Een commerciële bijlage van Delta Lloyd Groep, verspreid door Het Financieele Dagblad. Opinieblad over de wereld van de financiële dienstverlening

Een commerciële bijlage van Delta Lloyd Groep, verspreid door Het Financieele Dagblad

Oktober 2012

Diane Arbus, Identical twins, Roselle NJ, 1967

Opinieblad over de wereld van de financiële dienstverlening

DIANE ARBUS, IDENTICAL T WINS, ROSELLE NJ, 1967, COURTESY OF THE ESTATE OF DIANE ARBUS

Thema: Later DE V ER BEEL DING

De aristocraten van Diane Arbus Wereldberoemd werd ze door haar portretten: Diane Arbus (1923-1971), fotograaf met een fascinatie voor bizarre mensen, minderheden en mensen met afwĳkend gedrag of uiterlĳk. pagina 20

Colofon DL magazine is een uitgave van Delta Lloyd Groep Hoofdredactie David Brilleslijper Karin Kortekaas (Delta Lloyd Groep) Concept & realisatie Proof Reputation | consultancy, concept & creation www.proof.nl Art direction & vormgeving COMA Amsterdam/New York, www.comalive.com

COLU MN

Prepress Bloem Digital Imaging Drukwerk Twigt Productiebegeleiding Jansen&Go Redactieadres [email protected] Delta Lloyd Groep Corporate Communications

FSC logo hierin plaatsen

Ik meet, dus ik besta Lang zal ik leven! Data zĳn het nieuwe goud. Ook die over ons eigen lichaam. Worden we daar beter van, vraagt futuroloog Arjan Postma zich af. pagina 17

2

DELTA L LOY D M AGA ZI N E , OK TOBER 2012

ONDER ZOEK

2030: Ik zie, ik zie…

Een jeans voor 50 euro. In 2052.

Drie beroepsvisionairs over wat ons te wachten staat in economie, zorg en dagelĳks leven. pagina 4

De consequenties inschatten van inflatie blĳkt voor jongeren nog niet zo eenvoudig. pagina 32

Goed, 2 kunstheupen, 2 kunstknieën, elektrische lever, maar Vincent Bĳlo heeft het gehaald: 100! pagina 39

TREND

Geld, the next level Geld heeft in essentie een eenvoudige rol: het moet waardevol en makkelĳk uitwisselbaar zĳn. Wat zĳn de alternatieven? pagina 28

A L L ES VA N WA A R DE W ET ENSCH A P

Koop ’m maar, die Porsche Oudere mensen hebben er vooral spĳt van dat ze niet wat vaker uit de band zĳn gesprongen. pagina 18

Delta Lloyd magazine toont waar Delta Lloyd Groep voor staat en hoe wĳ de wereld om ons heen zien. Wil je meer weten over onze onderneming, onze merken en onze producten, kĳk dan op www.deltalloydgroep.com.

COLU MN

SCENA R IO’S

COLU MN

Ethiek is geen vies woord Vindt Giuseppe van der Helm, directeur van de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling. pagina 31

SUCCESFACTOR

Het onverzekerbare verzekerd

Die is gek! Wie zit er nu te wachten op een korteberichtjesdienst van max. 140 tekens? pagina 10

De garages van de KLM. pagina 40 K U NST & CU LT U U R

IN T ERV IEW

A NA LYSE

Om te horen, zien of lezen

‘We onderschatten onze kinderen’

Vergaan of niet vergaan, dat is de vraag

‘Life’s tragedy is that we get old too soon and wise too late’. pagina 42

Het komt wel goed met de jeugd, meent Onno Verstegen, lid van de raad van bestuur van Delta Lloyd. Een optimistisch gesprek, onder meer over onze oude dag. pagina 12

Nog zo’n 90 dagen en dan vergaat de wereld. Althans, als het aan de Maya’s ligt. Hoog tĳd om eens met hen mee te rekenen. pagina 36


3

ik zie, ik zie… ‘Ik denk veel aan de toekomst, want het is daar dat ik de rest van mĳn leven zal doorbrengen’, zei Woody Allen ooit. Drie beroepsvisionairs geven een indruk van wat ons te wachten staat in economie, dagelĳks leven, zorg en technologie in, pakweg, 2030.

TEKST JOOST BIJLSMA BEELD L A R S VA N D E N B R I N K

‘We staan voor een periode waar heel veel gaat veranderen. In korte tĳd vinden een aantal technologische revoluties plaats, onder meer in biotechnologie, nanotechnologie, neurotechnologie, kunstmatige intelligentie, nieuwe energie en robotica. Deze ontwikkelen zich dankzĳ ICT exponentieel en groeien naar elkaar toe. Dat leidt tot allerlei revolutionaire innovaties. Een voorbeeldje daarvan is dat je met je mobiele telefoon medische diagnoses kunt stellen. Met een bĳgeleverde chip kun je een druppel bloed laten matchen met een databank met DNA-profielen. Zo kun je nagaan of je bĳvoorbeeld het hiv-virus hebt. Ook kun je chips kopen die de kwaliteit van water of voedsel kunnen analyseren.’

‘Ook mensen die niet willen dat alles openbaar wordt, zullen informatie over hun DNA of over hun neurologische toestand beschikbaar stellen. Dat kan ook anoniem. Dankzĳ de grote informatiemĳn en steeds verder toenemende rekenkracht komen we steeds meer te weten over ziekten en andere afwĳkingen. Supercomputers zullen ons en onze artsen ondersteunen bĳ het stellen van exacte diagnoses. Er zullen mensen zĳn die niet alles willen weten, maar wat doe je als je met kennis kanker kunt voorkomen…?’ ‘Natuurlĳk bepalen we wel zelf met wie we de intiemste details delen en met wie niet, maar de mentaliteit over privacy verandert wel. We komen er langzaam maar zeker achter dat het loont om te delen. Hoe meer jĳ je durft open te stellen, des te meer krĳg je daarvoor terug. Volslagen vreemden zullen bereid zĳn om je te helpen bĳ het oplossen van je problemen. Technologie helpt bĳ het vinden van mensen die goed met ons matchen. Ons wereldbeeld verandert, onder meer door de mogelĳkheid om een ruimtereis te maken.’ ‘Een belangrĳk issue is of we zelf beslissen of dit voor ons laten doen. Internet zit in 2030 overal in, van huishoudelĳke apparaten tot infrastructuur. Alles is met elkaar verbonden. Dankzĳ sensoren in bĳvoorbeeld auto’s, wegen en bruggen kunnen we beter navigeren en ongelukken, files en problemen voorkomen. Dit internet of things kan behulpzaam zĳn, bĳvoorbeeld om bĳ een ramp het verkeer

Yuri van Geest studeerde ooit economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, maar raakte verslingerd aan technologie. Hij ontwikkelde zich tot een expert in mobiel internet en sensoren. Van Geest is actief betrokken bij Singularity, een beweging die bekend is geworden dankzij technologiegoeroe Ray Kurzweil. En hij maakt deel uit van het Topteam Creatieve Industrie van het ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie.

yuri van geest: ‘een verwarrende tĳd van techrevoluties’

‘Er zal een extreme explosie plaatsvinden van open data. In 2030 zullen we heel veel digitale gegevens verzamelen, bĳvoorbeeld over onze eigen toestand: the quantified self. Mensen die daar open voor staan, brengen alle aspecten die hun lichamelĳk en geestelĳk welbevinden kunnen beïnvloeden, digitaal in kaart. Al dan niet met gebruik van sensoren. Ze houden deze data niet alleen voor zichzelf. Ze zullen dergelĳke gegevens over hun fysieke en psychische staat ook gaan delen. In sommige gevallen zullen bepaalde partĳen inzage in die gegevens verlangen om iets te leveren.’

4


in goede banen te leiden of bĳ het voorkomen van pandemieën. Maar om je als individu over te leveren aan systemen is eng. Daarom kunnen we ervoor blĳven kiezen om dingen zelf te doen.’ Van Geest geeft toe dat hĳ soms vergaande conclusies trekt om mensen aan het denken te zetten. ‘De ontwikkelingen gaan zo snel dat mensen ze nauwelĳks kunnen bĳbenen. Dat is verwarrend. Want kennis kruipt letterlĳk onder onze huid en moet niet in verkeerde handen komen. Het wordt een fascinerende en tegelĳk verwarrende tĳd om in te leven.’

DELTA DELT D ELT T A L LOY LO OY Y D M AGA A AG GA G A ZI ZINE, O OK K TOBER TOBE TOB T TO OBE O B BE ER 2 20 2012 0 12

5

‘Was de twintigste eeuw de eeuw van ver- en ontzuiling, de 21ste is die van de mash-up cultuur. Onze identiteit wordt bĳna nooit exclusief bepaald door één maatschappelĳke stroming. Groepen die eenzelfde religie hebben en een voorkeur delen voor zenders, bladen en massaproducten worden steeds kleiner. In 2030 personaliseren we onze levensstĳl nog intensiever dan nu. We shoppen en combineren genres van kunst, cultuur, filosofie en spiritualiteit. Het internet verstrekt toegang tot alles, van oosterse

de radicale digitalisering meer meeslepen dan de ander. Je hebt mensen die in paniek raken als de verbinding uitvalt. Anderen zeggen: hèhè, eindelĳk tĳd om een boek te lezen bĳ kaarslicht. Deze laatste groep zorgt voor een nieuwe populariteit van plaatsen waar je verminderd volgen bereikbaar bent, zoals sauna of kerk.’ ‘Ook aan de inrichting van onze huizen zie je dat one lifestyle fits all voorbĳ is. We personaliseren onze woonomgeving steeds verder. Niet alleen qua decoratie van het interieur, maar

religies tot indianenverhalen. Het kan zomaar zo zĳn dat we wekelĳks online naar een kerk in Afrika gaan of een stam in Zuid-Amerika volgen.’ ‘Tussen groepen mensen lopen nog wel scherpe scheidslĳnen in opvattingen. Dat zie je in het onderwĳs. Je hebt ouders die kiezen voor een ouderwetse opleiding vol persoonlĳke aandacht, rust en regelmaat. Maar je hebt ook tĳgermoeders die hun kinderen met behulp van de modernste middelen drillen. Als de kids de kantjes ervan aflopen, moeten ze in de garage slapen.’ ‘In de mash-up cultuur is alles dubbel. We schakelen voortdurend tussen verschillende mogelĳkheden. Naast digitale tablets bestaan nog steeds papieren notitieboekjes. En werk en privé lopen steeds meer door elkaar heen.’ ‘We werken veel vaker voor onszelf of in kleine bedrĳven, vanuit onze huizen of hubs, collectieve werkplekken. Grote bedrĳven met anonieme lopendebandmedewerkers zĳn een uitstervend verschĳnsel. Op duizenden plekken worden dingen gemaakt met machines in de vorm van 3D-printers. Die werken met verschillende grondstoffen en materialen, al dan niet afkomstig uit een recyclemachine die ernaast staat. Zo kun je bĳvoorbeeld nieuwe maatschoenen laten maken uit materialen afkomstig van oude schoenen.’ ‘We hebben moeten leren omgaan met ons digitale tweede leven. We zĳn altĳd verbonden en kĳken nergens meer van op. Het is zelfs mogelĳk om via een hologram ergens te zĳn, waar we eigenlĳk niet zĳn. De een laat zich door

ook qua indeling. De woonkamer is niet langer de plek waar de televisie staat. Je kunt je huis flexibel indelen, met allerlei kleine kamertjes en hoekjes. Apparaten reageren op menselĳke beweging, ze praten met elkaar en ze zĳn van afstand bereikbaar.’ ‘Voorkeuren van mensen mogen verschillen, maar niet over alles lopen de meningen uiteen. Een gedeelde waarde is duurzaamheid. We zĳn zuinig met grondstoffen en reisbewegingen. In de voedselvoorziening is de trend naar lokale productie doorgezet. Dit betekent echter niet dat we teruggaan naar louter aardappelen met boerenkool en worst. Ons voedingspatroon wordt alleen maar persoonlĳker. Ons mobieltje vertelt de verhalen achter onze aankopen.’

andrea wiegman: ‘statussymbolen zĳn niet meer wat ze geweest zĳn’ Tijdens haar studie geschiedenis raakte Andrea Wiegman besmet met het tijdgeestvirus. Zij ontwikkelde zich tot trend forecaster, spreker en uitgever. Wiegman nam het initiatief voor publicaties over trends zoals Eye (verkocht aan VNU), Gloed en Second Sight.

