BESTUUR Voorzitter Sven D Haese. Penningmeester Sven D Haese

COLOFON COLOFON

VERENIGING VOOR VERPLEEGKUNDIGEN RADIOTHERAPIE EN ONCOLOGIE

ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT Driemaandelijks tijdschrift Eénentwintigste Jaargang Juni 2004 - Nummer 2 Eindredakteur Sabine Goethals KaHo Sint-Lieven campus HIMM, Sint-Niklaas Redaktie Myriam Spinnoy Marie-Thérèse Bate Geert Pustjens Brigitte Vertenten Verantwoordelijke uitgever VVRO Radiotherapie Vrije Universiteit Brussel 1090 Brussel Lay-out en typografie Orga-Med Congress Office, Ria Maes Opalfeneweg 3, 1740 Ternat [email protected] De redaktie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikels. Bovendien is het overnemen van de artikels alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de verantwoordelijke uitgever. Dit tijdschrift wordt geïndexeerd in INVERT

BESTUUR Voorzitter Sven D’Haese Penningmeester Sven D’Haese BESTUURSLEDEN Marie-Thérèse Bate (Gent) Stany Gabriels (Turnhout) Gerrit Ponnet (Brussel) Geert Pustjens (Antwerpen) SECRETARIAAT Anne Maes AZ-VUB afdeling Radiotherapie Laarbeeklaan 101 1090 Brussel Tel.: 02/477 52 37 Fax: 02/477 52 52 E-mail: [email protected] Maandag en donderdag: 9:00 - 12:00 en 13:00 - 16:00 Werkgroepen Werkgroep Radiotherapie: Ann Kuys Werkgroep Chemotherapie: Jan Van Gaver Werkgroep Kinderoncologie: Johan De Porre Werkgroep Website: Mark Vos Voortgezette opleidingen in de Oncologieverpleging: Guy Vandevelde Internationaal - European Oncology Nursing Society (EONS): Myriam Spinnoy - European Radiotherapy Technologists Education Development Group (RTT) Guy Vandevelde

ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

V.V.R.O.

DOELSTELLINGEN Organiseert wetenschappelijke bijscholingen en voordrachten. Bevordert de groei en de belangstelling van de oncologieverpleging. Organiseert de naschoolse opleidingen van verpleegkundigen die werkzaam zijn in de oncologie. Bevordert de uitwisseling van kennis, zowel nationaal als internationaal, betreffende optimale verpleging van kankerpatiënten. Bevordert de erkenning van dit specialisme. Geeft 4x per jaar het oncologisch tijdschrift uit. Werkt internationaal samen met de E.O.N.S.

1

INHOUD INHOUD

EDITORIAAL

3

Voedingsadvies bij oncologische wondzorg M. Blomme

4

Verpleegkundige zorg voor H.I.V. - en Aidspatiënten S. De Sutter

10

Gezondheidsdialogen S. D’Haese

12


Resultaten van de ledenenquête

2

S. D’Haese

14

V.V.R.O. VERENIGINGSNIEUWS

20

GELEZEN IN ANDERE TIJDSCHRIFTEN

34

INTERNATIONALE CONGRESAGENDA

40

EDITORIAAL EDITORIAAL

VERNIEUWINGEN BINNEN HET HOGER ONDERWIJS: What’s in a name ? De veranderingen die zich momenteel afspelen binnen het hoger onderwijs hebben een internationaal karakter en zijn fundamenteel. Dit stuk geschiedenis werd geschreven in juni 1999 toen de ministers van onderwijs de Bologna-verklaring tekenden. Deze verklaring heeft als doel de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren in Europa. Hiermee wil men ook het onderwijs op wereldschaal competitief maken. De kwaliteitsverbetering houdt o a. in het transparant en vergelijkbaar maken van de structuur van de opleidingen in het hoger onderwijs. Hiervoor werd de Bachelor-Masterstructuur ingevoerd. Een bacheloropleiding vraagt 180 studiepunten (3 academiejaren – 60 studiepunten /academiejaar), een masterleiding van min. 60 studiepunten leidt tot de graad van master. Daarnaast wil men de mogelijkheid tot mobiliteit vergroten, de differentiëring van het hoger onderwijs vergroten en de attitude van levenslang leren nog meer promoten. De aanleiding tot het tekenen van de Bologna-verklaring zijn de Europese arbeidsmarkt, het einde van de sterke numerieke expansie van de universiteiten, de aanzienlijke toename in belang van andere en nieuwe onderwijs-actoren en het meer rekenschap moeten afleggen van voor het gebruik van de publieke financiering (NVKVV, 2004 BaMa actua nieuws). Het implementeren van het Bologna-akkoord in Vlaanderen heeft geleid tot het invoeren van het structuurdecreet van 04 april 2003. Dit decreet regelt de invoering van de BaMa-structuur in het Vlaamse Hogescholen vanaf het academiejaar 2004-2005. Een tweede aspect van het internationale akkoord heeft geleid tot associaties tussen hogescholen en universiteiten. Deze associatie moet leiden tot het vergroten van de samenwerking binnen het hoger onderwijs. Concreet betekent dit dat de opleidingen verpleegkunde/vroedkunde in 2007 hun eerste bachelors in de verpleegkunde/vroedkunde zullen afleveren. De huidige licenties medisch-sociale wetenschappen kunnen vanaf het academiejaar 2004-2005 ingericht worden onder de nieuwe noemer master in verpleegkunde en vroedkunde. Deze opleidingen worden aangeboden in Leuven, Gent, Antwerpen en

Sabine Goethals


Brussel.

3

VOEDINGSADVIES BIJ ONCOLOGISCHE WONDZORG Martine Blomme, diëtiste, AZ-VUB, Brussel

Screening van de voedingstoestand Probleemstelling

Het bepalen van de voedingstoestand is geen gemakkelijke

Herhaaldelijk is aangetoond dat een

klus. Het is ook niet evident dat professionele zorgverleners

adequate voeding een positieve rol

tijdig voedingstekorten kunnen opmerken, gezien het

speelt bij wondgenezing, en dat

ziektebeeld van ondervoeding weinig karakteristiek is en

malnutritie juist de wondvorming

zeer geleidelijk verloopt. We zien dat 30 tot 50% van de

vertraagt. Oncologische patiënten

gehospitaliseerde patiënten in enige mate een Proteine

behoren zeker tot de risicogroep

Energie Malnutritie (PEM) vertonen of ontwikkelen. Ook in

voor ondervoeding, vandaar dat

de thuiszorg mogen we ervan uitgaan dat malnutritie vaak

hun wonden vaak een tragere

voorkomt. Het zijn vooral alleenstaande ouderen die tot de

en

risicogroep worden gerekend.

minder

goede

wondheling

vertonen.

Het verbeteren van de voedingstoestand van de oncologiche Als diëtist moeten we trachten de

patiënt met wonden is dus een essentiële doelstelling.

patiënt in een goede voedings-

Met een aantal eenvoudige metingen, observaties en

toestand te krijgen en te behouden.

bevragingen kunnen we al veel te weten komen.

Dat is geen gemakkelijke opdracht, want oncologische patiënten hebben vaak geen zin in eten en zijn vaak zeer vermoeid. Daarom is het belangrijk om tijdig de diëtist op de hoogte te brengen van

een

voedingsprobleem.

We moeten streven naar een ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

optimale

4

communicatie

inzake

wondverzorging en voedingszorg.

Algemene beoordeling De algemene beoordeling is een eenvoudige methode. Met behulp van een voedingsanamnese en enkele eenvoudige waarnemingen kan een algemene indruk van de voedingstoestand verkregen worden.

Gewichtsverandering Het meten van de lichaamsgewichtsverandering geeft een redelijk betrouwbare maat voor de voedingstoestand, zeker wanneer de tijd waarin de gewichtsverandering heeft plaatsgevonden, mee in beschouwing wordt genomen. Voor het bepalen van het percentage gewichtsverlies hanteert men de volgende formule:

VO E D I N G S A D V I E S

BIJ ONCOLOGISCHE WONDZORG

% gewichtsverlies = normaal gewicht – huidig gewicht × 100 normaal gewicht

verschillende methoden: • Dikte tricepshuidplooi in combinatie met de bovenarmspieromtrek • Som van vier huidplooien

Als het percentage gewichtsverlies meer is dan 5%

• Bio-elektrische impedantiemeting

binnen 1 maand of meer dan 10% binnen 6 maanden is de kans groot op het bestaan van ondervoeding.

Biochemische parameters Albumine is het meest gebruikte serumeiwit ter

Klinische blik

bepaling van de voedingstoestand en wordt vaak

De zogenaamde ‘klinische blik’ kan als parameter

routinematig bepaald in ziekenhuizen. Pre-albumine

worden gebruikt om ondervoeding te signaleren. Een

en transferrine zijn eveneens goede parameters.

normaal of ondergewicht kan worden gecamoufleerd Specifiek aandachtspuntenzijn: • ingevallen gelaat • reactie (apathisch, moe, passief) • handdruk (slap) • conditie huid (droog, schilferig, bleek) • conditie haar (dof) • geen belangstelling voor omgeving • moeilijk aanspreekbaar Afwijkingen van het haar, gezicht, lippen, tong, ogen, nagels en huid zijn vaak te wijten aan een tekort aan mineralen, spoorelementen en vitamines. Ze treden meestal pas in een laat stadium op.

Invloed van kanker op de voedingstoestand Het is de taak van de diëtist om bij de patiënt langs te gaan en na te vragen hoeveel de patiënt eet en drinkt, maar ook wat hij lust, waarom hij niet kan of wil eten. Bij oncologische patiënten horen we maar al te vaak:

“ik kan niet eten, ik braak, het smaakt mij niet of ik ben zo moe”. We moeten er rekening mee houden dat bij oncologische patiënten een slechte eetlust kan optreden als gevolg van verschillende oorzaken.

Antropometrische bepalingen

Als gevolg van het kankerproces:

BMI = gewicht/lengte_

• lokalisatie van de tumor (bv. een slokdarmtumor

Hiervoor moet men de patiënt wegen en meten.

die een obstakel vormt voor de passage van

Soms kan echter de lengte moeilijk bepaald worden.

voeding)

Men kan echter door het meten van de kniehoogte en aan de hand van een formule de lichaamslengte

• verandering in de stofwisseling (bv. ongewenste vermagering, algemene zwakte)

inschatten.

