de Vliegende Hollander

de Vliegende Hollander Maandblad voor de Koninklijke Luchtmacht 65e jaargang - nummer 5 - mei 2009

FRISIAN FLAG

Kleiner maar niet met minder trainingswaarde

50 JAAR SAR

Van schepnet naar hoist-operator HIER MAG JE NOG FOUTEN MAKEN

Unieke driedimensionale verkeerstorensimulator TRUCK MET ZIJWIELTJES Veiligheidscursus voor luchtmachtvrachtwagenchauffeurs

COLOFON UITGAVE Commando Luchtstrijdkrachten Bureau Luchtmachtcommunicatie

4

HOOFDREDACTEUR Luitenant-kolonel Willem Bogaard EINDREDACTEUR Arno Marchand REDACTEUR / ARTDIRECTOR June Smit REDACTIE Ingmar Kooman, Jopke van Lisdonk, Remon de Groot

Foto: Joris van Boven, www.sentry.hangar1.net

VORMGEVING EN LITHOGRAFIE Ruud Baas, TDS printmaildata DRUK en OPLAGE OBT bv, Den Haag - 28.500 ex. REDACTIE Telefoon 076-544 71 30 Fax 076-544 71 31

8

INTERNET www.luchtmacht.nl E-MAIL [email protected] BEZOEKADRES Luchtmachttoren, Luchtmachtplein 1 4822 ZB Breda

‘Georganiseerde operatie op KAF’

Foto: Wilko ter Horst

POSTADRES Postbus 8762, 4820 BB Breda OMSLAGFOTO Een crewchief begeleidt een F-16 vlieger uit z’n shelter voor een nieuwe missie tijdens Frisian Flag. Midden april was de Vliegbasis Leeuwarden het middelpunt van deze internationale oefening. Foto: Marco Ferrageau de Saint Amand

ADRESWIJZIGINGEN Actief dienende militairen, reservisten en burgermedewerkers van de Koninklijke Luchtmacht wordt verzocht de adreswijziging te laten muteren in PeopleSoft. Postactieven, reservisten, veteranen, betalende abonnees en alle overige lezers wordt verzocht de adresdrager met vermelding van het juiste adres op te sturen naar het retouradres: Staf Commando Luchtstrijdkrachten CLSK/Kabinet/Bureau Postactieven Abonnementenadministratie Vliegende Hollander Postbus 8762, 4820 BB Breda Telefoon 076-544 7133 of 544 7136 BOT-militairen en burgermedewerkers die hun contract met Defensie voortijdig beëindigen en BBT-militairen die de dienst verlaten, hebben geen recht op een gratis abonnement horend bij de status van postactieve. Een abonnement op de Vliegende Hollander kost €17,02 per jaar (buitenland €21,55) en kan worden aangevraagd bij: Abonnementenland Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Telefoon: 0900-22 65 263 (10 ct per min.) Fax: 0251-31 04 05 www.aboland.nl Opzegtermijn bedraagt zes weken. Aanhaling uit en overname van (delen van) artikelen in dit blad is toegestaan, met toestemming van de redactie en mits de bron wordt vermeld. ISSN 0024-0389

DE VLIEGENDE HOLLANDER

2

‘Doorrijden of kantelen’

22 Foto: Leonie van Helmond, AVDD

4 | Frisian Flag Link 16-simulaties en de inzet van PATRIOT’s en een Apache tillen de jaarlijkse ‘luchtoorlog’ van en voor Nederlandse jachtvliegers naar een nieuwe hoogte.

13 | 50 jaar Search and Rescue Dit jaar bestaat de Search and Rescue-dienst van de KLu een halve eeuw. Een overzicht in woord en beeld hoe mens en machine zich inzetten voor de levens van anderen.

8 | Zorg op KAF Niet alleen het vliegbedrijf, maar ook de zorg in het uitzendgebied is een geoliede machine. Een beeld van het role 3 ziekenhuis op KAF.

18 | Torensimulator In een levensechte verkeerstorensimulator kunnen aspirant-verkeersleiders sinds eind april intensief oefenen met alle mogelijke situaties op en rond een vliegbasis.

12 | Officierskruis XL Veertig jaar is Pieter van Vollenhoven reservekolonel. Daarom kreeg hij op het DHC het bijbehorende officierskruis opgespeld. Ook wachtte hem een leuke verrassing.

22 | Veiligheidscursus tankerchauffeurs De Vliegbasis Eindhoven traint als eerste luchtmachtonderdeel tankwagenchauffeurs in het reageren op onverwachte situaties op de weg.

Column

‘Joint oefenen voor joint opereren’

Op bezoek in de VS Foto: Martijn Rammeloo

Vorige maand heb ik een bezoek gebracht aan de detachementen op Sheppard Air Base en Fort Hood. In de eerste plaats om de luchtmachtmedewerkers te bezoeken die daar dagelijks bezig zijn met het opleiden van nieuwe jachtvliegers (Sheppard) en Apachevliegers (Fort Hood). Het is heel belangrijk werk; zonder de instroom van nieuwe vliegers zouden we op den duur de operaties niet volhouden. Ik heb mezelf kunnen overtuigen dat de vliegeropleidingen in de Verenigde Staten van goede kwaliteit zijn. Overigens heeft dat ook te maken met het prima voortraject in Nederland, de Elementaire Militaire Vlieger Opleiding op Woensdrecht.