6


In een woonkamerloos huis online naar een Afrikaanse kerk gaan. Uit een oneindig palet shoppen we onze identiteit bĳ elkaar Ze geeft aan dat ze ook graag praat over wat in haar ogen een wenselĳke toekomst is. ‘De rol van geld als identiteitsbepalende factor is in 2030 minder groot. Geld is minder een doel op zich en meer een middel. Statussymbolen zĳn niet meer wat ze geweest zĳn. Je ziet het minder snel aan iemand of hĳ of zĳ rĳk is of arm.’


7

‘Op weg naar 2030 komen de babyboomers in hun laatste levensfase, neemt de arbeidsproductiviteit af en tempert de economische groei. Tegelĳk komt de innovatie in de zorg tot een climax. De ontwikkeling van geneesmiddelen en geneeswĳzen versnelt. Artsen kunnen zeer gericht behandelen, zo nodig met medicĳnen op maat. En ze repareren steeds vaker onderdelen in ons lichaam, waardoor we nog ouder worden.’ ‘Alle genoemde factoren bĳ elkaar leiden ertoe dat we een tsunami van zorgkosten krĳgen. Dat zal ons ertoe brengen om de sector drastisch te hervormen. De zorg, die vroeger bekendstond als trage veranderaar, heeft in 2030 een inhaalslag

‘ICT heeft ook de fysieke zorgverlening veranderd. Technologische middelen die ervoor zorgen dat mensen zo lang mogelĳk in hun eigen omgeving kunnen worden verzorgd, hebben een vlucht genomen. Zo worden de relatief hoge kosten van verzorging in verpleeg-, verzorgingsen ziekenhuizen voorkomen. En zelfs dan nog accepteren we dat we in verhouding meer aan zorg uitgeven dan vroeger.’ ‘Het zwaartepunt in de zorg verschuift niet alleen naar zorg aan huis, ook naar meer preventie. We accepteren dat de overheid zich veel intensiever met ons bemoeit. In onderwĳsprogramma’s leren kinderen wat wel en niet gezond is. De wet-

philip idenburg: ‘caring is sharing’ gemaakt. De diagnostiek is gedigitaliseerd. Specialisten beoordelen op de computer “röntgenfoto’s” van patiënten die op duizenden kilometers afstand wonen. Ze laten zich steeds vaker consulteren via een breedbandverbinding. Patiënten, op hun beurt, krĳgen een digitaal gezondheidsdossier dat ze zelf beheren. Daarin slaan ze relevante gezondheidsinformatie op. Dit dossier bevat niet alleen gegevens over ons medische verleden, maar ook op maat gesneden informatie over de wenselĳke levensstĳl. De elektronische overdracht van advies en informatie over geneeswĳzen neemt een vlucht. Er ontstaat daardoor een heel nieuw, niet plaatsgebonden, medisch circuit.’

De snel groeiende levensverwachting en torenhoge zorgkosten dwingen ons tot drastische keuzes ‘Onder druk van patiënten en dankzĳ de transparantie van het internet zĳn zorgaanbieders en farmaceuten veel transparanter geworden. Het adagium is langzaam maar zeker geworden: caring is sharing. Zorgaanbieders delen gegevens over effectiviteit van medicĳnen en therapieën. Wie niet transparant is, raakt snel achterop.’

8


gever stelt normen waaraan het bedrĳfsleven zich dient te houden. Zo mogen voedingsmiddelenproducenten bepaalde ingrediënten zoals transvetten niet meer toevoegen en zĳn er maxima voor schadelĳke ingrediënten. Ook komen er maxima voor het aantal calorieën per menu in restaurants.’ ‘Goedkope gentech wordt in 2030 op grote schaal toegepast. Maar al die kennis over mogelĳke onvolkomenheden van ons lichaam maakt ons onzeker. Meer informatie betekent niet altĳd per definitie ook betere beslissingen. We leggen vaker vast wat we wel en wat we niet willen weten, hoe we waardig willen sterven en wanneer dokters nog behandelen en wanneer vooral ook niet.’ Pakt het 1,5 kilo wegend boekwerk ‘Diagnose Diabetes 2025. Over de toekomst van de Nederlandse diabeteszorg’. ‘We gaan complete zorgketens onder de loep nemen en die anders inrichten. Neem diabetes. Als we niet uitkĳken, moeten straks meer dan een miljoen suikerziektepatiënten naar de oogarts. Die zĳn dan veertig procent van hun tĳd kwĳt aan deze patiëntengroep. Dat laat zien hoe belangrĳk preventie is. En dat je naast technologische innovatie vooral ook in sociale innovatie moet investeren. In 2030 heb je een nieuw soort professionals nodig, waarbĳ de scherpe scheidslĳn tussen verpleegkundige en arts verdwĳnt.’

Philip Idenburg heeft een verleden als corporate strateeg en manager, onder meer bij de Rabobank. Tegenwoordig is hij partner bij BeBright, een adviesbureau in (marketing)strategie en innovatie. Dankzij het succes van het boek Diagnose 2025: over de toekomst van de Nederlandse gezondheidszorg dat hij samen met Michel van Schaik schreef, besteedt hij een groot deel van zijn tijd aan de zorgsector.


9

die is gek!

WIE WIL NOU WETEN WAT IEMAND OP Z’N BROOD SMEERT?

Het blĳkt nog niet zo eenvoudig een succes of flop te voorspellen. David Lemereis ging op zoek naar technologische vernieuwingen waarvan iedereen zei: wordt het helemaal! Of: dit wordt niks. Want wie zit er nu te wachten op een korte berichtjesdienst van maximaal 140 tekens?

GELD OPHALEN ALS HET PUBLIEK IETS ZIET IN EEN IDEE

T EK S T: DAV I D L EM EREI S

iPod

EEN VAN DE TOP VIJF SLECHTSTE CADEAUS VAN 2001

DAVID LEMEREIS blogt sinds 2005 voor Bright.nl. Hij schrijft vooral over wetenschappelijk nieuws en heeft een tik voor robotica en mechanica. Daarnaast is hij het gezicht van Brights populaire videoserie Uitpakparty waarin hij gadgets bespreekt. www.lemereis.com

10

Toen Apple in 2001 de Apple iPod mp3-speler introduceerde, regende het kritiek van journalisten, winkeliers en financiële analisten. De iPod was een te duur, luxe item. De iPod zou floppen en werd zelfs door één IT mediabedrĳf verkozen tot een van de top vĳf slechtste cadeaus van 2001. Niets is minder

waar gebleken. In iets meer dan 10 jaar verkocht Apple ruim 300 miljoen iPods. De iPod is daarmee niet alleen veruit de meest verkochte mp3-speler in de wereld, de iPod heeft bovendien samen met Apple’s iTunes Store, de grootste muziekwinkel ter wereld, voorgoed veranderd hoe we muziek kopen, luisteren en beleven.


Huishoudelijke robots

In de jaren zeventig waren robotvoorspellingen de rage. De futuristen van toen voorspelden dat we vandaag zouden rondvliegen in zwevende auto’s terwĳl thuis de huishoudrobots de was, de boodschappen, het koken en het stofzuigen voor ons zouden doen. Hoewel industriële robots in fabrieken niet meer weg te denken zĳn, is de consumenten-robotica niet veel verder gekomen dan een enkele robot die voor je dweilt, gras maait of stofzuigt. Maar zelfs dan nog rĳmt het beeld van de stofzuigende robot van destĳds niet. De robotstofzuiger loopt namelĳk vast als je sokken en truien op de grond laat slingeren. Dan heeft hĳ alsnog jouw hulp nodig om verder te kunnen stofzuigen.

De 3D copyrette

Twitter

Chipknip

E-reader

Kickstarter

D-printer die laagje voor laagje materialen zoals plastic opbouwt tot er uiteindelĳk een driedimensionaal object uitrolt zoals een iPhonehoesje, is in een stroomversnelling geraakt. De 3D-printers zĳn voorlopig echter nog te duur voor thuisgebruik.

Van alle sociale mediadiensten is het succes van Twitter het meest onvoorspelbaar gebleken. De internetdienst waarmee je korte berichtjes van maximaal 140 tekens kunt publiceren stuit net zoals vlak na de introductie in 2006 nog steeds op sceptische weerstand. Veel mensen

De in 1996 geïntroduceerde Chipknip moest als elektronische portemonnee het betalen van kleine bedragen makkelĳker en sneller maken. Al voor de introductie leek iedereen behalve de banken al te weten dat de Chipknip een kort leven beschoren was. De supermarkten en warenhuizen zagen de Chipknip meteen al niet zitten, want het vergde een extra kastje.

Vĳf jaar geleden konden de meeste mensen zich niet voorstellen dat ze ooit een elektronisch boek zouden lezen: ‘Lezen van een computerscherm is vermoeiend en een boek moet je bovendien voelen, ruiken en overal kunnen lezen.’ De e-reader met zĳn e-ink scherm dat niet flikkert en net zo goed en rustig als papier in het felste zonlicht leest heeft de boekenwereld voorgoed op zĳn kop gezet. De Sony Librie uit 2004 was de eerste e-reader met e-ink. Het lezen van e-books werd pas echt populair toen de online boekenwinkel Amazon in 2007 de betaalbare Kindle e-reader introduceerde. Nog geen vier jaar later meldde Amazon dat zĳ in de VS al meer e-books dan papieren boeken verkocht.

Wie had ooit durven dromen dat crowdfunding een serieus alternatief is om een project of een product te financieren?

Het Nederlandse bedrĳf Shapeways startte in 2008 een online 3D-copyrette die iedereen de mogelĳkheid biedt om zĳn ontwerpen in dertig verschillende materialen, waaronder plastic, glas en metaal, te laten printen. Mensen kunnen ook hun ontwerpen via een Shapeways winkeltje aan anderen verkopen. Shapeways is een ongekend succes. Sinds 2008 heeft Shapeways meer dan 1 miljoen producten 3D geprint, telt het ruim 150.000 leden en openden meer dan 6000 mensen hun eigen Shapeways winkel.

begrĳpen nog steeds niet het nut van het publiekelĳk uitwisselen van ultrakorte berichtjes. ‘Ik wil niet weten wat iemand op zĳn brood smeert en dat het inparkeren lukte’, is de tendens van de sceptici. De ruim 500 miljoen twitteraars snappen echter wel de kracht van de snelle verslaggeving zoals Twitter onder andere tĳdens de Arabische Lente duidelĳk be… Oeps, de tekens zĳn op.

De Consumentenbond had ook zĳn bedenkingen: de technologie stond nog in de kinderschoenen en de consument begreep niet dat hĳ eerst geld moest opladen terwĳl je met een pinpas zonder opladen overal meteen kon betalen. Bovendien kon je de Chipknip verliezen en was je je elektronische geld net zoals ‘echt’ geld in een portemonnee ook kwĳt.

