1
Februari 2013
Nieuwsbrief Lectoraat Politiegeschiedenis
Jaargang 3
5
Woord vooraf Deze eerste nieuwsbrief van het nieuwe jaar bevat weer heel wat informatie over het lectoraat en over onderzoek naar de politiegeschiedenis. De afgelopen maanden was Jonas Campion, docent aan de Franstalige Universiteit van Leuven, als gastonderzoeker aan het lectoraat verbonden, onder meer om hier de tekst van een later dit jaar te verschijnen brochure over de geschiedenis van de Belgische Rijkswacht te schrijven. In die periode hebben wij forse stappen gezet bij het ontwikkelen van onderwijs in de politiegeschiedenis aan de Politieacademie. Daarnaast hebben wij de banden aangehaald met twee politiemusea: het Marechausseemuseum in Buren en het Politiemuseum in Zaandam. In een gesprek met Jos Smeets zet de nieuwe directeur van het eerstgenoemde museum, Jack Vlaming, zijn plannen uiteen. Tenslotte vindt u in deze nieuwsbrief berichten over onze internationale activiteiten, de stand van zaken met betrekking tot ons onderzoek en de boekenrubriek. In de agenda wordt onder meer de eerstvolgende bijeenkomst van de kenniskring aangekondigd.
Jack Vlaming nieuwe directeur Marechausseemuseum In oktober 2012 is brigade-generaal b.d. Jack Vlaming tot nieuwe directeur van het Marechausseemuseum benoemd. Zijn voorganger kolonel b.d. Stan Klijnhout heeft ruim tien jaar het museum geleid en veel energie en tijd gestoken in het op de kaart zetten van Nederlands oudste politiemuseum (1936). Volgens de nieuwe directeur heeft de oude directeur zich vooral verdienstelijk gemaakt door het museum geregistreerd te krijgen. In het kort betekent dit een erkenning en status als officieel museum. Een voorwaarde om dit keurmerk te krijgen is onder andere het op moderne en adequate wijze registreren van de collectie. Jack Vlaming geeft aan dat hij op dezelfde weg zal doorgaan, maar zal proberen een verdere verdieping tot stand te brengen waarbij moderne technieken zoveel mogelijk een rol gaan spelen. De bedoeling is dat te zijner tijd geïnteresseerden inter-actief (door middel van een touch-screen of een QR-code) in het museum zelf kunnen kiezen of ze van een bepaald onderwerp meer willen weten. Verder is er een slag gemaakt op het gebied van automatisering, zo bezit het museum nu een eigen geavanceerd en goed functionerend computernetwerk. Zoals vele musea moet ook het Marechausseemuseum roeien met de riemen die het heeft en dat betekent dat er beperkingen zijn en er voor het werk grotendeels gebruik wordt gemaakt van de diensten van enthousiaste vrijwilligers. Belangrijk voor het museum was ook het door het ministerie van Defensie gevoerde beleid ten opzichte van de militaire musea. Het ministerie en de daar verantwoordelijke bewindslieden waren een aantal jaren geleden van mening dat museale activiteiten niet tot de ‘core business’ van het departement moesten behoren. Er moest een aparte regeling voor de militaire musea komen waardoor zij niet langer op de begroting van Defensie zouden drukken. Al snel werd de gedachte geopperd de musea samen te voegen tot één Defensiemuseum (SDM) en in Soesterberg te vestigen. Dit alles bleek niet zo eenvoudig als gedacht omdat een aantal van deze musea ontstaan zijn uit particuliere initiatieven en ondergebracht zijn in private stichtingen. Er werd enige jaren lang gesproken over een uiteindelijke constructie voor het Defensiemuseum. Er is nu voorlopig besloten om het Marechausseemuseum onder te brengen in de constructie van het SDM. De Stichting het Marechausseemuseum heeft zich akkoord verklaard, in ruil voor subsidie, de collectie vooralsnog voor 10 jaar in bruikleen te verstrekken aan het SDM. Het Marechausseemuseum blijft gehuisvest in het monumentale 17de eeuwse pand dat in Buren bekend staat als het Koninklijk Weeshuis. Dit houdt dus ook in dat de tentoonstellingsstukken en het depot in het huidige museum gevestigd blijven.
