welvaart of welzijn? over overvloed en schaarste Een commerciële bijlage van Delta Lloyd Groep, verspreid door Het Financieele Dagblad

Een commerciële bijlage van Delta Lloyd Groep, verspreid door Het Financieele Dagblad

welvaart of welzijn?

Delta Lloyd magazine Januari 2013

Opinieblad over de wereld van Delta Lloyd Groep

over overvloed en schaarste

MICHAEL WOLF

Thema: overvloed en schaarste De afgelopen decennia is het ons in het rĳke westen alleen maar beter gegaan. Nog nooit was er zolang geen oorlog. Als het ging om werkgelegenheid, inkomen, welvaart en huizenprĳzen, was er maar één richting, namelĳk omhoog. We leenden en we kochten. Consumeerden tot het punt dat er net zoveel obese mensen als uitgehongerde mensen waren in de wereld. Dat tĳ is gekeerd. De economie is vastgelopen en media staan bol van doemscenario’s. Hoe gaan we daarmee om, verwend als we zĳn? Trekken we de buikriem aan? Steken we de kop in het zand? Gooien we het roer rigoureus om? Of zien we juist de kansen?

Forenzen in de metro van Tokyo. Michael Wolf bevroor ze in beeld. Het resultaat was zo intens en verontrustend dat hĳ nog een keer terugging. pagina 18 Colofon DL magazine is een uitgave van Delta Lloyd Groep Hoofdredactie David Brilleslijper Karin Kortekaas (Delta Lloyd Groep) Concept & realisatie Proof Reputation | consultancy, concept & creation www.proof.nl Art direction & vormgeving COMA Amsterdam/New York, Proof Studio | creative department

Prepress Bloem Digital Imaging Drukwerk Twigt Productiebegeleiding Jansen&Go Redactieadres [email protected] Delta Lloyd Groep Corporate Communications

FSC logo hierin plaatsen

Delta Lloyd magazine toont waar Delta Lloyd Groep voor staat en hoe wĳ de wereld om ons heen zien. Wil je meer weten over onze onderneming, onze merken en onze producten, kĳk dan op www.deltalloydgroep.com.

2

DELTA L LOY D M AGA ZI N E , JA N UA R I 2013

DISCUSSIE

OPINIE

Evolutionaire schok? Generatie Z is de eerste generatie die het slechter gaat krĳgen dan hun ouders. De (ervarings)deskundigen: ‘Jongeren zitten er niet mee.’ pagina 33

De wereld kantelt Europa vraagt China om hulp, Brazilië bestrĳdt z’n eigen armoede. Vĳf correspondenten over hun lokale goednieuwsshow. pagina 14

T R E ND

INSPIR AT IE

ESSAY

DELTA L LOY D - ONDER ZOEK

Downsizen

Think Big

Lang zullen we leven

Trendanalist Christine Boland ziet mooie kansen in de tegenpolen schaarste en overvloed. pagina 8

Al decennia leven we in het westen op te grote voet. Consumeren we meer dan de aarde aankan. Hoogste tĳd voor een nieuw ‘grand design’. pagina 38

We krĳgen een economie van overvloed, volgens de schrĳvers van Abundance, met veel vrĳe tĳd. Waar zit de fout? pagina 4

Minder geld, wel funshoppen Vrouwen laten grote financiële beslissingen vaak aan hun man over. Maar hoe zit het met hun spaar- en leengedrag? pagina 30

COLU MN

Komt een miljonair bĳ de Aldi Vincent Bĳlo buigt zich over onze Hollandse zuinigheid. pagina 27 K U NST & CU LT U U R

Horen, zien, lezen pagina 42

A L L ES VA N WA A R DE

Het onverzekerbare verzekerd De Ecolution van Wubbo Ockels. pagina 40

IN T ERV IEW

TREND

‘Ik vind businessclass zelden een added value’

Ik doe mee dus ik besta

In tĳden van schaarste leer je wat echt van waarde is, meent CFO van Delta Lloyd Groep Emiel Roozen. pagina 11

We willen onze overvloed delen. Ons geld, maar tegenwoordig vooral ook onze energie. Van een weeshuis helpen bouwen tot het meedoen aan de Alpe d’huZes. pagina 28


3

Computers en printers doen het echte werk.

Hĳ doet dingen omdat hĳ het leuk vindt, niet omdat er een noodzaak is om naar kantoor te gaan.

Voor tastbare spullen heeft hĳ z’n eigen 3D-printers.

ESSAY

In z’n smartphone zit wat hĳ nodig heeft om z’n leven te beheersen. Wat hĳ even niet kwĳt kan, stalt hĳ in de cloud.

T E K S T: P H I L I P D R Ö G E

Voor iedere functionaliteit koopt hĳ geen nieuw apparaat, maar downloadt gewoon een gratis app.

Binnen dertig jaar worden zĳn versleten ingewanden vervangen.

Een technollogische revolutie zal de levensstan ndaard van alle aardbewoners drastiscch omhoog doen gaan. We krĳgen een economie van overvloed – scchrĳven Peter Diaman ndis en Steven Ko otler in hun boek Abundance. Veel goed deren en diensten worden gratis. Lang leven zonder echt ieets te doen te hebben, dat iss de toekomst. Maar volgens Philip Dröge zien n de auteurs ietts over het hoofd.

Zĳn biefstuk komt niet meer van de koe, maar uit het lab. 4

D DE LTA L LOY D M AGA ZI N E , JA A N UA R I 2 2013 13

DELTA L LOY D M AGA ZI N E , JJA N UA R I 2013 20 13

5

Technologie gratis en voor niks. Zouden we daar leukere mensen door worden? n 1862 werkte negentig procent van de Amerikanen in de landbouw. Bĳna iedereen was boer of leverde aan boeren. Toen de jaren dertig aanbraken, was nog maar een op de vĳf Amerikanen agrariër, het platteland liep leeg. Tegenwoordig heeft nog maar twee procent van de Amerikanen een baan op het land. Voor Europa gelden vergelĳkbare percentages. Allemaal dankzĳ de voortschrĳdende technologie. Kunstmest en genetisch gemanipuleerde gewassen zorgen voor hogere opbrengsten; automatisering betekent dat er veel minder handen nodig zĳn om die rĳkere oogsten binnen te halen. Dit voorbeeld staat in het boek Abundance, geschreven door Peter Diamandis (directeur Google Lunar X-Prize) en Steven Kotler (journalist Wired). Technologie verandert constant de economie, betogen Diamandis en Kotler. Niemand werkt immers meer als telefonist of ponstypiste, technologie geeft en neemt. Maar nog nooit gebeurde dat zo rigoureus en snel als de afgelopen eeuw. En de snelheid van verandering n emt alleen maar toe. We staan nu aan het begin van een ne tech chnologische ontwikkeling die een maatschappelĳke en econom ec omisch c e revolutie met zich mee zal brengen die veel groterr is dan te n ietts dat we ooit hebben gezien, zo schrĳven de twee Amerrik ikanen n met gevoel voor drama. Dankzĳ techniek zal de levenssst stan a daarrd van alle aardbewoners drastisch omhoog gaan. Wee krĳgen een economie van overvloed – abundance. Centraal al daa a rin st s aat de dematerialisatie. Waar je vroeger een platenspel eler e , ee een n administratie en een boekenkast had, beheers je nu gro rote del e en van je leven op een smartphone. Daarin zitten jee mp m 33-sp speler, je e-mail en je e-books. Wat je even niet kwĳt kan an,, stal je geewoon in de cloud. Software wordt belangrĳker da dan n ha h rd dwa w re re, je hoeft niet meer voor iedere functionaliteit een ni n euw w ap a paraat te kopen, je downloadt gewoon een gratis app pp. En n als je toch tastbare sp pullen wilt, dan kun je die in de nab abĳe toek ekomst heel goe oedk d oop printen. Een van de spannend dst s e on ntw t ikkelingen van va n di ditt moment is de toenemende verkrĳgba baarhe heid i van 3D-pri rint n ers.

Dat betekent niets minder dan een nieuwe economie, betogen Diamandis en Kotler. Tot nu toe ruilden we in de economie waardes tegen waardes. Je had bĳvoorbeeld een gouden munt en daarmee kocht je een horloge. Jĳ had daarna het horloge en je handelspartner het goudstuk. Er komt in dat systeem niets bĳ en er gaat niets af, de eigendomsverhoudingen veranderen alleen constant. Een zerosum game noemen economen dat, een economie waarbinnen schaarste een belangrĳke – zo niet cruciale – rol speelt. Je kunt je ruilmiddel immers maar één keer gebruiken. In een economie waarin nullen en enen het belangrĳkste ruilmiddel zĳn, gaat dat niet meer op, zeggen de Amerikanen. Informatie – bĳvoorbeeld hoe laat het is – kun je immers onbeperkt verhandelen of zelfs gratis weggeven. Niemand hoeft meer een duur horloge te kopen. En het mooie is dat zowel degene die de informatie maakt en degene die de informatie krĳgt er beiden mee aan de slag kunnen. Ze kunnen de informatie verder delen of er nieuwe toepassingen bovenop bouwen. De zero-sum game bestaat niet meer, je kunt onbeperkt handelen en gebruiken. Schaarste is uitgebannen.

Bief efstuk uit het lab a

Technologie voor niks

Dat zorgt op all ller e le leii vl v akken voor overvloed. Een da aar arva v n is de economie. So Soft f ware en hardware kunnen bĳvoorbee eeld l limietloos worden ge gemultipliceerd. Het leven wordt daardoor belachelĳk goedk dkoo o p – de maker kan zĳn product eindeloos dupliceren zo ond nder e meerkosten. Zelfs natuurlĳke producten als vlees wo ord r en dan a kzĳ technologie efficiënter en dus goedkoper geprodu d ceerd. d. Onze biefstuk komt bin b innen afzienbare tĳd niet meer va van n de koe o , maar uit het lab, b, waar met een paar spiercellen en n vo v ld doend n e groeimidd mi ddel el malse lapjes worden gemaakt. He Het in ineffi fficiëntee en diero onv nvri rien endelĳke proces van een koe vettme mest sten e en dan slachten n ho hoor ortt dan tot het verleden.

Het boek van Diamandis en Kotler ademt een kolossaal H o timisme uit. Niet voor niets zĳn beide auteurs populaire op sp pre rekers en hebben allerlei bekende figuren, van Richard Bran nso s n tot Amanda Huffington, zich publiekelĳk bekeerd

