IN GESPREK MET……………. De levensvisie van oudere migranten en Welzijn Nieuwe Stijl
Inhoudsopgave
1 Dit was ons vertrekpunt
4
2 Dit hebben we onderzocht
11
3 Dit is eruit gekomen
17
4 Dit hebben we naar aanleiding daarvan gedaan
21
5 Dit willen we gaan doen en wees welkom om mee te doen.
25
3
1
Dit was ons vertrekpunt
Deze brochure heet ‘In gesprek met…...’ Niet voor niets met
oudere migranten. De wet heeft als uitgangspunt dat men-
puntjes, want in gesprek zijn met oudere migranten is een
sen zoveel mogelijk zelf hun probleem oplossen en zelf hulp
ware ontdekkingsreis die voor velen nog moet beginnen. Toch
organiseren, zo nodig samen met familie en vrienden. Als dit
is oog en oor hebben voor de verhalen van oudere migranten
niet mogelijk is, kan de hulp van het welzijnswerk of anderen
precies wat nodig is. Met onze gezamenlijke inspanning dra-
worden ingeroepen. Bescherming, zelfredzaamheid, zorg voor
gen we bij aan een goede en geborgen oude dag voor oudere
elkaar, deelnemen aan het dagelijks leven (participeren) zijn
migranten. We gaan samen op weg!
belangrijke doelen van de Wmo. Het welzijnswerk staat volop in de schijnwerpers. Daarbij ligt – in het kader van het Wmo
Eerst uit eigen kracht putten voordat buitenstaanders beslis-
stimuleringsprogramma Welzijn Nieuwe Stijl – steeds meer
singen nemen over ons leven, dat vinden we belangrijk. Voor
de nadruk op de eigen inzet van de burger en op het bundelen
sommige oudere migranten is het niet vanzelfsprekend om
van verschillende krachten.
deze eigen verantwoordelijkheid te dragen. Zij hebben soms onvoldoende vaardigheden, kennis en sociale contacten om
In deze brochure wordt het onderzoek ‘In gesprek met….’
de (professionele) hulp te organiseren. Swon het senioren-
samengevat. Oudere migranten namen enthousiast deel aan
netwerk vroeg zich in september 2009 af hoe het kwam dat
gesprekken en onderzochten al pratende hun eigen situatie.
oudere migranten relatief weinig vragen hadden.
Zij vertelden hun verhalen en keken daarin terug op hun leven en keken vooruit naar de toekomst. De opbrengst van het
De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) kan ons
onderzoek is bedoeld voor oudere migranten en hun kinderen,
behulpzaam zijn bij het vormgeven van de dienstverlening aan
voor zelforganisaties van migranten, cliëntenorganisaties en
4
gemeenteambtenaren die beleidsvoorbereidend werk ver-
heeft behoefte aan (betere) maatschappelijke ondersteu-
richten; voor Wmo consulenten en ouderenadviseurs die
ning. Swon ziet het als haar opdracht oudere migranten in
informatie, advies en cliëntondersteuning bieden; en ook
beeld te brengen en volop aandacht te besteden aan deze
voor het Coördinatiepunt Mantelzorgondersteuning, huis-
burgers. Swon wil voor en met de oudere migranten de
artsen en andere professionals uit wonen, welzijn en zorg
levenskwaliteit verbeteren. De inhoud van deze brochure
die ondersteuning bieden aan oudere migranten. De onder-
staat nu weliswaar op papier, maar dat is een moment-
zoeksinformatie is vastgelegd in twee, digitaal beschikbare
opname. In de realiteit is het thema dynamisch en nodigt
rapportages. Er is daarnaast een DVD gemaakt met een
het uit tot gesprek en actie. Oudere migranten die heb-
gefilmd portret van een migrantenechtpaar.
ben bijgedragen aan deze brochure willen enthousiasme opwekken bij andere oudere migranten én professionals
Vroeger hadden we het over ‘allochtone ouderen’. Soms
om samen in de lokale samenleving de eigen positie te
ziet u deze term nog voorbij komen, maar in dit boekje
versterken. Zo werken ze zelf mee aan maatschappelijke
spreken we liever over oudere migranten. Steeds meer
ontwikkeling.
organisaties gebruiken deze term vanwege de veranderde maatschappelijke positie van migranten. Graag sluiten wij
Initiatiefnemer voor het uitbrengen van deze brochure is
aan bij deze positieve ontwikkeling.
de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief. Het lectoraat is in
Er zijn natuurlijk oudere migranten die actief participeren in
opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn
de maatschappij. Maar een grote groep oudere migranten
en Sport (VWS) programmaleider van de Wmo Werkplaats 5
Nijmegen. Swon het seniorennetwerk is een van de innova-
van herkomst op 1 januari 2011 (Gemeente Nijmegen, afdeling
tieve praktijken van de werkplaats.
Onderzoek en Statistiek).