Directeur van het Marechaussseemuseum Jack Vlaming
Jack Vlaming en Stan Klijnhout hebben er zich verder sterk voor gemaakt om van het museum een “Marechaussee meeting-point” te maken. De bedoeling hiervan is dat het museum vergaderingen van allerlei aard zal gaan faciliteren en dat oud-marechaussees hier hun oude collega’s kunnen ontmoeten. De nieuwe directeur hoopt dat het Marechausseemuseum nog tot in lengte van jaren de geschiedenis van de Koninklijke Marechaussee zal mogen uitdragen en dat ook alle andere politiekorpsen in het museum hun verdiende plek zullen behouden. Tot slot is de nieuwe directeur blij met het samenwerkingsverband met het lectoraat Politiegeschiedenis en hij denkt met plezier terug aan het eerste gesprek met de leden van het lectoraat waar al direct over de grootschalige ordehandhaving in historisch perspectief werd gesproken. Hij hoopt dan ook dat het initiatief van Guus Meershoek om aan Belgische collega Jonas Campion te vragen een museumbrochure te schrijven, navolging zal vinden. Samenwerking tussen het museum en het lectoraat is voor beide partijen van voordeel en is van groot belang voor het politieonderwijs. Het Marechausseemuseum bevindt zich in Buren, Weeshuiswal 9, 4116 BR, tel 0344-571256 en is iedere dag voor publiek geopend tussen 12.30 en 16.30 uur. Meer informatie: http://www.marechausseemuseum.nl
Jonas Campion terug naar Louvain la Neuve Bericht uit Leuven: Vanaf oktober tot eind december 2012 was ik, Jonas Campion, als gastonderzoeker betrokken bij het lectoraat Politiegeschiedenis. Ik kom uit België en ben verbonden aan de Université Catholique de Louvain, Centre d’histoire du droit et de la justice – België. Ik ben enige jaren geleden al in Nederland geweest voor onderzoek voor mijn proefschrift. Het weerzien met de Nederlandse collega’s was bijzonder hartelijk en ik heb dan ook genoten van een leerrijk en inspirerend studieverblijf. Dit verblijf sloot mooi aan bij mijn postdoctoraal onderzoeksproject naar de geschiedenis van de Belgische Rijkswacht tussen 1918 en 1957 in Europees perspectief. Dit project wordt gefinancierd door het Franstalige Belgische Fonds voor Wetenschappelijk onderzoek (FRS-FNRS) en de Université Catholique de Louvain. In dat project onderzoek ik de onderlinge contacten, samenwerking tussen en wederzijdse beïnvloeding van Europese gendarmeries. Samenwerken met de medewerkers van het lectoraat - en het vergelijken van hun expertise met de mijne – lag dus voor de hand. Ik had met mijn studieverblijf de volgende doelen voor ogen: raadpleging van de rijke mediatheek van de politieacademie (en daarbij onder meer werken over de politiegeschiedenis raadplegen die niet beschikbaar zijn in België); enkele studiebezoeken aan het Marechausseemuseum in Buren; de netwerken van de politiegeschiedenis in Nederland beter leren kennen; de contacten tussen het lectoraat en het Centre d'histoire du droit et de la justice versterken. Een eerste resultaat van deze samenwerking is dat beide onderzoeksteams zich hebben voorgenomen om samen een panel te organiseren over ‘international policing’ op de eerstvolgende European Social Science History Conference in Wenen in april 2014. Er zullen ongetwijfeld nog andere samenwerkingsprojecten volgen, zoals een bezoek van medewerkers van het lectoraat aan België en – waarom ook niet – het gezamenlijk organiseren van een internationale conferentie over politie(werk) in de twintigste eeuw.
