foto: Eric De Mildt
Koffie
Handel, uit respect.
www.oww.be
>
De klacht van Multatuli
Bij het begin van het vorige millennium was koffie zeer populair in de Arabische wereld. Hij werd er gedronken als een soort geestverruimende drank. In de zestiende eeuw raakte koffie ook in Europa bekend. Tot ergernis van de katholieke kerk: een drank van de islamieten werd beschouwd als des duivels. Paus Clemens VIII zorgde voor de ommekeer: “Koffie is een veel te lekkere drank om hem alleen aan de heidenen te laten.” In de achttiende eeuw werd koffie een koloniaal product. Vooral de Hollanders pionierden in de bonen. Ze deden gouden zaken op hun koffieplantages in Java. Maar de arbeidsomstandigheden zaten er reeds grondig scheef. “Op het rijke, vruchtbare Java heerste hongersnood”, klaagde Multatuli in zijn boek Max Havelaar (verschenen in 1860). De plaatselijke bevolking werd uitgebuit. De Nederlanders verplichtten hen exportproducten zoals koffie te verbouwen in plaats van voedsel voor de lokale markt. In de negentiende eeuw schoten ook in LatijnsAmerika en Centraal-Afrika de koffieplantages als paddestoelen uit de grond. Tegenwoordig is koffie een van de belangrijkste grondstoffen in de wereldhandel. Maar bijna 150 jaar na de klacht van Multatuli is koffie nog altijd een typisch voorbeeld van de ongelijke handelsverhoudingen in de wereld.
2
Product van het Zuiden Koffie groeit alleen in het Zuiden, in een gordel die zich ongeveer tussen de Kreefts- en de Steenbokskeerkring situeert. De struiken groeien van nature op beboste hellingen in de schaduw van bomen. Ideaal is een constante temperatuur van ongeveer 20°C en een hoge luchtvochtigheid. Koffie branden, mengen en malen - kortom: de dingen waar het meeste geld mee te verdienen valt - gebeurt in het Noorden. Het Noorden verhandelt en consumeert 75% van alle koffie in de wereld.
Het vakmanschap van de kleine boerin Miljoenen mensen werken in de teelt, de verwerking en de verhandeling van koffie. 30% van alle koffie komt van plantages van grootgrondbezitters. Slecht betaalde seizoenarbeiders zorgen er voor de oogst. Zelfstandige boeren zijn goed voor 70% van de koffieproductie in de wereld. Hun bonen zijn vaak van de beste kwaliteit, dankzij de ervaring en het vakmanschap van vele generaties. Vrouwen werken flink mee, onder andere bij het onderhoud van de struiken en de pluk van de bonen. Het beheer van de velden en de verkoop van de oogst is doorgaans mannenwerk. Oxfam-Wereldwinkels verkoopt koffie van boeren die zich organiseren in een coöperatie. We stimuleren de coöperaties om vrouwen actief te betrekken en arbeid en inkomsten evenwichtig tussen mannen en vrouwen te verdelen. Ook dat is ‘eerlijke handel’.
3
foto : Cecocafen
>
Ken je Koffie - Quiz De ontdekking Ongeveer 1.500 jaar geleden merkte de geiten-hoeder Khaldi uit … dat zijn geiten heel levendig begonnen te hupsen na het eten van de rode besjes van een bepaalde struik. Khaldi proefde zelf van de rode besjes. Plots kon hij de hele nacht wakker blijven. Dit is in het kort de legende van de ontdekking van de koffie. De kampioen De inwoners van … zijn de grootste koffiedrinkers ter wereld. Ze drinken gemiddeld 13 kilo koffie per jaar. Elke Belg drinkt jaarlijks 9 kilo koffie. De liefde “Onze koffie is zwart als de nacht, zuiver als de hemel, heet als de hel en zoet als de liefde”, zeggen de ... Koffie zetten doen ze al eeuwen op een bijzondere manier. Ze zetten zeer fijn gemalen koffiebonen en water in een kannetje met een lange steel op een zacht vuurtje. Als de koffie kookt, zetten ze het vuur af. Na drie minuten wordt het opnieuw aan de kook gebracht. Dit herhalen ze drie keer. Dan pas schenken ze de koffie. Maar ze laten hun kopje nog even staan, zodat het koffiedik kan zinken!