Informatie over het inzien van de onderzoeksrapportages en
50-64 jaar
65 + jaar
Totalen
Turken
518
298
816
Over oudere migranten
Marokkanen
331
172
503
Net als elders in het land merkbaar is, hebben ook in Nijmegen
Surinamers
283
108
391
de gemeente, de instellingen voor wonen, welzijn en zorg en
Antillianen
267
98
365
de burgers de handen ineen geslagen om de maatschappelijke
Chinezen
134
28
162
ondersteuning anders en beter te organiseren: meer gericht op
Iraniërs
100
29
129
de persoonlijke vragen van burgers. In deze brochure gaat het
Vietnamezen
82
22
104
specifiek om het voor het voetlicht brengen van kansen aan
Irakezen
75
18
93
oudere migranten die op dit moment nog onvoldoende in de
Indonesiërs*
468
667
1135
gelegenheid zijn mee te doen in de samenleving.
Overige n-w
446
76
522
Totaal
2704
1516
4220
de DVD vindt u achter in deze brochure.
Ook migranten worden ouder. In 2020 zal het aantal migran-
Inwoners
* inclusief voormalig Nederlands Indië en de Molukken
tenouderen in Nederland ongeveer drie maal zo groot zijn als in 2010. De cijfers in de tabel geven een indruk van de
Sommige oudere migranten hebben zich teruggetrokken binnen
Nijmeegse situatie met het aantal migrantenouderen per land
de eigen gemeenschap. Andere hebben relatief gemakkelijk hun
6
weg kunnen vinden in de Nederlandse samenleving. Zodra
Het professionele welzijnswerk kan een belangrijke schakel
oudere migranten meer participeren in de samenleving,
vervullen om vraag en aanbod, doelgroep en instellingen,
verbetert hun maatschappelijke positie. Het is belangrijk om
dichter bij elkaar te brengen. Swon wil deze rol graag ver-
in te zetten op hun kennis en levenservaring. Tegelijkertijd
vullen en met deze brochure een aanzet geven tot verdere
moeten we ons realiseren dat oudere migranten, in tegen-
samenwerking ten behoeve van migrantenouderen.
stelling tot autochtone ouderen, vaak te maken hebben met ben vaak een onvolledige AOW en dus een beperkt inkomen,
Over Swon en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
specifieke gezondheids- en welzijnsproblemen en doorgaans
Swon het seniorennetwerk helpt ouderen bij het zo zelf-
een lager opleidingsniveau. Deze problemen komen ook
standig mogelijk blijven wonen en leven. Ondersteuning
onder andere groepen in de samenleving voor, maar speci-
bieden bij het actief deelnemen en bijdragen aan de samen-
fiek voor oudere migranten komen daar omstandigheden bij
leving en contacten onderhouden met jong en oud staan bij
die het extra moeilijk kunnen maken. Zo weten ze de weg
Swon hoog in het vaandel. Swon staat voor het bieden van
naar informatie moeilijk te vinden en hebben ze de informa-
dienstverlening op maat en zoekt samen met de oudere de
tie gevonden, dan vormt het taalprobleem voor velen een
beste oplossing binnen en buiten de mogelijkheden van
struikelblok om gebruik te kunnen maken van voorliggende
eigen diensten.
een minder gunstige uitgangspositie. Oudere migranten heb-
voorzieningen. Ook heimwee en het dilemma tussen teruggaan naar het land van herkomst of blijven in Nederland
Swon-professionals bedienen weliswaar een groep van
kunnen een zware wissel trekken op het leven van alledag.
oudere migranten met ondersteuning en advies waardoor 7
8
maatwerk ontstaat, maar ze hebben te weinig zicht op
wensen, noden en eigen mogelijkheden. Het lectoraat werkt
algemene welzijnsvragen die om meer structurele aandacht
samen met aanbieders in wonen, welzijn en zorg aan het
vragen. Swon heeft mede vanuit het Wmo beleid van de
optimaliseren van de dienstverlening vanuit de vraag van
gemeente Nijmegen de opdracht zorg te dragen voor een
de klant.
passende ondersteuning aan oudere migranten. Om deze opdracht goed te volbrengen is het nodig dat Swon, met
Over de zelforganisaties
de eigen professionals en die van andere instellingen, meer
Nijmegen kent veel zelforganisaties en sleutelfiguren. Zij
inzicht krijgt in de vragen, problemen en mogelijkheden
zetten zich in als vrijwilliger en sommigen richten zich
van oudere migranten. Pas als dat inzicht er is, kan de
speciaal op de oudere leden van een gemeenschap.
dienstverlening beter worden afgestemd.
De zelforganisaties zijn een belangrijke partner voor Swon
Vrijwilligers, stagiaires en professionals van Swon en
en andere instellingen omdat de sleutelfiguren in de gele-
vier studenten van de opleiding Maatschappelijk Werk
genheid zijn contact te leggen met migrantenouderen.
en Dienstverlening van de Hogeschool van Arnhem en
De sleutelfiguren hebben ook een belangrijke bijdrage gele-
Nijmegen hebben samen onder leiding van het lectoraat
verd aan het vinden van migranten die wilden meedoen aan
Lokale dienstverlening vanuit Klantperspectief de verhalen
het onderzoek. Continuering van deze samenwerking met
van oudere migranten opgetekend. Het lectoraat heeft een
zelforganisaties is van belang om samen met aanbieders
onderzoeksmethode ontwikkeld, waarmee in verhalen van
wonen, welzijn en zorg bij te dragen aan de uitvoering van
mensen vraagpatronen kunnen worden herkend. De verha-
het Wmo-beleid van de gemeente Nijmegen.
