ProDef. Het zou vreemd zijn als het vertrouwen na tweeëntwintig jaar bezuinigen, reorganiseren en BULLETIN INHOUD PROFESSIONALS BIJ DEFENSIE

ProDef_opmaak _7_2013

10-11-2013

20:38

Page 1

ProDef BULLETIN PROFESSIONALS BIJ DEFENSIE november 2013 | nummer 7

INHOUD 2

Column duo-voorzitter

3

Goede werkgevers gaan voor goed personeel

4

Maatregel overwerkvergoeding verlengd

6

Pensioenopbouw militairen in 2014

7

Hoeveel kosten maakt het ABP?

8

AOW-leeftijd en AOW-gat

10

Rechtsbijstand voor militairen in Mali

16

Column vice-voorzitter

9 11 12 13 14

En verder: Medezeggenschapsverkiezingen Column computips Column Kijken naar visie GOV|MHB-berichten Column juridische zaken

www.ProDef.nl

Vertrouwen is bouwen De afgelopen maand is regelmatig de vertrouwensbreuk tussen Defensie en haar personeel in de media aan de orde geweest. Uit zowel interne als externe onderzoeken blijkt dat het defensiepersoneel in de loop der jaren steeds minder vertrouwen in de werkgever heeft gekregen.

H

et zou vreemd zijn als het vertrouwen na tweeëntwintig jaar bezuinigen, reorganiseren en het schrappen van tienduizenden arbeidsplaatsen geen deuk zou hebben opgelopen. Als gevolg van de jarenlange onrust bij Defensie is het personeel begrijpelijkerwijs in opstand gekomen. En ondanks de economische recessie hebben de afgelopen jaren duizenden militairen en burgermedewerkers probleemloos hun weg buiten Defensie gevonden. Een geluk bij een ongeluk. Immers, het aantal gedwongen ontslagen kan nu tot een minimum worden beperkt. Ondanks deze voor de werkgever onbedoelde meevaller maakt de GOV|MHB zich grote zorgen over de schijnbaar niet te stoppen (braindrain) uitstroom. Als de uitstroom de komende jaren niet kan worden getemperd zal er op 1 januari 2016 geen sprake zijn van een nagenoeg gevulde defensieorganisatie, maar van een sterk afgeslankte organisatie met duizenden vacatures. Vacatures die tot gevolg zullen hebben dat Defensie niet kan waarmaken waarvoor zij wenst te staan. Tijdens de Ronde tafelcommissie van 2 oktober jl. heeft de GOV|MHB in de Tweede Kamer haar zorg over het bovenstaande uitgesproken. Een signaal dat zijn weerklank heeft gevonden bij de Tweede Kamerleden, omdat zij de GOV|MHB hebben verzocht haar zorg nader in een brief te verduidelijken. Deze brief is onlangs naar de Tweede Kamer gestuurd en heeft geleid tot massale media-aandacht. Het signaal dat de GOV|MHB heeft afgegeven staat immers haaks op het geluid dat Defensie de afgelopen jaren heeft gegeven. Het signaal is dat Defensie weer moet gaan investeren in haar personeel en in het creëren van vertrouwen in plaats van onrust. Vertrouwen kan alleen maar worden hersteld als de politiek en Defensie weer gaan investeren in het defensiepersoneel. Het personeel moet namelijk weer het gevoel krijgen dat het zich niet jaarlijks zorgen hoeft te maken over behoud van de baan. Dat personeel moet zich door middel van goede arbeidsvoorwaarden gewaardeerd voelen. En dat personeel zal zich niet jaar in jaar uit als het financiële afvalputje van de minister van Financiën hoeven te beschouwen. Alleen op deze wijze kan Defensie gaandeweg het vertrouwen van het personeel herwinnen en hopelijk zo de ‘opstand’ met zachte I hand neerslaan. ProDef bulletin, november 2013 | 1


10-11-2013

20:38

Colofon

Page 2

Column duo-voorzitters

Het ProDef bulletin is een uitgave van de Gezamenlijke Officierenverenigingen en Middelbaar en Hoger Burgerpersoneel bij Defensie (GOV|MHB). Het bulletin verschijnt 8 keer per jaar.

ISSN 2210-7304 Adres secretariaat GOV|MHB en redactie ProDef bulletin: Wassenaarseweg 2 2596 CH Den Haag 070-3839504 www.prodef.nl [email protected] (secretariaat/administratie) [email protected] (redactie ProDef bulletin) Redactie M.E.M. de Natris (hoofdredacteur), T. Kofman, M.M.H. Heijligers, R.E.W. Pieters, P.J.G. van Sprang, drs. M.A.M. Weusthuis (eindredacteur) Aan dit nummer werkten mee: H. Boomstra (cartoon), L. van der Biessen, mr. S. Diekstra, drs. R.W. Mannak (correcties), P. van Maurik, mr. B. Blonk Vormgeving Frank de Wit, Zwolle Drukwerk Èpos|Press, Postbus 1070, 8001 BB Zwolle Advertenties 070-3839504 © ProDef bulletin Overname van artikelen is enkel toegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie en onder uitdrukkelijke vermelding van de bron. Er kunnen geen rechten worden ontleend aan de teksten in dit bulletin. Wijzigingen adres- en persoonsgegevens Svp doorgeven aan het secretariaat van de GOV|MHB: 070-3839504 [email protected] Juridisch advies Voor arbeidsgerelateerde vragen en/of conflicten beschikt de GOV|MHB over drie juridische adviseurs. De procedure loopt in aanvang via de coördinator M.E.M. de Natris (duo-voorzitter GOV|MHB, 070-3839504 of [email protected]). In spoedeisende gevallen kan onder goedkeuring achteraf rechtstreeks contact worden opgenomen met: • mr B. Blonk 070-3839504 [email protected] Kopij Kopij voor nummer 8 van het ProDef bulletin dient uiterlijk op 10 december 2013 per e-mail bij de redactie aanwezig te zijn.

2 | ProDef bulletin, november 2013

Trendbreuk of ‘pas op de plaats’ Bij Defensie kennen wij een groot aantal tradities. Inmiddels kunnen wij hier een traditie aan toevoegen. Tweeëntwintig jaar bezuinigen kan langzamerhand bijgeschreven worden in het handboek tradities. En het is inmiddels niet alleen een traditie, maar ook een unieke traditie binnen de overheid. Er is geen ander departement te vinden in de Nederlandse historie waar zo lang en zo drastisch op is bezuinigd.

E

n elke minister die weer voor een paar jaar langskomt roept vervolgens: “Nu kan het niet meer, nu is het einde bereikt”, echter niet voordat er eerst weer een (diepe) greep in de kas is gedaan. Het resultaat mag er ook zijn. Zoals het Kamerlid Knops het aangaf; zelfs in de jaren dertig van de vorige eeuw, tijdens de diepe depressie, kreeg Defensie nog een hoger percentage van het BNP toebedeeld. Wij zijn het slechtste jongetje van de klas in heel Europa en dat voor een rijk Noord Europees land. Bij het aantreden van dit kabinet gaf onze minister vooraf aan dat zij niet verder zou bezuinigen op de operationele capaciteiten. Uiteindelijk leverde haar eerste echte nota ‘In het belang van Nederland’, 190 miljoen euro op aan door het rijk opgelegde bezuinigingen en ongeveer 160 miljoen euro aan ‘lijken uit de kast’. Minister en defensietop gaven echter nadrukkelijk aan dat er alleen algemene kortingen (voor bijna alle departementen) waren opgelegd en dat het niet ging om specifieke kortingen op Defensie. Dat was voor het eerst. Maar er moest wel fors bezuinigd worden en ook op de operationele capaciteiten. De kabinetsformatie is in Nederland altijd de meest gevaarlijke periode voor Defensie. Eerder beloven politici in de aanloop naar de ver-

kiezingen gouden bergen en maken in verkiezingsprogramma’s zwart op wit bekend voor welke verifieerbare doelstellingen ze gaan staan. In de formatieperiode wordt dan ineens alles vloeibaar. En de afgelopen zomer was er natuurlijk sprake van een tussentijdse formatie. Het kabinet moest inzien dat het zijn plannen niet ten uitvoer kon brengen omdat het geen meerderheid in de Eerste Kamer heeft. Dus een formatie, en levensgevaarlijk voor Defensie. Vanuit het geruchtencircuit is dan ook naar voren gekomen dat Defensie tijdens de onderhandelingen eerst nog 300 miljoen euro extra moest inleveren om onderwijs te compenseren. Door goed ingrijpen van SGP en CU is dit gedraaid naar netto 66 miljoen euro in de plus. Voorwaar, een grootse prestatie van de kleine christelijke partijen. En met deze 66 miljoen euro kon een aanzienlijk deel van de bezuinigingen op de operationele capaciteiten worden gerepareerd. Maar nu de hamvraag; is dit een trendbreuk of alleen even een pas op de plaats? Ik kan en zal er geen antwoord op geven. Wat mij wel duidelijk is geworden, is dat als wij eens beter zouden vertellen wat Defensie doet en waar ze voor staat, dan zou dat wel eens voor een trendbreuk kunnen zorgen. I


10-11-2013

20:38

Page 3

Redactioneel

Goede werkgevers gaan voor het behoud van goed personeel Defensie is de afgelopen jaren hard omlaag geduikeld in de ranglijst van aantrekkelijke werkgevers. Dit in tegenstelling tot de KLM. Deze firma heeft ondanks grote reorganisaties zijn personeel weten te behouden en gereed weten te maken voor een nieuwe arbeidsplaats binnen de nieuwe KLM-organisatie. Daarmee werd de KLM dit jaar verkozen tot de aantrekkelijkste werkgever.