4
De woorden De … waren de eerste echte koffiedrinkers. Het Nederlandse woord ‘koffie’, het Engelse ‘coffee’ en het Franse ‘café’ zijn alledrie afgeleid van hun woord ‘qahwa’, ‘het opwindende’ Oplossingen (Ethiopië - Finland - Turken - Arabieren)
Koffie is een struik De koffieplant is een struik met leerachtige bladeren die groen blijven. De struik kan 6 tot 10 meter hoog worden, maar door hem te snoeien blijft zijn hoogte tot zo’n 3 meter beperkt. Elke struik draagt jaarlijks 2.000 à 3.000 vruchten. In elke vrucht zitten twee groene bonen. Een struik is goed voor 1 kilogram koffiebonen. De vruchten lijken op een afgeplatte kers. Ze zijn eerst groen en verkleuren achtereenvolgens geel, rood en zwart. Na 6 tot 9 maanden zijn de vruchten rijp.
Wetenschappers schenken wakkere koffie Wetenschappers onderzochten de invloed van cafeïne - de meest actieve stof in koffie - op het menselijke lichaam. Enkele conclusies: Cafeïne stimuleert het centrale zenuwstelsel. Ben je moe of lusteloos, dan zijn één of twee koppen koffie een milde opkikker. ■ Cafeïne remt de ontwikkeling van kwaadaardige kankergezwellen af. ■ Koffiedrinkers hebben een grotere kans om een hartaanval te overleven. Niet voor niets tref je cafeïne in heel wat medicatie aan. ■ Een kop koffie verbetert het uithoudingsvermogen bij lopen en fietsen. ■ Koffie bevat nul calorieën en is een ideale dorstlesser. ■
5
foto : Cecocafen
Er is te veel koffie!
>
Er wordt in de wereld meer koffie geproduceerd dan geconsumeerd. Zo ontstaan er overschotten, waardoor de prijs naar beneden tuimelt. De prijs die de 20 miljoen koffieboeren voor hun product krijgen is al jaren veel te laag. Begin 2004 zweefde de prijs rond de 0,64 dollar per pond. Amper de helft van tien jaar geleden. Dramatisch laag: de productiekosten van de boer worden geschat op 0,50 tot 0,80 dollar per pond. Met andere woorden: de koffieboer verkoopt op dit moment met verlies! Door de aanhoudende crisis verliezen de koffieproducenten 4,5 miljard dollar per jaar, berekende de Wereldbank begin 2004. Het zwaarst getroffen zijn Centraal-Amerika en Afrika, waar regeringen bij gebrek aan inkomsten uit de export van koffie snoeien in de armoedebestrijding - uitgerekend op een moment dat steeds meer koffieboeren alsmaar dieper in de ellende raken. De koffieproducerende landen slagen er niet in om het overaanbod op de markt aan te pakken. Heel veel landen hebben niet de mogelijkheden om op andere, lucratievere teelten over te schakelen of de koffie te stockeren.
6
En we drinken hem te weinig! Ook andere factoren zorgen voor overproductie en lage koffieprijzen. Multinationale ondernemingen (zoals Kraft, Nestlé en Sara Lee/Douwe Egberts) en ‘kleinhandelaars’ (zoals de Amerikaanse marktleider Starbucks) beheersen de handel en de verwerking van koffie. Ze bouwen steeds grotere voorraden op die ze aanspreken als het aanbod van de producenten daalt. Zo houden ze de prijs laag. De Wereldbank en het Internationaal Muntfonds hebben in de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw veel koffieproducerende landen met een huizenhoge schuldenlast verplicht om te investeren in nieuwe koffieplantages. Met de inkomsten uit de koffie-export zouden ze hun schulden kunnen afbetalen, voorspelden de financiers. Maar toen de tijd van oogsten aanbrak, was de koffieprijs fel aan het zakken. De nefaste politiek van de twee instellingen maakte de overproductie alleen maar erger. De koffieconsumptie stijgt niet zoals verwacht. Jongeren drinken steeds minder koffie. De toename van het verbruik in het Zuiden blijft onder de verwachtingen.