len van de oudere migranten geven ons dus inzicht in hun 9
10
2
Dit hebben we onderzocht
Over onderzoeken en ontmoeten……….
migranten op te tekenen, waarin ze zelf ter sprake brachten
Van februari 2010 tot en met april 2011 zijn van 32 oude-
wat ze belangrijk vonden. Aan de hand van het levensver-
ren de verhalen opgetekend. Studenten van de HAN en
haal vroegen we verder: wat hebt u nodig, wat wilt u, wat
medewerkers van Swon hebben Surinaamse, Antilliaanse,
eist en verwacht u en wat kunt u zelf bijdragen? Vooral die
Indische, Molukse, Turkse en Marokkaanse migranten
laatste is een belangrijke vraag als het gaat om meedoen en
gesproken. Vanwege de taal hebben we 14 gesprekken
het bevorderen van zelfredzaamheid. Het ging om wat de
met Turkse en Marokkaanse migranten gevoerd in hun
ouderen bezighoudt, waaraan zij geluk en plezier ervaren,
eigen taal en naderhand het verslag vertaald naar het
zo ook wat hen teleurstelt.
Nederlands. We brachten dus 32 uiteenlopende verhalen bijeen. De verscheidenheid in de verhalen is waar we naar op zoek zijn en is eigen aan dit type onderzoek (narratief onderzoek). Juist de verschillen die naar boven komen zijn van belang, omdat ze ons iets zeggen over verschillende ervaringen. We hebben op deze manier inzicht gekregen in de door oudere
Dansen en die toestanden... dat is hartstikke leuk... op de ‘Dag van de Vlag’ is het hartstikke druk geweest. En dat is dit jaar weer hier... dat is begin juli... dat is hartstikke gezellig.” “We dansen wel... Ja, bij ons is dat cultuur... dansen is heel belangrijk, dansen en muziek is heel belangrijk. Op alle leeftijden. In het wijk centrum... Dus er wordt een activiteit dansen georganiseerd... Nee, luister... bij alle activiteiten hoort dansen en muziek, dat zit er gewoon bij.”
migranten gewenste ondersteuning; niet door hen te vragen te reageren op onze verwachtingen (vragenlijstonder-
We creëerden tal van situaties waarin oudere migranten,
zoek of enquête), maar door de levensverhalen van oudere
leden van zelforganisaties en professionals in wonen, wel11
zijn en zorg elkaar ontmoetten en in gesprek gingen over de
en een deelneemster van het onderzoek. In mei 2011 spraken
verhalen. De uitkomsten van het onderzoek kwamen dan ook
professionals van Swon en onderzoeker van de HAN met
tot stand door het verbinden van ‘onderzoeken en ontmoe-
vertegenwoordigers van de Marokkaanse zelforganisaties,
ten’. Er hebben tal van ontmoetingen plaatsgevonden.
de Marokkaanse ouderenadviseur en een deelnemer aan het onderzoek over de bevindingen van de gesprekken met
In april 2010 hebben studenten van de HAN de welzijnsbe-
Marokkaanse ouderen.
hoeften van ouderen afkomstig uit Suriname, de Antillen, de Molukken en voormalig Nederlands Indië in beeld gebracht en
We spreken bij deze onderzoeksaanpak pas van een vraag-
voorgelegd aan vertegenwoordigers van de zelforganisaties. In
patroon als deze is onderkend door de deelnemers aan het
de welzijnsbehoeften ontdekten we 8 vraagpatronen, ofwel: er
onderzoek en andere burgers. We hebben recht gedaan aan de
rolden 8 onderwerpen uit het onderzoek die er echt toe deden
oudere migrant door de vraagpatronen eerst met hen zelf te
(verderop leggen we uit om welke vraagpatronen het gaat).
bespreken en daarna met de professionals.
De studenten hebben vanuit die vraagpatronen aanbevelingen gegeven. Deze zijn in oktober 2010 door Swon met vertegen-
In juni 2011 zijn de vraagpatronen besproken met 20 vertegen-
woordigers van zelforganisaties en sleutelfiguren besproken.
woordigers van wonen, welzijn, zorg en andere genodigden
Eind 2010 startte het tweede deel van het onderzoek onder
in het Nijmeegse (gemeente, huisartsen). Met de deelnemers
Turkse en Marokkaanse ouderen en in april 2011 werden de
hebben we de wensen van de oudere migranten besproken
bevindingen van de gesprekken met Turkse ouderen bespro-
en is bij een aantal vraagpatronen nagedacht over hoe we aan
ken met Turkse zelforganisaties, de Turkse ouderenadviseur
de behoeften tegemoet zouden kunnen komen met (aanvul-
12
lende) dienstverlening. Er kwamen tal van aanvullingen op
Over levenskunst van oudere migranten…..
tafel om tot een meer passende dienstverlening te komen.