De zero-sum game bestaat niet meer, je kunt onbeperkt handelen en gebruiken. Schaarste is uitgebannen

tot de leer van overvloed. De schrĳvers stoppen het boek echter op een cruciaal punt: als er geen schaarste meer bestaat, heeft iets dan nog waarde? Nu al wordt veel software gratis weggegeven. Het komt bĳ niemand meer op om geld te vragen voor een dienst als Facebook off Wordfeud. Open source (software die iedereen kan bewerken) is de nieuwe mode. Kan onze economie overleven in een wereld waarin veel goederen en diensten gratis zĳn of bĳna niets kosten? Hoe moet je dan geld verdienen, of heb je dat niet meer nodig omdat bĳna alles gratis is? Die vraag wordt niet beantwoord. Aan de telefoon vanuit zĳn huis in de bergen van New Mexico vertelt Steven Kotler dat ze er wel degelĳk over hebben nagedacht. Ja, de waarde van handel neemt af. Werk zal daardoor in de toekomst wellicht erg schaars worden. Net zoals we dankzĳ technologie in het westen nu worden gevoed door slechts twee procent van de bevolking, zo kan op een bepaald moment de hele economie door slechts een paar specialisten draaiende worden gehouden. ‘Mensen doen dan dingen omdat ze het leuk vinden, niet omdat er een noodzaak is om naar kantoor te gaan’, zegt Kotler. Computers en printers doen het echte werk, wĳ hobbyen een beetje. Leven zonder echt te hoeven werken. Consumeren zonder daar een inspanning voor te leveren. Technologie gratis en voor niks. Zouden we daar leukere mensen door worden? Het meest waardevolle goed in een economie van an overvloed zal tĳd zĳn, het enige goed waar we geeen n onb beperkte voorraad van hebben. Hoewel volgens Dia amandis is en Kotler zelfs daar een mouw aan te passen e is. s. Ze besc schr hrĳven in hun boek medische doorbraken diie de leven nsv sver erwachting van de mens drastisch oprekkeen. Binne nen n dertig jaar vervangen we versleten ing ngew wan and den.. Nog eens twintig jaar later weten we wellicht veero rouderrin ing g te stoppen. Lang leven zonder echt iets tee do oen te heebb bben e , dat is de toekomst. Snelheid van n leven De v raag ag is natu tuur urlĳ l k of het zo werkt. Om die te beantwo oor ord den mo moet e en we gek genoeg in de geschiedeniss du d ik iken.. En dan an mer e k je dat Abundance eigenlĳk een hee eell ou oude d rw rweetss boek bo ek is. ‘In 2000 zullen machines zo veel pr p od duc u er eren en dat i dereen in de VS onafhankelĳk en rĳ ie ĳk k za al zĳ zĳn n. Me Met on nde d rsteuning door de overheid zullen zel elfss gez ezin innen wa waarin niemand werkt een jaarlĳks ink n om omen en van an 30.00 000 tot 40.000 dollar hebben. Hoe je be bete teke kenisv svol ol moet on ontspannen wordt een groot probleem. [..]] Er ko komt m een n op plezier georiënteerde samenleeving ng vol ol gezzondee degeneratie.’ Dat schrreeef he h t bl bla ad Time me op 25 februari 1966, bĳna een n halve ee eeuw w voo oor Ab A unda dance. En het blad was zeker niet de eerste ee te diee waa a rsch huw uwde voor een overvloed aan vr vrĳ ĳe tĳ tĳd d. De ber eroe oemdee Br B itse econoom John Maynard Ke Keyn ynes es (18 1883 83 –194 –1 946) 6 was a al voor de Tweede Wereldoorlo log g ba bang ng voo o r

massale verveling door automatisering. Toch toonde onde d r-zoek in 2007 aan dat de hoeveelheid tĳd die we besteden aan bezigheden die we puur voor de lol doen de afgelopen honderd jaar niet is toegenomen. Automatisering heeft ons wel meer tĳd gegeven, maar die hebben we moeitelo ooss gevuld met allerlei bezigheden. Aan het huishouden besteedde de gemiddelde westerse mens in 1912 bĳvoo orbeeld 56 uur; nu is dat 45 uur. Waar zĳn die 11 uur gebleeven? Onder andere in de file. We werken, recreëren en winke kelen dankzĳ onze betere vervoermiddelen verder van huis.. Ook de ‘snelheid van leven’ is door onze grotere efficiiency enorm toegenomen. Dankzĳ automatisering pr prop ppe p n we steeds meer bezigheden in een dag. Ga maar na hoe o ve v el tĳd het dertig jaar geleden nog kostte om naarr de ban a k te gaan om met dat geld de bakker, groentteboe oerr en sla lage g r te bezoeken; nu pinnen we bĳ de superm r ar ark kt. No og me m er automatisering zal waarschĳnlĳk tot nog g mee e r bezigheden leiden. We gaan wellicht nóg óg verder re reiz izen e voor werk en ontspanning omdat onze transpo port rtmi m ddelen nog sneller worden. Als geno oeg mensen n da datt doen, dan staan we nog meer in de file, e op de weg eg,, he h t spoor en zelfs in de lucht. Nieu uwe w sch chaars rste te Da at is eigen enlĳ lĳk de trieste conclusie van anderhalvee eeu uw lang ste teed eds efficiënter worden: we hebben het ei eige genl nlĳ ĳk alle al leen e maar drukker gekregen. Betere auto’ o s be beteeke kene nen langer rĳden; computers slokken link k so som m de tĳd op o die ie ze ons rechtsom besparen. Nu inform rmat atie ie een en van dee be belangrĳkste bronnen van econom misch h verrke keerr is geeworden, zal onze consumptie van all die geg gev even ens alleeen maar verder toenemen. De nieuw wstee geene nera atie aa aard rdbewoners doet dat nu al. De gemi midd ddel elde de tie ien n- of ellfj fjarige heeft thuis vaak vĳf schermen tegel elĳk aa aan n (s ( ma mart rtphone, televisie, tablet, gameeconsol o e en n lap apttop p of pc) c) ontdekte de universiteit van Br Bris isto toll (G Gro oot ot-B Bri ritt ttannië) ë). De mens is niet goed in luieren. Overvloed d zet ette ten n we om in nieu euwe schaarste. Wie kende vĳf jaa aarr ge gele lede den het bero oep social-media-expert bĳvoorbe beel eld? d? Nu ve v rdieenen deze lieden een goede boterham, de m, tot we ie iets nieuw u s ve verrzin nnen. Waarde creëren zit on ns in het blo loed. Ab A unda danc nce is een goed boek, maar de sch hrĳ rĳvverrs sl slaan dee plank k miss als ze dennken dat technologi giee to tott ee een n ontspannener er leven en aan anzet. t. Dat is tussen 1966 6 (he hett ar arti tike k l in Time)) en 20 000 niet ge gebe beurd, d, dat zal tu uss ssen e nu en u en 2062 niet geb ebeure ren. n. A ls dee geschi hied eden enis van te tech chno nolo logi gie onss één di din ng leeert is hett we het doo oor al die vrĳ vr ĳee tĳ tĳd d vooral st s eedss drukk kker er k rĳg gen en. Journalist en uitgever Philip Dröge is oprichter van Faqt, een multimediaal initiatief voor wetenschapsjournalistiek met onder meer de populairwetenschappelĳke nieuwssite Faqt.nl en een serie thematische boeken.

7 x downsizen Trends zĳn een antwoord op de tĳdgeest. Trendanalist Christine Boland ziet een paar mooie kansen in de tegenpolen overvloed en schaarste. T EK S T: C H RI S T I N E B O L A N D

Intiem kapitaal In een wereld waarin ‘48/7’* alles mogelĳk is, waarin we ongemerkt een blauwdruk van onszelf achterlaten op het net en waarin nagenoeg alle persoonlĳke informatie gedeeld wordt via social media, ontstaat een nieuw interessegebied. Datgene wat we níét met anderen delen, datgene wat verborgen blĳft, dát maakt je pas echt interessant. Filosoof

EXCLUSIVITEIT EN UITSLUITEN, GECULTIVEERDE SCHAARSTE Stine Jensen bedacht hiervoor de term intiem kapitaal. Met wie deel je je intieme kapitaal, wie zĳn je echte vrienden? Of als merk: wíl je wel alles met iedere potentiële klant delen of kies je voor exclusiviteit zoals Vente Privée, waar je eerst lid moet worden om er te mógen kopen? Exclusiviteit en uitsluiten, gecultiveerde schaarste; een aantal termen om over na te denken in je beleid. * We willen zo veel tegelĳk dat we twee dagen in één etmaal stoppen. Boland noemt dat de 48/7-realtime-multi-layered-reality. CHRISTINE BOLAND is trendanalist, consultant, en Trendwatcher of the year for fashion and design 2012. www.christineboland.nl

8


Mentaal opladen

Wĳ mensen worden voortdurend geprikkeld: door licht, lawaai, reclameboodschappen, impulsen, informatie, kansen, mogelĳkheden en dan nog het liefst in vier dimensies tegelĳk: realtime, 2D, 3D, via augmented reality, QRcodes en andere gelaagde kanalen. Online én offline. Door deze voortdurende activatie van de hersenen komt ons brein te weinig tot rust en reflectie. Daarom zoeken we af en toe de stilte op. Om op te laden en weer verder te kunnen. Mindfulness, meditatie, pelgrimstochten, stilte, retraites. Maar ook je eigen muziek op je koptelefoon is een manier om je af te sluiten. Er is ooit gemeten dat het iPod-gebruik toenam naarmate men dichter bĳ stadsdrukte kwam. Een even geniaal als praktisch ontwerp in deze trend is de ostrich pillow van Kawamura Ganjavian.

Afval s.v.p.

Metamorfoses

Met onze westerse lineaire manier van consumeren creëren we een ongekende overvloed aan afval. Van boer tot bord gaat ruim veertig procent van het product verloren en aan het eind van onze consumptieketen stapelen restproducten zich op tot moedeloos makende afvalbergen, oceanen veranderen in plastic soep en zelfs

in het heelal kampen we met problemen van rondzwervend ruimteschroot. Het goede nieuws is dat jonge ontwerpers er een uitdaging in zien om van dit afval iets moois te maken. Plastic is momenteel een favoriete grondstof, liefst zelf gevist uit zee, van snĳresten in de meubelfabriek maakt Pepe Heykoop weer prachtige nieuwe stoffen en Dirk van der Kooĳ spant de kroon door afgedankte koelkasten om te smelten en via een zelf ontworpen robotarm 3D-geprinte meubelen te fabriceren.

De planeet wordt zwaar belast door ons consumptiepatroon: olie en energiebronnen dreigen op te raken en grondstoffen worden schaars. Ook hier zien we hoopgevende alternatieven: hernieuwbare energie uit zon, wind en water ontlasten reguliere bronnen en er worden nieuwe grondstoffen ontdekt door jonge ontwerpers, die als moderne alchemisten kleine wonderen verrichten. BioCouture wordt gewonnen uit thee met een schimmelcultuur (Suzanne Lee), materialen groeien in laboratoria uit tot heuse meubelstoffen, fabrieksafval wordt verpoederd en met brooddeeg vermengd voor woonaccessoires (Formafantasma), plastic wordt gemaakt van pĳnboomhars, bacteriën worden lichtbronnen (Philips en Transnatural), papier van prairiegras en doorgedraaide groente (resp.: Christien Meindertsma en Renee Boute).

Stadshoning

Zoek jezelf

Ruilen?

Met de overvloed aan digitale realiteit in ons bestaan groeit de behoefte aan analoog. Als tegenwicht voor ons bewustzĳn dat zich een groot deel van de tĳd in the cloud bevindt gaan we urban farmen en proberen we de natuur naar de stad te halen met groene daken en vertical gardening. Met je handen in de klei, zelf jam maken, brood bakken en bier brouwen. Bĳen houden, stadshoning, buurtmoestuinen. Het idee van zelfvoorzienend zĳn… De volgende stap is om heilzame stoffen uit voeding en natuur te winnen om ons zo te beschermen tegen kwalen en ongemak. Nienke van de Pol ontwierp daar mooie producten voor.

Als de wereld een overvloed aan mogelĳkheden biedt, de grenzen tussen branches sterk vervagen en binnen één concept steeds meer verschillende disciplines worden aangeboden, breekt het moment aan waarop de

Euroschaarste bĳ de consument genereert een hoogconjunctuur aan creativiteit voor ander economisch verkeer. Ruilen, barteren, delen, alternatieve valuta, de parallelle en alternatieve economie zĳn aan het opbloeien. Met TimeBanks, Chiemgauer of Gelre betalen we in de lokale markt en worden via talloze netwerken diensten gevalideerd en uitgewisseld tegen andere diensten. Voor een bepaald aantal Noppes (zo’n eenheid) knip ik de haren van jouw kinderen en met Noppes betaal ik de bĳles van mĳn eigen kroost. Bĳ NeighbourGoods lenen we elkaars spullen en zo houden we ons staande in de financiële laagconjunctuur.

balans opgemaakt dient te worden. Wat wil ik zĳn, wat is mĳn corebusiness, wat is mĳn merkidentiteit en hoe kan ik die consistent en coherent uitdragen om me staande te houden in dit tĳdsframe en niet letterlĳk te verzanden? Jeff Jarvis, auteur van het boeiende boek ‘What would Google do’, heeft het antwoord: doe waar je goed in bent en link naar de rest! Focus, aandacht, liefde en overtuigd zĳn van waar je echt goed in bent, daarmee heb je goud in handen. Of je nu zo groot bent als Apple of zo klein als conceptstore Sukha aan de Haarlemmerstraat in Amsterdam.