• vermoeidheid door de ziekte veroorzaakt.

Lichaamssamenstelling

Door externe factoren:

Het lichaamsgewicht geeft niet altijd voldoende

• de behandeling: misselijkheid,braken, smaak-

informatie over hetgeen in het lichaam gebeurt bij

verandering en extreme vermoeidheid bij chemo-

ondervoeding. Zo kan bijvoorbeeld het lichaamsgewicht

en of radiotherapie.

van de patiënt gelijk blijven terwijl er spiermassa verloren gaat. Om hierin meer inzicht te krijgen is het vaak gewenst om de lichaamssamenstelling van de patiënt nader te bekijken. Hiervoor bestaan

• voedselvoorziening: verschillende onderzoeken die het ritme van de maaltijden verstoren. • psychosociale problemen (bv. spanning, angst, onzekerheid, depressie)

ONCOLOGISCH ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT TIJDSCHRIFT

door oedeem of ascites.

5 5

A R T I K E L S

Voedingsbehoeften bij wondgenezing

Energiebehoefte Niet iedere patiënt heeft dezelfde energiebehoefte.

Eiwitbehoefte

Een exacte energiebehoefte , rekening houdend met

Zorgt voor 12 à 15 % van de totale energieaanbreng.

geslacht, lichaamsgewicht, lengte en leeftijd, kan

Via wonden kan een eiwitverlies optreden (2.6 g/24u)

berekend worden met de Harris-Benedict-formule.

wat leidt tot een verhoogde behoefte. De eiwitbehoefte

Bij oncologische patiënten met wonden dient men

bedraagt normaal 0.8 g /kg lichaamsgewicht. Bij

een extra toeslagpercentage te voorzien. (hiervoor

wonden bedraagt dit 1.2 à 1.5 g/kg lichaamsgewicht

zijn tabellen beschikbaar). De energiebehoefte van het grootste deel van de patiënten ligt op ± 2000

Eiwitten zijn nodig voor de weefselvorming, aan-

kcal/dag.

maak van antilichamen, collageensynthese en neo-

De energie-en eiwitbehoefte zijn sterk met elkaar

angiogenese. We kunnen indelen in dierlijke en

verbonden. Om te voorkomen dat een deel van de

plantaardige eiwitten. Dierlijke eiwitten vinden we

aangeboden hoeveelheid eiwit als brandstof wordt

in vlees,vis, gevogelte,eieren,kaas en melkproducten.

gebruikt i.p.v. als bouwstof, moet voldoende energie in

Plantaardige eiwitten in peulvruchten, graanproducten,

de vorm van koolhydraten en vet worden voorzien.

sojaproducten.

• Koolhydraten Een eiwittekort beïnvloedt de wondgenezing on-

Over het algemeen wordt aanbevolen ± 55% van

gunstig. Bij stoornissen in wondgenezing dient men

de dagelijkse energiebehoefte in koolhydraten te

altijd bedacht te zijn op een negatieve stikstofbalans.

gebruiken. Een voldoende aanvoer van koolhydraten

Een laag gehalte aan plasma-eiwitten leidt ook tot een

moet voorkomen dat eiwitten worden aangesproken

verstoring van de weefselcirculatie.

als energiebron. Koolhydraten kunnen we indelen in monosachariden en polysachariden. Monosachariden

Zowel essentiële als niet-essentiële aminozuren zijn

vinden we in o.a. suiker, koekjes, confituur , fruit.

noodzakelijk voor wondgenezing. Enkele aminozuren

Polysachariden

zijn zeer belangrijk:

aardappelen.

in

o.a.

zetmeel,graanprodukten,

• Arginine Bij metabole stress zou de aanmaak van arginine te

• Vetten

laag zijn, zodat aanbreng met de voeding noodzakelijk

Als energieleverancier en structureel element in de

is. Arginine speelt een belangrijke rol in de

celwand is vetstof belangrijk voor wondherstel. In

collageensynthese, werkt in op het immuunsysteem

de belangstelling staan de PUFA’s (Poly Unsaturated

en vorming van T-cellen. Toevoeging van arginine

Fatty Acids ) met vooral de omega-3-PUFA (uit

verbetert de stikstofbalans en zo de wondgenezing.

visolie) en omega-6-PUFA (uit zonnebloem-, graan-en

• Cysteïne

saffloerolie). Er is een hypothese dat een verhoging

Dit is een aminozuur dat gevormd wordt bij de om-

van omega-3-PUFA in de voeding de ontsteking kan

zetting van methionine. Is de belangrijkste bouwsteen

verminderen met minder wondinfecties en een betere

voor fibroblasten.

wondgenezing als gevolg.


• Glutamine

6 6

Toediening via de voeding vermindert de afscheiding

Vetten leveren ook vetoplosbare vitaminen A, D ,E en

van glutamine uit de spieren en voorkomt het spier-

K die eveneens belangrijk zijn bij de wondgenezing

weefselverlies.

(zie verder). De aanbevolen energievoorziening door vet is ± 30 %,

VO E D I N G S A D V I E S

BIJ ONCOLOGISCHE WONDZORG

waarvan < 10 % verzadigd vet en > 10 % onverzadigd

invloed van o.a. luchtvervuiling, stress, UV –stralen,

vet met 2 % omega-3-vetzuren en 6 % omega-6-

sigarettenrook, pesticiden. Deze vrij radicalen zouden

vetzuren.

o.a. de lipiden in de celmembraam oxideren, wat leidt tot een beschadiging van nieuw opgebouwd

Vochtbehoefte

weefsel. Doordat er een onevenwicht bestaat tussen

Net als bij de energievoorziening gaan we uit van een

de productie van die vrij radicalen en de neutralisatie

praktisch minimum. We trachten in totaal 2.5l vocht te

ervan door ons afweersysteem hebben we hulp

laten innemen waarvan 1.5l afkomstig is uit dranken

nodig van anti-oxidantia. Anti-oxidantia zijn vrije-

en één liter uit vaste voeding).

radicalenvangers en beschermen op deze wijze celstructuren. Vooral vitamine A, C, E en selenium zijn

Een individuele vochtberekening kan belangrijk zijn bij

goede anti-oxidantia. De voedingsbronnen hiervoor

uitgebreide wonden met koorts.

zijn groenten en fruit.

• Bij wonden zonder koorts : 37 ml × gewicht in kg • Bij wonden met koorts : (37 ml × gewicht in kg)

Practische uitwerking

+ 500 (t° - 37.5) Mineralen, spoorelementen en vitaminen: Van een aantal mineralen, vitaminen en spoorelementen zijn er aanwijzingen dat ze belangrijk zijn voor de wondgenezing. Ze zouden een belangrijke functie hebben in de collageensynthese. Kankerpatiënten

hebben

reeds

een

verhoogde

behoefte aan vitaminen en mineralen. IJzer

Vlees-bruin brood-broccoli (betere opname in combinatie met vitC)

Zink

Granen - vlees - schaal en schelpdieren - kaas

Koper

Groenten - fruit - vlees - broodgraanprodukten - cacao

Selenium

Plantaardige produkten - noten

Vitamine A

Margarine-boter-melk-eieren-vette vis

Vitamine C

Groenten –fruit

Vitamine B-complex

Evenwichtige voeding

Een goede wondzorg kan dus niet zonder adequate voedingszorg. Daarom is een goede observatie van het voedingsgedrag van de patiënt een zeer belangrijke taak voor het verzorgend personeel. WONDZORG VEREIST DUS EEN MULTIDICIPLINAIRE AANPAK. Als de patiënt een risico heeft op ondervoeding of de toestand van een patiënt verslechtert of de inname van voeding vermindert, moet de diëtist onmiddellijk ingeschakeld worden. Hij/Zij zal de voedingstoestand beoordelen en corrigeren, met een individueel aangepast dieet, dat voldoende energie, eiwit en vocht bevat. Aanbevolen hoeveelheden: 1.5 l vocht

Vitamine E

Eieren-margarine-noten-olie

3 à 4 stukjes aardappelen

Vitamine K

Eieren-lever-olie-broccoli

5 à 9 sneden brood

Anti-oxidantia

2 à 3 stukken fruit

Ook bij wondgenezing zouden anti-oxidantia een

4 glazen melkproducten, soyaproducten

belangrijke rol spelen. Ze beschermen namelijk

1 à 2 sneden kaas

het lichaam tegen schadelijke invloeden van vrije

100g vlees, vis, ei

radicalen. Deze ontwikkelen zich in ons lichaam onder

Weinig smeervet


300 g groenten

7 7

A R T I K E L S

Ook bij oncologische patiënten moeten we stre-

Soms vraagt de oncologische patiënt wel eens naar

ven naar een evenwichtige voeding volgens de

een biertje. Ook dit kan soms eetlustbevorderd zijn.

voedingsdriehoek. Wel moet zoveel mogelijk reke-

Frisdranken kunnnen eveneens een hulpmiddeltje zijn

ning worden gehouden met de mogelijkheden en

bij veelvuldig braken of misselijkheidsgevoel.

wensen van de patiënt. Tijdens hun behandeling zullen we niet zo zeer streven naar een gewichts-

Een nieuwe behandeling tegen gewichtsverlies bij

toename, maar eerder naar een stabilisatie van het

kanker is Prosure. Dit drankje bevat EPA (een omega-3

gewicht. Een regelmatige gewichtscontrole moet wor-

vetzuur uit visoliën), 300 kcal, vitaminen en mineralen.

den uitgevoerd.

Twee doosjes per dag zou voldoende zijn om een gewichtsverlies te voorkomen.

We zullen trachten na te gaan welke voedingsmiddelen de patiënt onvoldoende eet of niet meer eet, alsook

De firma Nutricia heeft ook een speciale drinkvoeding

waarom hij niet kan eten. Soms is een kleine

op de markt die aangewezen is bij uitgebreide

aanmoediging voldoende om de patiënt terug te doen

decubitus wonden. Cubitan is rijk aan arginine, zink,

eten. Oncologische patiënten hebben soms slecht

vitA, vitC, vitE en anti-oxidanten en levert 250kcal/

nieuws ontvangen en kunnen daardoor niet meer eten.

200ml en 20g eiwit.