Op de crowdfunding-site Kickstarter kan iedereen geld ophalen mits het Kickstarter-publiek brood ziet in het idee. Je hebt 45 dagen de tĳd om het gewenste minimum startkapitaal op te halen. In ruil voor geldelĳke toezeggingen van het publiek moet daar een product of een dvd van de film etcetera tegenover staan. Haal je het minimumkapitaal niet, dan krĳgt iedereen zĳn geld terug. Bĳna de helft van de ondertussen ruim 60.000 projecten hadden succes. Het smarthorloge Pebble-project haalde zelfs een recordbedrag van ruim 8 miljoen euro op. Wat een kick!


11

ONNO VERSTEGEN LEEFTIJD 49 PRIVÉ Getrouwd, twee dochters STUDIE MBA Universiteit van Leuven, Nyenrode Business Universiteit LOOPBAAN sinds 2011 lid raad van bestuur Delta Lloyd Groep, startte zijn carrière in 1995 bij Delta Lloyd Verzekeringen als marketingmanager, groeide door tot onder meer CCO ABN AMRO Verzekeringen en directievoorzitter Delta Lloyd Leven HOBBY’S squashen, skiën, reizen, golf

INTERVIEW

we onderschatten onze kinderen T E K S T: M I R J A M VA N I M M E R Z E E L & W I L L E M I J N VA N B E N T H E M FOTOGR AFIE: DUCO DE VRIES

Het komt wel goed met de jeugd, meent Onno Verstegen, lid van de raad van bestuur van Delta Lloyd Groep. Mirjam van Immerzeel en Willemĳn van Benthem van CEO me! ondervragen hem over zĳn ongebreidelde optimisme, onze oude dag en hoe hĳ zĳn dochters leert omgaan met geld. 12



13

onno verstegen

onno verstegen

‘We betuttelen kinderen te veel. Je moet ze eigenlĳk nét iets meer laten doen dan ze aankunnen, daar leren ze het meeste van’

Onno Verstegen kĳkt stralend uit zĳn ogen. Hĳ is net terug op kantoor, heeft de hele ochtend lesgegeven op de Amsterdamse basisschool van zĳn dochters in het kader van Bizworld, een initiatief dat kinderen leert ondernemen en dat Delta Lloyd steunt. Gedurende vier ochtenden begeleidde hĳ hun bedrĳfje in vriendschapsbandjes. Eens wat anders dan verzekeringen. En hĳ stak er zelf ook nog wat van op: ‘Je houdt het niet voor mogelĳk wat sommige kinderen al allemaal weten van geld. On-ge-lo-fe-lĳk.’ Uit het onderzoek van Delta Lloyd Foundation (zie pagina 32 en verder) blĳkt toch dat weinig kinderen echt wat weten over geld en geldzaken. ov ‘Je ziet grote verschillen tussen kinderen. Zo zei een jongetje in de klas ineens: “We moeten met Nederland op onze rating passen.” Ik vroeg wie die rating dan geeft en ook dat wist hĳ: “Dat doen de rating agencies.” Ja, er zaten wel een paar ondernemers in de dop bĳ. Ik denk dat twintig procent van de kinderen heel ver is. Op een paar zou ik echt mĳn geld zetten.’ Maar tachtig procent heeft volgens u dus weinig kennis, dat deel bestaat ook uit financiële consumenten van de toekomst. Hoe ontstaat zo vroeg al het verschil in interesse en kennis voor geldzaken? ov ‘Door hoe ouders en leraren ermee omgaan. Spreken zĳ over economische onderwerpen? En hoe doen ze dat? Je moet het onderwerp natuurlĳk wel leuk maken. Daarnaast vind ik het jammer dat we zo gauw een deken over hun kinderen leggen. We betuttelen ze te veel. Waarom kĳken we niet naar wat een kind echt interesseert en waar hun talenten liggen? Ik heb geleerd dat we kinderen continu onderschatten.’ Hoe doet u dat zelf als vader? ov ‘Ik vraag mĳn dochters wat ze leuk vinden. En stimuleer ze hun hart te volgen.’ Dat is aardig. Toch blĳkt uit het onderzoek dat kinderen hun financiële toekomst te rooskleurig inzien. Het begrip inflatie gaat aan de meesten voorbĳ. Die spĳkerbroek kost over twintig jaar hetzelfde als vandaag…

14


‘De kennis over geld moet toenemen. Met dat bĳbrengen moeten we ook veel eerder beginnen’

ov ‘Dat klopt, maar het leuke is dat dat precies de kennis is die je kinderen kunt bĳbrengen. Dat is wat we ook met Delta Lloyd Foundation doen.’ Hoe leert u uw kinderen op een leuke manier omgaan met geld? ov ‘Mĳn dochters zĳn tien en twaalf en willen een mobieltje. Ik heb ze een budget gegeven en nu moeten ze zelf op internet zoeken naar de beste deal. Dat is hartstikke ingewikkeld, maar ze komen heel ver. Je moet ze vrĳheid en verantwoordelĳkheid geven. Eigenlĳk nét iets meer dan ze aankunnen, daar leren ze het meeste van.’ Wat gebeurt er als ze over hun tegoed gaan?

ov ‘Voor een deel zullen ze dat terug moeten verdienen, bĳvoorbeeld door mee te helpen in de tuin voor drie euro per uur.’ Het minimumjeugdloon van een vĳftienjarige is twee euro vĳftig… ov ‘Dat verschil is in dit geval niet zo belangrĳk, het gaat om het creëren van bewustzĳn. Dat als ze geld uitgeven, ze het ook weer moeten verdienen.’ En als uw dochters zich in de schulden bellen? Bĳ financiële ongelukken staat u nu nog garant… ov ‘Waarom heeft iedereen het altĳd over ongelukken? Leren doe je met vallen en opstaan. Waarom kĳken we niet naar de ruimte om te leren?’ Is die ruimte niet aan grenzen gebonden? Volwassen Nederlanders steken zichzelf flink in de schulden, volgens onderzoek van het Nibud. ov ‘Van volwassenen mag je verwachten dat ze snappen wat ze doen. Een startend ondernemer moet toch weten dat hĳ de btw die hĳ in rekening brengt moet afdragen? Het blĳkt van niet. Ik vraag me af hoe dat kan. Ik zeg altĳd: gebruik je gezonde verstand, vraag af en toe wat hulp en verdiep je erin. En neem je verantwoordelĳkheid. Maar mensen blĳven deze zaken niet leuk vinden en leggen de papieren weg zonder die gelezen te hebben. Het gebeurt te vaak dat financiële verantwoordelĳkheid wordt weggestopt.’

Maar er waren en zĳn nog steeds erg verleidelĳke producten op de markt… ov ‘Dat was een hype. Ons handelen werd niet meer economisch maar fiscaal gedreven. Iedereen had de wind mee en wilde beleggen. En nu zit het tegen.’ Sommige financiële producten waren ook te mooi om waar te zĳn. ov ‘De kosten van bepaalde producten waren te hoog. Ook bĳ ons. Maar die hebben we inmiddels allemaal aangepast. Maar nog steeds zĳn mensen bereid om risico’s te nemen, ze willen bĳvoorbeeld met hun pensioengeld beleggen in internettechnologie. Je kunt ze waarschuwen, maar op een gegeven moment is het wel de verantwoordelĳkheid van de persoon zelf.’ Terwĳl uit gedragseconomisch onderzoek blĳkt hoe slecht mensen risico’s kunnen inschatten. Hoe moeilĳk ze het vinden om goed na te denken over hun pensioen. ov ‘Klopt. En met bĳvoorbeeld het nieuwe pensioenakkoord gaan we hetzelfde doen. We gaan van zekere naar onzekere pensioenen. De OECD waardeert ons pensioenstelsel als het beste ter wereld, alleen is het duur. In plaats van de discussie te voeren of we het nog willen betalen, willen we een ander stelsel. Voor verzekeraars is het op zich niet verkeerd, want er zullen meer mensen naar ons toe komen. Maar misschien willen mensen wel iets meer betalen voor een zeker pensioen, of accepteren we een iets lager pensioen zolang dat zeker is.’ Wat verwacht u van de Nederlandse burger zelf? ov ‘De kennis over geld moet toenemen. Met dat bĳbrengen moeten we ook veel eerder beginnen. Er zit nog veel geld bĳ de zestigers, dat de jongeren van nu zullen erven. Ze moeten daar goed onderwĳs in krĳgen en daar moeten bedrĳven ook hun verantwoordelĳkheid in nemen. Zoals wĳ dat doen met Delta Lloyd Foundation. Laat ik een voorbeeld geven van hoe wĳ via onze Foundation hulp geven aan bĳstandsgerechtigden om hun financiële administratie op orde te krĳgen. Zo was er een dame, een secretaresse die haar eigen zaak was begonnen. Ze had een lening gekregen van de bank omdat haar ouders garant stonden. Maar toen overleden beide ouders en vroeg

de bank de lening op. Pech, enorme pech. Zĳ is in 2004 failliet verklaard en dat heeft tot 2011 gesleept. Ik heb zoveel respect voor haar. Ik deed haar administratie en heb al haar uitgaven aangepakt: huur van 450 euro, 150 euro ziektekostenverzekering; dat kon allemaal goedkoper of beter via subsidieregelingen. Ik zei: waarom ga je niet werken? Door haar restschulden had dat geen zin, zei ze. Ze had een schuld van 65.000 euro.’ En nu?

ov ‘We hebben een buddy toegewezen en gaan haar helpen met de schuldsanering. Je kan echt vreselĳk goede dingen doen. Tegelĳkertĳd wĳst het je er natuurlĳk ook weer op wat er in de wereld om je heen allemaal gebeurt en doet je beseffen dat je in zekere zin in een ivoren toren leeft.’ Kun je mensen wel die keuze laten? Moet een partĳ die veel kennis van zaken heeft, niet vertellen wat goed is voor ze? ov ‘Met ons garantiepensioen zeggen wĳ: laat mensen niet beleggen. Maar er zĳn werkgevers die dat te duur vinden. Die geven hun mensen een beleggingspensioen. Dat is op zich prima, en dan kom ik terug op wat ik net al gezegd heb: áls ze maar weten wat ze hebben gekocht en er goede voorlichting is aan werknemers. Daar is communicatie extreem belangrĳk. Omdat de individualisering toeneemt, wordt de verantwoordelĳkheid van het individu steeds groter. Maar wĳ moeten onze zorgplicht serieus nemen. Onze simpele stelregel daarbĳ is: verkoop alleen producten die je ook aan je familie en goede vrienden zou verkopen.’ Moet verzekeren weer saai worden? ov ‘Verzekeren mag niet tot verrassingen leiden. Als je een goed product aflevert, is verzekeren saai, in de zin van volledig voorspelbaar en betrouwbaar. Jullie praten ook met heel saaie bestuurders (lacht).’ Hoe ziet u de eurocrisis zich verder ontwikkelen? ov ‘We doen steeds net genoeg voor een adempauze. Maar die adempauzes worden korter en korter. De vraag voor landen – en die vraag kun je ook bedrĳven stellen: hoeveel risico wil je nemen? De grens wordt meer en meer opgerekt en daarmee ga je draagvlak verliezen. Het valt


15

onno verstegen

‘Het is juist nu de taak van de overheid en politici mensen klaar te maken voor veranderingen’