18

Foto: Frank van Biemen, AVDD

‘Alles wat in het echt kan, kunnen we hier ook’

25 | Uruzgan FM Dj Annemieke Schollaardt draagt na tweeënhalf jaar het ‘commando’ over radioshow Uruzgan FM over aan Kristel van Eijk. Vaste rubrieken 26 | Journaal 34 | Mensen & Mutaties

Maar mijn bezoek aan de Verenigde Staten had nog een doel, namelijk zien in hoeverre de samenwerking met de Verenigde Staten op het gebied van opleidingen verder kan worden uitgebouwd. Recent heeft een aantal Chinookloadmasters de Initial Mission Qualification Training gedeeltelijk in de Verenigde Staten op Fort Hood en Fort Rucker gevolgd. Daardoor konden meer mensen tegelijk de vakopleiding volgen en stromen ze eerder de organisatie in. Verder is een aantal personen, dat in afwachting was van een opleidingsplaats techniek Chinook, ondergebracht bij de Amerikaanse Army National Guard. Zij worden in de gelegenheid gesteld werkervaring op te doen die weliswaar niet meetelt voor de certificering – de opleiding moet nog beginnen – maar wel een waardevolle praktijkervaring oplevert. Daardoor hebben zij minder tijd nodig voor de opleiding, kunnen zich eerder kwalificeren en uiteindelijk eerder instromen. Overigens wordt op dit moment ook onderzocht of meer personeel – niet alleen vliegers, maar ook monteurs en avionicapersoneel – kan worden opgeleid bij Aviation Training International Limited in het Verenigd Koninkrijk. Ook dit initiatief kan ertoe leiden dat op termijn meer opleidingsplaatsen beschikbaar komen. Verder heb ik overleg gevoerd over onze oefeningen en trainingen in de Verenigde Staten, voor zowel helikopters als jachtvliegtuigen. Deze zijn van groot belang, vanwege de meerwaarde die ook in het verleden al is gebleken van trainen in de Verenigde Staten. Vanwege de gemeenschappelijke standaard wordt het combined optreden met de US Air Force, maar ook de andere luchtmachten gemakkelijker. En er is nog een bijkomend voordeel, wanneer trainingsvluchten in het buitenland plaatsvinden. Hierdoor wordt namelijk minder beslag gelegd op de geluidsruimte in Nederland, met alle voordelen van dien. Ik heb goede hoop dat mijn reis naar de Verenigde Staten leidt tot een verdere verbetering van de oefenen trainingsmogelijkheden voor de Nederlandse luchtmacht in dat land. Indien u wilt reageren, kunt u een mail sturen naar [email protected] •

3

DE V VLIEGENDE HOLLANDER

R E P O R TA G E

Tekst: Ingmar Kooman

Frisian Flag 2009

Vier Amerikaanse F-15’s draaien in boven Leeuwarden, terwijl een Nederlandse F-16 op final hangt. Foto: Kees van der Mark.

Gezamenlijk trainen op ‘jachtvliegerfeestje’ Projectofficier Oude Nijeweme duidt het 120 bij 160 kilometer grote gebied aan dat de vliegers ter beschikking staat tijdens Frisian Flag. Foto: Marco Ferrageau de Saint Amand

Vliegbasis Leeuwarden is van 14 tot en met 24 april het centrum van een fictieve luchtoorlog. In de internationale vliegoefening Frisian Flag trainen Nederlandse jachtvliegers met buitenlandse partners in het uitvoeren van complexe luchtverdedigingsen luchtsteunmissies. De editie 2009 lijkt minder groots dan in het verleden, maar dat doet niets af aan de trainingswaarde van Frisian Flag. De VVV Friesland had het niet beter kunnen bedenken. Een stralende voorjaarszon en een lichte lentebries strelen de frisgroene weilanden onder een blauwe lucht. Het ideale Friese plaatje. Te midden van het verse gras verschijnt de een na de andere F-16 op de taxibaan. Voordat het materieel van de squadrons van de Vliegbasis Leeuwarden en van de Vliegbasis Volkel zich in haar volle glorie mag tonen, is eerst de beurt aan twee civiele Duitse Learjets en een Falcon DA-20 van de Noorse luchtmacht. Terwijl zij opstijgen, rollen de achttien Nederlandse jagers rustig richting de flightline. Ook vier Amerikaanse


4

R E P O R TA G E

F-15 Eagles sluiten zich aan in de wachtrij. Het monotone geluid van de vele stationair draaiende motoren verwaait over de startbaan. De enkele vogel die dapper volhardt in zijn voorjaarslied wordt overdonderd door het bulderend geraas van de eerste F-16 die het luchtruim kiest. De lucht behoort nu toe aan de stalen vogels, klaar voor een nieuwe ronde Frisian Flag 2009. Jachtterrein Twee keer per dag stijgen de vliegtuigen op vanaf Leeuwarden voor hun trainingsmissies. Een deel vliegt met een offensieve opdracht, een ander deel opereert met een defensieve