Minder dan een derde De koffielanden lijden ook onder de ongelijke verdeling van de opbrengsten van de koffiehandel. De koffiemarkt was tien jaar geleden goed voor 30 miljard dollar. Minder dan een derde van deze omzet belandde in de productielanden. Tegenwoordig is de wereldwijde omzet van koffie verdubbeld tot 65 miljard dollar, maar blijft nog maar acht procent in de productielanden. Bovendien stimuleren de lage prijzen de koffieproducenten niet om veel tijd en energie te steken in de kwaliteit van de teelt, de marketing van het product en de uitbouw van nieuwe infrastructuur.
7
>
Koffiecrisis: er zijn ook winnaars De speculanten in papieren koffie De koffieprijs wordt bepaald op de beurzen van New York en Londen. Handelaars en speculanten - in de eerste plaats Japanse en Amerikaanse beleggingsfondsen - slaan er munt uit het spel van de op- en neergaande prijzen. Elke zak koffie wordt gemiddeld 11 keer verhandeld alvorens hij bij een brander terechtkomt. Als de speculanten genoeg ‘papieren koffie’ kopen, gaan de prijzen automatisch naar omhoog. Als ze vinden dat ze genoeg verdiend hebben, verkopen ze de hele koffieboel en zakt de prijs. De vrije markt geeft de speculanten vrij spel. Dergelijke prijzenjojo’s zijn niet goed voor de kleine koffieboeren en –boerinnen. Het grootste probleem zijn de tussenhandelaars aan wie ze hun groene bonen verkopen. Vaak zijn het uitbuiters: ze geven krediet om de periode tussen twee oogsten te overbruggen aan woekerintresten, knoeien met gewichten en kwaliteiten of rekenen overdreven transportkosten aan.
8
De koffiemultinationals De wereldkoffiemarkt is momenteel goed voor 65 miljard dollar. Negentig procent van dit bedrag komt terecht in het Noorden (handelaars, branders, overheden, …). Een aanzienlijk deel verdwijnt in de zakken van multinationale ondernemingen. Sara Lee/Douwe Egberts, de marktleider in België, stelt onomwonden dat de lage grondstoffenprijzen in de koffieafdeling tot een verhoging van de bedrijfswinst leidt.
Maak tijd voor eerlijke koffieprijzen! Voor Oxfam-Wereldwinkels is het hoog tijd dat de koffie-industrie initiatieven neemt om de koffieboeren te ondersteunen. Koffiehandelaars en –branders maken immers forse winsten, omdat de aankoopprijzen laag zijn én de consumentenprijzen nauwelijks veranderen. OxfamWereldwinkels schuift voor de koffie-industrie vijf eisen naar voren: ■ Betaal een leefbaar loon aan alle koffieboeren ■ Koop méér koffie rechtstreeks bij de koffieboeren ■ Koop koffie aan eerlijke handelsvoorwaarden ■ Doe mee aan het koffiefonds ■ Toon aan dat koffieplantages de arbeidsrechten respecteren
Een nieuw koffieakkoord? Oxfam-Wereldwinkels wil dat ook de beleidsmensen iets doen aan de dramatische situatie van de koffieboeren. We vragen een globaal koffieactieplan, dat voorziet in een hogere koffieprijs en initiatieven om uit de koffiecrisis te geraken. We pleiten voor een nieuw Internationaal Koffieakkoord: goede afspraken tussen de consumenten in het Noorden en de producenten in het Zuiden vormen de basis voor een stabiele en evenwichtige markt. De producenten hebben belang bij goede prijzen, de consumenten bij goede kwaliteit. Zonder eerlijke prijzen voor haar natuurlijke rijkdommen is duurzame ontwikkeling voor de derde wereld niet mogelijk.
9
1,26 is het minimum
>
Koffie is het belangrijkste product van eerlijke handel: ‘eerlijke’ koffie is goed voor 1,7% van de Europese koffiemarkt. Oxfam-Wereldwinkels koopt de koffie bij coöperaties van koffieboeren in verschillende landen. Door samen te werken, staan de boeren sterker: ze produceren efficiënter, leveren betere producten en dwingen betere verkoopvoorwaarden af. De eerlijke handel betaalt de koffieboeren minimum 1,26 dollar per pond koffie. Lager dan deze minimumprijs gaan we nooit, want dan verdient de boer niets aan zijn koffiebonen. Onze prijs garandeert de koffieboeren een leefbaar inkomen. In deze prijs is een eerlijke handelspremie inbegrepen. Met de premie financiert de coöperatie projecten voor de hele groep of het ganse dorp, zoals scholen, infrastructuur en sanitaire voorzieningen.