We zijn op zoek gegaan naar levensverhalen van oudere
Enkele suggesties: in gesprek gaan over woonwensen van
migranten om van hen te weten te komen hoe ze in het
oudere migranten, buurtgerichte zorg leveren, sleutelfigu-
licht van hun verleden het ouder worden in Nederland heb-
ren inzetten die oudere migranten adviseren bij moeilijke
ben ervaren. Daarbij hebben we ook aandacht geschonken
kwesties en vragen, allochtone zorgconsulenten inzetten,
aan hun huidige situatie. Woonden ze met plezier hier of
allochtone jongeren inschakelen ten behoeve van de zorg
ontbrak er iets? Hoe gelukkig waren ze in onze samen
en aandacht voor de ouderen (generatiegericht werken)
leving? Gebruikten ze zorg, hadden ze die wel nodig maar
en moeder-dochter Zumba. Kortom, de deelnemers waren
konden ze die niet vinden?
volop betrokken en hadden tal van suggesties hoe we oudere migranten beter kunnen ondersteunen. Het verbe-
We leerden de oudere migranten beter kennen door in
teren van de situatie van oudere migranten vraagt ook om
de ontmoeting met hen te praten over hun drijfveren en
vernieuwde samenwerking met partijen en het goed afstem-
passies. We zien dit terug in de DVD Licht Kruis, waarin
men van lopende en nieuwe initiatieven. Het gaat vooral
een echtpaar vertelt over het leven zoals zij het leven en
om het versterken van de positie van de oudere migranten
ervaren. De migranten vertelden hun verhaal vanuit ver-
en het gaat minder om de positie van de aanbieder. Daar
schillende fasen en kritische momenten in hun leven: waar
waren we het allemaal over eens.
ze trots op zijn, wat ze bereikt hebben, welk verdriet er was of is. Soms brachten ze met hun verhaal een levenskunst onder woorden waarmee ze ondanks verlies optimistisch 13
14
bleven. Migranten gaven aan dat er gevoelens van heimwee
en ervaring. Dat was verrijkend voor verteller én luisteraar.
zijn, een verlangen naar het (ei)land waar ze opgroeiden. In
We kregen meer inzicht in de levenswijsheid van oudere
alle gemeenschappen komt dit als patroon terug. Sommigen
migranten.
hebben het niet meer kunnen koken na de verhuizing naar een verzorgingshuis ervaren als een verlies van identiteit,
Over verhalen….
omdat koken en eten gezien werd als een manier om met
We hebben in de verhalen gezocht naar verhaalmomen-
mensen in contact te komen. In de meeste verzorgingshui-
ten met een duidelijk begin en een eind We noemen dit
zen moet je eten wat de ‘Hollandse’ pot schaft, zo vreesden
narratieven. Er lagen maar liefst 2501 korte verhaaltjes op
veel ouderen. Het niet meer op eigen wijze kunnen delen
tafel. In deze stukjes gesprek zochten we naar: waar praten
van cultuur en rituelen vraagt levenskunst om positief in het
oudere migranten over (welke onderwerpen), vanuit welk
leven te blijven staan.
gezichtspunt en vanuit welke persoon (gaat het om henzelf,
De mensen met wie we gesproken hebben, waardeerden
de kinderen, etc.) en hoe kijken zij er tegenaan of wat is
onze aandacht voor hun verhaal en voelden zich daardoor
hun mening of idee?
serieus genomen. In ruil vertelden zij openhartig over
We zochten naar patro-
zichzelf. We namen tijd en rust voor verhaalmomenten die
nen in de verhaaltjes.
gingen over de kracht om moeilijke periodes te overwinnen,
Migranten vertelden
er was ruimte voor verbazing en voor tranen, voor plezier
bijvoorbeeld veel over
en een lach. We maakten kennis met de persoon achter
hun persoonlijke gesteld-
het verhaal, de dromen en behoeften, verleden, wijsheid
heid. Ze hadden het over
‘Voor de onderste keukenkastjes moet je bukken. Het overeind komen gaat niet goed meer, ik wil eigenlijk een soort houvast’ ‘Sinds de scheiding worden de huis houdelijke taken veel te zwaar’.
15
het belang van het behouden van de zelfredzaamheid en de
sche hulp en steun van hun kinderen of anderen te vragen. We
goede sociale vaardigheden om zich te kunnen redden in het
zien dit laatste overigens ook terug bij niet-migranten oude-
gewone dagelijkse leven. Een meerderheid gaf aan lichame-
ren. Het informele netwerk van migrantenouderen bestaat
lijke klachten te hebben (last van de knie, artrose, het gehoor
vooral uit de eigen kinderen en familie; bij niet-migranten
is minder). Een aantal mensen geeft een signaal af over waar
ouderen horen daar ook buren, kennissen en vrienden bij. Het
bepaalde hulpmiddelen aangeschaft kunnen worden en hoe
formele netwerk bestaat voor oudere migranten uit bijvoor-
persoonlijke hulp verkregen kan worden. Ze vertelden even-
beeld de huisarts, de ouderenadviseur en het ziekenhuis.
eens veel over hun sociale relaties. Zo misten zij de saamhorigheid, die zij in het land van herkomst wel hadden, in de Nederlandse samenleving. Zij misten het onderlinge contact en de verbondenheid met elkaar. In groten getale misten ze ‘iemand’ of ‘iets’. Ze wilden graag meer contacten. Soms was het een vage verwijzing naar ‘contact met mensen’ in het algemeen, soms waren ze op zoek naar contact met een specifiek persoon of naar een specifieke vorm van contact. Oudere migranten geven aan veel steun van hun kinderen te krijgen. Het ging dan om praktische steun, zoals het doen van klusjes in het huishouden, de administratie of vervoer. Ook lazen we dat oudere migranten moeite hebben om zelf prakti16
3
Dit is eruit gekomen
Van verhaal naar vraagpatronen De verhalen hebben geleid tot 8 vraagpatronen.
