide provincies geldt dat dit voor een substantieel deel wordt verklaard door de zeehaventerreinen. Die geven Zuid-Holland en Zeeland een uniek concurrentievoordeel. In Zuid-Holland betreft dit hoofdzakelijk het Rotterdamse havengebied, in Zeeland met name de concentratie van havenactiviteiten in Vlissingen en Terneuzen.

Vraag Opname bedrijfsruimte in Zuidwest-Nederland in m² Zeeland

700.000

Zuid-Holland

600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

De vraag naar bedrijfsruimte kwam vorig jaar uit op 593.100 m2, waarvan 530.300 m2 in Zuid-Holland. Opvallend was het in historisch perspectief lage opnameniveau in Rotterdam van 84.200 m2. In Zeeland verdubbelde de opname tot 62.800 m2, maar hiervoor was een afzonderlijke transactie van 50.000 m2 in Terneuzen verantwoordelijk. In Zuidwest-Nederland vinden regelmatig transacties plaats van boven 10.000 m², maar gebruikersvraag is vooral gericht op kleinschalige en middelgrote bedrijfsruimten. Doordat de vrije verhuurmarkt relatief klein is, kunnen jaarlijks sterke vraagverschillen optreden.

Aanbod Aanbod bedrijfsruimte in Zuidwest-Nederland in m²

2.000.000

Zeeland

Zuid-Holland

1.800.000 1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT ZUIDWEST-NEDERLAND

De hoeveelheid beschikbare bedrijfsruimten in Zuid-Holland nam in 2014 toe tot ruim 1,8 miljoen m2. Ondanks de afname in 2013 is feitelijk sinds 2009 sprake van een groeiend aanbod. Het beeld verschilt echter sterk per stad. Het aanbod in Zeeland is ruim 115.000 m2 en ligt al jarenlang rond dit niveau. Een groeiend deel van het aanbod is structureel en sluit slecht aan bij gebruikers wensen. Datzelfde geldt voor logistiek vastgoed, waarvan 456.000 m2 in Zuid-Holland en 9.000 m2 in Zeeland beschikbaar is. Vraag gaat vooral uit naar modern logistiek vastgoed, bij voorkeur nieuwbouw.

FGH BANK JUNI 2015


2013 Beste locaties

2014

Overige locaties

Beste locaties

Overige locaties

Noord-Nederland

7,75 - 8,75

8,25 - 10,00

7,75 - 8,75

8,25 - 11,00

Oost-Nederland

7,25 - 8,50

8,00 - 10,00

7,50 - 8,75

8,00 - 11,00

Noordwest-Nederland

6,00 - 7,75

7,50 - 11,00

6,00 - 8,00

7,75 - 11,25

Midden-Nederland

6,25 - 8,00

7,50 - 10,00

6,50 - 8,25

7,75 - 11,25

Zuidwest-Nederland

6,50 - 8,00

7,25 - 11,00

6,50 - 8,00

7,25 - 11,00

Zuid-Nederland

7,00 - 8,50

7,75 - 11,00

6,75 - 8,50

7,75 - 11,00

Naarmate de aanvangsrendementen lager zijn, geeft dit weer dat beleggers bereid zijn een hogere prijs voor het vastgoed te betalen. De aanvangsrendementen voor bedrijfsruimte liggen doorgaans hoger dan voor kantoren, winkels of woningen. Dit komt vooral omdat bedrijfsruimte meer gebruikersspecifiek is en de alternatieve aanwendbaarheid laag is. Wel is er toenemende interesse van investeerders voor modern bedrijfsmatig vastgoed, met name logistiek. De omvangrijke markt in Zuidwest-Nederland geeft beleggers vertrouwen, wat zich vertaalt in voor bedrijfsmatig vastgoed redelijk scherpe rendementen.

