INGENIEURSMEDEDELINGEN

INGENIEURSMEDEDELINGEN

MAANDBLAD

VAN

DE

VLAAMSE

INGENIEURSKAMER

adreswijzigingen: VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem jaargang 40 • nummer 6-7, juni-juli 2002 verschijnt niet in juli en augustus afgiftekantoor Overpelt 1

Kom alles te weten over GO, het -jaarboek voor jong talent. We nemen je meteen mee naar het hart van de meest dynamische werkgevers. Ze praten ongeremd over wie ze zijn en vooral: wie ze zoeken. Ontdek de bedrijven achter de vacatures, maar ook de tips en trucs van de best bewaarde sollicitatiegeheimen, alle details over de huidige arbeidsmarkt en zoveel meer in één complete jobgids: GO, haal ’m nu in huis.

U kunt deze gids bestellen door 12 EUR (inclusief BTW en verzendingskosten) over te schrijven op rekeningnummer 385-0516770-17 van de NV AR-Media. Vermeld als referentie het codenummer “NL391002”. Na ontvangst van uw betaling, wordt uw bestelling u spoedig toegezonden.

DE NIEUWE GO IS UIT!

Verkoopvoorwaarden: na levering heeft de koper 7 dagen bedenktijd. Indien niet tevreden kan hij de zending in originele verpakking en voldoende gefrankeerd terugsturen.

EDITORIAAL Maandblad van de VIK, Vlaamse Ingenieurskamer Jaargang 40 Nummer 6-7 juni - juli 2002

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Ing. Etienne Beernaerts E. Claeslaan 29, 9051 Sint-Denijs-Westrem

Een veranderingsmoment In deze Ingenieursmededelingen willen we u een algemeen inzicht geven in het belang van onderzoek en ontwikkeling in het kennisgedreven industrieel leven van Vlaanderen. In het bijzonder zal onze aandacht gaan naar dat onderzoek en ontwikkeling in de Vlaamse KMO’s. Meer dan tien jaar geleden begreep de VIK reeds het uitzonderlijk belang van O&O voor het bedrijfsleven. Dit was dan ook de aanleiding tot het oprichten van de VIK-werkgroep "O&O aan de hogescholen". Van bij het begin konden we hierbij rekenen op de medewerking en de inzet van alle verantwoordelijken voor O&O aan de industriële hogescholen, later de Departementen IW&T. Hierover leest u meer in de historiek van deze werkgroep.

HOOFDREDACTEUR Ing. Ivan Born REDACTIERAAD Ing. E. Aelbrecht Ing. E. Beernaerts Ing. I. Born Ing. B. Demol Ing. H. Derycke Ing. N. Lagast Ing. G. Roymans Ing. L. Van Bouwel REDACTIESECRETARIAAT Francine Demaret Eddy De Winter SECRETARIAAT VIK Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem Tel. +32 3 259 11 00 Fax +32 3 259 11 01 URL: http://www.vik.be E-mail: [email protected] Doorlopend open van 08u30 tot 17u00 U kan lid worden door betaling op rekening 406-0098501-56 van de VIK te Wommelgem € 50,00 voor technisch en industrieel ingenieurs, die meer dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor geassocieerde leden € 25,00 voor hen, die 3 jaar of minder dan drie jaar gediplomeerd zijn; voor een samenwonend lid (1e lidmaatschap tegen 50,00 €) of voor gepensioneerden € 12,50 voor studenten-industrieel ingenieur € 65,00 voor leden woonachtig in het buitenland € 350,00 voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met meer dan 250 werknemers € 200,00 voor bedrijven, scholen, instellingen, enz. met minder dan 250 werknemers

Het was onze overtuiging dat de jarenlange eis van de VIK voor integratie van de opleidingen van industrieel ingenieur in de universiteiten slechts kon gerealiseerd worden door het academiseren van deze opleidingen. Academiseren betekent echter zich inschakelen in het onderzoek van deze universiteiten. Deze inschakeling zal een win-win situatie creëren voor opleidingen en industrie daar, nog meer dan in het verleden, de volledige innovatiecyclus in dit onderzoek zal kunnen aan bod komen door het uitbreiden van het grensverleggend en fundamenteel onderzoek van de universiteiten naar het meer toegepast technologisch en projectmatig onderzoek van de hogescholen. Meer dan ooit tevoren kan nu de stap van onderzoek naar innovatie gezet worden. Een veranderingsmoment We willen van deze gelegenheid gebruik maken om hulde te brengen aan de pioniers van het onderzoek aan de hogescholen. Zonder veel middelen noch structuren zijn ze er in geslaagd door inzet en voluntarisme uitzonderlijk verdienstelijk werk te realiseren. De artikelenreeks die we in volgende nummers van de Ingenieursmededelingen publiceren, is hiervan een beperkte getuigenis. Het is een uitzonderlijke prestatie dat bijvoorbeeld via de beperkte middelen van het HOBU-Fonds, ca. 2.355.000 EUR (950 miljoen BEF) in de 5 jaren van zijn bestaan, meer dan 1.000 Vlaamse bedrijven inzonderlijk KMO’s werden in contact gebracht met O&O. Het multiplicatoreffect hiervan is zeer groot. We willen dan ook de wens uitdrukken dat bij de toekomstige academisering van de opleidingen van industrieel ingenieurs het universitair onderzoek deze opportuniteiten ten volle zal gebruiken. Zo zal het veranderingsmoment van de associaties een belangrijke impuls zijn voor de levensnoodzakelijke vernieuwing van ons bedrijfsleven. Ing. Gustaaf Van Wichelen, Voorzitter Raad van Beheer, Voorzitter werkgroep O&O

In dit nummer:

DRUKKERIJ & LAY-OUT Drukkerij SLEURS nv, Overpelt Tel +32 11 80 90 90 Fax +32 11 80 90 95 Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers (U.U.P.P.)

Wereldcongres Lyon 4 Voor de ondertekende artikels zijn alleen de auteurs aansprakelijk.

BaMa Nederland

Two laps to go 13

14

JONGERENWERKING

Jonge Ingenieurs uit heel Europa te gast bij VIK 15de EYE-Conference

Een kleine honderd jonge ingenieurs uit heel Europa, van Portugal tot Denemarken werden van 17 tot 19 mei door de VIK-jongeren uitgenodigd te Brugge. België was deze keer immers het gastland voor EYE (European Young Engineers). Het thema was ‘Engineering and culture’. Geen betere achtergrond voor zo’n thema dan Brugge, culturele hoofdstad 2002. Er werd hard aan cultuur gedaan, lekker gegeten, ernstig geworkshopt, er was de fuif en het galabal. Kortom, er werd weer stevig verbroederd. Tussendoor pakten de jonge ingenieurs ook het Tech-Art evenement mee (zie elders in deze IM). ed

4 I.M.-

JUNI 2002

INGENIEUR EN MAATSCHAPPIJ

Tech-Art prijzen 2002

TECH-ART

o

p 17 mei verwelkomden VIK-ondervoorzitter Ing. Eddy Aelbrecht en Tech-Art voorzitter Ing. Joseph Neyens de talrijke ingenieurs in het gloednieuwe concertgebouw te Brugge voor de uitreiking van de Tech-Art prijzen 2002. De VIK bekroont hiermee de beste technische en artistieke creaties die in de loop van het voorbije jaar werden verwezenlijkt. De juryleden zijn experts op technisch en artistiek vlak. Criteria: originaliteit, maatschappelijke relevantie en mogelijk economisch nut.

Van de vijfenveertig inzendingen werden acht kandidaten weerhouden voor de eindselectie. De technische en artistieke winnaars ontvingen elk een geldprijs van 2.500 Euro en een beeldhouwwerk. Het technische luik heet "prijs Omer François". Ingenieur François was stichter en bezieler van de

VVTI. Het artistieke deel heet "prijs Hugo Van der Heyden". Ingenieur Van der Heyden richtte STI op en was lange tijd voorzitter. VVTI en STI waren de voorouders van de VIK. Ensemble Currende speelde de avond aan elkaar en werkte op het ingenieursgemoed met lustige chansons en droeve madrigalen.

Een samenwerking van de VIK, de Vlaamse Regering, BC Bank, Vacature, Drukkerij Sleurs, BASF en Carpe Diem I.M.- JUNI 2002

5

INGENIEUR EN MAATSCHAPPIJ

Tech-Art prijzen 2002 LAUREATEN ARTISTIEKE PRIJS "Hugo Van der Heyden" Flanders Recorder Quartet "Vier op ’n Rij" voor de cd MAGIC. Het vooroordeel over blokfluit luidt: oeroud en banaal. Het nieuwe oordeel luidt: vernieuwend inventief, origineel en trendsettend. In Vlaanderen won het ensemble het concours Musica Antiqua Brugge. ‘Vier op ’n Rij ‘ gaf concerten in Japan, de VS, Zuid-Amerika, Zuid-Afrika, Mexico, Singapore en Israël. 13 cd’s heeft Vier op ’n Rij op zijn naam. De groep onderhoudt nauwe contacten met blokfluitbouwers en jonge Vlaamse componisten. De cd ‘Magic’ werd door het ensemble uitgedacht met musicologische ondersteuning van David Lasocki (Indiana University). Uitgangspunt waren melodieën uit oude manuscripten die hooguit 20 tot 60 seconden duren, maar die via improvisaties, nieuwe kleuren en creatieve ideeën uitgroeien tot composities van 6 tot 12 minuten. Op de cd horen we klassieke, Arabische, Oosterse en jazzinvloeden. De samenwerking van klassiek-geschoolde blokfluitisten met muzikanten die putten uit andere culturen is verrijkend. Geef toe, vier blokfluiten, een Chinese pipa-speler en een Marokkaanse udspeler is geen doordeweekse combinatie. De mix van musici die op partituur spelen en muzikanten die rechtstreeks vanuit het hart muziek maken, werkt aanstekelijk en overtuigend. Er worden muzikale bruggen geslagen tussen Oost en West, Noord en Zuid, tussen oud en nieuw, tussen polyfonie en harmonie. Engelse melancholie, improvisaties, middeleeuwse voordrachtstukken, Spaanse dansen, allerstrengst en tegelijkertijd erg gewaagd contrapunt komen aan bod. TECH-ART PRIJS "Omer François" Patrick Van Rymenant (De Nayer Instituut) met "Breukmechanisme voor mechanische karakterisering van weerstandslasmachines". In de plaatverwerkende nijverheid is het weerstandslassen een belangrijke verbindingstechniek, die meestal op empirische knowhow berust. Vaak geeft deze onnauwkeurige kennis aanleiding tot het kiezen van andere verbindings-

technieken, die minder aangepast zijn en dikwijls duurder uitvallen. Er bestaan evenwel voldoende software-programma’s om het proces te karakteriseren voor de keuze van de machine, het ontwerpen van het werkstuk, de optimalisatie van de machineparameters en de voorspelling van de elektrodensleet. Om een realistisch resultaat met deze programma’s te bekomen is het noodzakelijk gegevens van verschillende oorsprong in de geven. Belangrijk is dat de eigenschappen van de gebruikte lasmachines zo correct mogelijk ingevoerd worden. Deze eigenschappen kunnen in geen geval geëxtrapoleerd worden vanuit de metingen op stationaire machines in labo omgeving. Er werd een mechanische karakteriseringtest ontworpen, die ter plaatse op de machines in de bedrijven uitgevoerd kan worden. De testapparatuur moet derhalve draagbaar zijn en eenvoudig te installeren. De identificatietest zelf moet snel genoeg zijn om zo weinig mogelijk productietijd te verliezen. De kern van de apparatuur zijn twee inzetstukken. Op de beweegbare kop van de machine wordt een brugje gemonteerd, dat een stalen breekpen bevat. Het gewicht ervan wordt zo laag mogelijk gehouden om het gewicht van de bewegende kop niet te belasten, wat de meeting zou vervalsen. Op de statische tafel wordt een mes gemonteerd om de breekpen te belasten en uiteindelijk te breken. Eerst werd een theoretisch model uitgewerkt voor de bewegende elektrode. Daarna werden dynamische breuktesten uitgevoerd met de hoger beschreven apparatuur en werden de resultaten vergeleken met de theoretisch berekende. De snelheids-verplaatsingscurven van theorie en praktijk bleken in overeenstemming. De versnellings-verplaatsingscurven verschilden echter duidelijk van elkaar. Bij de praktische proef werd een sinusoïdaal verloop gemeten, terwijl de theorie een constanter verloop voorspelde. Het aanpassen van de dempingfactor in de theoretische berekening zorgde ervoor dat ook een sinusoïdaal verloop verkregen werd.

Een samenwerking van de VIK, de Vlaamse Regering, 6 I.M.-

JUNI 2002

TECH-ART De testmethode maakt een snelle, efficiënte en dynamische karakterisering van weerstandlasmachines mogelijk. Weerstandlassen wordt op deze manier spitstechnologie. Het invoeren van de gemeten realistische parameters in de bestaande softwareprogramma’s maakt het mogelijk het onderhoud van deze machines van curatief over preventief naar predictief onderhoud te laten evolueren. Eervolle vermelding Architect Guido Stegen van Arsis bvba met de studie ‘De tuinwijk Le Floris – Floreal, Kunst of Keurslijf.’ Deze tuinwijk te Watermael-Bosvoorde is een uniek historisch architecturaal geheel. Arsis is een bureau van ontwerpers onder leiding van architect Guido Stegen. De studie is het gevolg van inzichten die groeiden bij de klassering van grote architecturale gehelen, bestaande uit verschillende vrij identieke huizen en bewoond door eigenaars en huurders. De taak van de architect beperkt zich niet alleen tot het uitvinden van nieuwe architectuur maar meer en meer in het beheren van wat lang geleden gebouwd is. Genomineerden voor de Tech-Art prijzen 2002 Koen Fossey met het project ‘Noach’. Een prentenboek voor jonge kinderen, waarvan de illustraties gecreëerd werden met digitale media. Schilderen met pixels, picturale poëzie met de nieuwe media. Pieter Van Den Braembussche van de firma Verhaert Design & Development ‘PROBA, de eerste Belgische satelliet’. De satelliet werd in opdracht van de ESA gebouwd door de firma Verhaert in opdracht van de ESA. Hij werd op 22 oktober 2001 gelanceerd vanuit India. PROBA is de eerste autonome satelliet van Europa. Hij heeft 3 camera’s aan boord waarmee foto’s van de aarde genomen worden die gebruikt kunnen worden in land- en bosbouw en industriële vervuiling kunnen meten.

Johan Gielis van Geniaal bvba met het boek ‘De uitvinding van de Cirkel’. Voor een breed publiek beschrijft Johan Gielis een superformule waarmee niet alleen cirkels en vierkanten maar ook bomen en wolken kunnen beschreven worden. De schrijver voorziet fantastische mogelijkheden voor wetenschap en technologie, computer graphics, beeldherkenning en artificiële intelligentie. France Fannes van Bio Art met ’Ontwikkeling en optimalisatie van een snelle membraantechniek als meetplatform voor IVD testen’. Bio Art heeft in samenwerking met het De Nayer Instituut een snelle membraantechniek ontworpen die het resultaat binnen 5 minuten weergeeft; er is geen bijkomend laboratoriummateriaal vereist. De eerste IVD test, met name voor de bepaling van CRP is klaar voor productie en lancering in Scandinavië. Rudi Aerts met ‘Milieuvriendelijke bestrijding van Pythium spp. bij substraat-teelt van tomaat’, een onderzoek naar biologische en geïntegreerde bestrijding van een economisch belangrijk wortelpathogeen.

Ethische vragen bij technologie. Gastspreker prof. emeritus Etienne Vermeersch (RUGent) gaf een ongemeen boeiende uiteenzetting over het ethisch handelen van de ingenieur. Boodschap: beperk je intelligentie niet tot ‘kennisrationaliteit’ en voordehandliggend technisch handelen. Denk breder! Prof. Vermeersch verwoordde dit uiteraard anders en vooral uitgebreider. De volledige tekst kan je raadplegen op de VIK-website: www.vik.be

Coördinaten van de winnaars: zie www.vik.be

BC Bank, Vacature, Drukkerij Sleurs, BASF en Carpe Diem I.M.- JUNI 2002

7

INGENIEUR EN MAATSCHAPPIJ

Berichten uit de samenleving

BraiN als O&O-lobby

O&O delen

Onlangs adviseerde de Belgische Hoge Raad voor Financiën (HRF) om de fiscale aftrek van researchkosten te schrappen. BraiN, een koepel van een tiental researchondernemingen argumenteerde dat zo’n operatie de research-investeringen zou verminderen en de braindrain zou doen toenemen. Tijdens het jongste begrotingsconclaaf werd het HRF-plan in de kast gestopt. BraiN wil dat België researchvriendelijker wordt en dat de Europese Unie binnen tien jaar technologisch even ver staat als de VS, zoals afgesproken op de Europese toppen van Lissabon en Barcelona. BraiN stelt vast dat de VS 2,7% van zijn BBP aan onderzoek besteedt terwijl België geen 2% haalt. BraiN geeft wel toe dat de nationale belangen binnen Europa een rationele besteding van Europees O&O-geld bemoeilijken.

Het Verbond van Belgische Ondernemingen (VB0) is ervan overtuigd dat een grotere samenwerking tussen bedrijven de innovatie ten goede zou komen. In België heeft slechts een kleine 9% van de KMO’s een samenwerkingsakkoord gesloten met een ander bedrijf met als doel te innoveren. Blijkbaar zijn veel bedrijfsleiders niet bereid om informatie uit te wisselen en kennis te delen. Hoe noordelijker men gaat, hoe opener het bedrijfsbeleid wat dit betreft: in Denemarken en Zweden hebben 37% en 27% van de bedrijven samenwerkingsakkoorden voor O&O.