A

ls gevolg van de voortdurende bezuinigingen en de daaruit resulterende reorganisaties is het vertrouwen van het defensiepersoneel in de werkgever tot een dieptepunt gedaald. Dit heeft de afgelopen jaren geleid tot een aanzienlijke uitstroom van zowel militairen als burgerpersoneel. Toch moeten bij Defensie, volgens minister Hennis-Plasschaert, op dit moment nog bijna 2.000 defensiemedewerkers de organisatie (gedwongen) verlaten. De GOV|MHB constateert dat de eerder genoemde ongeplande uitstroom van ervaren en goed gekwalificeerd maar teleurgesteld personeel, resulteert in een significante kwantitatieve ondervulling in 2016. De uitdaging is volgens de GOV|MHB nu dan ook om het defensiepersoneel te overtuigen van het feit dat Defensie weer een betrouwbare, maar ook een aantrekkelijke werkgever wordt. Alleen op deze wijze kan de uitstroom tot een aanvaardbaar niveau worden teruggebracht en zo de dreigende ondervulling worden voorkomen. Door middel van een goed personeelsbeheer moet Defensie in staat zijn zowel personeel te behouden, als de kwalitatieve mismatch op te lossen.

de vulling van de organisatie kwalitatief (zowel in financieel opzicht als qua kennis) en kwantitatief aan te passen aan de nieuwe organisatie per 1 januari 2016 én gedwongen ontslagen (zo veel als mogelijk) te voorkomen.

De GOV|MHB, in goede samenwerking met de SG en HDP, heeft zich het afgelopen jaar ingespannen om maatregelen te bedenken om de huidige overtolligheid bij Defensie tegen te gaan. Vrijdag 1 november jl. heeft de GOV|MHB middels een brief de Vaste Commissie Defensie van de Tweede Kamer laten weten dat, in samenspraak met Defensie, er nu vijf velden zijn gedefinieerd om, binnen het toegewezen budget,

Dit moet er uiteindelijk in resulteren dat voor bijna elke defensiemedewerker, die in staat is en bereid is zich om te scholen en/of te verhuizen, er plaats is in de nieuwe defensieherberg. I

De vijf onderkende velden zijn: - het tijdelijk van functie halen van defensiemedewerkers die zich vlak voor FPU/pensioen, dan wel leeftijdsontslag bevinden – de zogenaamde ontslagbeschermers; - het bij militairen waar mogelijk (tijdelijk) afzien van het ‘kleur pak’; - het tijdelijk, voor langere duur, plaatsen van medewerkers met een te hoge rang/schaal op een functie - het zogenaamde neergeschut functioneren. Dit impliceert het tijdelijk accepteren van een financiële mismatch; - het waar mogelijk, net als bij de KLM en in lijn met het vigerende beleid, omscholen van medewerkers; - het invoeren van een Sectorplan, zoals bedoeld in het Sociaal Akkoord.

Lees voor een uitgebreide toelichting de brief aan de Vaste Commissie Defensie van de 2e Kamer der Staten Generaal op

l www.ProDef.nl

ProDef bulletin, november 2013 | 3


10-11-2013

20:38

Page 4

Georganiseerd Overleg

door René Pieters

Tijdelijke maatregel overwerkvergoeding verlengd Defensie en de Centrales van Overheidspersoneel zijn op 19 september jl. overeengekomen de per 1 maart 2013 vervallen tijdelijke maatregel overwerkvergoeding te verlengen tot 1 maart 2014. Deze maatregel kent een terugwerkende kracht tot 1 maart 2013.

D

CHR heeft te kennen gegeven dat de opgevoerde overuren voor het eerst zullen worden uitbetaald bij het salaris van november 2013. De tijdelijke maatregel betreft de vergoeding van overwerk voor de rangen Luitenant-kolonel en Kapiteinluitenant ter Zee en de burgerschalen S11 en S12 over de periode 1 maart 2013 tot 1 maart 2014. Medewerkers uit de genoemde categorieën die sinds 1 maart 2013 al overwerk hebben ingediend, krijgen de vergoeding voor overwerk automatisch uitbetaald. Overwerk dat al is verricht, maar nog niet is ingediend, kan alsnog worden geregistreerd in SelfService. De medewerker kan zelf nog overwerk registreren tot 40 werkdagen terug. De leidinggevende van de medewerker kan overwerk tot 60 werkdagen terug invoeren. Voor overwerk van langer dan 60 dagen geleden moet u het formulier Extra Beslaglegging militairen (Dfe 001)en Extra Beslaglegging Burgerpersoneel (Dfe 003) gebruiken. (Bron: Ministerie van Defensie, P&O flash)

Bijzondere aanleiding De tijdelijke herinvoering kent een bijzondere aanleiding: Normaliter maakt een maatregel als deze onderdeel uit van het arbeidsvoorwaardenoverleg, waarbij het initiatief de afgelopen twee maal bij de GOV|MHB vandaan is gekomen. Defensie zelf heeft nu de Centrales verzocht om, buiten het arbeidsvoorwaardenoverleg om, in te stemmen met het verlengen van deze maatregel. Reden hiervoor is dat in de huidige roerige tijd van reorganisaties vele defensiemedewerkers overwerk dienen te verrichten. Waar voor de meesten van hen echter een compensatie wordt geboden voor dit overwerk, gold dit vanaf 1 maart jl. niet meer voor de genoemde rangen en schalen. Defensie was dan ook van mening dat dit ongewenst is. De GOV|MHB kan zich hierin volledig vinden. I

Keuze voor afspiegelingsbeginsel ter vervanging van BARD 116 Defensie en de Centrales van Overheidspersoneel hebben gesproken over aanpassing van artikel 116 van het Burgerlijk Ambtenaren Reglement Defensie (BARD). Reden hiervoor is de eerder dit jaar gedane uitspraken van de Commissie voor de Rechten van de Mens en de voorzieningenrechter. Deze concludeerden dat er sprake is van leeftijdsdiscriminatie bij toepassing van dit artikel bij het al dan niet toewijzen van functies bij reorganisaties.

T

ijdens het overleg hebben beide partijen ingestemd met het vervangen van het huidige artikel 116 van het BARD door een regeling gebaseerd op het afspiegelingsbeginsel. Defensie sluit hierbij aan op de ontwikkelingen die ook binnen andere overheidssectoren, waaronder de sector Rijk, gaande zijn. Op 14 maart 2013 heeft het College voor de Rechten van de Mens (het College) geoordeeld dat bij het vaststellen van deze plaatsingsvolg-

Functietoewijzing op grond van het langste dienstverband binnen vooraf vastgestelde leeftijdscohorten orde van het burgerpersoneel in zogenaamde code 2- situaties bij een reorganisatie, sprake is van een verboden onderscheid op grond van leeftijd. In navolging van het oordeel van het College is tevens in een aantal rechtelijke uitspraken overwogen dat er sprake is van een verboden onderscheid op grond van leeftijd bij het vaststellen van de plaatsingsvolgorde van het burgerpersoneel bij een reorganisatie. Het bovenstaande was aanleiding voor Defensie en de Centrales om


de tot nu toe gehanteerde plaatsingsvolgorde in een code 2- situatie voor het burgerpersoneel te vervangen door een systeem waar bij het bepalen van boventalligheid het afspiegelingsbeginsel als selectiecriterium geldt. Een eerste voorstel van Defensie, functietoewijzing uitsluitend op basis van ‘de meest geschikte’ kandidaat, werd door de meerderheid van de Centrales, waaronder de CMHF-sector Defensie, afgewezen. Daarop is de keuze gemaakt om te kiezen voor een systematiek waarbij de functietoewijzing plaatsvindt op grond van het langste dienstverband binnen vooraf vastgestelde leeftijdscohorten. Het zogenaamde afspiegelingsbeginsel.

Reorganisaties Op het moment van schrijven worden de laatste details van de nieuwe regeling uitgewerkt. Tot het moment dat er overeenstemming is tussen Defensie en de Centrales over de definitieve tekst van het nieuwe artikel, worden alle reorganisaties waarbij sprake is van een code 2- situatie voor burgerpersoneel én mogelijke boventalligheid, opgeschort. I Lees meer over de voortgang van dit proces op

l www.ProDef.nl


10-11-2013

20:39

Page 5

Reorganisaties

door Peter van Sprang

Begeleidingscommissies Personele Implementatie Eind 2012 werd door de Samenwerkende Centrales van Overheidspersoneel (Centrales) met Defensie de volgende procedure afgesproken.

