foto: Tineke D’haese
Fruitsap
Handel, uit respect.
www.oww.be
>
> Chinaas
>
foto: Jürgen Kleinke
Brazilië is wereldkampioen sinaasappels, maar de reus van Latijns-Amerika is niet de bakermat van de sinaasappel. Van origine komen de citrusvruchten uit de Chinese vlakten tussen de uitlopers van de Himalaya en de bergketens van Oost-China. De Arabieren introduceerden de vrucht in India, het Midden-Oosten en Afrika. Vandaaruit veroverde ze vanaf de vijftiende eeuw Europa. De Portugezen brachten begin zestiende eeuw de eerste sinaasappels naar hun Zuid-Amerikaanse kolonie Brazilië, alwaar zich in de loop der eeuwen lokale rassen ontwikkelden.
Wereldkampioen Brazilië Elk jaar produceert de wereld meer dan 50 miljoen ton sinaasappelen. Geen land produceert meer ‘appeltjes van oranje’ dan Brazilië: 15 miljoen ton in 2005. Een goede tweede zijn de Verenigde Staten (Florida) met 11 miljoen ton. De regio van de Middellandse Zee is goed voor zo’n 10 miljoen ton. De Brazilianen zetten een groot deel van hun oogst om in concentraat. Daardoor is het land, met bijna de helft van de wereldproductie, ook wereldkampioen sapconcentraat. In Europa is zowat 95 procent van het sinaasappelsap van Braziliaanse oorsprong. Ter informatie: tien kilo verse vruchten geven ongeveer één kilo concentraat. Tien keer naar de maan In 1995 werden in Brazilië 107 miljard sinaasappels geplukt. Leg ze achter elkaar en je hebt een lint waarmee je tien keer heen en terug naar de maan slingert.
De ‘sinaasappel’ dankt zijn naam aan zijn plaats van herkomst. De oorspronkelijk Franse naam pomme de Sine komt vanaf het eind van de zeventiende eeuw in het Nederlands voor, onder andere als appel Chinaas, Appel-Sina en applecien. Vrijwel gelijktijdig verschijnen ook de eerste metathesisvormen chinas-appel, sinaasappel en sienappel. Uiteindelijk werd de officiële naam ‘sinaasappel’ en de volksnaam ‘appelsien’. In het laatste kwart van de vorige eeuw verdubbelde het verbruik van sinaasappelsap in België. De laatste jaren stagneert het verbruik door de toenemende concurrentie van ‘hippere’ frisdrankproducten. Toch drinkt de Belg nog altijd bijna tien liter sinaasappelsap per jaar.
Oranje Laranja betekent in het Portugees zowel ‘sinaasappel’ als ‘oranje’. “We gaan de laranja’s uitpersen”, zeggen de Brazilianen als ze tegen de ‘oranje’ Hollanders gaan voetballen.
2
3
Jarenlang houdbaar Omdat het sap werd verwarmd, is het concentraat gepasteuriseerd. Daardoor zijn de flessen sap ongeopend jarenlang houdbaar. Kringloop Uit de schillen wordt een olieachtig vocht geperst. Na filtering en concentratie wordt het gebruikt in cosmetica en als smaakmaker in ijs, pudding en zuivel. Wat daarna nog overblijft aan pulp en schil, wordt verwerkt tot veevoer en mest. Boeren leveren aan de ene kant van de fabriek hun fruit af en laden aan de andere kant hun wagen vol met mest en veevoer.
>
Hoe wordt onsfruitsap gemaakt?
De boeren (of hun coöperatie) brengen de vruchten met tractoren en vrachtwagens naar de fabriek. Daar wordt het fruit gecontroleerd, gewogen en in grote silo’s opgeslagen. Tijdens de oogst zitten de silo’s altijd vol en draait de fabriek 24 uur per dag. Het gewassen fruit komt terecht op schuddende tafels. Kleine sinaasappelen vallen door kleine gaten, grote door grote. Het persen verloopt bliksemsnel: pers klapt open, sinaasappel rolt erin, pers klapt dicht en perst het sap uit de sinaasappel, pers klapt weer open en duwt de schil eruit. Eén cyclus duurt één seconde. In een fabriek met 50 persen betekent dat 50 sinaasappelen per seconde. Of 4,32 miljoen per dag. In grote verticale installaties wordt het uitgeperste sap verwarmd tot al het water in het sap verdampt is. Wat overblijft is een kleverige stroop: het citrusconcentraat. De stroop wordt afgevuld in vaten van 250 kg en ingevroren tot –18ºC. De vaten worden geëxporteerd in diepvriescontainers of koelschepen. Aan de andere kant van de oceaan (onze kant) wordt het concentraat ontdooid, aangelengd met water – precies zoveel als er aan onttrokken werd – en afgevuld of gebotteld. Enkele grote importeurs en bottelaars domineren de markt. Ze hebben de mogelijkheid grote hoeveelheden concentraat te bewaren in enorme koelruimtes.