De 8 vraagpatronen lichten we hier kort toe. De vraagpa-
De vraagpatronen tonen ons wat de oudere migranten
tronen gelden als gespreksonderwerp en helpen oudere
nodig hebben, wat zij willen, wat zij eisen of verwachten
migranten om aan te geven wat zij zelf kunnen en willen
en wat zij kunnen bijdragen. We merken op dat we het
investeren in het versterken van de eigen positie en hoe
pas een vraagpatroon noemen als – in dit geval – de
betere dienstverlening geboden kan worden.
ouderen zelf hebben aangegeven dat het vraagpatroon er écht toe doet en dat er een oplossing nodig is.
1. Wij worden ouder. Wie moet er voor ons zorgen als
Vervolgens is de vraag: wie gaat er met het vraagpatroon
onze kinderen dat straks niet kunnen? In het thuis-
aan de slag? Zijn dat de oudere migranten zelf, is dat de
land zorgen kinderen voor de ouders. Als er geen
wooncorporatie, de zorgaanbieder, het welzijnswerk of
kinderen zijn, doet familie dat. Hoe moet dat hier
een zelforganisatie of de buurtbewoners? Het is dan ook
in Nederland? Welke zorg is nodig en wie gaat dat
van belang dat we het vraagpatroon adresseren, ofwel:
doen?
we zoeken een groep mensen of een persoon of instantie die ermee aan de slag gaat. De eigen kracht van oudere
2. Religie vervult een belangrijke functie en geeft veel
migranten blijft aangesproken; pas als zij het vraagpa-
kracht. Hoe kunnen wij als oudere migranten in
troon zelf niet kunnen oppakken of oplossen voegen we
Nederland deze kracht blijven behouden en benutten?
de kracht van de professionals toe.
Religie is voor ons in alle omstandigheden ondersteunend en richtinggevend. Wij putten er kracht uit. 17
Professionals houden onvoldoende rekening met religie
er minder vaak bussen/treinen en is het gevoel van
en benutten religie niet als bindende kracht in gesprek-
onveiligheid groter. Alternatieven van vervoer zijn niet
ken met oudere migranten.
altijd bekend. Het overzicht ontbreekt.
3. We willen graag mobiel zijn. Welke vervoersmogelijkheden
4. Ontmoeting is belangrijk. Hoe kunnen we ervoor zorgen
zijn er overdag, ‘s avonds en in het weekend? Openbaar
dat we meer sociale contacten hebben en eventuele
vervoer is van groot belang voor de mobiliteit en
gezamenlijke activiteiten? Eenzaamheid onder oudere
het kunnen deelnemen aan activiteiten. Het (gratis)
migranten ligt op de loer. Als iemand zelf of diens
openbaar vervoer in Nijmegen overdag wordt zeer
partner veel zorg nodig heeft, is het niet gemakkelijk
gewaardeerd, maar ’s avonds en in het weekend rijden
om ook nog te investeren in sociale contacten. Je hebt als oudere soms genoeg aan jezelf/partner, maar je kring wordt steeds kleiner.
“Het besef dat het leven je gegeven is, dat je het niet zelf hebt gemaakt, maakt je nederig” “En ik zeg elke dag als ik opsta of wat ik ook doe, be dank ik Hem voor de kracht die Hij me geeft om het allemaal te kunnen doen… en mijn dagelijks brood. Dat is belangrijk! Ja en als ik de deur uitga, zeg ik “Behoed mij, mijn uitgaan en mijn binnenkomen tot eeuwig”
5. Hulp van derden. Welke mensen/instanties kunnen mij helpen als ik hulp nodig heb? De Surinaamse, Molukse, Antilliaanse en Indische mensen geven aan niet altijd even goed op de hoogte te zijn van de mogelijkheden aan voorzieningen. De Turkse en Marokkaanse ouderen hebben deze vraag niet. Zij gaan ervan uit dat de kinderen
hen daarbij helpen en in geval van nood de ouderen
pen wanneer anderen dat vragen en het binnen hun
adviseur.
mogelijkheden ligt.
6. Ouder worden en wonen in Nederland. Hoe ziet dat
8. De drempel om een beroep te doen op anderen (los van
eruit? Veel mensen zijn naar Nederland gekomen
familie) is hoog. Wie kan ik vragen als ik het echt niet
met het idee dat ze hier zouden werken en geld ver-
zelf kan? De medische voorzieningen in Nederland,
dienen om vervolgens weer terug te keren naar hun
zoals een huisarts en apotheek, zijn van belang en
thuisland. Dit ideaal komt niet uit: de levenstandaard
worden hoog gewaardeerd. De drempel om daar een
en de gezondheidszorg zijn in Nederland vaak beter
beroep op te doen is laag. Een beroep op andere
dan die in het thuisland, maar belangrijker is dat de
vormen van ondersteuning doen ze echter alleen als
kinderen en de kleinkinderen in Nederland willen
het echt niet anders kan. Het is voor sommigen een
blijven. Daarom besluiten velen om hier te blijven
schande om het niet alleen of met familie op te kun-
wonen of te pendelen (regelmatig voor enkele maan-
nen lossen.
den in het herkomstland te verblijven). 7. Wij willen de ander iets geven als deze iets nodig heeft.