COLU MN

ik meet, dus ik besta MAURITS GIESEN

steeds moeilĳker uit te leggen waarom we op dit punt zĳn gekomen. We hebben steeds gezegd: alles wordt terugbetaald. De burger gelooft dat niet meer, die is niet gek.’ Hoe zou dat beter kunnen? ov ‘Je zou in deze ingewikkelde financiële tĳden in ieder geval een kabinet moeten hebben met een aantal financiële professionals. Maar goed, de huidige crisis is een complex probleem. Die is niet morgen opgelost.’ Alleen bezuinigen of ook investeren? ov ‘Je moet bepalen wat nodig is voor de toekomst en daarin willen investeren. Als er niet genoeg geld voor is dan zul je nog iets harder moeten bezuinigen, zodat je die noodzakelĳke investeringen kunt doen. Bezuinigen is een noodzakelĳk middel om onze toekomst zeker te stellen, geen doel op zich.’ Intussen gaat het leven door? ov ‘Natuurlĳk. Vergis je niet, bĳ de huidige crisis zĳn mensen ontzettend betrokken, net als bĳ pensioenen. Al is het complex, iedereen weet dat ze het in de portemonnee gaan voelen. Het gaat er mĳ om dat mensen worden meegenomen in het veranderingsproces. Als je niet naar de vooruitgang kĳkt, krĳg je ook geen momentum. Het is juist nu de taak van de overheid en politici om mensen klaar te maken voor veranderingen. Mensen niet in de illusie te houden dat alles hetzelfde kan blĳven. Als mensen weten wat er gebeurt en waarom veranderingen nodig zĳn dan accepteren ze dat. Je ziet mensen nu ook al anticiperen op het onvermĳdelĳke. Neem bĳvoorbeeld de hypotheekrenteaftrek. De overheid neemt daar maar geen beslissing over, terwĳl eigenlĳk iedereen het er al over eens is dat die moet worden afgeschaft. Mensen lossen hun hypotheek zelf al af – op eigen initiatief. Het maakt niet uit of de overheid iets doet, want je ziet nu al dat die links en rechts wordt ingehaald.’ Hebben we überhaupt wel de goede mensen in ons land om het op te lossen? ov ‘Er zitten ontzettend veel Nederlandse professoren op gerenommeerde universiteiten, ook in het buitenland, we hebben topmensen bĳ multinationals...’

16


... en daar zitten weinig vrouwen tussen. Negen van de 176 bestuursleden van AEX- en AMX-bedrĳven in Nederland zĳn vrouw. ov ‘Te weinig, veel te weinig.’ Hoe kan dat dan? ov ‘Vrouwen kunnen beter organiseren, beter communiceren, beter met klanten omgaan en beter relaties onderhouden. Maar ik denk dat de vrouw eerder zegt: hoe gaan we dat dan thuis doen?’ Hoe gaan jullie daarmee om binnen Delta Lloyd? ov ‘We proberen daaraan te werken. Ik heb een paar keer een vrouwelĳke manager omhooggetrokken en gezegd: jĳ wordt manager. Een keer zei die vrouw: maar ik ben zwanger! Dat is echt gebeurd. Nou, zei ik, dan word je nog steeds manager, alleen zes maanden later. Ze doet het nu hartstikke goed. Een man zou direct zeggen: kom maar op met die functie.’ Hoe voorkom je dat vrouwen zeggen: ik kan het niet? ov ‘Dat voorkom je niet. Daar moet je rekening mee houden en op een goede manier mee omgaan. Laat vrouwen zichzelf zĳn en ga daar een beetje relaxt mee om.’ En dan neemt het aantal vrouwen aan de top vanzelf toe? ov ‘Het aantal is gestegen, maar nog niet genoeg. Vrouwen haken soms toch af, vinden het te veel worden en willen meer tĳd aan het gezin besteden. Dus wordt de vĳver niet groot genoeg om op directieniveau vrouwen te leveren.’ Hoe zit dat in huize Verstegen? ov ‘Bĳ mĳ thuis is het geen issue. Mĳn vrouw heeft ooit geprobeerd om vierenhalve dag te werken, maar vond dat niks. Ze werkt nu weer vĳf dagen. Je moet het goed organiseren en afspreken. Wĳ werken beiden in Amsterdam, dat scheelt natuurlĳk al reistĳd.’ En wie doet de financiële huishouding?

ov ‘Eerlĳk gezegd: Ik betrek mĳn vrouw erbĳ, maar ook zĳ zegt: doe jĳ dit nou maar, ik geloof het wel.’ Willemĳn van Benthem en Mirjam van Immerzeel zĳn journalist. Samen publiceerden zĳ in 2011 het carrièrehandboek ‘CEO me’.

Arjan Postma is founder van FreedomLab Future Studies. Deze denktank is een exclusieve partner van de innovatieve investeringsboetiek Cyrte Investments, onderdeel van Delta Lloyd Groep.

Je hersengolven meten met een app, hartslag en bloeddruk 24/7 monitoren met een onderhuidse sensor, je genetische eigenschappen vastgelegd in een DNA-chip. Lifelogging, self-tracking en personal genomics zijn nu al enorm in trek, maar binnen afzienbare tijd is the Quantified Self geen toekomstbeeld meer: het menselijk lichaam in nullen en eentjes, als een grote verzameling data. Worden we daar beter van? Data zijn het nieuwe goud. Door nieuwe, gevoelige technologie zoals sensoren, de exponentieel groeiende rekenkracht van supercomputers en de kunstmatige intelligentie van de cloud, raken we steeds meer in staat de wereld te bekijken als een bonte verzameling verborgen verbanden. De potentie van al die nieuwe data-inzichten en -mogelijkheden is enorm. Maar de echte waarde zal moeten worden bepaald door wat de maatschappij ervan vindt en ermee wil. Wat vinden we ervan dat supercomputer Watson niet alleen beter Jeopardy speelt dan wie ook ter wereld, maar ook ervaren cardiologen verslaat in de anamnese? Het beeld van singulariteit, waarbij de mens niet langer het slimste wezen op aarde is en zelfs afhankelijk wordt van de intelligentie van apparaten, komt steeds dichterbij. De Quantified Self leidt onherroepelijk tot de Quantified Society.

Vertrouwen wordt in de toekomst meer dan ooit een currency Daarmee komen we op interessante dilemma’s. We krijgen steeds meer data over ons eigen lichaam en zelfs onze emoties, maar tegelijkertijd wordt die datastroom en -analyse zo complex dat we ’m zelf niet of nauwelijks kunnen bevatten. Durven mensen het aan om hun meest dierbare data, die van hun eigen lichaam, uit handen te geven aan ongrijpbare supercomputers? Willen we die privacy opgeven in ruil voor de kans op een gezonder en beter leven later? Vinden we het oké als iets of iemand je voorschrijft om elke week broccoli te eten of een bepaalde pil te slikken, omdat dat gezien jouw DNA-profiel het risico op een ernstige ziekte op je 67ste verkleint? We denken dat we in dit Facebook- en Google-tijdperk al flinke privacyissues hebben, dat ons leven steeds transparanter wordt, maar het is kinderspel in vergelijking met de afwegingen die ons nog te wachten staan. Er zijn straks goede redenen om de data van onze Quantified Self te delen en te vergelijken met anderen: het perfecte dieet, de ideale medicatie, de tailor made behandeling tegen kanker. Met dat vooruitzicht zullen mensen heel ver gaan in het verstrekken van gegevens – die absoluut niet in verkeerde handen mogen vallen. In die van cybercriminelen of onschuldiger partijen als je werkgever bijvoorbeeld. Data zijn het nieuwe goud, maar vertrouwen wordt in de toekomst meer dan ooit een currency. Instanties zoals de overheid en verzekeraars en ondernemingen doen er goed aan daar nu al op te anticiperen. Dat gaat veel verder dan ‘de klant centraal’ zetten, het gaat om luisteren, transparant zijn en de dialoog aangaan. Technologie biedt nieuwe mogelijkheden en kan nog alle kanten op. Het is aan de maatschappij om te bepalen wat we ermee doen, maar dat is wel een discussie die we nu moeten aangaan. Want dit is allang geen sciencefiction meer. Arjan Postma


17

auto

impulsief fiscus

zorg

koop die porsche maar Het is een klassieker bĳ uitvaarten: ‘My Way’ van Frank Sinatra. Het lied van een man die terugkĳkt op zĳn leven en trots concludeert dat hĳ het allemaal op zĳn eigen manier heeft gedaan. Natuurlĳk, hĳ heeft een paar fouten gemaakt: Regrets, I have a few/but then again/too few to mention. We noemen ze hier toch. T E K S T: P H I L I P D R Ö G E I L L U S T R AT I E : C O M A

18


Waarschĳnlĳk hebben we aan het einde van ons leven allemaal wel spĳt van een paar dingen: de vrouw die je nooit ten huwelĳk vroeg, de opleiding die je niet afmaakte. Wat zouden oudere mensen allemaal noemen? Een paar jaar geleden deed Columbia Business School in de Verenigde Staten daar onderzoek naar. Hun conclusie? Oudere mensen hadden vooral spĳt dat ze tĳdens hun leven niet wat vaker uit de band waren gesprongen.

In onze calvinistische maatschappĳ zĳn we altĳd bezig met werken, zorgen en sparen voor later. Onverantwoorde uitgaven doen we natuurlĳk niet. Dat komt volgens de Amerikaanse onderzoekers omdat veel mensen aan de aandoening hyperopia lĳden, een overdreven zorg voor de toekomst. Ze sterven met belachelĳke bedragen op de bank, waar alleen fiscus en het nageslacht uiteindelĳk wat aan hebben. Die jagen het geld er over het algemeen

huis

sparen

schuld

fouten

sentiment campers

fiscus

%

reizen

spijt

ww

euro

verwachting harley davidson

beslissing toekomst

aankoop

verzekeringspolis

zekerheid

impulsief ww

lol schuld

kans

carrière

onderzoek

leven

kostprijs

premie carrière % campers

blut

spijt

kind

zorg

risico premie

geraniums

onverantwoord reizen kans sparen huis fouten erfenis babyboomers opbrengst ww

euro

hoogtepunt

ansichtkaart

sentiment

%

risico

klassieker

geraniums

toekomstangst % onderpand spijt

lol

reizen

beslissing

%

motor

investering pensioen

erfenis

blut huis tegenbeweging sinatra angst toekomst reizen ansichtkaart spijt

$$

onverstandig

blut

toekomstangst parachutesprong carrière

emotie huwelijk geld

fit

uitvaart

ww

risico

verdienen man campers

vrouw

(van de wetenschap mag het)

snel doorheen, blĳkt uit cĳfers van een andere universiteit. Volgens de mensen van Columbia moeten we ons weliswaar goed voorbereiden op onze oude dag, maar tegelĳk niet gek laten maken door toekomstangst. En vooral veel meer uit de band springen. Impulsieve acties behoren vaak tot de hoogtepunten van een mensenleven, zo bleek uit het onderzoek van de Amerikanen. Vooral onverstandige aankopen waarvan mensen veel lol hadden gehad, als dure auto’s en reizen, waren hoogtepunten. In hun hoofd smeerden de ouderen de kostprĳs uit over de jaren en vonden die veel te snelle auto ineens helemaal niet zo prĳzig. Koop die Porsche dus maar gewoon, van de wetenschap mag het – als je er maar lang in rĳdt.

ziening is samen met verzekeringen de meest verkochte categorie financiële producten. We sparen en leggen geld apart tot we een ons wegen. Het gevolg: de gemiddelde erfenis in Nederland bedraagt volgens het CBS liefst 110.000 euro, meer dan in veel andere landen. Hoe komt dat? Onze emoties spelen een belangrĳke rol in hoe we met geld omgaan. Hoe abstracter een financiële beslissing, hoe meer ons sentiment een doorslaggevende rol speelt, blĳkt uit onderzoek. Er is maar weinig abstracter dan de toekomst, zeker als die nog tientallen jaren ver weg ligt. De angst om te weinig geld te hebben en als bejaarde achter de geraniums te moeten plaatsnemen is levensgroot. Dus sparen we meer dan een ton bĳ elkaar waar we zelf niets aan hebben.