F-16’s werpen flares af als afweer tegen hittezoekende raketten. Foto: Frank Crébas en Stephan de Bruijn

doelstelling. Aan de hand van steeds complexere scenario’s trainen de vliegers in luchtverdediging, luchtaanvallen en het leveren van luchtsteun aan grondtroepen. Daarbij proberen beide partijen het elkaar zo lastig mogelijk te maken. Het ‘jachtterrein’ beslaat de oefengebieden boven de Noordzee, het militair oefengebied de Marnewaard en een oefengebied bij Zurich in het westen van Friesland. Frisian Flag 2009 oogt bescheidener dan de vorige editie. Gelet op de hoeveelheid en diversiteit aan vliegend materieel is dat zo. Maar dat doet niets af aan de waarde van het laaglandse nichtje van de grote multinationale oefeningen Red Flag in de VS en het Canadese Maple Flag, meent projectofficier kapitein Ralph Oude Nijeweme. Het aantal toestellen is in zijn ogen namelijk niet allesbepalend. ‘De kwaliteit lijdt er niet onder’, zegt de ‘projo’. ‘Grote getallen zijn vooral mooi voor de buitenwereld. Voor de jongens zelf maakt het weinig uit. Sterker nog, we vragen zelfs meer van de vliegers, want ze moeten nu een stuk flexibeler zijn.’ Inzicht De meerwaarde van de oefening ligt dan ook niet zozeer besloten in de aantallen en diversiteit van het vliegende materieel, maar in de samenwerking van verschillende eenheden in complexe internationale missies. Link 16 is daarin het centrale begrip. Dit

tactische informatienetwerk biedt allerlei eenheden de mogelijkheid onderling snel informatie uit te wisselen. De sinds 1 april volledig operationele Nationale Datalink Management Cel (NDMC) is hierin het knooppunt. ‘Aan de hand van de individuele Link 16-gegevens van alle eenheden bouwen wij een zo compleet mogelijk lucht- en grondbeeld op’, vertelt eerste luitenant Paul Ahlheid. De NDMC’ers scheppen via een snelle, beveiligde verbinding inzicht in de schat aan gegevens die de diverse spelers tijdens Frisian Flag met elkaar delen. Behalve de distributie van gesproken communicatie verzamelt, schift en selecteert het NDMC alle data en biedt de spelers de relevante gegevens aan. ‘Als NDMC kunnen we alles heel snel in kaart brengen: locatie van zowel de eigen (blue) als vijandige (red) eenheden en de status van de collega’s. Zo kun je bijvoorbeeld inzicht geven in de wapen- en brandstofcapaciteit. Met dat luchtbeeld kan een vlieger tijdens een missie zijn voordeel doen.’ Maar het NDMC doet meer dan het distribueren van data. Gedurende Frisian Flag draait het, net als vorig jaar, ook een complexe Link 16-simulatie. ‘Extra vliegtuigen, SAM-sites en tactische ballistische raketten zijn allemaal in de virtuele luchtoorlog te programmeren om de deelnemende partijen zo uitdagend mogelijk scenario’s voor te schotelen’, schetst Ahlheid. ‘Hiermee voegen we extra trainingswaarde toe. Het verschil tussen echt en gesimuleerd kan een vlieger immers niet maken.’ Dat beaamt Oude Nijeweme. ‘Het komt het realisme van de oefening zeker ten goede.’ Oefendoelen Een speler die in de voorgaande editie nog gesimuleerd werd, is dit jaar voor het eerst live aanwezig bij Frisian Flag. De Groep Geleide Wapens (GGW) is vanaf de Luchtmachtbasis De Peel met 75 voertuigen en 135 manschappen uitgerukt naar het noorden van Nederland. Eén PATRIOT-eenheid opereert tijdens de oefening vanaf het militair oefenterrein op Vlieland, een andere battery staat samen met een commando-eenheid en logistieke eenheid opgesteld op de Vliegbasis Leeuwarden. De geleide wapens werken nauw samen met de jachtvliegers, vertelt majoor Erwin Mommers. ‘In de eerste week van Frisian Flag ondersteunen wij de blue forces. We zorgen ervoor dat alles veilig terugkomt van de missie in ‘redland’. De tweede week zijn de rollen juist omgedraaid en moet blue voor ons uitkijken.’

5


R E P O R TA G E

Foto: Kees van der Mark

Een ‘complicerende factor’ in de oefening zijn de storingsvliegtuigen. De Falcon (boven) en de Learjets verstoren afhankelijk van het scenario de radar en de communicatie van de verschillende spelers. ‘Daardoor gaat je hartslag wel een beetje omhoog’, geeft Oude Nijeweme toe. Ook voor de PATRIOT’s (onder) creëren de ‘jammers’ een mooie uitdaging, zegt Mommers. ‘Je moet hard aan de bak om je netwerk schoon te houden. We krijgen allerlei dubbelingen en conflicting tracks. Daar kunnen we niet vaak live op oefenen, dus deze oefening is voor ons een bijzondere gelegenheid. Dit is het echte werk.’ Foto: Dave de Vaal, AVDD

In totaal doen zes Amerikaanse Eagles afkomstig van Lakenheath de Friese vliegbasis aan. Dagelijks vliegen vier F-15C’s van het 493 Fighter Squadron mee in de oefening. Foto: Dave de Vaal, AVDD


6

De oefening is een wisselwerking tussen de verschillende eenheden, maakt Oude Nijeweme duidelijk. ‘Elke eenheid streeft haar eigen oefendoelen na, maar er is ook overlap.’ Mommers vult hem daarin aan. ‘Zo werken wij met een joint engagement zone waarin we samen met de F-16’s de vijand uitschakelen. Daarbij zorgt de samenwerking met het NDMC ervoor dat we het zogenoemde ‘blue on blue’ of vuren op eigen troepen voorkomen. De Link 16-gegevens van de andere eenheden vullen ons radarbeeld aan. Zo kan een PATRIOT ook zien wat de eigen radar nog niet oppikt.’ Op hun beurt is de samenwerking met andersoortige Link 16-eenheden ook voor het NDMC heel nuttig, geeft Ahlheid aan. ‘We hebben hier allerlei experts van specialistische platforms bij elkaar. Door samen te werken met die verschillende eenheden scherpen wij ook onze kennis aan van hoe zij met Link 16 omgaan.’ Doelbevestiging Maar ook zonder tactische datalink zijn er voldoende mogelijkheden om met andere eenheden samen te werken. Zo neemt het fregat Hr. Ms. Evertsen gedurende Frisian Flag één dag de commandovoeringstaken van het AOCS Nieuw Milligen waar. Op de Cornfield Range op Vlieland opereren mariniers als Forward Air Controller (FAC’er). Ze leiden de jachtvliegtuigen naar de diverse doelwitten die bestookt mogen worden met dummy munitie. Ook het Defensie Helikopter Commando levert een bijdrage aan Frisian Flag 2009. Kapitein Bas van het 301 Squadron benut de jachtvliegeroefening als een mogelijkheid om de vliegers op de F-16 bekender te maken met het fenomeen van de Forward Air Controller-Airborne. Vanuit zijn AH64D Apache doet hij het werk dat een FAC’er normaliter