Vaak is ook een aanpassing van de consistentie een verbetering voor de patiënt (bv. bij slikmoeilijkheden

Soms willen de patiënten dergelijke drankjes niet. Hier

ten gevolge van een radiotherapie) .

is het noodzakelijk, de patiënt heel goed uit te leggen, waarom we dit voorstellen. Belangrijk is hier terug een

Indien echter een normale voeding zeer veel

goede samenwerking met het verzorgend personeel.

problemen oplevert, kan men beter een eiwit- en

Zowel verpleegkundige als voedingsassistent moet

energierijke bijvoeding inschakelen. Dit kan best

verder toezien op de inname van dergelijke drankjes.

door middel van het geven van extra melk, pudding,

Enkel op deze manier kunnen we de patiënt in een

yoghurt, ijscrème, tussen de maaltijden ev. verrijkt

goede voedingstoestand brengen. Indien met deze

met eiwitrijke poeders of gewone melkpoeder en

bijvoedingen onvoldoende energie en eiwit kan

voedingssuikers. We kunnen ook gebruik maken van

worden toegediend, moet men in samenspraak met

geconcentreerde eiwitrijke en energierijke drankjes.

de arts tot sondevoeding of parenterale voeding overgaan.

Eiwitrijke bijvoedingen: bv. Fortimel, Clinutren HP, Fortifresh,…

Besluit

Deze drankjes bevatten 200 kcal/200ml en 15 à 20 g eiwit.

Bij oncologische patiënten dient men uiteraard heel

Energierijke drankjes : bv. Nutridrink, Fresubin energie,

wat aandacht te besteden aan de voedingsproblemen

Clinutren 1.5 …

ten gevolge van hun behandeling. Vermoeidheid en

Deze drankjes bevatten 300kcal/200ml .

psychosociale problemen zijn factoren die eveneens


een grote invloed hebben op de eetlust van de

8 8

Er bestaan ook eiwitverrijkte puddingen, en energie-

patiënt.

rijke drankjes op basis van vruchten. Die zijn vooral

Een goede voedingstoestand heeft een belangrijk

bruikbaar bij patiënten die geen melk lusten of zeer

effect op de wondheling. De diëtist en verpleegkundige

veel last hebben van slijmvorming door de radio- en

spelen een belangrijke rol in het realiseren van deze

chemotherapie. Variatie is hier belangrijk!

voedingszorg.

9


VERPLEEGKUNDIGE ZORG VOOR H.I.V.- EN AIDSPATIËNTEN Suzanne De Sutter, dienst Gynaecologie, UZ Gent

ABSTRACT

patiënt dan vroeger. Neveneffecten zoals lipodystrofie, seksuele disfuncties en haarverlies hebben vaak een

G

Getroffen door de lijdensweg van een

ingrijpend effect op het zelfbeeld van mensen met

familielid overleden aan aids en veront-

H.I.V.

waardigd door het onbegrip dat mensen

met H.I.V. ervaren, besloot ik stage te doen op de

De H.I.V. positieve persoon kampt bovendien met

dienst Tropische Geneeskunde in het Universitair

allerlei negatieve gevoelens zoals boosheid, schaamte

Ziekenhuis te Antwerpen en een eindwerk te maken

en schuldgevoelens, wanhoop... Sommige misvattingen

over deze ziekte om het diploma van gegradueerde

vergroten nog zijn angst, moedeloosheid en pijn.

verpleegkundige te behalen in juni 2003.

Actieve coping en sociale ondersteuning spelen een belangrijke rol bij het verwerken van de diagnose.

Na lectuur van talrijke boeken en artikels, heb ik

Mensen met H.I.V. zijn ook op zoek naar liefde en

een verpleegkundige literatuurstudie samengesteld.

genegenheid en willen relaties aanknopen zoals elk

Deze literatuurstudie belicht de verpleegkundige

van ons. Maar de relatie met ouders, vrienden en

probleemstelling vanuit de 4 dimensies van het holis-

familie verandert. Het vergt moed om de nieuwe

tisch mensbeeld: somatisch, psychisch, sociaal en

partner in te lichten over de seropositieve status.

spiritueel.

H.I.V.-patiënten willen actief in de maatschappij blijven meedraaien: het arbeidsritme is zwaar, deeltijds

Het ‘humaan immunodeficiëntie virus’ treft vooral

werken is financieel niet aantrekkelijk. In België kan

jonge mensen in de bloei van hun leven - meestal

hij -gelukkig- beroep doen op een aantal sociale

homoseksuelen,

voorzieningen.

drugsverslaafden,

vreemdelingen

ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT ONCOLOGISCH TIJDSCHRIFT

en prostituées - en tekent hen voor de rest van hun

10

bestaan; ze worden nog steeds keihard veroordeeld en

De infectie confronteert de zieke met de waarheid

staan vaak voor grote obstakels.

van het eigen leven. Vaak stelt hij nieuwe prioriteiten.

De medische behandeling boekte een welgekomen

Soms ontdekt hij een nieuwe eigenwaarde, een

vooruitgang met HAART (highly active antiretroviral

nieuwe zingeving.

treatment) in 1996. Deze aidsremmers houden het

Vervolgens heb ik het verpleegkundig proces van een

virus in bedwang en de immuniteitswaarden hoog.

aidspatiënte beschreven.

Zonder deze extreem dure medicatie valt de zieke ten prooi aan allerlei opportunistische infecties. Maar wie

Marijke is een jonge Belgische vrouw gehuwd met een

elke dag zoveel pillen moet slikken, voelt zich meer

Senegalees. Ze werd opgenomen wegens algemene

VE R P L E E G K U N D I G E

ZORG VOOR

H . I . V. -

EN AIDSPATIËNTEN

lichamelijke achteruitgang en dyspneu. De diagnose

mocht ontmoeten. Elke patiënt is immers uniek,

‘Pneumocystis carinii pneumonie’ werd gesteld.

heeft een eigen levensgeschiedenis en specifieke

Dit is een schimmelinfectie die alleen voorkomt

zorgbehoeften.

bij immuungedeprimeerde patiënten. Marijke blijkt aids te hebben. Ze was reeds op de hoogte van

De verpleegkundige zorgverlening aan H.IV.-geïn-

haar seropositiviteit na de doodgeboorte van haar

fecteerde patiënten is gecompliceerd en veeleisend:

eerste zoontje in ’96, doch er was geen medische

het grillig en onvoorspelbaar ziekteverloop, de

follow-up en ze lichtte haar partner niet in. Toen haar

emotionele beleving van de patiënt, het belang van

ziektetoestand bekend raakte bij de geboorte van haar

therapietrouw om resistentie te vermijden, kunnen

tweede kind, heeft hij haar mishandeld en verstoten.

omgaan met andere levensstijlen, het begeleiden

De vooropgestelde behandeling is multidisciplinair:

van de partner en andere familieleden.... Niettemin

naast het bestrijden van de infectie en het nastreven

geeft het zorgen voor deze chronische -doch nog

van een gewichtstoename, zal de antivirale medicatie

steeds ongeneeslijk zieke- patiënten veel voldoening

opgestart worden en wordt er ook een psychosociale

en laat het de verpleegkundige toe een persoonlijk

begeleiding voorzien.

groeiproces door te maken.

De massa geneesmiddelen die ze moet innemen zorgen voor ongemak: van jeuk, huiduitslag en nausea tot angstdromen. Ze is bang afgewezen te worden als bezoekers zien welke medicatie ze inneemt. Ook de angst haar zoontje te verliezen houdt haar bezig. Geleidelijk aan komt Marijke bij in gewicht. De nevenwerkingen van de antivirale medicatie worden tot een minimum beperkt d.m.v. medicatie. Haar psychische toestand verbetert naarmate ze er lichamelijk op vooruitgaat. De sociaal assistente zorgt voor hulp bij ontslag: familiehulp wordt ingeschakeld en haar zoontje wordt voorlopig geplaatst in een gezinsvervangend tehuis. Ze kan terugvallen op een tante die vlakbij woont. Ze heeft een schriftelijk dagschema van de antivirale therapie. Er worden ook afspraken gemaakt met de arts en sociaal verpleegkundige van het Instituut voor Tropische Geneeskunde om de nodige medische en psychosociale follow-up te verzekeren na ontslag. Door haar ziekte is Marijke tot het besef gekomen opnieuw plannen voor de toekomst samen met haar zoontje... Vervolgens heb ik een beknopte voorstelling gegeven van andere H.I.V. en aidspatiënten die ik


dat ze meer voor zichzelf moet opkomen. Ze maakt

11 11

GEZONDHEIDSDIALOGEN Sven D’haese, EORTC, Brussel

AUVB neemt deel aan de ‘Gezonheidsdialogen’ van

De Vlaamse afdeling van de AUVB (Algemene Unie

minister Demotte.

van Verpleegkundigen, waaronder VVRO) heeft bij deze tekst prioriteiten gesteld en overgemaakt aan de

Dit initiatief werd opgestart in 2003 en had als doel

minister.

met alle actoren uit de gezondheidszorgsector de beleidslijnen vast te leggen. De vergaderingen, ge-

Meer informatie over de Gezonheidsdialogen kan

voerd in 15 werkgroepen (o.a. verpleegkundigen

men

en vroedvrouwen, ouderenzorg, geestelijke gezond-

De volledige tekst van de sectorale synthese

heidszorg,…), resulteerden in een synthesetekst

van

die voorstellen bevat over het waarderings-, ver-

en

tegenwoordigings- en vormingsbeleid.

www.rudydemotte.be/dialnl/synthinfnl.pdf .

vinden de

op

www.rudydemotte.be/dialnl/.

