IN BELGIË?! Onderzoek door Elke D haese Bachelorscriptie Promotor: Marijke Dirickx

IN BELGIË ?! Onderzoek door Elke D’haese Bachelorscriptie 2012-2013 Promotor: Marijke Dirickx

LUCA School of Arts - Departement Sint-Lucas Beeldende Kunst Optie Beeldende Vormgeving - 3BBV - Digitale Studio Elke D’haese → VFX in België?!

VFX IN BELGIË? → Als je mensen aanspreekt over visual effects in België, komen de meesten uit de lucht gevallen: “Hier in België? Moet je daarvoor niet naar Amerika?”. Het antwoord is neen. Er leeft toch wel wat in België. Mijn vrouwelijke intuïtie (lees: onderzoek) zegt dat de sector in de toekomst toch wel nog een zekere groei zal kennen. Alles wordt digitaal, mensen zijn niet meer vlug onder de indruk van iets. Alles moet groter, beter en indrukwekkender worden, een evolutie die we moeilijk zullen kunnen tegenhouden. Dit is natuurlijk positief voor de ‘digital minds’ onder ons.

Wat zijn VFX nu eigenlijk? →

Visual effects, afgekort als Visual FX of VFX, is een verzamelnaam die verwijst naar verschillende methodes en processen die het mogelijk maken om een realistische scène, omgeving of effect te creëren die anders niet zou kunnen geproduceerd worden omdat het gevaarlijk, te duur of onrealistisch is. Visual effects worden steeds meer en meer gecreëerd met CGI (=computer generated imagery), ook digital effects genoemd, omdat dit toegankelijker en budget vriendelijker wordt. Er zijn natuurlijk nog andere categorieën binnen de VFX naast de digital effects. Visual Effects kunnen enorm veel omvatten:

Wat het merendeel van de mensen ook nog steeds verwart, is het verschil tussen special effects en

→ 3D

visual effects. Tot op een zekere hoogte kunnen we

→ minaturen

ze makkelijk van elkaar onderscheiden maar ze ver-

→ matte paintings

mengen zich ook vaak met elkaar. VFX is de term die

→ live-action effects

men gebruikt wanneer beelden gecreëerd worden die

→ digital animation

niet tijdens de live-action shoot kunnen opgenomen

→ green-en bluescreen

worden. Ze worden achteraf op de film geplaatst in

→ compositing...

postproductie. Special Effects gebeuren tijdens de live-action shoot, ze worden dan ook vaak “Practical Effects” genoemd. Voorbeelden van Special Effects zijn explosies, artificiële regen, vuur, auto accidenten, ‘motion rigs’ dit is een soort installatie om boten of auto’s te laten schokken. Het punt waarop Special Effects en Visual Effects samenkomen is dat als er bv. een explosie plaatsvindt, dat deze verder digitaal bewerkt wordt om de omgeving er nog drastischer beschadigd te laten uitzien of de explosie nog groter te laten lijken... De explosie zelf dan is het special effect en de verdere digitale bewerking is het visual effect.

Elke D’haese → VFX in België?!


Een persoon die in het begin van mijn onderzoek toch wel even mijn ogen opentrok, was freelance digital compositor Jos De Boevere. Een zeer interessant gesprek over wat er allemaal reilt en zeilt in België. Ik kan ons gesprek als een soort inleiding bekijken van VFX. Ik begreep meer het geheel rond VFX en wat het allemaal omvat. Hij was een inspiratiebron voor dit artikel. Als je Jos hoort vertellen begrijp je dat hij enorm van

jOS dE BOEVERE

zijn vak houdt. Jos is in het vak gerold door zelf-

GEBOREN: 5 januari 1982

studie, in zijn beginjaren assisteerde hij bij project-

OpLEIdING: Zelfstudie, SAE Rotterdam

en van filmstudenten om ervaring en kennis op te

BEROEp: Compositor

doen.

pROjEctEN:

The Broken Circle Breakdown, Offline,

Kid, Brasserie Romantiek, Clan,...