Publieke opinie over O&O Eurobarometer doet onderzoeken over wat de Europese burger denkt over van alles en nog wat. Aan Europese managers werd gevraagd welk belang ze hechten aan innovatie. Acht op tien managers doen O&O-inspanningen vooral om rentabiliteit en marktaandeel te vergroten. Twee op drie bedrijfsleiders hebben nieuwe producten en diensten ingevoerd tijdens de voorbije twee jaar. 20% van die producten is echt innoverend. Die nieuwe producten leveren meer dan de helft van de omzet. De meeste bedrijfsleiders zoeken toegang tot geavanceerde technologie door aankoop van nieuwe uitrusting. Banen scheppen of aan milieunormen te voldoen zien bedrijfsleiders niet als motivatie voor O&O-inspanningen. Zie ook www.cordis.lu/innovation-smes/src/innobarometer.htm

Ongewenst seksueel gedrag in één op drie bedrijven ‘Verbaal en lichamelijk gedrag dat afbreuk doet aan de waardigheid van werknemers’, dat is volgens de wet ongewenst seksueel gedrag. De Vlaamse administratie deed hierover bij 500 bedrijven een onderzoek. Blijkt dat er bij één op drie van die bedrijven formele klachten waren. Dit is het topje van een ijsberg, want veel slachtoffers dienen geen klacht in uit vrees om ontslagen te worden (het zogenaamde ‘dark number’). Negen op tien slachtoffers zijn vrouwen. Bedienden maken er zich evenveel schuldig aan als arbeiders. Fysiek geweld komt zelden voor maar verbaal geweld en insinuerende opmerkingen des te meer.

8 I.M.-

JUNI 2002

Swift Prijs van 50.000 euro Brengt technologie mensen dichter bij elkaar of laat ze ons eenzaam achter, gebogen over een laptop? Wie een idee heeft dat via communicatie- en informatietechnologie de banden tussen groepen mensen verbetert of versterkt kan z’n project opsturen naar het Swift Fonds. Swift is een fonds bij de Koning Boudewijnstichting. Meer inlichtingen: www.kbs-frb.be ; e-mail: [email protected]

Slimme auto’s Het aantal intelligente sensoren in de veiligheidstoepassingen van nieuwe wagens wordt steeds groter. Melexis, de Belgische producent van micro-elektronische sensoren organiseert voor het eerst haar Safety Trophy. De wedstrijd richt zich naar ingenieurs die een autonoom voertuig (zonder afstandsbediening) kunnen ontwikkelen dat zich met behulp van intelligente sensoren een weg baant doorheen een hindernissenparcours. De finale wordt in april 2003 gereden. Wie het snelste en het veiligste voertuig aflevert wint de prijs. Het Leuvense IMEC organiseerde vroeger reeds een soortgelijke wedstrijd. Info: www.melexis.com/trophy

Verleden maand heeft de Vlaamse regering principieel het voorontwerp van decreet over de herstructurering van het hoger onderwijs in Vlaanderen - het zogenaamde Bolognadecreet - goedgekeurd. Voor de volledige tekst: zie www.vik.be

INGENIEUR EN MAATSCHAPPIJ

Puzzelaar nr. 64

De roestige passer Construeer aan het eindpunt A van een lijnsegment AB een loodlijn op dat segment met behulp van slechts een richtliniaal en een passer met een vaste stand. Het lijnsegment mag hierbij niet verder dan A worden doorgetrokken. Bijvraag: hoeveel juiste antwoorden zullen we ontvangen? U kan een boekenbon van 25 EUR winnen. Antwoord vóór 31 augustus bij Ing. Roland Mebis, Tabaartstraat 23, 3740 Bilzen.

Oplossing Puzzelaar nr. 62: het kamerscherm Spiegel de oorspronkelijke figuur in beide muren en spiegel ze dan voor de derde keer, zodat men de volgende figuur krijgt. De oppervlakte die door het scherm omsloten wordt zal een maximum zijn als de oppervlakte van de gehele achthoek een maximum is, en dit is het geval wanneer het een regelmatige achthoek is. Het scherm dient dus zo geplaatst te worden dat het de muren onder twee hoeken van elk 67° raakt. De oplossing lag voor onze puzzelaars niet voor de hand. Slechts met lange reductionistische berekeningen hebben de meesten het antwoord gevonden.

26 juiste antwoorden dit keer: W. Van Lokeren, Mechelen; R. Van Meirhaeghe, De Pinte; R. Huveneers, Laakdal; P. Thierens, Tielrode; M. Sanson, Wemmel; T. Clauwaert, Kruishoutem; Th. Demets, Evergem; D. Hendrix, Genk; J. Doornaert, Wondelgem; L. Hautekeete, Ooigem; W. Bonte, Ichtegem; W. Hendrix, Balen; M. Fleerakkers, Hofstade; Th. Renckens, Hamont; J. Lambrechts, Geel; G. Peeters, Sint-Truiden; W. Renckens, Tessenderlo; W. Verweire, Evergem; J. Ooms, Haasdonk; R. Demaerschalk, Huldenberg; F. Vanherf, Sint-Truiden; B. Laeremans, Rumst; W. Meynkens, Zwitserland en de winnaars Th. Demets, Kluisstraat 16, 9940 Evergem (25); B. Wittevrongel, Puursesteenweg 289 A, 21880 Bornem (23); J. De Ridder, Ropstraat 9, 9120 Haasdonk (23). De heer Demets ontvangt binnenkort een boekenbon ter waarde van 25, 00 EUR en de gedeelde winnaars een boekenbon van 12,50 EUR ieder. Ing. Roland Mebis

I.M.- JUNI 2002

9

DOSSIER

& OO

AAN DE

HOGESCHOLEN

Werkgroep "O&O Werkgroep "O&O

Een stukje geschiedenis Ter voorbereiding van het driejaarlijkse VIK-congres in 1993 werd aan het VIK-Centrum Industrie een aantal vragen voorgelegd: waar precies ligt de grens tussen fundamenteel en toegepast onderzoek? In hoeverre stappen de universiteiten van fundamenteel naar toegepast onderzoek (in opdracht van en gefinancierd door het bedrijfsleven) over? Waar liggen de grenzen voor de hogescholen? Uit de analyse bleek dat de Departementen Industriële Wetenschappen (en Technologie) – voorheen Industriële Hogescholen – veel beter dan welk onderwijs van academisch niveau ook – goed gestructureerd zijn om technologische kennisoverdracht, vooral naar KMO’s, te verzekeren. De meeste leden van het Centrum Industrie hadden zeer nauwe banden met een of meerdere hogescholen als gastdocent, eindwerkbegeleider, lid van de examenjury of lid van de werkgroepen die binnen de hogescholen de leerstof evalueren. De Departementen IW&T bleken te beschikken over een - door de overheid te weinig gekend - potentieel aan kennis en infrastructuur. Als technologieverstrekker waren ze perfect uitgerust om KMO-projecten te behartigen. De expertise die de Departementen IW&T in specifieke vakdomeinen hebben wordt vertaald in de hoge kwaliteit van de eindwerken van de kandidaten industrieel ingenieur. De meest waardevolle scripties worden trouwens voorgedragen voor de VIK-prijs, de Egemin-prijs, de Barcoprijs, de Tech-Art prijs, de Paul Donnersprijs, … waarbij de Vlaamse Ingenieurskamer en de industriële wereld samen jureren.

10 I.M.-

JUNI 2002

"VIK-Werkgroep O&O" Onder impuls van Ing. Gustaaf Van Wichelen, Voorzitter van de Raad van Beheer van de VIK, staken de departementshoofden IW&T en/of de O&O verantwoordelijken de koppen samen om na te gaan hoe een werkgroep "O&O aan de Hogescholen" kon bijdragen tot een betere kennis van elkaars potentieel als technologievertaler. Volgende stap was om over de onderwijsnetten heen de krachten te bundelen en voorstellen te doen aan de Vlaamse Regering om drempelverlagend en projectmatig technologisch onderzoek voor KMO’s te stimuleren. Dat was trouwens ook de doelstelling van de beleidsnota van de toenmalige Vlaamse Minister-President.

Hogescholen als kenniscentra Mede door de oprichting in 1996 van het door de Vlaamse Regering via IWT-Vlaanderen gefinancierd Hogeschoolfonds (het HOBU-Fonds) is de werkgroep O&O zich gaan concentreren op de evaluatie van de technologische expertise waarover de Departementen IW&T beschikken. De kanalen waarmee zij die expertise op de eenvoudigste en de accuraatste manier naar het Vlaams bedrijfsleven overbrachten werden verkend. De Vlaamse overheid voorzag diverse subsidiëringsmogelijkheden maar de hogescholen en de Departementen IW&T waren niet erkend als onderzoeks- of kenniscentra. Individueel kon elke hogeschool wel een aanvraag indienen. Als onafhankelijke en a-politieke beroepsorganisatie van industrieel ingenieurs was de VIK het best geplaatst om in naam van de 12 Departementen IW&T een aanvraag tot erkenning als kenniscentrum in te dienen.

& OO

aan de Hogescholen" Onder impuls van de VIK, en in samenwerking met de Vlaamse vleugel van de Kamers voor Handel en Nijverheid, zijn de hogescholen uiteindelijk als kenniscentra erkend voor het KMO-Innovatie-Vlaanderen (KIV) – programma op 5.3.1998 en voor het MKB-programma op 9.11.1998. De VIK heeft, in opdracht van IWTVlaanderen aanvaard om een sensibiliseringsmandaat in het kader van het KIV-programma waar te nemen van oktober 1998 tot april 1999. Samen met de hogescholen is daarbij ruim aan de gestelde verwachtingen van IWT-Vlaanderen voldaan. Diverse KIV-projecten werden opgestart. Visitatiecommissies nu en in de toekomst Ondertussen heeft de VIK via zijn werkgroep "O&O aan de Hogescholen" een duidelijker en globaler zicht gekregen van de door de Departementen IW&T opgebouwde technologische expertise. Om elk van de twaalf leden van de werkgroep toe te laten het potentieel van hun departement te toetsen aan dat van de andere, vergaderde de werkgroep O&O beurtelings in een ander Departement IW&T, waarbij telkens een bezoek was voorzien aan de laboratoria en een gastspreker van een ministerieel kabinet van de Vlaamse Regering (onderwijs en/of economie) of van IWTVlaanderen werd uitgenodigd om zijn standpunt in verband met het hogeschoolbeleid of O&O-vraagstukken te verduidelijken. Deze werkwijze werd zo’n vijf jaar geleden gestart. Ondertussen heeft de werkgroep O&O alle Departementen IW&T bezocht en geëvalueerd. Wordt dit de voorloper van toekomstige visitatiecommissies? Zachte lobbying De rol van de werkgroep O&O beperkt zich niet enkel tot het beoordelen van technologische expertise maar de VIK wil, samen met de Departementen IW&T, ook de spreekbuis zijn naar de Vlaamse overheid toe. Regelmatig wordt er contact genomen met ministeriële kabinetten om standpunten te verduidelijken of advies te geven voor (ontwerp-) decreten die hoger onderwijsmateries regelen. Deze aanpak is gewild zacht maar nadrukkelijk en ontdaan van elke politieke bijbedoeling. Het enige doel is om de zeer hoge kwaliteit van de door de Departementen IW&T geboden opleiding te promoten en – waarom niet – financieel te ondersteunen. Een voorbeeld: het optrekken van de jaarlijkse financieringsenveloppe van het HOBU-Fonds van 4,21 miljoen EUR (170.600.000 BEF) naar 5,95 miljoen EUR (240.000.000 BEF) heeft het mogelijk gemaakt een nog groter aantal aanvraagdossiers te weerhouden. O&O waarborgt kwaliteitsbewaking Dat de VIK de kwaliteit van de ingenieursopleiding

bewaakt leidt tot een betere opleiding van de afgestudeerden. Daarbij is samenwerking met het bedrijfsleven via bedrijfsstages of (gesubsidieerde) samenwerkingsverbanden met KMO’s een probaat middel om de knowhow van de Departementen IW&T te versterken. Zulks komt de expertise van de docenten en de vakkennis van de studenten rechtstreeks ten goede.

Blijft het HOBU-Fonds bestaan? In de toekomst wil de VIK haar relaties met de Departementen IW&T nog versterken en de gemeenschappelijke wensen en doelstellingen naar de Vlaamse Regering toe vertolken en zo nog betere technische academici af te leveren. De geplande hervorming van het hogeschoollandschap, waarbij associaties met de universiteiten centraal staan, is een onmiddellijke bezorgdheid. Naar aanleiding daarvan gaan er momenteel stemmen op om het HOBUFonds af te bouwen. De VIK doet er alles aan om dit steun- en financieringskanaal, dat zo succesvol is gebleken, te laten voortwerken. Meer tekst en uitleg hierover in een volgend nummer van de Ingenieursmededelingen.

Ing. Roland Mortier

Het HOBU-Fonds De voorgestelde projecten van de hogescholen in deze IM zijn meestal HOBU-projecten. Het HOBU-fonds loopt sinds 1997. Enerzijds wil het fonds technologisch onderzoek aan de hogescholen opwaarderen, anderzijds wil het aan kleinere bedrijven zonder sterk uitgebouwde eigen onderzoekscapaciteit de kans geven om de technologische ontwikkelingen in hun sector te volgen. Deze opdrachten kaderen in het hogeschooldecreet van 13/4/94 waarin de opdrachten van de hogescholen worden beschreven als: onderwijs, maatschappelijke dienstverlening en projectmatig wetenschappelijk onderzoek in samenwerking met binnenlandse of buitenlandse universiteiten of derden. Voor 1994 werd er ook onderzoek en dienstverlening geleverd, maar dat gebeurde verspreid, in de vorm van eindwerken, onderzoeken door docenten en occasionele dienstverlening aan bedrijven. Meestal gebeurde dat in aan de hogeschool verbonden vzw’s. Via het IWT ontvangen de HOBU-projecten steun voor hun onderzoeksprojecten. Projecten moeten relevant zijn voor een groep van minstens drie bedrijven. Deze bedrijven worden actief bij de uitvoering van de projecten betrokken. Technologieverkenning, technologievertaling en technologieverspreiding moeten in de projecten aanwezig zijn. HOBU-projecten focussen dus niet op risicovol basis- of fundamenteel onderzoek maar op concrete, praktische cases. Een project duurt maximaal twee jaar en heeft een maximumbudget van 309.067 EURO. De eerste drie jaren stelde de Vlaamse regering jaarlijks 4,2 EURO ter beschikking. Voor 2000, 2001 en 2002 werd dit verhoogd tot 5,95 miljoen EURO. Het IWT selecteerde ook steeds meer projecten. edw I.M.- JUNI 2002 11

DOSSIER

& OO

AAN DE

HOGESCHOLEN

et zijn niet enkel berooide Ghanezen of moegetergde Hindoes die hun thuisland ontvluchten. Dat is het Europese plaatje. Er is een ander plaatje: dat van de exodus van hoogopgeleide researchers uit de derde wereld naar vooral Engelstalige landen. Een paar naakte feiten: een vierde van alle ingenieurs- en wetenschapsstudenten in de VS is buitenlander. Bijna de helft van de Amerikaanse doctoraten in engineering en exacte wetenschappen wordt door buitenlanders behaald. Dit zijn cijfers van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling. De OESO publiceerde dit jaar een rapport over mobiliteit en hersenvlucht. Op het eerste gezicht zijn de ontwikkelingslanden de verliezers bij dit soort migratie en de industrielanden de winnaars. Maar is zo’n besluit niet een beetje simpel? En blijven ontwikkelde landen voor eeuwig en een dag ontwikkelde landen?

H

Een oude koloniale taalkwestie Economische onzekerheid, politieke instabiliteit en onvoldoende perspectieven zijn de belangrijkste redenen waarom hoogopgeleide mensen (en bij uitbreiding àlle mensen) ontwikkelingslanden willen verlaten. De VS verlenen elk jaar duizenden visa aan hooggeschoolde buitenlanders. Met die visa kunnen ze drie jaar in Amerika werken. Indiërs en Chinezen nemen het leeuwendeel van die visa voor hun rekening. In Engeland zijn het eveneens Indiërs en onderdanen van andere vroegere Britse kolonies die de oversteek wagen. Veel hooggeschoolde Indiërs verhuizen naar de VS, Groot-Brittannië of Canada vanwege de taal. De emigranten naar de Angelsaksische landen zijn hooggeschoold: 40% van de emigrant in het Verenigd Koninkrijk heeft een diploma hoger onderwijs, terwijl slechts 27% van de autochtone Engelsen een hoger onderwijsdiploma heeft. Op het oude continent is de situatie omgekeerd: daar zijn het vooral laaggeschoolden die emigreren naar Europa, niet om aan onderzoek te doen, maar meestal uit pure ellende. Ook bij studenten zijn de Engelstalige landen de eerste keuze. 38% van alle buitenlandse studenten studeert in de VS en 10% in het Verenigd Koninkrijk. Europa scoort hier beter: 14% van de buitenlandse studenten studeert in Frankrijk en 12% in Duitsland. Azië is met 45% de belangrijkste leverancier van studenten, die na hun studies massaal blijven werken in het gastland. Niet te verwonderen dat researchers en docenten massaal actief zijn in VS-onderzoek. Een derde van alle bedrijven in Silicon Valley werd opgericht door Indiërs en Chinezen.

12 I.M.-

JUNI 2002

Een onderzoek naar

Winnaars en verliezers De economische en concurrentievoordelen op korte termijn zijn voor de industrielanden evident. De geldstroom naar het thuisland is meegenomen, maar regeringsleiders in ontwikkelingslanden maken zich natuurlijk wél grote zorgen over de emigratie van het talent dat ze zelf broodnodig hebben. Ontwikkelingslanden zien hun grootste hersenknobbels met lede ogen vertrekken en hebben slechts voordeel in de mate ze een beleid hebben voor toponderzoek dat gebed is in een democratische setting. Slechts dan gaan ‘hun’ researchers en ondernemers in op de geboden kansen.

Voert België hetzelfde wetenschapsbeleid als de ontwikkelingslanden? Voor 2002 heeft regeringscommissaris voor wetenschapsbeleid Ylieff een potje van 1,25 miljoen EUR over om 20 Belgische topwetenschappers uit het buitenland terug te halen. Universiteiten moeten de verloren zonen aantrekkelijke wetenschappelijke projecten aanbieden.

