Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen 2 december 2014
2
december 3, 2014
welkom
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
3
december 3, 2014
programma Inleiding Ken
je klassiekers: toedienen en de toedienlijst Casus: Mw. P. Arkinson Casus: Dhr Chr. Hartfalen Casus: Mw. De Lier Vragen Afsluiting Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
4
december 3, 2014
Even voorstellen
Gerard op ‘t Hoog (ter vervanging van Natasja Gundelach) Begeleidt VVT-organisaties bij het op orde brengen van het farmaceutische proces door middel van audits, kostenbenchmarks, Farma-aanbestedingen, (farma)procesbegeleiding en trainingen
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
5
december 3, 2014
Even voorstellen
Floris van der Velde Arts verpleeghuis Arts onderzoeker LUMC
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
6
december 3, 2014
Even voorstellen
Luciënne van den Boogerd Apotheker ouderenzorg
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
7
december 3, 2014
Doelstelling workshop Aan het einde van de workshop kun je : tenminste 3 punten benoemen waar je tijdens het toedienen van medicatie aan de hand van een toedienlijst op moet letten; Benoemen welke soorten geneesmiddelen gebruikt worden bij patiënten met Parkinson, chronisch hartfalen en delier; 3 veel voorkomende medicatie gerelateerde problemen bij de geriatrische zorgvrager benoemen
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
8
december 3, 2014
Allereerst: waar let je op…? …bij het toedienen van medicatie bij oudere cliënten? Welke afspraken zijn er mbt beheer medicatie? (wie doet wat?) Zeg wat je doet en wat je geeft Gebruik altijd een actuele toedienlijst Teken af NA toediening met een paraaf Signaleer werking/bijwerking Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
9
december 3, 2014
Ken je klassiekers? “Bij patiënten met slikproblemen mogen alle geneesmiddelen fijngemalen worden”
Groene kaart= JA, dat klopt Rode kaart = NEE, dat klopt niet Witte kaart = weet ik niet
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
10
december 3, 2014
Antwoord: Nee,
dat klopt niet
Over het algemeen geldt: Tabletten en capsules met gereguleerde afgifte niet fijnmalen of openen (MGA, ER, MVA, RET) Tabletten en capsules met een maagsapresistente coating (MSR) niet fijnmalen of openen Antibiotica tabletten en capsules niet fijngemalen of openen. Bij twijfel: Altijd de apotheker bellen!
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
11
december 3, 2014
Ken je klassiekers? “Het innemen van medicatie met voedsel heeft geen invloed op de werking van geneesmiddelen”
Groene kaart= JA, dat klopt Rode kaart = NEE, dat klopt niet Witte kaart = weet ik niet
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
12
december 3, 2014
Antwoord: Nee,
dat klopt niet
Voedsel
beïnvloedt:
Maaglediging Absorptie Start
Geneesmiddel
van werking: Tmax
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
13
december 3, 2014
Ken je klassiekers: toedienlijst
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
14
december 3, 2014
Ken je klassiekers: Top 10 geneesmiddelen 65+ • Acetylsalicylzuur • Metoprolol • Simvastatine • Omeprazol • Furosemide • Bumetanide • Lactulose • Enalapril • Amlodipine • Calciumcarbasalaat Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
15
december 3, 2014
Casus: Mw. P. Arkinson
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
16
december 3, 2014
Parkinson – hoe vaak komt het voor?