Parachutesprongen

Tegenbeweging

Nergens lĳkt hyperopia meer te spelen dan in Nederland. De oudedagsvoor-

Maar er is een tegenbeweging. Rond de millenniumwisseling ontstond in de

Verenigde Staten een los-vast verband van mensen die leven volgens het S.K.I.-principe. De afkorting staat voor Spending the Kids’ Inheritance (geef de erfenis van je kinderen uit) en dat is precies wat de aanhangers doen, ze willen sterven zonder een cent op de bank. Deze groep mensen – voornamelĳk bestaande uit gepensioneerde babyboomers – is inmiddels een behoorlĳke economische kracht in de VS. Ze trekken zich meestal weinig aan van economische cycli en ze geven geld dat anders op de bank staat te niksen liever uit aan campers en parachutesprongen. Ook in Europa slaat het aan. Brits onderzoek toont aan dat een derde van de ouderen daar van plan is zelfs helemáál geen erfenis na te laten. Financiële instellingen springen daar gretig op in. Banken in het Verenigd Koninkrĳk en de VS introduceerden voor deze generatie de S.K.I.-hypotheek. Die verstrekt jou haar geld met je huis als onderpand. Zo kun je ook zonder heel ruim pensioen een Harley Davidson kopen (of twee) om de wereld rond te trekken. De kinderen krĳgen een ansichtkaart uit Australië, geen erfenis. Ze betalen jouw hypotheek af als je sterft uit de opbrengst van het huis. Op de uitvaart die volgt mag je dan pas met recht My Way laten draaien en postuum meeneuriën: ‘I’ve lived a life that’s full/ I travelled each and every highway/And more, much more than this/I did it my way.’


19

DE VERBEELDING

ARISTOCRATEN T E K S T: S I M O N E KO U D I J S

Wereldberoemd werd ze door haar portretten: Diane Arbus (1923-1971), fotograaf met een fascinatie voor bizarre mensen, minderheden en mensen met afwĳkend gedrag of uiterlĳk. Met veel gevoel observeerde ze haar modellen. Volgens haar waren het mensen die geen angst voor Later hebben. ‘Most people go through life dreading they’ll have a traumatic experience. Freaks were born with their trauma. They’ve already passed their test in life. They’re aristocrats.’ Van 26 oktober tot 13 januari wĳdt Foam Fotografiemuseum Amsterdam (www.foam.org) het hele museum aan haar; er zullen circa 180 werken te zien zĳn. Delta Lloyd Groep is sponsor van Foam. Voor de lezers van Delta Lloyd magazine geldt een aanbieding; zie de outsert.

21 Diane Arbus Woman with a veil on Fifth Avenue NYC, 1968

22 Diane Arbus Boy with a straw hat waiting to march in a pro-war parade NYC, 1967

23 Diane Arbus A young Brooklyn family going for a Sunday outing NYC, 1966

24 Diane Arbus Child with a toy hand grenade in Central Park NYC, 1962

25 Diane Arbus A young man in curlers at home on West 20th Street NYC, 1966

26 Diane Arbus Untitled 6, 1970-71

27 Diane Arbus Identical twins Roselle NJ, 1967

Courtesy of The Estate of Diane Arbus

20



21

22



23

24



25

26



27

TREND

geld the next level T E K S T: M A R I E K E E N T E R E N R O N E L K E R B O U T

28


BEELD: REIN JANSSEN

Geld heeft in essentie een eenvoudige rol: het moet waardevol blĳven en makkelĳk uitwisselbaar zĳn. Elk alternatief met dezelfde denken we over vĳf jaar terug aan dat kleffe leer van onze eigenschappen kan Smalend portemonnee, bol van de flappen, munten en vooral bankpassen creditcards. Straks staan alle gegevens van die kaarten in de geld vervangen. Die en cloud en betaal je met simpelweg één pincode. Zwaai je telefoon de scanner in de winkel en je hebt betaald. Dat ‘nieuwe betaalternatieven langs len’ geeft geheid een nieuwe impuls aan de discussie rond privacy bestaan al én het (‘wie kan bĳ mĳn financiële gegevens?’), maar er ligt een nog groter gevaar op de loer: een cloudcrash. Al die complexe cloudgedeukte diensten kunnen leiden tot instabiliteit van de cloud, waarschuwt professor Bryan Ford van Yale University. vertrouwen in de Voer voor criminelen reële economieën Natuurlĳk zĳn er risico’s, zoals zo’n virtuele Black Monday. Maar neemt niet weg dat virtueel bankieren heel goed kan. Second geeft ze een flinke dat Life is allang op z’n retour, maar je kocht er met je Linden Dollars de eigen currency van Second Life – net zo gemakkelĳk een duw in de rug. –digitaal jurkje als een echte. Ook in de gaming industry zĳn eigen valuta heel gewoon om een potje te pokeren of het mateloos populaire Farmville te spelen. De waarde van die betaaleenheden blĳft echter afhankelĳk van het bedrĳf dat ze beheert.


29

Facebook Credits De kans is groot dat we over een paar jaar lachen om de zweem van ‘eng’ die nu nog hangt rond virtuele valuta. ‘Geef elk van de 900 miljoen Facebook-gebruikers een token van 10 dollar en je hebt direct een verhandelbare valuta. Alsof er een nieuw

land ontstaat.’ Dat zei Andrew Davis, global head of e-channels strategy and innovation bĳ HBCS. Zĳn bank is ervan overtuigd dat virtuele valuta binnen afzienbare tĳd gemeengoed zĳn. Uit Davis’ voorbeeld komt haarscherp naar voren waarom de adoptie van virtuele valuta heel snel kan gaan: wereldspelers als Facebook, Apple, Google en Microsoft beschikken over een gigantisch klantenbestand en hebben al laten zien dat ze de wereld kunnen veranderen. Toch zette Facebook in juni dit jaar een verrassende stap: het stopte met de Facebook Credits, het eigen valutasysteem. Voor eind dit jaar rekenen Facebookers hun betaalde apps of games gewoon weer af in lokale valuta. Dat doet Facebook – dat 30% van de opbrengsten van bĳvoorbeeld apps en games casht – natuurlĳk niet voor niets: blĳkbaar verwachten Mark Zuckerberg c.s. dat lokale valuta laagdrempeliger zĳn om aankopen te doen dan hun eigen currency.

rencies, maar meer op mobiel betalen. Google’s betaaldienst, de Google Wallet, werd in september 2011 gelanceerd in vĳf grote Amerikaanse steden. Dit jaar moet hĳ naar Europa komen. Microsoft presenteerde in juli dit jaar haar Windows Phone 8 Wallet, als de ‘most complete wallet experience’ van dit moment. Ook Apple, dat nu al de creditcardgegevens heeft van meer dan 200 miljoen mensen, komt met z’n iWallet. Uit een patent dat dit voorjaar werd toegewezen, valt in ieder geval op te maken dat met de iWallet ook buiten Apple’s ecosysteem van iTunes en de appstore Apple betaald kan worden én dat Apple de iWallet integreert in de iPhone. Logisch, want het staat buiten kĳf dat de smartphone onze portemonnee gaat vervangen. Daar zĳn niet alleen de online spelers, maar ook de banken van overtuigd: wereldwĳd zĳn er talloze initiatieven rond mobiel betalen.

iWallet

Natuurlĳk: virtueel geld bestaat alleen maar in de ogen van de gebruiker. ‘It’s like an air guitar. It exists because we all say that it exists’, aldus Jon Matonis van het blog The Monetary Future. Maar als genoeg gebruikers dat geld serieus nemen en je er ook nog eens snel en makkelĳk mee kunt betalen, dan wordt alles anders. Dat is immers de essentie van geld. Hoe snel virtueel geld gemeengoed wordt? De voorspellingen lopen uiteen van drie tot tien jaar. Zoals eerder ook voorspeld werd dat we in 2012 massaal mobiel zouden gaan betalen. Toch biedt het dalende vertrouwen in de reële economie volop kansen voor de virtuele. Hoe ‘echt’ zĳn de dollar, euro en yen nog? Die gaan toch ook vooral digitaal over de toonbank? Dus grote kans dat HBCS gelĳk krĳgt en we binnen een paar jaar allemaal luchtgitaar spelen. Dat betekent overigens niet per se het einde van het ‘gewone’ geld. Zoals Andrew Davis het zegt: ‘Just like video didn’t kill radio, virtual currencies and online trading won’t herald the end of real-world currency and trading.’ Dus vouw nog maar even geen vliegtuigjes van die eurobiljetten.

De andere grote online spelers concentreren zich niet zozeer op eigen cur-

Ruilen? Naast al het online geweld bestaan er ook andere alternatieven voor ‘echt’ geld. Ruilhandel bijvoorbeeld. Treffend zijn de ongeveer honderd actieve LETS die Nederland telt, wat staat voor Lokaal Economisch Transactie Systeem. De meeste LETStransacties komen voort uit milieu- of sociaal bewustzijn: doe een klusje voor iemand en bouw punten op om zelf ook eens een wederdienst in te huren – lekker een dagje gierzwaluwen kijken, bijvoorbeeld. Sterk in opkomst zijn vergelijkbare initiatieven om zorg te ruilen. Die komen regelrecht voort uit de noodzaak om zorg betaalbaar te houden in tijden van vergrijzing. Naar verwachting neemt dat ‘zorg-ruilen’ de komende jaren sterk toe. Lokale munteenheden zijn een andere optie als het vertrouwen in de officiële, ‘grote’ munteenheid een deuk oploopt. Kort na de crisis leek er dan ook veel potentie voor lokale of regionale valuta. In Gelderland bedacht men bijvoorbeeld de Gelre, een ‘echte’ munt waarmee je echt kon afrekenen in Gelderse winkels. In Nederland zijn lokale valuta geen groot succes te noemen, wel bij onze oosterburen. Vanuit de gedachte dat een eigen munteenheid goed is voor de eigen koopkracht en bedrijvigheid, zijn er in Duitsland momenteel bijna dertig lokale of regionale munteenheden in omloop. Blijkbaar werken ze goed, want er wordt nog gewerkt aan de introductie van zeker dertig andere varianten op deze Kannwas, Roland of Styrrion.

30


Video didn’t kill radio

COLU MN

ethiek is geen vies woord PAUL FLEMING

Bitcoin bewĳst dat het ook anders kan. Het is een onafhankelĳke, wereldwĳde virtuele munteenheid. Snel, veilig, goedkoop in gebruik en volledig in handen van de gebruikers: geen bedrĳf, bank of overheid heeft er iets over te zeggen. Bitcoins kunnen op verschillende plekken makkelĳk omgezet worden in reële valuta en de waarde is afhankelĳk van de vraag. Natuurlĳk is er kritiek: Bitcoin-transacties zouden te anoniem zĳn, waardoor het voer is voor (drugs)criminelen en hackers. Inderdaad waren er een paar spraakmakende hacks – vorig jaar juni en recent nog in mei. Niet bĳ Bitcoin zelf, maar bĳ wisselkantoren. Toch raden toezichthouders zoals de FBI en De Nederlandsche Bank Bitcoin-betalingen ten zeerste af.