R E P O R TA G E

vanaf de grond verricht. ‘Dat een heli een fixed wing toestel naar een doel praat, is voor velen nog altijd een nieuw concept. Dus heb ik gewoon contact met de leiding van Frisian Flag opgenomen en gevraagd of ze mij in het scenario konden schrijven.’ Die hadden daar wel oren naar. Niet alleen betekent het voor de Apache-vlieger een mooi trainingsmoment, maar ook biedt het de vliegers een gelegenheid om te oefenen in een combinatie die de Nederlandse luchtmacht ook in toenemende mate in Afghanistan toepast. Een waardevolle samenwerking, die goed gebruik maakt van de kwaliteiten van de heli, geeft de kapitein aan. ‘Wij zijn een mooi tussenstation tussen de grond observer en de fixed wing operator. Van bovenaf zien we natuurlijk meer dan iemand op de grond en ook meer dan een vlieger op de F-16 omdat onze sensoren door onze lagere vlieghoogte veel meer details registreren. Doelbevestiging gaat daardoor makkelijker en sneller.’ Terugkoppeling De ervaringen van de diverse deelnemers komen samen in de geïntegreerde debriefing aan het eind van elke oefendag. Daarin blikken de partijen niet alleen terug op hun eigen optreden, maar reflecteren ze ook op elkaars handelen. ‘Dat is een grote meerwaarde’, geeft Mommers aan. ‘Een dergelijke directe terugkoppeling verkrijg je als GGW’er normaal gesproken niet, simpelweg omdat wij tijdens oefeningen vaak op een heel andere locatie zitten dan de vliegers. Doordat we er nu onderling over kunnen praten, draagt het bij aan het wederzijdse begrip.’ Hij denkt ook dat de jachtvliegers wel het een en ander kunnen opsteken van de GGW’ers. ‘Een vlieger wil niet graag geconfronteerd worden met de beperkingen van zijn kist. Maar uiteindelijk word je er alleen maar beter van.’ ‘Projo’ Oude Nijeweme kan dat beamen. ‘Die persoonlijke feedback is een absolute plus. Indien gewenst, kunnen we de

opmerkingen de volgende dag al gelijk meenemen in het scenario. Dat is het mooie van deze eigen ‘Flag’-oefening. Door de wat kleinschaliger opzet kunnen we het elke dag weer een beetje anders maken. Een dag met marine-eenheden, met een Apache en drie dagen waarin de F-16’s met een Fokker 50 van 334 Squadron oefenen in het beschermen van een zogenoemde ‘slow mover’ (zie kader). Joint oefenen draagt ertoe bij dat we ook beter gezamenlijk kunnen opereren.’ Al wil hij nog wel één ding onderstrepen. ‘Frisian Flag is en blijft een “jachtvliegerfeestje”.’ Maar dan wel een ‘feestje’ waarop iedereen welkom is. • Foto: Dave de Vaal, AVDD

De Groep Geleide Wapens is goed vertegenwoordigd tijdens de oefening, met zowel een eenheid op Leeuwarden (boven) als op Vlieland. Dat levert dit ongewone plaatje op van een PATRIOT-battery op het strand van de Cornfield Range. Foto: Ron Reffeltrath

Hoewel de Fokker 50 niet tactisch optreedt, voldoet het vliegtuig prima bij het simuleren van een dergelijke inzet, zoals bij Frisian Flag. ‘Dat stamt nog uit de tijd dat het 334 Squadron nog met de – wel tactisch vliegende – Fokker 60 opereerde,’ vertelt majoor Roland Godthelp, gezagvoerder op de F 50. ‘Voor de Fokker 50 zetten we vooral voormalige tactische heliof F-16 vliegers in die nu bij 334 vliegen. Ondersteunen van dit soort oefeningen is geen primaire taak, maar indien mens en machine beschikbaar zijn, doen we het graag.’

7


R E P O R TA G E

Luchtmachtblauw in op Kandahar Airfield Tekst en foto’s: Wilko ter Horst

Dat de KLu in Afghanistan aanwezig is met vliegend materieel en personeel, is bekend. Minder bekend is dat luchtmachters ook een belangrijke bijdrage leveren op het medische vlak. Naast het werk in de zogenoemde huisartsenpost in de Dutch Compound, zijn de artsen en verpleegkundigen dagelijks aan het werk in het role 3 ziekenhuis op Kandahar Airfield. Een beeld van een ‘gewoon’ ziekenhuis op een ongewone plek.