Een digital of visual compositor krijgt verschillende beelden van verschillende bronnen en ‘last’

Zijn interesse in CG (Computer Graphics) startte

deze samen tot één beeld. Het doel is dat de

rond 2011. Hij had via een vriend het demopakket

vermenging van deze beelden - dit kan een combi-

van Maya 2.0 te pakken gekregen. Hij was begon-

natie van 2 tot oneindig veel beelden zijn -

nen met alles op zichzelf te leren maar dat ging

zodanig correct moet zijn zodat het lijkt alsof ze

moeizaam door een tekort aan leermateriaal in die

reeds samen hoorden of op hetzelfde moment

tijd. In 2004 kwamen er in Amsterdam en Rotter-

met dezelfde camera werden opgenomen.

dam de eerste betaalbare opleidingen. Jos was daaropvolgend vertrokken naar Rotterdam. Tijdens

compositors werken in de film en tv industrie,

die opleiding kwam hij voor het eerst in contact

velen van hen werken voor VFX studio’s. Een sim-

met compositing. Zijn eerste “echte” job was in het

pel voorbeeld van compositing is het vervangen

SMAK. In zijn vrije tijd bleef hij werken om zijn 3D

van een greenkey door een achtergrond in een

skills te verbeteren. Na enkele 3D opdrachten, heeft

scène. Hun werk omvat natuurlijk veel meer en

hij zijn contract beëindigd bij het SMAK en zijn

is zeer complex. Als men een goede compositor

kans gewaagd als freelancer. Na vast werk bij het

heeft kan bvb. een film op verschillende plaatsen

vroegere productiehuis Unscene en andere project-

opgenomen worden maar toch een geheel lijken

en steeg de interesse voor compositing. Jos besloot

doordat de compositor alle scènes dezelfde

om terug aan de slag te gaan als freelancer maar

‘look’ geeft. In de Vlaamse films is het vooral veel

nu volledig gefocust op compositing. De eerste

opkuiswerk van een perche of schaduw die per

opdrachten dat hij kreeg waren reclame opdracht-

ongeluk in beeld komt, artificiële regen toevoegen

en. Zijn ambitie lag echter niet bij reclame maar bij

of van een sombere dag een zomerse dag maken,

film. In 2010 kreeg hij bij Grid VFX in Gent de eerste

het kan allemaal. Jammer dat we dit laatste niet in

kans om mee te werken aan een langspeelfilm. Dit

het echte leven kunnen toepassen.

brengt ons naar vandaag: waar Jos momenteel aan zijn 20ste langspeelfilm aan het werken is.



Op mijn stageplaats Moxy’ heb ik het werk van

De arbeidsmarkt in België, is sinds de crisis veranderd.

Een grote speler in België op het vlak van VFX is Grid.

compositors/motion designers Ben Dekeyser en

Voor de crisis waren er veel mensen vast in dienst, nu

Tijdens mijn onderzoek heb ik Jan Ebo ontmoet, de

Stijn Van Assche ook van dichtbij kunnen

werken bedrijven liever met freelancers. Volgens de

studio manager van Grid. Grid is een postproductie

volgen. Moxy is een postproductie studio in

cijfers van het VAF heeft 50 procent van de studio’s

studio in Gentbrugge met verschillende services zoals

Brussel. Moxy houdt zich vooral bezig met het

in Vlaanderen geen enkele vaste werknemer in dienst.

3D, VFX, animatie, color grading, compositing en set

afwerken van reclame’s; grafiek, retouches (merk-

Bijna 20 procent heeft er slechts één. Een tweetal

supervisie. Ze werken mee aan grote internationale

logo’s wegwerken, elementen die niet aanwezig

studio’s heeft er 2 à 3. Drie bedrijven of iets meer dan

projecten; bvb. animatiefilms. Er worden dan delen of

mogen zijn op het beeld...). Een ander voorbeeld

10 procent hebben er 4 tot 6, eenzelfde aantal heeft

characters uitbesteed aan hun. Grid werkt samen met

van compositing is het ontwerp van bv. een

er 7 tot 15. Het terrein van deze bedrijven varieert van

andere studio’s zowel in België als in het buitenland.