In Apeldoorn heb ik gewerkt aan een brochure over de Belgische Rijkswacht die in oktober dit jaar zal worden gepubliceerd in de reeks van het Marechausseemuseum. Ten slotte gaf ik in november 2012 ook een lezing voor de Kenniskring van het lectoraat over mijn (promotie)onderzoek naar de zuivering van de gendarmeries na de Tweede Wereldoorlog in Frankrijk, België en Nederland. Ik ervaar mijn studieverblijf als een succes. Niet alleen voor mijzelf maar ik denk ook voor het lectoraat. Ik twijfel er niet aan of dit bezoek zal een vervolg kennen. Waarom ik dit denk, zal duidelijk worden in wat er verder in deze nieuwsbrief staat. Jonas Campion
Bezoek aan het politiemuseum te Zaandam Op woensdagmiddag 9 januari, een regenachtige bezochten de leden van het lectoraat het Politiemuseum in Zaandam. Het museum is opgericht door Theo Kalf die helaas drie jaar geleden overleed. Het plan voor een bezoek kwam voort uit een contact met Gerrit Jan Kat, docent aan de School voor Politiekunde in Amsterdam en nauw betrokken bij het reilen en zeilen van het museum in Zaandam. Ter ondersteuning van zijn onderwijs voert hij politiemensen in opleiding wel naar het museum om aan de geschiedenis van de Nederlandse politie te ruiken. Ook het lectoraat zou graag de musea benutten ter ondersteuning van ons onderwijs. Een afspraak om naar Zaandam te komen was daarop snel gemaakt. Wij werden ontvangen door Bob Visser, Paul Tjeertjes en Gert Jan Kat. Nadat Guus kort de plannen van het lectoraat had toegelicht, schetste Bob de actuele stand van zaken met betrekking tot het museum. Volop wordt gepoogd het museum een erkende status te verschaffen. Uiteraard staat voorop dat de collectie zo goed mogelijk voor het nageslacht zal worden bewaard en tentoongesteld. Paul verzorgde vervolgens gepassioneerd een rondleiding.
Zaandam 9 januari, helemaal rechts Bob Visser, naast hem Paul Tjeertjes. Helemaal links Gerrit Jan Kat
Het museum, ondergebracht in een authentieke walvisvaarderswoning, bevat een omvangrijke collectie uniformen, wapens, prenten, schilderijen, foto’s, oorspronkelijke documenten en allerlei andere voorwerpen die de bezoeker een aanschouwelijk beeld van het politiebestaan in het verleden geven. Alle politiekorpsen die ons land kende en kent kwamen aan bod.
Een blik op de eerste zaal van het Zaanse politiemuseum Tenslotte is er nog gesproken over samenwerking tussen lectoraat, museum en opleiding. Het lectoraat stelt graag zijn expertise aan het museum ter beschikking, waaronder het inmiddels ontwikkelde lesmateriaal. Het museum zal in de toekomst ook waar mogelijk betrokken worden bij de ontwikkelingen van het lectoraat. Beide zijden hopen op een vruchtbare samenwerking en op een verdere integratie van de politiegeschiedenis in het politieonderwijs. Het Politiemuseum Zaandam is voor publiek geopend op elke eerste en derde zondag van de maand van 12.00 uur tot 16.00 uur. Op feestdagen en in de maanden juli en augustus is het museum gesloten. Bezoekadres: Politiemuseum Zaandam, Westzijde 109, 1506 GB Zaandam. Meer informatie: http://politiemuseum.net
Polizeihistorisches Kolloquium Nienburg Inmiddels zijn de voorbereidingen voor het 24ste Polizeihistorisches Kolloquium in volle gang zijn. Dit zal van 4 tot en met 6 juli plaatsvinden bij het opleidingsinstituut van de politie in Nieder-Sachsen te Nienburg. Als thema’s zijn gekozen risico’s als criterium voor politieoptreden en politiebiografieën maar natuurlijk is er zoals ieder jaar ruimte voor op zichzelf staande thema’s. Leden van het lectoraat zullen acte de présence geven, al staat nog niet vast wat de onderwerpen van hun papers zullen zijn. UIt de eerste aanzet voor een Call for papers de volgende toelichting: „Risiko“: ein Kriterium polizeilichen Handelns? Im Rahmen des Kolloquiums interessiert, welche Risiken auf welche Weise in konkreten Situationen und Konjunkturen polizeilich wahrgenommen, definiert und bearbeitet wurden. Welche Praktiken wurden eingesetzt, um vorbeugend Schaden abzuwehren oder diesen im Nachhinein zu begrenzen? Welche Wahrnehmungsmuster und Wahrnehmungspraktiken galten dem Erkennen von "gefährlichen" Personen, Situationen oder Dingen? "Biographische Ansätze" Jenseits der Biographie "großer" Persönlichkeiten haben sich in den vergangenen zwei bis drei Jahrzehnten neue Muster biographischer Recherche, Rekonstruktion und Darstellung entwickelt. Dabei verbindet sich das Interesse an den angeblich "Namenlosen" und ihren Selbstzeugnisse mit der Aufmerksamkeit für den Lebenslauf/Lebenszyklus der Vielen – für generationelle Schichtungen, Dynamiken und Brüchen. De definitieve call for papers zal op de website van het lectoraat worden gepubliceerd.