Eerlijke handel is méér Voor Oxfam-Wereldwinkels betekent eerlijke handel ook: ■ voorfinancieringen: door een deel van de prijs vooruit te betalen blijven de boeren uit de handen van geldwoekeraars; ■ langetermijncontracten: door ons voor een lange tijd te engageren zijn de boeren zeker van een minimale afzet en kunnen ze op termijn plannen; ■ ondersteuning: door technisch advies, sociale vorming, uitwisselingsprogramma’s, investeringskredieten, … kunnen coöperaties hun achterstand bijbenen.
10
De koffiepartners van Oxfam-Wereldwinkels
•
• • ••
•
8 11
• •
•
• •
6 7 1 5 2 3 4 10 9
•
1. Guatemala: Guaya’b 2. Honduras: CCCH 3. Nicaragua (3 partners): Prodecoop, Cecocafen en UCPCO 4. Costa Rica: Coocafé 5. Haïti: Recocarno 6. Mexico (4 partners): Uciri, Ismam, Majomut en CEPCO 7. Cuba: Kavecafé 8. Venezuela: Quebrada Azul 9. Bolivia (3 partners): Coraca-Irupana, Coraca-Chulumani en Coraca-Carrasco 10. Peru (2 partners): Cepicafé en Cecovasa 11. Ecuador: Fapecafes 12. Tanzania (2 partners): KNCU en KCU 13. Ethiopië: Oromia 14. Kameroen: Macefcoop
11
• •
13 14 12
foto: picturecontact.com (Jochem Wijnands)
De meerprijs van een pakje wereldwinkelkoffie
>
Uit een gesprek met John Kanjagaile van Kagera, een Tanzaniaanse leverancier van koffie: “In 2002 kreeg een koffieboer voor een zak koffie gemiddeld 28 dollar. Dat dekt niet eens de kosten van het plukken, het verpakken en het transport. Op de internationale markt zijn er geen regels die ons helpen om de handel tussen Noord en Zuid in goede banen te leiden. Het is zoals bij de vissen: de groten peuzelen de kleintjes op. Wat we nodig hebben zijn regels, een evenwichtig beleid.” “Van de eerlijke handel kreeg die boer echter 116,84 dollar. Daarmee vangen we de verliezen aan de andere kant op. Jullie vaste minimumprijs is voor ons een zegen.” “Eerlijke handel is meer dan een betere prijs. We spelen onze zweeprol op de beurs. De betere prijs van de eerlijke handel pusht de gewone opkopers om een hogere prijs te betalen. En dankzij de meerprijs van de eerlijke handel konden we aandelen in de fabriek kopen. We bezitten momenteel 35 procent van de aandelen. De rest is in handen van de staat. Die aandelen zijn belangrijk omdat we vermoeden dat Nestlé maar al te graag deze fabriek zou kopen. Het is de enige fabriek van oploskoffie in Afrika die niet in hun bezit is. Als ze ons zouden opkopen, zouden ze een absoluut monopolie hebben. Hoe meer aandelen we verwerven, hoe moeilijker voor Nestlé om er de handen op te leggen.” “De eerlijke handel is ook de motor achter het succes van onze biologische koffie, op dit moment goed voor 300 ton per jaar. Jullie kunnen de boeren overtuigen om organische mest te gebruiken en de biobonen apart te bewaren. En jullie vangen een deel van de kosten op. Veel geld gaat bijvoorbeeld naar de bio-inspecteurs.”