VOOR EEN BEPAALD AANTAL NOPPES KNIP IK DE HAREN VAN JOUW KINDEREN


9

EMIEL ROOZEN LEEFTIJD 44 PRIVÉ Samenwonend, twee kinderen STUDIE Bedrijfseconomie Universiteit van Amsterdam, postdoctoraal accountancy LOOPBAAN Sinds 2010 CFO van Delta Lloyd Groep, lid Raad van Toezicht Spirit en Stichting Burgerweeshuis-Roomsch Catholiek Jongens Weeshuis. Sinds 2002 in dienst bij Delta Lloyd, was eerder directievoorzitter en directeur operations van Delta Lloyd Levensverzekering en CFO van Delta Lloyd Bankengroep. Startte in 1992 zijn loopbaan bij PricewaterhouseCoopers.

INTERVIEW

inzicht in financiën op álle niveaus is key T E K S T: M I R J A M VA N I M M E R Z E E L & W I L L E M I J N VA N B E N T H E M FOTOGR AFIE: DUCO DE VRIES

In tĳden van schaarste leer je wat echt van waarde is, meent CFO van Delta Lloyd Groep Emiel Roozen. Willemĳn van Benthem en Mirjam van Immerzeel van CEO me! onder vragen hem over zĳn voorliefde voor de reële economie, over tĳden van overvloed en over solidariteit. 10 0

D ELTA ELT E LTA TA L L T LO O Y D M AGA G A Z I N E , JA GA A N UA U A R I 201 20 2 01 13


11

emiel roozen

emiel roozen

‘Ik vlieg met alles. Ik vind businessclass zelden een added value’

‘Ik ga altĳd te hard van start.’ Emiel Roozen (44) heeft het niet over zĳn carrière, hĳ spreekt hier over zĳn hobby hardlopen. Maar je zou een vergelĳking kunnen trekken met zĳn carrière: eerst was de registeraccountant hard op weg om jongste partner bĳ PricewaterhouseCoopers te worden, later werd hĳ jongste directievoorzitter van Delta Lloyd Levensverzekering en nu is hĳ met zĳn 44 jaar alweer ruim twee jaar de financiële man van de raad van bestuur van Delta Lloyd Groep. En hĳ is niet bang om de spreekwoordelĳke doodloper te worden. In de huidige, financiële wereld gaan de veranderingen zo snel en zo hard, dat hĳ zich geen moment verveelt. Ook is hĳ een ‘echte’ financiële consument. ‘Ik shop’, vertelt hĳ in zĳn kantoor met uitzicht op een zonovergoten Amstel. ‘Ik wil weten hoe het zit. Ik neem nooit een allriskverzekering als ik een auto huur op vakantie, veel te duur. Zo’n verzekering is de grootste winstbron van de verhuurder. Die huurauto’s zien er niet uit en ik maak altĳd foto’s om dat te bewĳzen. En zo ga ik ook om met vliegtickets en de verzekeringen die erbĳ worden aangeboden. Heel irritant, dan moet je op zo’n boekingspagina weer alles uitklikken…’ Dus met uw salaris vliegt u budgetmaatschappĳen? er r ‘Ik vlieg met alles. Ik vind businessclass zelden een added value.’ We lazen wel dat u een ‘gadgetman’ zou zĳn. Heeft dat misschien met de leeftĳd te maken? er r ‘Ha, jullie doelen op de midlife? Mannen kopen dan een snelle auto, gaan vreemd of gaan veel sporten. Ik ben niet echt in de midlife terechtgekomen, ik ben gaan hardlopen. Met een Nike-sensor in mĳn schoenen verbonden met mĳn iPod.’ Dan wordt boekgehouden hoe hard je loopt? er r ‘Niet altĳd. Maar waar ik wel op let, is mĳn hartslag. Bĳ de Dam tot Damloop hier in Amsterdam stonden laatst veel mensen met blessures aan de finish en bĳ één editie is zelfs iemand overleden tĳdens het lopen. Toen ik begon, ging ik altĳd veel te hard van start.’ Ook in uw carrière bent u hard van start gegaan als accountant. Laten we de stap naar verzekeringen opmerkelĳk noemen, ook gezien het wat saaie imago... er r ‘Maar het is wel de meest complexe tak die we hebben. En daarom voor mĳ een uitdaging, ik wil alles zo

12


‘Klanttevredenheid krĳg je alleen als je goed levert tegen reële prĳzen’

uitleggen dat iedereen het begrĳpt. Kĳk naar pensioenen, een ingewikkeld thema. We investeerden altĳd al veel in reclame, maar niemand was geïnteresseerd. Alles ging goed, iedereen dacht zeventig procent van z’n eindloon te krĳgen. Maar dat is niet zo. Nu staat het onderwerp pensioen elke dag in de krant en zien mensen hoe het werkt.’ Dan hebben de vakbonden de afgelopen veertig jaar toch ook flink liggen slapen? er r ‘De polder was toch rĳk genoeg, maar nu, bĳ het afstempelen door pensioenfondsen, doet het pĳn. Ouderen zeggen: jongeren kunnen nu nog iets regelen, ik kan niets meer doen. De pensioenfondsen komen nu pas in beweging. De zekerheid was een mythe.’ Maar het vertrouwen werd ook toegezegd, iedereen geloofde stellig dat de dekkingsgraad van pensioenfondsen nooit onder de 105 procent zou komen. er r ‘Dan heeft iedereen ernaast gezeten, de werkelĳkheid is anders.’ Er bestaat toch ook zoiets als verantwoordelĳkheidsbesef onder de deskundigen aan wie de burger complexe financiele zaken heeft uitbesteed? Om maar niet te spreken van klanten. er r ‘Natuurlĳk staat het klantbelang voor ons centraal, maar tegelĳk citeer ik ook graag econoom Milton Friedman: “The social responsibility of business is to increase its profits.” Klanttevredenheid krĳg je alleen als je goed levert tegen reële prĳzen. Klanten hebben trouwens verschillende wensen: zĳ die persoonlĳk contact willen en daarvoor graag betalen en zĳ die daar geen baat bĳ hebben. Een private banker heeft een andere behoefte dan iemand die tablet-bankiert.’ Wat vindt u van de crisis? er r ‘Ik maak me daar zorgen over. De crisis duurt langer dan we van tevoren dachten. Bĳ bedrĳven drogen de reserves op. De bouwsector bĳvoorbeeld zorgde voor veel business in Nederland: keukenboeren, hypotheekverstrekkers. Zĳ krĳgen nu de klappen. De crisis is ontstaan doordat we in geleende overvloed leefden. Er is meer geld geleend dan er werd verdiend. En dat hebben niet alleen bedrĳven en consumenten gedaan, ook overheden.’

We hebben eigenlĳk geen echte economische groei gehad. er r ‘Het was groei gefinancierd met schuld. Het consumentisme zie je terug in het aantal leningen dat is verstrekt. Als geldverstrekker kun je niet iedereen beschermen, mensen hebben ook een eigen verantwoordelĳkheid. Veel mensen zeggen: het is me overkomen. Maar schulden die je maakt, gaan ook jou aan. En ja, we werden allemaal fiscaal gestimuleerd om meer geld te lenen. Dat kan vandaag de dag nog het beste advies zĳn. Dat is het rare.’

jongeren behoudender zĳn dan wĳ denken. Zĳ willen sparen, zĳ willen een duurzame, groene en rechtvaardige wereld. Maar dat is niet global. In Hong Kong speelt duurzaamheid bĳvoorbeeld nog geen enkele rol. Ik heb onlangs fabrieken in Azië bezocht waar drieduizend man naast elkaar werken om kleding te maken. Die mensen werken twaalf uur per dag zonder een woord tegen elkaar te zeggen... Kun je je voorstellen dat dat in Nederland gebeurt? Voor 250 dollar per maand?’

Maar u zegt: het is niet de verantwoordelĳkheid van het bedrĳf, want de bank is uiteindelĳk gewoon een bedrĳf natuurlĳk. er r ‘Een bank moet zich aan de wet houden, maar op een gegeven moment moeten mensen ook verantwoording nemen. Dat geluid hoor je minder, nu.’

Waarom participeren jullie in Azië? er r ‘Wĳ moeten risico’s spreiden en Azië doet het op dit moment redelĳk goed. We hebben daar een participatiefonds waarmee we voor vĳf procent in grote ondernemingen investeren. We willen die bedrĳven wel zien. Dus dan zit je met een heel gastvrĳe Aziatische ondernemer aan tafel, God mag weten wat je precies eet, op een plant waar de hoogovens praktisch naast je staan te loeien. En dan zoek je uit of je in die ondernemer moet investeren. Naast de economische beleggingsafweging zĳn voor ons ook de UN Global Compactafspraken daarbĳ belangrĳk. Als Delta Lloyd onderschrĳven wĳ zowel de Principles for Responsible Investment als de Principles for Sustainable Insurance. Je kĳkt dus veel breder dan alleen maar financieel, ook als CFO.’

Zou je ook kunnen zeggen dat we niet goed kunnen omgaan met overvloed? er r ‘Laatst bĳ de Media Markt zag ik iemand met een waanzinnig groot televisiescherm naar buiten lopen, om daarna de klep van zĳn heel oude auto open te doen. Dat klopt niet. Mensen willen altĳd het laatste en het duurste. En ook het mooiste kopen met twee inkomens in plaats van een of anderhalf. Als er dan kinderen komen, zie je dat het moeilĳker wordt dit te financieren.’ Terwĳl een kind tot zĳn of haar achttiende een investering is van een ton... er r ‘Dat klinkt heel cru, maar dat is natuurlĳk wel de consequentie. Een goede financier en adviseur houdt hier rekening mee bĳ de hypotheekfinanciering.’ Het kon ook allemaal. er r ‘Wat meer rationaliteit kunnen we wel gebruiken. Door die grote welvaart is dat vervaagd, bĳ jong en oud. Ik ben actief binnen de jeugdzorg en zie daar de voorbeelden lopen. Hoeveel sommige kinderen maandelĳks besteden aan telefonie en kleding! Het gaat al vroeg en snel mis. Maar het gaat vooral mis bĳ de gebrekkige financiële educatie.’ In hoeverre zal de cultuur de economie volgen? Bĳvoorbeeld dat er minder gescheiden wordt omdat een echtscheiding te duur is? er r ‘Iedereen moet zĳn eigen afweging maken, maar om nou bĳ elkaar te blĳven vanwege het geld... Wel zien we dat

Zou u als CFO alleen op instrumenten kunnen vliegen, alleen op cĳfers sturen of wilt u altĳd die fabrieken bezoeken in Azië? er r ‘Je móét daar wel heen, om verbanden zien. China groeit nog steeds, dat land wordt gewoon gerund als een VOC. Waar zit de goedkoopste arbeid, knowhow en expertise? Daar gaan ze heen. Op een gegeven moment wordt het híér weer zo goedkoop dat het niet meer interessant is om alles daarheen te brengen.’ Tot het zover is, zullen uw kinderen in Azië hun geluk zoeken? er r ‘Ik denk dat de nieuwe generatie veel internationaler denkt en doet dan wĳ. Ze gaan prachtige opleidingen doen, maar als er geen werk is, gaan ze weg. Net als geld. Als Nederland niet aantrekkelĳk is, wordt het in Azië geïnvesteerd.’ Als iedereen vertrekt, wie gaat dan voor ons zorgen later? er r ‘Dat is de vraag... Wellicht vertrekken ouderen met hun pensioenpotje naar goedkopere landen. Of er worden goedkopere verplegers geïmporteerd.’