applicatie invoegen in een Ipad die voorkomt in

2D over 3D animatie naar stopmotion studio’s, pro-

de commercial. Deze kleinere, niet te onderschat-

ductie van kortfilms en langspeelfilms (animatie maar

ten, compositing werken behoren ook tot VFX.

ook fictie en documentaire), animatie toepassingen en

Het moet niet steeds een “wauw”-gevoel hebben

VFX voor televisie en reclame.

de wereld te helpen. (zie voorbeeld vorige pagina)

Het Vlaams Audiovisueel Fonds vzw, kortweg VAF, is de opvolger van het Fonds Film in Vlaanderen. Het VAF heeft 4 concrete taken: het toekennen

Een voorbeeld van een samenwerking: → er wordt een idee bedacht voor → de animatie wordt geproduceerd in China door de lage loonkosten → Alle 3D en compositing werk gebeurt bij Grid

van financiële steun aan en het begeleiden van

doordat er in België 85% van de kosten door de

audio-visuele creaties. Het verlenen van beurzen,

staat terugbetaald kan worden.

het ondersteunen van opleidingsinitiatieven en het

(Tax Shelter systeem, zie verder).

sector. Het uitvoeren of uitbesteden van studies

STEFAAN GRYSON

over het audiovisuele werkterrein.

geboren: 24 december 1973 Opleiding: Handel, Sierkunst, Narafi

In Vlaanderen werken meer dan 2 op 3 bedrijven

Beroep: Zaakvoerder Moxy, Postproducer en

binnen het terrein aan langspeelfilms. Iets minder dan

online editor

15 % vervaardigt internet animatie. Slechts enkele bedrijven houden zich bezig met het maken van animatie

Stefaan heeft de passie voor video te pakken

voor games. In België zijn er ook al enkele grotere

gekregen in het secundair waar hij voor de

game studio’s. Eén van deze studio’s is Larian studios.

eerste keer in contact kwam met een camera.

Zij hebben al internationale game releases die men

Dit is beslissend geweest voor zijn verdere

ook in de winkelrekken kan terugvinden. Een andere

studies aan Narafi. Na zijn studies is hij gestart

grote speler is Neopica, zij werken mee aan aan games

met werken als monteur bij regionale tv en

voor Wii, NintendoDS, Playstation, PC en XBOX. Er

daarna bij ACE. Vijf jaar geleden maakte hij de

worden levels of enkele personages aan hun uit-

beslissing om zelfstandig te worden en richtte

besteed. Het merendeel van de bedrijven combineren

Moxy op. Zijn job is zeer gevarieerd met

de verschillende formats (langspeelfilm, kortfilm, tele-

telkens ander uitdagingen.

visieserie, reclame, internet animatie, games).


Beroep: Studio Manger bij Grid

Jan Ebo heeft rechten gestudeerd en is het voorbeeld van een persoon die in het vak is gerold. Door zijn vader kwam hij in contact met cinema. Zijn eerste job in de sector was een studentenjob in een 3D bedrijf. Jan heeft zeer veel boeken gekocht en veel geleerd uit zelfstudie. In 1997 is hij bij Grid terecht gekomen waar hij mocht blijven werken. Jan

steunen of inrichten van ateliers. Het voeren van promotie voor de Vlaamse audiovisuele creatie-

geboren: 5 november 1970 Opleiding: Rechten, Universiteit Antwerpen

een animatiefilm in Frankrijk

om VFX te zijn, om nog maar even een cliché uit

JAN EBO

Ebo wou oorspronkelijk 3D artist worden De software die voornamelijk gebruikt word in de

maar is overgestapt naar compositor. In

VFX industrie is;

2000 had hij zijn eerste zware jobs als VFX

→ Tracking: Syntheyes, Boujou, PF Track.

supervisor.