P

er Begeleidings Commissie Personele Implementatie (BCO PI) is voor iedere organisatie-eenheid een coördinator aangewezen, en zijn er namens de Centrales in principe in totaal vier personen beschikbaar, waarvan twee als lid en twee als plaatsvervangend lid. Voor wat betreft de vertegenwoordiging in een BCO PI vergadering zijn er minimaal twee vertegenwoordigers namens de Centrales aanwezig tijdens de BCO PI vergaderingen. In principe zijn de personen die als ‘lid’ zijn aangemerkt de vaste vertegenwoordigers in de desbetreffende BCO PI, maar dit is niet noodzakelijk. Er kunnen i.p.v. deze personen (en plaatsvervangende leden) ook anderen (binnen een eerder aangewezen groep van functionarissen) zitting hebben in de BCO’s PI, namens de Centrales. De coördinatoren zijn de contactpersonen/aanspreekpunten voor het desbetreffende defensieonderdeel en zij dragen er zorg voor dat er voldoende bezetting is bij de BCO-vergadering ter behandeling van de Personeelsvullingsplannen (PVP’n). Alle voor de BCO-vergaderingen relevante informatie wordt door de coördinator verstrekt aan de benoemde leden van de Centrales en daarna wordt ook de verslaglegging ter zake gezamenlijk geaccordeerd. Van belang is dat in de BCO PI 3 wordt gekeken naar de uitvoering van het personeelsvullingsplan. In deze commissie controleren de Centrales op het goed toepassen van de regels bij het plaatsen of niet plaatsen van medewerkers, het proces. De Centrales gaan dus niet over de individuele functietoewijzing! Met het naderen van het eind van 2013 naderen ook bijna alle reorganisaties die zijn gestart n.a.v. de Beleidsbrief van voormalig minister

Hillen uit 2011, hun afronding. Bijna, aangezien voor enkele reorganisatietrajecten geldt dat deze pas in 2014 hun beslag zullen krijgen. Dit betreft met name reorganisaties binnen de CLAS. Een opmerking is hier op zijn plaats m.b.t. de reorganisaties die vallen binnen de Defensie Gezondheidszorg Organisatie (DGO): de reorganisaties van het EGB (eerstelijns gezondheidszorg), TGB (tweedelijns gezondheidszorg) en DTD (tandheelkundige dienst) zijn tijdelijk opgeschort door Defensie. De reden hiervoor is dat de Centrales er niet van overtuigd zijn dat de beoogde organisaties kunnen voldoen aan het overeengekomen verzorgingsniveau én dat de nieuwe opzet past binnen de in het verleden gemaakte afspraken. Er zal nu een Technisch Werkverband worden ingesteld om de knelpunten te identificeren en advies uit te brengen over het voortzetten van deze reorganisaties. Of dit ook voor de reorganisatie van het IDGO (Instituut DGO) gaat gelden is, op het moment van schrijven, nog onbekend.

Tenslotte De vertegenwoordigers van de Centrales zijn er zich zeer van bewust welke verantwoordelijkheid op hen rust. Met andere woorden: de leden van de Centrales in de BCO’s PI hebben daadwerkelijk iedere medewerker van Defensie die betrokken is geweest in een reorganisatieproces, aan zich voorbij zien komen en zijn/haar positie binnen de reorganisatie beoordeeld. Waar de Centrales er vanuit gaan dat de verschillende defensieonderdelen de reorganisatieprocessen zullen evalueren, geldt natuurlijk ook voor de Centrales zelf dat zij hun rol in het gehele proces uitgebreid I onder de loep nemen.



10-11-2013

20:39

Page 6

Pensioenen

door Martin Weusthuis

Pensioenregeling militairen in 2014 In 2014 worden de maximale fiscale grenzen voor pensioenopbouw verlaagd. De pensioenregeling voor burgerambtenaren die in 2013 maximaal gebruik maakt van deze grenzen, wordt in 2014 daarom versoberd. De militaire pensioenopbouw is niet fiscaal maximaal. Dat wil zeggen dat voor de militaire pensioenregeling een premie wordt betaald die lager is dan die de fiscus in 2013 maximaal toestaat als aftrekbaar voor de loonbelasting. Het is daarom dat op initiatief van de GOV|MHB de huidige militaire pensioenregeling nagenoeg onveranderd onder de verlaagde fiscaal maximale grenzen van 2014 kon worden gebracht. In oktober zijn er tussen Defensie en de militaire vakbonden afspraken gemaakt over een kleine aanpassing.

D

e opbouw van het militair ouderdomspensioen onder een salarisniveau van € 94.000,- is in 2014 sowieso geoorloofd. De pensioenleeftijd blijft op 65 jaar en het pensioenopbouwpercentage blijft 1,75%. De aanpassing beperkt zich tot de opbouw van ouderdomspensioen bij salarissen boven de € 94.000,-. De opbouw van het militaire ouderdomspensioen (OP) vanaf dit salaris valt niet zonder meer onder de fiscaal maximale grenzen. Maar omdat het militaire partnerpensioen (PP) maar de helft opbouwt van datgene wat fiscaal maximaal mag, kan die andere helft worden gebruikt voor de opbouw van het OP van de militair zelf en dan is er wel weer voldoende fiscale ruimte. De eis van de fiscus is dan wel dat de eventuele partner van de militair akkoord gaat met die uitruil. Als de partner dat goedkeurt, valt de hele pensioenopbouw van OP/NP weer onder de fiscale grenzen en wordt er over het hele salaris, ook boven de € € 94.000,-, weer net zoveel ouderdoms- en partnerpensioen opgebouwd als in 2013. Als de partner dat niet goedkeurt wordt er tot € € 94.000,- evenveel ouderdomspensioen opgebouwd als in 2013 (1,75%), maar vanaf € 94.000,- wordt geen ouderdomspensioen (0%) meer opgebouwd. Daar waar geen sprake is van een partner kan de PP-ruimte zonder meer worden gebruikt voor de opbouw OP. Daar waar wel sprake is van een partner doen zich twee situaties voor: u maakt wel of niet gebruik van het Partner Plus Pensioen (PPP). Het PPP is ingevoerd in 2007 toen om bezuinigingsredenen de opbouw van het PP dat tot uitkering komt ná 65 jaar werd gehalveerd tot 5/14 deel. Met het PPP kunt u die halve opbouw weer completeren tot 5/7 deel. In het geval de PPP-ruimte niet wordt gebruikt, zullen naar verwachting alle partners


goedkeuring verlenen, want onthouding van goedkeuring is in het nadeel van de militair en van de partner. Bij goedkeuring stijgt nl. de opbouw van het ouderdomspensioen van de militair en daarmee ook het partnerpensioen omdat het PP een afgeleide is van het OP. In situaties waarin het PPP wel wordt gebruikt, wordt bijna de volledige fiscale ruimte voor opbouw partnerpensioen gebruikt. Goedkeuring voor gebruik van de PPP-ruimte betekent in dit geval dat de opbouw van het

De eis van de fiscus is dan wel dat de partner van de militair akkoord gaat met die uitruil PPP voor één jaar wordt opgeschort, en dat de vrijkomende fiscale ruimte in 2014 wordt gebruikt voor de (hogere) opbouw van het ouderdomspensioen en dus partnerpensioen. Bij goedkeuring is het dan in de meeste gevallen ook nog zo dat de hogere OP-opbouw tot gevolg heeft dat het PP hoger uitkomt dan de optelsom van PP en PPP, in het geval de goedkeuring zou zijn geweigerd.

De macro effecten op de militaire premie van deze afspraken zijn minimaal, uit te drukken ver achter de komma. De positieve premieeffecten (verlaging premie) voor de individuele militair bij het niet goedkeuren door de partner, zijn afhankelijk van de hoogte van het salaris, maar blijven beperkt tot bruto één tot enkele tientjes per maand. De militair houdt dus in 2014 dezelfde pensioenopbouw als in 2013. Bij dezelfde pensioenopbouw blijft de premie ook gelijk. Bij de burger ligt het anders. Die krijgt te maken met een verlaagde pensioenopbouw en een verlaagde premie in 2014. De netto salarisverbetering wordt betaald uit die verlaagde premie. Er is daarom bij de militair niet zoals bij de burger sprake van een verbetering van de koopkracht. Maar hij behoudt dan ook zijn pensioen. Alle (partners van) militairen met een salaris vanaf € 94.000,- krijgen in december 2013 en januari 2014 een brief van het ABP met uitleg van de situatie en de vraag aan de partner om toestemming . I


10-11-2013

20:39

Page 7

Pensioenen


Vermogens- en pensioenbeheerkosten van het ABP Kosten hebben een grote invloed op het uiteindelijke resultaat van beleggingen. De woekerpolis-affaire bij commerciële pensioenverzekeraars bracht dat op dramatische wijze aan het licht, met kostenpercentages van tientallen procenten van de premie. De aandacht van de toezichthouder AFM gaat sinds enige tijd ook uit naar de kosten van pensioenfondsen. De Pensioenfederatie, het belangenbehartigingsorgaan van de gezamenlijke Nederlandse pensioenfondsen, heeft opgeroepen tot grotere kostentransparantie d.m.v. door de federatie gepubliceerde ‘Aanbevelingen Uitvoeringskosten’. Dat levert steeds meer kostengegevens van steeds meer pensioenfondsen op. Hoe komt het ABP er van af? Inleiding De kosten van pensioenfondsen worden onderscheiden in kosten voor vermogensbeheer en kosten voor het beheer (de uitvoering) van de regeling. Eigen onderzoek van de Pensioenfederatie over de jaarverslagen 2012 van 154 pensioenfondsen met 93% van het totale vermogen van pensioenfondsen, levert de volgende gemiddelde kostengegevens. 2011 Kosten vermogensbeheer (% vermogen) Kosten pensioenbeheer per deelnemer

0,40% 103,-

2012

Pensioenbeheerkosten

0,43%

Bij pensioenbeheer gaat het om alle kosten die samenhangen met personeel, administratie, ICT e.d., die nodig zijn om tot opbouw, uitbetaling en advisering van pensioenen te kunnen komen. De uitvoeringskosten voor pensioenbeheer zijn door het ABP vastgesteld op basis van de wereldwijd gebruikte CEM-methode (Cost Effectiveness Measurement) van kostprijsberekening per deelnemer. De CEM-methode komt voor het ABP uit op een gezamenlijke kostprijs per actieve en pensioengerechtigde deelnemer van € 86,- in 2012 (2011: € 86,-). Dit ABP-kostenniveau ligt dus ruim lager dan het fondsengemiddelde in Nederland.