Mensen met bijzondere wensen… of toch niet?
Wat kunnen wij voor anderen betekenen? Op de vraag
Deze vraagpatronen zullen door Swon het seniorennet-
wat de ouderen aan een ander te bieden hebben,
werk samen met ander spelers in het veld van wonen,
geven velen aan dat ze dat niet weten. Ze zullen hel-
welzijn en zorg worden omgezet in acties. Ontmoeten 19
en meedoen in de samenleving, wat professionals en “[Zijn er andere dingen die u graag zou willen doen, maar die eh.. die lastig zijn vanwege uw gezondheid?] De meeste dingen die hebben op een of andere manier te maken met de ogen. Want, ik noem maar iets, we hadden het straks over dat ik in een band heb gespeeld, en een goede vriend is pianist en die, we hebben nog steeds goede contacten, we zijn gewoon huisvrienden. Ik weet niet of hoe vaak hij mij gevraagd heeft, vraagt ie, kunnen we niet wat van die recitals gaan doen? Want hij speelt piano. Hij zei, je neemt de conga mee, andere ritme instrumenten, dan brengen we wat leuke liedjes mee, Antilliaanse walsen en dergelijke. Dansmuziek. Er komt er nooit wat van, want er zitten dingen bij die je moet lezen, bijhouden en dergelijke. Dan gaat het niet, dan merk je dat het niet gaat.” “[Oké, welke muziek verzamelt u?] Merengue, Soca, en ga zo maar door, van alles. Soms Engels, muziek van vroeger. Zoals, die is overleden, Nat King Cole... Frank Sinatra, en dat vind ik mooi.[U luistert muziek, u verzamelt muziek, maar doe u nog meer met muziek... in een bandje of zo...] Nee, nee, dat is niet voor mij weg gelegd... dat zijn mijn hobby’s, ja.”
20
beleidsmakers met een mooi woord participatie noemen, ligt voor oudere migranten besloten in ‘saamhorigheid’, ‘eigen kracht eerst’ en ‘familieverbanden benutten’. We benadrukken dat de Wmo Welzijn Nieuwe Stijl dat ook als uitgangspunt heeft. Dat wat voor de oudere migranten in hun thuisland als ‘gewoon’ werd ervaren, zijn wij – weliswaar opnieuw – aan het uitvinden. Wij kunnen dan ook veel leren van de levensvisie van migranten. Zij zijn voor ons een voorbeeld van ‘samen ervoor staan en gaan’.
4
Dit hebben we naar aanleiding daarvan gedaan
Oudere migranten en professionals samen aan de slag Vraagpatronen 1, 6 en 8 worden in een actieplan uitgewerkt. De overlap in de vraagpatronen biedt wellicht mogelijkheden om tot de juiste oplossingen te komen. Het blijft een belangrijke opdracht om samen met oudere migranten en bestaande voorzieningen verder te komen als ouderen het echt niet opgelost krijgen vanuit het familienetwerk. De diverse instellingen op het gebied van wonen, welzijn en zorg en ook het informele netwerk van zelforganisaties en sleutelfiguren willen hier een bijdrage aan leveren. Swon vervult als spin in het web een belangrijke rol bij het creëren van een overzicht van het bestaande netwerk en het leggen van verbindingen tussen mensen. Vraagpatroon 2, religie, wordt uitgewerkt in een leermodule. Het lectoraat van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen ontwikkelt met ervaringsdeskundigen (oudere
Uit de verhalen van de ouderen blijkt ‘de kracht en steun van godsdienst’ een terugkerend gespreksonderwerp te zijn. Het al dan niet religieus zijn, is in de Nederlandse samenleving naar het privédomein verbannen waardoor de functie van religie minder aanwezig is of lijkt. Bij de oudere migranten kwam de functie van religie in het dagelijkse leven veelvuldig naar voren. Zij gaven aan veel kracht en zingeving te ontlenen aan religie. Hulp- en dienstverleners zijn zich doorgaans in hun werk te weinig bewust van het belang van religie. Religieus zijn bepaalt mede hoe je door je (culturele) bril naar de wereld kijkt en hoe je de werkelijkheid ervaart en daaraan betekenis geeft. Geloven dat ‘het leven voor je is bepaald’ (voorbeschikking) maakt dat je anders in het leven staat dan als je gelooft in een vrije wil en de maakbaarheid van mens en samenleving. Deze bril is niet alleen van invloed op wat mensen willen, wensen en nodig hebben, maar ook op wat ze te bieden hebben, waarin ze meetellen en participeren in de samenleving. Religie heeft daarom niet alleen een functie in de persoonlijke leefsfeer, maar ook in de bredere sociale omgeving van mensen.
migranten en professionals) de leermodule ‘Religie en 21
22
Van belang is dat hulp- en dienstverleners weer oog krijgen voor de functie van religie bij het bieden van ondersteuning aan – in dit geval – oudere migranten. De lesstof kan hulpverleners helpen hoe religie die plek te geven, die migranten het geven. Wellicht ondersteunt het de hulpverlener om migranten ‘de eigen kracht’ te laten ervaren. We vragen hulpverleners rondom religie nieuwe antennes en vaardigheden te ontwikkelen. Het openstaan voor verwondering bij andere gebruiken en zienswijzen, het dur ven loslaten van vanzelfsprekendheden en open vragen durven stellen, is een passende basishouding. Deze houding nemen hulp verleners al aan en we voegen daar een nieuwe inhoud aan toe.