→ 3D: 3DS max, Maya, Lightwave. Ter uitbreiding van de effecten worden bij deze

In 2006 is Jan Ebo studio manager geworden.

programma’s een hele reeks extra plugins

Het is belangrijk om een goede kennis te

gebruikt zoals: Krakatoa - particle effecten (rook en

hebben van het technische en creatieve

gas); fumeFX (vuur) en realflow (vloeistoffen).

aspect van VFX. Een goede balans van de

→ compositing: Nuke, Flame en Fusion. Deze

twee is een must. Hij vindt zijn job als studio

programma’s zijn node-based; dit in tegenstelling

manager enorm boeiend omdat hij telkens

met After Effects dat layer-based is.

tientallen verschillende uitdagingen heeft.

Afhankelijk of er in een studio met PC of Mac gewerkt wordt, zal de workflow veranderen qua programma’s.


Voorbeeld VFX proces 1. Het proces van VFX in een video/

5. Als laatste stap is er de ‘colour grading’ dit

film begint al voor de opnames. Het VFX

betekent dat shots dezelfde kleurtemperatuur

team doet onderzoek, maakt storyboards,

toegekend krijgen om de sfeer te bepalen.

“previz” (animatic) van de shots. Het voorbereiden van greenscreens, rigs en andere props gebeuren ook in deze fase. 2 . Tijdens de opnames is er een VFX supervisor aanwezig die erop toeziet dat

Hij brengt de verschillende partijen in de industrie in

2003 genieten van een belastingsvrijstelling van

contact met elkaar. (gamestification: game technieken

150% voor het bedrag dat door hen werd besteed

in marketing doeleinden, netwerken.) David vertelde

aan in aanmerking komend werk. Dit bedrag kan

me dat er meer en meer kleine bedrijven en studio’s in

gedeeltelijk bestaan uit leningen.

de sector bijkomen. De reden hiervan is dat de middelen om games te ontwikkelen toegankelijker zijn

Aan deze belastings vrijstelling zijn evenwel

geworden.

een aantal voorwaarden verbonden o.m.:

Wat veel mensen niet weten is dat we hier in België

→ de financiering moet bestemd zijn voor

een prachtige 3D scanner hebben die hier ontwikkeld

audiovisuele producties waarbij een Bel-

is. Deze wordt gebruikt voor internationale films en

gisch productiehuis is betrokken;

videogames. Het is een soort “tent” waar een acteur/

alles gebeurt opdat er later makkelijk VFX kan toegevoegd worden vb. het plaatsen van greenkeys, bepaald cameragebruik,

actrice/persoon in stapt waarop een 3D scan wordt

→ de investering mag niet meer dan 50% zijn

gemaakt. Men kan dan het personage direct als een 3D

van de totale productiekost;

object inladen in 3D software. Deze scanner is verder

standpunten, rekening houden met de belichting etc. Een goede VFX supervisor moet alle technische aspecten (camera instelllingen, licht,..) bijhouden opdat later in het postproductie proces, als er een

Tegenwoordig is er niet enkel in films VFX te

scène digitaal bewerkt moet worden, men

vinden. We moeten wel in het achterhoofd houden

dezelfde camera, licht,... kan digitaal

dat VFX er gekomen/ontwikkeld zijn door en voor de

reproduceren.

film. Pas later werden VFX op andere beelden toege-

ontwikkeld door de R&D company 3DDynamics in

→ productie- en exploitatie-uitgaven in

Antwerpen. Hun 3D scan producten worden verdeeld

België voor een bedrag van minstens 150%

over de hele wereld (Australië, China, Japan, Korea,

van het tax shelter risicokapitaal (binnen de

Italië, Mexico, Taïwain, Griekenland...)

18 maanden na het afsluiten van de raamovereenkomst en door het Belgisch productiehuis). In de raamovereenkomst dienen een aantal bij wet verplichte bepalingen te worden opgenomen;

past. Een voorbeeld hiervan zijn games. CGI (= com3. Na het monteren begint het grootste

puter generated imaginary) zijn beelden die volledig

werk voor het VFX team. Alles wordt

digitaal gecreëerd zijn door een 3D software. Men kan

gebriefd wat er nog aangepast/gepro-

volledige personages en werelden in 3D creëren met

duceerd moet worden van omgevingen,

deze digitale animatie techniek. De video’s vooraf-

personages, voertuigen... Men gaat door

gaand aan een spel zijn van hoge kwaliteit en uiterst

alle stappen: modeling, texturing/shading,

realistisch.

rigging, animeren, belichten en renderen.