€ 107,-

Het actuarieel adviesbureau Lane Clark & Peacock (LCP) heeft o.b.v. de jaarverslagen 2012 ook onderzoek gedaan en komt tot iets andere resultaten. LCP constateert dat de pensioenfondsen niet altijd rapporteren zoals in de ‘Aanbevelingen Uitvoeringskosten’ van de Pensioenfederatie is voorgeschreven. LCP komt tot de volgende gemiddelde kostencijfers o.b.v. de jaarverslagen van 280 pensioenfondsen. Kosten vermogensbeheer Kosten pensioenbeheer per deelnemer

2011

2012

nb

0,53%

125,-

echter geen informatie over. Het ABP stelt hiernaar gevraagd, dat je de kosten van vermogensbeheer niet separaat dient te beoordelen, maar in relatie moet bezien tot het meerjarig rendement en het risico. LCP constateert in zijn onderzoek over alleen 2012 dat er nauwelijks tot geen verband bestaat tussen vermogensbeheerkosten van een fonds en de beleggingsrendementen.

€ 122,-

Vermogensbeheerkosten ABP Het ABP kent een actief beleggingsbeleid. Er worden in beginsel geen indexen gevolgd, maar er wordt getracht van te voren vastgestelde benchmarks te verslaan. ABP stelt dat dat in 2012 is gelukt met een extra rendement van 0,37% (€ 1,0 miljard). Het netto rendement over het totaal aan ABP-beleggingen bedroeg in 2012 13,7% (€ 33,6 miljard). In 2011 kende het ABP de bijzondere situatie dat het totaalrendement van 3,3% geheel werd behaald door de renteafdekking. De beleggingsportefeuille zelf kende in dat jaar een nul-rendement. In 2012 is het totaalrendement voor 12,2% behaald op de beleggingsportefeuille en voor 1,5% door de renteafdekking. Renteafdekking is een gebruikelijk beleggingsinstrument voor pensioenfondsen. Hiermee wordt het risico van een dalende lange rente afgedekt door middel van derivaten. Voor het ABP ziet het er qua kosten in 2012 als volgt uit. Het gemiddelde vermogen over 2012 was € 263 miljard. De totale kosten voor vermogensbeheer bedroegen € 1,9 miljard. Het kostenpercentage komt dan uit op 0,73% (2011: 0,67%). Daarmee liggen de ABP-kosten dus hoger dan het gemiddelde van de Nederlandse pensioenfondsen. Als de ABP-kosten worden genomen zonder de prestatievergoedingen aan vermogensbeheerders, die volgens het ABP niet als kosten moeten worden gezien maar als verminderde inkomsten, dan ligt het kostenpercentage op 1.233/280.980 = 0,44% (idem 2011). Dat ligt weer op het gemiddelde niveau. De logische vraag is dan of die hogere kosten in relatie kunnen worden gebracht met het actieve vermogensbeheer en met dat extra rendement van 0,37% in 2012. Daar geeft het jaarverslag

LCP meldt dat van de onderzochte 280 pensioenfondsen de beheerkosten van 278 fondsen op € 155,- per deelnemer liggen en bij de 2 grootste (ABP en PFZW) op € 84,-. Het ABP Jaarverslag 2012 geeft de volgende aantallen deelnemers (tussen haakjes 2011): - Actieven - Slapers - Pensioengerechtigden - Totaal aantal deelnemers

1.117.103

(1.133.853)

913.135

(901.372)

780.299

(759.024)

2.810.537

(2.794.249)

De CEM-methode gaat voor de kostprijsberekening uit van alleen actieven en gepensioneerden. In dat geval komt het totaal aantal deelnemers uit op 1.897.402. De totale kostprijs komt dan op 1.897.402 * 86 = € 163.176.572,- (2011: € 165.636.000,-).Afgezet tegen het fondsvermogen eind 2012 is dat een beheerkostenpercentage van 0,06% (2011: 0,07%). Dat ligt op de helft van het gemiddelde percentage van 0,13% dat de AFM vaststelde bij zijn 2011 onderzoek van gepubliceerde beheerkosten van pensioenfondsen. Afgezet tegen de premie in 2012 (€ 8.935 miljard) is dat een kostenpercentage van 1,82% (2011: 1,95%).Ook op deze wijze gepresenteerd een heel laag kostenpercentage, te danken aan de schaalgrootte van ABP. Een belangrijke opmerking is nog dat de dienstverlening van het ABP daarbij op een hoog niveau ligt, wereldwijd vergeleken in de hoogste CEM-regionen.

Trendontwikkeling service score (maximum = 100) 2012

2011

2010

2009

2008

ABP

89

89

90

90

88

CEM wereldgemiddelde

nb

75

75

75

73

9 grootste wereldgemiddelde

nb

74

73

75

72

Nederlands gemiddelde

nb

78

77

77

75

(Bron ABP jaarverslag 2012)



10-11-2013

20:39

Page 8

Pensioenen


Rechtbank Den Haag geeft tussenvonnis in AOW-gat procedure De Rechtbank Den Haag heeft besloten het geschil tussen een groot aantal organisaties, o.a. de GOV|MHB, en de Nederlandse Staat over de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd verder te behandelen tijdens een zitting. De rechtbank stelt: “De doelen van die zitting zijn het verkrijgen van nadere feitelijke en juridische inlichtingen, het onderzoeken van de mogelijkheden tot een schikking of een verwijzing naar een mediator, het eventueel geven van voorlopige oordelen over de geschilpunten

en/of over de bewijslastverdeling en/of het bepalen van het verdere verloop van de procedure." Het is nog onduidelijk wanneer die zitting zal plaatsvinden. Gemikt wordt op het eerste kwartaal van 2014. I

Rekentool AOW-leeftijd en overbrugging AOW-gat Er zijn veel mensen die denken dat de recente AOW-leeftijdsverhoging ophoudt bij 67 jaar. Dat is niet zo. Vanaf 2024 stijgt de AOW-leeftijd mee met de levensverwachting. Dat is door middel van met een rekenregel vastgelegd in de AOW. In de AOW is nu een stapsgewijze verhoging van de AOW-leeftijd vastgelegd. In 2013 is de leeftijd waarop je AOW krijgt 65 jaar en 1 maand en in 2023 67 jaar. Na 2023 stijgt de AOW-leeftijd mee met de levensverwachting. Uw AOW-leeftijd zou daarmee ook op 68 jaar kunnen liggen. Wellicht wordt de leeftijdsverhoging door het kabinet nog verder versneld. Er ligt een voornemen de AOW-leeftijd reeds in 2021 op 67 te leggen. De consumentenorganisatie ‘Wijzer in geldzaken’ heeft op haar website een handige rekentool geplaatst waarmee consumenten hun toekomstige (verwachte) AOW-leeftijd kunnen berekenen. Kijk verder

op www.wijzeringeldzaken.nl. Op dezelfde site vindt u ook een rekenhulp waarmee u kunt berekenen of u in aanmerking komt voor de overbruggingsuitkering van het AOW-gat. U kunt recht hebben op deze overbruggingsuitkering als u op of vóór 1 januari 2013 al met VUT of prepensioen, FLO of UKW bent gegaan en na deze datum 65 jaar wordt. Er zijn hieraan wel inkomensen vermogensgrenzen gebonden. U vindt op deze site nog veel meer informatie die u wijzer maken in geldzaken. I

Burgerambtenaren: Inkoopregeling en ABP Extra Pensioen In de Pensioenkamer zijn verdere afspraken gemaakt over de (on)voorwaardelijkheid van de inkoopregeling oude dienstjaren en over het ABP Extra Pensioen (AEP). Het betreft hier alleen burgerambtenaren die vallen onder het ABP Keuzepensioen. De afspraak luidde dat de inkoopregeling voorwaardelijk is, d.w.z. alleen voor die burgerambtenaren die doorwerken tot de pensioendatum wordt de inkoopregeling onvoorwaardelijk en alleen voor hen wordt het pensioen verhoogd met het inkoopbedrag. Bij eerdere uitdiensttreding, niet zijnde met pensioen gaan, zou dat inkoopbedrag aan hun neus voorbij gaan. Calculerende burgerambtenaren hadden reeds een voorschot genomen op de voorwaardelijkheid van de inkoopregeling oude dienstjaren. Zij gingen zo gauw dat kon, dus vanaf 60 jaar, voor 10% met ouderdomspensioen en slaagden er aldus in op dat moment reeds de volle 100% van de inkoopregeling onvoorwaardelijk te maken. Voor deze praktijk heeft nu de Pensioenkamer een stokje gestoken door af te spreken dat bij deeltijdpensioen ook alleen dat deel van de inkoopregeling onvoorwaardelijk wordt dat correspondeert met het percentage aan op te nemen deeltijdpensioen, dus 10% deeltijdpensioen is 10% (onvoorwaardelijke) inkoop en gelijktijdige financiering. Tegelijkertijd is afgesproken dat die burgerambtenaren die uitdiensttreden na de eerstmogelijke ingangsdatum van het AKP (60 jaar), niet zijnde met pensioen gaan, toch ook hun voorwaardelijke rechten op inkoop houden waarbij de inkoop geschiedt op de werkelijke pensioendatum. Mogelijke toekomstige afspraken in de Pensioenkamer over versobering van de inkoopregeling kunnen nog wel gevolgen hebben voor deze afspraken. 8 | ProDef bulletin, november 2013