Gezonheidsdialogen

Vroedvrouwen

kan

‘Verpleegkundigen

nagelezen

Figuur 1: Prioriteiten van de synthesetekst Waarderingsbeleid • Behoud van de basisnormering van het verpleegkundig personeel • De hoofdverpleegkundige uit de basisnormering halen • Nachtdienst door twee personen verzekeren (waaronder minstens één verpleegkundige) • Een administratieve kracht per verpleegeenheid • Uitbreiding van de mobiele equipe • Onderzoek naar de professionele behoeften van gezondheidszorgpersoneel • Aandacht voor medisch-technische diensten • Vastleggen van een wettelijk kader voor de zorgkundige • Vergoeding voor onregelmatige prestaties en overuren • Financiële herwaardering van de hoofdverpleegkundige Vertegenwoordigingsbeleid • Financiering van een koepelorganisatie van verpleegkundigen • Oprichting van een ‘expertisecentrum voor de verpleegkunde’ • Oprichting van een verpleegkundige raad in elk ziekenhuis • Oprichting van de Hoge Raad voor gezonheidsberoepen


Vormingsbeleid

12

• Financiering van scholing en permanente vorming met inbegrip van vormingsverlof • Betere preventie rugklachten • Organiseren van gespecialiseerde opleidingen • Psychologische ondersteunig van gezondheidszorgpersoneel

worden

op

REKLAME BD

Finding real solutions

[email protected]

BD Medical Medical Surgical Systems POB 13 Erembodegem-Dorp 86 B-9320 Erembodegem Tel. 053 72 02 11 Fax 053 72 02 00 Postbus 757 NL-2400 AT Alphen a/d Rijn Tel. 020 582 94 16 Fax 020 582 94 21

[email protected]

www.bdeurope.com/safety

RESULTATEN LEDENENQUÊTE Sven D’haese, EORTC, Brussel

Enkele maanden geleden kregen alle leden van de

Resultaten

VVRO een ledenenquête opgestuurd. De bedoeling van deze enquête was om met de hulp van de

Kenmerken van de respondenten

leden het beleid en de werking van de vereniging te evalueren en waar nodig bij te sturen. Met behulp

Van de 495 enquêtes werden er 160 ingevuld terug-

van de resultaten van deze enquête werd een

gestuurd (32%). De gemiddelde leeftijd van de

beleidsplan opgesteld dat richting geeft aan de te

respondenten bedraagt 41 jaar (SD ±9) en ze zijn

nemen beslissingen en de te plannen activiteiten. In

gemiddeld 8 jaar lid (SD ±6). In Tabel 1 en 2 zijn de

deze tekst worden de resultaten van de enquête op

leeftijd en het aantal jaren lid voorgesteld aan de hand

een rijtje gezet.

van categoriën. Een grote meerderheid zijn vrouwen (77%) en geen lid van een werkgroep (79%). Het

Samenstelling van de enquête

overgrote deel is tewerkgesteld in niet-universitaire ziekenhuizen (54% versus 27%) en bijna 1 op vijf

De enquête werd samengesteld door het bestuur met

werkt niet in een ziekenhuis maar in de thuiszorg

behulp van de Nederlands beroepsvereniging voor

palliatieve zorg of hogeschool (18%).

oncologieverpleegkundigen (VvOV). Er werd rekening gehouden met wetenschappelijke richtlijnen omtrent het opstellen van vragenlijsten. De enquête werd door enkele mensen buiten het bestuur kritisch nagelezen. Het definitieve resultaat was een enquête die bestond uit 39 items over 8 aspecten van de vereniging (algemene doelstellingen, het bestuur, de website, de werkgroepen, het tijdschrift, de activiteiten, samenwerking met andere beroepsverenigingen, de opleidingen). Eveneens werd het gebruik van de website (2 items), het tijdschrift (1 item en de activiteiten (2 items) nagegaan. De enquête had als bedoeling om zoveel mogelijk aspecten van de werking van de vereniging te belichten. Er werk ook gevraagd


om een aantal algemene vragen te beantwoorden en

14

om aan te geven welke onderwerpen de voorkeur

Algemene doelstellingen

genieten voor bijscholingen en opleidingen.

Over de algemene doelstellingen hebben de leden

De antwoorden werden gegeven aan de hand van een

zich positief uitgelaten (Figuur 1). Een overgrote

vijfpunts Likert schaal (volledig oneens, oneens, eens

meerderheid kent de doelstellingen van de vereniging

volledig eens, geen mening).

(90%), vindt ze duidelijk omschreven (82%) en

RESULTATEN

LEDENENQUÊTE

voldoende breed (76%). Alleen op de stelling of men

heeft om betrokken te worden bij het beleid van de

weet waar men ze kan terug zijn de antwoorden

vereniging en heeft 13% hierover geen mening.

minder positief. Bijna één op drie zegt niet weten

Over de overige stellingen hadden de respondenten

waar de doelstellingen kunnen worden teruggevonden

een positief beeld. Volgens hen reageert het bestuur

(29%).

op actuele ontwikkelingen in de oncologie (87%) en behartigt het de belangen van de leden voldoende

Figuur 1: Resultaten algemene doelstellingen

(72%, 14% geen mening). 86% vindt dat het

Volledig oneens

bestuur aandacht heeft voor de ontwikkeling van de

Oneens

oncologische verpleging op europees niveau.

Eens Volledig eens

Figuur 2: Resultaten bestuur/beleid

Geen mening

Volledig oneens

Volledig eens

Missing

Oneens

Geen mening

Eens

Missing

Bestuur Op de vragen of de leden de organisatiestructuur en de taken van het bestuur kennen antwoorden een belangrijk deel van de respondenten negatief (39% en 49%) (Figuur 2). Ook met de stelling dat er feedback wordt gegeven over de activiteiten binnen het bestuur en of er inspraak is bij de aanstelling van bestuursleden zijn een groot deel van de respondenten het niet eens echter geen mening over deze beide stellingen (19% en 32%). De meerderheid van de respondenten voelt zich niet betrokken bij het beleid van de vereniging (60%) maar uit de volgende stelling blijkt dat 45% geen behoefte


(respectievelijk 30% en 34%). Een vrij groot deel heeft

15 15

A R T I K E L S

Website

activiteiten van de werkgroepen hun deskundigheid bevordert (69%) en dat er voldoende bijscholingen

Opvallend voor de resultaten van de website waren

door de werkgroepen worden georganiseerd (Figuur

het groot aantal mensen die deze vragen niet hadden

4).

beantwoord (ongeveer een derde). De mensen die wel antwoordden op de vragen waren positief over de

Figuur 4: Resultaten werkgroepen

overzichtelijkheid en vinden de website aangenaam om te bekijken, informatief en dat er voldoende

Volledig oneens

veranderingen zijn (Figuur 3).

Oneens

De website werd door één derde van de respondenten

Eens

(33%) nog nooit bezocht. Ongeveer de helft bezoekt

Volledig eens

de website soms (47%), terwijl een minderheid de

Geen mening

website regelmatig (15%) of vaak bezoekt (4%).

Missing

Figuur 3: Resultaten website Volledig oneens

Volledig eens

Oneens

Geen mening

Eens

Missing

Tijdschrift Op de stellingen over het tijdschrift van de vereniging is zeer positief geantwoord (Figuur 5). Een grote meerderheid van de leden zegt dat het tijdschrift een duidelijke indeling heeft (95%), vindt de lay-out aantrekkelijk (76%), vindt de artikels informatief (94%) Werkgroepen

en vindt dat de artikels een aanvaardbaar niveau hebben (92%). Enkel op de vraag hoe men iets kan


Uit de resultaten van de werkgroepen blijkt dat een

16 16

groot aantal leden de verschillende werkgroepen niet kennen (33%), niet weet hoe men lid kan worden (38%) en de activiteiten niet kent (43%). De meerderheid van de respondenten vindt dat de

indienen voor publicatie antwoorden een belangrijk deel van de leden dat ze dit niet weten (38%). Het tijdschrift wordt door alle respondenten gelezen. 50% leest het vaak, 40% regelmatig en 9% soms.

RESULTATEN

LEDENENQUÊTE

Figuur 5: Resultaten tijdschrift Volledig oneens Oneens Eens Volledig eens Geen mening Missing

Samenwerking met andere beroepsverenigingen Activiteiten

Opvallend bij deze resultaten is het grote aantal

De resultaten betreffende de vragen over de activiteiten van de vereniging zijn positief (Figuur 6). Een overgrote meerderheid vindt dat ze op de hoogte zijn van de activiteiten (93%), dat ze goed gepland zijn (92%), dat ze afgestemd zijn op de behoeften van de leden (80%) en dat ze voldoende kenbaar worden gemaakt (77%). Een belangrijke bevinding is dat 92% van de respondenten aangeeft dat de activiteiten belangrijk zijn voor hun werk. Ongeveer de helft neemt soms deel aan activiteiten van de vereniging, 25% regelmatig, 18% vaak en slechts 5% nooit.

respondenten dat geen mening heeft over de samenwerking met andere beroepsverenigingen. Een belangrijk deel vindt dat de samenwerking onvoldoende is (30%) en vind dat ze hierover onvoldoende op de hoogte worden gehouden (33%).

Figuur 7: Resultaten samenwerking met andere beroepsverenigingen Volledig oneens

Volledig eens

Oneens

Geen mening

Eens

Missing

Volledig oneens

Volledig eens

Oneens

Geen mening

Eens

Missing


Figuur 6: Resultaten activiteiten

17 17

A R T I K E L S

Opleidingen

Figuur 9: Onderwerpen voor bijscholingen

De meeste respondenten vinden dat er voldoende wordt meegewerkt aan de ontwikkeling van een beroepstitel (71%) en dat er voldoende aandacht is voor opleidingen (82%) (Figuur 8).

Figuur 8: Resultaten opleidingen Volledig oneens

Volledig eens

Oneens

Geen mening

Eens

Missing

terugvinden in de doelstellingen van de vereniging en dat de activiteiten bijdragen tot de hun beroepsdeskundigheid, een fundamentele doelstelling van de vereniging. Belangrijk is ook dat het tijdschrift van de vereniging sterk wordt gewaardeerd. Dit geldt ook voor de website hoewel het gebruik ervan als Onderwerpen voor bijscholingen Bij het laatste item van de vragenlijst werd gevraagd om vijf onderwerpen aan te duiden die in aanmerking moeten komen voor bijscholingen (Figuur 9). Het meest gekozen onderwerp is ‘verpleegkundige aspecten bij chemotherapie’. Opvallend is de hoge score van ‘verpleegkundige rol bij euthanasie’ en de hoge score van een aantal onderwerpen die hiermee gerelateerd zijn (verpleegkundige aspecten bij palliatieve zorg, ethische aspecten). De top vijf wordt vervolledigd met ‘het opstellen van standaardprocedures’. Belangrijk bij de interpretatie is dat vele onderwerpen gerelateerd zijn aan elkaar en dat de scores afhankelijk zijn van op welke gespecialiseerde afdelingen de respondenten tewerkgesteld zijn.

Discussie

communicatiemiddel nog moet toenemen. Uit de resultaten blijkt dat op verschillende vlakken ruimte is voor verbetering. Zo is er o.a. meer feedback nodig vanuit het bestuur en kunnen de werkgroepen en hun activiteiten beter bekend gemaakt worden. Aan de resultaten van dergelijke enquêtes zijn altijd beperkingen. Sommige vragen kunnen onduidelijk zijn geweest en de resultaten moeilijk te interpreteren. Hoewel één derde respondenten een bevredigend resultaat is hadden we gehoopt op een antwoordpercentage van 40% wat de betrouwbaarheid van de resultaten vergroot zou hebben.