13

emiel roozen

‘De crisis is ontstaan doordat we in geleende overvloed leefden’

OPINIE

T E K S TT: J O N AT H A N M A A S

En wie werkt en spaart dan nog voor ons pensioen? er r ‘De AOW is op lange termĳn ook niet zeker. Maar wĳ hebben een luxe positie, we hebben een van de grootste pensioenpotten ter wereld ten opzichte van ons bruto nationaal product. Het gaat meer om inzicht in onze financiën en hoe we daarmee omgaan. Daarom investeren wĳ – bĳvoorbeeld via Delta Lloyd Foundation – veel in financiële educatie. Inzicht in financiën op alle niveaus, zowel als persoon, als bedrĳf als land is key.’ Hoe verhoudt dit zich tot uw grootste uitdaging als CFO? er r ‘Het is interessant. Ook hier gaat het om inzicht in de financiën en dat inzicht verandert steeds sneller. Delta Lloyd moet rekening houden met volatiele markten en dat wordt steeds erger. Het is niet meer zoals vroeger. We dachten op een gegeven moment dat het beter ging, maar toen, boem, ging het wéér slecht. Je krĳgt meer crisissen achter elkaar. Wie had drie jaar geleden gedacht dat Spanje er zo slecht voor zou staan? Delta Lloyd heeft een goede strategie, daardoor zeilen we goed door de crisis. Klanten vragen nu andere producten. Ze beleggen niet meer, ze sparen.’ Zouden we niet juist het geld moeten laten rollen? er r ‘De ECB is behoorlĳk geld aan het drukken. Wanneer de inflatie komt, weet niemand. Op een gegeven moment betaal je daar de rekening van.’ U bedoelt de man in de straat? er r ‘Die betaalt altĳd de rekening. Zo’n boodschap doet het niet goed naar buiten toe, maar zo is het wel.’ Is uw vak erg veranderd in de loop der jaren? Is er een morele component bĳ gekomen? er r ‘Ik ben registeraccountant, dat houd ik jaarlĳks bĳ. Tĳdens de terugkerende trainingen wordt over dit soort vraagstukken gesproken. Het duurzaamheidsverslag is nu geïntegreerd in onze jaarrekening. Maar het vak van de harde cĳfers blĳft. Het gaat erom: wat is onze toegevoegde waarde?’ Waar ligt u ’s nachts wakker van? er r ‘De crisis wordt pas echt problematisch als ze een weerslag heeft op maatschappelĳke ontwikkelingen. Hoge jeugdwerkloosheid bĳvoorbeeld is killing. En we hadden vroeger meer solidariteit, dat mis ik. Als nu een voetbalclub aan ouders vraagt om coach te worden, doet iedereen een

14


BEELD: REIN JANSSEN

stap achteruit. Vroeger was het volstrekt normaal dat je elkaar hielp. Het is jammer dat het weg is. Verzekeringen, bĳvoorbeeld, is wat dat betreft een sociaal vak. Alleen met veel klanten kunnen we risico’s afdekken die je als individu niet kunt dragen.’ U heeft destĳds gekozen voor de baan, niet voor het salaris. We lazen dat u in salaris achteruitging toen u van PwC overstapte naar Delta Lloyd. Hoeveel scheelde dat? er r ‘Ik denk een gat van twee ton in het begin. Maar dat geld was voor mĳ geen interessante kwestie. Ik wilde nieuwe dingen leren.’ Zou u ooit nog wat verder willen zakken in salaris en bĳvoorbeeld minister van Financiën willen worden? er r ‘Nou, af en toe jeukt het wel.’ Als er slechte beslissingen worden genomen? Of geen? er r ‘Het gaat me aan het hart wat er in het land gebeurt. Maar ik ben niet politiek actief en heb geen zin om op de markt te flyeren. En dat is wel nodig, in een politieke partĳ. Ik vind het wel een waanzinnig interessante baan, maar ook een hondenbaan. En overigens onderbetaald. Zitten we elkaar hier in dit land nou echt door te zagen over een ministersalaris van 144.000 euro? Dat is toch belachelĳk?’ Of hebben we een technocratisch kabinet nodig met mensen uit de praktĳk? er r ‘Daar is misschien wel behoefte aan. We kunnen in Nederland bĳvoorbeeld wel de assurantiebelasting verhogen – die pure, ordinaire belastingverhoging is nu ook doorgevoerd – maar daar worden geen banen mee gecreeerd. Een overheid creëert nooit langetermĳnwerkgelegenheid. Bedrĳven zĳn echt van toegevoegde waarde.’ Wat betekent geld voor u persoonlĳk? er r ‘Geld is een waardepapier waar we allemaal vertrouwen in moeten hebben. Maar: alles begint met gezondheid en educatie. Een goede gezondheid is een lot uit de loterĳ en goede educatie geeft je alle kansen die je nodig hebt.’

DE L T A L L OY DELT O Y D M AGA AG ZII N E , JA N UA ARI 2 20 013 13 1 3

15

… kantelt Machtssverhoudingen verschu uiven. Europa vraagt China hulp bĳ de kredietcrisis, k westerse bedrĳven zoeken n hun heil in Afrika bĳ de oprukkende middenklasse m en Brazilië Braz bestrĳdt z’n eigen armoede. Vĳf correspondenten geven een ondertiteling bĳ deze lokale goednieuwsshow.

16


KENIA

BRA A ZILIË

INDIA

C CHINA

TURKIJE UR

GROEIPROGNOSE: 5,1 2012 , 5,6 2013 CORRESPONDENT:: ILONA EVELEENS EVE VOOR: TROUW

GROEIPROGNOSE: 1,5 , 2012 , 4,0 , 2013 CORRESPONDENT: MARJON VAN ROYEN VOOR: DE NOS

GROEIPROGNOSE: 4,9 2012 , 6,0 2013 CORRESPONDENT: WILMA VAN DER MATEN VOOR: FD

GR ROEIPROGNOSE: 7,8 2012 , 8,2 2013 CORRESPONDENT: OSCAR GARSCHAGEN VOOR: NRC

GRO EIPROGNOSE: 3,0 2012 , 3,5 2013 CORR RESPONDENT: MARC GUILLET VOOR: AD

‘Elf procent groei is leuk, maar Kenianen komen uit bittere armoede. De groei in Afrika komt vooral ten goede aan grote bedrijven, mensen die het al goed hadden en slim geïnvesteerd hebben. Het druppelt mondjesmaat de lagere klassen binnen. Je merkt wel dat de middenklasse groeit. Vooral aan de files. Maandelijks komen er duizenden auto’s bij. De infrastructuur is daar niet op berekend. Alles

‘The sky is the limit, overal in LatijnsAmerika, op Venezuela na. Iedereen loopt te shoppen in Rio, waar ik woon. Dat komt omdat vijftig procent van de bevolking de afgelopen jaren tot de middenklasse is gaan behoren. Mensen die overigens maar tussen de 600 en 1200 dollar per gezin hebben. Al dat kopen gaat op afbetaling. Mensen bouwen schulden op die ze niet kunnen afbetalen. Maar het potentieel van de interne markt is het vliegwiel van de economische groei. In Brazilië is geen honger meer. Dat levert een golf van optimisme op, de grimmigheid is weg. De allerarmsten hebben eigenwaarde gekregen; als ze aantoonbaar kinderen op school hebben zitten, krijgen ze nu een minimumuitkering. Mensen knappen hun huisjes op, kopen meubels en wasmachines. Dat laatste verlicht het werk

‘De kloof tussen arm en rijk is sinds de liberalisering twintig jaar geleden alleen maar groter geworden. Meer dan vijftig procent van alle Indiërs heeft nog steeds geen toilet. De nieuwe elite vestigt zich in satellietsteden, drinkt champagne en rookt dikke sigaren. Arme mensen worden op straat aangereden en geweigerd bij het ziekenhuis. Private investeerders zijn de motor achter de economie, zij zorgen voor die steden. De infrastructuur zou ook beter geprivatiseerd kunnen worden, want de tegenstelling met de ambtenarij op de ministeries, waar niet eens in elke kamer een computer staat,

‘Vanaf 1998 groeit de Chinese economie als kool. De diepste armoede en hongersnood zijn verdwenen. Er groeit snel een welvarende middenklasse. Iets meer dan de helft van de 1,3 miljard Chinezen leeft nu in de stad. Die trek wordt door de overheid geforceerd. Mensen worden van hun land gezet en uit hun dorp gejaagd. Urbanisatie is de motor van de economische groei. Het land is een grote bouwput: wegen, industrieparken, metro’s… Het platteland moet worden gereorganiseerd. Er moeten efficiëntere boerderijen komen om de steden van voedsel te voorzien. Chinezen zijn zelfbewuster en assertiever geworden. Salarissen stijgen, arbeidsomstandigheden verbeteren. Het werk is nog steeds lang en zwaar, maar de fabrieken zijn geen sweatshops meer. We komen dicht bij het moment dat China niet meer een lagelonenland genoemd kan worden. De snel toenemende welvaart leidt ook tot vergroting van de onvrede. Geld en status zijn nu heel belangrijk; als dat niet lukt, wordt er flink geklaagd. Familiebanden staan onder druk. Grootouders in huis nemen zullen nieuwe yuppen niet

‘De crisis waarmee het westen nu dealt, heeft Turkije in 2001 gehad. Toen gingen 17 banken over de kop. Met de hulp van het IMF en de Wereldbank zijn er enorme hervormingen geweest en is de economie gegroeid. De middenklasse groeit. Dat zie je op straat: er rijden luxe auto’s en dure restaurants zitten vol met nieuwe yuppies. Voor het eerst rukt het individualisme op,

‘Mensen vinden het wel amusant dat het westen nu in de puree zit’ staat vast. Buurtwinkels gaan over de kop ten koste van grote winkelcentra, waar jonge gezinnen op zaterdag bij Kentucky Fried Chicken eten. Jonge werkende mensen drinken sinds kort koffie. Ze willen gezien worden bij een koffieketen, met een smartphone in de hand. De maatschappij is erg gericht op materialisme. Iedereen is bezig met geld verdienen. Er is van oudsher een familiecultuur, maar die sterft langzaam uit. Jonge mensen wonen in de stad en gaan niet graag terug naar het ouderlijk huis buiten de stad. Het gaat om ik, mijn vrouw en de kinderen. De verre achterneef is niet zo belangrijk meer. Kenia voelt wel de effecten van de crisis in het westen. Afrikaanse landen exporteren veel: grondstoffen, koffie en boontjes. De export lijdt onder de crisis en daar maakt men zich zorgen om. Maar verder zal het Afrikanen worst wezen wat er in Europa gebeurt. Ze gniffelen erom. Europa heeft hier de reputatie arrogant te zijn en mensen vinden het eigenlijk wel amusant dat het westen nu in de puree zit.’

‘Ik kan mijn schoenen niet meer laten poetsen’ van vrouwen, die andere dingen kunnen doen. Die vinden geheid een baan, want er is hier volop werkgelegenheid. Brazilië importeert Haïtianen om de vacatures vervuld te krijgen. Ik kan mijn schoenen niet meer laten poetsen omdat er geen straatkinderen meer zijn. Zelfs de bandieten zijn picky geworden. Toen ik onlangs overvallen en beroofd ben, haalden de dieven hun neus op voor mijn zilveren sieraden. De westerse crisis wordt hier niet begrepen, die vinden ze heel intellectueel. Brazilianen zijn gewend van de hemel in de hel gegooid te worden. Spaargeld werd jaren geleden van de ene op de andere dag bevroren, mensen waren binnen een dag straatarm. Dat maak je in Europa niet mee.’

‘Meer dan vijftig procent heeft nog geen toilet’ is rampzalig groot. De overheid beweert dat de middenklasse in rap tempo uitdijt. Maar dan hebben we het over mensen die 150 euro verdienen en niet in staat zijn te consumeren in alle winkels die hier komen. Het geld wordt in dezelfde kliek rondgepompt. Dat heeft nog steeds voor een groot deel te maken met het kastenstelsel: een kasteloze klimt niet hogerop. Goed onderwijs is een van de sleutels voor economische groei, maar is voorbehouden aan welgestelden. Die kunnen naar privéscholen. Op de staatsscholen verdienen leraren zo slecht dat ze drie van de vijf dagen niet komen opdagen en kinderen afleveren die na zes jaar school soms nog niet kunnen rekenen en schrijven. Het land verindividualiseert. Kinderen gaan naar de stad en zorgen niet meer voor hun ouders op het platteland. Schrijnend, want er zijn nauwelijks oudedagvoorzieningen. Als India werkelijk economisch vooruit wil komen, moeten er hervormingen worden doorgevoerd.’

‘Grotere welvaart leidt ook tot grotere onvrede’ snel doen. Chinezen kijken ook kritisch naar het westerse systeem: hier zijn banken partijorganen, vehikels van de staat, die ingrijpen bij oververhitting van de markt. Ongelimiteerd lenen aan consumenten vinden Chinezen buitengewoon riskant. Ze sparen liever veel. Daardoor geven ze nog te weinig uit. Economen willen dat de overheid de binnenlandse consumptie stimuleert.’