Over het ABP Extra Pensioen (AEP) is afgesproken dat door de verlaging van de fiscale maximum grenzen voor pensioenopbouw (het zgn. Witteveenkader) vanaf 2014, welk kader volgens de fiscus ook voor in 2014 nog over het verleden op te bouwen pensioen geldt, er geen ruimte meer overblijft voor verdere pensioenopbouw bovenop de collectieve opbouw in de ABP pensioenregeling. Het AEP komt daarmee te vervallen, behalve voor deelnemers die onder het AKP-regime voorwaardelijke inkooprechten oude dienstjaren kregen. De AEPruimte wordt ook gebruikt voor de burgerambtenaren die onder het regime van het Defensie SBK 2012 (gaan) vallen. Ook voor hen geldt dat deze regeling overeind blijft, omdat hun aanspraken op gebruik van die AEP-ruimte voor de Defensie SBK inkoopregeling al waren toegekend voorafgaand aan deze nieuwe Pensioenkamer afspraken. De vraag is wel, nu de voorwaardelijke inkoopaanspraken in de ABP pensioenregeling voor een deel van de SBK2012-populatie niet meer vervallen, hoe de Defensie SBK2012 inkoopregeling daarmee in overeenstemming kan worden gebracht. I


10-11-2013

20:39

Page 9

Medezeggenschap

door Peter van Sprang

Technische Werkgroep Arbeidsomstandigheden en Veiligheid Op 30 september jl. vond weer een bijeenkomst plaats van de Technische Werkgroep Arbo en Veiligheid (TWAV). Naast de informatie over lopende zaken, o.a. voorvallen, was de focus gericht op de Arbocatalogi en het Veiligheids Management Systeem Defensie. Stand van Zaken Arbocatalogi

met voorlopige gereedstelling, trainingsomstandigheden en ‘serieuze’ oefeningen, etc. etc. g. Deelcatalogus Bescherming Tegen Schadelijk Geluid Deze catalogus in nog in het stadium van voorbereiding. h. Deelcatalogus Lyme Is eveneens in het stadium van voorbereiding.

a. Deelcatalogus Agressie en Geweld Het door de werkgroep Algemeen Personeelsbeleid goedgekeurde document zou nu nogmaals door de Bestuursstaf worden geanalyseerd. Vanuit de Centrales wordt daartegen bezwaar gemaakt; indien e.e.a. in het overleg is geaccordeerd moet daarna vervolgens implementatie volgen. b. Deelcatalogus Diesel Motoren Emissie (DME) Momenteel wordt de deelcatalogus DME opgesteld met inbegrip van de te nemen maatregelen en de implementatie. c. Deelcatalogus Kunstmatige Optische Straling Specialisten hebben deze catalogus als goed beoordeeld; is ter bespreking in afwachting van nader commentaar intern Defensie. d. Deelcatalogus Elektromagnetische Velden Specialisten hebben deze catalogus als goed beoordeeld; momenteel ligt deze bij Defensie voor commentaar. Na discussie wordt geconcludeerd dit onderwerp voor de volgende bijeenkomst te agenderen. e. Deelcatalogus Legionella De afhandeling hiervan is vertraagd. f. Deelcatalogus Werken op Hoogte In overleg met de Arbeidsinspectie wordt vanuit Defensie gezocht naar een goede probleemstelling, bijv. onderscheid naar oefeningen

Ontwikkeling Veiligheids Management Systeem Defensie Was de stand van zaken met betrekking tot de arbocatalogi, zoals hierboven weergegeven, al niet vrolijkmakend, de ontwikkelingen ten aanzien van het Veiligheids Management Systeem Defensie geven aanleiding tot nog meer zorgpunten. Kort gezegd baart de omklapdatum grote zorgen. Volgens het DRP Bestuursstaf gaat het onderwerp veiligheidsmanagement vanuit HDP per 1 november 2013 over naar HDPV, echter de huidige beschikbare capaciteit binnen HDP (ook al zeer minimaal) ten aanzien van dit onderwerp wordt niet overgedragen. Algemeen wordt uitgesproken dat dit twijfel doet ontstaan aan het belang dat Defensie aan dit onderwerp hecht. In een nader overleg van de Centrales, belegd naar aanleiding van bovenstaande ontwikkelingen, is overeengekomen dat deze zorg middels een brief, onder de aandacht zal worden gebracht van de voorzitter van de Werkgroep Algemeen Personeelsbeleid Defensie. I

Medezeggenschapsverkiezingen De volgende medezeggenschapsverkiezingen zijn gepland: Defensieonderdeel KMAR CDC CZSK CZSK CLAS CDC CLAS CZSK CLAS BS CZSK CZSK KMAR CLAS CLAS CZSK CLSK CLSK

Eenheid Staf CKMAR 11 Bevocie LMB Duik- en Demonteergroep Defensie Duikschool 101 Communicatie- en Informatiesystemen bataljon Dienstencentrum Paresto 13 GNKcie/13Mechbrig Bedrijfsuitvoering en Informatievoorziening Koninklijke Militaire School Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst Marinekazerne Doorn Netherlands Maritime Forces District Landelijke en Buitenlandse Eenheden OTC Land Warfare Centre 400 Geneeskundig Bataljon Ermelo Marinekazerne Den Helder Vliegbasis Leeuwarden Defensie Helikopter Commando

Kijk voor de actuele verkiezingen op:

Uiterste datum indienen kandidatenlijst gesloten gesloten gesloten gesloten gesloten gesloten gesloten 18-11-2013 29-11-2013 12-11-2013 29-11-2013 04-12-2013 15-01-2014 13-12-2013 20-12-2013 07-01-2014 20-01-2014 30-01-2014

Kiesdatum 18-11-2013 t/m 29-11-2013 20-11-2013 20-11-2013 20-11-2013 27-11-2013 27-11-2013 05-12-2013 06-01-2014 09-01-2014 14-01-2014 21-01-2014 22-01-2014 22-01-2014 24-01-2014 31-01-2014 t/m 07-02-2014 18-02-2014 03-03-2014 t/m 06-03-2014 10-03-2014 t/m 13-03-2014

l www.ProDef.nl ProDef bulletin, november 2013 | 9


10-11-2013

20:39

Page 10

Opinie

door Sébas Diekstra, advocaat

Geen effectieve rechtsbijstand voor militairen in Mali bij schietincidenten Het kabinet heeft ingestemd met een militaire missie naar Mali. Het is een missie in een fragiele regio met duidelijk risico’s. Ook lijkt het onvermijdelijk dat er gevochten zal worden. Het Ministerie van Defensie heeft laten weten dat onze militairen goed materieel meekrijgen, maar krijgen zij ook effectieve rechtsbijstand als zij bij schietincidenten betrokken raken? Dit laatste blijkt nog niet het geval.

A

ls militairen tijdens een missie betrokken raken bij een schietincident dan worden zij in principe als getuige gehoord. De verklaringen die de militairen afleggen als getuige kunnen later mogelijk belastend zijn wanneer zij als verdachte worden aangemerkt. Dit is een onwenselijke situatie. Militairen moeten in hun bereidwilligheid om verklaringen af te leggen enigszins worden beschermd, al is het maar tegen zichzelf. Militairen doorzien niet altijd de reikwijdte van hun verklaringen. Militairen moeten bij schietincidenten altijd op hun rechten worden gewezen. Met name het recht om te zwijgen en het recht op consultatie van een advocaat. Zij dienen slechts gehoord te worden in het bijzijn van een advocaat. Dit geldt eveneens voor verhoren door de commandant. Uit de vele voorbeelden uit de militaire praktijk blijkt dat militairen tijdens missies vaak al gehoord worden zonder dat zij een advocaat hebben kunnen raadplegen. In sommige gevallen worden militairen wel in

Cartoon


de gelegenheid gesteld om met een advocaat in Nederland te bellen. Dit is echter onvoldoende om te spreken van effectieve rechtsbijstand. Het doel van consultatie van een advocaat is de militair bewust maken van de consequenties van zijn eventuele verklaringen. Dat vergt een sfeer van vertrouwen en van rust. Daarvoor is dan ook face-to-face contact vereist. Dat kun je middels een telefoongesprek of videogesprek op afstand niet of onvoldoende bereiken. Daar komt nog bij dat bij gebruik van het (tele)netwerk van Defensie de vertrouwelijkheid geenszins is gewaarborgd. Natuurlijk is het uitermate onhandig als een militair op missie een advocaat wil consulteren, want deze is ter plaatse niet voorhanden. Maar er worden wel parlementsleden, ministers en journalisten ingevlogen. Een enkele advocaat kan daar ook nog wel bij. Om de advocaat snel te kunnen oproepen en in te kunnen vliegen zal er een officiële piketregeling moeten komen. Deze piketregeling zou er voor moeten zorgen dat er altijd een advocaat beschikbaar en bereik-

baar is om af te reizen naar het missiegebied. Mede gelet op de grote nationale belangen die zijn gediend met de militaire missies in het buitenland, zou het op de weg van het kabinet liggen om met een gedegen regeling met rechtswaarborgen voor de militair te komen. Helaas is er nog weinig beweging bij het kabinet te zien. Sterker nog: kort geleden hebben de verantwoordelijke bewindspersonen, te weten de staatsecretaris van Veiligheid en Justitie en de minister van Defensie bij de beantwoording van Kamervragen van Tweede Kamerlid Eijsink over het militair strafproces op geen enkele wijze laten blijken zich bewust te zijn van het gebrek aan waarborgen voor de betrokken militair. Duidelijk is dat er nog niet gesproken kan worden van effectieve rechtsbijstand voor militairen op missie. Dit geldt dus ook voor de nieuwe missie naar Mali. De afwachtende houding van de verantwoordelijke bewindspersonen doet geen recht aan de militairen die over de gehele wereld opereren met alle gevaren van dien. Onze militairen verdienen beter! I


10-11-2013

20:39

Page 11

Computips

door Leen van der Biessen

Geheugen en Opslag

D

e opslaghonger kent geen einde. Maar hoe bewaren we belangrijke digitale zaken voor het nageslacht zonder dat ze verloren gaan? Geheugen is alles, echter net zoals bij onszelf is ook computergeheugen in alle huidige bekende vormen aan veroudering en slijtage onderhevig. Bij onszelf kunnen we aan geheugenveroudering vrijwel niets doen, voor een goed functionerend computergeheugen zijn er echter diverse oplossingen.