→ verplichte attestering door de betrokken Gemeenschap.

Een van de redenen waarom België de laatste jaren

De informatie die de VFX supervisor heeft

Vorig jaar is er een organisatie opgericht met name

aantrekkelijk is geworden om films te komen draaien

genoteerd tijdens de set (camerahoek,

‘FLEGA- Flemish Games Association’ door game de-

of postproductie hier te laten gebeuren is

lens, HDRI...)

veloppers in Vlaanderen en howest. Deze associatie

de Tax Shelter.

vormt een uithangbord voor de gehele Vlaamse gam4. In de volgende fase gaat alles naar de

ing industrie en iedereen die bezig is met games kan

De Tax Shelter is een fiscale maatregel die ertoe moet

compositors die alles perfect in de

zich lid maken. Ik heb gesproken met een onafhanke-

bijdragen het investeringsklimaat in de Belgische

‘footage’ verwerken.

lijk consultant/expert in games David Verbruggen. Hij

audiovisuele sector te verbeteren en te stimuleren.

is al meer dan 15 jaar actief in de videogame industrie.

Kort samengevat: investeerders kunnen sinds januari



Er verhuizen nu al meer en meer film studio’s

De industrie wordt steeds toegankelijker doordat

en afdelingen naar België omwille van deze tax

hardware en software betaalbaarder is. Dit merken

shelter omdat die kosten besparend zijn wanneer

we door een stijging van het aantal studio’s die zich

er iets geproduceerd wordt.

bezighouden met postproductie/VFX. .

Er wordt nu in de VFX postproductie met 80%

Veel VFX verplaatst zich nu ook buiten Amerika wat

buitenlandse werknemers gewerkt omdat er in

voor een ‘boom’ in de rest van de wereld zorgt. Ook

Vlaanderen een tekort zijn aan goede VFX artists.

al gaat het goed met de sector in België.

Dus een job in de VFX zal er zeker zijn in de toekomst als je goed bent.

In de toekomst zullen studio’s toch voor 2 keuzes staan om te kunnen blijven overleven:

Als je VFX artist wilt worden (al dan niet in België) is het belangrijk om zeer gemotiveerd te zijn en goede communicatie skills te hebben.

1. zich uitbreiden tot een enorm gevarieerd servicepakket dat alles in dezelfde studio kan gebeuren van begin tot het einde van het

Verantwoordelijkheid kunnen opnemen is ook

proces. Een ‘One stop shop’: een totaalpakket.

enorm belangrijk. Veel geduld, omgaan met veel stress en zin hebben om levenslang bij te leren hoort er ook bij. Je moet zowel creatief als

2. zich specialiseren in één enkel iets, een nichebedrijf worden voor een nichemarkt.

technisch ingesteld zijn, een goed evenwicht vinden tussen deze twee is uiterst moeilijk want het is ‘gevaarlijk’ om je creativiteit te laten beïnvloeden door je technische vaardigheden. Je

Enkele interessante links om de VFX industrie op te volgen:

moet best eerst een creatief idee bedenken en in het achterhoofd het technische houden en dit niet direct mee een rol laten spelen. Het beste om aan de slag te geraken in de sector is via stages opdat je veel ervaring in het werkveld kan opdoen en netwerken met de mensen rondom je. In België kan je als student ook via het VAF (= Vlaams Audiovisueel Fonds) je eindwerk insturen - als dit te maken heeft met 3D of VFX - er is dan een selectie van grote studio’s (Creacon, Beast Animation, Grid...) in België die je werk beoordelen en de besten krijgen dan een betaalde stage aangeboden bij één van deze studio’s.