‘Ze trekken naar de stad, werken dag en nacht’ in een land waar de familie en het collectief altijd erg belangrijk waren. Er beginnen verzorgingstehuizen te komen, vooral in de grote steden, en het aantal eenpersoonshuishoudens groeit, vooral onder alleenstaande, hoogopgeleide jonge vrouwen. Iedereen heeft de Turkish dream voor ogen, er is een enorme ambitie. Mensen trekken naar de stad, werken dag en nacht, en sparen voor een huis en de studie van hun kinderen. De veranderingen gaan snel. Minister van Financiën Şimşek is er een levend voorbeeld van. Hij groeide op in een arm Koerdisch gezin met analfabete ouders en negen kinderen. De wens om toe te treden tot de EU is er sinds de eurocrisis amper. De handel met de EU neemt af, Turkije richt zich steeds meer op groeimarkten in de zogenoemde MENA-landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Turken willen wel dezelfde kwaliteit van leven als Europeanen. Maar daarvoor hebben ze nog een eind te gaan. Het nationaal inkomen per hoofd van de bevolking is nu 14.700 dollar, dat van Nederland 42.700. Negen procent van de bevolking is werkloos, dat moet ook beter. Vooral de participatie van vrouwen moet omhoog: slechts 23 procent van de werkende bevolking is vrouw.’


17

DE VERBEELDING

SPITSUUR BEELD:MICHAEL WOLF

T E K S T: S I M O N E KO U D I J S

Tokyo, 7.30 uur. Forenzen in de metro. Haringen in een ton van glas en staal. Michael Wolf bevroor ze in beeld. Voor eeuwig vastgelegd in hun ondergrondse hel. Het resultaat was zo intens, verontrustend en krachtig dat hĳ in 2011 nog een keer terugging: ‘Tokyo Compression revisited’ heet zĳn tweede serie over de massale eenzaamheid in moderne megasteden. Een groot succes, zowel de tentoonstelling als het boek. Daarin staat naast de foto’s ook een essay van Christian Schüle: ‘Tokyo subway dreams’. De forenzen zien er verbazingwekkend kalm uit. Zeker als je weet dat wagons die geschikt zĳn voor 160 man, in de spits bevolkt worden door het dubbele aantal.

18


COLU MN

komt een miljonair bĳ de Aldi JUR JEN ALKEMA

Vincent Bijlo (1965) is cabaretier en schrijver. Meer info op www.vincentbijlo.com (met een versie voor blinden, zienden en lichtontberenden).

Geef een Hollander één theezakje en hij heeft voor een maand thee. Laat een Hollander een glanzende nieuwe auto zien, zeg dat hij alleen vandaag in de aanbieding is – hij is nog steeds duur maar hé, hij is wel in de aanbieding – en hij zal hem onmiddellijk kopen. Misschien doet hij bonthoezen om de voorstoelen, dan blijft de inruilwaarde hoger. Zo is de Hollander, zuinig en spilzuchtig tegelijk. Hij kan dure spullen kopen, maar er echt van genieten, nee, dat kan hij niet, dat mag hij niet. Van wie niet? Dat weet niemand. Van God? Nee, daar gelooft hij al jaren niet meer in. Het zit in zijn genen. Zijn ouders hadden die God nog wel, die keek altijd mee, bij alles wat ze deden. Dit leven was een voorportaal van een veel beter leven. Je moest je hier, zolang als het duurde, een beetje gedragen, dat deed je door niet al te materialistisch te zijn en op gepaste wijze te feesten. De blik van God was de blik van de camera. Hij keek mee op de monitor naar jouw leven. Als je het niet goed deed, dan stemde Hij je weg, je had je plaats in de hemel niet verdiend, je moest voor eeuwig branden in de hel.

Het Onzevader is allang ver vangen door het ‘Onzefondsen’ Nee, die God is er niet meer, de enige wereldwijde religie die er nog is is die van het Geld. Het Onzevader is allang vervangen door het Onzefondsen. Onze fondsen, die in den min zijn, uw naam worde geheiligd. Uw rendement kome, uw wil geschiede, gelijk den hemel alzo op den beursvloer. Geef ons heden ons dagelijks geld, en verlos ons van het bankroet. Vergeef ons onze schulden, maar wij vergeven niet onze schuldenaren. U is de begeerlijkheid en het rendement in der eeuwigheid, amen. En toch, die Hollander, ondanks dat hij God door Geld heeft vervangen, hij blijft het doen, spaarzaam zijn en veel verdienen tegelijk. Hij blijft een vrekkige rijkaard, een miljonair die bij de Aldi koopt. Ook al staat hij in de Quote 500, hij boekt nog steeds de goedkoopste lastminute-aanbiedingen. Hij roept wel tien keer per dag: ‘Wat hebben we het toch goed!’ Maar intussen steunt en zucht hij zich door het leven, niet vanwege de geldzorgen, maar vanwege de zorgen om zijn geld. Zijn onroerend goed staat in prijs te dalen, zijn beleggingen leveren nauwelijks nog wat op, ja hij kan in wapens gaan beleggen, maar dat staat zijn geweten weer niet toe, en zo drukt zijn geld jaar in jaar uit op zijn schouders. Het geld maakt hem niet bepaald gelukkig. Zette de crisis maar eens echt door, denkt hij soms. Hij mag dat niet denken van zichzelf, maar toch… Hoe zou het zijn als hij alleen nog maar een tent bezat. Een tent, een luchtbed, een gasbrandertje, een paar pannetjes en wat borden en bestek. Want ergens, diep in zijn achterhoofd, zit een herinnering aan een jaar of 20 geleden. Zijn vrouw en hij kenden elkaar nog maar net. Ze zaten voor hun tentje op een camping op de Veluwe in de zon een pastaatje te eten, dat hij hoogstpersoonlijk had gemaakt, op het brandertje. Gelukkiger dan toen is hij nooit geweest.


27

TREND

ik doe mee dus ik besta T E K S T: S T I N E J E N S E N

I L L U S T R AT I E : PAU L FA A S S E N

We willen onze overvloed delen. Ons geld, maar tegenwoordig vooral ook onze energie, onze vakkennis. Van weeshuis helpen bouwen tot het meedoen aan de (‘opgeven is geen optie’) Alpe d’huZes. Over wie gaat het eigenlĳk, vraagt filosofe Stine Jensen zich af.

Onlangs vertrok een vriendin met een groep vrouwen naar India om een weeshuis te bouwen. Zo sloeg ze twee vliegen in een klap: ze wilde haar veertigste verjaardag op een bĳzondere manier vieren en ze wilde iets terugdoen voor de wereld. ‘Het is een beetje Oprah’, schreef de vriendin, ‘om via deze bedelbrief om geld te vragen, maar het doel heiligt de middelen.’ Ik vond het een bewonderenswaardig initiatief. Zelf had ik mĳn veertigste verjaardag gevierd met een luxe diner voor intieme vrienden. Niks weeshuizen in India bouwen. De mail over het weeshuis plaatste mĳ voor een keuze. Als ik dan toch moest bĳdragen aan het goede doel van mĳn vriendin, kon ik dan niet beter zélf ook een keer de handen uit de mouwen steken? Daarop had mĳn vriendin geanticipeerd: je mocht ook langskomen in India! Uiteindelĳk wonnen praktische bewaren en mĳn gemakzucht het van het avontuur en maakte ik wat geld over. Cynische filosoof Ik dacht na over de redenen van mĳn vriendin om naar India af te reizen. Vertrouwde zĳ soms minder op traditionele charitatieve instanties? De afgelopen jaren was er

28


regelmatig negatieve pers over sommen geld die aan de strĳkstok bleven hangen, ‘dure campagnes’, ‘foute uitgaven’ en ‘riante salarissen’. In plaats van anonieme euro’s te pompen in de zakken van onbetrouwbare Afrikaanse politici of geldbeluste westerse ontwikkelingsbobo’s, legde mĳn vriendin zélf die steen. Allemaal waar − het groeiende wantrouwen in organisaties herken ik zelf ook − maar ik vond het niet geheel een bevredigend antwoord. Voor mĳ is dat wantrouwen nooit een reden geweest om te overwegen in Ghana dorpen te helpen bouwen. Deed ze het dan om er zelf een goed gevoel van te krĳgen? Gaf ze uit altruïsme of egoïsme? En maakte dat eigenlĳk iets uit? De arme Indiër die het geld krĳgt, zal er minder belang aan hechten of zĳn gezin te eten krĳgt uit puur medemenselĳke overwegingen of uit egobevrediging van de gever, toch? Toen ik het haar vroeg, vertelde ze dat ze de behoefte had om iets van haar overvloed te delen met anderen. En ze had, net als de andere vrouwen die meegingen, een rĳk leven geleid. Nu wilde ze iets zinnigs en nuttigs doen, in plaats van de zoveelste vakantie te vieren. Natuurlĳk, bromde de cynische filosoof in mĳ: in een wereld van overvloed waarin alles maakbaar en koopbaar is, geeft het

ambachtelĳk zelf iets maken met eigen handen meer voldoening. Daarin lĳkt het bouwen van een weeshuis op het zelf bakken van een ambachtelĳk brood. Complete egoïst Hoe meer ik er over nadacht en mĳzelf visualiseerde, weeshuizen bouwend in de sloppenwĳken van Brazilië, hoe minder ik mĳzelf zag afreizen naar diezelfde derde wereld. Maakt dat van mĳ een complete egoïst? Nee, dat niet. Want ik had heus uitgedeeld op mĳn eigen verjaardag − champagne, zuiglam en chocoladezalf – aan goede vrienden en geld overgemaakt naar de weeshuisbouwers. De Australische filosoof en ethicus Peter Singer geeft een verklaring voor mĳn gedrag. Hĳ heeft erop gewezen dat mensen het moeilĳker vinden om aan onbekenden ver weg te geven dan aan familie. Stel dat een huis in brand staat. Uw moeder en een wildvreemde bevinden zich in het huis. Wie u zult redden? Uw moeder natuurlĳk! En het enige argument dat u heeft is: omdat het mĳn moeder is. Door naar India te gaan, wordt de afstand overbrugd. Toen ik mĳn vriendin na afloop vroeg hoe zĳ het had ervaren, vertelde zĳ dat het haar goed had gedaan met eigen ogen te

zien wat het oplevert aan blĳdschap en aan dankbaarheid. Je kunt zien aan wie je het geld geeft en zo een persoon direct empowerment bieden. Eén persoon of een familie helpen, dat is concreter dan een organisatie helpen. Maar de persoonlĳke betrokkenheid bĳ echte bittere armoede – hoe vrolĳk en leuk zo’n project ook lĳkt – had haar ook veranderd. Ze had nu échte armoede gezien en haar weeshuis was een druppel op een gloeiende plaat. In die zin is geld storten voor mĳ steeds opnieuw een veilige keuze – een manier om emotioneel op afstand te blĳven. Misschien zĳn egoïsme of altruïsme daarom niet de juiste termen om het geven te duiden; het bouwen van een weeshuis in India is in de eerste plaats een daad van betrokkenheid.

Stine Jensen is schrĳfster en filosoof. Van haar hand verschenen onder meer de nonfictieboeken Dus ik ben weer (2012), Dag vriend! (2012), Dus ik ben (2011), Ik lieg, dus ik ben (2011), Het broekpak van Olivia Newton John (2011) en Turkse vlinders. Liefde tussen twee culturen (2005).


29

ONDERZOEK: V ROU WEN EN GELD

T E K S TT:: A AU UDREY ZONNEVELD EN MARLIES RUIJTER

Ai, hoe vooroordelen bewaarheid worden. Vrouwen laten grote financiële beslissingen vaak aan hun man over. Dit blĳkt uit deel 4 van het onderzoek van Delta Lloyd Foundation naar vrouwen & geld. Maar er is ook een lichtpuntje: vrouwen hebben minder vaak schulden. Op het eerste gezicht lĳkt het alsof aan de Nederlandse keukentafel samen beslissingen worden genomen over financiële zaken. Vraagstukken als de hypotheek, een extra spaarpotje of langdurige financiële verplichtingen: in het onderzoek door Intomart GfK in opdracht van Delta Lloyd Foundation geven mannen en vrouwen aan dit samen op te lossen. Maar wie doorvraagt, krĳgt een genuanceerder beeld. Het zĳn de mannen die uiteindelĳk de knopen doorhakken op financieel gebied. Mannen geven in het onderzoek drie keer zo vaak als vrouwen aan dat zĳ degenen zĳn die ‘in charge’ zĳn. Er is maar één uitzondering op dit gegeven. U voelt ’m misschien al aankomen: de dagelĳkse boodschappen. Dat blĳft ook anno 2012 het terrein van de vrouw. Bĳna driekwart van de vrouwen, tegenover 17 procent van de mannen, zegt het heft in handen te hebben als het gaat om boter, kaas en keukenrol. Vrouwen letten naar eigen zeggen goed op de prĳzen bĳ het dagelĳkse boodschappen doen, maar dat kostenbewuste gedrag doen ze weer teniet doordat ze ook blĳk geven van roekelozer koopgedrag tĳdens het ‘funshoppen’. Sparen Wat mannen en vrouwen gemeen hebben is dat ze meer zĳn gaan sparen in 2012.