Helaas zijn net zoals bij ons eigen geheugen, de ons bekende manieren van opslag niet bestand tegen de tand des tijds. Er is op dit ogenblik geen enkele methode die een levenslange veilige opslag biedt. Echter, met de nodige maatregelen kunnen we zaken wel goed bewaren.

Flashgegeheugens Dit is een geheugentype dat u vindt in USB sticks en (micro) SD kaartjes voor de camera of de telefoon. De geheugenkaartjes krijgen een bepaalde spanning mee, maar na verloop van tijd zal deze afnemen en wordt de betrouwbaarheid van de opslag steeds minder. Na circa een jaar niet te zijn ge-updated is de kans wel aanwezig dat de inhoud voor een deel verloren is gegaan. Hetzelfde geldt voor SSD (Solid State Disks) die we tegenwoordig wel in de duurdere laptops en computers vinden en zorgen voor een aanzienlijke performance verbetering.

CD-ROMS en DVD-Roms Back-ups gemaakt op beschrijfbare Cd en DVD-Roms zijn kwetsbaar (krassen/vocht). Daarnaast is de opslagcapaciteit beperkt en het beheer omslachtig.

Cloudopslag Zowel Dropbox, Microsoft Skydrive, Google drive als the Box, zijn multi-platform applicaties die werken op zowel Windows, Apple als Androïd apparaten. Voor elk platform waarop je rechtstreeks toegang wilt hebben tot je data, dien je een klein programmaatje te installeren dat zich dan binnen de Windows verkenner zichtbaar maakt. Je dient natuurlijk ook een Account aan te maken voor de betreffende applicatie. Data die lokaal op een computer wordt opgeslagen wordt gesynchroniseerd met de betreffende Cloud applicatie. Dit is veruit de makkelijkste en handigste manier om data te bewaren, echter de Amerikaanse veiligheidsdiensten kijken mee zoals we weten uit vele recente publicaties. Maar we kunnen daar zelf wel iets aan doen om dit voorkomen.

Network Attached Storage (NAS) Gewone harde schijven hebben over het algemeen een redelijk lange, maar niet eeuwige levensduur. Harde schijven zijn tegenwoordig de beste manier om langdurige opslag te garanderen, maar wel met enkele maatregelen, zodat de opslag voor de toekomst is gewaarborgd. De beste methode hiervoor is het installeren van een Network Attached Storage (NAS) apparaat dat toegang biedt tot het internet, en waar we een zogenaamde Private Cloud op kunnen installeren. Hierbij kun je dan al je bestanden benaderen op verschillende werkplekken via een normale browser interface, waarbij je kunt inloggen op je eigen NAS. Een NAS voor thuis kan bestaan uit 2 of 4 bays. Over het algemeen is voor thuisgebruik een 2 bay NAS genoeg. Daar zet je dan twee harde schijven in, geschakeld in het zgn. mirror systeem. Hierbij maakt de NAS altijd een automatische kopie van alle data en als er bijvoorbeeld een harde schijf stuk gaat meldt de NAS dat op tijd. Dan kun je deze bij de goede NAS apparaten zogenaamd hot swappable vervangen, zodat de data altijd veilig blijft. Het nadeel hierbij is natuurlijk wel dat je maar de helft overhoudt van de beschikbare capaciteit. Zekerheid heeft zo zijn prijs. De harde schijven voor een NAS dienen het liefst speciale voor de NAS geschikte HD’s te zijn. Op dit ogenblik zijn de zgn. Western Digital Red schijven of de Seagate NAS serie de meest geschikte. Deze zijn te verkrijgen in uitvoeringen van 1 tot 4 Tb. Hierbij kan worden opgemerkt dat in de huidige markt de prijs per Gb voor de 3 Tb schijf de gunstigste is (ca € 0,043 per Gb). Voor nog meer veiligheid kun je met een hiervoor geschikte NAS ook een VPN (Virtual Private Netwerk) opzetten. Hiermee kun je dan ook niet worden afgeluisterd. Een NAS heeft nog veel meer mogelijkheden via allerlei Apps, zoals automatische Bittorrent en Usenet download cliënts, mailserver, webserver en vele andere Apps die een NAS kan uitvoeren. De beste NAS apparaten zijn van QNAP en Synology. Deze hebben de meest uitgebreide App stores en bieden ook goede support. De ideale combinatie met een NAS is natuurlijk een mediaplayer voor weergave van de content op de televisie. Nou is een NAS natuurlijk wel ideaal, echter je belangrijke data alleen op één NAS op één locatie bewaren, brengt natuurlijk ook het risico van brand of diefstal met zich. Dus af en toe een back-up maken en die elders bewaren blijft nodig. Ook hiervoor zijn op de NAS de juiste tools aanwezig. I



10-11-2013

20:39

Page 12

Visie

door Peter van Maurik

Kijken naar Visie Ten eerste: Visie is onbetaalbaar In de vorige reeks columns over management heb ik betoogd dat, om meerdere redenen, je het ontwikkelen van een visie niet aan managers moet overlaten. Ondermeer omdat een visie per definitie onbetaalbaar is en dus is dat tegen het zere been van een manager. Maar een visie is ook onbetaalbaar op een andere wijze. Hij is namelijk meer dan goud waard want geeft hoop op een mooiere toekomst aan de organisatie en aan iedereen die ervan afhankelijk is.

A

ls u het personeel hoort mopperen op de leiding van Defensie over het gebrek aan visie gebeurt dat met verwijzing naar ‘een houvast voor de toekomst’. Het personeel vraagt namelijk om hoop na twintig jaar van hopeloos bezuinigen en wanhopig reorganiseren. Een beter bewijs voor de onbetaalbaarheid van een goede visie kun je niet krijgen. De vraag is natuurlijk of Defensie geen visie heeft. De leiding van Defensie claimt van wel met verwijzing naar het ‘zakmes’. Op rationele gronden geen slechte claim, maar ja..., visie kent een emotioneel aspect. De vraag is of dat ‘zakmes’ hoopt geeft. En gezien de reacties zou ik zeggen van niet. En ook twintig jaar ervaring geeft weinig steun aan de claim. Het ‘zakmes’ wordt namelijk steeds kleiner en daarmee steeds minder effectief. Al ga je op je kop staan, argumenteer je inhoudelijk dat je een prima visie hebt en heb je zelfs inhoudelijk gelijk, dan nog blijft het probleem hetzelfde. Deze ‘visie’ geeft geen hoop. De vraag is hoe dat dan wel te krijgen. Het antwoord daarop vond ik recent in een symposium op de oude vliegbasis Soesterberg (op zich al een vrij hopeloze aanblik), waarin de dialoog tussen burger en militair werd gezocht. Mede dankzij de dagvoorzitter Patrick Lodiers en de cabaretière Nazmiye Oral werd het mij duidelijk dat je moet beginnen met emotie. En vooral die emotie die ontstaat als je alle zekerheden loslaat. Pas dan ben je in staat de werkelijke kracht te vinden op basis waarvan je jouw bestaan kunt rechtvaardigen. Als je dat durft, en neemt u van mij aan dat zoiets kracht vraagt, dan vind je de argumenten en de weg die nodig is om 12 | ProDef bulletin, november 2013

een echte visie te ontwikkelen. En dan wordt het dus ook duidelijk waar dat personeel, wij dus, de denkfout maakt. En dus ook de vakbonden, waaronder degene waarvoor ik deze columns schrijf. Je moet geen kritiek leveren op de minister dat er geen visie is, je moet kritiek leveren op jezelf. Wij zullen een visie moeten maken op onze toekomst en die moeten uitdragen. Niet omdat we daarvoor het best geschikt zijn, want dat zijn we volgens mij, maar omdat niemand anders het zal doen. Twintig jaar gepruts in de marge moet dat nu wel duidelijk maken. En ook niet kijken naar de hoogste militaire baas; nee zelf doen en volhouden. Niet omdat hij het niet kan, hij kan dat ook,

Het personeel vraagt om hoop na twintig jaar van hopeloos bezuinigen en wanhopig reorganiseren. maar zijn blog over de “rode lijn” zegt genoeg. Een rode lijn is verdedigend van aard en daarmee win je de wedstrijd niet. Dus een visie begint bij ons zelf. En daarvoor moet je alles loslaten wat zeker lijkt of zou moeten lijken. Ga ervan uit dat niets zeker is. Niet de technische berekening achter aantallen eenheden. Onzin, dat is slechts een afgeleide van een visie. Niet de taken in de Grondwet, hoe belangrijk ook. Het blijft slechts papier waar je politieke keuzes op kunt maken. Zelfs niet de overtuiging dat de overheid de ‘zwaardmacht’ is. Ook die kun je ter discussie stellen door te wijzen op zwaardmachten die non-gouvernementeel

zijn (dat is op dit moment precies het internationale probleem). Stel elke aanname ter discussie hoe logisch die ook lijkt. Een hiërarchisch opgebouwde krijgsmacht; hoezo, waarom moet dat? Centralisatie is doelmatig; geen enkele indicatie dat dit bij Defensie iets heeft opgeleverd volgens mij. Pas als je dat durft ga je de echte argumenten vinden waarmee je een visie kunt opzetten. Mocht u op basis van bovenstaand voorbeeld enige boosheid voelen opkomen; goed zo! Discussies over zekerheden doen pijn en zijn nodig want anders gaat er geen visie komen. Het wordt tijd dat de discussie emotioneel wordt. Want die visie die er moet komen moet mensen in hun hart kunnen raken. De argumenten moeten pijn doen of boos maken of nog mooier, hoopvol maken. U wilt een vredige wereld? Prima, maar dan heeft u ons nodig om het geweld te beheersen. Mensen komen in beweging als ze geraakt (dreigen te) worden. Dan kunnen ze ongelooflijke dingen bereiken. Zoals zo prachtig verwoord in de film The Longest Day door de generaal (gespeeld door Robert Redford) op Omaha beach: “There are only two kinds of people on this beach. Those that are dead and those that are going to die. Now let’s get of the beach!” Dus als u een visie wilt voor Defensie dan zal dat bij ons, bij u, vandaan moet komen. De komende reeks columns zal ik u meenemen in de meer praktische technieken om tot een visie te komen. Want het is niet zo moeilijk als het lijkt. In deze column hoop ik slechts u geraakt te hebben. Want zonder emotie geen visie. I