Gendarmeriecongres Parijs Jos Smeets zal van 12 tot 15 juni de Sorbonne in Parijs bezoeken, op uitnodiging van de Franse gendarmerie. Hij zal een voordracht houden over de Marechaussee in Limburg in de periode 1830-1850. De Marechaussee ondervond toen grote moeilijkheden door het gewapende conflict met de Belgen. Veel Limburgers zagen heil in een aansluiting bij België en wilden daarom geen Nederlandse soldaten binnen de provincie. De marechaussees moesten alle zeilen bijzetten om voet aan de grond te houden. De voordracht zal later als artikel worden gepubliceerd.
Gepland bezoek Open University, Milton Keynes, UK In april van dit jaar hoopt het lectoraat een bezoek te brengen aan de Open University in het Engelse Milton Keynes. Aan deze universiteit is een instituut verbonden, jarenlang geleid door Clive Emsley, dat onderzoek doet naar de Britse politiegeschiedenis. De leden van het lectoraat zullen er eigen onderzoek presenteren en op gelijke wijze kennis nemen van de bevindingen van de Engelse collega’s.
Call for papers ESSHC-congres Wenen 2014 The Criminal Justice Network is one of the largest networks of researchers at the European Social Science History Conference. The Network explores all aspects of crime, policing, justice and punishment in all societies, but with a particular focus on the early-modern and modern periods It has a lively, inquisitive yet collegial atmosphere, and welcomes contributions from scholars all over the world whatever their career stage. The network serves particularly as a forum which brings North American and European scholars into contact with researchers from other parts of the world. The network is currently co-chaired by Paul Lawrence (Open University), Guus Meershoek (Dutch Police Academy) and Heather Shore (Leeds Metropolitan University). The co-chairs are now inviting proposals for panel sessions and individual papers for the next meeting of the ESSHC, in Vienna in April 2014. Panel sessions last two hours, and generally include four papers on a specific theme, usually followed by a short discussant presentation, and with a chair. Ideally, panel contributors should come from a mix of countries, and certainly a mix of universities. We are particularly interested in proposals for comparative and/or inter-disciplinary thematic panels, but we will be happy to discuss any ideas you wish to put forward. The earlier you contact us, the more advice we’ll be able to offer. There is also scope for proposing an individual paper (of c.20 minutes). If your individual proposal is accepted, we will either place it within an appropriate session, or put together a composite panel of related or cognate submissions. Again, if you would like advice on framing a proposal, do please contact us to discuss your ideas. The deadline for submitting proposals via the ESSHC website (using their online registration system) is 15th May 2013. Regardless of whether you have already discussed your plans with us, you will still need to register and submit your proposal officially via this route. For those of you preparing panel sessions, it is now possible for the first time for the chair/organizer to propose the entire session (although the individual participants will still need to register). Please note that the ESSHC offers substantial discounts for postgraduates but is not able to fund travel or subsistence expenses for any category of speaker, and so if you are seeking to organize a panel you will need to make sure that all your speakers are aware that they’ll have to cover their own costs.
More information at: http://esshc.socialhistory.org
Lopende en nieuwe onderzoeken van het lectoraat Politiebiografieën Tweede Wereldoorlog Begin 2012 startte het lectoraat een onderzoek naar loopbanen van tien Nederlandse politieambtenaren tijdens de Duitse bezetting, in het bijzonder de keuzes die zij maakten en de impact daarvan op de samenleving en hun eigen leven. Kort na de zomer zijn de eerste vier biografische schetsen met de begeleidingscommissie besproken. Een bijeenkomst waar de resterende schetsen worden besproken, is voorzien voor mei. Het onderzoek gaat gestaag voort. Lastig is daarbij dat het Nationaal Archief bezig met een verbouwing. Verder blijkt het niet altijd eenvoudig om materiaal over politiemannen in handen te krijgen die reeds vroeg in de bezetting vanwege verzetsactiviteiten het leven hebben verloren.