50.000
mensen in NL 1,8 per 1000 mannen 1,6 per 1000 vrouwen 5000 nieuwe gevallen per jaar Ongeveer 80% van de patiënten met de ziekte van Parkinson is ouder dan 65 jaar
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
17
december 3, 2014
Parkinson – hoe vaak komt het voor? puntprevalentie (per 1.000)
30 25 20 15 10
mannen
vrouwen
85+
80-84
75-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
0-4
0
5-9
5
lee#ijdsklassen
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
18
december 3, 2014
Parkinson – wat is het? Verlies
van neuronen Verlies van dopamine Relatief hoog acetycholine Andere neurotransmitters verstoord
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
19
december 3, 2014
Parkinson – symptomen motorisch Rigiditeit Tremor Bradykinesie Loopstoornis Balans Houding Slikstoornis
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
20
december 3, 2014
Parkinson – symptomen anders Depressie,
apathie, angst Cognitieve stoornissen Psychotische stoornissen Impulscontrole stoornis Slaapstoornissen Overmatig
zweten Orthostatische hypotensie Motiliteitstoornissen Mictiestoornissen Erectiele dysfunctie Reukstoornis Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
21
december 3, 2014
Middelen bij Parkinson Geneesmiddelgroep/generieke/naam/ Dopamine7agonisten/
MAO7B/remmers/
Naam/ Bromocriptine/ Pergolide/ Pramipexol/ Ropinirol/ Rotiogine// Apomorfine/s.c./ Selegiline/Rasagiline/
COMT7remmers/
Entacapon//Tolcapon/
Amantadine/
Amantadine/
Levodopa/
Sinemet,/Madopar/
Werking//en/bijwerkingen/ Bootsen/de/werking/van/dopamine/na,/doordat/ze/direct/op/de/ dopamine7receptor/hun/werking/uitoefenen./ / Bijwerkingen:/orthostase,//oedeem,/slaperigheid/en/visuele/ hallucinaties.// zorgen/dat/de/dopamine/in/de/hersenen/minder/snel/wordt/ afgebroken./ kunnen/bij/oudere/patiënten/aanleiding/geven/tot/hallucinaties/ en/verwardheid./Dit/kan/gepaard/gaan/met/slapeloosheid/ / COMT/is/een/enzym/dat/de/omzetting/van/levodopa/in/het/bloed/ remt,/waardoor/er/meer/in/de/hersenen/terechtkomt/ Alleen/effectief/in/combinatie/met/levodopa/bij/wearing7off/ / Vooral/indirect//effect/via/een/remmend/effect/op/de/glutamaat7 receptor./ Sterk/verhoogd/risico/op/ontstaan/van/hallucinaties./ / Wordt/in/hersenen/omgezet/in/dopamine,/zodat/het/tekort/aan/ dopamine/wordt/aangevuld.//
/
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
22
december 3, 2014
Parkinson – medicatie problemen
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
23
december 3, 2014
Waar op te letten? Toedientijden Niet
malen? Niet tegelijk met (eiwitrijk) voedsel Welke
middelen niet bij parkinson? Anticholinerge middelen Benzodiazepines Middelen die parkinsonisme veroorzaken Typische antipsychotica Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
24
december 3, 2014
Casus: Dhr. Chr. Hartfalen
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
25
december 3, 2014
Hartfalen – hoe vaak komt het voor? 141.600
mensen met hartfalen: 61.500 mannen en 80.100 vrouwen Nieuwe gevallen per jaar 26.600 2012 overleden 6.761 mensen
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
26
december 3, 2014
Hartfalen – hoe vaak komt het voor?
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
27
december 3, 2014
Hartfalen – wat is het? klinisch
syndroom dat bestaat uit een combinatie van klachten en verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een tekortschietende pompfunctie van het hart
meestal
chronisch en progressief
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
28
december 3, 2014
Hartfalen – wat is het?
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
29
december 3, 2014
Hartfalen - oorzaken aanhoudende
volume- of drukbelasting van het hart (hypertensie, klepgebreken) afname van functionerend hartspierweefsel zoals hartinfarct, en angina pectoris. boezemfibrilleren en andere ritme- of geleidingsstoornissen cardiomyopathie door vergiftigingen (bijvoorbeeld alcohol) of virusinfecties. Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
30
december 3, 2014
Hartfalen - behandeling Vochtbeperking
tot 1,5 à 2 liter per dag bij patiënten met ernstig hartfalen Gewichtsreductie Roken en drinken Conditietraining bij stabiel chronisch hartfalen Instrueer patiënt met betrekking tot flexibel diureticabeleid Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
31
december 3, 2014
Middelen bij Hartfalen Antihypertensiva Lisdiuretica
ACE Remmers
Enala (pril)
Beta-blokkers
Furosemide Bumetanide
meto (prolol)
Kaliumspaarders
spironolacton Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
32
december 3, 2014
Waar op te letten Vocht
vasthouden:
Dikke
enkels Benauwd (longen) Bijwerkingen ACE
remmers: prikkelhoest B-blokkers: koude extremiteiten Duizelig,
gevallen? Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
33
december 3, 2014
Casus: Mw. A.H.A. De Lier
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
34
december 3, 2014
Delier – wat is het? een
aandachts- en bewustzijnsstoornis acuut begin (in uren tot dagen) en over de dag fluctuerende ernst van de symptomen verandering in cognitie of waarnemingsstoornis (hallucinaties); soms ook (paranoïde) wanen
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
35
december 3, 2014
Delier
Hoe vaak komt het voor?