Viervijfde van de Japanse VS-studenten keert terug naar Japan terwijl slechts één vijfde van de Indische studenten terugkeert. Wat illustreert dat immigranten uit andere industrielanden slechts weerkeren naar het eigen land als ze daar nog betere onderzoeks- en carrièrekansen zien, terwijl jongeren uit ontwikkelingslanden ingaan op de goedkopere opleidings- en vestigingskansen in het gastland omdat er meestal geen alternatief is in het thuisland. Teruggekeerde emigranten liggen aan de basis van de hightech industrieën in Zuid-Korea en Taiwan. In Taiwan werd de helft van ’s lands grootste industriepark opgestart door verloren zonen uit de VS. Hetzelfde gebeurt momenteel in China. Maar ook Ierland, als ‘Westers ontwikkelingsland’ profiteert van de terugkeer van de emigranten van vroeger. De terugkerende Ieren zorgden in Ierland ook voor een bijkomend economisch voordeel omdat ze de salarisverhogingen voor alle Ierse hooggeschoolden in toom hielden. In de industrielanden zorgt de terugkeer voor verlies in termen van technologietransfer. Op langere termijn zorgt de toestroom van hooggeschoolde buitenlanders in industrielanden ook voor een verminderde motivatie bij de eigen bevolking om kennis of diploma’s te verwerven omdat vacatures toch worden opgevuld door immigranten.

he r s e n v he r s e n v

u u

l l

Rise and fall of empires In een ver verleden hielden imperiums eeuwenlang stand. Imperialisme en kolonialisme – en in het slechtste geval slavernij - waren systemen bij uitstek om machtsverhoudingen tussen volkeren en naties zo lang mogelijk te betonneren. De Romeinen hebben het zo eeuwen uitgezongen. In de wereldeconomie van de 21e eeuw vindt dit soort van tribalisme nergens nog enig draagvlak. Door de democratisering van kennis en door de dynamiek van de technologie wordt de periode waarin een grootmacht grootmacht kan blijven steeds korter. De wereldeconomie (de wereldmacht?) steunt van langsom minder op naties dan wel op regio’s en geglobaliseerde netwerken. Die nieuwe netwerken zijn mobiel en kunnen zonder zware infrastructuur onafhankelijk opereren van naties. Netwerken hoeven niet gedomineerd te worden door naties, laat staan door blanke naties. Op die manier beschouwd is hersenvlucht een loos begrip en kunnen we

c c

h h

t t

beter spreken over de (steeds snellere) circulatie van talent. Fysiek verhuist dit talent inderdaad van een minder aangename naar een aangenamere plaats op de globe en onmiskenbaar heeft dat zijn gevolgen. Maar meestal is de migratie van kennis van het ene naar het andere netwerk veel verstrekkender dan de impact van die migratie voor de nationale staat. De verschuiving van de economische machtscentra naar regio’s als China, India en de rest van de cluster Oosterse tijgers zet zich volgens alle specialisten tijdens de volgende jaren onverminderd door en doet daar ook weer nieuwe kenniscentra ontstaan. Al gedacht aan een stoomcursus Chinees? Ed De Winter Bron: ‘International Mobility of the Highly-skilled’ - Oesorapport 2002

& OO

I.M.- JUNI 2002 13

DOSSIER

& OO

AAN DE

HOGESCHOLEN

Milieuonderzoek aan de Hogeschool West-Vlaanderen De Hogeschool West-Vlaanderen is erg vooruitstrevend op milieugebied. Alle kandidaten industrieel ingenieur krijgen reeds in het eerste jaar het onderdeel milieukunde.

D

In 1998 startte men een onderzoeksgroep voor milieuprojecten. Momenteel zijn in het kader van HOBU-IWTmilieuprojecten vijf onderzoekers werkzaam aan de Hogeschool. Prof. dr. Guy Maes is projectleider van twee van deze projecten. Ing.’s milieukunde Stijn Dedeurwaerder en Apr. & postgrad. milieusanering Stefan Acke verrichten sinds oktober 2000 samen met de onderzoeksgroep van de PIH de studie over de bodemonderzoeken en saneringstechnieken voor VOCI’s op verontreinigde KMO-sites. VOCI’s zijn vluchtige organochloorverbindingen zoals PER (perchloorethyleen), TRI (trichloorethyleen) en afgeleiden).

De onderzoeksmedewerkers beschouwt bodemonderzoek als weggegooid geld en men ziet het belang niet voor de eventuele sanering die erop kan volgen. SD: Wanneer moet overgegaan worden tot sanering is het nochtans belangrijk dat een bodemonderzoek degelijk is uitgevoerd. Dit is de eerste voorwaarde voor een efficiënte sanering. SA: De kosten voor de saneringswerken zijn namelijk een orde groter dan die van een bodemonderzoek. Een goed bodemonderzoek kan dure fouten tijdens de sanering voorkómen.

Het onderzoeksteam heeft via bodemluchtmetingen een techniek op punt gesteld om kernen van verontreinigingen sneller op te sporen. Dit geeft winst in het plaatsen van peilbuizen om de verontreiniging te meten en helpt om de sanering efficiënter uitvoeren. Waarmee zijn jullie bezig? Stijn Dedeurwaerder (SD): naar methoden om een beschrijvend bodemonderzoek (BBO) efficiënt toe te passen. Wettelijk moet een BBO uitgevoerd moeten worden via een protocol van OVAM. Als er snel een inschatting van de verontreiniging kan gedaan worden kan dit protocol efficiënter toegepast worden. Welke methoden hebben jullie toegepast? SD: In het project worden bodemluchtmetingen d.m.v. PID (foto-ionisatie detectie) geëvalueerd ten opzichte van de conventionele methoden. Bodemluchtmetingen zijn zeer goed in staat om kernen van verontreiniging op te sporen zodat de peilbuizen efficiënter geplaatst kunnen worden. Met welke bedrijven wordt er samengewerkt? Stefan Acke (SA): Vooral met studiebureaus en KMO’s die bodemverontreiniging aantreffen op hun terrein. OVAM, VITO en de Universiteit Gent zijn de wetenschappelijke partners. Met welke vraag komen de bedrijven eerst? SA: De eerste vraag die we krijgen is hoeveel dit allemaal gaat kosten, en of het allemaal niet goedkoper kan. Men

14 I.M.-

JUNI 2002

Zonering van de bodemverontreiniging d.m.v. boemluchtmeting

Het HOBU-IWT-project "Platform van implementatie van anaërobe vergisting in Vlaanderen" startte in november 2000 met onderzoeksmedewerkers Jan Bruneel (Ing. Chemie), Dirk Steenhoudt en Wouter Platteau (Ing.’s Milieukunde).

Wat willen jullie bereiken met het project? Wouter Platteau (WP): We willen bedrijven onafhankelijke informatie geven over vergisting. We stellen expertise, projectbegeleiding en eerstelijnsadvies ter beschik-

king. Bedrijven die vragen hebben over anaërobe vergisting in al zijn aspecten kunnen bij ons terecht. Was er wel nood aan een dergelijk project? Jan Bruneel (JB): Jazeker. Anaërobe vergisting van zuiveringsslib en afvalwater werden volop toegepast maar de kennis over vergisting van vast organisch-biologisch afval was veel minder gekend. Er was een leemte voor de technologische invulling van AD (anaërobe vergisting) voor dit soort afval. Ook was er nood aan het verkennen van de ervaringen in het buitenland en de doorstroming van deze informatie naar beleidsmakers en industrie. Vergisting kan toegepast worden in het kader van de verplichte quota voor groene energie Bodemluchtextractie die moeten gehaald worBiogas den. Daardoor zal deze technologie in de toekomst wellicht meer belang krijgen. WP: Er was in Vlaanderen vooral nood aan een onafhankelijk platform dat kracht en kennis bundelde inzake de technologie. Met de toepassing van de Kyotoakkoorden over de CO2-reductie zal het belang van dit platform echt duidelijk worden.

Wie zijn jullie partners? JB: Dat zijn bedrijven die organisch-biologisch afval of mest hebben (de probleembezitters), de overheid (de beleidsmakers), belangenverdedigers (b.v. Vlaams Coördinatiecentrum voor Mestverwerking), een elektriciteitsproducent, een afvalverwerker en een studiebureau.

& OO

Met zo’n samenstelling brengen we een directe communicatie tot stand tussen industrie en overheid.

Het technologische concept voor de vergisting van 95.000 ton organisch-biologisch afval per jaar was vlug uitgewerkt? WP: De buitenlandse bezoeken, stages en opleidingen waren erg belangrijk. Toch moesten we flexibel genoeg blijven gezien de specifieke Vlaamse situatie. We willen hier immers zoveel mogelijk afvalstromen bewerken. Zo hebben we in het concept mechanische en hygiënische voorbehandelingen per type afvalstroom gebouwd. JB: Omdat in het opzet gesteld werd dat de afzet van het vergiste materiaal (digestaat) in de landbouw zou gebeuren, zijn er wel beperkingen voor de verwerking van bepaald risicomateriaal (gedefinieerd volgens de Europese veterinaire richtlijn) en restafval. Die kunnen in het concept niet mee verwerkt worden. Er wordt veel over vergisting gepraat maar er zijn weinig installaties in Vlaanderen. WP: Onze platformfunctie dient om deze technologie vlotter ingang te doen vinden. Niet alleen de techniek is hierbij belangrijk, maar ook de houding van de politieke instantie en de beleidsmakers zijn cruciaal om van deze technologie een succes te maken. In b.v. Denemarken zijn alle randcondities aanwezig om met maximaal "ecologisch" rendement te vergisten. In Vlaanderen is dit spijtig genoeg nog niet zo. Wat zijn dan de knelpunten? WP: De afzet van digestaat, dat als bodemverbeterende meststof kan beschouwd worden, wordt wegens de nutriëntenproblematiek in Vlaanderen bemoeilijkt. In Denemarken kan dat digestaat zo het land op. Er moet dus ook gekeken worden naar nabehandeling van het digestaat. Door de nabehandeling zullen zowel verwerkingsprijs en technische moeilijkheidsgraad de hoogte ingaan. Een tweede knelpunt is dat het onderzoek geen vat heeft op politieke beslissingen, zoals de afzet in Wallonië. Recent nog werd een federaal goedgekeurd product uit kippenmest geweigerd. Hoe wordt de platformfunctie nog waargemaakt? WP: Er is ook een Biogas Labo gebouwd. Dit labo doet onderzoek naar nieuwe inputstromen, kan full-scale installaties opvolgen en gaat na hoe stabiel de eindproducten van de vergisting zijn. Over de toekomstige werking van het platform zijn er onderhandelingen bezig met de voedingssector. Meer info: www.platformvergisting.be; opleidingsprogramma: http://go.to/pihmk

Guy Maes, opleidingscoördinator en projectleider Milieukunde I.M.- JUNI 2002 15

DOSSIER

& OO

AAN DE

HOGESCHOLEN

Hogere Akoestiek eert Braeckman twijfelde niet toen hem gevraagd werd om mee te werken aan een onderzoeksproject aan het Departement IW&T van de Erasmushogeschool van Brussel. Het project situeerde zich immers in het akoestisch domein. Als geluidstechnicus bij de vrije radio "Mango Regio Herzele" was geluidstechnologie al lang zijn hobby. Ook het vooruitzicht op een flinke hoeveelheid programmeerwerk trok hem wel aan.

G

Geert studeerde af als industrieel ingenieur Elektronica aan de Hogeschool Gent in 1997, maar vond van zichzelf dat hij nog niet genoeg informatica kende. Een bijkomende opleiding tot Licentiaat Informatica aan de VUB maakte van hem een "echte" informaticus. Geert was dan ook de ideale ingenieur om mee te werken aan het IWT-HOBU-Fondsproject "Ontwerp en realisatie van een akoestische sonde met programmeerbare intelligentie". Hij ontwierp het softwarepakket dat de ruggengraat vormt van de akoestische sonde. De software kreeg de naam EUTERPE. Dat was de muze van de lyrische dichtkunst. Waarom een ander toestel om geluid te meten? Er bestaat een ruim gamma aan geluidsmeters, gaande van redelijk eenvoudige toestellen tot zeer gesofistikeerde en dure meetapparatuur. Geluidsdeskundigen gebruiken deze apparatuur om geluidsmetingen te registreren op een plaats waar geluidshinder optreedt. Bij privé personen, die last hebben van omgevingslawaai, worden gedurende lange tijd metingen gedaan. Voor de berekening van de akoestische isolatie van een nieuw gebouw zal eerst een studie van het omgevingslawaai moeten gebeuren. In al deze gevallen wordt de geluidsmeter gedurende enkele weken onbemand ter plaatse gezet. Dit heeft als gevolg dat er weinig controle is op wat er in die periode gebeurt. Blijft de geluidsmeter goed functioneren? Als er een overschrijding is van het geluidsniveau, wat is dan de oorzaak? Waar moeten alle gegevens gestockeerd worden? Een verliefd vogeltje De nieuwe akoestische sonde geeft een antwoord op deze vragen. Door gebruik te maken van een personal computer als verwerkingselement en stockeringsplaats, is er zowel een grote rekencapaciteit als een grote opslagcapaciteit. Bovendien kan een zekere vorm van intelligentie ingebouwd worden. De gegevens van het weerstation (tijdens hevige wind zijn de metingen wettelijk niet geldig) worden in de software ingevoerd. Bij overschrijding van een vooraf ingesteld geluidsniveau, wordt

16 I.M.-

JUNI 2002

het geluidsfragment opgenomen, zodat achteraf kan beluisterd worden wat de geluidsbron was. Was het verliefde pimpelmees die een liedje floot terwijl het op de microfoon zat? Bij problemen zendt de sonde via een SMS-bericht een noodsignaal uit: "Help, mijn harddisk is bijna vol." Ook kunnen van op afstand gegevens opgevraagd worden en parameters aangepast worden. Voor al deze snufjes heeft men enkel een PC nodig met een goede geluidskaart, een degelijke microfoon en uiteraard het softwarepakket EUTERPE. Bovendien kunnen alle parameters volgens de VLAREMwetgeving worden gemeten. De akoestische sonde meet het geluidsniveau en het geluidsspectrum om de 1/8 s in een octaafband naar keuze en kan alle vereiste statistische parameters gedurende weken stockeren. De start- en stoptijden van de metingen, het dynamisch bereik en het meetregime worden vooraf geprogrammeerd. ’s Nachts zijn de normen voor geluidshinder bijvoorbeeld anders dan overdag en moet er met een ander bereik worden gemeten. Kalibratie van de sonde is ook mogelijk. Na twee jaar werk is het prototype klaar. Nu nog iemand vinden, die er een draagbaar meettoestel van kan maken, en de intelligente sonde gaat in productie. Naar de markt Ondertussen is een tweede IWT-HOBU-Fondsproject van start gegaan. Het doel is een virtuele instrumentatiekoffer te ontwikkelen voor akoestische metingen. Dit toestel is ook gebaseerd op gebruik van een PC, maar zal een meer gedetailleerde analyse maken van het geluidsspectrum en de richting van de geluidshinder detecteren. Het onderzoek bevindt zich in een eerste verkenningsfase. Bedrijven zoals Picanol, Rucon en Fima Air Technic, gespecialiseerd in ventilatoren, Atlas Copco, AIB-Vinçotte, het WTCB en de Provinciale Technische School van Boom met hun afdeling Muziekinstrumentenbouw maken deel uit van de groep bedrijven, die interesse betonen voor het project. Meer weten? http://akoestiek.ehb.be Martine Raadschelders

& OO

DOSSIER AAN DE

HOGESCHOLEN

f het nu gaat om introductielessen voor het management, standaard praktijkgerichte trainingen voor medewerkers of opleidingen op maat, alle ondernemingen willen helder, kort en goed ingewijd worden in informatie- en communicatietechnologie. KHKGeel biedt een originele oplossing: een Netmobiel rijdt tot voor de deur.

O

Lager kan echt niet Er wordt altijd gezegd dat je de informatiesnelweg moet ‘binnenrijden’. Kempense KMO’s nemen dat heel letterlijk. In 1998 begon de KHKempen een rijdend leslokaal voor informatietechnologie te bouwen. EFRO (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling) en het kabinet van de Vlaamse minister-president steunden de idee. Niet te koop in een showroom De wagen heeft een flexibel leslokaal van 4,5 op 9 meter, is uitgerust met hoogtechnologische infrastructuur die elke opleiding in informatica (LAN, WAN, teleconferentie, telefooncentrale en grootbeeldprojectie) aankan. ISDN, ADSL en Telenet zijn ingebouwd. Dergelijk multifunctioneel hightech-voertuig met ruimte voor workshops, meetings en internetsessies vind je niet in een showroom of in een catalogus van bedrijfswagens. Ingenieur Jan Dekelver leverde enthousiasme, technisch inzicht en creativiteit. Achter de schermen In de NetMobiel zit hoogtechnologische hard- en software voor informatie-, telecommunicatie- en multimediatoepassingen. De opleidingsruimte heeft 12 werkposten met een werkblad van 60x120 cm en een werkstation (450 Mhz, 128 MB Ram, 4GB harde schijf) met cd-rom, 10/100 Mbps ethernetkaart en een 15’’ TFT Flat Panel. De docent heeft een draagbare werkpost met bijna dezelfde specificaties en kan hij gebruik maken van het zogenaamde smartboard met LCD projector. Op deze combinatie van white board en computerscherm kan je over het geprojecteerde schrijven. Nota’s kunnen onmiddellijk afgeprint worden. Het elektronische hart is een serverrack met onder andere een intranetserver, een legacyserver, telecomserver, dataserver en een remote access server. Voor contacten met de buitenwereld is er een telefooncentrale met fax.

OO &

Een videoconferencingsysteem met een vaste, een beweegbare en een documentcamera staat continu standby. De KHKempen heeft een identiek uitgerust lokaal ter beschikking in het gebouw van BEMT (campus Geel). Alle accommodatie wordt continu geüpdate.

Katholieke Hogeschool Kempen De berg naar Mozes Selfsupporting De NetMobiel moet op alle locaties inzetbaar zijn. In de technische ruimte zoemt een dieselgroep die zorgt voor de eigen elektriciteitsproductie. Airconditioning en ringverwarming zorgen voor een aangenaam klimaat. Het aparte sanitair en de keuken met ijskast, werkblad met spoelbak, boiler, waterreservoir garanderen onafhankelijkheid. Confectie of maatwerk KMO’s uit de 2T-regio, Balen, Geel, Herentals, Herenthout, Kasterlee, Laakdal, Meerhout, Mol, Olen, Turnhout, Westerlo gebruiken het voertuig. Ook vrije beroepen als accountants, dokters, tandartsen, notarissen, advocaten schrijven in. En omdat de KHKempen haar pioniersrol in nieuwe media wil handhaven en uitbreiden worden openbare besturen, bibliotheken en scholen gecontacteerd. Aanvankelijk werden enkele modules als office, internet, intranet, networking en teleconferencing aangeboden. Al snel kwamen er vragen voor opleidingen op maat. De docenten van de KHKempen en medewerkers van het Centrum voor Informatie Technologie (CIT) verzorgen de trainingen. Bedrijven kunnen ook enkel de infrastructuur huren en zelf voor de lesgevers zorgen. De NetMobiel kan overal staan: op de markt als er bedrijfsoverschrijdend wordt gewerkt, op een centrale plaats op een industrieterrein bij clusteropleidingen en voor bedrijfsopleidingen op de parking van het bedrijf, op beurzen en opendeurdagen. Van alle markten thuis Een congres, een evenement op locatie, brainstormen in een bosrijke, inspirerende omgeving, een voorstelling van nieuwe producten, dealer-meetings, recrutering, sporthappenings, persconferenties … haast elk event kan gebruik maken van deze uitbouw van het bedrijf. Als Mozes niet naar de berg komt, komt de berg wel naar Mozes. ir. Jef Vanroye, departementshoofd KHK I.M.- JUNI 2002 17

DOSSIER

& OO

AAN DE

HOGESCHOLEN

Onderzoek en dienstverlening IW&T-KHBO et Technologisch Centrum (TC) van het departement IW&T van de Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende (KHBO) levert hulp bij onderzoek voor industriële toepassingen. De KHBO-assistentie leunt nauw aan bij de afstudeerrichtingen: bouwkunde en landmeten, chemie en biochemie, elektronica, ontwerptechnieken, informatie- en communicatietechnieken, elektromechanica, elektrotechniek en automatisering. De lab-uitrusting analyseert de ingewikkeldste technologische problemen. Eerder dan in te zoomen op één specifiek project wil de KHBO een overzicht geven van O&O in Oostende.