Grootschalige ordehandhaving in de jaren tachtig Eind 2012 is het lectoraat een onderzoek gestart naar de omslag in de grootschalige ordehandhaving in de periode 1975-1990. De kroningsrellen van april 1980 brachten in de Nederlandse politie een discussie op gang over de aanpak van grootschalige ordeverstoringen. In de volgende jaren zou die radicaal van karakter veranderen. Een militaire aanpak waarin een beheerste aanwending van fors geweld teneinde snel heer en meester op het slagveld te zijn centraal stond, maakte plaats voor doordacht en beheerst inspelen op de bedoelingen van de ordeverstoorders teneinde, gesteund door de (lokale) overheid, gewelddadigheden te voorkomen of snel terug te dringen. Planning, de-escalatie, intelligence en public relations waren sleutelelementen in de nieuwe aanpak. Het ontstaan en de introductie van de nieuwe aanpak is slechts fragmentarisch geboekstaafd, voornamelijk vanuit het perspectief van (voormalige) krakers. Het onderzoek naar het toenmalige politieoptreden is veelal beperkt gebleven tot evaluaties kort na de gebeurtenissen. De totstandkoming van de nieuwe aanpak lijkt te zijn voortgekomen uit (reacties op) een reeks confrontaties met protestbewegingen en wellicht ook met (gewelddadige) voetbalsupporters. Aan de hand van beschrijvingen en analyses van grootschalig politieoptreden bij een beperkt aantal markante ordeverstoringen zal in het onderzoek worden gezocht naar de sleutelmomenten in de transformatie van het politieoptreden. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Dolf van Raaij en Guus Meershoek. Het is de bedoeling dat het zal resulteren in een boek. De onderzoekers worden gesteund door een begeleidingscommissie onder voorzitterschap van Peter IJzerman en met als leden Ton Koenders, Bé Lutken, Otto Adang en Pim Miltenburg.
Korte berichten Jos Smeets heeft naar aanleiding van het vertrek van het Legermuseum uit het mooie Armamentarium op 10 november jl. in Delft een voordracht gehouden over Marius van Houten. De laatste was directeur van dit museum van 1939 tot aan zijn dood in 1953. Jos was uitgenodigd door de Vereniging ter beoefening van de Krijgswetenschap “Mars et Historia”. Hoewel het thema meer de internationale politiesamenwerking betrof, waren de toehoorders zeer geïnteresseerd in deze man die als marechausseeofficier een brugfunctie tussen politie en krijgsmacht had.
Publicaties van het lectoraat G. Meershoek, ‘Beheersing van grootschalige sociale onrust. Grondtrekken van een Nederlandse traditie’ in: Nationale veiligheid en crisisbeheersing, jrg 10, nr. 5, p. 4-5 G. Meershoek, ‘De koppel’ in: P. Tops (red.), Inleiding politiekunde. Positie en functioneren van de politie in Nederland. Apeldoorn: Politieacademie 2012, p. 71-80. G. Meershoek, ‘Een Nationale Politie met ruggengraat. Een recensie van Fijnauts Het Nationale Politiekorps’ in: Tijdschrift voor de Politie, vol. 74 (2012), afl. 8, p. 6-10. G. Meershoek, 'In gesprek kunnen blijven: het fundament van goed politiewerk' in Tijdschrift voor de politie, jrg 74 (2012), nr. 8, p. 29.
Nieuwe boeken op het vakgebied Kevin de Kuyper, Waarnemen, waken, wachten: een onderzoek naar de rol van politie en Mobiele Eenheid bij De Punt en Bovensmilde, 1977 Master-scriptie Universiteit Leiden. Opleiding Geschiedenis, 2012, 74 pp, http://www.kitlv.nl/documents/library/353449989.pdf Jan Hopman, Zwijgen over de Euterpestraat. Zoetermeer 2012 Bettina Blum, Polizistinnen im geteilten Deutschland. Geschlechterdifferenz im staatlichen Gewaltmonopol vom Kriegsende bis in die siebziger Jahre. Klartext Verlag, Essen, 2012. Noémi Levy-Aksu, Ordre et désordres dans L’Instanbul ottomane, 1871-1909, Paris, Khartala 2012, 348 p.