Nederlandse verzorgingshuizen: incidentie van 14,6 per 100 persoonsjaren en een prevalentie van 8,2%
Waarom wordt de diagnose vaak gemist?
Mw. was maar even verward Mw. heeft dementie Mw. is depressief Mw. heeft onrustige nachten Mw. is moe Mw. is een beetje vreemd Mw. moet bijkomen van de operatie Mw. is lekker rustig Mw. heeft net morfine gehad
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
36
december 3, 2014
Delier - typen Hyperactieve
vorm: motorische onrust, agitatie, mentale rusteloosheid Hypoactieve vorm: bewegingsarmoede, verminderde aandacht voor / interactie met omgeving, apathie ( ‘stil delier’) Gemengde vorm: afwisselend hyper- en hypoactief
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
37
december 3, 2014
Delier - oorzaken Complexe
pathofysiologie Acute, diffuse cerebrale ontregeling met disbalans in het cholinerge-dopaminerge systeem Meerdere factoren Ouderen: beperkte lichamelijke en geestelijke reservecapaciteit en draagkracht Somatische oorzaak Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
38
december 3, 2014
Delier - oorzaken infectie
metabole anemie
ontregeling, dehydratie
hypoxie cerebrale pijn
pathologie
operatie,
trauma urineretentie of obstipatie immobiliteit verminderde oriëntatie slaaptekort omgevingsverandering Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
39
december 3, 2014
Delier – oorzaken: MEDICATIE! Polyfarmacie Ontrekking Wijzigingen Metabole
ontregeling Obstipatie, retentie Verstoring neurotransmitters
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
40
december 3, 2014
Polyfarmacie Polyfarmacie Fentanylpleister
25 mcg/1x per 2 dagen Temazepam 10 mg 1x daags Metformine 500 mg 3x daags Venlafaxine Tolterodine Metoclopramide 10 mg 3-4 daags
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
41
december 3, 2014
Beruchte delirogenen Psychofarmaca Benzodiazepinen Antidepressiva Antipsychotica Analgetica Opiaten NSAID’s Overige groepen Urogenitale parasympaticolytica Klassieke antihistaminica Corticosteroïden Metoclopramide Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
42
december 3, 2014
Onverwachte delirogenen
Medicatie
captopril codeïne dipyridamol isosorbidedinitraat furosemide nifedipine ranitidine digoxine theofylline prednisolon cimetidine
Anticholinerge activiteit 0,02 0,11 0,11 0,15 0,22 0,22 0,22 0,25 0,44 0,55 0,86 Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
43
december 3, 2014
Delier - behandeling Onderliggende
aandoening(en) Medicatie saneren Gevaar beperken Familie inschakelen Benadering en omgeving aanpassen
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
44
december 3, 2014
Delier - behandeling klok,
kalender, foto’s rustig en in korte zinnen spreken, korte vragen stellen de patiënt zo min mogelijk alleen laten bezoek beperken bril en gehoorapparaat continue verlichting van de kamer ('s nachts gedempt licht); begrip tonen voor de angst; niet meegaan in waanideeën niet fluisteren met derden; vochtinname en adequate voeding Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
45
december 3, 2014
Ken je klassiekers? “De behandeling van een delier is altijd met haldol” Groene kaart= JA, dat klopt Rode kaart = NEE, dat klopt niet Witte kaart = weet ik niet
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
46
december 3, 2014
Antwoord: Nee,
dat klopt niet
NIET
bij Parkinson!
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
47
december 3, 2014
Vragen?
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
48
december 3, 2014
Bedankt !
Geriatrische farmacotherapie voor verpleegkundigen De Farmaspecialist