Conclusie De resultaten van de enquête hebben heel wat nuttige informatie opgeleverd die zal gebruikt worden om de werking en het beleid van de vereniging bij te sturen.


Dit zal worden uitgewerkt in een beleidsplan dat, na

18 18

De resultaten van de enquête hebben heel wat

de voorstelling ervan in de verschillende werkgroepen,

bruikbare informatie opgeleverd. Belangrijke con-

kan ingekeken worden door alle leden via publicatie

stateringen zijn dat de respondenten zich kunnen

op de website.

U innoveert

voor uw patiënt.

Wij innoveren voor u. Wereldwijd zijn er 30.000 ziekten bekend. Voor drie vierden ervan bestaat nog steeds geen geneesmiddel of behandeling, aldus de Wereldgezondheidsorganisatie. Samen staan we dus voor een belangrijke uitdaging. En net zoals u maatschappelijk een cruciale rol vervult, zo neemt ook Janssen-Cilag haar verantwoordelijkheid op. Door het ontwikkelen van nieuwe medicijnen. Door het verbeteren van bestaande therapieën. Door continu innovatief op te treden. De vruchten van die aanpak zijn geneesmiddelen die in het verleden reeds bekroond

www.janssen-cilag.be

werden met de Galenusprijs: Eprex en Nizoral. Maar denkt u ook aan recentere farmaceutische doorbraken zoals Durogesic, Topamax, Risperdal, Pariet en Reminyl. Of aan het inzetten van nieuwe informatiekanalen en servicetechnologieën, die u toelaten om op ons een beroep te doen wanneer u dat wenst, op de wijze die u verkiest. Zodat u zich optimaal kunt wijden aan datgene waar uw patiënten een gouden belang aan hechten: hun gezondheid.

Gáán voor Gezondheid

VERENIGINGNIEUWS VERENIGINGNIEUWS

21e JAARCONGRES V.V.R.O. 27 NOVEMBER 2004, UZA ANTWERPEN VOORMIDDAG SESSIE 1: ONCOLOGIE 09:00 - 10:00 10:00 - 10:30 11:15 - 12:15

Actuele behandeling van maag en slokdarmtumoren Prof. Verslijpen (UZ Gasthuisberg, Leuven) Intra-arteriële chemotherapie Dr. Neyns (AZ VUB, Jette) Aidsbehandeling en secundaire tumoren Dr. Lacor (AZ VUB, Jette)

SESSIE 2: HEMATOLOGIE 09:00 - 9:30 09.30-10.30 10.30-11.00 11.00-12.00

Isolatie: zin of onzin? Dhr. Crombez (Inst. Bordet) MM anno 2004: Renaissance en Science Fiction Dr. Janssens (UZ Gent) Koffiepauze De Plaats van de monoclonale antilichamen in de hematologie. Dr. Van Droogenbroeck (AZ St. Jan Brugge)

SESSIE 3: RADIOTHERAPIE 09.00-09.45 09.45-10.30


10.30-11.00 11.00-11.45

20

11.45-12.30

Anatomie prostaat en omliggende structuren Dr. Villeirs (UZ Gent) IMRT Dr. De Meerleer (UZ Gent) Koffiepauze Brachytherapie Dr. Martens (St. Elisabeth, Turnhout) Hypofractionatie bij prostaatkanker Dr. Soete (AZ. VUB, Jette)

NAMIDDAG

Praktische Verpleging

SESSIE 1 14.00-14.40 14.40-15.10 15.10-15.30

Katheterzorg; één consensus!? Dhr. Oosterlinck (AZ St. Jan, Brugge) Veilig werken met chemo en vochtbalans. Dhr. P. Vranckx (UZ Gasthuisberg, Leuven) Multidisciplinair overleg in verpleegkunde Mevr. L. Van der Stockt (O.L.V., Aalst)

SESSIE 2 14:00 - 14:30 14.30-15.00 15.00-15.30

Inschrijvingen: Lid, student Niet-lid

Zoekkanalen en infowinning voor verpleegkundigen. Dhr. M. Vos (St. Augustinus, Wilrijk) Comforttherapie Mevr. L. Cleemput (AZ. St. Jan, Brugge) Verstopte katheters: resultaten studie. Mevr. L. Goossens (UZ. Gasthuisberg, Leuven) Uitreiking Prijzen, gevolgd door een receptie Inschrijvingsgeld (inclusief koffie, lunch, receptie en verslagboek) Voor 31/10/04 Na 31/10/04 40 Euro 50 Euro 60 Euro 70 Euro

Inschrijven gebeurt via het secretariaat V.V.R.O. U ontvangt een bevestiging samen met een overschrijvingsformulier. Na 21/11/04 betaalt u contant op het congres. Informatie: Secretariaat VVRO tel:02/477 52 37 • Fax:02/477 52 52 • E-mail: [email protected] OPGELET! VANAF 1 OKTOBER 2004 NIEUWE NUMMERS: TEL: 02/477 83 87; FAX 02/477 83 86

✂

Inschrijfstrook 21e jaarcongres

Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lidnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telefoonnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Terugsturen of faxen naar secretariaat VVRO, Radiotherapie, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel tel 02/477 52 37 • fax 02/477 52 52 • [email protected]


Ziekenhuis - dienst: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

23


WORKSHOP Communicatie tussen verpleegkundigen en kankerpatiënten georganiseerd door Vereniging voor Verpleegkundigen Radiotherapie en Oncologie i.s.m. Janssen-Cilag

Verpleegkundigen zich vaak tekort schieten in het communiceren met patiënten. Een aanzienlijk aandeel van de klachten van patiënten in ziekenhuizen verwijzen naar communicatie, informatieverstrekking en bejegening. Goede communicatie wordt dus door verpleegkundige en patiënt beschouwd als een belangrijk zorgaspect en heeft voor beide enorme voordelen. Maar het is ook een complexe taak die hoge eisen stelt aan gespreks- en sociale vaardigheden van de zorgverlener. De workshop beoogt meer dan het louter toepassen van gespreksvaardigheden. Aan de hand van ‘het communicatiekompas’ wordt inzicht in specifieke situaties aangereikt . Dit inzicht in communicatieprocessen helpt om op een deskundige, effectieve manier te communiceren.

Begeleiders: Mevr. Chris De Valck en Dr. Edel Maex Agenda WORKSHOP 1, 2, 3 en 4 zijn voorbij WORKSHOP 5 Plaats: AZ Sint-Jan Brugge Data: 14/09/04 en 21/09/04 Uur: telkens van 15:00 tot 18:00

WORKSHOP 6 Plaats: Sint-Elisabeth Ziekenhuis Turnhout Data: 27/09/04 en 11/10/04 Uur: telkens van 17:00 tot 20:00

Inschrijving


Aantal cursisten: maximaal 15 personen

24

Secretariaat VVRO • Tel: 02/477 52 37 • Email: [email protected] Leden: 15 Euro • Niet-leden: 25 Euro

✂ Inschrijfstrook Workshop Communicatie tussen verpleegkundigen en kankerpatiënten Naam: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lidnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adres:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telefoonnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ziekenhuis - dienst: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Terugsturen of faxen naar secretariaat VVRO, Radiotherapie, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel tel 02/477 52 37 • fax 02/477 52 52 • [email protected]

De Vereniging voor Verpleegkundige Radiotherapie en Oncologie (VVRO) zoekt versterking voor het bestuur

Welke enthousiaste collega voelt zich geroepen om het bestuur van de vereniging te versterken? Wie heeft zin voor uitdaging en wil zijn professionele kennis verruimen ? De taak van het nieuwe bestuurslid omvat het opvolgen van de opleidingen die door de vereniging werden georganiseerd en nu door verschillende hogescholen werden overgenomen. Verder woont u de bestuurvergaderingen mee (± 6/jaar) en kan u naargelang uw interesses participeren in andere domeinen binnen de werking van het bestuur. Wij staan open voor uw eigen initiatieven die u wil verwezenlijken. Is dit iets voor u, maar u wenst meer informatie, dan kan u contact opnemen met Sven D’haese


(Tel: 02/774 16 78 of GSM: 0485/76 75 12).

25


Reklame
26

We develop innovative pharmaceuticals for the treatment of cancer

So that cancer doesn’t stand in the way of your dreams.

Aventis Pharma SA - NV Bd de la Plaine 9 Pleinlaan Bruxelles 1050 Brussel Tel. : 02/645.81.11 e-mail : [email protected] e-mail : [email protected]


Reklame Aventis

27

Symposium oncologische wondzorg: een kort verslag VVRO nam dit jaar een nieuw initiatief met de organisatie van een studiedag rond oncologische wondzorg. Meteen ook een schot in de roos want wij mochten maar liefst 80 geïnteresseerde en sterk gemotiveerde verpleegkundigen begroeten. Gezien het feit dat deze dag midden in een werkweek plaatsvond, waren er nog heel wat geïnteresseerden afwezig wegens dienstverplichtingen. De aanwezigen kwamen vanuit de verschillende intra – en extramurale zorginstellingen met een vertegenwoordiging van alle oncologische verpleegkundige specialismen. Het programma gaf een ruim en gevarieerd overzicht van wondzorg in al zijn aspecten: • opfrissing van algemene principes van wondzorg • een overzicht van de verschillende soorten verbanden en hun specifieke voordelen en toepassing • wondzorg in de praktijk - tumorale wonden in de palliatieve en terminale zorg - wondzorg bij huidreacties bij radiotherapie - wondzorg bij extravasatie • wondzorg in de thuissituatie met zijn beperkingen, vooral dan financieel • psychologische inpact van oncologische wonden op patienten • de belangrijke rol van voeding in de wondheling. Tumorale wonden zijn zeer complexe wonden die heel wat problemen met zich meebrengen zoals veel exsudaat, bloeding, geurhinder, chronisch aspect, confrontatie van dit veranderd lichaamsbeeld bij de patient.De werkgroep wondzorg van de VVRO heeft een handige poster op A3 formaat ontwikkeld over de verzorging van een aantal aspecten van deze tumorale wonden. Deze poster zal binnen afzienbare tijd beschikbaar worden en kan dan in elke verpleegwacht een plaatsje krijgen. Tenslotte zullen, voor de eerste maal, de presentaties van deze studiedag op de website van de vereniging beschikbaar gesteld worden. Omwille van privacy redenen werden de meeste klinische voorbeelden niet vrijgegeven, de teksten/tekstdia’s van de presentaties daarentegen wel. Wie meer informatie wenst hierover of een specifiek verzorgingsprobleem in zijn praktijk heeft, kan altijd voor advies terecht bij één van de leden van de werkgroep oncologische wondzorg via email.