Giuseppe van der Helm is directeur van de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (www.vbdo.nl). Van 1 tot 5 oktober 2012 organiseert VBDO voor de tweede keer de Week van het Duurzaam Beleggen i.s.m. negen grote institutionele beleggers in Nederland, waaronder Delta Lloyd.

De wereldbevolking explodeert. Toen ik klein was, telde de aarde nog geen vier miljard inwoners, nu zijn het er al zeven. Dat leidt onherroepelijk tot schaarste aan grondstoffen, water en energie. Zeker als je beseft dat al die mensen welvaart willen. Bedrijven weten al lang dat ze daar, om te overleven, rekening mee moeten houden. Zij hebben hun strategie vertaald in people, planet en profit. Ze beseffen dat er een business case is voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Beleggers concentreren zich op goed bestuur, in de hoop dat een bedrijf daardoor beter functioneert. Bij de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling richten we ons op duurzaamheid in de betekenis van: zorgen dat bedrijven kunnen voortbestaan en dat ze op lange termijn goed en stabiel rendement maken. Een kernbegrip daarbij is natuurlijk innovatie. Daar moeten we het van hebben. En het kan snel gaan. Tien jaar geleden was je met een elektrische auto een geitenwollensokkentype, nu ben je al hip. Voor beleggers is innovatie goed, omdat het bedrijven op termijn beter laat renderen. Lang dacht ik ook dat de koppeling van people en planet aan profit de beste methode was, de enige misschien wel, om duurzaam te ondernemen. In combinatie met beleggen vond ik ‘ethiek’ een vervelend woord, maar ik begin me te realiseren dat we er niet voor mogen wegduiken.

Mensenrechten en corruptie laten zich niet in geld vertalen Ex-TNT-bestuurder Peter Bakker, de voorzitter van de World Business Council for Sustainable Development, pleit ervoor dat bedrijven alle kosten van vervuiling, milieu en sociale aspecten op de verlies- en winstrekening zetten. Dat is een sympathieke gedachte, maar volgens mij is het onmogelijk. Zaken als mensenrechten en corruptie laten zich niet in geld vertalen. Daar moeten we gewoon spelregels voor afspreken. Dat hoeven we gelukkig niet alleen te doen. Een dialoog met alle stakeholders levert vaak verrassende inzichten op over wat werkelijk van belang is. Dit voorjaar was ik bij de aandeelhoudersvergadering van DSM, een bedrijf dat het echt uitstekend doet op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het was een warm bad, we gaven elkaar schouderklopjes, bestuursvoorzitter Feike Sijbesma noemde me zelfs zijn ‘brother in arms’. Maar tegen het einde van de vergadering kwam het voorstel om de beloning van de commissarissen met 30 procent en het dividend voor de aandeelhouders met 7 procent te verhogen. Ik was daar tegen vanwege de disbalans tussen de verschillende stakeholders. Werknemers bijvoorbeeld kregen nauwelijks loonsverhoging. Financieel gezien ging het natuurlijk nergens over; wat stellen die anderhalve ton nou eigenlijk voor? En het voorstel van het bestuur werd met Oost-Europese stemverhouding aangenomen. Maar ik voelde dat de raad van bestuur het vervelend vond en vermoed dat ze dit niet zullen herhalen. Drie uur later werd ik er op Utrecht Centraal nog over gecomplimenteerd door drie oudere dames, beleggers die met mij in de trein gezeten hadden. Dat geeft aan wat stakeholders vinden van fatsoenlijk zakendoen. Giuseppe van der Helm


31

ONDERZOEK: MEIDEN EN GELD

een jeans voor vĳftig euro. ... in 2052 T E K S T: PHILIP DRÖGE BEELD: ARI VERSLUIS & ELLIE UY T TENBROEK / EX AC TITUDES, 2011

Hoeveel kost een spĳkerbroek in 2052? Vraag het aan meiden op de middelbare school en bĳna de helft denkt dan nog steeds voor 50 euro een jeans te kunnen kopen. Dat geld minder waard wordt, onderschrĳft 63 procent wel. Maar met de concrete invulling en orde van grootte van de gevolgen hebben ze moeite, blĳkt uit onderzoek van Delta Lloyd Foundation uitgevoerd door Intomart GfK.


33

Meiden verwachten straks met 35 jaar zo’n 3000 euro netto per maand te verdienen

Voor de goede orde even de rekensom: de inflatie is momenteel 2,2 procent, een van de laagste percentages in jaren. Toch betekent ook deze bescheiden ontwaarding dat voor een spĳkerbroek die nu 50 euro kost, in 2052 bĳna 150 euro zal moeten worden neergeteld. Veel economen denken dat als de economie aantrekt of grondstoffen duurder worden, het percentage flink zal stĳgen. De vraag naar inflatie is onderdeel van een onderzoek naar hoe meisjes denken over hun (verre) toekomst en geld. We hebben ook jongens bevraagd om te kunnen vergelĳken. Inflatie is belangrĳk voor jongeren, zĳ hebben immers tĳd om hun geld aan te laten groeien. Hoe gaan ze hun leven financieel inrichten en wat zĳn hun verwachtingen? Welke kennis hebben ze over zaken als rente en inflatie? Hoeveel geld denken ze bĳvoorbeeld straks te zullen verdienen? (Zie ook kader: Vrouwen verdienen

34


minder.) Op hun 35ste zo’n 3000 euro netto per maand, zeggen de meeste jongens én meisjes. (De werkelĳkheid is: gemiddeld 1670 euro.) Wanneer denken ze met pensioen te gaan? Pas op hun 69ste en hun ouders moeten al tot hun 67ste doorbuffelen, zo antwoordt een meerderheid. Ze hebben zich dus al neergelegd bĳ een hogere pensioenleeftĳd. En krĳgen de meisjes en jongens na hun pensionering net zo veel AOW als hun ouders? Nee, denken de meeste jonge tieners van nu, dat is dan veel minder of de nationale oudedagsvoorziening is zelfs helemaal afgeschaft. Daarmee geeft de nieuwe generatie aan weinig vertrouwen meer te hebben in een vadertje staat die voor al zĳn onderdanen zorgt. Spaargeld verdubbelen Dat realisme is bemoedigend. Het onderzoek ademt echter ook een zekere naïviteit en optimisme. Dat is niet zo gek, want we hebben het hier over jonge tieners. Maar is hier geen rol weggelegd voor hun opvoeders? Of voor scholen? Want het zou geen kwaad kunnen om iets aan hun financiële kennis te doen. Zo denkt een kwart van de jongeren dat je met rente je spaargeld in 10 jaar minimaal verdubbelt. Vooral jongeren die niet sparen hebben verkeerde verwachtingen. Het correcte antwoord (met 1000 euro en de nu gangbare rentetarieven heb je over 10 jaar ongeveer 1300 euro) wordt gelukkig door 63 procent van de jongeren gegeven. Geld groeit op een spaarrekening momenteel door de lage rentetarieven dus maar heel langzaam. Wie een langetermĳnperspectief heeft en vermogen wil opbouwen zou historisch gezien beter kunnen beleggen. Toch vinden veel jongeren (34 procent) dat niet de beste manier van je geld beheren. Een opmerkelĳke 85 procent kiest ondanks de matige vooruitzichten van een spaarrekening voor sparen in plaats van beleggen als het gaat om het opzetten van een spaarpotje. Dat komt ongetwĳfeld door de roerige aandelenmarkten van de laatste jaren; de jongeren van nu hebben eigenlĳk

Zowel meisjes als jongens denken pas op hun 69ste met pensioen te gaan

Over het onderzoek In opdracht van Delta Lloyd Foundation doet Intomart GfK in 2012 onderzoek naar de oorzaken en achtergronden van vier verschillende thema’s. In dit derde onderzoek staat het thema ‘later’ centraal. Binnen dit thema wordt ingezoomd op meisjes van 13 t/m 17 jaar: streven ze naar financiële zelfstandigheid? Zijn zij financieel bewust, hoe gaan ze nu om met geld? En hoe staan ze in maatschappelijke financiële vraagstukken? Om dat goed in beeld te brengen, vergelijken we de uitspraken van meisjes met die van jongens van dezelfde leeftijd en kijken we naar verschillende achtergrondkenmerken. Het volledige onderzoek is te downloaden op www.deltalloydfoundation.nl.

Hoe lager de opleiding en hoe armer het huishouden, hoe groter de kans dat meiden niet sparen

alleen maar een dalende beurs meegemaakt. Ook kunnen we de invloed van moeders als opvoeders niet uitvlakken; uit allerlei onderzoeken blĳkt dat vrouwen over het algemeen negatiever tegenover beleggen staan dan mannen. Toch zien jongeren wel degelĳk de noodzaak van vermogensopbouw. Een meerderheid van 84 procent denkt dat het nodig is om eigen geld te hebben na pensionering. Bĳ jongens is dit besef nog wat sterker dan bĳ meisjes. De AOW schatten jongeren – heel redelĳk – momenteel op rond de 1000 euro per maand. Bĳna de helft denkt dat dit bedrag in de toekomst nog minder wordt of dat de oudedagsvoorziening zelfs helemaal zal verdwĳnen. Dus moeten ze geld opzĳleggen, beseffen jongeren. Sparen doen jongeren overigens ook nu al heel trouw; slechts 8 procent spaart niet. Hoe lager de opleiding en hoe armer het huishouden, hoe groter de kans dat meiden niet sparen. Lenen Sparen doen jongeren dus braaf, maar lenen? Hun ouders zĳn er dol op, vooral om huizen te kopen. Door de lage rentetarieven van de afgelopen jaren was je bĳna een dief van je portemonnee als je niet leende voor een grote aanschaf, zo hoorde je soms

Vrouwen verdienen minder. Waarom? op verjaardagsfeestjes. Een zeer grote groep meiden zou ook nu nog lenen voor de aankoop van een huis (89 procent, jongens iets vaker) of voor het bekostigen van een studie (80 procent, meisjes iets vaker). Voor consumptieve zaken zĳn jongeren minder bereid om een lening aan te gaan: ruim een kwart overweegt dit voor een auto, maar slechts een fractie zou lenen voor een vakantie, bankstel, smartphone of tv. De huidige generatie lĳkt voorzichtiger dan hun ouders, maar ze zĳn schĳnbaar niet bang om te investeren in hun eigen toekomst. Dan moeten ze die investering uiteraard wel terugverdienen en moeten meisjes dus meer gaan werken dan hun moeders, die in meerderheid niet of slechts parttime werken. Optimistisch Meisjes zĳn al met al erg positief over hun financiële toekomst. De helft denkt, ondanks de financiële crisis waarin zĳ opgroeien en die ze ook nog wel even zien duren, binnen drie maanden aan het werk te zĳn na afstuderen. Een behoorlĳk optimistisch scenario als we kĳken naar de huidige statistieken…

Delta Lloyd Foundation Delta Lloyd Groep heeft 5 jaar geleden Delta Lloyd Foundation opgericht. De Foundation ondersteunt initiatieven die bĳdragen aan financiële zelfredzaamheid en financieel bewustzĳn van kwetsbare groepen in onze samenleving. Doelgroepen zĳn onder anderen vrouwen en jongeren. De Foundation ondersteunt niet alleen met geld, ook kennis en kracht van Delta Lloyd Groep-medewerkers worden ingezet.