10-11-2013

20:39

Page 13

GOV|MHB verenigingszaken

door Mark Heijligers

Aankondiging Algemene Ledenraad [email protected]. Tijdens deze ledenraad worden de (driejaarlijkse) verkiezingen gehouden voor de Algemene Ledenraad en wordt de stand van zaken betreffende het arbeidsvoorwaardenoverleg, de reorganisaties en de pensioenen besproken .

De 2e Algemene Ledenraad van de GOV|MHB zal plaatsvinden op 13 december 2013 om 11.00 uur in Vergaderzaal 101 in Gebouw 31 van de Frederikkazerne. De ledenraad is openbaar voor alle leden. U kunt zich hiervoor aanmelden via het secretariaat van de GOV|MHB via

Verkiezingen Algemene Ledenraad De GOV|MHB behartigt de belangen van de leden en draagt bij aan het in stand houden van een voor haar taak berekende defensieorganisatie. Het is om die reden dat de GOV|MHB van mening is dat de leden daarbij een grote inspraak dienen te hebben. Hiervoor kent de GOV|MHB onder meer de Algemene Ledenraad. De Algemene Ledenraad heeft o.a. tot taak het goedkeuren van de begroting, het goedkeuren van het jaarverslag, het controleren van het bestuur ten

aanzien van de opgedragen taken en het verlenen van décharge. De Algemene Ledenraad is een afspiegeling van de leden van de aangesloten verenigingen én de individuele leden van de GOV|MHB. De leden worden gekozen voor een periode van drie jaar. U kunt uw kandidaatstelling (namens uw vereniging) of als u meer vragen heeft deze kenbaar maken bij de secretaris van de GOV|MHB via [email protected] .

Vacature Penningmeester De GOV|MHB is voor de sector Defensie op zoek naar een bestuurslid met financiële talenten. Heeft u altijd al graag in het bestuur van de GOV|MHB willen zitten en lijkt de functie van penningmeester u een uitdagende taak, stel u dan kandidaat en neem contact op met de secretaris van de GOV|MHB via

[email protected]. De werkzaamheden bestaan o.a. uit het opstellen van de begroting en het financieel jaarverslag en het voeren van de financiële administratie. De werklast bedraagt ca. 1 uur per week.

A D V E R T E N T I E

Nieuwe schenkingsregel om huizenmarkt uit het slop te trekken Per 1 oktober 2013 is de vrijstelling voor de schenkbelasting tijdelijk verruimd. Het vrijstellingsbedrag wordt verhoogd naar €100.000. Er is geen eis aan wie de schenking wordt gedaan. Wel dient de ontvanger het schenkingsbedrag aan te wenden voor de eigen woning. Denk hierbij aan een verbouwing, aankoop of een aflossing van een bestaande hypotheek. De tijdelijke verruiming eindigt op 1 januari 2015.

Wel of niet inlossen? Het kan verstandig zijn uw hypotheek in te lossen. Maar dit is niet per definitie zo. Eén en ander hangt samen met het financiële totaalplaatje én met uw persoonlijke wensen en toekomstplannen. Ook kan het gevoel een rol spelen, waar voelt u zich prettig bij? Geld dat u gebruikt om in te lossen is niet meer beschikbaar. Met het oog op de toekomst kan het juist verstandig zijn geld liquide houden. Denk daarbij aan tegenslag zoals werkloosheid of arbeidsongeschiktheid. Met het inlossen verlaagt u uw Eigen Woning Schuld. Dit kan in de toekomst weer gevolgen hebben voor de maximaal aftrekbare hypotheekrente.

Boeterente? Het kabinet heeft banken gevraagd soepel om te gaan met de eventuele boete voor vervroegde aflossing van de hypotheek. De meeste grootbanken hebben hier inmiddels gehoor aan gegeven en hebben de boeteregels versoepeld. Bij sommige banken kan daadwerkelijk het maximale bedrag van €100.000,- boetevrij worden ingelost (indien dit uit schenking afkomstig is). Bij andere banken kan boetevrij worden ingelost tot maximaal de WOZ waarde van de woning.

Onafhankelijk advies noodzakelijk? Naar onze mening wel. U en uw bank hebben namelijk niet hetzelfde belang. Banken sturen onder meer aan op aflossen van schulden om aan nieuwe solvabiliteitseisen te kunnen voldoen. En daar wringt de schoen. Is het inlossen van de hypotheekschuld ook daadwerkelijk in uw belang? Laat u zich daarom bij voorkeur adviseren door een ongebonden adviseur. Uiteraard zijn wij u graag van dienst.

Tel

010-4552500 www.prinsenland.nl ProDef bulletin, september 2013 | 13 [email protected]


10-11-2013

20:39

Page 14

Column juridische zaken

door Bert Blonk

UKW-uitkering mag in mindering worden gebracht op uw WW-uitkering Wat is het geval? In de ProDef bulletins van februari en oktober 2012 trof u bijdragen aan over de onverwachte gevolgen van de UGM-uitkering voor de WW-uitkering van een postactieve militair (mijnheer X), van wie de werkzaamheden die hij na zijn leeftijdsontslag was begonnen, onvrijwillig werden beëindigd. nvrijwillige beëindiging van een dienstverband geeft recht op een uitkering ingevolge de Werkloosheidswet. Maar de WW-uitkering van mijnheer X werd door het UWV verrekend met zijn UGM-uitkering, omdat het UWV van mening is dat deze uitkering gelijk zou zijn te stellen met een ouderdomspensioen. Voor details moet u het bulletin van februari nog maar eens lezen.

O

beroep aangetekend. Kort voor de behandeling van de zaak van mijnheer X deed de Centrale Raad van Beroep een uitspraak die het standpunt van het UWV bevestigde. Tegenstribbelen van uw jurist mocht niet baten want recent heeft de Raad in de zaak van mijnheer X zijn standpunt bevestigd. De conclusie is dan ook dat de UGM-uitkering in mindering mag worden gebracht op een WW-uitkering.

Uitspraak Centrale Raad van Beroep

Wat nu?

Na een voor mijnheer X positieve uitspraak van de bestuursrechter heeft het UWV hoger

Het juridisch debat is hiermee gesloten. Als u na uw leeftijdsontslag nog aan het werk gaat

en daaruit onvrijwillig werkloos wordt, moet u er rekening mee houden dat het UWV uw UGM-uitkering in mindering zal brengen op uw WW-uitkering. Mogelijk kent uw nieuwe werkgever (zoals Defensie) nog een regeling inzake een uitkering in aanvulling en aansluiting op de WW-uitkering (Besluit bovenwettelijke uitkeringen bij werkloosheid voor de sector Defensie). Als u die werkzaamheden heeft verricht voor zo'n werkgever, moet u de WW-uitkering wel aanvragen (u heeft er recht op), want dat recht heeft ook gevolgen voor uw aanspraken ingevolge dergelijke regelingen. I

Websiteberichten Inlevingsvermogen 19 oktober 2013 - In de Volkskrant van 17 oktober wordt in een artikel melding gemaakt van een vermeende mishandeling door een marinier van een 11-jarige jongen. Die jongen was waarschijnlijk opgepakt op een gekaapt Iraans schip en gaf later aan dat hij onder dwang een verklaring heeft afgelegd dat het schip gekaapt was. Lees verder op

l www.ProDef.nl

Herfstakkoord: Defensie kiest voor operationele inzetbaarheid 25 oktober 2013 - Vandaag heeft minister van Defensie Hennis-Plasschaert de uitwerking van het op 11 oktober afgesloten Herfstakkoord, voor Defensie, aan de Tweede Kamer toegezonden. Uit de brief van de minister blijkt dat Defensie heeft gekozen voor behoud van operationele capaciteiten en werkgelegenheid én niet voor extra gelden voor het personeel. Lees verder op

l www.ProDef.nl


Gecanceld: de grote uittocht van ambtenaren

rendeel van de Nederlanders voorstander van solidariteit tussen verschillende groepen pensioendeelnemers. Lees verder op www.pensioenfederatie.nl

Pensioenlab 2.0 op zoek naar enthousiaste jongeren

Het dreigend tekort aan ambtenaren, waarvoor drie jaar geleden nog werd gewaarschuwd, ontstaat niet. Ambtenaren blijven langer werken en de overheid krimpt. De Grote Uittocht, het rapport dat in 2010 onder auspiciën van Binnenlandse Zaken werd uitgebracht, sloeg destijds in als een bom. Lees verder op www.cmhf.nl