4
Sapconcentraat Waarom al die moeite om eerst in Brazilië of Cuba het water aan het sap te onttrekken en het er daarna in België weer bij te doen? Ten eerste voorkom je dat je grotendeels water over de oceaan transporteert. Ongeveer 80 procent van het sap bestaat immers uit water. Omdat transport in diepgekoelde schepen verschrikkelijk duur is, spaar je dus veel geld uit. Ten tweede is het logistiek gemakkelijker om concentraat te hanteren dan sap. Neem zelf de proef op de som en laat het sap van uitgeperste sinaasappelen een dag staan: je zult merken dat de smaak enorm achteruit is gegaan. Concentraat bederft veel minder snel. Zijn nectars ook vruchtensappen? Twee op de drie vruchtensappen op de Belgische markt zijn gemaakt van sinaasappelen. Daarna volgen appelsap, multifruit en pompelmoes. Vruchtennectars worden eveneens van concentraat gemaakt. Voor het afvullen wordt echter (veel) meer water toegevoegd dan oorspronkelijk aan het sap onttrokken werd. Bovendien wordt suiker of zoetstof toegevoegd.
5
foto: Transfair
foto: Jürgen Kleinke
>
Sinaasappelorkaan
De orkaan Katarina kennen we vooral van de enorme ravage die hij op 28 augustus 2005 in de Amerikaanse stad New Orleans heeft aangericht. Maar weet je dat Katarina ook voor een ommezwaai in de markt van sinaasappelconcentraat heeft gezorgd? In Florida zorgde de orkaan voor een zodanige verzwakking van de citrusaanplantingen dat zeer veel plantages door citruskanker werden aangetast. De schadelijke virusziekte, die wel controleerbaar maar niet uitroeibaar is, leidde tot een productiedaling van 40 procent in de VS. Maar de een zijn dood is de ander zijn brood: Braziliaanse sapbedrijven waren er als de kippen bij om het gat in de Amerikaanse markt op te vullen. Hun stocks, onder andere in Gent, de tweede ‘saphaven’ van de wereld, smolten als sneeuw voor de zon. De wereldmarktprijs verdubbelde in geen tijd.Ook de Cubaanse sinaasappelproductie stortte in 2005 in elkaar als gevolg van verschillende opeenvolgende stormen. De gevolgen voor de wereldmarkt waren beperkt, maar Oxfam-Wereldwinkels zal de komende jaren minder sap uit Cuba kunnen aankopen.
?
Hoe gezond is fruitsap?
Het sap uit de vrucht, plus de vezels die bij het uitpersen in het sap achterblijven, worden gedronken als fruit- of vruchtensap. Niet alleen de heerlijke smaak, maar ook de voedingswaarde is aantrekkelijk. In 0,1 liter fruitsap gaat gemiddeld een kwart tot een halve kilo vers fruit. Er zitten doorgaans dubbel zoveel vitaminen en mineralen in het sap dan in het verse product: vitamine C, vitaminen uit de B-groep, enkele mineralen en voedingsvezel. Alle vruchtensappen zijn caloriearm, vetarm en zuiver plantaardig.
Citrusteelt in Brazilië: plukkersleed De citrusteelt in Brazilië is zeer sterk geconcentreerd in de staat Saõ Paulo, het economische centrum van het land. De deelstaat is goed voor 95 procent van de Braziliaanse citrusexport. Eén op de honderd citrusbedrijven in Saõ Paulo is groter dan duizend hectare. De meeste boeren zitten er via contractteelt vast aan een van de vier grote verwerkers. De citrusplantages stellen heel veel landarbeiders tewerk, vooral in de oogstperiodes. Dikwijls werken de arbeiders zonder degelijk contract en zonder enige vorm van sociale zekerheid. Lage lonen en een gebrek aan respect voor het milieu zijn er schering en inslag.
>
Ook de boeren die leveren aan Oxfam-Wereldwinkels werken met landarbeiders, maar dan wel enkel met plukkers van geregistreerde groepen. Ze zijn beschermd door een collectieve arbeidsovereenkomst die de producenten en de plukkersvakbond hebben gesloten. Daardoor genieten ze van alle sociale rechten die de Braziliaanse grondwet voorziet, zoals een dertiende maand en een wekelijkse rustdag. En ook als het regent en er niet gewerkt kan worden, worden de plukkers betaald.