Guy Vandevelde

28

U hebt oog

Janssen-Cilag nodigt u uit op een vorming op dinsdagavond 21 september om 19u30. Het programma ziet eruit als volgt:

voor uw patiënt.

• Kankervermoeidheid en beweging: Prof. J. Bourgois • Vermoeidheid bij kanker: een onderschat fenomeen (update van de bestaande slide-kit) De materialen die gepresenteerd worden kunnen nadien gebruikt worden tijdens de informatiesesssies over vermoeidheid. De opleiding vindt plaats in het Hotel Sofitel Brussels Airport Bessenveldstraat 15 1831 Diegem Inschrijvingen kunnen telefonisch worden doorgegeven op: 0800 933 77

Wij hebben oog voor u.

I N C O M E D I

N

T

E

R

N

A A

T T

II

O O

N N

A A

LL

Hoofdhuidkoelers tegen haaruitval na chemotherapie

ONCOLASE

Lasers ter voorkoming en behandeling van mucositis na chemo- en radiotherapie Hulpmiddelen voor patiëntpositionering tijdens radiotherapie Voor meer informatie: Incomed International – Marco van den Wildenberg Tel / Fax: +31 (0)499 840098, e-mail: [email protected] internet: www.incomed.com

Nieuwe overkoepelende vzw ‘Vlaamse Verpleegunie’ een feit Tijdens een persconferentie gehouden op 12 mei, op de internationale dag van de verpleegkundigen, werd de nieuwe overkoepelende vzw ‘Vlaamse Verpleegunie’ boven de doopvont gehouden. De twee stichtende verenigingen, NVKVV (Nationaal Verbond der Katholieke Vlaamse Verpleegkundigen en Vroedvrouwen) en NNBVV (Nationale Neutrale Beroepsorganisatie voor Vlaamse Verpleegkundigen) hebben samen met elf andere beroeps- en belangenvernigingen, waaronder VVRO, de intentieverklaring tot de oprichting van deze nieuwe vzw ondertekend. Vanuit de AUVB Vlaams (Algemene Unie der Verpleegkundigen van België- Vlaamse afdeling), een overkoepelend verbond dat de landelijke samenwerking tussen de verschillende bestaande beroepsverenigingen beoogt, werd het als absoluut noodzakelijk geacht om de krachten van de beroepsverenigingen te bundelen met als doel: • bij te dragen tot een kwaliteitsverhoging van de gezondheidszorg; • de professionalisering van de verpleegkunde, vroedkunde en zorgkunde te bewerkstelligen door opleiding, permanente vorming en wetenschappelijk onderzoek; • standpunten te formuleren naar en op te komen voor de belangen van de werkende leden bij de overheden, de andere beroepsbeoefenaars binnen de gezondheidszorg en derden; • de belangen te behartigen van de bij de werkende leden aangesloten beroepsbeoefenaars; • het bekomen van een consensus omtrent verpleegethische problemen waarmee de bij de werkende leden aangesloten beroepsbeoefenaars te maken hebben. Uniek, bij de oprichting van de nieuwe vzw is de gemeenschappelijke basis van aspecten die voor alle verpleegkundige belangen en de ganse gezondheidszorg belangrijk zijn, de hoge graad van specificiteit en specialisatie van de verschillende beroepsverenigingen die een beeld geven van de ontwikkelingen en complexiteit van het beroep en de wijze waarop samen standpunten worden geformuleerd en verdedigd. Deze gestructureerde samenwerking over gans Vlaanderen is een gepast antwoord op de Vlaamse en federale ontwikkelingen in de gezondheidszorg en tevens een dringende voorbereiding op inspraak in de Europese context.


Samen met de start van deze vzw is er de uitdrukkelijke wil om in snel tempo gestructureerd verder te werken. Dit moet op korte termijn resulteren in afspraken over een ‘hoofdkwartier’, een permanente bereikbaarheid, de aanstelling van een coördinator en de start van een intensieve inhoudelijke werking.

30

Basisopleiding Communicatie binnen de oncologie voor verpleegkundigen die zorg geven aan mensen met kanker ik wat doen wat moet ik doen? wat mag ik voelen? De dagelijkse confrontatie met de emotionele pijn en met herhaaldelijke verliessituaties heeft een impact op de verpleegkundigen. Deze emotionele belasting wordt binnen de zorgverlening vaak onvoldoende erkend. Met deze opleiding willen we de deelnemers een houvast bieden in het dagelijks contact met hun patiënten.

wat kan ik zeggen wat mag ik voelen wat doen wat kan ik zeggen? wat mag ik voelen? wat moet ik doen?

Waar: CC Het Gasthuis te Aarschot

Wanneer: 8 dagen, steeds op een dinsdag 28/09, 12/01, 19/10, 26/10, 16/11, 30/11, 14/12 en een terugkomdag op 08/03/2005

VVRO

Voor meer informatie over het Cédric Hèle instituut en de opleidingen: [email protected] . 0473 80 16 64 . Welzijnshuis . Statiestraat 24 . 3200 Aarschot . www .cedric-heleinstituut.be


in samenwerking met

31


32

Oncology - Hematology

Amsterdam. Stad van toekomst en verleden, van openheid, kleur en dynamiek. Rijk aan multiculturele impulsen.Voedingsbodem van onze maatschappelijke betrokkenheid, onze kwaliteitsdrang, ons vernieuwende denken en doen. Waardoor we een leidende rol hebben in de zorg.Verdieping geven aan de rol van onze hoofdstad als academisch centrum, samen met de Universiteit van Amsterdam. En een wereld van mogelijkheden bieden aan talenten die een plekje zoeken om te excelleren. In patiëntenzorg, onderwijs of wetenschappelijk onderzoek.Vandaag en morgen. Kijk voor vacatures en informatie op www.amc.nl.

Samenwerken in een professioneel, multidisciplinair

U hebt een diploma Verpleegkundige-A of vergelijk-

team met ruimte voor collegialiteit; de functie van

bare Belgische kwalificaties. Bij voorkeur beschikt u over een

Kinderoncologie-verpleegkundige (32-36 uur) heeft het

kinderaantekening. Een

oncologiecertificaat

allemaal. Op de afdeling Kinderoncologie van het AMC, een van de meest

is

een

aanbeveling, maar bijscho-

Verpleegkundigen Kinderoncologie m/v

toonaangevende medische

ling in ons academisch medisch centrum is ook mogelijk.

centra van Nederland, verplegen we kinderen van één tot

Meer informatie over deze functie wordt u graag

achttien jaar. We werken met eerstverantwoordelijke

gegeven door Marian Boek, hoofdverpleegkundige, (020)

verpleegkundigen: elke patiënt heeft een vast aanspreekpunt.

566 56 77, e-mail: [email protected]. Stuur uw

Daarbij werken we voortdurend aan de verbetering van onze

schriftelijke sollicitatie met c.v. binnen veertien dagen naar

zorgkwaliteit, onder meer door de vakontwikkelingen

mevrouw M.A. Boek, hoofdverpleegkundige, F8-221,

kritisch te volgen.

Postbus 22660, 1100 DD Amsterdam-ZO. Vermeld daarbij

Als verpleegkundige hebt u zowel coördinerende als

het vacaturenummer C04.017.

uitvoerende taken; van de begeleiding van kind en ouders tot en met verpleegkundig technische aspecten zoals de

U krijgt een aanstelling voor een jaar, met uitzicht op een vast dienstverband. Ruime opleidingsmogelijkheden horen daarbij.

Vacatures www.amc.nl

Academisch Medisch Centrum van een Wereldstad


centrale lijnen en de toediening van cytostatica.

33

GELEZEN IN ANDERE GELEZEN IN ANDERE TIJDSCHRIFTEN TIJDSCHRIFTEN Artikels samengevat door Marie-Thérèse Bate, UZ Gent

Verschenen in de pers

tie, kleiner litteken en kortere hospitalisatie in vergeli-

• Minder paperassen voor ernstig zieken of gehandicapten

Een punctie met een mammotoom-naald is echter duur

Mensen die op basis van hun zelfredzaamheid of

bepaalt dat 248 Euro per naald wordt terugbetaald en

uitkering recht hebben op sociale voordelen (vb:

dat ze nooit meer dan 372 Euro mogen kosten. Het

belastingsvermindering,

telefoontarief,

remgeld kan dus nooit meer dan 124 Euro bedragen.

verminderingskaart voor openbaar vervoer) moeten

Door deze nieuwe maatregel wordt dit onderzoek

hiervoor geen attesten meer voorleggen.

toegankelijk(er) voor alle vrouwen.

vermindert

jking met vroeger. want kost ongeveer 400 Euro. De nieuwe maatregel

Tot nu moeten mensen die recht hebben op sociale voordelen zelf die attesten opvragen en opsturen naar

• Betere terugbetaling van pruiken

de desbetreffende instantie. Door de nieuwe maatregel

Patiënten met kaalheid ten gevolge van chemo-

krijgt men het voordeel zonder de administratieve ver-

therapie hebben sinds 1 maart 2003 recht op een

richtingen en wordt tevens de administratie ontlast

tussenkomst van 120 Euro bij de aankoop van een

van het verzenden vanduizende attesten. Deze ver-

pruik. Dit betekent een verhoging van 30 Euro. De ter-

eenvoudiging is te danken aan het goed ontwikkelde

ugbetaling is moge-lijk als de behandelende arts voll-

‘e-government’ in de Sociale Zekerheid. Waarbij een

edige kaalheid vaststelt en kan meermaals gebeuren

‘kruispuntbank’ werd opgericht. Deze verbinding tus-

wanneer meer dan 2 jaar tussen de verschillende

sen instellingen van Sociale Zekerheid en de instanties

aankopen zit.

die de voordelen voor deze mensen voorzien, zorgt kunnen genieten zonder vertragingen door administra-

• Verhoogd borstkankerrisico bij langdurige behandeling met hormonen

tieve rompslomp.