8

Het is nog vroeg in het ziekenhuis op Kandahar Airfield (KAF), maar het is een drukke ochtend. Na een aanslag met explosieven is een aantal gewonden binnengebracht, waaronder enkele zwaargewonden. Een arts van de eerste hulp-afdeling heeft inmiddels bepaald welke gewonden prioriteit krijgen. Verpleegkundigen en artsen lopen kriskras door elkaar heen. Wat op een mierenhoop aan mensen lijkt, is echter een georganiseerde ‘operatie’ waarin ieder zijn of haar taak op de verschillende afdelingen exact kent. De gewonden liggen op verschillende plaatsen. Sommigen achter gesloten gordijnen, waar artsen en traumaverpleegkundigen nauw samenwerken om ze te stabiliseren, anderen worden op een algemene afdeling aan de opgelopen verwondingen behandeld. Verschillende intensive care plaatsen zijn nog steeds bezet en in de twee beschikbare operatiekamers zijn de chirurgische teams al enige tijd druk bezig met het in leven houden van de zwaargewonden. Tegen de middag verstomt de beroering wat en de kakofonie aan

R E P O R TA G E

ziekenhuis

Een UH-60 Black Hawk van de US Army landt op Kandahar Air Field. Medisch personeel beschermt zich tegen opwaaiend stof achter de ambulance.

piepjes krijgt een meer ritmisch karakter. De eerste drukte is voorbij. Nagenoeg alle gewonden zijn buiten levensgevaar. Dit is slechts een momentopname op een willekeurige dag van het role 3 hospitaal, dat zo georganiseerd is dat het zelfs op deze ongewone plek, nog hoogwaardige zorg biedt. Niveaus van medische zorg In Afghanistan is de ‘militaire’ medische zorg opgedeeld in een drietal zogenaamde ‘roles’. Bijna elk land heeft role 1. Dit is vergelijkbaar met een klein gezondheidscentrum zoals op de Nederlandse vliegvelden. Daar is voor de Nederlanders een vliegerarts, een verpleegkundige en een hulp gewondenverzorger werkzaam. Dagelijks houdt de arts spreekuur en kan, indien noodzakelijk, kleine medische ingrepen uitvoeren. De meest uiteenlopende medicamenten en verbandmiddelen zijn voorradig, zodat de role 1 als zelfstandige hulppost kan functioneren. Alle hens aan dek tijdens een mass call, waarbij meerdere gewonden worden binnengebracht.

9


R E P O R TA G E

dig uit personeel van de Koninklijke Luchtmacht. Zij werkt hier in een multinationale omgeving, met onder andere Denen, Amerikanen, Canadezen, Nederlanders en Engelsen. De spreektaal onder de artsen en verpleegkundigen is Engels. Ondanks het verouderde onderkomen, dat iets weg heeft van het ziekenhuis uit de televisieserie MASH, is de geleverde (trauma)zorg van hoog niveau. Deze zorg wordt niet alleen geleverd aan alle militairen, maar ook in voorkomend geval aan de lokale bevolking uit de omgeving van Kandahar stad en Kandahar Airfield. Voor hen geldt dat ze niet zo maar kunnen aankloppen. Zij worden alleen opgenomen als zij dusdanig gewond zijn dat hun ogen, ledematen of levens direct in gevaar zijn. KLu-arts en verpleegkundige buigen zich over een slachtoffer in het role 3 ziekenhuis.

De role 2 en 3 zijn compleet ingerichte ziekenhuizen. De role 2 faciliteit heeft meestal slechts een of twee chirurgische teams. In tegenstelling tot de role 2 heeft een role 3 naast algemene chirurgische capaciteit ook specialisten, zoals neuro-, kaak- en orthopedisch chirurgen en intensive care artsen. Een ander groot verschil met een role 2 ziekenhuis is de aanwezigheid van een CT(Computertomografie)scanner. Dit is een cirkelvormig röntgenapparaat waardoor een patiënt snel en volledig onderzocht kan worden op inwendig letsel en/of inwendige afwijkingen. De indeling is als ieder ander ziekenhuis. Zo heeft de role 3 onder andere de beschik-

king over een polikliniek, een traumabay (eerste hulp), verschillende Intensive Care (IC) units en verpleegafdelingen. Maar ook heeft het ziekenhuis zijn eigen laboratorium, een uitgebreide apotheek en afdelingen voor röntgenonderzoek, de behandeling van de lokale bevolking en zelfs één voor de behandeling van gevangenen. Daarnaast is een speciale quarantaineruimte gecreëerd voor patiënten die mogelijk een besmettelijke ziekte onder de leden hebben. Role 3 Kandahar De Nederlandse bijdrage in het role 3 op Kandahar Airfield bestaat nagenoeg volle-

Acute traumazorg De primaire doelstelling van het role 3 ziekenhuis is dan ook om de binnengebrachte niet-lokale gewonden binnen 24 uur te stabiliseren en buiten acuut levensgevaar naar het land van herkomst te vervoeren. Hiervoor is een volledig team 24 uur per dag aanwezig en staan er teams stand-by in geval van calamiteiten. Overdag vindt de coördinatie hiervoor plaats vanuit de Tactical Operation Cell (TOC), waar alle informatie binnenkomt met betrekking tot een incident. Na een melding staan er, afhankelijk van het aantal gewonden, teams klaar om de gewonden op te vangen. Deze arriveren veelal per helikopter. Op het landingsplatform staat het eerste team om de gewonden op brancards te leggen en

Terwijl de rotorbladen van de Black Hawk nog draaien, loopt role 3-personeel – gebukt – al naar de helikopter om een gewonde uit te laden. DE VLIEGENDE HOLLANDER