30 3 0

DE DELTA EL ELT ELTA LT LTA L T A L LO TA L OY D M A AGA AG GA G A Z I N E , JJA ANU UA A R I 20 201 2 01 0 13

Een vĳfde van de Nederlandse mannen en vrouwen, vooral in de groep met de hoogste inkomens, zegt dat te doen. Opvallend: de voorkeur voor sparen geldt zelfs voor mensen met een lening. Bĳna een op de vĳf van de ondervraagden met een lening gaat liever sparen dan aflossen. Een ‘bĳzondere’ vorm van financieel management, want de rente op een lening kost meer dan de rente die een spaarrekening oplevert. Het aflossen van de hypotheek is zo mogelĳk nog minder populair: slechts 9 procent van de mannen en 4 procent van de vrouwen kiest hiervoor. De belangrĳkste reden om te gaan sparen, is een verwachte grotere uitgave (wasmachine, auto). Maar ook financiële onzekerheid en het pensioen worden genoemd. Vrouwen noemen in het bĳzonder de angst voor het verliezen van hun eigen baan of die van hun partner. Bezuinigen De ‘favoriete’ oplossing voor moeilĳk rondkomen, is bezuinigen. Ruim 80 procent van de ondervraagden noemt dit. Moeilĳk rondkomen geldt overigens voor de helft van de Nederlanders, waarbĳ dit bĳ vrouwen iets vaker voorkomt dan bĳ mannen: respectievelĳk 51 en 45 procent. Mannen bezuinigen het vaakst op luxeartikelen en uitjes, vrouwen pakken liever

Geld & de liefde Het is bekend: liefde en geld staan niet altijd los van elkaar. Dat blijkt ook zeker in tijden van crisis. Bijna de helft van de Nederlanders denkt dat scheiden een luxe wordt. Bijna 1 op de 5 gehuwden of samenwonenden ziet de huidige economische situatie als een reden om langer bij elkaar te blijven. Zij zouden een relatiecrisis proberen te bezweren vanwege de financiële gevolgen van een scheiding. Mannen zijn hierin iets rationeler dan vrouwen. 21 procent van de mannen zegt bij elkaar te blijven om het geld, tegen 14 procent van de vrouwen. Uit eerder onderzoek gedaan in opdracht van Delta Lloyd Foundation bleek dat vrouwen er bij scheiding 23 procent in koopkracht op achteruit gaan. Mannen gaan er 7 procent op vooruit.


31

De vraag is natuurlĳk of schulden leiden tot financiële chaos of dat financiële chaos juist leidt tot schulden

eerst het huishoudbudget aan en geven daarna pas minder geld uit aan kleding. Natuurlĳk is er ook een andere oplossing om financiële krapte aan te pakken: meer werken. Toch noemt slechts 29 procent dit als een optie, waarbĳ dit vanzelfsprekend vaker wordt genoemd door mensen die niet of parttime werken. Of meer inzicht en overzicht kunnen helpen bĳ het oplossen van een financieel tekort? Ja, zegt een kleine 50 procent. Terwĳl zo’n 20 procent het nut er niet van inziet omdat er al overzicht is of omdat ‘de inkomsten er niet meer op worden’. De overige 30 procent zegt dat niet te kunnen bepalen. Schuld Op het gebied van schulden steken vrouwen goed af bĳ mannen: een kleine 30 procent van de mannen heeft een schuld of betalingsachterstand ten opzichte van 18 procent van de vrouwen. De meeste problemen met aflossen zitten bĳ de laagste inkomens en alleenstaanden. Mensen die weinig financieel overzicht hebben, hebben ook vaker schulden: zo’n 33 procent. Bovendien wordt het aflossen daarvan door 35 procent als problematisch ervaren. Dat lĳkt logisch, maar de vraag is natuurlĳk of schulden leiden tot financiële chaos of dat financiële chaos juist leidt tot schulden. Het aangaan van een schuld voor de aankoop van een woning vindt 65 procent van de ondervraagden een goed idee. De bereidheid om te lenen voor overige grote of noodzakelĳke uitgaven (zoals een verbouwing of het starten van een onderneming) is veel kleiner: tussen de 20 en 25 procent. Geld lenen om de studie van de kinderen te bekostigen, vindt 40 procent van de mensen met kinderen een goed idee. Slechts een enkeling zou lenen om een vakantie te kunnen bekostigen. Crisis Vrouwen maken zich wat vaker zorgen over de crisis dan mannen. Zo’n 39 procent van de vrouwen vindt dat haar financiële situatie de afgelopen tĳd is verslechterd, tegen 35 procent van de mannen. Ook geeft 65%

32


van de vrouwen aan de kredietcrisis te voelen in de portemonnee, 5 procent meer dan de mannen. Vrouwen zĳn ook minder positief dan mannen over de toekomst. 41 procent van de vrouwen ziet de komende vĳf jaar geen verbetering in de eigen financiële situatie. Dat is 10 procent meer dan bĳ de mannen. Maar hierbĳ moet worden opgemerkt: hoe jonger de vrouwen zĳn en hoe hoger opgeleid, hoe positiever ze kĳken naar hun eigen toekomst. Niet alleen blĳft de eigen fi nanciële situatie voorlopig onder druk staan, ook met die van de overheid blĳft het voorlopig belabberd gesteld. Minder dan de helft van Nederlanders denkt dat het sociale vangnet van de overheid in de toekomst nog bestaat in de vorm zoals we die nu kennen. Bĳ de mannen heeft 48 procent daar veel vertrouwen in, tegenover 42 procent van de vrouwen. Woord bĳ daad We mogen voorzichtig concluderen dat vrouwen de toekomst minder zonnig inzien, maar daar vervolgens niet naar handelen. Wie vermoedt dat de crisis nog wel even aanhoudt en ervan uitgaat steeds meer de eigen broek te moeten ophouden, zou zich meer moeten verdiepen in financiële zaken. Daar schieten vrouwen in tekort. Want al is elk dubbeltje er één: met besparen op de dagelĳkse boodschappen red je het niet in een serieus geval van financiële problemen.

Audrey Zonneveld en Marlies Ruĳter schreven recent Van beurs tot handtas, een boek over hun belevenissen in de wereld van het grote geld. Uitgeverĳ Lebowski/Einstein, € 16,90

Vrouwen beleggen beter Er is één onderdeel van het financiële spectrum waarin vrouwen excelleren ten opzichte van mannen en dat is beleggen (al bleek uit eerder onderzoek dat ze wel minder beleggen dan mannen). Dit komt omdat ze voorzichtiger zijn dan mannen. Ze nemen minder risico’s en zijn niet bang om toe te geven dat ze iets niet snappen. Daarom stellen ze veel meer vragen, lezen zich beter in en denken beter na voor ze besluiten om een aandeel wel of niet te kopen. Bovendien handelen ze minder vaak, waardoor ze minder transactiekosten hebben. En zo blijft er meer winst over. En anders dan het cliché normaal gesproken zegt, laten vrouwen zich op de beurs juist minder dan mannen door emoties beïnvloeden. Op de beurs zijn het juist de mannen die last hebben van hun hormonen. Hun door testosteron ingegeven winnersmentaliteit helpt hen aanvankelijk, maar zit hen later in de weg. Ze overschatten zichzelf, willen te graag scoren en maken daardoor eerder fouten. Ze laten zich bijvoorbeeld sneller in met gevaarlijke financiële constructies waar ze weliswaar snel veel geld mee kunnen verdienen, maar ook net zo hard kunnen verliezen!

DISCUSSIE

Generatie Z zit er niet mee T E K S T: J O O S T B I J L S M A

B E E L D : L A R S VA N D E N B R I N K

De 65+’ers zĳn de rĳkste generatie ooit. De huidige generatie jongvolwassenen wordt waarschĳnlĳk de eerste die het minder goed heeft dan de ouders. Evolutionair is dat even slikken. Hoewel? Vier (ervarings)deskundige meningen.


33

Alles doen waarvoor mensen je vragen ‘Toen de subsidie van mĳn theatertrio Suver Nuver stopte in 2009, sloeg daarmee het enige anker in mĳn leven weg. Voor het eerst in twintig jaar zonder zicht op inkomen, moest ik nadenken over mezelf en over de rol van geld in mĳn leven. Ik dacht dat ik na een jaar staren over het water wist wat ik wilde, maar het bleef leeg. Daarom besloot ik alles te doen waarvoor mensen me zouden vragen. Het eerste was een verzoek om door de Verenigde Staten te toeren met een autobiografische onewomanshow. Dat verliep niet volgens plan, zoals in een roadmovie van Pieter Verhoeff te zien is. Het tweede verzoek was of ik de lessen van een geldworkshop in Oslo wilde doorgeven aan Amsterdamse vrienden. Wat volgde was een diepgaande zoektocht naar de betekenis van geld. Die expeditie bracht mĳ onder meer bĳ een bĳeenkomst over alternatief geld in Lyon en bĳ de denktank Economy Transformers. Ik sprak met bankiers, hoogleraren en filosofen en besloot voorstellingen te maken over geld en daarmee mĳn eigen inkomen te verwerven. In de voorstellingen vertel ik over de VOC, over de wonderen die geld en de eerste aandelen in die tĳd verrichtten. Verder heb ik het over hoe mannen en vrouwen zich tot geld verhouden. Mĳn voorstellingen zĳn eigenlĳk een soort live relatietherapie met geld. Ik vraag mĳ op het toneel bĳvoorbeeld af of het huidige op schuld, speculatie en rente gebaseerde systeem een vast gegeven is. De meeste dode presidenten op de dollarbiljetten hebben zich tĳdens hun leven verzet tegen een systeem met machtige banken. Een andere vraag die ik stel is: zĳn we niet losgeslagen van de werkelĳke waarde van goederen of arbeid? En: hoe komt het dat we altĳd naar meer verlangen? Terwĳl je geluk niet meer toeneemt als je jaarinkomen boven de 58.000 euro stĳgt... Misschien gaat de nieuwe generatie de werkelĳke waarde van geld herontdekken en zullen zĳ de huidige systemen van geld en energie hervormen. Het lĳkt lastig om het bestaande te vervangen. Maar Al Gore, aan wie ik ben voorgesteld, zei daarover: de maanlanding leek ooit ook een onmogelĳk idee. Maar de mannen die het moesten doen, waren toen een maanlanding onmogelĳk werd geacht nog te jong.’ Dette Glashouwer (52) Theatermaker die wereldwijd toert met haar voorstellingen. De première van Money, money, money werd voorafgegaan door een vergadering van aandeelhouders die de productie medefinancieren.