H

Tijdens het academiejaar 2001-2002 maken 240 studenten een eindwerk, soms gesuggereerd door grote maar meestal door kleine en middelgrote ondernemingen. En natuurlijk lopen er een aantal HOBU-Fonds projecten. Door de internationale relaties die KHBO heeft via de Europese programma's (Comett-Leonardo, ErasmusSocrates, Tempus, Esprit, Copernicus, Jessi, MEDEA, IST, …) volgt men in Oostende de evolutie in sommige speerpunttechnieken op de voet. KHBO in het heelal In de zomer van 2001 werd de telecommunicatiesatelliet "ARTEMIS" gelanceerd. De afdeling elektronica ontwikkelde samen met Alcatel-Thomson (Antwerpen) het prototype van de schakelende voeding voor het ontvangst- en oscillatorgedeelte. Deze schakelende voeding zet de 42 Volt boordspanning om naar +21 Volt, +12 Volt en -12Volt en dit met galvanische scheiding. Het rendement is hoog (> 85 %), de boordspanning is ongevoelig voor storingen (regelkring met meer dan 90 dB onderdrukking naar de geleverde uitgangsspanning, "conducted susceptibility"), de eenheid kan gecontroleerd ingeschakeld worden (inschakelstroom) en de elektrische en magnetische emissie is laag. Op dit ogenblik wordt er een elektronisch systeem ontwikkeld dat zal worden ingebouwd in het internationaal ruimtestation ISS. Het systeem kan beelden van de kristalgroei van proteïnen in gewichtloze toestand opnemen en doorsturen naar de aarde.

18 I.M.-

JUNI 2002

Sinds 1996 werken IMEC en de Afdeling Micro-elektronica van het departement IW&T van de KHBO samen in een micro-elektronicalab. Deze samenwerking wil de IMEC-strategie naar de Vlaamse bedrijfswereld promoten en ondersteunen. Als sinds 1984 werken IMEC en KHBO samen in INVOMEC in het kader van de opleiding voor docenten aan industriële hogescholen. Tegenwoordig wordt ook over de grenzen heen gewerkt en is IMEC/KHBO betrokken bij de opleiding van elektronische systeemontwerpers aan technische universiteiten in Centraal-Europa. Een mooi voorbeeld hiervan is het trainingscentrum dat samen met de plaatselijke technische universiteit in Brno (Tsjechië) uit de grond werd gestampt. Dit centrum wil goede ontwerpers vormen voor de elektronicabedrijven die zich de laatste jaren in de regio hebben gevestigd. IMEC/KHBO zoekt het niet alleen in verre buitenlanden vlakbij huis steunt het de lokale industrie in de evolutie van de micro-elektronica. Zo worden ASIC's (chips voor specifieke toepassingen) ontworpen voor o.a. Siemens in Oostkamp, Barco in Kortrijk, Alcatel Bell, Alcatel Microelectronics en Sipex. Hiervoor werd een beroep gedaan op Europractice IC Services, een dienst die gecoördineerd wordt door IMEC en een eenvoudige en goedkope toegang levert tot ASIC-ontwerp, prototype en klein-volume fabricatie. Via de multi-project wafer service (MPW) worden ontwerpen van verschillende klanten samengebracht op één siliciumschijf en gezamenlijk gefabriceerd. Een ander onderzoeksproject betreft de ontwikkeling van een meetsysteem om mechanische stress in geïntegreerde schakelingen te meten en te evalueren. Voorbereidingen zijn reeds aan de gang voor de commercialisering van het meettoestel, bestaande uit hardware, software en bijhorende testchip. In het kader van IWT ondersteunde projecten zijn recent, in een MEDEAproject, enkele snelle ADC's (analoog naar digitaal omzetter) voor xDSL-toepassingen ontwikkeld. Samen met Sipex is een geslaagde studie en ontwikkeling van enkele laser-drivers in CMOS gefinaliseerd in een IWTHOBU-project. Met het bedrijf Marelec, gespecialiseerd in elektronica voor de visserij, werd een demonstrator gemaakt voor Systeem-op-een-Bord ontwerp met tools die ontwikkeld werden door CoWare (spin-off van IMEC). Het onderzoek richt zich momenteel vooral op het ontwerpen van analoge CMOS-schakelingen en Systeem-opChip.

OO &

Er is de IWT KMO-haalbaarheidsstudie "Nieuw concept schottenpomp". De klassieke schottenpomp gebruikt centrifugale kracht. In het nieuw concept zijn de schoepen concentrisch gelagerd t.o.v. de stator, terwijl de rotor, die excentrisch opgesteld is in de stator, de schoepen doet meeroteren. De schoepen hebben dus een gedwongen beweging en slepen niet tegen de statorwand. In het kader van IWT onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten werd een prototype ontwikkeld van een hoogspanningsgenerator voor een poederlakpistool. Bij het poederlakken wordt een droog poeder (b.v. epoxy) elektrostatisch aangebracht en daarna in een moffeloven op ca. 200°C uitgehard. Om ecologische redenen (poederlakken gebeurt in een gesloten cyclus en zonder solventen) verdringt het poederlakken steeds meer het gebruik van "natte" lakken. In samenwerking met NIPPON STATIC (Ardooie) werd door de afdeling elektronica een elektronische hoogspanningsgenerator ontwikkeld voor inbouw in het poederlakpistool. Een regelbare hoogspanning tot 100 kVolt en een regeling van de aan het poeder toegevoegde elektrische lading zorgen ervoor dat het pistool bruikbaar is voor alle mogelijke toepassingen van het poederlakken. Het Europees Sociaal Fonds (ESF) co-financiert twee Adapt-Bis projecten waaraan KHBO meewerkt: Telemaint leidt onderhoudstechnici op in het afstandsonderhoud (telemaintenance). Supervisie, bewaking en diagnose bij automatiseringsprocessen kan op de procesvloer maar is ook mogelijk van op afstand. De nieuwe manier van procesbewaking wijzigt de arbeidssituatie van de onderhoudstechnicus. Hij moet een zeer grondige visie hebben van het proces maar hij moet ook op de hoogte zijn van de laatste tele-, radio- en datacommunicatiesystemen, netwerken, systeemcontrole en dataacquisitiesoftware en het beheer van databases. AeroGates ontwikkelt multimedia cursusmateriaal (CDROM) voor de opleiding in situ en op afstand (internet) van luchtvaarttechnici, aangepast aan de EU-JAR (Joint Aviation Requirements). De Vlaamse partners ontwikkelden hiervoor een reeks avionica JAR 66 - B2 cursussen.

ir. Egide Degroote, Departementshoofd IW&T - KHBO

Uit het IMEC-KHBO-onderzoek is de spin-off "Q-STAR TEST" geboren. "Q-STAR TEST" doet onderzoek, ontwerp, ontwikkeling, exploitatie, productie, commercialisering en tests van hoogtechnologische producten, procédés of systemen in software, elektronica en geïntegreerde schakelingen. In het kader van een IWT KMO-Innovatiestudie wordt momenteel gewerkt aan het project "Analyse en experimentele beproeving van deksels en roosters uit polyurethaan met ingegoten bewapeningspakket".

I.M.- JUNI 2002 19

DOSSIER

& OO

AAN DE

HOGESCHOLEN

De afdeling Bouwkunde van de Hogeschool Antwerpen n 2002 viert de onderzoekscel bouwkunde aan de Hogeschool Antwerpen haar eerste lustrum. De cel werd opgestart en wordt geleid door ir. T. De Jonghe, hoogleraar wegbouwkunde. Van bij de oprichting werd voor specialisatie gekozen: wegbouwkunde, in het bijzonder asfaltverhardingen en bitumineuze bindmiddelen.

I

Voor veel hogescholen was het HOBU-Fonds de aanzet voor de oprichting van een onderzoekscel. Zo ook voor de Hogeschool Antwerpen. Docenten dienden onderzoeksprojecten in met het oog op technologieverspreiding naar de industrie – dat is immers het doel van het HOBU-Fonds. "Onderzoek naar nuttig gebruik van bitumineuze reststoffen uit de dakdichtingssector in de asfaltwegenbouw" - zo heette het eerste HOBU-Fonds-onderzoekproject van de onderzoekscel in Antwerpen. Het project nam één jaar in beslag. Samen met de industrie en beroepsorganisaties zochten twee ingenieurs in het kader van het Bouw- en Sloopafvalplan naar een toepassing voor de jaarlijks meer dan 50.000 ton vrijkomende bitumineuze dakdichting. Tot dan bleven de toepassingen louter theoretisch.

deze secundaire grondstof werd beter bekeken. Een tweede HOBU-Fondsproject, een vervolg op het eerste, werd uitgevoerd en afgerond. De resultaten mogen er zijn: het is technisch, milieuhygiënisch en economisch haalbaar om een mengsel van asfaltpuingranulaat en bitumineuze dakbanen te gebruiken als alternatief voor gebonden funderingen bij secundaire wegen. Bij dit project werkte de Hogeschool Antwerpen nauw samen met de Afdeling Wegbouwkunde van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Momenteel ligt er een proefvak naast de Antwerpse Ring. De twee projecten illustreren dat het mogelijk is van twee secundaire grondstoffen op een wettelijke en milieuverantwoorde manier nieuwe toepassingen te onderzoeken en uit te werken. Eén facet bleef in de schaduw: het wegontwerp en de berekening ervan. En omdat we ingenieurs zijn, mocht ook dat niet ontbreken. "Studie in verband met een wegopbouw bestaande uitsluitend uit bitumineus gebonden materialen", het derde HOBU-Fondsproject startte in 2001. We begonnen met een vooronderzoek naar relevante rekenprogramma’s voor wegstructuren, laten die los op ons nieuw

Een concrete en onmiddellijk toepasbare oplossing werd niet gevonden, onder andere door de beperkingen in de wetgeving en het Standaardbestek voor de Wegenbouw. Dat laatste legt immers erg strikte eisen op aan de grondstoffen. Maar de discussie werd mede door dit project geopend en de overheid werd geïnformeerd over alternatieven. Na afsluiting van dit project werd één onderzoeker permanent ingeschakeld in de onderzoekscel bouwkunde. De projectleider bouwde het bitumen- en asfaltlabo verder uit zodat ook opdrachten voor derden konden uitgevoerd worden. Het onderzoek werd uitgebreid naar de asfaltpuingranulaatproblematiek (meer dan een miljoen ton afval per jaar!). Het milieuhygiënisch facet bij de toepassing van

20 I.M.-

JUNI 2002

product en bouwen een nieuw concept van wegstructuur. Om de materiaalkarakteristieken van bitumineus gebon-

OO &

den funderingen te bepalen, hebben we een hoogtechnologische dynamische testbank aangeschaft en contacten gelegd met de vakgroep Civiele Technieken aan de TU Delft, die reeds jaren ervaring heeft met dynamische testen op asfalt. Rijpe vruchten met deze drie projecten: er is expertise opgebouwd rond asfalt, bitumen en recycling. We beschikken over een dynamische shearrheometer en alle noodzakelijke apparatuur voor asfalt- en bitumenonderzoek. Over de jaren heen is er een bibliotheek aangelegd en zijn er contacten opgebouwd met industrie, overheid en het Opzoekingscentrum voor de Wegenbouw. Momenteel verdiepen we ons in diverse ontwerpprogramma’s voor asfalt en bitumen, reologische visco-elastische modellen en materiaalkarakteristieken. Leven na(ast) het HOBU-Fonds… Naast de HOBU-Fondsprojecten doet de onderzoekscel nog andere dingen. Die zijn ondergebracht in de onderzoekscel HACOM vzw-bouwkunde. Door de ervaringen en de investeringen vanuit de HOBUFondsprojecten beschikken we over een goed uitgerust bitumen- en asfaltlabo en kunnen we degelijke studies verrichten voor derden. Momenteel is er veel vraag van Nederlandse bedrijven naar onderzoek van de eigen-

schappen van bitumineuze producten. Voor een bitumenproducent in Rotterdam verzorgen we een opleiding rheologie. Deze opdrachten geven ons meteen ook ruimte om onderzoek in eigen beheer te verrichten. Sinds 2001 levert de hogeschool Antwerpen diensten aan bedrijven. KMO’s worden geholpen met subsidiedossiers. Door dit soort werk blijven we met onze voeten op de grond en zien we de praktische problemen waarmee KMO’s geconfronteerd worden. Dankzij de samenwerking met de industrie helpen we studenten aan interessante stageplaatsen en thesisonderwerpen. Zo integreren we onze expertise in het curriculum van de industrieel ingenieur bouwkunde. En er zijn de cursussen: de basiscursus asfaltverhardingen zijn voor startende werfleiders of ervaren projectleiders die hun basiskennis nog eens willen opfrissen. De cursus loopt over tien avonden. Een andere cursus van acht dagdelen is voor specialisten die zich willen verdiepen in de technologie achter asfalt en bitumen.

Ing. Jan Verheyen Ing. Wim Van den Bergh

VERENIGINGSNIEUWS Zelfkleverslag Maandelijks delen we met de stickeractie een aantal prijzen uit. Kleef uw VIK-sticker op een leuke plaats (auto, fiets, brievenbus, enz.). U kan in de prijzen vallen als een attente collega uw sticker opmerkt en ons dat meldt. Werd uw nummerplaat gepubliceerd in een vorige uitgave van de Ingenieursmededelingen dan kan u nog steeds reageren. Dit deden ook Ing. Maarten Mestdagh uit Wevelgem (nummerplaat KDA 088), Ing. Jan Bogaert uit Maldegem (nummerplaat ASK 655) en Ing. Lieven Schoonbaert uit Wilrijk (nummerplaat JXB 407). Hun prijs werd hen ondertussen toegezonden. Uit de nummerplaten die onze fulltime speurploeg doorseinde, lootten we de volgende nummers:

BNW 599

BQL 160

HCL 584

RZA 855

TGX 815

Als een van deze nummerplaten de uwe is, stuur dan een kopie van het inschrijvingsbewijs en van uw VIK-lidkaart (een fotootje mag ook altijd!) op naar het VIK-secretariaat, t.a.v. Francine Demaret, Herentalsebaan 643 Wommelgem, fax: 03 259 11 01, e-mail: [email protected] Succes!

I.M.- JUNI 2002 21

VERENIGINGSNIEUWS

VIKKaderweekend

Luc Vierendeels, voorzitter van het ‘Centrum Ingenieurs zonder Grenzen’ (IzG) stelde het beleidsplan van IzG voor.

Beveren, 4 mei 2002

Tijdens een soms ernstig maar altijd gezellig VIK-Kaderweekend werd een Buitengewone Algemene Ledenvergadering gehouden. De heer Michel Flamée, adviseur van minister Vanderpoorten en vice-decaaan faculteit rechten VUB, gaf toelichting over de "Stand van zaken BaMa-voorstel en accreditering in het Hoger Onderwijs" (tekst: zie www.vik.be). Ing.

22 I.M.-

JUNI 2002

De Algemene Vergadering ging unaniem akkoord met de begroting voor het werkjaar 2002-2003 en met ongewijzigde lidmaatschapsbijdragen voor 2003. ’s Namiddags werd in een open gesprek de toekomst van de Vlaamse Ingenieurskamer besproken. Tussen de besprekingen en ’s avonds werden oude banden aangehaald en nieuwe aangeknoopt.

INGENIEURSCARRIERE

VIK Job-Service VIK-jobservice –VIK-jobcoaching Pas afgestudeerd? Proficiat! Al een job aangeboden? Fantastisch! Maar ’t is geen job die je ligt? Verder zoeken dan. De VIK brengt je in contact met bedrijven die ingenieurs nodig hebben. Surf naar www.vik.be/jobdienst, vul het formulier in en mail het door. Jouw profiel komt dan onmiddellijk op de

02043: Ing. (Biochemie, 2000). Vrij: onmiddellijk. Talen N,F,E,D. Belangstelling: projecten, R&D, biochemie, biotechnologie (moleculaire biologie), milieu. Verkiest Oost- en West-Vlaanderen 02044: Ing. (Elektronica, 1972). Vrij: juli 2002. Talen N,F,E,D. Ervaring: 10 jaar programmeur-analist mainframe PL/1 & Cobol, databases DB2 & IMS-DB, technische & leidinggevende functies, automatisering, Word, Excel, Access, enz., sociale vaardigheden. Belangstelling: vooral informatica programmeur-analist mainframe PL/1 of Cobal, databases DB2 of IMS-DB, automatisering. Verkiest Limburg, Vlaams-Brabant en Antwerpen. 02045: Ing. (Elektromechanica, 2000). Vrij: juli 2002. Talen N,E,D. Ervaring: KULeuven - projectwerk. Belangstelling: mechanica, logistiek, productieplanning, compositiematerialen, TQM CADCAM, industrieel management en non-profit. Verkiest omgeving Leuven. 02046: Ing. (Chemie, 2000). Talen N,F,E,D. Ervaring: anderhalf jaar ervaring in de rubberindustrie, laboverantwoordelijke R&D/QC en opleiding voor interne auditor. Belangstelling: rubberindustrie, kunststoffenindustrie, chemie algemeen, toegepaste chemie en biotechnologie. Verkiest OostVlaanderen. 02047: Ing. (Ontwerptechnieken, 2001). Vrij: onmiddellijk. Talen: N,E,F. Ervaring: eindwerk in Barco. Belangstelling: R&D, digitale elektronica, programmeren. Verkiest West-Vlaanderen, regio Gent en regio Brussel. 02048: Ing. (Elektriciteit, 1983). Vrij: overeen te komen. Talen N,F,E,D. Ervaring: hoofd technische dienst, elektrische engineering. Belangstelling: projectwerk. Verkiest Oost-Vlaanderen.

website én in Ingenieursmededelingen. Wij bezorgen je de coördinaten van geïnteresseerde bedrijven, gratis, snel en anoniem. Enige vereiste: lid zijn van de VIK. Anderzijds staan er op de site ook vacatures van bedrijven waarop je direct kan reageren. Natuurlijk kan je van deze service ook gebruik maken als je al wat langer afgestudeerd bent. Vragen over je contract, over proeftijd of opzeg ? Bel Ed De Winter 03-259 11 18.