10

R E P O R TA G E

eventuele behandelingen over te nemen, waarna ze naar de eerste hulp gaan. Hier beoordeelt een volgend team de verwondingen van het slachtoffer, waarna de arts bepaalt waar de patiënt heen gaat. Dit kan de intensive care zijn, maar ook naar minimal care (verpleegafdeling), operatie kamer (OK) of CT-scanner. Na de noodzakelijke eerste hulp en eventuele chirurgi-

Een klein bordje op de muur van het ziekenhuis met zowel het rode kruis, als de rode halve maan.

sche stabilisatie, gaat de patiënt naar een grotere Intensive Care (IC) ruimte. Daar gaat het verder stabiliseren van de patiënt onverminderd door. De verpleegkundigen en artsen werken hier nauw samen om

de patiënten binnen 24 uur verantwoord naar het land van herkomst te laten vervoeren. Waar nodig blijft de patiënt langer in de role 3 voor acute zorg totdat deze stabiel genoeg is om te vervoeren. Lokale bevolking Momenteel is zeventig procent van alle behandelden afkomstig uit de lokale bevolking rondom Kandahar. Een KLu-arts controleert de status van een jonge burger- patiënt. Daarvan is maar liefst dertig lokale gebruiken. Zo zien zij erop toe dat procent kind. Het merendeel van de iemand richting Mekka komt te liggen, verwondingen (80%) wordt veroorzaakt ritueel gewassen wordt en dat er stukken door achtergelaten en oude explosieven uit de Koran worden voorgelezen. zoals antipersoneelmijnen. Hierdoor komen veel amputaties en hersen- en blastletsel, dat wordt veroorzaakt door Overige medische hulp de drukgolf, veel voor. Op de zorgafdeOp de role 3 is ook een psychiater samen ling waar de lokale bevolking ligt van de met een multinationaal maatschappelijk role 3 is het vaak druk. Volwassenen en team aanwezig. Zij zijn verantwoordelijk kinderen liggen door elkaar en nemen voor psychologisch gerelateerde hulp in geregeld familie mee naar het ziekenhuis. heel Regional Command South (de zuiOm optimale zorg te verlenen aan de delijke provincies van Afghanistan). Zij lokale bevolking, werkt op deze afdeling verzorgen psychologische behandelingen ook een aantal tolken, dat voor de artsen voor zowel militairen als burgers, maar en verpleegkundigen vertaalt. De tolken ook bedrijfsmaatschappelijk werk voor zorgen ook voor eventuele stervensbeuitgezonden militairen van ongeacht welk geleiding en houdt ook rekening met land. Ook een tandarts ontbreekt niet. In een tandartspraktijk vinden alle mogelijke behandelingen aan het gebit plaats, waaronder acute klachten.

Van 13 tot en met 23 april vond op de Vliegbasis Woensdrecht de internationale oefening Joint Medical Modules (JMM) plaats, waar onder andere collega’s van de Amerikaanse en Britse luchtmacht aan deelnamen. Deze CLSK-brede geneeskundige oefening wordt gebruikt ter voorbereiding voor medisch personeel voor hun uitzendingen naar Afghanistan. Tijdens de oefening wordt onder andere gebruik gemaakt van een compleet Role 1 hospitaal. Dit jaar werd voor het eerst getraind met het zogehete MIRC-systeem, een computersysteem dat ook in Afghanistan wordt gebruikt waarop alle calamiteitenmeldingen binnenkomen. Foto: Jacob Dijkstra

Onschatbare waarde De bijzondere omstandigheden en aard van verwondingen die in Afghanistan voorkomen, maakt het moeilijk om een verpleegkundige of arts voor de spoedeisende hulp voor te bereiden op de aanstaande werkzaamheden. Ondanks dat het werk onder vaak zeer moeilijke omstandigheden uitgevoerd wordt, is de opgedane ervaring voor medisch personeel van de Koninklijke Luchtmacht van onschatbare waarde. Een nieuwe cursus is in ontwikkeling bij het Centrum voor Mens- en Luchtvaart om de verpleegkundigen beter voor te bereiden op de aanstaande werkzaamheden op de role 3 in een uitzendgebied. In deze cursus wordt de opgedane ervaring van luchtmachtpersoneel meegenomen. Met dank aan eerste luitenant Stan, een verpleegkundige spoedeisende hulp verbonden aan het CML. •

11


R E P O R TA G E

‘Prachtig jongens, dat jullie dit allemaal voor mij hebben gedaan’

Officierskruis XL voor reservekolonel Van Vollenhoven Professor meester Pieter van Vollenhoven vierde op 3 april zijn veertigjarige jubileum als reserveofficier bij de Koninklijke Luchtmacht. Op het Defensie Helikopter Commando in Gilze-Rijen verwisselde de C-LSK Jac Jansen het officierskruis met het Romeinse cijfer XL. Maar eerst wacht hem een weerzien met een oude bekende. Op de borst van Van Vollenhoven naast het klein militair brevet, het erekruis met cijfer XL. Hiervoor werd het slechts eenmaal uitgereikt. Dat was in 2000 aan de inmiddels overleden generaal John Maas.