Een bericht in ‘De Standaard’ (29/08/2003) waar-

ervoor dat mensen ook effectief van deze maategelen

schuwt voor het gebruik van hormoontherapie voor

• Gratis huisbezoek van huisarts voor palliatieve patiënten

de preventie van osteoporose. Verschillende studies

Sinds 1 juli 2002 hoeven palliatieve patiënten die thuis

is op het ontstaan van borstkanker. Het gevaar bestaat

of in een palliatieve afdeling van een ziekenhuis be-

vooral bij langdurig gebruik zoals voor de preventie

zocht worden door een huisarts geen remgeld meer

van osteoporose maar minder bij kortstondig gebruik

te betalen.

zoals bij substitutietherapie om menopauzale klachten

hebben aangetoond dat er een (licht) verhoogd risico


te verlichten (6 maanden).

34

• Borstonderzoek terugbetaald door ziekteverzekering

In de geciteerde studie verschenen in ‘The lancet’

Borstpuncties met een mammotoom-naald worden

vraagd over het gebruik van hormoontherapie. De ge-

sinds 1 november 2002 terugbetaald door de ziek-

bruikers van hormoontherapie vertoonden significant

teverzekering. Met een mammotoom-naald wordt

meer borstkanker. Vooral het gebruik van oestrogeen-

borstweefsel weggenomen zonder ingrijpende opera-

progetogeen preparaten bleek het risico te verhogen,

werden meer dan één miljoen Britse vrouwen onder-

meer dan het gebruik van oestrogeen preparaten en tibolone. Het risico steeg naarmate de behandeling

doodsoorzaken door kanker bij vrouwen. Longkanker-

langer duurde. Deze studie heeft tot gevolg dat België

vrouwen zodat in sommige regio’s longkanker dood-

samen met andere Europese lidstaten werkt aan een

soorzaak nummer één is geworden bij vrouwen (vb.

herziening van de indicaties en de bijsluiters.

Denemarken, West-Schotland). Dit beeld krijgen we in

mortaliteit is echter zeer snel aan het stijgen bij

de toekomst waarschijnlijk over gans Europa.

Kloof kankermortaliteit in Europa groeit

algemeen daalt de kankermortaliteit in Europa sinds

Misselijkheid en braken niet altijd optimaal behandeld! (Originele titel: Is delayed chemotherapy-induced emesis well managed in oncological clinical practice?)

begin jaren ‘90. Wanneer de cijfers echter in detail

Support Care Cancer, 2003, 11, 156-61

Lancet Oncology, 2002, 3(6), 374-81

Recente epidemiologische cijfers tonen dat Europa zeer verschillend is wat betreft kankermortaliteit. In het

ropese landen de mortalitiet stijgt. De meest voor de

Late emesis (‘delayed emesis’) komt voor bij 20% tot

hand liggende oorzaken zijn verschillen in levensstijl

93% van de patiënten behandelt met chemotherapie.

en omgevingsfactoren welke nauw samenhangen met

Anders dan acute misselijkheid en braken treedt late

politieke, sociale en economische verschillen. Voor het

misselijkheid en braken op 24 uur na de toediening

ogenblik is gezondheidszorg geen hoge prioriteit in

van chemotherapie tot 4 dagen erna met een piek na

deze landen. Zelfs al worden er preventieprogramma’s

2-3 dagen en die 6-7 dagen aanhoudt. Het komt voor

gerealiseerd zal de mortaliteit hoog blijven in de vol-

bij cisplatine, cyclophosphamide en andere medicatie

gende tientallen jaren.

(doxorubicine en ifosfamide) in hoge dosissen en meer

Van de eerste elf landen met de hoogste kankermorta-

dan twee opeenvolgende dagen.

liteit bij mannen zijn er tien Centraal- en Oost-Europese

Een observationele studie in Italiaanse ziekenhuizen

landen waarvan Hongarije, Kroatië, Tsjechië, Slovakije

bestudeerde de uniformiteit van de behandeling van

en Slovenië de koplopers zijn. Het enige West-Europese

late emesis bij 149 patiënten die enkel chemotherapie

land in de top tien is België welke sinds de jaren tachtig

kregen. Tien percent van de patiënten met een hoog

altijd de hoogste kankermortaliteit heeft gehad van de

risico tot ontwikkling van misselijkheid en braken ver-

landen in de Europese Unie. Voor vrouwen ziet het

toonden acute emesis en 55% late emesis. Bij patiënt-

beeld er licht anders uit. De hoogste mortaliteit vindt

en met een matig risico was dit 15% en 43% en bij

men in Ierland, IJsland en het Verenigd Koninkrijk. De

patiënten met een laag risico was dit 6% en 23%.

Centraal- en Oost-Europese landen bevinden zich in het

Uit de resultaten bleek dat de preventie van late

midden van de rangschikking.

emesis onvoldoende was en dat de behandeling niet

Longkanker blijft doodsoorzaak nummer één in Europa

altijd conform is met de therapautische standaarden.

en is tevens nummer één in de doodsoorzaak door

De standaard behandeling bij toediening van cisplatine

kanker bij mannen. Hongarije, Kroatië, Polen, Slovakije,

is een corticosteroide plus metoclopramide of een 5-

en Tsjechië hebben de hoogste cijfers maar ook nu

HT3 antagonist en bij non-cisplatine hetzelfde of alleen

bevindt zich één West-Europees land in deze groep,

een corticosteroïde. Voor laag risico patiënten wordt

namelijk België. Finland, Oostenrijk en het Verenigd

geen preventieve medicatie voorgeschreven. Slechts

Koninkrijk tonen de grootste daling.

de helft van de patiënten kreeg een correcte anti-

Longkanker is na borstkanker nummer twee in de

emetische behandeling voorgeschreven. De auteurs


worden bekeken ziet men dat in Centraal- en Oost-Eu-

35

besloten dat het noodzakelijk is om meer aandacht

vredig met weinig lijden. Toch zou 8% volgens hen

te hebben voor een correcte behandeling zeker bij

een slechte ‘sterfkwaliteit’ hebben. Er waren zowel

patiënten met een hoog en matig risico omdat dit een

gelijkenissen als verschillen met patiënten die kozen

nadelige invloed heeft op de levenskwaliteit van de

voor geassisteerde zelfdoding. De algemene kwaliteit

patiënt. Bij patiënten met een laag risico is het van

van overlijden was gelijkaardig hoewel patiënten die

belang deze nauwkeurig te selecteren om over-behan-

kozen voor geassisteerde zelfdoding minder vredig

deling te vermijden.

sterven en meer lijden. Hoewel het vrijwillig weigeren van vocht en voedsel niet veel voorkomt vonden de

Sterven palliatieve patiënten die vrijwillig vocht en voedsel weigeren een ‘goede dood’? (Originele titel: Nurses experiences with hospice patients who refuse food and fluids to hasten death.)

auteurs dat deze keuze frequent genoeg voorkomt om

The New England Journal of Medicine, 2003, 349(4), 359-65

liteit van het stervensproces voor de meeste patiënten

deze studie klinisch relevat te maken voor palliatieve zorgverstrekkers. Depressie, wat de keuze voor dit alternatief kan beïnvloeden, bleek in deze studie uitzonderlijk te zijn. Hoewel er verschillende beperkingen zijn aan deze studie besloten de auteurs dat de kwagoed was. De bevindingen zou de discussie over deze

Het vrijwillig weigeren van voedsel en vocht is een

keuze moeten stimuleren en over standaarden voor

alternatief voor euthanasie. In de medische literatuur

evaluatie en zorg voor deze patiënten.

is weinig geschreven over hoe deze methode door de patiënten wordt ervaren. Een opmerkelijke Amerikaanse studie ging na hoe

Tegenstrijdigheid in Europees beleid tegen roken


patiënten die dit alternatief kiezen hun levenseinde

36

ervaren op basis van de perceptie van verpleegkundi-

De derde Europese code tegen kanker, deze zomer

gen die ervaring hebben met de verzorging van deze

gepubliceerd door de Europese Commissie (EC), beoogt

patiënten. Deze ervaringen werden vergeleken met

een extra stimulans te geven in de campagne om Eu-

de ervaringen van patiënten die kiezen voor geassis-

ropese burgers gezonder te doen leven. Eén van de

teerde zelfdoding. Deze methode is legaal in Amerika

belangrijkste aspecten in deze code is het stoppen met

en voorziet erin dat een arts een dodelijke medicatie

roken. Opmerkelijk is niet de code zelf, die geen nieu-

voorschrijft die door de patiënt moet worden ingeno-

wigheden bevat, maar wel dat de EC ook één miljard

men. Honderd en twee verpleegkundigen vulden een

euro aan subsidies uitgeeft om Europese tabaksboeren

vragenlijst in. Slechts drie verpleegkundigen vonden

te ondersteunen. Dit bedrag is niet minder dan 60 keer

deze methode onethisch en één verpleegkundige zou

groter dan wat er uitgegeven wordt om de tabakspro-

de zorg voor deze patiënten willen weigeren. Niemand

ductie te reduceren.

zou zich actief verzetten tegen deze keuze. Volgens de

Het beleid van de EC wordt echter verdedigd door de

verpleegkundigen kiezen de patiënten voor vrijwillige

voorzitter van ‘The Cancer Experts Committee’ dat de

voedsel en vocht weigering omdat ze klaar zijn om te

code samenstelde. Volgens hem is het beleid van de

sterven, een perceptie van slechte levenskwaliteit heb-

EC de laatste tien jaar zeer streng en hard geweest

ben, het geloof dat verder leven zinloos is en omdat

voor de tabaksindustrie. De ‘European Tobacco Products

ze hun manier van sterven zelf onder controle willen

Directive’ resulteerde in grote gezondheidswaarschu-

hebben. Opmerkelijk was dat ondraaglijk lijden geen

wingen op pakjes sigaretten, een verbod op ‘light’ en

belangrijke reden was voor deze keuze. Het overlijden

‘mild’ versies en het verbieden van sponsoring van

wordt door de verpleegkundigen gepercipieerd als

sportmanifestaties in de volgende twee jaar. Een voor-

stel om deze subsidie geleidelijk af te schaffen werd gedaan in 2001 maar sinsdien werd hier nog niets mee gedaan. De subsidie gaat naar ongeveer 135.000 boeren in Italië, Spanje en Griekenland.