34 34

D ELT ELTA EL E LT LTA L TA T A L LO L OY D M A AGA AG GA G A Z I N E , JA J A N UA UA R I 2 20 201 013 01

Det D eettte te Gla Glla Gl asho sho sh houwe uwer (x uw xx xx) x) x) The T Th heeate h atteerm aterma at rma ma m maker aker ker ke er di die w were erreeld ere er lldw dw wĳ ĳd d toert to oert ert me er met vvoor met oor oo o ste stelli l nge lli ngen n in de vorm vorm rm van vva an a n ee een peers rs r oonlĳ oon oo oon nlĳ lĳke ke zzoe zo oeek o kto tto ocht ch ht na aarr de de bet beteeke ekenis ni va van n gel eld ld. De De preprere miè iièère re van an Mo Money neey, n eey, mone on neey, ey, y, mon mon ney ey ((ee e n comb combina om omb mbina inatie tie va van n tw wee ee ee e rdeere sshow der de hows) how ows) vvon on nd plaa aats ats ts op op 9 janu an ar arii en en we w rrd d voo vooraf rafgeg raf gegaan geg aan aa a an do a door or eeeeen ve een verga gader g dering de ng g va van aand van an ndeel nd eeellh eel hou o der derss die ie de de pro produc ductie duc tie fi finan n cie nan cieren re . ren

Problemen aanpakken door de ander iets te gunnen ‘Na ons de zondvloed. Dat is een veel voorkomend naar trekje van de generatie babyboomers die nu met pensioen gaat. Ze hebben geprofiteerd van riante regelingen en lieten de overheid uit haar voegen groeien. En nu beroepen ze zich op verworven rechten en wĳzen op de “onbetrouwbare overheid”, om het eigen pensioen zeker te stellen. Terwĳl een kind kan zien dat we te maken hebben met een andere realiteit, waarbĳ iedereen moet inleveren. Wat mĳ het meeste ergert aan de babyboomers, vooral de oud-linkse, is dat ze het morele gelĳk in pacht hadden, maar dat later verloochenden. Zoals de feministe die een hekel aan mannen had, totdat ze een zoon kreeg die de grote uitzondering was. Of de kraker die nu in het eerder gekraakte grachtenpand woont. Irritant aan babyboomers is ook dat ze de maakbare samenleving prediken, zonder open te staan voor andere meningen of belangen. Als je niet naar hun gelĳk of dat van hun zuil luistert, deug je niet. Dit volhar-

den in je eigen realiteit is erg hardnekkig. Neem de vakbonden die jarenlang hun neus ophaalden voor de zzp’er. Toch is het onvermĳdelĳk dat babyboomers nu plaatsmaken. En ik denk dat dit goed is voor de maatschappĳ. Je ziet daar nu al trekken van bĳ het nieuwe kabinet. Daar is het nuchtere besef doorgedrongen dat bepaalde groepen er nu eenmaal niet met de volle buit vandoor kunnen. Dat je grote problemen alleen kunt aanpakken door een ander iets te gunnen. Dat pragmatisme is lange tĳd tegengehouden met allerlei morele taboes en breekpunten. Door de ontzuiling en ontideologisering van de maatschappĳ kan dat niet meer. Preken voor eigen parochie is voorbĳ. De nieuwe generatie is daardoor minder arrogant en pragmatischer. Dat vind ik een verademing. Jongeren staan open voor de wereld en laten zich inspireren door andere ideeën. Daardoor komen ze met de meest prachtige creatieve ideeën, waarvan je een goed humeur krĳgt.’

Paul van Liempt (50) Anchorman Business News Radio en coauteur van ‘Bye, bye babyboomers’. Dit is een aanklacht met een knipoog tegen de generatie die nu met pensioen gaat. In deze bundel, die hij samen met Paul van Gessel schreef, staan essays van onder andere Ole Bouman, James Kennedy, Adjiedj Bakas en beschouwingen van Paul Schnabel en Anton Zijderveld.


35

Verstand inzetten voor meer dan de markt

René Boender (54) Marketingadviseur van origine. Nu een veelgevraagd spreker en auteur van boeken zoals Generatie Z. Dit gaat over jongeren van na 1995 (toen de eerste e-mails werden verstuurd), de eerste lichting voor wie digitaal de norm en een primaire levensbehoefte is. Een onderzoek onder deze doelgroep vormde de basis voor het boek.

36

Internet zien als derde hersenhelft ‘De generatie Z is geboren midden jaren negentig. Dat was toen de eerste e-mails werden verzonden. Ze zĳn opgegroeid vóór de crisis van 2008, dus toen we nog op de top van de Maslow-piramide stonden. Ze zĳn dus opgevoed in overvloed. De meeste jongeren hoefden zich nergens zorgen over te maken. De generaties voor hen moesten nog van alles samen gebruiken. Denk aan: de radio, televisie, telefoon of computer. Veel Z-jongeren hoeven dat niet meer. Ze hebben alles zelf. Daardoor weten ze nauwelĳks wat delen is en verstaan ze er zelfs iets anders onder, namelĳk vermenigvuldigen. Delen is voor hen zoiets als een liedje van Lady Gaga toezenden, terwĳl je het origineel houdt. Schaarste is voor deze generatie dus een onbekend fenomeen. Ze vermenigvuldigen alles. Z is groot geworden met de gedachte dat je alles kunt krĳgen zonder zelf offers te brengen. Maar de werkelĳkheid verandert. De schaarste komt langzamerhand aan het licht. Dat heeft Z best door. En ze zitten er niet mee. Het voordeel van deze generatie is: ze kĳken realistisch en optimistisch naar de toekomst. Ze weten: ik kan


alleen de toekomst veranderen. Ze klampen zich daarbĳ niet vast aan in het verleden verworven rechten. Ze zĳn ook veel optimistischer dan de generatie Y die altĳd why? vroeg en moeite had met kiezen. Z-jongeren gaan uit van hoe het is. Ze laten zich wereldwĳd inspireren en denken ook na over oplossingen voor de toekomstige schaarste. Bĳvoorbeeld nieuwe combinaties van openbaar en individueel vervoer of nieuwe woonvormen. Via een whatsappje heb ik laatst jongeren gevraagd: would you take care of your parents? Een antwoord van een jongen was: “Dat zou ik wel willen, maar zoals het nu lĳkt, zal ik daarvoor straks de middelen niet hebben. Misschien moet ik straks samen met mĳn ouders en grootouders in een kangoeroewoning gaan wonen. Zodat ik voor hen en zĳ voor mĳn kinderen kunnen zorgen.” Jongeren van de Z-generatie kiezen kwaliteit voor kwantiteit. Ze zien internet als hun derde hersenhelft maar ook als een groot open riool, waaruit je zelf het beste moet pikken. En ze kennen de betrouwbare bronnen. Ze vinden alles, ook de oplossingen voor de toekomst.’

‘Ik geloof níét dat we aan de grenzen van de economische groei zitten. Pure productiegroei houdt nog wel even aan. Ook een generatie later komen we hoger uit. Waar ik wel mĳn vraagtekens bĳ heb, is het beperkte begrip van welvaart. In hoeverre zĳn jongeren zich voldoende bewust van het spanningsveld tussen consumptie en waarden? Ze vinden het heel moeilĳk om zelf een financieel offer te brengen. Welvaart zoeken mĳn generatiegenoten, net zoals hun voorgangers, vooral in de laatste iPhone of de nieuwste auto. Terwĳl we andere kenmerken van welvaart, zoals goede ouderenzorg of moreel rechtvaardigheidsgevoel, onderschatten. Of het nu aan de ontkerkelĳking ligt of iets anders: consumptie voert de boventoon. We laten ons te veel gĳzelen door het kapitalistische systeem. Dit systeem heeft ons een enorme welvaartssprong laten maken. In productietermen brengt dit het beste in ons naar boven. Dat is prima. Maar het heeft ook een schaduwzĳde. Veel is de norm geworden. Een druk bestaan met veel telefoon, e-mail en social media staat symbool voor succes, met als summum: veel geld en de status van bekende Nederlander. Aangejaagd door een steeds fijnmazigere marketing die inspeelt op iedere impuls, steken we onze tĳd vooral in het vergroten van consumptie. Door alle verkooppraatjes zĳn we zo murw gebeukt dat we zelfs cynisch worden over goede bedoelingen van leiders, zoals Obama. Met consumeren is niets mis – ik ben zelf ondernemer – maar het is armoede als dat overheerst. Mensen moeten zich afvragen of ze hun tĳd nuttig besteden. Is het goed om zeventig uur te werken, dus zonder je kinderen te zien, alleen voor een bonus? Zeker als je vervolgens iets koopt in de categorie ‘het bezit van de zaak is het einde van het vermaak’? Ik vind dat armoedig. Ik wil mĳn verstand inzetten voor meer dan de markt. Ook nadenken over het oplossen van langetermĳnproblemen. Daarom ben ik naast bedrĳfskunde filosofie gaan studeren. En volgend jaar ga ik ook nog wis- en natuurkunde doen. Je jeugd is bĳ uitstek de tĳd om te studeren.’ Paul Berkelmans (26) Student Tilburg University en ondernemer in via de drogisterij verkochte brillen (Eyelove). Schrijft maandelijks filosofische bijdragen in NRC Next. De Leidse VeerStichting bekroonde een van zijn essays. Daarin vraagt Berkelmans zich hardop af of mensen zich niet te veel van idealen laten afleiden door de commercie.

D ELT A L L DELTA LOY O Y D M AGA OY A GA AG A ZI Z I N E , JA J A N UA A R I 20 2 0 13 13

37

INSPIR ATIE

THINK BIG

Al decennia leeft de westerse mens op veel te grote voet. We consumeren meer dan de aarde aankan. Het is de hoogste tĳd voor een nieuw ‘grand design’, zeker nu de mondiale welvaart toeneemt. Kunstenaar Arne Hendriks heeft daar een intrigerend idee voor. T E K S T: M A R I E K E E N T E R

De vlag ging uit deze zomer bĳ de Verenigde Naties: millenniumdoel nummer 1 is gerealiseerd, het aantal mensen dat leeft in extreme armoede is gehalveerd. De vreugde is begrĳpelĳk. Zo vaak gebeurt het immers niet dat VN-doelstellingen glansrĳk worden gehaald, laat staan ruim twee jaar vóór de streefdatum. Tegelĳkertĳd doemt een schrikbeeld op. Nu al verbruikt de wereldbevolking veel meer dan de aarde te bieden heeft. Earth Overshoot Day, de dag waarop de wereld evenveel hulpbronnen heeft aangeboord als de natuur in één jaar kan vernieuwen, valt steeds eerder: in 1987 nog op 19 december, dit jaar al op 22 augustus. Dus wat nu als de wereldbevolking niet alleen flink groeit – elk jaar komen er zo’n 80 miljoen mensen bĳ, vergelĳkbaar met het inwonertal van Duitsland – maar ook steeds rĳker wordt? Nieuwe rĳken Die groeiende mondiale rĳkdom is overigens relatief. De VN hanteert nog steeds de armoedegrens van ‘a dollar a day’, dus denk niet dat de inwoners van pakweg Malawi zich binnenkort het westerse consumptiepatroon kunnen permitteren. Voorlopig zĳn ze allang blĳ als ze de dagelĳkse strĳd om het bestaan niet verliezen. Hun ecologische voetafdruk van 0,5 mondiale hectare (gha) per persoon blĳft nog wel even ruim onder de 1,8 gha die de aarde voor elke wereldburger ter beschikking heeft. Ter vergelĳking: in Nederland verslinden we zo’n 6,3 gha per persoon. Maar ook al is de stĳging van de mondiale welvaart slechts relatief, het neemt niet weg dat we volgens het Wereld Natuur Fonds tegen 2030 al twee planeten nodig hebben om de hele wereldbevolking te onderhouden. En als de situatie niet verandert, zullen rond 2050 zelfs drie planeten niet genoeg zĳn. Exponentieel Een van de problemen is dat de voedselbehoefte niet lineair meegroeit met de bevolkingsgroei, maar exponentieel. De FAO, Food and Agricultural Organization of the United Nations, becĳferde dat er voor een wereldbevolking die met ruim 30% toeneemt op termĳn 70% meer voedsel moet worden geproduceerd. Zorgwekkend. Maar draai het eens om? Dan wordt alles anders. Als groei exponentieel meer