In zijn vliegeniersoverall stapt professor meester Pieter van Vollenhoven door de lichtgrijze loods van het 300 Squadron. Buiten staat een oud verbindingsvliegtuig van de KLu, de Piper L-21B Super Cub, klaar. Op de zijkant staat in grote witte tekens de registratie R-137. Een blik van herkenning: dat is hetzelfde toestel waarmee hij zijn vliegbrevet haalde. ‘Wat is dit prachtig jongens. Echt heel erg mooi.’ Zichtbaar genietend loopt de cijferwisselaar naar de Piper toe, met de Commandant Luchtstrijdkrachten luitenant-generaal, Jac Jansen en Commandant DHC commodore Theo ten Haaf aan zijn zij. Na enkele korte instructies wringt hij zich uiterst voorzichtig de cockpit in. De propeller start met een schurend geluid. Kort daarna gaat het over in een monotoon gezoem dat de toeschouwers in stilte achterlaat. De Piper stijgt op en cirkelt boven de vliegbasis. Met een felle lentezon moet je goed zoeken naar de Super Cub. De klok lijkt stil te staan als het toestel door het luchtruim zweeft, maar uiteindelijk landt het weer. Na de vlucht krijgt Van Vollenhoven als aandenken een houten miniatuur van een Fokker S.11 aangereikt. En weer: ‘Prachtig jongens, dat jullie dit allemaal voor mij hebben gedaan.’ ‘Mooie middag’ Het gezelschap en de jubilaris lopen weer de hangaar van het 300 Squadron binnen. Na een korte briefing krijgt de cijferwisselaar zijn erekruis met de vermelding XL van de C-LSK Jac Jansen. Deze neemt in vogelvlucht de lange militaire carrière van Van Vollenho-

‘Het cijfer XL is uniek, maar zal met het oprekken van FLO in de toekomst vaker voorkomen’, aldus C-LSK luitenant-generaal Jac Jansen.

ven door en besluit. ‘U bent dan wel niet de eerste reserveofficier van de KLu die een veertigjarig jubileum viert, maar u bent wel de eerste naar wie een komeet is vernoemd.’ Kolonel Van Vollenhoven lacht bescheiden. ‘Ik moet u zeggen dat ik u ook buitengewoon erkentelijk ben en ik dank u voor alle moeite die u hebt gedaan tot het bestellen van dit mooie weer aan toe.’ Al is de reservekolonel als lid van het Koninklijk Huis vandaag ver weg van Het Loo, zijn blik vertelt dat hij zich na al die jaren nog steeds thuis voelt op een vliegbasis. De commandant DHC Ten Haaf neemt de rest van het programma door. ‘Dat klinkt wel erg kort’, betreurt de jubilaris. Hij slaat zijn handen ineen en er wordt gelachen. •

Tekst: Remon de Groot | Foto’s: Hans Keur, AVDD

Piper Cub ‘R-137’ en reservekolonel Van Vollenhoven na 39 jaar herenigd. DE VLIEGENDE HOLLANDER

12

ACHTERGRONDEN

Tekst: Bert van Elk | Foto’s: uit collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie

303 Search and Rescue Squadron – halve eeuw dienen in nood

Vliegend luchtmachtreddingsteam Vanaf het moment dat er vliegtuigen zijn, worden deze gebruikt voor het opsporen en redden van mensen. Als na de Tweede Wereldoorlog de helikopter meer in gebruik raakt, wordt uivoering van deze taak alleen makkelijker. Een helikopter kan immers vrijwel overal landen. In Nederland schaft de Koninklijke Marine in 1951 speciaal voor deze taak een eerste ‘hefschroefvliegtuig’ aan. Maar pas na de Watersnoodramp blijkt hoe veelzijdig en noodzakelijk helikopters voor de het redden van mensen zijn. Het duurt echter tot 1959 totdat de eerste toestellen voor de Sea Air Rescue-dienst van de Koninklijke Luchtmacht in dienst komen.

De Alouette III’s werden na een proef met vaste drijvers voorzien van een nooddrijfsysteem. In voorkomend geval kan de helikopter op deze opblaasbare balgen blijven drijven op het water. De H-75 laat zien hoe ze worden opgeblazen. De H-81 (grote foto) toont dat met opgeblazen drijvers de hoist ook nog is te gebruiken. Een unieke opname, want dit was niet gebruikelijk.

13


ACHTERGRONDEN

Beeld van de SAR/TAR-vlucht in maart 1959: de Alouette II met daarachter de voorganger die niet echt voldeed, de Hiller OH-23 Raven.

Stel, je komt als jachtvlieger ten noorden van de Waddeneilanden met je toestel in de problemen en er blijft maar een mogelijkheid over: springen. Goed te weten dat er dan binnen de kortste keren een gele AB-412 van het 303 Search and Rescue (SAR)-Squadron boven je hangt om je uit het water te halen. Een ander voorbeeld: Je woont op Terschelling, de bevalling verloopt niet voorspoedig en volgens de dienstdoende huisarts moet je zo snel mogelijk naar het ziekenhuis in Leeuwarden worden vervoerd. Dankzij eenzelfde AB-412 lig je dan razendsnel op de verloskamer in het Medisch Centrum Leeuwarden. Het lijkt zo vanzelfsprekend, maar een halve eeuw geleden was het dat zeker niet. Pas in 1959 krijgt de luchtmacht de beschikking over helikopters die als primaire taak hebben het redden van vliegers uit de Noordzee. Een van de eersten die van de nieuwe ‘dienst’ gebruik maakt, is sergeant-vlieger L.H. Cramer. Hij moet op 30 september 1959 springen nadat zijn Hawker Hunter F.Mk.4 bij de schietrange op Vlieland motorproblemen krijgt.