Pensioenfederatie: Nederlander wil nog altijd solidair zijn Volgens in opdracht van de Pensioenfederatie door SEO uitgevoerd onderzoek blijft het me-

De jongeren van de vakbeweging, waaronder de Young Professionals van de MHP hebben een belangrijk gezamenlijk doel geformuleerd: de inspraak van jongeren in de pensioenwereld vergroten. Ben jij 35 jaar of jonger en wil jij nadenken over aspecten die met pensioen te maken hebben en de pensioensector adviseren. Meld je dan nu aan door te mailen naar [email protected]. Lees verder op www.vakcentralemhp.nl


10-11-2013

20:39

Page 15

A D V E R T E N T I E

Aanwijzing van een voogd zonder tussenkomst notaris De Tweede Kamer is op 3 oktober 2013 akkoord gegaan met het wetsvoorstel waardoor ouders voortaan ook een voogd kunnen aanwijzen via het gezagsregister bij de rechtbank. Net zoals dat nu gebeurt bij de aanvraag van het gezamenlijk gezag door ongehuwden en niet- geregistreerde ouders. Tot nu toe was praktijk dat de voogdijbenoeming bij de notaris werd vastgelegd. Dit biedt een aantal waarborgen. De notaris heeft een voorlichtende rol. Een notaris zal met de ouder verschillende mogelijkheden bespreken om de zorg voor een kind vorm te geven. Een testamentair bewind kan nuttig zijn en niet iedere ouder zal van deze mogelijkheid op de hoogte zijn. Zo'n bewind kan de voogdij verlengen (voogdij stopt met 18 jaar) en biedt de mogelijkheid om naast een voogd die voor de opvoeding van het kind zorgt, iemand anders aan te stellen die het vermogen van de minderjarige beheert. Een taakverdeling tussen twee personen kan wenselijk zijn. Een notaris is voorts verplicht te controleren of de ouder in vrijheid zijn/haar wil heeft kunnen bepalen en dus niet onder dwang van anderen een bepaalde voogdijbeschikking maakt. Een notaris is verplicht de identiteit te controleren van de ouder zodat uitgesloten is dat een ander dan de ouder de voogdijbeschikking maakt.

De voorschriften met betrekking tot de bewaring van een notariële akte zorgen ervoor dat een voogdijbeschikking niet in het ongerede kan raken. In verreweg de meeste gevallen is een voogdijbeschikking onderdeel van een testament. Testamenten worden in het Centraal Testamenten Register geregistreerd en zijn derhalve gemakkelijk te traceren. Men kan zich afvragen of een aantekening in het gezagsregister wel diezelfde waarborgen biedt. Daartegenover staat dat de overheid van mening is dat door het aanbieden van brochures via internet, ouders goed op de hoogte kunnen zijn van de verschillende mogelijkheden om in het gezag na overlijden te voorzien. Ook het formulier om de aanwijzing tot voogd te registreren, is gemakkelijk te downloaden. Daardoor wordt volgens de overheid de procedure vereenvoudigd, waardoor er een laagdrempelige mogelijkheid komt om in de voogdij te voorzien. Aan u de keuze!

U ziet, het notariskantoor weet raad en helpt u verder op weg. Blijf ons ‘lastig’ vallen met uw vragen.

WWW.ACTUSNOTARISSEN.NL

Websiteberichten Nieuwe Directeur Arbeidsvoorwaarden 8 oktober 2013 -Drs. R. (René) Kreeftmeijer (1967) is per 1 november de nieuwe directeur Arbeidsvoorwaarden binnen de Hoofddirectie Personeel van het Ministerie van Defensie. Lees verder op

l www.ProDef.nl

Statements duovoorzitter tijdens Rondetafelgesprek VCD 3 oktober 2013 - Defensie is financieel uitgehold. Uw personeel voelt zich bekocht. Stop het visieloos werken. Wij zijn het als, militaire professionals, volledig oneens met Clingendael. Defensie is Uw doorzettingsmacht. Lees verder op

l www.ProDef.nl

Duovoorzitters in de media over 'Goede werkgevers gaan voor behoud' 4 november 2013 - Naast aandacht voor de brief van de GOV|MHB 'Goede werkgevers gaan voor het behoud van goed personeel' op (oa) de voorpagina van De Telegraaf, hebben de beide duovoorzitters ook op de radio deze boodschap uitgedragen. Lees verder op

staan dan ook haaks op elkaar en is alleen via ‘de boekhouder’ te verklaren. Dat moet U, als eerst verantwoordelijke voor Defensie niet willen. Lees verder op

l www.ProDef.nl

l www.ProDef.nl

Inleiding duovoorzitter Ruud Vermeulen tijdens rondetafelgesprek VCD “Balanceren langs twee afgronden” In de verkenningen, de strategische monitoren, maar ook in de meest recente strategische visie van Buitenlandse zaken zien wij de onzekerheid in deze wereld toenemen. En dan met name aan de noord-, oost- en zuidelijke randen van Europa . De relatie tussen strategische visie van dit kabinet en de bezuinigingen op Defensie

Een zwaluw maakt nog geen zomer, maar toch! 12 oktober 2013 - Vrijdagavond, 11 oktober, is er een akkoord gesloten tussen de regeringspartijen en D66, CU en SGP. Een voorlopige analyse van de GOV|MHB over de effecten van het akkoord op de € 348 miljoen aan bezuinigingen en ombuigingen bij Defensie. Lees verder op

l www.ProDef.nl


10-11-2013

20:39

Page 16

Column

door Tom Kofman, vice-voorzitter GOV|MHB

Daltons versus IMF Er zijn inmiddels weken als los zand tussen mijn vingers gegleden sinds het lezen van een kort bericht in de VK waarin melding werd gemaakt van een “briljant” plan van het IMF dat voorziet in het in één klap terugsnoeien van overheidstekorten middels een crisisheffing op spaargeld. Lijkt mij koren op de windmolens van Rutte-II. In tijden van nood is blijkbaar alles geoorloofd, inclusief het plunderen van spaartegoeden. Wat is nu eigenlijk het verschil met de praktijken van de gebroeders Dalton? Waar stopt een redelijk belasting-regiem en waar begint het financieel uitkleden van de burger? Van iedere extra euro die je verdient gaat de helft al linea recta naar de fiscus. Een nieuwe vertrouwensbreuk zal het gevolg zijn, want wie is er nu zo naïef om te geloven in de eenmaligheid van zo'n greep in de spaarkassen. Ter vergelijking moge dienen de 'eenmalige' crisisheffing op hogere inkomens die in 2013 werd opgelegd en die nu in het Belastingplan 2014 'eenmalig' zal worden herhaald. De mentaliteit van het kwartje van Kok achtervolgt U tot in eeuwigheid, Amen. Van het salaris gaat al 42% of 52% richting de roversbende van MinFin, op het vermogen

wordt 1,2% rendementsheffing geheven, over het geld dat je uitgeeft betaal je BTW, laat je de kinderen wat pecunia na, dan ligt de erfbelasting op de loer. Zou geen land weten waar je al het toptarief betaalt bij € 55.991. Twee zekerheden resten u, t.w. de dood en de fiscus.

Herfstakkoord Een gedrocht. Om gedogende partijen binnenboord te kunnen halen omwille van het door de Eerste en Tweede Kamer sleuren van de rijksbegroting 2014, worden er op maat gesneden presentjes uitgedeeld. Alexander P (D'66) mag € 600 mio scoren op onderwijs, Arie S (CU) en Kees vd S (SGP) worden blij gemaakt met reparatie van de bezuinigingen

die ouders met kinderen zouden treffen. Arie S. scoort door o.a. de kazernes te Ermelo en Assen open te houden (onder het mom van baanbehoud in vermeende krimpregio's), met als effect dat er bij Defensie minder VTE's gedwongen buiten de poort worden gezet. Ik betwijfel of de de NL-zwaardmacht hierdoor ook maar een millimeter opschuift richting een verantwoorde en voor haar taak berekende organisatie. Een kinderhand is in sombere tijden blijkbaar snel gevuld. Op naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2014, dan kan het politieke landschap weer eens volledig kantelen. I

Haal meer uit uw lidmaatschap! Met onderstaande bedrijven en organisaties hebben we afspraken gemaakt die extra voordeel kunnen opleveren! VERZEKERINGEN MET INTERESSANTE KORTINGEN OHRA • INTER ASSURE • INTERPOLIS HYPOTHEKEN MET GUNSTIGE VOORWAARDEN RABOBANK

ADVISEURS VOOR HYPOTHEKEN EN VERZEKERINGEN PRINSENLAND ADVISEURS

En dit is nog niet alles, ga voor het

REIZEN MET AANTREKKELIJKE KORTING AVIS AUTOHUUR • WEEKENDJEWEG.NL

volledige overzicht

KLEDING WEBWINKEL MET GROTE COLLECTIE

van onze voordelen,

UNDERFASHION.NL

CARDS TEGEN BIJZONDERE TARIEVEN AMERICAN EXPRESS • MASTERCARD • ESSO CARD NEDERLAND UITGEBREIDE NOTARISSERVICE

inclusief alle info naar:

ACTUS NOTARISSEN

www.prodef.nl/leden

PERSOONLIJKE ONTWIKKELING

voordeel. Mailen kan

OPEN UNIVERSITEIT NEDERLAND • PICOMPANY

ook: [email protected]

KVNRO 16 | ProDef bulletin, november 2013

NOV

ProDef. Het zou vreemd zijn als het vertrouwen na tweeëntwintig jaar bezuinigen, reorganiseren en BULLETIN INHOUD PROFESSIONALS BIJ DEFENSIE

Recommend Documents