Inmiddels heeft Swon een folder gemaakt met een overzicht van specifieke vervoersdiensten voor ouderen. Deze folder wordt onder andere verspreid tijdens bijeenkomsten voor ouderen. Swon zal medio 2012 aan oudere migranten vragen of de informatievoorzie-
“Voor ons valt het mee, maar de mensen die in Visveld wonen, die zitten helemaal geïsoleerd nog, want dan heb je lijn vijf entwintig die komt tussen zeven uur denk ik, en eh.. zeven uur ´s morgens en zeven uur ´s avonds, komt hij twee keer per uur. Maar in de weekenden rijdt hij helemaal niet, tenminste, zondag rijdt hij helemaal niet, en na zeven uur rijdt hij ook niet”.
ning voldoet aan de wensen. professioneel ondersteunen’. De module is bestemd voor
Om vraagpatroon 4 ‘ontmoeten’ en vraagpatroon 5’ hulp
hulpverleners en docenten/studenten van het middelbare
van derden’ op te kunnen pakken gaan de oudere migran-
en hogere beroepsonderwijs. In april 2012 is de module
ten, de zelforganisaties en Swon in gesprek over de
digitaal beschikbaar via de Wmo werkplaats Nijmegen en
behoeften. We sluiten met deze vraagpatronen aan bij het
de Wmo-leergang van VWS.
Wmo-beleid 2012-2015 van de gemeente Nijmegen, waarin wordt aangegeven dat er niemand tussen wal en schip mag
Vraagpatroon 3 gaat over ‘we willen graag mobiel zijn’.
geraken. Swon wil i.s.m. andere zorg- en welzijnspartijen
Welke vervoersmogelijkheden zijn er ‘s avonds en in het
werken aan het beter informeren over en toegankelijker
weekend?
maken van voorliggende voorzieningen voor oudere 23
migranten. We willen voorlichting koppelen aan ontmoetingsactiviteiten, omdat dat het beste werkt. Ook willen we excursies maken: gaan kijken bij appartementencomplexen, zorgcentra en
“Ik heb een vriendin die heeft een auto. Zij belt me dan en vraagt of ik ga. Als ik ja zeg, komt ze me halen en dan gaan we samen, halen we E. op en gaan we daar naar toe. Als het afgelopen is, gaan we iets drinken of gewoon naar huis. Als ik thuis niets bijzonders te doen heb, kan ik bij een van hen even zitten kletsen en dan weer naar huis.”
dagopvanglocaties. Daarbij is ook de kennismaking met de mens achter de hulpverlener belangrijk, dus ouderenadviseurs, zorgmedewerkers en andere hulpverleners moeten tijdens die bijeenkomsten openhartig in gesprek gaan met de ouderen. Verder willen we mantelzorgers actief betrekken bij de voorlichting; zij zijn immers vaak degenen die de zorg voor hun ouders organiseren. Vraagpatroon 7 ‘We willen de ander iets geven, als we dat kunnen’ laten we vooral ook in de professionele houding van de hulpverlener tot zijn recht komen. Deze kan in het gesprek met de ouderen er achter komen welke talenten zij hebben en 24
voorbeelden aandragen waar en hoe zij daarmee iets kunnen betekenen voor een ander. Iemand kan bijvoorbeeld op de dagopvang ook een rol hebben bij het reilen en zeilen achter de schermen, in plaats van alleen ‘cliënt’ te zijn. Of anderen een bepaald ambacht leren of laten genieten van verhalen over het herkomstland.
5
it willen we gaan doen D en wees welkom om mee te doen.
Over Wmo Welzijn Nieuwe Stijl Om tot nieuwe professionele inzichten te komen verbinden we de uitkomsten van de levensverhalen met de ‘acht bakens’ van de Wmo Welzijn Nieuwe Stijl. Het woord baken zegt het al: het biedt ons een koers om een nieuwe lijn uit te zetten voor een dienstverlening die beter past bij oudere migranten. De bakens van Welzijn Nieuwe Stijl helpen bij het uitvoeren van de ambitieuze doelen van de Wmo, een wet die ons aanspreekt en inspireert omdat eerst onze eigen kracht wordt aangesproken. Welzijn Nieuwe Stijl is gebaseerd op acht bakens. Deze bakens geven richting aan de kwaliteitsontwikkeling van het welzijnswerk. Voor professionals betekent werken volgens Welzijn Nieuwe Stijl:
Acht bakens voor Welzijn Nieuwe Stijl
1. G ericht op de vraag achter de vraag Samen met de oudere migranten richten wij ons op de werkelijke vraag. De vraag stuurt het aanbod. 2. G ebaseerd op de eigen kracht van de burger Wij gaan eerst na wat de oudere migrant zelf kan. Daarna bepalen we of verdere ondersteuning nodig is. 3. D irect er op af Wij benaderen ook oudere migranten die niet om ondersteuning kunnen, durven of willen vragen! 4. Formeel en informeel in optimale verhouding Samen met de oudere migrant zoeken we naar de juiste balans van formele hulp en ondersteuning vanuit het sociale netwerk van de migrant. 5. Doordacht balans van collectief en individueel Algemeen als het kan, speciaal als het moet. 6. I ntegraal werken Samen met partijen wonen, welzijn en zorg komen we tot een samenhangend en volledig pakket van ondersteuning voor de oudere migranten. 7. Niet vrijblijvend, maar resultaatgericht Het gaat om het resultaat; het oplossen van problemen van oudere migranten. 8. G ebaseerd op ruimte voor de professional Kennis, ervaring en vaardigheden van de professional krijgen ruimte. Ouderenadviseurs van Swon volgden bij Spectrum in 2011 een training over intercultureel werken. De professionals leerden hoe zelfstandig te handelen op basis van eigen beslisruimte. 25
Werk in uitvoering De oudere migranten zullen de komende jaren in samen-
Deze werkwijze sluit aan bij Wmo Nieuwe Stijl en
spraak met Swon, aanbieders wonen, welzijn en zorg en
De Kanteling, waarbij we mensen aanspreken op wat ze
de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen voorstellen uit-
wél kunnen.