In het onderzoek confronteerden we de jongeren met het feit (CBS) dat in Nederland vrouwen 18 procent minder verdienen dan mannen. Twee derde schrok hiervan. Wat denk je dat de oorzaak is van dit verschil, vroegen de onderzoekers aan hen. • ‘Vrouwen zijn makkelijker om te praten en hebben over het algemeen minder verstand van zaken en ze moeten meer bij de kinderen thuis zijn’ (jongen, 14) • ‘Vrouwen werken minder hard en mannen staan hoger op de sociale ladder en die krijgen dus meer geld’ (meisje, 15) • ‘Ouderwetse gedachte omdat de man een halve eeuw geleden kostwinner was, maar dat is zo achterhaald. Volkomen belachelijk!’ (meisje, 15) • ‘Omdat de emancipatie van de vrouwen nog in gang is. Het verschil zal steeds minder worden’ (jongen, 15)

89 procent van de meisjes zou ook nu nog lenen voor de aankoop van een huis


35

DISCUSSIE

vergaan of niet vergaan, dat is de vraag T E K S T: P H I L I P D R Ö G E BEELD: ANDRÉ THIJSSEN

Nog zo’n 90 dagen en dan vergaat de wereld. Althans, als het aan de Maya’s ligt; die wisten dit een paar duizend jaar geleden al. Hoog tĳd om eens met hen mee te rekenen: hoezo, 21 december 2012? Te beginnen bĳ de hamvraag: hoe vang je dat, De Tĳd? Wie een dikke eeuw geleden zĳn klokje in Nederland gelĳk wilde zetten, keek naar boven. Als de zon op het hoogste punt aan de hemel stond, was het 12 uur en dus tĳd voor de schaft. Meer referentiepunten op een dag had je eigenlĳk niet. Dat betekende dat het niet overal dezelfde tĳd was, Nederlanders in het oosten van ons land liepen bĳvoorbeeld 6 minuten voor op mensen in Zeeland. Dat was onhandig toen de spoorwegen werden aangelegd. Neem een trein die om 10.56 uit Enschede vertrekt naar Den Haag. Is dat 10.56 in Enschede, Den Haag of ergens halverwege? Dus kreeg Nederland in een paar stappen een centrale tĳd, 12 uur was een tĳd lang het hoogste punt van de

36


zon zoals waargenomen op de toren van de Westerkerk in Amsterdam. De tĳd in heel Nederland werd daar met ingang van 1909 van afgeleid. Pas toen de Duitsers Nederland binnenvielen kregen we dezelfde tĳd als de rest van Europa, een standaard die we na de bevrĳding hielden. Vandaar dat we sinds 1940 eigenlĳk op Berlĳnse tĳd leven. Dat betekent dat onze klokken voorlopen op de natuurlĳke tĳd. Ga je in de winter om twaalf uur ’s middags lunchen, dan ben je eigenlĳk anderhalf uur te vroeg. Kalenders zĳn beschaving De tĳd proberen te vangen is al zo

oud als de mensheid. In Peru zĳn bĳvoorbeeld kalenders gevonden uit 4200 voor Christus. We willen de tĳd temmen, plannen en archiveren. Met een kalender in de hand wordt het mogelĳk om complexe afspraken te maken over samenwerking en oogsten. De seizoenen komen niet meer als verrassing, maar worden gevangen in een vast en geruststellend ritme van dagen, weken en maanden. Kalenders zĳn tegelĳkertĳd ook een soort maatstaf van menselĳke beschaving: zodra een volk een eigen kalender uitvindt, is

We willen de tĳd temmen, plannen en archiveren een hogere mate van technologische ontwikkeling bereikt. Op de wereld zĳn momenteel nog bĳna zestig verschillende kalendersystemen in gebruik, van Cambodja tot Eritrea, van hindoes tot joden, veel volkeren en religies hebben ooit een eigen jaartelling ontwikkeld. De bekendste kalender naast die van ons is momenteel de Maya-kalender, die volgens sommige mensen het einde van

lange dagen) vallen. Ook de Chinezen gebruiken een maankalender, maar zĳ trekken de boel ieder jaar gelĳk door het gebruik van schrikkeldagen, zodat ze alsnog eenheden van 365 dagen hebben. Door het complexe systeem van schrikkeldagen valt Chinees Nieuwjaar toch bĳna iedere keer op een andere dag.

Zonder schrikkeldag valt Kerstmis binnen twee eeuwen midden in de herfst Schrikkeldagen Een zonnekalender is overigens ook niet perfect. Dat hebben we met schade en schande moeten ontdekken. Zo was onze tĳdsindeling in de Romeinse tĳd

De Maya-kalender Vul op Google in ‘Maya’ en ‘kalender’ en je krijgt de indruk dat op 21 december van dit jaar de wereld vergaat. Hoe zit het? Het Maya-volk uit Midden-Amerika ontwikkelde rond de 3de eeuw drie verschillende kalenders. Eentje voor ceremonies, die 13 dagen in een week telde, en eentje voor de landbouw met 20 dagen in een week. Daarnaast hadden ze de ‘lange telling’-kalender. Die deed precies wat de naam suggereert: de dagen tellen in een ritme van 20 dagen, uitgebouwd tot een complex systeem van jaren, decennia, eeuwen en millennia. De begindatum was waarschijnlijk 13 augustus 3114 voor Christus en de kalender is uitgerekend tot 1,872 miljoen dagen daarna: 21 december 2012. Betekent dit dat de wereld in december zal vergaan? Daar is geen enkele aanwijzing voor, behalve de paniekpraatjes op internet. De Maya’s telden in cycli; het einde van de kalender komt overeen met een cyclus van 20 kleinere eenheden waaruit de kalender is opgebouwd. Net als na zondag een maandag komt, wilden de Maya’s aan het einde van hun lange telling gewoon weer opnieuw beginnen met hun cyclus.

38


maar 10 maanden lang zodat er aan het einde van het jaar tĳd over was voor schrikkelweken. Daar danken de namen oktober en december (uit het Latĳn, letterlĳk ‘achtste’ en ‘tiende maand’) hun namen nog aan. Januari en februari waren maanden dat er zo weinig gebeurde, dat de Romeinen ze aanvankelĳk geen namen gaven. Toen deze maanden wel werden ingevoerd, zaten ze aanvankelĳk aan het einde van het jaar. Om hun kalender kloppend te maken – en omdat het een vervelende maand is – maakten de Romeinen van februari een korte schrikkelmaand. Dat we die schrikkelmaand nodig hebben, komt voornamelĳk omdat de aarde een gemeen trucje uithaalt bĳ haar tocht rond de zon. Die duurt geen 365 etmalen, maar 365 dagen plus 5 uur, 48 minuten en 46 seconden. Zonder schrikkeldag zouden we binnen vĳf jaar een dag voorlopen op onze eigen kalender. Binnen twee eeuwen valt Kerstmis dan midden in de herfst. Dus kwam er een ingewikkeld systeem van schrikkeldagen. Heilige getallen Onze uren, dagen en weken hebben wel een wiskundige schoonheid. Die hebben archeologen helemaal weten te herleiden naar de Babyloniërs. Zeven was een heilig getal voor de numerologisch zeer bedreven Babyloniërs; ze kenden zeven planeten in ons zonnestelsel en wisten dat iedere fase van de maan zeven dagen duurde. Via het jodendom en de Bĳbel erfden wĳ die zeven dagen. Een ander belangrĳk getal in de Babylonische samenleving was 12. Er waren twaalf nieuwe manen in een jaar en er kwamen dus twee periodes van 12 uur in de dag om dat jaar te weerspiegelen. Een veelvoud van het kosmisch perfecte 12 was 60, een getal dat door 1, 3, 4, 5, 12, 15 en 20 kan worden gedeeld. Als je bovendien 1, 3, 4, 5, 12, 15 en 20 bĳ elkaar optelt kom je ook weer op 60. Dit ‘goddelĳke’ getal werd dus gebruikt om het aantal minuten in een uur en de secondes in een minuut weer te geven. Het bleek zelfs zo hemels dat we het tot de dag van vandaag gebruiken.

COLU MN

lang zal ik leven! JUR JEN ALKEMA

de wereld in zou luiden. (zie kader) De meeste kalenders vallen ruwweg uiteen in zon- en maankalenders. Dat zĳn logische keuzes. Je hoeft maar naar boven te kĳken op een onbewolkte dag om te constateren dat zowel de zon als de maan vaste patronen volgen. De zon kruipt door het jaar heen omhoog en omlaag aan de hemel. Meet van laagste punt naar laagste punt en je hebt een jaar te pakken. De maan wast en slinkt in periodes van ongeveer 30 dagen. Jammer genoeg gaan er niet precies 12 maancycli in een jaar; je houdt dan 11 dagen en een beetje over. Vandaar dat voor volkeren die een maankalender gebruiken de seizoenen steeds in een andere westerse maand vallen. Ramadan, de maand van vasten van moslims, is daarom ieder jaar 11 dagen vroeger en kan zowel midden in de winter (makkelĳk vasten) als midden in de zomer (moeilĳk vasten door de

Vincent Bijlo (1965) is cabaretier en schrijver. Meer info op www.vincentbijlo.com (met een versie voor blinden, zienden en lichtontberenden).

27 april 2065, 09.00 uur. Ik schrik wakker van Marja. Ze roffelt met haar fluwelen, mechanische hand op mijn schouder. ‘Mijnheer Bijlo,’ zegt Marja, ‘vandaag bent u jarig. Gefeliciteerd namens alle medewerkers van Achmengis. We wensen u een fijne 100ste verjaardag toe. Vandaag is uw dieet gewijzigd. Ik meet nu eerst uw BMi om te bepalen welke taart het beste bij u past.’ Ze schuift haar fluwelen hand onder het dekbed en legt hem op mijn buik. ‘Bmi wordt gemeten, ogenblik.’ Ze zoemt. ‘Taart is gekozen en wordt besteld.’ Nu zendt Marja, weet ik, een bericht naar de bakker. ‘Taart is besteld, geschatte levertijd 23 minuten. Blijft u rustig liggen. Ik meet even uw hartfunctie om de sterkte van uw koffie te bepalen.’ Haar hand, die nog op mijn buik lag, glijdt naar mijn borst. Ze zoemt weer. ‘Een ogenblik, koffie wordt gehaald.’ Ze trekt haar hand onder het dekbed uit en rijdt weg, terwijl haar achterwerk een muzakachtig muziekje begint te spelen. Ze is heel lief, echt waar, veel liever dan Ab, de robot die ik vroeger had. Die was altijd chagrijnig. Hij is gelukkig twee weken geleden van de trap gelazerd door een fout in zijn software. Ze is lief, maar die muzak. Waarom komt er geen Bach of Mozart uit haar reet. Ik zal mijn verzekeraar eens vragen of dat veranderd kan worden.