Factsheet bedrijfsruimte Zuidwest-Nederland

Provincie

ZuidHolland

Gemeente

Alphen aan den Rijn

Voorraad in m²

Aanbod in m²

Opname in m²


2014

Totaal

Beschikbaar

2013

2014

Gem 2009-2013

2014

2013

2014

107.400

342

27

62.500

66.400

16.300

19.800

30-60

30-60

Delft

101.000

252

57

19.000

45.000

3.000

19.500

30-75

30-70

Den Haag

514.800

335

11

102.500

114.100

22.000

26.800

30-75

30-70

Dordrecht

119.100

517

55

134.000

114.800

14.900

41.100

30-60

35-55

Gorinchem

35.300

173

7

21.500

23.600

8.300

6.300

30-50

30-50

Katwijk

63.500

177

2

40.700

45.400

7.000

26.300

30-55

30-50

58.000

372

145

72.000

56.000

24.600

18.500

30-65

45-65

121.800

107

3

22.000

23.900

10.700

10.100

30-60

30-60

Lansingerland Leiden Ridderkerk

45.200

173

25

38.300

55.600

25.400

18.300

30-60

30-55

Rotterdam

624.800

6.493

906

278.500

388.000

156.500

84.200

30-60

30-55

Schiedam

77.000

206

8

26.500

24.500

17.600

19.500

30-55

30-55

Vlaardingen

71.700

226

5

22.300

17.800

2.600

0

30-55

30-55

Westland

104.400

514

49

51.000

82.600

16.500

14.100

30-80

35-80

Zoetermeer

124.000

208

33

66.500

88.500

23.300

24.600

30-60

30-60

Zwijndrecht

44.500

219

8

37.300

40.000

6.600

12.500

30-55

30-50

Overig Totaal Zuid-Holland Zeeland

Inwoners

1.388.300

4.713

1.261

555.400

610.900

149.500

188.700

-

-

3.600.800

15.027

2.603

1.550.000

1.797.100

504.800

530.300

-

-

Goes

37.100

231

10

31.500

33.600

7.000

6.400

25-50

25-50

Middelburg

47.600

175

10

33.500

20.300

1.400

1.600

25-50

25-45

Terneuzen

54.600

1.354

206

9.800

12.500

9.500

51.500

25-50

25-50

Vlissingen

44.600

848

132

4.800

13.800

6.600

0

30-55

25-50

Overig Totaal Zeeland Totaal Zuidwest-Nederland

196.800

1.607

189

24.400

34.900

4.800

3.300

-

-

380.700

4.216

546

104.000

115.100

29.300

62.800

-

-

3.981.500

19.243

3.149

1.654.000

1.912.200

534.100

593.100

-

-

Disclaimer

Contactgegevens

Bronnen










www.fghbank.nl


2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT ZUIDWEST-NEDERLAND

FGH BANK JUNI 2015


Zuid-Nederland

Marktstructuur Voorraad bedrijventerrein Zuid-Nederland (in netto ha) 6.701 Limburg 13.685

Noord-Brabant Overig Nederland

58.601

Zuid-Nederland speelt een belangrijke rol in het Nederlandse bedrijfsleven. Iets meer dan 25% van alle bedrijventerreinen ligt in deze regio. Noord-Brabant heeft na Zuid-Holland de meeste bedrijventerreinen in Nederland. Ook Limburg heeft - zeker gemeten naar aantal inwoners - een forse hoeveelheid bedrijfsgrond. De bedrijventerreinen faciliteren veel bedrijven in de (maak)industrie, die in Zuid-Nederland sterk is vertegenwoordigd. Daarnaast leidt de goede ligging van Limburg en Noord-Brabant ertoe dat hier veel logistieke bedrijven en distributiecentra zijn geconcentreerd.

Vraag Opname bedrijfsruimte in Zuid-Nederland in m² Limburg

1.200.000

Noord-Brabant

De vraag naar bedrijfspanden in Zuid-Nederland ligt gemiddeld op bijna 1 miljoen m2 per jaar. Dat is heel hoog, ongeveer een derde van de landelijke vraag. Wel wisselt het opnamevolume per jaar sterk, doordat grote (logistieke) transacties een sterke invloed hebben op de jaaropname. Na een zwak 2013 herstelde het vraagvolume in 2014 tot net boven 1 miljoen m2. In de regio vinden veel transacties plaats van boven 10.000 m², maar een substantieel deel van de gebruikersvraag richt zich op kleinschalige en middelgrote bedrijfsruimten.

1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aanbod Aanbod bedrijfsruimte in Zuid-Nederland in m²

3.000.000

Limburg

Noord-Brabant

Mede doordat de vraag aantrok daalde het beschikbare aanbod in Zuid-Nederland tot 3,43 miljoen m2. Het grootste deel ligt in NoordBrabant. Per provincie tekent zich de laatste jaren een tegengestelde beweging af; het aanbod in Limburg stabiliseert, terwijl het in NoordBrabant flink is gestegen. Een groeiend deel van het aanbod is structureel en sluit slecht aan bij gebruikerswensen. Datzelfde geldt voor logistiek vastgoed, waarvan 981.000 m2 in Noord-Brabant en 286.000 m2 in Zeeland beschikbaar is. Vraag gaat vooral uit naar modern logistiek vastgoed, bij voorkeur nieuwbouw