werken voor een meer passend dienstenaanbod. Werk in uitvoering kent nog een belangrijke pijler, namelijk: hoe worden de hulpverleners nog bekwamer in het ondersteunen aan oudere migranten? Zoals we al aangaven, zal er een module Religie worden ontwikkeld, die de instellingen in hun leerbeleid kunnen opnemen. Maar ook de ervaringscompetenties, het opdoen van ervaring van hulpverleners in het contact met de oudere migranten, kan ons veel informatie geven. We vragen aan hulpverleners die werken met oudere migranten om bij te dragen aan de ‘Kantel Box’. Dit is een werkwijze waarmee de hulpverlener in een korte verhalenbox beschrijft wat hij meemaakt en welke kennis en vaardigheden hij heeft ingezet. We kunnen hiermee het competentieprofiel van de sociaal werkers aanvullen met relevante kennis. 27
Tot slot In deze brochure is een aanpak beschreven waarmee we de ‘toon’ zetten voor wat oudere migranten nodig hebben, willen en kunnen (gaan) bijdragen. Vanuit diverse levensterreinen zijn de verhalen leidend geweest bij het selecteren van vraagpatronen. Oudere migranten waren in feite zelf de onderzoekers van hun wensen en mogelijkheden. In die zin was er direct sprake van regieversterking van de oudere migrant. U kunt in de meer uitvoerige rapportages en de DVD Licht Kruis lezen en zien dat het eigen levensverhaal er toe doet. En dat het bieden van hulpverlening vooral gaat om het open gesprek en het doorvragen. Het is de kunst van de hulpverleners om naast en met oudere migranten te zoeken naar hun eigen oplossingen. Oplossingen vanuit eigen mogelijkheden, het ontwikkelen van nieuwe sociale verbanden en het in stand houden van de bestaande verbanden. Oplossingen die bijdragen aan kwaliteit van leven.
28
Bronvermeldingen: Aalsvoort van der, C., Lenkhoff, M. (2011). In gesprek met….
Indische ouderen (55+) in Nijmegen. HAN, Nijmegen.
www.wmowerkplaatsnijmegen.nl (zie Downloaden)
Onderzoek naar de behoeften rond wonen, zorg en welzijn van oudere migranten. HAN en Swon het seniorennet-
werk, Nijmegen.
Licht Kruis (DVD) (2010) OOG Productions, Nijmegen www.wmowerkplaatsnijmegen.nl (zie Downloaden)
www.wmowerkplaatsnijmegen.nl (zie Downloaden) Spectrum Gelderland Actiz (2010). De ontdekkingsreis, 25 jaar interculturele ouderen
www.spectrum-gelderland.nl
zorg in Nederland. Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-
Training: Vele Kleuren Grijs
zorg, Actiz organisatie van zorgondernemers. Tielen, Boxtel.
Swon het seniorennetwerk www.swon.nl
Biene van, M., Basten, F. (e.a.) (2008). De standaardvraag voorbij. Narratief onderzoek met vraagpatronen. Han
Marketing communicatie en voorlichting.
Welzijn Nieuwe Stijl, uitgave VWS in samenwerking met MO Groep+, VNG. http://www.invoeringwmo.nl/onderwerpen/bakens-welzijn-nieuwe-stijl
Daniels, C., Lalbahadoersing, D., Heeren, S., Mast de, L., (2010). Erkenning, herkenning en begrip. Onderzoek naar de welzijnsbehoeften van Antilliaanse, Surinaamse, Molukse en
Wmo-beleidsplan 2012 – 2015 (2011) Gemeente Nijmegen. www.gemeentenijmegen.nl 29
Colofon Dit is een uitgave van Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) Lectoraat Lokale Dienstverlening vanuit Klantperspectief Wmo Werkplaats Nijmegen in samenwerking met Swon het seniorennetwerk Downloaden brochure ‘In gesprek met…..’: www.werkplaatsnijmegen.nl November 2011
Redactie Dr. Martha van Biene mld, HAN Drs. Conny van der Aalsvoort, Swon het seniorennetwerk
Vormgeving Bureau Ketel grafisch vormgeving
Fotografie o.a. Goedele Monnens 30