Berperkte radiotherapie voor borstkanker (Originele titel: Limited-field radiation therapy in the management of early-stage breast cancer.) J. of the National Cancer Institute, 2003, 95(16), 1205-11

Verschillende studies hebben aangetoond dat de lange termijn overleving na mastectomy en na borstsparende chirurgie plus adjuvante radiotherapie gelijk is. Over het optimale bestralingsvolume is tot op heden nog geen duidelijkheid. In een studie uitgevoerd in één ziekenhuis werden 199 borstkankerpatiënten behandelt met borstsparende chirurgie plus brachytherapie van het tumorbed vergeleken met 199 patiënten behandelt met borstsparend chirurgie plus radiotherapie van de totale borst. De lokale controle na vijf jaar bleek gelijk te zijn. Het gebruik van de techniek van brachytherapie is interessant omdat er kans is op minder neveneffecten die door de prophylactische bestraling van het volledige borstweefsel wel optreden. Dit doet de vraag rijzen of totale borstbestraling noodzakelijk is. De auteurs benadrukken het belang van een nauwkeurige selectie van laag-risico patiënten die voor deze behandeling in aanmerking komen. Vragen naar de noodzakelijkheid van totale borstbestraling werden al eerder gesteld. Studies die deze vorm van behandeling vergeleken met borstsparende chirurgie alleen toonden namelijk aan dat het aantal patiënten niet beter beschermd waren tegen het ontwikkelen van een ipsilaterale borsttumor. De auteurs halen nog meer studies aan waaruit bleek dat de klinische relevantie van adjuvante totale beorstbestraling in vraag kan worden gesteld. Het belang van deze studie is dat bij gelijke efficiëntie deze techniek veel voordelen kan bieden. Deze techniek is immers sneller, minder belastend en eenvoudiger.

&Haartechnieken

Haarprothesen

Haar Center: Regentieplein 3, 9100 Sint-Niklaas, tel. en fax 03-776 50 07, [email protected] Openingsuren: woensdag tot vrijdag: 9.30u.-18.00u. Haar Noevoo: UZ Gent, K1 Gelijkvloers, 9000 Gent, tel. 09-240 58 25 Openingsuren: dinsdag tot vrijdag: 8.30u.-17.00u. Zaterdag: 8.00u.-14.00u. Coiffure Marinette: Esplanadeplein 9, 9300 Aalst, tel. 053-21 25 64 Openingsuren: woensdag tot vrijdag: 9.30u.-18.00u. Zaterdag: 8.00u.-14.00u. Christine Clement: Oudenaardsestraat 291, 9500 Geraardsbergen, tel. 054-41 37 72 Erwin Driesen: AZ-VUB, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel, tel. 02-477 54 37 Openingsuren: maandag, woensdag en donderdag: 9u.-18.30u. Dinsdag: 9u.-17u. Vrijdag: 9u.-20u. Zaterdag: 7.00u.-17.00u. Bij voorkeur op afspraak. Thuis- en ziekenhuisbezoek mogelijk. (Buiten de openingsuren enkel op afspraak) Voor uw dichtstbijzijnde haarwerkspecialist: contacteer Haar Center (zie bovenaan).

anastrozole

A POSITIVE CHOICE +

r iënte ® effic x er. imide borstkank r A t da stigt eling van ie: e d v u e t b s nd n ACande ante beha a De AT m v 47 2002 p na n als adju mber u e c e w D Follo tamoxife osium Symp r n e a c n d is t Ca Breas o

ntoni

ARIMIDEX® REGISTRATIEHOUDER NV AstraZeneca SA - B-1180 Brussel SAMENSTELLING Anastrozol 1 mg - Lactos. - Povidon. - Natr. amyl. glycolat. - Magnes. stearas pro tablet. compres. una Hypromellos. - Macrogol. 300 - Titan. dioxid. (E 171). Registratienummer : 624 S 299 F3 VORMEN, TOEDIENINGSWIJZEN EN VERPAKKINGEN Tabletten met 1 mg anastrozol voor oraal gebruik. 28 tabletten in kalenderverpakking + unit-dose verpakking. INDICATIES Adjuvante behandeling van vroegtijdige hormoonreceptor positieve borstkanker bij postmenopauzale vrouwen. Reductie van het aantal gevallen van contralaterale borstkanker bij postmenopauzale patiënten die ARIMIDEX krijgen als adjuvante behandeling van vroegtijdige hormoon-receptor positieve borstkanker. Behandeling van gevorderde borstkanker bij postmenopauzale vrouwen. POSOLOGIE EN WIJZE VAN GEBRUIK Volwassen vrouwen (inclusief bejaarden) : 1 tablet van 1 mg éénmaal per dag. Kinderen : ARIMIDEX is niet aanbevolen bij kinderen. Nierinsufficiëntie : geen dosisaanpassing aanbevolen. Leverinsufficiëntie : geen dosisaanpassing aanbevolen. CONTRA-INDICATIES Allergie voor anastrozol of voor de andere componenten van de tabletten (zie rubriek ‘Samenstelling’). ARIMIDEX mag niet toegediend worden tijdens de zwangerschap of de lactatie.

A POSITIVE CHOICE +

San A

ONGEWENSTE EFFECTEN Ongewenste effecten waren gewoonlijk licht tot matig. Er waren slechts enkele gevallen waarbij de behandeling werd stopgezet omwille van ongewenste effecten. De volgende ongewenste effecten werden waargenomen : Zeer vaak (* 10%) Vasculair stelsel: Warmteopwellingen Vaak (* 1% en < 10%) Algemeen: Skeletspierstelsel, bindweefsel en beenderen: Voortplantingsstelsel: Huid: Gastro-intestinaal stelsel: Zenuwstelsel: Asthenie Pijnlijke stijve gewrichten Vaginale droogte Diffuse haaruitval, rash Nausea, diarree Hoofdpijn Zelden (* 0,1% en < 1%) Voortplantingsstelsel: Metabolisme en voeding: Gastro-intestinaal stelsel: Zenuwstelsel: Vaginaal bloedverlies* Anorexia, hypercholesterolemie Braken Slaperigheid Zeer zelden (< 0,01%) Huid: Erythema multiforma, Stevens-Johnson syndroom *Zelden werd vaginaal bloedverlies waargenomen, hoofdzakelijk bij patiënten met gevorderde borstkanker, tijdens de eerste behandelingsweken na overschakeling van een bestaande hormonale behandeling naar ARIMIDEX. Indien het bloedverlies aanhoudt, dient men verder onderzoek te overwegen. Zelden werd een toename van gamma-GT en alkalische fosfatase gerapporteerd (* 0,1% en < 1%). Voor deze veranderingen werd geen oorzakelijk verband aangetoond. AFLEVERING : ARIMIDEX mag enkel afgeleverd worden op medisch voorschrift.

Rue Egide Van Ophemstraat 110 • 1180 Brussel/Bruxelles Tel.: 02/370 48 11 • www.astrazeneca.be

LAATSTE BIJWERKING VAN DE BIJSLUITER : Juli 2002.

PACTO® CARE Mobile toilet for hospitals and care homes – with user-friendly functions for both patients and care staff.

Hygienic Needs no water or sewage Easy to move Adapted for hospital use No direct contact with the waste

Distributor: Mayne Pharma, Driebomenstraat 16, 1180 Brussels. Tel 23320315.

Manufacturer Danfo AB, Sweden. www.danfo.com

The waste is enclosed in hygienic sealed bags

CONGRESAGENDA INTERNATIONALE CONGRESAGENDA

2004 • 13th International Conference on Cancer Nursing 2004 Sydney, Australia, August 8-12, 2004 Info: tel. +44 (0)116 270 33 09 • [email protected] • www.isncc.org • DOSGEL 2004, 3rd international Conference on Radiotherapy Gel Dosimetry Ghent, Belgium, September 13-16, 2004 Info: www.dosgel.org • [email protected] • ESTRO Teaching Course on Basic Clinical Radiobiology Lausanne, Switzerland, September 19-23, 2004 Info: www.estro.be • 9th European Lung Cancer Conference Gdansk, Poland, September 23-25, 2004 Info: www.lungcancer.pl • [email protected] • ASTRO Annual Meeting Atlanta, USA, October 3-7, 2004

• Leura V International Breast Cancer Conference Sidney, Australia, November 10-14, 2004 Info: www.bci.org.au/leura 23rd Annual ESTRO meeting Amsterdam, The Netherlands, October 24-28, 2004 Info: ESTRO Office, Av. Mounierlaan 83, 1200 Brussels, Belgium • tel. +32 (0)2 775 93 40 e-mail: [email protected] • www.estro.be • 23e Congres: Volle kracht vooruit Rotterdam, The Netherlands, 12 november 2004 Info: Vereniging van Oncologie Verpleegkundigen VvOV, p/a Landelijk Centrum Verpleging en verzorging, Postbus 3135, 3502 GC Utrecht tel. +31 30 291 90 47 • ISRO international teaching course on 'practical radiation and molecular biology with major emphasis on clinical application' Chiangmai, Tailand, November 25-28, 2004 Info: www.isro.be

Info: www.astro.org • 9th International Conference on Geriatric

2005

Oncology, Cancer in the Eldery San Francisco, USA, 15 - 16 October 2004

• 9th European Winter Oncology Conference

Info: calender.uicc.org/2004

Flims, Switzerland, January 16-21, 2005

tel.+1 (0)770 751 7332 • fax: +1 (0)770 751 7334

Info: www.fecs.be

• 23rd Annual ESTRO meeting

• 5th International Conference on Isotopes (5ICI)

Amsterdam, The Netherlands, October 24-28, 2004

Brussels, Belgium, April 25-29, 2005

Info: ESTRO Office • tel. +32 (2) 2 775 93 40

Info: www.jrc.nl/ici5

[email protected] • www.estro.be


• ECCO 13 The European Cancer Conference

40

• ESTRO Teaching Course on Evidence-Based

Paris, France, October 30 - November 3, 2005

Radiation Oncology: Methodological Basis and

Info: Tel.: +32 (0)2 775 02 01

Clinical Application

Fax: + 32 (0)2 775 02 00

Limassol, Cyprus, November 7-12, 2004

www.fecs.be/conferences/ecco13

Info: www.estro.be

E-mail: [email protected]

BESTUUR Voorzitter Sven D Haese. Penningmeester Sven D Haese

Recommend Documents