2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

1 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT ZUID-NEDERLAND

FGH BANK JUNI 2015


2013 Beste locaties

2014

Overige locaties

Beste locaties

Overige locaties

Noord-Nederland

7,75 - 8,75

8,25 - 10,00

7,75 - 8,75

8,25 - 11,00

Oost-Nederland

7,25 - 8,50

8,00 - 10,00

7,50 - 8,75

8,00 - 11,00

Noordwest-Nederland

6,00 - 7,75

7,50 - 11,00

6,00 - 8,00

7,75 - 11,25

Midden-Nederland

6,25 - 8,00

7,50 - 10,00

6,50 - 8,25

7,75 - 11,25

Zuidwest-Nederland

6,50 - 8,00

7,25 - 11,00

6,50 - 8,00

7,25 - 11,00

Zuid-Nederland

7,00 - 8,50

7,75 - 11,00

6,75 - 8,50

7,75 - 11,00

Naarmate de aanvangsrendementen lager zijn, geeft dit weer dat beleggers bereid zijn een hogere prijs voor het vastgoed te betalen. De aanvangsrendementen voor bedrijfsruimte liggen doorgaans hoger dan voor kantoren, winkels of woningen. Dit komt vooral omdat bedrijfsruimte meer gebruikersspecifiek is en de alternatieve aanwendbaarheid laag is. Wel is er toenemende interesse van investeerders voor modern bedrijfsmatig vastgoed. Met name logistiek is sterk vertegenwoordigd in Zuid-Nederland. Mede hierdoor worden in de regio lagere aanvangsrendementen

Factsheet bedrijfsruimte Zuid-Nederland Provincie

Limburg

Gemeente

Heerlen


Aanbod in m²

Opname in m²


2014

Totaal

Beschikbaar

2013

2014

Gem 2009-2013

2014

2013

2014

87.600

411

80

70.500

55.300

14.300

54.700

25-45

20-45

Maastricht

122.700

434

55

47.200

43.800

11.100

4.600

25-45

25-45

Roermond

57.000

407

41

31.300

30.200

14.700

2.000

25-45

20-40

Sittard-Geleen Venlo

93.700

1.010

177

76.000

72.100

36.300

18.300

20-45

20-45

100.500

1.108

310

185.500

159.600

40.800

28.000

25-50

20-45

Venray

43.200

374

35

116.500

103.200

33.600

13.000

35-45

30-45

Weert

48.900

425

87

34.200

31.200

4.600

3.800

25-40

20-40

Overig Totaal Limburg NoordBrabant

Inwoners

Bergen op Zoom

564.500

2.532

269

245.500

275.200

44.100

74.900

-

-

1.118.100

6.701

1.054

806.700

770.600

199.500

199.300

-

-

66.300

515

28

96.500

95.700

17.100

20.000

25-45

25-45

Breda

181.400

752

21

249.000

252.800

67.800

62.800

30-50

25-55

Den Bosch

144.200

555

50

153.000

132.600

36.300

75.200

35-55

35-50

Eindhoven

223.300

707

88

236.500

213.900

73.700

64.000

35-55

30-55

Etten-Leur

42.600

319

16

103.600

103.800

10.300

10.700

25-45

25-45

Helmond

89.700

566

58

67.000

82.700

18.300

11.500

30-50

30-50

Moerdijk

36.800

1.380

126

168.000

130.700

32.300

114.300

35-55

30-55

Oosterhout

53.800

561

3

140.000

96.100

36.900

19.200

25-50

25-50

Oss

85.200

531

63

63.500

103.200

21.700

26.100

30-50

30-50

76.900

376

32

152.500

148.200

56.100

27.900

30-50

25-50

Tilburg

Roosendaal

211.600

1.048

94

275.000

243.300

131.700

148.100

30-55

25-55

Veghel

37.800

420

30

133.800

136.500

13.500

31.600

30-50

30-50

Waalwijk Overig

46.700

403

10

73.500

90.900

51.800

64.600

30-50

25-50

1.193.000

5.552

1.062

799.100

833.900

170.300

143.100

-

-

Totaal Noord-Brabant

2.489.300

13.685

1.682

2.711.000

2.664.300

737.800

819.100

-

-

Totaal Zuid-Nederland

3.607.400

20.386

2.735

3.517.700

3.434.900

937.300

1.018.400

-

-

Disclaimer

Contactgegevens

Bronnen










www.fghbank.nl


2 REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT ZUID-NEDERLAND

FGH BANK JUNI 2015

LANDELIJKE MARKTONTWIKKELINGEN BEDRIJFSRUIMTEMARKT

Recommend Documents