02049: Ing. (Elektromechanica, 1980). Vrij: na opzeg. Talen: N,F,E,D. Ervaring: engineering & onderhoud in automotive, productiemanagement van printed circuit boards, quality assurance voor tandwielfabricatie, international projectmanagement in manufacturing engineering electronic systems. Troeven: resultaten, leren & delen, continu verbeteren, analytisch, systematische aanpak, geïmplementeerde procesverbeteringen, individuele en teambijdrage. Belangstelling: organiserende/ coördinerende opdrachten, management. Verkiest Limburg, Kempen, Brabant, Frankrijk. 02050: Ing. (Elektromechanica, 1993). Vrij: onmiddellijk. Talen: N,F,E,D ). Ervaring: Alcatel Bell Egemin. Belangstelling: logistiek, automatisering, productieondersteuning en projecting. Verkiest provincie Antwerpen. 02051: Ing. (Mechanica, 1985). Vrij: onmiddellijk. Talen N,E,F. Ervaring: 17 jaar leidinggevende functie. Belangstelling: productie. Verkiest VlaamsBrabant en Oost-Vlaanderen. 02052: Ing. (Chemie, 2001). Vrij: juli 2002. Talen: N,E,F, noties S&D. Ervaring: R&D-project (waterzuivering in Spanje), R&D-project via lage druk plasma technologie, interne kwaliteitsauditor en laboverantwoordelijke. Belangstelling: kunststofindustrie en pharmaceutische industrie. 02054: Ing. (Elektromechanica, 2000). Vrij: augustus 2002. Talen: N,F,E,D. Belangstelling: automatisering, project en product. Verkiest Antwerpen. 02055: Stud. Ing. (Onwerptechnieken, 2002). Vrij: augustus 2002. Talen N,E (gevorderd),F&D (basis). Ervaring: basiskennis Visual Basic, VHDL en Office, gevorderde kennis van Windows en computerhardware. Belangstelling: defensie, luchtvaart, PC.

Werkgevers die in verbinding wensen te komen met één of meer van deze ingenieurs, kunnen zich wenden tot het VIK-secretariaat, Ingrid Van Damme, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, of via de VIKwebsite: www.vik.be/jobdienst Leden die een dienstaanbieding willen laten opnemen in de Ingenieursmededelingen mailen het formuliertje op www.vik.be/jobdienst naar de VIK. Op papier kan ook: achteraan in deze IM staat ook een formulier. Stuur het naar VIK-secretariaat, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, fax: 03 259 11 01, e-mail: [email protected].

I.M.- JUNI 2002 23

INGENIEURSCARRIERE

VIK-weddenenquête de zachte cijfers oede gewoonten zijn er om verder te zetten. De tweejaarlijkse VIK-weddenenquête is er zo een. De vorige weddenenquête vond z’n beslag in 2000, dus zijn we aan een update toe. Bij loononderhandelingen voor ingenieurs worden de VIK-gegevens steeds meer als referentie gebruikt. Het computersimulatieprogramma dat draait op de resultaten van de enquête wordt dan ook continu geconsulteerd door leden.

G

De enquête is opgebouwd uit een bevraging bij ingenieurs die werkzaam zijn in de industrie. Ingenieurslonen in openbare dienst, onderwijs en zelfstandigen worden niet opgenomen. Er is een aparte enquête bij bedrijfsleden. De resultaten van beide enquêtes worden vergeleken om de betrouwbaarheid te controleren. Bij de vorige enquête bleken de resultaten perfect in elkaars verlengde te liggen. Op dit ogenblik stromen de enquêteresultaten van bedrijven binnen. De formulieren voor ingenieurs vindt u bij deze Ingenieursmededelingen. De VIK-enquête geeft de harde cijfers: hoeveel verdienen industrieel ingenieurs in de industrie. Maar ondertussen worden andere motivatoren als tevredenheid, betrokkenheid en communicatie belangrijker. Werknemers hechten meer en meer belang aan die ‘zachte’ verloning. Als voorzet voor de ‘harde’ weddenenquête overlopen we de resultaten van een Randstad-onderzoek ‘Mensen en Werk 2002’. Let wel, de resultaten gelden voor alle werknemers en niet alleen voor ingenieurs. En Jos, tevreden met de job? Jawel, want de Belgische werknemers zijn gemiddeld 7,43 op tien tevreden. De elementen waar werknemers het hoogste belang aan toekennen zijn respectievelijk werksfeer, werkzekerheid, relatie met de directe chef en

Tevreden maar gestresseerd een interessante job. ‘Salaris’ scoort toch vrij laag in de elementen die iemand tevreden maken in z’n job. Aan doorgroeimogelijkheden wordt vrij weinig belang gehecht. Hoe groter het bedrijf, hoe lager de algemene tevredenheid Er is in grotere bedrijven minder vertrouwen in strategie, minder score op relatie met de directe chef en doorgroeimogelijkheden. Een indicatie dat een strakkere hiërarchie en strakker omlijnde taken anonimiteit in de hand werken? Hoe ouder de werknemer, des meer tevreden hij is Het salaris is hier niet de enige factor. Meer zekerheid speelt een rol, net als minder problemen met baas en jobinhoud. Vooral tussen 40 en 50 daalt de tevredenheid over doorgroeimogelijkheden, wat te verklaren valt doordat deze categorie al is doorgegroeid en aan hun plafond zitten. Bij 50-plussers zijn de verwachtingen minder hoog gespannen. En Stef, last van stress? Er heerst heel wat stress op het werk. Meer dan de helft van de Belgen voelt zich eraan onderhevig (scores van meer dan 7 op 10), maar stress wordt in mindere mate als problematisch bestempeld: amper een derde geeft toe een stressprobleem te hebben. Minder dan 10% vindt stress écht een probleem.

TEVREDENHEID MET DEELASPECTEN belangrijkheid ... tevredenheid doorgroeimogelijkheden vertrouwen in beleid loon in verhouding met taak en verantwoordelijkheden opleidingsmogelijkheden werkomgeving- en middelen werksfeer werkzekerheid relatie met directe baas interessante job

24 I.M.-

JUNI 2002

ratio

7,49

6,25

83 %

8,14 8,37 7,79 8,38 8,70 8,58 8,50 8,50

6,82 7,04 6,73 7,25 7,74 7,78 7,74 7,90

84% 84% 86% 87% 89% 91% 91% 92 %

bron: ‘Mensen en Werk’ Randstad 2002

Hoger opgeleiden en kaders hebben meer stress (27% geeft een score van 9 of 10) maar kan die blijkbaar ook beter aan (stress als probleem ligt ongeveer op hetzelfde niveau als bij de andere groepen). Stress wordt minder belangrijk aan het einde van de loopbaan maar oudere werknemers kunnen er dan weer slechter tegen. Oorzaken van stress De oorzaken zijn veelvoudig. Bij hogere functies en kaders wordt 40% van de stress veroorzaakt door hoge werkdruk. Ook geestelijke en emotionele belasting eisen hun tol. Bij arbeiders is het gebrek aan vrijheid de grootste stressfactor. hoge werkdruk door deadlines hoge geestelijke belasting geen vrijheid in eigen werk hoge emotionele belasting hoge werkdruk door overuren hoge werkdruk door achterstand veel vervelende taken veel repetitief werk conflicten met collega’s hoge lichamelijke belasting conflicten met chefs onregelmatige uren privé-problemen slechte balans privé-werk weinig werkzekerheid te weinig werk werk overstijgt capaciteiten

11% 11% 10% 9% 8% 7% 5% 5% 5% 5% 4% 4% 4% 3% 3% 2% 1%

Ook leeftijd en geslacht zorgen voor verschillen. Ouderen hebben minder conflicten en hebben minder problemen met vrijheid in eigen werk. Vrouwen ondervinden meer stress door emotionele belasting maar minder door deadlines. Een loopbaan tot je 70? Levenslang werken zonder onderbreking tot aan het pensioen, dat wàs het klassieke loopbaanmodel. Ondertussen zijn deeltijds werk en allerlei vormen van loopbaanonderbreking als tijdkrediet duidelijk doorgeStressniveau en stress als probleem

drongen bij de Belgische beroepsbevolking, zij het dan vooral bij het vrouwelijk deel ervan. Het klassieke rollenpatroon bestaat nog want in deeltijds werk en loopbaanonderbreking vinden we vandaag vooral vrouwen terug tussen de 30 en 40. Toch rijpen de geesten: mannen zijn steeds meer geneigd om alternatieven te zoeken voor het klassieke loopbaanmodel. 21 % van de mannen vindt een loopbaanonderbreking tot de mogelijkheden behoren. 33 % van de jongeren onder 25 wil zijn carrière af en toe onderbreken en bij 30 tot 40-jarigen wil 44 % deeltijds werken. De vrouwelijke motivatie voor loopbaanonderbreking is – voorspelbaar – de zorg voor de familie. Mannen willen daar hun carrière ook wel voor onderbreken maar meer dan 60% van de mannen wil die onderbrekingen gebruiken om iets totaal anders te gaan doen. Wat heet carrière? Naargelang leeftijd, geslacht en opleidingsniveau zien werknemers heel andere carrières voor zich. Het grote plaatje is ongemeen behoudsgezind. De Belgische werknemer is honkvast en vertoont weinig actief solliciteergedrag. De helft van alle werknemers wil doodgewoon hetzelfde werk blijven doen. Dit strookt met de algemene tevredenheid die werd vastgesteld. In de studie worden nog een paar clichés bevestigd: vrouwen willen minder carrière maken maar wel sneller wisselen van bedrijf. Naarmate het opleidingsniveau stijgt is men sneller geneigd om van job te veranderen: 34% van de kaders wil promotie terwijl 19% arbeiders/bedienden promotie wil. edw

AANDELENOPTIES zijn lang voorgesteld als het middel om extra-loon toe te kennen en personeel te motiveren. De ontnuchtering kwam er met de evolutie van de beurskoersen tijdens het laatste half jaar. Opties worden belast als beroepsinkomen bij de toekenning, niet bij de uitoefening achteraf. Door de gekelderde koersen zijn veel opties waardeloos geworden, maar de belasting is ondertussen wel betaald door het personeel. Maar ook bij normale beursevoluties blijven er de risico’s van ‘spelen op de beurs’. Uit onderzoek blijkt dat aandelenopties geen motiverende factor zijn om harder, beter of anders te werken. Werknemers blijven wel gemakkelijker bij het bedrijf (retentie) als de waarde van de opties stijgt, maar ‘bij het bedrijf blijven’ is niet hetzelfde als ‘gemotiveerd werken’. Voor motivatie zijn sfeer, extralegaal pensioen, maaltijdcheques, telewerken, bedrijfsauto’s en flexibele werktijden veel efficiënter. Prof. H. Siebens (Vlaams Netwerk voor Bedrijfsethiek): "Als optieplannen niet verankerd zitten in een cultuur van werknemersparticipatie schieten ze hun doel voorbij".

I.M.- JUNI 2002 25

INGENIEURSMEDEDELINGEN

INGENIEUR EN VORMING België-Belgique P.B. Hasselt 1- 3°afd.

Cursusoverzicht najaar 2002

12/403

VORMINGSPROGRAMMA

TECHNOLOGIE

VOORJAAR 2002

vanaf september 2002

BEDRIJFSKUNDE

INFORMATICA & COMMUNICATIETECHNOLOGIE

SOCIALE EN PERSOONLIJKE VAARDIGHEDEN

MANAGEMENT

TECHNOLOGIE

Adreswijzigingen: VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem

Jaargang 39 • Extra editie - januari 2002 Verschijnt niet in juli en augustus Afgiftekantoor Hasselt 1

w w w. v i k . b e

Veiligheidscoördinatie bouw

3A*A

18.09

Realisatie van bouwputten

9A*A

01.10

Bouwgebreken

4N*A

14.11

Paalfunderingen

4A*A

01.10

Betonbouw deel 1

6A*G

13.11

Ontwerp van stuurkringen met een veiligheidsfunctie

2V*A

12.10

1D*A

15.11

Scheikunde Droogtechnologie

7V*A

14.09

Stabiliteit van dispersies

6V*A

09.11

2D*A

20.11

4V*A

23.11

Veiligheid bij ind. robots en geautomatiseerde bewerkingssystemen

Verbindingstechnieken Schroefdraadverbindingen: van ontwerp tot uitvoering

4A1V*H 30.09

Voeding

Corrosie Verf en haar toepassingen

Explosiebeveiliging

Veiligheid

Bouwkunde

Betonrenovatie + praktijk

Meet-en regeltechniek

Cleaning in Place (CIP)

4A*A

06.11

Verpakking van voeding

3N*A

22.11

5A*A

18.11

3A*A

05.12

Frequentieregelaars

2A*A

30.09

Elektrische en elektromechanische schema’s tekenen

4A*A

18.11

Werkmethodeverbetering in productieomgeving

5A*A

23.09

21.11

Werkmethodeverbetering in productieomgeving

2D*Br

11.10

Tijdstudie en normtijden

2D*Br

27.11

Elektriciteit- Elektronica Aardingssystemen (TT,TN,IT) in industriële elektrische installaties

Elektrische installaties bij gasontploffingsgevaar

BEDRIJFSKUNDE

2D*A

Energie - Koeltechnieken

Productiviteitsverbetering in niet-productie en ondersteunende processen 3A*A

Inzicht in het energiegebeuren van uw bedrijf

1D*A

12.12

Micro en kleine WKK-groepen

1N*A

18.11

Beheer van gebouwen

Klimatisatie van gebouwen

5D*A

15.11

Facility Management

Basiscursus koeltechniek

5A*A

25.09

Basis koeltechniek: vervolg

4A*A

13.11

Kwaliteit

8D*A

09.10

5A*G

07.11

Ontwerpen koelinstallaties Stoom in de procestechniek

Kunststoffen Workshop: spuitgieten van kunststoffen

4D*GO

02.10

Normen en technische data van kunststofgrondstoffen

3N*A

06.11

Rubber: soorten, additieven en verwerking tot eindartikel

3V*Z

30.11

Recycling van kunststoffen: wat is de status? 3A*A

13.11

3N*A

09.10

Composieten of glasvezelversterkte kunststoffen

5A*A

04.11

17.09

5A*A

17.09

De nieuwe ISO 9001

1D*A

09.12

Interne auditor

1D*A

18.10

Het meten van klantentevredenheid

4N*A

03.10

FMEA: Failure Mode and Effects Analysis

2A*A

20.11

Het EFQM business excellence model

4N*A

28.11

Kwaliteitstechnieken voor procesverbetering 5A*A

10.10

Logistiek Inkoop Supply Chain management

Decoreren en oppervlakteveredeling van kunststoffen

Mechanica

7A*A

05.11

3D*A

11.10

Milieu (gelden als bijscholing milieucoördinator) Regenwatergebruik

1N*A

21.10

Ontwerp van fysico-chemische en industriële biologische afvalwaterzuiveringsstations 9A*A

02.10

Piping & engineering

8A*G

24.10

Afval- en emissiepreventie (AEP)

1N*A

25.09

Hydrauliek: Componenten en basisschakelingen

6V*A

05.10

Opstart en onderhoud van een bedrijfsafvalstoffenpark

1A*A

03.12

Eco-mapping: visueel gereedschap om milieurisico’s te inventariseren

1A*A

19.11

Begrippen van sterkteleer voor niet specialisten

9A*G

03.10

Mechanische dichtingen

2D*A

07.11

Basiscursus stans-, plooi- en dieptrekmatrijzen6A*A

06.11

Onderhoud

Ontwerpen van pijpleidinginstallaties

3V*A

28.09

De werkvoorbereider als kostenbespaarder 3D*A

13.09

Compressoren

3D*A

29.11

Flensverbindingen

3V*A

16.11

Implementeren van een computerondersteund onderhoudsbeheer

1D*A

03.12

6D*A

26.09

TPM: Total Productive Maintenance

2D*A

06.12

Toegepaste Vacuümtechniek

26 I.M.-

Arbeidsanalyse

JUNI 2002

Naar een efficiënt MRO-beheer

2A*A

18.11

Financieel

Basiscursus onderhoudskunde en –management

5D*A

07.11

Basis in het balans lezen

2D*A

18.04

4D*A

05.03

4A*A

01.10

People Management

4A*A

25.11

Houden van functioneringsgesprekken met medewerkers

2D*A

08.10

2A*A

26.11

Predictief onderhoud

6A*A

02.10

Basis in het financiële beleid

Industriële afzuigingen

2D*A

22.10

Businessplanning

Human Resources

Projecting Basiscursus projectplanning en -management 3D*A Projectplanning en –management voor gevorderden

2D*A

19.09 21.11

Projectbeheersing en projectmatig werken 4D*A

13.11

Projectbeheersing en projectmatig werken 4D*A

16.11

Projectbeheersing en projectmatig werken 4D*A

26.11

MS Project: werken met het softwarepakket 2D*A

08.10

MS Project als bedrijfstool

17.12

1D*A

Laaggeschoolde arbeidskrachten in dienst nemen en… in dienst houden

SOCIALE EN PERSOONLIJKE VAARDIGHEDEN Communicatie

INFORMATICA & COMMUNICATIE TECHNOLOGIE Algemeen Hoe gebruiksvriendelijke interfaces bouwen? 2D*A

20.11

PC-onderhoud

5A*A

19.11

3A*A

01.10

Elektronische Data Communicatie

De winnende presentatie

1D*A

Technisch raad geven als ingenieur

3D*A

22.11

De Fieldservice-engineer.