12
>
“We kijken streng toe op de kwaliteit van de koffiebonen. Reeds bij de pluk scheiden we de goede van de slechte.” (Tadessa Meskela van Oromia in Ethiopië, leverancier Bio Goldkoffie) “Voor onze biokoffie betaalt de eerlijke handel 1,41 dollar per pond. Het dubbel van de gewone handel. Uiteraard zorgen wij ervoor dat de eerlijke handel onze beste koffie krijgt.” (John Kanjagaile van Kagera in Tanzaniaanse, leverancier Bio Oploskoffie)
foto: Teake Zuidema
>
De smaak van ‘eerlijke’ koffie
Bio smaakt beter
>
Verschillende soorten Oxfam Fairtrade koffie hebben het Biogarantielabel. Vooral in Latijns-Amerika stappen steeds meer boeren over op ‘café organico’. Voor veel koffieboeren van indiaanse afkomst heeft de aarde een zeer speciale betekenis. “God heeft ons de aarde gegeven om te zaaien en te oogsten. De aarde is ons leven. Daarom noemen we haar Moeder Aarde.” “Parfums brengen me van de wijs, zeker als het er te dik op ligt. Want dan verdwijnt de vrouw in een wolk die niet van haar is. Ik hou niet van te veel parfum. Ik ruik veel liever de biokoffie van de wereldwinkels.” (Beeldhouwer Koenraad Tinel in De Standaard)
13
Oxfam Fairtrade serveert straffe koffie
Extra • Een hoogstaande melange van arabica en robusta. Een zachte koffie voor ieder moment van de dag. Dessert • 100 % arabica. Een typische ontbijtkoffie, gewaardeerd om zijn milde smaak. Mokka • 100 % arabica. Een karaktervolle en krachtige koffie met een subtiele bitterheid. Bio • Een pittige arabica met zachte afdronk en verfijnd aroma. Met Biogarantielabel.
Handel, uit respect.
Bio Bonen • Voor wie het aroma van de bonen zelf vrij wil maken: even karaktervol en pittig als de gemalen versie. Met Biogarantielabel. Decaf • Een cafeïnevrije melange. Zacht en mild, om een ganse dag van te genieten. Bio Decaf • Uniek op de Belgische markt: cafeïnevrij én biologisch. Een zachte en milde koffie om een ganse dag van te genieten. Met Biogarantielabel. Bio Oploskoffie • Een zachte dessertkoffie uit Tanzania. Met Biogarantielabel. Cubita • Een eigenzinnige koffie met een aparte smaak. Geteeld, gebrand én verpakt in Cuba.
14
Bio Goldkoffie • 100 % arabica uit Ethiopië, het thuisland van de koffie. Een zachte koffie met een fruitige afdronk. Met Biogarantielabel.
>
De meeste Oxfam Fairtrade koffie is een melange van bonen van verschillende herkomst. We willen steeds dezelfde smaak behouden. Daarom kan de samenstelling van elke soort soms wisselen.
Espresso • Een pittige melange van arabica en robusta. Een krachtige koffie met een intens aroma en een volle smaak.
Sommige soorten zijn beschikbaar in maxiverpakking (1kg). Ideaal voor grootverbruikers.
Wereldwijd worden twee families van koffiesoorten verhandeld:
Arabica
Robusta
een kleine 70% van de wereldproductie
een goede 30% van de wereldproductie
fijn aroma
minder aroma’s
zacht van smaak lager cafeïnegehalte
bitter en pittiger van smaak hoger cafeïnegehalte
gevoeliger voor plagen
meer bestand tegen ziektes
duurder
goedkoper
hoofdbestanddeel van betere koffie
gebruikt in goedkopere mengelingen en voor instantkoffie
voornaamste beurs: New York voornaamste producenten: Brazilië, Colombia, Mexico°, Guatemala°, Costa Rica°, El Salvador, Ecuador°, Honduras°, India, Ethiopië°, Kenia, Vietnam
voornaamste beurs: Londen voornaamste producenten: Vietnam, Indonesië, Ivoorkust, Uganda, Congo, Kameroen°, Tanzania°
(°) In deze landen heeft Oxfam-Wereldwinkels partners.
>
Arabica en Robusta
Koffieboeren die dankzij Fairtrade hun eigen bonen kunnen doppen? Ik ben verkocht.
www.ikbenverkocht.be 00591 • oww-ed. 01-2005 • 6de herwerkte druk • 100% kringlooppapier
verantw. uitgever: Johan Elsen, Ververijstraat 17, B-9000 Gent. • Niet op de openbare weg gooien aub.
www.oww.be