→ CG Persia; cgpersia.com blog met posts over nieuwe software, plugins, tutorials, inspiratie → FX Guide; fxguide.com Het laatste nieuws uit de VFX industrie, video’s, artikels, interviews. → Ventilate.ca; blog van CG, behind the scenes, cinematography, VFX; veel afbeeldingen en video’s om te bekijken. → Motionographer; motionographer.com verzameling van tutorials, events, communities en inspiratie → themill.com; grote studio gevestigd in Londen, New York, LA en Chicago.

EXTRA: Interview sokratis PARSANOS Sokratis is een vfx artist dat momenteel in België aan het werk is. Hij is van Griekse afkomst en werkt hier om dichter bij zijn familie en vrienden te zijn, oorspronkelijk werkte hij in Los Angeles. 1. Are you still working at Grid? Yes, and looking at the projects, I will be there most likely until October 2014. 2. How did you find Grid or how did Grid find you? As most of the jobs in our industry: from some post in a VFX job sites. In this occation, it was totally random. I went for vacation in Greece and 6 days before my flight in LA, they flew me to Belgium for an interview all went well and I decided to stay in Europe. 3. What’s your favorite movie with VFX? I don’t really like movies that are based on effects but I am always impressed with old school special effects and the techniques they used to make look real. Good examples are Aliens 1 and 2 or Independents day using robotics and cloud tank techniques.With CG effects I would say Fight Club, believe it or not it’s full of effects for example the sex scene with all those weird camera movements and cool blurs. 4. I’ve read that commercials with VFX are more successful than commercials without VFX. Do you agree? A commercial is succesful if people talk about it after they watch it.The reasons for talking about it can be many some are: grammar mistakes, really extreme vocabulary or situations, nice landscapes and photography, having some really popular idol like a football(soccer) player or a singer. VFX are always needed for creating the pack shots or adding some letters. Sometimes VFX is also needed for cleaning up the video from some things like a bus passing behind or changing the landscape from skyscrapers to mountains. Finally to answer your question: I have to say I disagree. 5. How did you decide to work in VFX? Did you have a source of inspiration? I was impressed when I was a little kid, how movies give the impression of things that are not there not only that, but also that those things exist and are real. Its really hard to make something that the human brain will perceive it as real. Playing with my computer and loving math were the reasons that my hobby turned in my job. My source of insipiration would be; ‘all the behind the scenes’ that I’ve watched over the years and I wanted to make those things too. 6. Can you give a brief summary of your vfx work you already did? Are you working now on a project? I’ve started creating effects for a 12 episode documentary called “From Aristotle to Hawking” then moved into commercials for tv and then video clips and effects for movies. At the moment I am working on some tv series for kids and we are starting a nice feature movie called “Ooops Noa is Gone” which is full of water effects. 7. Did you work together with some really big vfx studios? Which one? The biggest studio I’ve been is Rhythm & Hues. I’m sure you’ve heard about. It has won the Oscar for effects this year. Our supervisor wanted to complain about the industry and they simply cut him and started to play music. The movies I worked on in this studio: ”The Big Miracle”, “Alvin & the Chipmunks Chipwreck” and “Life Of Pi” 8. What’s your job function in VFX? Which software do you use? I started as a generalist, that means doing everything alone from modeling to rendering. My speciality is water effects, fire explosions etc. Nowadays I’m CG supervisor, Effect Supervisor or some other leading position. My main tools are Maya and Houdini for doing 3D ,Nuke for compositing and Photoshop for some simple stuff. But learning some scripting or programing language like MEL or Python is super essential for what I do. Elke D’haese → VFX in België?!