Ernest Raynaud, La Vie intime des commissariats, réedition Paris, Le Mercure de France, 2012, 305 p. Peter Longerich, Heinrich Himmler. Oxford: Oxford University Press. Jonathan Dunnage, Mussolini’s policemen: Behaviour, Ideology and Institutional Culture in Representation and Practice, Manchester, Manchester University Press, 2012, 240 p. Based on original research using official documents, this account of the role of the police in the rise to power of Mussolini reveals the internal workings of the Italian Liberal policing system, the tensions between its different branches, and problems related to shifting demands of its wheeler-dealer political masters. Police support for the Fascists was often morally, if not physically, coerced by the Fascists themselves, while administrative ambiguities and weaknesses hampered any police attempts to repress the movement. The rise of fascism and its support from the police was the logical result of tradition of “private solutions” to problems of law and order. Thomas A. Repetto, American police: A history, 1945-2012. New York: Enigma 2012, 258 p. Sinds begin dit jaar is op internet opnieuw een bibliografie van historische studies over de Franse justitie en politie te vinden: http://criminocorpus.cnrs.fr/bibliographie/recherche Claar Hellwig, Marjolein Ruitenbeek, Typisch Alex: 50 jaar verkeerspolitie op de autosnelweg. Driebergen: Korps landelijke politiediensten, 2012, 105 p. De auteurs beschrijven de ontwikkelingen van de dienst verkeerspolitie sinds zijn oprichting in 1962. Tijdlijnen, interviews en heel veel foto’s, schetsen een beeld van politiemensen met een verkeershart. C. Fijnaut, Het nationale politiekorps: achtergronden, controverses en toekomstplannen, Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2012, 535 p. Fijnaut beproeft in dit boek de blauwdrukken van het beoogde korps op hun staatkundige gehalte en hun operationele waarde. Tevens belicht hij de achtergronden van deze revolutionaire ontwikkeling in de Nederlandse politiegeschiedenis en de hevige conflicten waarmee zij gepaard is gegaan. Alexandra De Moor, Europol, quo vadis?: critical analysis and evaluation of the development of the European Police Office. Antwerpen: Maklu, 2012.
Stages Voor studenten is het nog steeds mogelijk in het kader van een HBO of universitaire studie stage te lopen bij het lectoraat Politiegeschiedenis. Zij krijgen dan gelegenheid om onderzoek voor een werkstuk te verrichten, worden daarbij begeleid en kunnen kennismaken met de politiepraktijk. Van hen zal worden gevraagd om in beperkte mate te participeren in het politieonderwijs. Belangstellenden kunnen zich aanmelden bij Aukje Kramps.
Agenda 22 maart 2013
Beatrice de Graaf, hoogleraar conflict en veiligheid in historisch perspectief, spreekt haar oratie uit in het academiegebouw van de universiteit Leiden. Aanmelden bij http://www.leidenuniv.nl/agenda/apply/conflict-en-veiligheid-in-historisch-perspectief.
24 mei 2013
Kenniskring Lectoraat Politiegeschiedenis, Politieacademie te Apeldoorn. Programma wordt nog nader bekend gemaakt.
4-6 juli 2013
Polizeigeschichtliches Kolloquium te Nienburg, Duitsland. Meer informatie elders in deze Nieuwsbrief.
10 oktober 2013
Presentatie van Jonas Campions brochure in het Marechausseemuseum in Buren. Jonas zal daar dan ook een lezing over zijn proefschrift houden.
10 december 2013
Kenniskringbijeenkomst en Avondseminar, Politieacademie te Apeldoorn. Programma wordt nog nader bekend gemaakt.
23 t/m 26 april 2014
European Social Science History Conference 2014, Wenen, Oostenrijk
Redactie Jos Smeets, m.m.v. Paul Kroes en Guus Meershoek
Contactgegevens Tommy van Es
[email protected] tel 06 40 89 48 54 Aukje Kramps
[email protected] tel 055-5392347 Guus Meershoek
[email protected] tel 06-207.27.276 // PA 11.87.04.54 Dolf van Raaij
[email protected] tel 06-22.89 03.91 Jos Smeets:
[email protected] tel 06-101.699.08 Ronald van der Wal
[email protected] tel 06-516.64.329