2D*A

08.11

Presentaties in Powerpoint

1D*B

10.10

Strategisch rapporteren

1D*B

24.10

Leidinggeven Effectief leidinggeven

Internet

Leiding nemen en krijgen

Hoe gebruiksvriendelijke websites bouwen? 2D*A

18.12

8A*A

17.09

2D*A

28.11

11.12

Persoonlijke Effectiviteit Netwerken & telecommunicatie

Brainmapping

1D*G

16.10

Networking Technologies

8A*A

16.09

Assertiviteitstraining

3D*G

12.11

TCP/IP: Hands on

4D*A

28.09

Voice over IP in slechts 2 avonden

2A*A

20.11

Ontwikkelen van Emotionele Intelligentie en positieve stresshantering

4V*G

06.11

TCP/IP in slechts 2 avonden

2A*A

16.10

Geheugentraining

4N*A

26.09

Bekabelingssystemen in slechts 2 avonden 2A*A

06.11

Invloed uitoefenen door persoonlijke kracht 2D*A

15.11

Team

PC-Trainingen Web scripting: JavaScript

3D*A 16.01.03

Workshop – Databank programmatie met Visual Basic (VB.NET)

3D*A

21.11

Professionele MS Access oplossingen

3D*A

06.12

VBA Excel workshop

3D*A

05.12

Applicaties ontwerpen met Visual Basic & VB.NET

3D*A

20.09

Gevorderde Visual Basic (VB.NET): Herbruikbare componenten ontwikkelen

3D*A 17.01.03

AutoCAD training

18.09

3D*A

11.10

3A*A

05.12

AutoCAD voor gevorderden

5A*A

13.11

Windows 2000 Networking

7A*A

17.09

MS SQL Server

3D*A

18.11

Rapportering via Crystal Reports

MANAGEMENT

12.11

3D*G

03.12

Verkopen voor ingenieurs

5A*A

21.11

Commerciële onderhandelingstechnieken

5A*A

07.11

Verkoop

A = avond N = namiddag V = voormiddag D = dag

*B = Brussel *Br = Brugge *GO = Gent + Oostakker

Meer informatie over ons opleidingsprogramma kan men vinden op de VIK-website: http://www.vik.be of in de Gids Permanente Vorming najaar 2002.

Contact: VIK-secretariaat, Noël Aelbrecht, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, tel. 03 259 11 05, fax: 03 259 11 01, e-mail: [email protected]

04.10.02: 1D*A

20.11

Industrial engineering en Lean Manufacturing3D*A

02.12

Wetgeving op de overheidsopdrachten

18.11

1N*A

*A = Antwerpen *G = Gent *H = Hasselt *Z = Zellik

SYMPOSIA

Algemeen Knowledge management d.m.v. de TINK methodologie

4A*A

Omgaan met groepsdynamiek

Legende 6A*A

AutoCAD training

Team management

Hygiënisch ontwerp van sanitaire installaties voor de voedings- en farmaceutische industrie", Ekeren

Een uitgebreide folder met verdere informatie kan men aanvragen bij de VIK, Ria Brughmans, tel. 03 259 11 06, e-mail: [email protected]

I.M.- JUNI 2002 27

INGENIEUR EN VORMING

VIK-MASTERS najaar 2002 Uitgebreide folders op het VIK-secretariaat tel. 03 259 11 06

M ASTER IN BOUWMANAGEMENT 9de promotie PRAKTISCH Organisatie: de Vlaamse Ingenieurskamer (VIK), het De Nayer Instituut, de Vlaamse Confederatie Bouw (VCB) en het Sint-Lucas-Architectuurinstituut Aanvang: 21 september 2002 Wanneer: op vrijdagavond van 19u00 tot 22u00 en zaterdagvoormiddag van 09u00 tot 12u00. Op enkele zaterdagen wordt ook in de namiddag les gegeven. Geen lessen tijdens de schoolvakanties. Einde: juni 2003 Plaats: De Nayer Instituut, Jan De Nayerlaan 5, SintKatelijne-Waver Prijs (excl. BTW): 3.120 EUR voor leden VIK/NIRIA/VCB/EYE/NUG/afgestudeerden De Nayer/Sint-Lucas; 3.480 EUR voor anderen. Cursusteksten en verfrissingen inbegrepen. Het aantal deelnemers is beperkt!

M ASTER IN INFORMATIETECHNOLOGIE 10de promotie PRAKTISCH Organisatie: de Vlaamse Ingenieurskamer (VIK) en de Katholieke Hogeschool Kempen (KHK) Aanvang: 20 september 2002 Wanneer: op dinsdagavond van 19u00 tot 22u00 en zaterdagvoormiddag van 09u00 tot 12u00. Geen lessen tijdens de schoolvakanties. Einde: juni 2003 Plaats: Katholieke Hogeschool Kempen, Campus HIKempen, Kleinhoefstraat 4, Geel Prijs (excl. BTW): 3.120 EUR voor leden VIK/NIRIA/EYE/NUG/afgestudeerden KHK; 3.480 EUR voor anderen. Cursusteksten en verfrissingen inbegrepen. Het aantal deelnemers is beperkt !!!

M ASTER IN PRODUCTIE & AUTOMATISERING 5de promotie PRAKTISCH Organisatie: de Vlaamse Ingenieurskamer (VIK) en de Karel de Grote Hogeschool in samenwerking met het VDAB-trainings- en opleidingscentrum van Vilvoorde. Aanvang: 24 september 2002 Wanneer: op dinsdagavond van 19u00 tot 22u00 en zaterdagvoormiddag van 09u00 tot 12u00. Geen lessen tijdens de schoolvakanties. Einde lessen: juni 2003 Plaats: Karel de Grote Hogeschool, Salesianenlaan 30, Hoboken. Enkele sessies zullen omwille van de vereiste apparatuur op een andere locatie gegeven worden. Prijs (excl. BTW): 3.120 EUR voor leden VIK/NIRIA/EYE/NUG, afgestudeerden en personeel KdG evenals personeel VDAB; 3.480 EUR voor anderen. Cursusteksten, een aantal CD-rom’s en verfrissingen inbegrepen. Het aantal deelnemers is beperkt!

28 I.M.-

JUNI 2002

M ASTER IN COMMUNICATION TECHNOLOGY 5de promotie PRAKTISCH Organisatie: de studiegroep "Telematica" van de Vlaamse Ingenieurskamer (VIK) en het De Nayer Instituut Aanvang: 5 oktober 2002 Wanneer: op dinsdagavond van 19u00 tot 22u00 en zaterdagvoormiddag van 09u00 tot 12u00u. Geen lessen tijdens de schoolvakanties Plaats: De Nayer Instituut, Jan De Nayerlaan 5, SintKatlijne-Waver Einde: juni 2003 Prijs (excl. BTW): 3.120 EUR voor leden VIK/NIRIA/EYE/NUG/afgestudeerden De Nayer Instituut; 3.480 EUR voor anderen. Cursusteksten en verfrissingen inbegrepen. Het aantal deelnemers is beperkt!

O PLEIDING MILIEUCOÖRDINATOR De VIK en het De Nayer Instituut slaan de handen opnieuw in mekaar voor het programma "Aanvullende vorming Milieucoördinator - type A en B" op basis van de wettelijke bepalingen terzake.  De aanvraag voor hernieuwing van de erkenning wordt ingediend bij de bevoegde overheid.  De cursus start in september 2002 en loopt tot juni 2003 met een eindwerkverdediging begin september 2003.  Diverse modules (milieuzorg - bodemsanering lucht - water - ....) staan open voor andere geïnteresseerden.  Na het volgen van de volledige cursus en het slagen in examens en eindwerk bekomt men het certificaat type A of B. Na het volgen van een module bekomt men een aanwezigheidsattest (permanente vorming).

STUDIEGROEPEN KUNSTSTOFFEN Lezing: "Kunststoffen op het internet Deel II" woensdag 13 november 2002 Herinner je je de tijd nog dat je hopeloos op zoek was naar iemand die net dat ietsje meer wist over een specifiek onderwerp? Dat je iets met hand en tand aan het uitleggen was aan een telefoon? En dat wat je vroeg niet was wat je kreeg? Zelf herinner ik mij deze tijd nog vaag. Sinds ik mijn weg op het internet heb gevonden zijn veel van deze handelingen verleden tijd.

En toch krijg ik dezelfde informatie of zelfs méér in een kortere tijd en met minder kosten. Hoe ik dat doe? Wel, schrijf je in op onze workshop "Kunststoffen op het internet – deel II", surf mee op het fanplastisch worldwide web en je kan het ook. Het programma bestaat uit een vlotte surf op het net, gecombineerd met dat ietsje meer zoals webcam en discussiegroepen, steeds met het accent op kunststoffen. De workshop wordt georganiseerd op twee locaties om de interactiviteit uit te dagen! Je bent welkom in het VIK-huis én in de Katholieke Hogeschool in Limburg.

Plaats: VIK-huis, Wommelgem, én de Katholieke Hogeschool Limburg, Diepenbeek Datum: woensdag 13 november 2002 om 20u00 Kosten voor inschrijving: gratis voor VIK- en NIRIA-leden, niet leden betalen 8,00 EUR Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Inschrijving verplicht vóór donderdag 31 oktober 2002. Het aantal deelnemers is beperkt.

I.M.- JUNI 2002 29

STUDIEGROEPEN VOEDING PROGRAMMA : Voormiddag: Voorzitter: Drs. ir. Frank Moerman, EHEDG Belgium 08u30

Ontvangst met koffie

09u00:

Welkomstwoord en inleiding

09u10:

EHEDG (European Hygienic Engineering & Design Group) en het belang van hygiënisch procesontwerp in Europese en wereldwijde context Dr.ir. Paul Bartels, Agrotechnological Research Institute – ATO, Wageningen, Nederland

Symposium: "Hygiënisch ontwerp van sanitaire installaties voor de voedingsen farmaceutische industrie" Tweede EHEDG Belgium symposium

09u55:

Voorspellende systemen voor ontwerp en reinigen van apparatuur Dr. P. de Jong, Nederlands Instituut voor Zuivelonderzoek – NIZO Food Research, Nederland

10u40:

Pauze + gelegenheid bezoek aan de standen

11u10:

Criteria voor hygiënisch ontwerp van sanitaire componenten en installaties ir. David Depickere, Alfa-Laval Sanitary Equipment, België ir. Eric Borremans, Alfa-Laval Food Technology, België ir. Alain Engels, Endress+Hauser Belux

12u30:

Namiddag: Voorzitter: ir. Paul Lelieveld, Agrotechnological Research Institute - ATO Wageningen, Nederland 13u45:

Hygiënisch ontwerp van pompen de heer Paul Vandenbon, Packo, België

14u30:

Verschillende sproeisystemen voor betere in-situ reiniging (Cleaning-In-Place) ir. Frank Moerman, KULeuven & Ing. Ief Leroy, BV2, België

15u10:

Pauze + gelegenheid bezoek aan de standen

15u30:

Apparaten testen op reinigbaarheid, pasteuriseerbaarheid, steriliseerbaarheid en aseptisch karakter - certifiëring Ing. Jacques Kastelein, TNO Voeding, Zeist, Nederland

16u30:

Vraagronde

17u00:

Einde Symposium

tot

Lunch Gelegenheid tot bezoek aan de standen

tot

PRAKTISCH Plaats: Antwerpen Datum: vrijdag 4 oktober 2002 om 09u00 Kosten voor inschrijving: 250 EUR voor leden VIK, NIRIA en NUG; 275 EUR voor nietleden; 90 EUR voor niet-leden leraars en studenten lid VIK, NIRIA en NUG; 75 EUR voor leden leraars en studenten Inschrijving vereist: VIK-secretariaat, waar eveneens een uitgebreide folder kan worden aangevraagd (Ria Brughmans, 03 259 11 06, e-mail: [email protected])

30 I.M.-

JUNI 2002

STUDIEGROEPEN AGENDA BIJEENKOMSTEN Studiegroep Bedrijfsbeleid 10 september 2002: Lezing: "Zelfsturende teams", VIK-huis, Wommelgem, 20u00 8 oktober 2002: Lezing: "Flow Process Chart", VIK-huis, Wommelgem, 20u00 november 2002: Lezing "Balanced score card", VIK-huis, Wommelgem, 20u00 december 2002: Na-evaluatie Studiegroep Bouwkunde 25 september 2002; 30 oktober 2002; 27 november 2002: Kernvergadering, VIK-huis, Wommelgem, 20u00 Studiegroep Kunststoffen 15 oktober 2002: Lezing: "Herkennen van verpakkingen", VIK-huis, Wommelgem, 20u00 13 november 2002: Lezing: "Kunststoffen op het internet II", VIK-huis, Wommelgem & Katholieke Hogeschool Limburg, Diepenbeek, 20u00 5 december 2002: Bedrijfsbezoek EKOL 11 december 2002: Lezing: "Easy Identification of Plastics and Rubbers", VIK-huis, Wommelgem, 20u00 16 december 2002: Bedrijfsbezoek Sabca Studiegroep Logistiek Oktober 2002: Lezing: "Goodex", VIKhuis, Wommelgem, 20u00 Studiegroep Onderhoud september 2002: Lezing: "Kwaliteit in onderhoud", VIK-huis, Wommelgem, 20u00 30 september 2002: Kernvergadering, VIK-huis, Wommelgem, 20u00 oktober 2002: Bedrijfsbezoek 12 november 2002: Lezing: "Energiebesparende aandrijftechnieken", Geel, 19u30 25 november 2002: Kernvergadering, VIK-huis, Wommelgem, 20u00 december 2002: Lezing "Elektrische aandrijvingen", VIK-huis, Wommelgem

Studiegroep Pijpleidingen 20 september 2002: Lezing: "Hulpleidingen", VIK-huis, Wommelgem, 20u00 21 november 2002: Lezing: "Hulpstoffen voor pijpleidingen", VIK-huis, Wommelgem, 20u00 Studiegroep Regeltechniek 3 september 2002: Kernvergadering, VIK-huis, Wommelgem, 20u00 1 oktober 2002: Kernvergadering, VIKhuis, Wommelgem, 20u00 5 november 2002: Kernvergadering, VIK-huis, Wommelgem, 20u00 3 december 2002: Kernvergadering, VIK-huis, Wommelgem,20u00 Studiegroep Veiligheid-Milieu 16 september 2002: Kernvergadering, VIK-huis, Wommelgem,20u00 21 oktober 2002: Kernvergadering, VIKhuis, Wommelgem,20u00 18 november 2002: Kernvergadering, VIK-huis, Wommelgem,20u00 16 december 2002: Kernvergadering, VIK-huis, Wommelgem,20u00 Studiegroep Voeding 4 oktober 2002: Symposium: "Hygiënisch ontwerp van sanitaire installaties voor de voedings- en farmaceutische industrie", Ter Delft Ekeren, 09u00 15 oktober 2002: Lezing: "Selectie van de juiste verpakking voor uw product", VIK-huis, Wommelgem, 20u00 12 november 2002: Lezing: "Verplichte etikettering van voedsel", VIK-huis, Wommelgem, 20u00 3 december 2002: Lezing: "Sanitair ontwerp van productie-, koel-, diepvries-, en distributieruimtes voor de voedingsindustrie", VIK-huis, Wommelgem

Inlichtingen en inschrijven:

VIK-secretariaat, Katrien Van Vosselen, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, tel. 03 259 11 07, fax: 03 259 11 01, e-mail: [email protected] I.M.- JUNI 2002 31

Met meer dan 4000 medewerkers is Janssen Pharmaceutica het grootste farmabedrijf in België. Bovendien zijn we een mondiaal competentiecentrum voor Janssen-Cilag, onze marketing- en verkooporganisatie (20.230 medewerkers). We zijn tevens de grootste vestiging van Johnson & Johnson, wereldleider in de gezondheidszorg, met een omzet van meer dan 36 miljard euro en meer dan 100.000 medewerkers wereldwijd.

Communicatie-talent en gevoel voor humor maken dolfijnen tot wat ze zijn: een schoolvoorbeeld van teamgeest. Dat staat ook bij Janssen Pharmaceutica centraal: het geloof dat je samen verder reikt en meer bereikt dan alleen. Zin om met ons nieuwe wateren te verkennen?

teamgeest Janssen Pharmaceutica staat garant voor grensverleggend onderzoek. De resultaten zijn er dan ook naar: in Beerse zijn al meer dan 80 vernieuwende geneesmiddelen ontdekt. Bij Janssen Pharmaceutica gebeurt echter meer dan research alleen: ook allerlei internationale en lokale diensten, internationale marketing, en productie en distributie horen er thuis. Janssen groeit snel. In België alleen al kwamen de jongste 5 jaar gemiddeld 150 medewerkers per jaar in dienst en werd jaarlijks meer dan 100 miljoen euro geïnvesteerd. Ook onze medewerkers krijgen alle kansen om te “groeien”: in 2001 volgden ze bijna 50.000 opleidingen. Gemotiveerde professionals vinden bij ons dus een schat aan ontplooiingskansen en uitdagingen...

Projectmanager Bestaande Infrastructuur

(M/V)

Ref. 2002/ 13779/VIK

Uw functie: • Als projectmanager Bestaande Infrastructuur plant, leidt, organiseert en coördineert u kleine projecten met betrekking tot aanmaak en verbouwing van gebouwen en installaties binnen de Janssen Pharmaceutica-vestigingen in België. • U dient hierbij rekening te houden met interne klantenvereisten, GxP-richtlijnen, wettelijke-, Janssen Pharmaceutica- en Johnson & Johnson-reglementeringen. • De realisatie van de studie, uitvoering, overdracht en nazorg van het project binnen de afgesproken termijn, budget en kwaliteit behoort tot uw verantwoordelijkheden. • Tevens kan u als projectmanager bij multidisciplinaire projecten opgenomen worden in het projectteam. • U zal dan onder de globale verantwoordelijkheid van een collega projectmanager handelen. Uw profiel: • U bent een ervaren of pas afgestudeerde burgerlijk, industrieel, of bio-ingenieur of u heeft gelijkwaardige ervaring. • Ervaring met PLC-technieken en SCADA’s zijn troeven. • U denkt vernieuwend. • U bent vertrouwd met het werken in een wetenschappelijke omgeving. • U werkt graag en gemakkelijk in teamverband. • Coaching-, communicatie- en organisatievaardigheden zijn talenten die sterk gewaardeerd worden. • Beheersing van het Engels is een pluspunt.