BRONNEN 9. What do you think of VFX in Belgium? I don’t think much to be honest. France or Germany have more high end projects. Don’t forget I am here to be closer to my family. 10. Have you already met some good Belgian VFX artists? Yes! Thank God! Good artists are everywhere all you need is a person with a good eye and the love for the technical knowledge. 11. How did you learn VFX? By yourself, school, other? I was playing with my PC since I was 12, I did a Bachelor for Multimedia Design but thats more for my parents to be happy! If you really want to be good at this you need to spend a lot of time studying and developing your own workflow and ideas. Of course having a mathematical side is always helpful to what I am doing. 12. Are there any trends in the industry? Some things that everyone wants to have in his film? Well the trend is to have something that looks cool and realistic to the human eye. That doesn’t mean that it’s actually like that in real life. For example back in the 60s they where using some techniques to create explosions on cars or buildings, “pyrotechnics” a real explosion would look like something totally different but people have been used to see that kind of explosions in movies and if I dont make that they will think it’s fake. 13. What do you think of the future of VFX? Computers become faster that means that we will have real time simulations of billions of water particles which will allow us to make even more realistic effects. I personally think that they are trying to replace actors with 3D models because its easier to make them do what they want (the directors). A really bad thing that its happening at the moment is that they send lots of work into China and India because its cheaper to have 500 people there .This is destroying the industry because they steal the ideas that people had after years of experience, hard work and lots of reading. So maybe the future is that the VFX industry will move from LA to India which is sad. 14. What do you think of the future of Belgium & VFX? I don’t know; people here get money from the government just to make more money, nobody has any good ideas anymore about a cool (short)movie. People think its “cool” to work on VFX and they just go to a school thinking that that’s all they need to be good. So my conclusion: people don’t do this because they love it or because they are good at it they simply do it because they think its the future or they just see it as a job 9 to 6. Het ziet er naar uit dat het effect van het Tax Shelter systeem niet altijd positief is vanuit de ogen van een buitelandse VFX artist (zie laatste vraag). Hopelijk zal dit in de toekomst verbeteren.


FumeFX (n.d.). Verkregen op 11 april, 2013, van http://www.afterworks.com/FumeFX/Overview.asp Greatest visual and special effects (F/X) - Milestones in Film. (n.d.). Verkregen op 21 oktober, 2012, via http:// www.filmsite.org/visualeffects23.html Hyung Ryu, J. (2007). Reality & Effect: A Cultural History of Visual Effects. Verkregen op 10 november, 2012, via Georgia State University, digital archive: http://digitalarchive.gsu.edu/cgi Krakatoa (n.d.). Verkregen op 11 april, 2013, van http://www.thinkboxsoftware.com/krakatoa LightRay FX (2008, januari 11). The process of VFX in film. Verkregen op 28 maart, 2013, via http://vfxforfilm. wordpress.com/2013/01/08/vfx-process/ Meers, P. (2005). De animatiefilmsector in Vlaanderen: Traditie en vernieuwing onder de loep. Onderzoek naar de Vlaamse Animatiefilmsector in opdracht van het Vlaams Audiovisueel Fonds. Verkregen op 22 januari, 2013, via Universiteit Antwerpen, VAF website: http://www.vaf.be/fileadmin/media/VAF/upload_pdf/Animatiefilmsector_in_Vlaanderen_-_traditie_ en_vernieuwing.pdf Okun, J. A., & Zwerman, S. (2010). The VES handbook of visual effects industry standard VFX practices and procedures. Amsterdam: Focal Press. Realflow (n.d.). Verkregen op 11 april, 2013, van http://www.realflow.com/ Slick, J. Visual Effects. (n.d.). Verkregen op 10 november, 2012, van http://3d.about.com/od/Glossary-V/g/ Visual-Effects.htm Stephan (2012, May 9). Special Effects vs. Visual Effects. Verkregen op 3 oktober, 2012, via http://showwatcher.com/special-effects-vs-visual-effects/ Visual Effects. (z.j.). Verkregen op 26 september 2012, http://en.wikipedia.org/wiki/Visual_effects What does a digital compositor do? (n.d.). Verkregen op 24 maart, 2013, van http://www.wisegeekedu.com/ what-does-a-digital-compositor-do.htm Wright, S. (2008). Compositing visual effects: essentials for the aspiring artist. Amsterdam: Elsevier/Focal Press. Interview David Verbruggen Interview Jos de Boevere Interview Jan Ebo Interview Stefaan Gryson Interview Ben Dekeyser Interview Sokratis Parsanos


IN BELGIË?! Onderzoek door Elke D haese Bachelorscriptie Promotor: Marijke Dirickx

Recommend Documents