4 C’s zorgen voor verwerking Meer dan 80 procent van de productie van sapconcentraat in Brazilië zit in de handen van slechts vier grote ondernemingen: Cutrale, Citrosuco, Citorvita en DreyfusCoinbra. Deze 4 C’s bepalen niet alleen de prijzen en de regels op de wereldmarkt van citrusconcentraat, maar hebben ook de handelsketen grotendeels in handen: productie, verwerking, export, transport en opslag.
6
7 foto: Coagrosol
>
Brazilië
Eerlijk sap uit Brazilië Coagrosol
Coagrosol is een organisatie in Itápolis, ‘Capital Mundial da Laranja’, de ‘wereldhoofdstad van de sinaasappel’, 350 km ten noorden van de stad Saõ Paulo. De 40 miljoen inwoners van de gelijknamige deelstaat staan in voor een derde van de economische activiteit van het land. Maar de rijkdom in Brazilië is erg ongelijk verdeeld. En de landbouwproductie is er weinig duurzaam, met in hoofdzaak grootschalige plantages van monocultuur. Op deze twee zaken tracht Coagrosol, een coöperatie met een 100-tal leden, in te spelen. Coagrosol is een groep van kleine en middelgrote bedrijven die zich onafhankelijk willen opstellen en een parallelle handelsketen met de eerlijke handel willen opbouwen. Met behulp van de eerlijke handel zet Coagrosol de boeren aan tot diversificatie en biologische teeltmethodes, enerzijds als antwoord op de lage prijzen van de voorbije jaren, anderzijds uit milieuoverwegingen. Door een stuk van de productie aan de eerlijke handel te verkopen, waren de boeren van Coagrosol verzekerd van een minimumprijs voor hun producten en konden ze investeringen doen die anders niet mogelijk zouden foto: Coagrosol geweest zijn. Lange tijd immers was de minimumprijs van de eerlijke handel hoger dan de prijs op de wereldmarkt. Nu de prijzen op de wereldmarkt flink gestegen zijn (zie ‘Sinaasappelorkaan’), betaalt de eerlijke handel natuurlijk de wereldmarktprijs. Een groot deel van de fairtradepremie investeert Coagrosol in structurele projecten, onder andere voor jongeren. Op die manier hoopt ze het gesloten systeem te kunnen doorbreken, waarbij kinderen van landarbeiders vrijwel zeker ook landarbeider worden. Ze koopt bijvoorbeeld computers aan, zodat kinderen een informaticaopleiding kunnen volgen. Met een ander deel van de fairtradepremie koopt de organisatie toestellen aan waarmee een voedzame en vitaminerijke pap voor jonge kinderen kan bereid worden.
8
foto: Jürgen Kleinke
>
Cealnor
Cealnor is actief in de omgeving van Rio Real, een klein stadje in een achtergestelde regio met weinig sociale voorzieningen en veel armoede in de staat Bahia. Er zijn zowel kleine boerderijen die vooral op zelfvoorziening gericht zijn als kleinschalige plantages die exportgewassen zoals sinaasappelen en kokosnoten verbouwen. Cealnor groepeert 16 associaties in vijf verschillende dorpen. In totaal bereikt de organisatie een duizendtal boeren, voor wie de sinaasappelteelt een belangrijke activiteit is. Cealnor koopt de sinaasappelen van zijn leden aan en probeert ze een betere prijs dan de gewone markt te betalen. Een goede zaak voor de boeren: de meeste hebben moeite om hun bedrijf leefbaar te houden, maar ze hebben te weinig kapitaal om de oude aanplantingen te vernieuwen of om ziektes en onkruid te behandelen. De aankoop en de vermarkting van sinaasappelen is de kerntaak van Cealnor. Maar de organisatie heeft nog andere doelstellingen: opleidingen geven, zorgen voor inspraak op lokaal politiek niveau en biologische productie promoten. Een technicus van Cealnor begeleidt de boeren die willen overstappen op biologische productie.
9
>
foto: Tineke D’haese
>
Eerlijk sap uit Cuba
Eerlijk sap uit Kerala Nadukkara Agro Processing Company Ltd (NAPCL) is actief in de deelstaat Kerala in het zuiden van India. Kerala is een bijzondere staat. Sinds de jaren vijftig vaart de deelstaatregering er een democratisch-socialistische koers. Ze investeerde veel geld in onderwijs en gezondheidszorg. De vakbonden kregen er de kans zich sterk te ontwikkelen. De familiale landbouw werd er minder verwaarloosd dan elders. Het minimumloon in Kerala bedraagt het dubbele van elders in India. De gemiddelde levensstandaard is er relatief hoog. Maar nu India zich inschakelt in de globale wereldeconomie, investeert haast niemand in deze ‘dure’ staat. Daardoor boert Kerala economisch achteruit en staat het staatssysteem hard onder druk. Deze context maakt het grote belang duidelijk van onze aankopen bij NAPCL, een producentencoöperatie met een eigen fabriekje. Enkele jaren geleden hebben de Europese Unie en de staat Kerala geïnvesteerd in de bouw van een concentraatfabriek. De aandelen werden voor een prijsje verkocht aan geïnteresseerde boeren. Op die manier beheren momenteel 300 kleine producenten deze moderne fabriek.