Discipline-Ingenieur Systeembouw

(M/V) Ref. 2002/17287/VIK

Uw functie: • Als discipline-ingenieur Systeembouw staat u, in overleg met de uitbatingsgroep, in voor procesengineering van energie- en nutsvoorzieningen (verdeling van bijv. verwarmings-, koelmedia, water, perslucht) binnen gebouwen. • In deze hoedanigheid assisteert u projectmanagers bij de realisatie van investeringsprojecten. • U weet de hands-on kennis, aanwezig op verschillende plaatsen binnen Janssen Pharmaceutica, en relevante technologische evolutie, te lokaliseren, capteren, beheren en op te volgen. • Op basis van de verzamelde kennis bouwt u een overkoepelende visie op die vertaald wordt in algemeen aanvaarde toepasbare en integreerbare bedrijfsnormen, -richtlijnen en -ervaringsgevens (toolbox). • U geeft continu feedback, promotie en opleiding over deze normering. • De naleving van deze normen behoort tot uw verantwoordelijkheid. • U bent bereid binnen een internationale context te opereren in het kader van beperkte opdrachten. Uw profiel: • U bent een ervaren of pas afgestudeerde burgerlijk, industrieel of bio-ingenieur of u heeft gelijkwaardige ervaring. • Kennis van verwarmings-, koel- en automatiseringssystemen zijn troeven. • Ervaring met FDA- en EU-regelgeving inzake farmaceutische en chemische productie is een pluspunt. • U heeft een hoge verantwoordelijkheidszin en werkt zelfstandig binnen het kader van de gestelde objectieven. • U heeft zin voor initiatief en verbetering. • U heeft zin voor netwerking om steeds op de hoogte te zijn van de laatste technologische evoluties binnen uw vakgebied. • U werkt graag en gemakkelijk in teamverband. • U beschikt over de nodige assertiviteit om vereisten i.v.m. veiligheid, milieu en kwaliteit te doen naleven. • U bezit een goede kennis van het Engels.

www.janssenpharmaceutica.be/jobs

Ingenieur Elektro-mechanica

(M/V) Ref. 2002/19973/VIK

Uw functie: De taken situeren zich vooral in beide operationele domeinen van ATD-Research Facilities. Door de klantgerichte aanpak van de afdeling ontstaat er een nog steeds groeiend afdelingsoverschrijdend samenwerkingsverband. Algemeen beleid: • Het procesmatig mee coachen van de betreffende afdeling in overleg met de sleutelposities en binnen het PE-kader (SOQ) alsook het up-todate houden van de "hoogste" documenten zoals SLA’s e.d. Technische opdrachten: • Aanmaken/aanpassen van documenten zoals procedures en technische beheerdocumenten. • Meewerken aan de continue optimalisering van de bestaande technische installaties en gebouweninfrastructuur binnen het domein van ATD-Research Facilities. Dit houdt bijvoorbeeld in: het uitvoeren van deeltaken behorende tot de functie van de Technisch Supervisor; het meebepalen van de technische onderhoudsvisie; het sturen/opvolgen van bepaalde vervangingsprojecten vanuit de eigen afdeling of vanuit de afdeling Engineering. • Mee realiseren van twee nieuwe researchgebouwen als teamlid in subdomeinen van het totale bouwproces. Dit houdt eveneens de maximale ondersteuning in van binnen ATD-Research Facilities aangestelde projectopvolgingscoördinaten.

Laboschoonmaakopdrachten: • Meewerken aan de verdere uitbouw van de laboschoonmaakprocessen binnen het werkgebied van ATD-Research Facilities. Dit houdt bijvoorbeeld in: het meebepalen van de laboschoonmaakvisies; in samenwerking met de groepsleiders het mee sturen/opvolgen van renovatie- en nieuwbouwopdrachten in verband met afwaslokalen; mee initiëren van benchmarkoefeningen; inhoudelijk evalueren van procedures. Uw profiel: • U bent een ervaren of pas afgestudeerde burgerlijk of industrieel ingenieur of u heeft gelijkwaardige ervaring. • Op een integere rechtlijnige en correcte manier kunnen opgaan met vertrouwelijke informatie en interne/externe partijen. • Uitgesproken gevoel voor preventie, kwaliteit en klantgerichtheid. • Ruime theoretische kennis, inzicht en ervaring in onderhoudsdomeinen. • Operationele kennis van het Engels en Duits. • Korte leercurve. • Hoge mate van zelfstandigheid in de taakuitvoering met evenwicht tussen overzicht en detail. • Teamspeler. • Inzicht willen verwerven in de praktische werking van de ATDResearch Facilities-organisatie.

Spreekt één van deze vacatures u aan? Aarzel dan niet om u kandidaat te stellen door uw gedetailleerd curriculum vitae, bij voorkeur per e-mail, door te sturen naar Gert Quintiens ([email protected]). Vermeld hierbij het referentienummer van de vacature. U kan zich ook schriftelijk richten naar de Personeelsdienst, t.a.v. Gert Quintiens, Janssen Pharmaceutica N.V., Turnhoutseweg 30, 2340 Beerse. Faxen kan vertrouwelijk op het nummer 014/60.30.25. Onze website: www.janssenpharmaceutica.be/jobs.

research

productie

samenwerken

marketing

aan

diensten

gezondheid

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN ZUID-WEST-VLAANDEREN LEZING: "TERRA 2000"

dinsdag 24 september 2002 Onze samenleving is indringend aan het veranderen. Iedereen voelt het bijna aan den lijve. Begrippen als "nieuwe economie", "kennismaatschappij" en aanverwanten zijn niet weg te branden uit de media. Deze door technologie gedreven veranderingen hebben verregaande sociale, economische en ecologische gevolgen.

PRAKTISCH

Beslissingsnemers staan in deze tijden echter voor moeilijke beslissingen. Hun traditionele manier van beslissen leidt niet noodzakelijk tot de gewenste resultaten. Exacte toekomstvoorspellingen zijn

natuurlijk onmogelijk, maar er bestaan wel wiskundige modellen om zinvolle veronderstellingen over de toekomst te maken en van daaruit een wenselijk beleid af te leiden. De Hogeschool West-Vlaanderen werkt al een jaar mee aan het Terra 2000-project voor de Europese Commissie. Een voorstelling van de gebruikte methoden en vooral, van de voorlopige resultaten is voor hen die in de toekomst willen kijken wellicht boeiend. Voor iedereen dus.

Plaats: Hogeschool West-Vlaanderen, Raadzaal, Graaf Karel De Goedelaan 5, Kortrijk Datum: dinsdag 24 september 2002 om 20u00 Spreker: Ing. Tom Tesch Organisatie: VIK-jongerenwerking Afdeling ZWV Kosten: gratis Inschrijving vereist: [email protected]. Aantal deelnemers is beperkt tot 40

Andere activiteiten van de jongerenwerking van de Afdeling ZWV 17.08.2002: Verrassings B-dagtrip. Maximum 20 deelnemers. 17.10.2002: Kennismaking (tussen pot en pint) met de VIK-jongeren ZWV. 24.10.2002: Samenwerken in multifunctionele teams. 2° lezing in een reeks van lezingen door de heer N. Peirs i.s.m. PIVOT. Maximum 20 deelnemers. 12.12.2002: Inzicht krijgen in eigen kernkwaliteiten in relatie met teamworking.Meer informatie

Meer informatie en inschrijvingen: [email protected] 3° lezing in een reeks van lezingen door de heer N. Peirs i.s.m. PIVOT. Maximum 20 deelnemers. 20.02.2003: Inzicht krijgen in eigen voorkeursrollen in relatie met teamworking. 4° lezing in een reeks van lezingen door de heer N. Peirs i.s.m. PIVOT. Maximum 20 deelnemers.

BEZOEK BOMBARDIER TRANSPORTATION vrijdag 13 september 2002 Een unieke gelegenheid om kennis te maken met diverse hoogtechnologische producten inzake openbaar vervoer en met de knowhow van de Bombardier medewerkers.

PRAKTISCH

Realisaties van Bombardier Transportation zijn: ■ treinstellen voor Virgin Rail (UK) ■ metrorijtuigen voor Rotterdam ■ dubbeldeksrijtuigen voor NMBS (B) ■ locomotieven voor NMBS & CFL (B, Lux.)

34 I.M.-

Photo Bombardier ■ ■

automatische metro’s voor Docklands (UK) I11- & AM 96-realisaties voor NMBS (B)

Programma 13u30: Ontvangst en korte presentatie Bombardier 14u15: Bezoek aan de werkplaatsen 16u30: Einde bezoek Plaats: Bombardier Transportation, Vaartdijkstraat 5, Sint-Michiels Datum: vrijdag 13 september 2002 om 13u30 Kosten voor deelneming: gratis voor alle VIK-leden op vertoon van hun lidmaatschapskaart, niet-leden betalen 7,44 EUR Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Het aantal deelnemers is beperkt tot 25 personen!

JUNI 2002

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN ZUID-WEST-VLAANDEREN ACTIVITEITENKALENDER 2002

ZUID-WEST-VLAANDEREN

29-30.06.2002: Weekeind uitstap Chablis-Champagne 13.09.2002:

Bezoek Bombardier Transportation, Sint-Michiels

01.12.2002:

Happening, Guldenberg, Wevelgem (i.s.m. Afd. NWV)

Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling – Zuid West – Vlaanderen, te gebeuren op volgend adres: VIK–secretariaat, Ingrid Van Damme, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, tel. 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: [email protected]

NOORD-WEST-VLAANDEREN BEZOEK NEW HOLLAND ZEDELGEM woensdag 16 oktober 2002

PRAKTISCH

New Holland Belgium N.V. is een dochteronderneming van CNH Global N.V., de afdeling binnen het Fiat concern die actief is in de sectoren landbouw, bouwindustrie en financiële dienstverlening. De vestiging in Zedelgem, met bijna 2.200 werknemers, het grootste bedrijf in de regio Noord-West-Vlaanderen, ontwikkelt, produceert en verkoopt – dit laatste via haar dealernetwerk - maaidorsers, zelfrijdende veldhakselaars en grootpakpersen. De jaaromzet in 2000 bedroeg 496 miljoen EUR.

De productieafdelingen die zullen bezocht worden zijn: draaierij, plaatwerkerij, lasserij, schilderafdeling en montage. Naast deze activiteiten zijn ook andere afdelingen zoals ontwerp, verkoop en dienst-na-verkoop, aankoop en logistiek in Zedelgem gevestigd.

Programma 18u30: Ontvangst in het bezoekerscentrum 18u50: Audio-visuele voorstelling van het bedrijf en haar producten 19u10: Bedrijfsbezoek doorheen de belangrijkste productieafdelingen 21u10: Nabespreking bij een drankje Plaats: New Holland Belgium N.V., Leon Claeysstraat 3A, Zedelgem Datum: woensdag 16 oktober 2002 om 18u30 (ten laatste aanwezig zijn om 19u00) Kosten voor deelneming: gratis voor alle VIK-leden op vertoon van hun lidmaatschapskaart, niet-leden betalen 7,50 EUR Inschrijving vereist: VIK-secretariaat I.M.- JUNI 2002 35

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN NOORD-WEST-VLAANDEREN ACTIVITEITENKALENDER 2002

NOORD-WEST-VLAANDEREN

16.10.2002:

Bezoek New Holland Belgium, Zedelgem

01.12.2002:

Happening, Guldenberg Wevelgem (i.s.m.Afd. ZWV)

10.12.2002:

Bezoek Proviron

Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling NoordWest-Vlaanderen, te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ingrid Van Damme, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: [email protected].

OOST-VLAANDEREN

Informatie-avond studenten ACTIVITEITENKALENDER 2002 - 2003

OOST-VLAANDEREN

01.09.2002:

Kajakken op de Leie

18.10.2002:

Bezoek bouwwerf STORA-ENSO Papierfrabriek, Langerbrugge

19.01.2003:

Nieuwjaarsconcert- en receptie, Gent

Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling OostVlaanderen, te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Afdeling Oost-Vlaanderen, p/a Ing. Ludo Verhegghe, Langenakkerlaan 36, 9080 Lochristi, tel. en fax: 09 355 19 40, e-mail: [email protected]. De activiteiten van de VIK-Afdeling Oost-Vlaanderen kan men steeds raadplegen op de VIK-website onder: URL: http://gallery.uunet.be/vik-ovl.

LIMBURG ACTIVITEITENKALENDER 2002 - 2003 14.08-28.08.2002:

14-daagse rondreis "Alle hoogtepunten van China" – 2de editie

15.09.2002:

Cirque du Soleil, Brussel

11.01.2003:

Nieuwjaarsreceptie en uitreiking Paul Donners Prijs – Alden Biesen

LIMBURG

Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling Limburg, te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ingrid Van Damme, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: [email protected]. Ing. Chris Ribus, secretaris van de VIK-Afdeling Limburg, is tevens het aanspreekpunt voor de Regio Limburg. U kan ook steeds bij hem terecht met uw vragen. Zijn adres: Deurnestraat 102, 3583 Beringen, tel. en fax: 013 67 85 11, e-mail: [email protected]

36 I.M.-

JUNI 2002

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN WAASLAND GELEIDE WANDELING DOOR DE GROTE GEULE TE KIELDRECHT zondag 15 september 2002

De Grote Geule of Kieldrechtse Kreek maakt deel uit van het krekencomplex dat zich uitstrekt over het noorden van de provincie Oost-Vlaanderen en het zuiden van Zeeland. Het ontstaan van de Grote Geule is onafscheidelijk verbonden met de geschiedenis van de eromheen liggende Scheldepolder, maar ook met die van het dorp Kieldrecht. Reeds in geschriften van 1431 die handelden over schorren tussen Kieldrecht, Kallo en Verrebroek wordt ze vermeld. Momenteel ontspringt de Grote Geule als een kleine sloot in Kemzeke, loopt door De Klinge en Meerdonk om langs het westen, sterk verbreed, Kieldrecht binnen te komen. De oppervlakte in Kieldrecht bedraagt 21,5 ha (waterplas en oevers). De diepte varieert tot maximaal 1,5m.

PRAKTISCH

Het reservaat werd samen met de aanpalende terreinen, over een oppervlakte van 80 ha, in 1978 geklasseerd als landschap. De landschappelijke waarde van de Grote Geule vloeit voor een belangrijk deel voort uit de omstandigheid dat ze een relatief gaaf relict van vroegere overstromingen is. Sedert het ontstaan van de KoningsKieldrechtpolder (1654) is de Grote Geule kunnen uitgroeien tot een gevarieerd geheel van open watergedeelten, rietvelden, groepjes en rijen knotwilgen en canadapopulieren alsook lage oevervegetaties. Visueel treft vooral het langgerekte vrije wateroppervlak, dat een indruk van rust en stilte nalaat. Ook de rietvelden dragen picturaal en auditief bij tot een hoge landschappelijke waardering. De

uitgestrektheid en de rust moeten ook als belangrijkste verklaring worden gezien voor het voorkomen van talrijke eendensoorten en gevleugelde moerasbewoners zoals wilde eend, wintertaling, slobeend, bergeend, grote en kleine karekiet, rietzanger, roetgors en roerdomp. Het voorkomen van waterplantvegetaties wordt sterk beïnvloed door de kwaliteit van het kreekwater. In het zuiver kreekgedeelte treffen we hoofdzakelijk volgende waterplanten aan: kleine kroos, gele klomp, kamfonteinkruid, gedoornd hoornblad. Wat de oevervegetatie betreft, constateren we bij steile oevers een mooie kraag van riet en kleine lisdodde waartussen de zwanebloem groeit. Bij zacht glooiende oevers gaat de oevervegetatie geleidelijk over in een gediversifieerde moerasvegetatie, die zich tot in het water uitstrekt, met o.a. gele lis, zeebies, waterzuring en grote egelskop; en lager groeiend: moerasvergeet-mij-nietjes, rode waterereprijs, watermunt, ruwe bies en klein moerasscherm. De Grote Geule biedt eveneens een zeer interessante vogelwereld. Naast zeer algemene watervogels treffen we er de avifauna van de steeds zeldzamer wordende rietkragen aan. Niet allen watervogels, maar ook bewoners van weiden, slikken en schorren, ja zelfs van heide en broekbiotopen, worden er waargenomen. Vergezel de VIK-Afdeling Waasland doorheen het natuurschoon van het Soete Waasland!

Plaats: Kreek 54 (aan de brug) te Kieldrecht Datum: zondag 15 september 2002 om 14u00 stipt !!! Einde voorzien rond 16u30 Kosten voor deelneming: gratis voor alle VIK-leden op vertoon van hun lidmaatschapskaart, niet-leden betalen 7,44 EUR Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Opgelet: gelieve werkgever en uitgeoefende functie mee te delen.

ACTIVITEITENKALENDER 2002 07.09.2002:

Bezoek aan de werf "Tunnel onder de Westerschelde, Terneuzen

15.09.2002:

Geleide wandeling door De Grote Geule, Kieldrecht

11.11.2002:

Bezoek aan GIRA, Duitsland

WAASLAND

Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling Waasland, te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ingrid Van Damme, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: [email protected]. De aankondigingen van activiteiten die de VIK-Afdeling Waasland haar leden aanbiedt, kan men ook steeds raadplegen via de VIK-website of rechtstreeks via het adres: http://www.vikwsl.yucom.be. Tevens kan men op bovenstaande website van de VIK-Afdeling Waasland een historiek van verslagen opvragen van de reeds eerder georganiseerde activiteiten. I.M.- JUNI 2002 37

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN MECHELEN INFORMATIEAVOND: "OPTIMALISATIE VAN DE KMO" donderdag 26 september 2002

Karina Ramaekers, afgestudeerd als industrieel ingenieur met bijkomende opleidingen in ondernemingsbeleid en marketing, was gedurende 18 jaar werkzaam in de kunststof-, chemische en automobielnijverheid. Dit bood haar de mogelijkheid om bedrijven in diverse departementen te leren kennen. De leidraad in haar professionele loopbaan was steeds de winstgevendheid van deze bedrijven te verhogen door optimalisatie van de processen in productie, logistiek en verkoop. Momenteel is zij zaakvoerder van "Hera Management Consulting bvba."

PRAKTISCH

Op donderdag 26 september 2002 zal zij, in het kader van een avondlezing, haar praktijkervaring met u delen. Hier volgt een greep uit de items die zullen behandeld worden:

de mogelijkheden tot optimalisatie in het interne logistieke gebeuren met aandacht voor o.a. ruimtebenutting, hulpmiddelen en goederenstromen;  de factoren die het productierendement beïnvloeden, zoals de lay-out, het productieproces, capaciteitsbezetting van machines en service van externe diensten;  implementatie van zelfsturende teams die als voornaamste doelstelling hebben continu te verbeteren, optimaal gebruik van potentieel en organisatievervlakking. De lezing start met de presentatie van een aantal algemene wetenswaardigheden, gevolgd door praktijkcases en zal worden afgerond met een vraaggesprek. In dit vraaggesprek kunnen specifieke vragen naar voor gebracht worden en zal er wederzijdse ervaring uitgewisseld worden. 