God, waar is de tĳd gebleven dat je je tong nog kon branden aan koffie Ik ga weer liggen. 100, mensen, dat ik het gehaald heb. Ik ben nu 34 jaar ouder dan mijn vader ooit is geworden. Goed, 2 kunstheupen, 2 kunstknieen, ingebouwde antidepressiepomp, embedded stoma die de poepfunctie overneemt, elektrische lever, maar ik heb het gehaald en het hoofd doet het nog uitstekend. Daar is Marja weer, met de koffie. Ze muzakt de kamer in en zet het kopje op mijn nachtkastje. ‘Binnen nu en 120 seconden consumeren alstublieft, daarna is de temperatuur onacceptabel laag.’ God, waar is de tijd gebleven dat je je tong nog kon branden aan koffie. Waar is de tijd gebleven dat je bij de bakker 2 Bossche bollen kocht op je verjaardag en die samen met je vrouw... Ik voel naast me in het bed. Ik verbeeld me dat ik nog steeds de kuil in het matras voel, waar ze altijd lag. Ze is er 3 jaar geleden vandoor gegaan met een broekie van 84. ‘Ik registreer sombere gedachten,’ zegt Marja, ‘ik stel nu uw antidepressiepomp opnieuw in.’ Ze staat naast me en aait over mijn wang. Ik ben 100. Ik verheug me niet op mijn taart. Ik denk: als je je niet meer kunt verheugen, ben je te oud. Dan voel ik gelukkig de antidepressiepomp aanslaan. Het wordt een gezellige dag. ’s Middags mag ik zelfs van Marja, bij hoge uitzondering, 1 sigaret. Ik rook hem buiten op, in de zon. De somberheid dient zich weer aan. Ik fluister de naam van mijn vrouw. Pas als zij terug zou komen, ben ik echt jarig. Marja is lief, Marja begrijpt alles, maar van de analoge liefde met echte software van vlees en bloed weet ze niets. ‘Mijnheer Bijlo,’ schalt haar stem door de tuin, ‘uw spekpannenkoek staat op u te wachten.’ Ik loop kwiek, met verende pas het huis in en ga aan tafel. Ik ben 100! Vincent Bijlo


39

A L L E S VA N WA A R D E

WAT

GARAGES VAN DE KLM Deze hangars zijn de garages van KLM. Hier wordt de vloot onderhouden en gerepareerd. Snel en veilig. Ze zijn een levensader voor elke luchtvaartmaatschappij. Want in een wereld met snoeiharde concurrentie en oplopende kosten door the war on terrorism gaat het hier om de essentie: een vliegtuig moet vliegen, anders kost het geld. WAAROM Een calamiteit – brand, waterschade – kan desastreus zijn voor deze levensader, met z’n hi-tech onderhoudstools en kostbare voorraad gecertificeerde vliegtuigonderdelen. Nou zijn rampen gelukkig niet aan de orde van de dag op de gemiddelde luchthaven, maar als het misgaat, kan het goed misgaan. Alleen al op Schiphol heeft KLM voor zo’n 800 miljoen euro aan assets. En op vliegvelden verspreid over de rest van de wereld voor nog eens een slordige 400 miljoen euro. Daarmee wil je geen risico’s lopen. HOE De branddekking voor alle gebouwen, gereedschappen, opslag en kantoren van KLM wereldwijd is goed voor in totaal 1,2 miljard euro. Een prestigeaccount. Maar ook een te groot risico voor één verzekeraar. Delta Lloyd tekent voor een gezond aandeel ervan. En dat maakt ons zo medeverantwoordelijk voor het veiligstellen van de toekomst van onze nationale luchtvaartmaatschappij.

FOTO: KLM TEKST: RON ELKERBOUT

40



41

lezen

Lezen, zien, horen ‘Life’s tragedy is that we get old too soon and wise too late’

Dossier supertrends (Carl Rohde, Norbert Mirani en Goos Eilander, 2010)

The Black Swan (Nassim Nicholas Taleb, 2007) Zwarte zwaan is een metafoor voor onverwachte kennis: we denken te weten hoe de wereld in elkaar steekt; ineens blĳkt het anders te zĳn. Taleb heeft een rel veroorzaakt in de New Yorkse financiële en literaire kringen met zĳn boeken over de onmogelĳkheid van voorspellingen. Welke wiskundige modellen ook door Wall Street worden bedacht, toeval en ‘zwarte zwanen’ zetten de modellen voor schut. Of je het met hem eens bent of niet, Talebs boeken zĳn prikkelend, uitdagend en zitten vol leuke verhaaltjes. Taleb (zelf voormalig beurshandelaar) legde in The Black Swan uit dat de financiële sector er slecht voor stond, én verdiende vervolgens een fortuin door op de crisis te anticiperen.

Peter van Lonkhuyzen (boeken) is adjunct-hoofdredacteur van Management Team. Hij schreef zelf het boek ‘Taboe: macht’, over de psychologie van de macht in organisaties. Erwin van der Zande (films) is hoofdredacteur van Bright, lifestyleglossy voor technologie en design. Ook is hij initiator van Screenzine, een vernieuwingsproject voor digitale magazines. Menno Pot (muziek) is popjournalist voor de Volkskrant en Muziek.nl. Daarnaast is hij voetbalcolumnist en schrijver. Zijn supportersroman ‘Vak 127’ won de Nico Scheepmaker Publieksprijs; zijn nieuwe boek ‘Sporen van Ajax’ is nu uit.

42


zien

Trendwatchersboeken verouderen snel, maar Dossier supertrends staat nog opmerkelĳk goed overeind. Dat komt doordat de auteurs kunnen verklaren waarom, bĳvoorbeeld, hotels tegenwoordig in oude vliegtuigen te vinden zĳn en vrouwenstapavonden in opkomst zĳn. Belangrĳke ontwikkelingen die ze zien: het veranderende zelfbeeld van jongeren, de steeds gestrestere werkdag van dertigers, de opkomst van de beleveniseconomie en de toenemende belangstelling voor duurzaamheid. Hun voorspellingen zĳn niet altĳd heel schokkend, maar deze is dat wel: Facebook gaat zĳn einde tegemoet.

The Singularity Is Near (Ray Kurzweil, 2005) Rond het jaar 2020 hebben pc’s net zoveel rekenkracht als het menselĳk brein. Nog een decennium verder en mind uploading wordt mogelĳk: we kunnen ons geheugen dupliceren in een computergeheugen. Sciencefiction? Ray Kurzweil is geen romanschrĳver maar uitvinder en wetenschapper.

The Descendants (2011)

About Schmidt (2002)

Juno (2007)

Gek met geld (Jaap van Ginneken, 2010) Beleggen en sparen zĳn geen eenvoudige bezigheden – vooral niet omdat we onszelf daarbĳ voor de gek houden. De psychologie heeft allerlei onbewuste processen blootgelegd die onze handelingen sturen. Net zoals we een popliedje leuker vinden omdat het een tophit is, kiezen beleggers voor beurs-‘hits’ – en lopen als kuddedieren achter elkaar aan. Ons hardnekkig optimisme legt ons ook in de luren: 86 procent van de mensen denkt bĳvoorbeeld dat ze ‘bovengemiddeld’ intelligent zĳn. Gek met geld staat tjokvol met psychologische vergissingen die we geneigd zĳn te maken bĳ allerlei financiële handelingen.

Zĳn verbĳsterende voorspellingen over het steeds verder verweven raken van biologie en informatica zĳn gebaseerd op een diepgaande kennis van de techniek. Op een dag neemt de singularity de wereld over: een computerintelligentie die groter is dan de menselĳke intelligentie. Wat daarna komt, kunnen we ons niet meer voorstellen. En die dag, schrĳft Kurzweil, is dichterbĳ dan we denken.

Het gaat best lekker op school met kennis vergaren totdat je rond je zestiende plots dingen moet gaan plannen. Wat wil je worden? Waar wil je heen met je leven? Geen idee natuurlĳk, je bent zestien. En alsof dat niet genoeg zou zĳn, raakt Ellen Page ook nog zwanger. Het hele proces is een katalysator voor emoties, bovenal over de vraag wat ware liefde nou eigenlĳk is (lees: langetermĳnplanning voor relaties). Heel volwassen, warme film.

Knappe film over de slotfase. Warren Schmidt, een geknipte rol voor Jack Nicholson, is net gepensioneerd. Hĳ plast altĳd zittend omdat zĳn vrouw dat wilde. Wanneer zĳ overlĳdt en zĳn dochter, met wie hĳ slechts plichtmatig prietpraat uitwisselt, gaat trouwen, koopt hĳ een camper om mee naar de trouwerĳ af te reizen. Onderweg herontdekt hĳ zichzelf.

Revolutionary Road (2008) Volgende levensfase. Na Titanic zĳn Leonardo DiCaprio en Kate Winslet opnieuw bĳ elkaar, dit keer als een jong koppel, halverwege de jaren vĳftig in een Amerikaanse suburb. Het grote drama van Titanic heeft plaatsgemaakt voor de kleine tragedie: vastzitten in een modaal leven terwĳl je dacht dat je speciaal was. Hun gedroomde toekomstplaatje blĳkt een lege huls. Het koppel komt er niet uit en verstikt elkaar. Meesterlĳk geacteerd.

In dit komisch drama stoeit George Clooney emotioneel met zĳn gezin: zĳn vrouw die na een ongeluk in coma ligt en heeft laten vastleggen dat in zo’n geval de stekker eruit moet, en zĳn twee dochters met wie hĳ overblĳft. Hĳ worstelt ook met een erfenis: een enorm stuk ongerept land op Hawaii dat de familie wil verkopen maar waarover zĳn stem van doorslaggevend belang is. Blĳkt dat hĳ twee vliegen in één klap kan slaan.

horen When I’m Sixty-Four The Beatles Paul McCartney was 24 toen hĳ, in 1966, een liedje schreef over later: ‘When I get older, losing my hair, many years from now (...) Will you still need me when I’m sixty-four?’ Die leeftĳd leek eindeloos ver weg, maar zĳn 64ste verjaardag is voor Sir Paul inmiddels een herinnering aan zes jaar geleden.

Zou je in de toekomst willen kĳken als dat zou kunnen? Je zou dan kunnen anticiperen op wat komen gaat: je leven anders inrichten, een bepaalde afslag niet nemen of een zeker gevaar ontwĳken. Het zal nooit gebeuren maar het idee intrigeert mateloos. Nicolas Cage krĳgt een voorproefje van de toekomst in deze sciencefictionfilm van Alex Proyas, waarin hĳ stuit op numerologische voorspellingen en een verrassende hoofdrol daarin voor zĳn gezin. Ondergewaardeerde film.

Is Dit Nu Later Stef Bos Later, wanneer is dat eigenlĳk? Wanneer ben je er aanbeland? Het nu is het ‘later’ van vroeger, zegt Stef Bos, en het is een ontluisterend moment. ‘Is dit nou later? Is dit nou later als je groot bent?/Ik snap geen donder van het leven, ik weet nog steeds niet wie ik ben.’

Later Is Nu De Dĳk Het tweelingzusje van Later Is Al Lang Begonnen vloeide in 2005 uit de pen van Huub van der Lubbe van De Dĳk. Het was 21 jaar later, maar de boodschap was dezelfde: leef nú! ‘Waarom nog wachten? Waarom niet nu?/Later bestaat niet, je weet hoe dat gaat/Later, later, later is te laat.’

Knowing (2009)

Later Is Al Lang Begonnen Klein Orkest Plannen maken voor later? Niets mis mee, maar pas op, waarschuwden Harrie Jekkers en zĳn Klein Orkest in 1984: ‘Levend voor morgen raak je nu je toekomst kwĳt.’ En: ‘Sparend voor later ga je straks ook sparend dood.’ Knoop het in je oren: later is al lang begonnen en vandaag komt nooit meer terug.

God Save The Queen Sex Pistols De weigering na te denken over later nam nihilistische vormen aan in de punkjaren: volgens de Sex Pistols wás er niet eens toekomst. De zin ‘There is no future in England’s dreaming’ en de conclusie ‘noooo future for you!’ werden aangehaald in bezorgde Britse kamerdebatten over de jeugd.


43

Dorian, Marit, Lisa en Lobke van harte gefeliciteerd met goud, zilver en brons!

Delta Lloyd is de trotse sponsor van de Delta Lloyd Kernploeg. Kijk op deltalloyd.nl/zeilen

Een commerciële bijlage van Delta Lloyd Groep, verspreid door Het Financieele Dagblad. Opinieblad over de wereld van de financiële dienstverlening

Recommend Documents