38


behoefte aan hulpbronnen betekent, dan levert krimp exponentieel meer besparingen op. Vanuit die gedachte verkent het project The Incredible Shrinking Man – niet te verwarren met de gelĳknamige cult-scifi-movie uit de jaren 50 – het idee om de mens te laten krimpen tot zo’n 50 centimeter. Als we ruim drie keer kleiner worden dan de gemiddelde wereldburger nu, belasten we Moeder Aarde niet ‘slechts’ met een lineaire factor drie minder, maar exponentieel minder! Overvloed Arne Hendriks, grondlegger van The Incredible Shrinking Man (en zelf overigens een forse 1,95 meter lang), becĳferde dat een mens van 50 centimeter slechts 2 procent van de hulpbronnen nodig heeft die de mens momenteel gebruikt. Een groot deel van de wereldproblemen is dan opgelost: voldoende schoon water, voldoende voedsel, voldoende energie, voldoende ruimte. ‘Just imagine the sheer abundance we would have!’ hield Hendriks zĳn publiek voor tĳdens een TED-talk. En zo’n gekke gedachte is het niet. Het is al gelukt om minikoeien en -paarden te fokken die slechts enkele decimeters hoog zĳn, dus waarom geen minimensjes? Er is voldoende genetisch materiaal op aarde om binnen enkele generaties tot een aanzienlĳk kleinere homo sapiens te komen. Denk aan de bekende bevolkingsgroepen die klein zĳn, zoals de San in Namibië en de Afrikaanse en Aziatische pygmeeën. Dan zĳn er nog de ‘Laron-people’, met een genetische afwĳking die ze ongevoelig maakt voor groeihormonen. De Laron-people hebben nog een ander uniek kenmerk: ze hebben 0% kanker en 0% diabetes. Om met Hendriks te spreken: ‘Now that is evolutionairy intelligence!’ Honey, I shrunk the kids Dus: minder is meer, op naar de 50 centimeter! Onhaalbaar, zegt u? Natuurlĳk, makkelĳk zal het niet zĳn. Maar dat geldt ook voor die andere oplossing om uitputting van Moeder Aarde te voorkomen: de overconsumptie een halt toeroepen en de welvaart mondiaal eerlĳk verdelen. Zorgen voor kleiner nageslacht is misschien zelfs wel eenvoudiger. Meer stof tot nadenken op: www.the-incredible-shrinking-man.net


39

A L L E S VA N WA A R D E

WAT

DE ECOLUTION VAN WUBBO De wereldzeeën bevaren, maar dan wel duurzaam. Met de Ecolution realiseerde ex-astronaut en duurzaamheidsvoorvechter Wubbo Ockels wederom een grote droom. Eén dag zeilen levert voldoende energie op om vijf dagen comfortabel te leven. Compleet met breedbeeld-tv en stoomdouchecabine. WAAROM Wat de formule 1-wagens zijn voor de auto-industrie, is dit schip voor de jachtbouw. Helaas trekt zo’n paradepaardje ook ongewenste aandacht: eind 2010 werd de Ecolution doelbewust tot zinken gebracht. Ockels kwam de klap te boven en besloot tot herbouw. Mede op aandringen van de toenmalige verzekeraar kreeg de Ecolution nóg meer technische snufjes, maar dan vooral om herhaling van dat incident te voorkomen. HOE Het was een logische stap om Delta Lloyd, de grootste watersportverzekeraar, te benaderen om de verzekering over te nemen. Daar stellen de specialisten geen onwerkbare preventieeisen, maar weten ze precies wat ze met Ockels en z’n bemanning moeten bespreken om het risico inzichtelijk, verzekerbaar en acceptabel te maken. Medio november vertrok de Ecolution naar Aruba voor z’n maiden voyage. Daar helpt Ockels de Arubaanse regering het eiland te verduurzamen.

FOTO: PETER VAN BREUKELEN TEKST: MARIEKE ENTER

40


DELT ELT EL E LT T A L LO L OY OY D M A AG AGA GA G AZ ZII N E , JJA A N UA ARI 2 20 01 013 13 3

41

Lezen, zien, horen ‘Life is like riding a bicycle. To keep your balance you must keep moving.’

The big short (Michael Lewis, 2011)

The age of absurdity (Michael Foley, 2010) Ons leven is een stortvloed geworden van bezigheden, uitdagingen en nieuwe ervaringen; we willen tegelĳkertĳd carrière maken, een druk sociaal leven leiden, verre reizen maken, spannende dingen meemaken. Maar maken deze dingen ons gelukkiger? Eigenlĳk, schrĳft filosoof Foley, weten we wat ons gelukkig maakt: rust, aandacht voor elkaar, bezinning. Precies het tegenovergestelde van wat we zo druk najagen. Voor deze tegenstelling is geen eenvoudige oplossing, we moeten accepteren dat we in een absurde tĳd leven: the age of absurdity. y

Peter van Lonkhuyzen (boeken) is adjunct-hoofdredacteur van Management Team. Hij schreef zelf het boek ‘Taboe: macht’, over de psychologie van de macht in organisaties. Erwin van der Zande (films) is hoofdredacteur van Bright, lifestyleglossy voor technologie en design. Ook is hij initiator van Screenzine, een vernieuwingsproject voor digitale magazines. Menno Pot (muziek) is popjournalist voor de Volkskrant en Muziek.nl. Daarnaast is hij voetbalcolumnist en schrijver. Zijn supportersroman ‘Vak 127’ won de Nico Scheepmaker Publieksprijs; zijn nieuwe boek ‘Sporen van Ajax’ is nu uit.

42


zien

lezen Lewis beschrĳft het ineenstorten van het financiële stelsel en de schimmige wereld van de hypotheekobligaties. Hĳ doet dat door de ogen van de mensen die, in de tĳd dat de bomen tot in de hemel leken te groeien, doorhadden dat er iets mis aan het gaan was. Door tegen de heersende opinie in te gaan, verdienden zĳ miljoenen. Het is ontluisterend te lezen hoe gehandeld werd in financiële constructies die niemand begreep en hoe schaamteloos werd geprofiteerd van mensen met schulden.

The Dark Knight Rises (2012)

Het roer om (Tom Kellerhuis, 2010) Je goedbetaalde baan als leidinggevende opgeven en opnieuw beginnen… niet iedereen heeft het in zich. Journalist Kellerhuis wilde kok worden, zegde zĳn baan als chef Kunst van HP/De Tĳd op, schreef zich in voor de koksopleiding van het ROC, kwam als 46-jarige tussen de pubers terecht, en moest vernederingen doorstaan als keukenhulp in toprestaurants. Hoe lichtvoetig ook geschreven, het leidt niet af van het lef dat Kellerhuis toonde door te kiezen voor zĳn droom. Ook al vond de droom aanvankelĳk tussen het keukenafval plaats.

Abundance (Peter Diamandis en Steven Kotler, 2012) De kranten staan vol met wereldproblemen, maar is het echt zo erg als we soms denken? De afgelopen 100 jaar is de levensverwachting verdubbeld en de kindersterfte sterk gedaald, net als de prĳs van voedsel. In Abundance: The Future Is Better Than You Think vertellen Diamandis en Kotler het verhaal dat je zelden hoort: het optimisti-

sche verhaal. De technologie lost veel van onze problemen op en over 30 jaar kan de wereldbevolking in overvloed leven. Van de Amerikanen die nu onder de armoedegrens leven, heeft 95 procent televisie en 70 procent airconditioning en een auto: het woord ‘armoe’ is aan verandering onderhevig.

Christopher Nolans Batmandrieluik is voor het superheldengenre opvallend maatschappĳkritisch en houdt Gotham City (lees: de westerse wereld) een spiegel voor. In deel één, Batman Begins, zaait psychopaat Scarecrow angst. In deel twee, The Dark Knight, verspreidt anarchist The Joker chaos. En in het slotstuk belooft terrorist Bane een dag des oordeels. Ondanks de ‘shock & awe’ zegeviert uiteindelĳk het goede. Hopelĳk ook in het echte leven.

Frozen River (2008)

Inside Job (2010)

Hoofdpersonage Ray Eddy is net verlaten door haar man. Ze blĳft achter met twee kinderen, een slechtbetaald baantje en een aanbetaling op een nieuw prefab huis dat ze kwĳt dreigt te raken als ze de eerste betaling niet kan doen. De kinderen, twee jongens van 5 en 15, eten popcorn als avondeten. Ze ontmoet een native, die in het nabĳ gelegen Mohawkreservaat woont, ook in een caravannetje, en kan op een snelle manier geld verdienen. De manier waarop is echter strafbaar. Wat zou jĳ doen?

Dankzĳ het dictaat van economische groei en een egocentrische graaicultuur hebben we onze westerse welvaart eigenhandig op de tocht gezet. De financiële sector liep hierin voorop. In de met een Oscar bekroonde documentaire Inside Job geeft Charles Ferguson een helder en scherp beeld hoe de financiële crisis is ontstaan, hoe buitensporig de deregulering was geworden in de sector, hoezeer grote spelers als Goldman Sachs zich hebben misdragen en hoe achteraf maatregelen zĳn uitgebleven.

Fight Club (1999) Een cubicle worker die aan slapeloosheid lĳdt, verlaat zĳn door Ikea ingerichte leventje. Hĳ richt samen met een vrĳbuiter, die zeep maakt van gestolen liposuctievetresten, een ondergrondse vechtclub op en herontdekt zichzelf. Dit inspireert hem tot een opzetten van een revolutie tegen het consumentisme dat ons gedrogeerd houdt, waarbĳ hĳ uiteindelĳk hoofdkantoren van banken opblaast. Het verhaal van Chuck Palahniuk, meesterlĳk verfilmd door David Fincher, stamt uit 1996, jaren voor de crisis, maar geeft een opvallend treffend portret van wat later de 99%-beweging zou worden.

horen Society Eddie Vedder De Amerikaan Chris McCandless trok in 1992 het onherbergzame Alaska in: hĳ wilde leven in het wild, weg van de overvloed… en verhongerde. Aan de verfilming, Into The Wild, droeg Eddie Vedder (Pearl Jam) het schitterende Society bĳ: ‘You think you have to want more than you need/ Until you have it all you won’t be free.’

Met Wall-E sleepte animatiestudio Pixar vele Oscars en andere prĳzen in de wacht. Wall-E is misschien wel hun allerbeste film. Al was het maar omdat er nauwelĳks dialoog is. De hoofdrolspelers zĳn twee robots. Hĳ, Wall-E, is een wat simpele (maar heel lieve) opruimrobot die al jaren op aarde bezig is om onze troep op te ruimen. Zĳ, EVE, is een zeer geavanceerde robot die namens de naar de ruimte gemigreerde mensheid onze verlaten en vervuilde planeet afschuimt op zoek naar een nieuw teken van leven. Wanneer dat gebeurt, slaat bĳ Wall-E een vonk over. Ontroerend voor alle leeftĳden.

57 Channels (And Nothin’ On) Bruce Springsteen

Do They Know It’s Christmas? Band Aid 28 jaar nadat een stoet Britse en Ierse popsterren Do They Know It’s Christmas? naar de top van de hitlĳsten zong, kent iedereen nog altĳd het mantra ‘feed the world, let them know it’s Christmas time’. De tekst schetst het contrast tussen ‘our world of plenty’ en bĳvoorbeeld Afrika, ‘where nothing ever grows’.

Wall-E (2008)

In overvloed leven, maar toch ontevreden zĳn, hoe schrĳf je daar een liedje over zonder moralistisch te worden? Laat dat maar over aan Bruce Springsteen, meester van de kleine metafoor. Langs 57 zenders zappen en het allemaal maar waardeloos vinden, zegt dat iets over het aanbod of toch ook iets over de kĳker?

Alles kan een mens gelukkig maken Het Goede Doel & René Froger Een hele generatie Nederlanders weet nog woordelĳk hoe René Froger in 1989 zĳn welvaart bezong: ‘Ik kan niet zeggen dat ik iets tekort kom/Geen idee, geen benul wat de smaak van honger is.’ Minder bekend is het feit dat het een nummer is van Het Goede Doel, met Froger als gastzanger.

Rockstar Nickelback Mensen zĳn hebberige schepsels: zelfs wĳ die in relatieve overvloed leven, willen altĳd maar meer. De Canadese rockband Nickelback schreef er met de nodige zelfspot het nummer Rockstar over: ‘We all just wanna be big rockstars/And live in hilltop houses, drivin’ fifteen cars.’


43

Delta Lloyd helpt als je financiën Chinees voor je zijn <ŝũŬŽƉĚĞůƚĂůůŽǇĚ͘ŶůͬŬƌŝƟƐĐŚ

welvaart of welzijn? over overvloed en schaarste Een commerciële bijlage van Delta Lloyd Groep, verspreid door Het Financieele Dagblad

Recommend Documents