Plaats: Brasserie Passade N.V., zaal Opsinjoorke, Brusselsesteenweg 301, Mechelen (wegbeschrijving op website: www.passade.be) Datum: donderdag 26 september 2002 om 20u00 Kosten voor deelneming: gratis voor alle VIK-leden op vertoon van hun lidmaatschapskaart, niet-leden betalen 7,50 EUR Inschrijving vereist: VIK-secretariaat

BEZOEK AAN BROUWERIJ HAACHT PRIMUS TE BOORTMEERBEEK dinsdag 29 oktober 2002

In 1898 produceerde de ‘Brouwerij van Haecht’ haar eerste brouwsel. In 1913 behoorde ze al tot de top en groeide uit tot een onafhankelijke brouwerij (derde pilsproducent van België). De brouwzaal heeft een capaciteit van 7.200 hl per etmaal en er zijn 30 cylindroconische tanks voor het verdere brouwproces. We bezoeken de nieuwe, ultramoderne bottelarij die einde 2001 in bedrijf werd genomen en bekijken de waterzuiveringsinstallatie.

Het productengamma is uitgebreid: bieren van lage (Primus, Adler) en hoge gisting (Tongerlo, Keizer Karel, Wit, Gildenbier), VAL mineraalwater & frisdranken en Pepsi-cola. Dinsdag 29 oktober 2002 om 18u30. Meer details in volgende IM.

ACTIVITEITENKALENDER 2002 06.09.2002:

Bezoek aan HST-werken NMBS, Antwerpen-Centraal

26.09.2002:

Informatieavond: "Optimalisatie van de KMO", Mechelen

15.10.2002:

Bezoek aan Hayes Lemmerz

29.10.2002:

Bezoek Brouwerij Haacht-Primus, Boortmeerbeek

MECHELEN

Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling Mechelen, te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ingrid Van Damme, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, tel. 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: [email protected]

38 I.M.-

JUNI 2002

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN ANTWERPEN BEZOEK STEENBAKKERIJ SWENDEN N.V. dinsdag 3 september 2002

PRAKTISCH

De VIK-afdeling Antwerpen bezoekt steenbakkerij Swenden N.V., één van de grootste Belgische baksteengroepen. Swenden is gespecialiseerd in de productie van snelbouwstenen. Het familiebedrijf werd in 1863 opgericht. Er werken nu 125 men-

sen. De groep Swenden heeft twee vestigingen met elk twee productielijnen. Zij vertegenwoordigen 25% van de markt en dit zowel in Nederland als België.

Programma • verwelkoming en bedrijfsvoorstelling • hoe wordt een snelbouwsteen gemaakt • bezichtiging van de kleiontginning en productie te Rumst • drankje en hapje Plaats: Swenden N.V., Nieuwstraat 2, Rumst. Samenkomst in de bureaugebouwen Datum: dinsdag 3 september 2002 om 19u00; einde rond 21u30 Kosten: gratis voor alle VIK-leden op vertoon van hun lidmaatschapskaart, niet-leden betalen 7,50 EUR Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Het aantal deelnemers is beperkt tot 25. Benodigdheden: stevige schoenen

ACTIVITEITENKALENDER 2002 - 2003

ANTWERPEN

03.09.2002:

Bezoek Steenbakkerij Swenden, Rumst

09.10.2002:

Kroegentocht, Antwerpen

03.04.2003:

Wijndegustatie-avond: "Van parelwijn tot Champagne", Wommelgem

Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling Antwerpen, te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ingrid Van Damme, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: [email protected].

KEMPEN BEZOEK LIGHTING APPLICATION CENTRE (LAC), PHILIPS EINDHOVEN woensdag 11 september 2002

Het licht in de schijnwerpers Het Lichttheater is zo ontworpen dat de kijker zich realiseert dat verlichting zowel kunst als ambacht is. Goede verlichting voldoet aan twee criteria: visuele prestatie en visuele voldoening.

met het verschijnsel licht. Er wordt gebruik gemaakt van driedimensionale effecten, van de ruimte en van het publiek zelf. De wetenschappelijke, psychologische en emotionele aspecten van licht komen aan bod.

Tachtig procent van de informatie die we van buiten ontvangen komt binnen via onze ogen. Zonder licht zien we niets. Maar wat is licht? Hoe maken we licht? De multimediapresentatie laat u kennismaken

Een korte inleiding over de principes van lichtopwekking wordt gevolgd door een uitleg over de kleuraspecten van licht. Er wordt aandacht besteed aan het vermogen van licht om vorm en ruimte te creëI.M.- JUNI 2002 39

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN KEMPEN ken, met de lichtkleur die we wensen. ’s Nachts hebben we in wezen met dezelfde situatie te maken, maar dan dient het kunstlicht de ruimte ook nog vorm te geven. Is er een standaardrecept voor goede verlichting? We dienen ons te realiseren dat we tegelijkertijd ‘belevers’ van de ruimte zijn en ‘bekijkers’ van de objecten daarin. Belevers en kijkers stellen verschillende eisen. Ergonomische verlichting voor betere efficiency en meer productiviteit. In deze wereld met zijn open grenzen en zijn vrije concurrentie grijpen fabrikanten iedere gelegenheid aan om efficiënter te produceren, de kwaliteit van het product te verbeteren en de bedrijfskosten te drukken. Goede verlichting kan bedrijven helpen deze doelen te bereiken en zo de concurrentiekracht te vergroten. Door de verlichting af te stemmen op de behoeften van iedere werkplek leveren mensen betere prestaties en vermindert de kans op ongelukken. ren, want een visuele ruimte bestaat in feite uit niets anders dan reflecterende oppervlakken. Verlichting kan een ruimte kleiner of groter doen lijken. Het is zelfs mogelijk de ruimte te laten ‘zweven’. De presentatie eindigt met een spectaculaire lichtshow, waarbij licht op een dramatische manier wordt toegepast. Waarnemen is het bewijs Dit onderdeel gaat in op hoe we in een ruimte licht ervaren en beleven, zowel overdag als ’s nachts.

Philips Philips produceert al meer dan 100 jaar een zeer divers pakket van verlichtingsartikelen. Van eenvoudige gloeilampen tot geavanceerde lichtsystemen, zoals de QL-inductielamp. De activiteiten van Philips Lighting richten zich op een drie hoofdgebieden: 1. research en ontwikkeling, waardoor een sterke stimulans gegeven wordt aan technologische vernieuwing. 2. een uitgebreid lichtpakket realiseren in geavanceerde productieplaatsen. 3. inzicht verwerven in de wensen van de klant op het gebied van verlichtingstoepassingen.

PRAKTISCH

Overdag gebruiken we kunstlicht om het daglicht aan te vullen. Het vult aan waar we zijn, waar we kij-

Plaats: samenkomst aan het LAC in Eindhoven. De deelnemers ontvangen een plaatsbeschrijving Datum: woensdag 11 september 2002 om 13u30 Inschrijving vereist: VIK-secretariaat met vermelding van naam en adres firma tewerkstelling. Het aantal inschrijvingen is beperkt tot 15 personen. Vlug inschrijven is dus de boodschap.

ACTIVITEITENKALENDER 2002 11.09.2002:

Bezoek lichtlabo, Philips Eindhoven

16.10.2002:

Algemene Ledenvergadering + Bezoek Glaverbel, Mol

KEMPEN

Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling Kempen, te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ingrid Van Damme, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem , tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: [email protected].

40 I.M.-

JUNI 2002

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN LEUVEN-HAGELAND BEZOEK AAN MATERIALISE N.V. donderdag 7 november 2002

De activiteiten van Materialise situeren zich op drievoudig vlak: 1. Materialise Prototyping voor het ‘materialiseren’ van technische prototypes en kleine series via de meest geavanceerde prototyping en tooling technieken.

3. Materialise Medical voor het maken van medische modellen via prototyping technieken en het ontwikkelen van medische softwarepakketten die wereldwijd door chirurgen en onderzoeksinstellingen gebruikt worden. Voor meer informatie verwijzen wij naar de vorige uitgave van de Ingenieursmededelingen.

PRAKTISCH

2. Materialise Software voor het ontwikkelen van de technische software om deze technieken nog meer doeltreffend te maken.

Plaats: Materialise N.V., Technologielaan 15, Leuven Datum: donderdag 7 november 2002 van 14u00 tot 17u00 Kosten voor deelneming: gratis voor alle VIK-leden op vertoon van hun lidmaatschapskaart, niet-leden betalen 7,44 EUR Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Het aantal deelnemers is beperkt tot 40 personen.

BEZOEK WEZEMAAL WIJNDORP

Wandeling door de Hagelandse wijngaarden gevolgd door een begeleid bezoek aan de wijngaarden en kelders van een wijnbouwer. Voor dit bezoek aan de Hagelandse wijngaarden begeven we ons naar Wezemaal. Eerst krijgen we de kans om een wandeling te maken over de prachtige Wijngaardberg, waarbij een gids ons al de geheimen vertelt van deze historische berg. Daarna bezoek aan de wijngaarden en kelders van de familie Overbergh. Meer informatie over dit bezoek vindt u in de vorige uitgave van de Ingenieursmededelingen.

PRAKTISCH

Het etiket van de Graevenberger programma 13u00 tot 15u00: Wandeling over de Wijngaardberg 15u15 tot 16u30: Bezoek aan de wijngaard van de familie Overbergh 16u45 tot 18u00: Bezoek aan de wijnkelder van de familie Overbergh Plaats: Samenkomst op het marktplein te Wezemaal. Na de wandeling gaan we per auto naar de wijngaarden van de familie Overbergh. Nadien hebben we nog éénmaal onze auto nodig om naar de kelders te rijden. Datum: zaterdag 7 september 2002 van 13u00 tot 18u00 Kosten voor deelneming: leden (en hun partner) betalen 5,58 EUR; niet-leden betalen 9,92 EUR. Na inschrijving dient het verschuldigde bedrag betaald te worden op rekeningnummer 431-0647591-86 van de VIK-Afdeling Leuven-Hageland, met de vermelding "Wezemaal wijndorp" Inlichtingen: Ing. Bart Van Orshoven, tel. 016 58 24 70 of e-mail: [email protected] Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Stevig schoeisel is vereist! Aan alle deelnemers wordt een routebeschrijving bezorgd. Het aantal deelnemers is beperkt tot 30 personen!

I.M.- JUNI 2002 41

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN LEUVEN-HAGELAND LEZING: "VLAREM EN GEVAARLIJKE STOFFEN" donderdag 17 oktober 2002

PRAKTISCH

Elk bedrijf werkt wel eens met gevaarlijke stoffen. Maar werkt men wel volgens de wet? Waarop moeten gebruiker en invoerder van gevaarlijke stoffen letten als ze de reglementering in acht willen nemen? VLAREM is opgesteld om calamiteiten te voorkomen. Wat als er zich toch een incident voordoet? Op deze en andere vragen krijgt u een antwoord tijdens de lezing "VLAREM en gevaarlijke stoffen". Elke deelnemer krijgt een syllabus.

Plaats: Kastanjehof, Ganzendries 65, Pellenberg Datum: donderdag 17 oktober 2002 van 19u00 tot 22u30 Spreker: Lieven Dehandschutter, milieudeskundige Kamer voor Handel en Nijverheid Kosten voor deelneming: 10,00 EUR voor VIK-leden op vertoon van hun lidmaatschapskaart, niet-leden betalen 15,00 EUR. Na telefonische inschrijving dient het verschuldigde bedrag gestort te worden op rekeningnummer 431-0647591-86 van de VIK-Afdeling Leuven-Hageland met vermelding "Lezing VLAREM" Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Gelieve bij inschrijving uw huidige functie te vermelden zodat deze lezing kan afgestemd worden op de samenstelling van de groep. Het aantal deelnemers is beperkt tot 30 personen!

ACTIVITEITENKALENDER 2002

LEUVEN-HAGELAND

07.09.2002:

Wandeling in de Hagelandse Wijnstreek, Wezemaal

17.10.2002:

Lezing VLAREM en gevaarlijke stoffen, Pellenberg

07.11.2002:

Bezoek Materialise N.V., Leuven

Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling LeuvenHageland, te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ingrid Van Damme, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem, tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: [email protected].

Regionale bestuursvergaderingen Afdeling Antwerpen: Afdeling Brussel-Halle-Vilvoorde: 25.09.2002 Afdeling Leuven-Hageland: 11.09.2002 09.10.2002 13.11.2002 11.12.2002 Afdeling Mechelen: 12.09.2002 10.10.2002 14.11.2002 12.12.2002

42 I.M.-

JUNI 2002

Afdeling Noord-West-Vlaanderen: 03.09.2002 01.10.2002 05.11.2002 03.12.2002

2002

Afdeling Zuid-West-Vlaanderen: 02.09.2002 14.10.2002 18.11.2002 16.12.2002

Afdeling Oost-Vlaanderen: 16.09.2002 21.10.2002 18.11.2002 16.12.2002 Afdeling Waasland: 05.09.2002 03.10.2002 07.11.2002 05.12.2002

Voor meer informatie omtrent uur en plaats van deze vergaderingen kan u terecht bij Ingrid Van Damme op het VIK-secretariaat op het telefoonnummer 03 259 11 16.

Vul dit formulier in als uw adres of werkomgeving gewijzigd is, zo blijft u op de hoogte van alle activiteiten die u als ingenieur interesseren. Fax het naar 03 259 11 01 of stuur het naar de Vlaamse Ingenieurskamer, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem. (art. 4 van de Wet van 08/12/92:1. houder van het bestand: Vlaamse Ingenieurskamer VZW, Herentalsebaan 643 2160 Wommelgem. 2. doel: ledenadadministratie 3. recht tot inzage en correctie cfr. arts. 10 en 12: Vlaamse Ingenieurskamer op adres van de zetel te Wommelgem) Kruis het gepaste aan:

❏ ❏ ❏ ❏ ❏ ❏

INLICHTINGENEN AANVRAAGFORMULIER Inschrijving VIK-activiteit

Adreswijziging

❏ Ik wens mij in te schrijven voor volgende activiteit:

Wijziging werkgegevens

...........................................................................................

Inschrijving VIK-activiteit

Aard van de activiteit: ❏ bedrijfsbezoek ❏ lezing ❏ studiedag ❏ vergadering ❏ socio-culturele activiteit ❏ cursus ❏ andere activiteit (nader te specificeren): ...........................................................................................

Opvragen informatie Inschrijving "Dienstaanbiedingen"

❏ bedrijf ❏ persoonlijk

Nieuw lidmaatschap

Aantal personen: ...................................

Privé gegevens: Lidmaatschapsnummer: ............................................ Geslacht:

❏M/❏V

Datum: ......................... plaats: ...........................................

Geboortedatum: ....................

Naam + voornaam: ..............................................................

Georganiseerd door (Afdeling, Studiegroep) ........................................................................................... Enkel in te vullen bij opname in de "Dienstaanbiedingen":

Oud adres (enkel bij adreswijziging):...............................................

Nuttige ervaring:.......................................................................

..........................................................................................

..............................................................................................

Privé adres (nieuw/huidig): straat + huisnummer:............................................................ postnr. + gemeente:.............................................................. tel.nr.:.................................. fax nr.: .................................... e-mail: ...............................................................................

.............................................................................................. Talenkennis: ............................................................................ Tijdstip van mogelijke indiensttreding: .......................................... Belangstellingsgebieden:............................................................ ..............................................................................................

Gevolgde specialiteit: ......................... Diplomajaar: ................

Indien van toepassing, geef aan in welke omgeving of provincie u wenst werk te vinden:

School: ...............................................................................

.............................................................................................. Handtekening: ........................................................................

Werkgegevens: Naam bedrijf/school/instelling:

Datum: ..................................................................................

.......................................................................................... straat + huisnummer:............................................................ postnr. + gemeente:.............................................................. tel.nr. algemeen:........................rechtstreeks......................... fax nr. algemeen:........................rechtstreeks......................... e-mail: ............................................................................... Sector tewerkstelling:

❏ industrie ❏ onderwijs ❏ openbare dienst ❏ zelfstandige

Activiteit van het bedrijf: invullen volgens bijgaand overzicht (NACE-code):......................... BTW-nummer:..................................................................... Functie: .............................................................................. Departement: ..................................................................... Aantal werknemers:

❏

O <50

❏ 50-100 ❏ 101-250 ❏ >250

Omzet:

❏ < 1.240.000 ❏ > 5.000.000

❏ 1.240.000 - 5.000.000

Aanvraag informatie Ik zou graag informatie bekomen over volgend onderwerp: ............................................................................................. ............................................................................................. .............................................................................................

Activiteit van het bedrijf: NACE-code. 15: Vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken 17: Vervaardiging van textiel 20: Houtindustrie en vervaardiging van artikelen van hout, kurk, riet en vlechtwerk 22: Uitgeverijen, drukkerijen en reproductie van opgenomen media 24: Chemische nijverheid 25: Rubber- en kunststofnijverheid 26: Vervaardiging van overige niet-metaalhoudende minerale producten 27: Metallurgie 28: Vervaardiging van producten van metaal 29: Vervaardiging van machines, apparaten en werktuigen 31: Vervaardiging van elektrische machines en apparaten 32: Vervaardiging van audio-, video- en telecommunicatieapparatuur 33: Vervaardiging van medische apparatuur, van precisie- en optische instrumenten en uurwerken 36: Vervaardiging van meubels; overige industrie 45: Bouwnijverheid 51: Groothandel en handelsbemiddeling, exclusief de handel in auto's en motorrijwielen 60: Vervoer te land 61: Vervoer over water 62: Luchtvaart 65: Financiële instellingen 66: Verzekeringswezen 72: Informatica en aanverwante activiteiten 74: Overige zakelijke dienstverlening 75: Openbaar bestuur, algemene collectieve diensten en verplichte sociale verzekering 80: Onderwijs ...... Andere (te specificeren)....................................................

I.M.- JUNI 2002 43

Would you like to create the e-Media that will inspire the next generation? Then you need a sound technological background, effective team skills and the experience to decide what application is appropriate for the customer. The Group T programme "Master in e-Media Engineering" offers you all that, and more. True to the Group T philosophy that engineering has to be inspired by enterprising and educating, this is not a course for nerds or boffins. This two-year programme (full-time or part-time) caters for an international audience of engineers, technologists and professionals working for companies that are looking for inspiration. If you want to become e-Mediately inspired yourself and inspirational to others, become a Master in e-Media Engineering.

www.group-t.be