Cuba is een belangrijke leverancier van fruitsapconcentraat aan Oxfam-Wereldwinkels. Pompelmoesconcentraat komt zelfs integraal van het Caribische eiland. Sinds het begin van de jaren 1990 doet Cuba pogingen om de export te diversifiëren. Om die reden heeft het land fors in de citrussector geïnvesteerd. Daardoor is de kwaliteit van de productie en de verwerking erop vooruitgegaan. Oxfam-Wereldwinkels koopt het sapconcentraat via ANAP, de ‘nationale vereniging van kleine boeren’. ANAP behartigt de belangen van de kleine boeren; ze adviseert bijvoorbeeld de overheid over de landbouwprijzen die jaarlijks worden vastgelegd. ANAP beheert ook de fairtradepremie. Die besteedt ze vooral aan vormingsinitiatieven. De sinaasappelen en de pompelmoezen worden gekweekt door een paar coöperaties in het citrusgebied van de provincie Ciego de Avila. Twee zijn genoemd naar José Martí, de negentiendeeeuwse ‘vader des vaderlands’ van de Cubanen. In sommige coöperaties is het land collectief eigendom en gebeurt al het werk collectief. Andere zijn diensten- en kredietcoöperaties van individuele boeren die hun eigen grond bewerken. Het concentraat wordt geproduceerd in een bedrijf in Ceballos.
10
11
Tropicalsap Sinaasappelsap Tropicalsap Sinaasappelsap Producenten • Verschillende coöperaties (Cuba): sinaasappel en mango. • Cealnor (Brazilië): passievrucht. • Coagrosol (Brazilië): passievrucht. • NAPCL (India) : ananas.
Producenten
• Verschillende coöperaties (Cuba) • Cealnor (Brazilië)
>
• Coagrosol (Brazilië) Puur en ongezoet, uit geconcentreerd sap van sinaasappels.
Pompelmoessap Producent Verschillende coöperaties (Cuba)
>
Puur en ongezoet, uit geconcentreerd sap van pompelmoezen.
>
Samenstelling • Sinaasappel uit Cuba (41%). • Natuurlijk vers geperst appelsap uit België (Limburg) (24%). • Ananas uit India (14%). • Mango uit Cuba (11%). • Passievrucht uit Brazilië (9%). • Rodebietensap van Europese oorsprong (1%). Puur en ongezoet multivruchtensap; een gezonde combinatie van sinaasappel, mango, passievrucht, ananas, rode biet en appel.
Voor al onze sappen geldt
• Met Max Havelaarkeurmerk • Zonder toegevoegde suikers, smaakstoffen en kunstmatige kleurstoffen. • In hergebruikfles • Afgevuld door Konings in Zonhoven
12
(België) foto: Coagrosol
Worldshake Worldshake Producenten • Verschillende coöperaties (Cuba): pompelmoes- en sinaasappelconcentraat. • Cealnor (Brazilië): pompelmoes- en sinaasappelconcentraat. • Coagrosol (Brazilië): pompelmoes- en sinaasappelconcentraat. • Urocal (Ecuador): bananenpuree.
>
Samenstelling • Natuurlijk vers geperst appelsap uit België (Limburg) (47%). • Sinaasappel uit Cuba of Brazilië (40%). • Pompelmoes uit Cuba of Brazilië (10%). • Bananenpuree uit Ecuador (2%). • Rodebietensap van Europese oorsprong (1%).
Bio Exotica Bio Exotica
met biogarantielabel
Producent Coagrosol (Brazilië)
>
Samenstelling • Sinaasappelconcentraat (75,8%). • Puree van guave (14,5%). • Puree van mango (8,7%). • Puur limoensap (1%). Bio Exotica is een verfrissende mix van sinaasappel, guave, mango en limoen; de juiste balans tussen zoet en zuur. We kopen alle ingrediënten voor het sap bij producent Coagrosol in Brazilië. Alle ingrediënten zijn van biologische herkomst. Bio Exotica is een 100 procent biologisch sap. Met Biogarantielabel!
Een originele en lekkere combinatie van pompelmoes, sinaasappel, banaan en rode biet. Natuurlijk vers geperst appelsap vervolledigt dit pure, ongezoete multivruchtensap.
foto: Coagrosol
foto: Hilde van Bever
oww-ed. 11-2006 • 100% kringlooppapier - foto: Yel Verantw. uitgever: Leen Laenens, Ververijstraat 17, B-9000 Gent. Niet op de openbare weg gooien aub.