Schepnet Nederland loopt op dat moment niet voorop met reddingshelikopters. België richt al in 1947 een zogenoemde Lucht-Zee Reddingsdienst op. Nederland vraagt vanaf die tijd hulp aan België voor de Nederlandse schietranges. De Koninklijke Marine richt in 1951 de Opsporings- en Reddingsdienst op en voert de taken uit met de Sikorsky S-51. Bij schietoefeningen staat Jezebel, zoals de helikopter heet, stand-by op de Vliegbasis Leeuwarden. Kort na de Watersnoodramp van 1953 schaft de marine drie Sikorsky S-55’s aan, die echter ook voor andere taken worden ingezet dan alleen reddingsacties. Zodoende moet de KLu alsnog regelmatig een beroep doen op de reddingsheli van het Amerikaanse 32nd Tactical Fighter Squadron op de Vliegbasis Soesterberg, die op haar beurt alleen beschikbaar is als de Amerikanen van de schietrange gebruik maken. Sluiting van de schietrange lijkt daarom onvermijdelijk. Door twee Hiller H-23 lichte verbindingshelikopters van de Groep Lichte

Demonstratie op de Loosdrechtse plassen van twee Alouette II’s.

Vliegtuigen naar Leeuwarden te sturen, kunnen de schietoefeningen toch weer worden hervat. De Hiller is eigenlijk niet geschikt voor het redden van vliegers. Het toestel heeft beperkt motorvermogen en bovendien geen hijsinstallatie. Om drenkelingen uit het water te halen, gebruikt de bemanning daarom een heus schepnet. In 1958 vraagt de luchtmachtleiding zes helikopters aan voor een op te richten reddingsdienst. Deze Sea Air Rescue-dienst, waar SAR dan nog voor staat, zal in tijd van oorlog fungeren Tactical Air Rescue (TAR), een vereiste voor Nederland als NAVO-partner. Nog

Viering op Ypenburg van vijf jaar Sea Air Rescue/Tactical Air Rescue-dienst.

Alledrie de AB-412’s van het 303 SAR Squadron boven Harlingen. Foto: Arnoud Schoor, Fotovlucht Soesterberg


14

ACHTERGRONDEN

De H-67 is als enige Alouette III uitgerust met vast drijvers. Deze ‘sigaren’ bleken geen succes.

deuren, gereed komt. In de tropische hitte kunnen monteurs vanaf dat moment tenminste in de schaduw werken. De hoofdtaak van het detachement is gelijk aan die in Nederland, maar buiten dat is weinig hetzelfde. Niet alleen zijn de afstanden zijn groter, maar ook kunnen de vliegers in vijandelijk gebied terechtkomen. Bovendien wemelt het in het water van de haaien. Vanwege het beperkte vliegbereik van de Alouettes moeten op diverse plaatsen in de jungle voorraden brandstof worden opgeslagen. Uit oefeningen blijkt dat de draagbare noodzendapparatuur door het vochtige klimaat maar matig werkt, en dat radiocontact alleen mogelijk is als gestrande vlieger en helikopter niet meer dan vijf mijl bij elkaar verwijderd zijn. De SAR hoeft tijdens het verblijf op Biak slechts enkele keren in actie te komen: op 24 april 1962 kan sergeant-vlieger B. Drenth worden gered, nadat zijn Hunter neerstort. Hij moet uit de

datzelfde jaar kiest men voor de Franse Alouette II. De nieuwe organisatie telt veertien man: zes onderofficier-vlieger, zes onderofficier-monteurs en twee hulpmonteurs. De dienst vorm een vlucht van het 298 Squadron op de Vliegbasis Ypenburg, waarvan ook het overgrote deel van het personeel afkomstig is. De eerste maanden staat bij schietoefeningen één helikopter op Vlieland stand-by en één op Terschelling. Omdat de toestellen geen opsporingsapparatuur hebben, krijgen ze bij reddingen hulp van een Hunter van Leeuwarden. Daarbij gaat deze als eerste de lucht in om de Alouettes naar de drenkeling te praten. Haaien De nieuwe organisatie staat nog in de kinderschoenen als in 1960 duidelijk wordt dat Indonesië Nieuw-Guinea wil aanvallen en er door de regering grote aantallen militairen naar het tropische eiland worden gestuurd. Ter ondersteuning van het 322 Squadron vertrekken twee SAR/TAR-heli’s naar de Oost met het vliegdekschip Hr.Ms. Karel Doorman. Na aankomst blijkt dat door gebrek aan onderdelen alleen de H-4 inzetgereed is. Pas in augustus 1961 zijn alle onderdelen aanwezig en beschikt het helidetachement over twee inzetbare Alouettes. Drie maanden later verhuist het detachement van Marine Vliegkamp Boeroekoe naar de vliegbasis Mokmer omdat daar een zogenoemde blister, een hangaar met een rond dak maar zonder

Behalve voor het redden van mensen, worden de SAR-Alouette III’s ook gebruikt voor de Fotovlucht. Behalve het aan boord nemen van een fotograaf, kan voor verticale fotografie ook een camera in vloer worden gemonteerd.

prauw van een Papoea worden gehesen. De helibemanning moet dreigen te schieten, voordat de Papoea zijn ‘buit’ wil laten gaan. Op 8 augustus kan eerste luitenant J. Batenburg worden opgepikt,

15


ACHTERGRONDEN

samen met de Basisvlucht op in het Vliegdienstsquadron Ypenburg. Een jaar later wordt de vlucht zelfstandig.

Boven het beeld dat de redder ziet vanuit het water: de helikopter en de sling die naar hem toekomt… En onder het beeld dat de hoist-operator ziet door het luik in de bodem van de Alouette III, als de redder aan de lier naar boven wordt getakeld.

nadat hij eerst een tijd in zijn rubberboot ronddobbert. Een week later tekenen Nederland en Indonesië een overeenkomst over Nieuw-Guinea, en vertrekt het Nederlandse militaire personeel huiswaarts. Het SAR/TAR-personeel gaat niet terug naar 298, want op 1 september 1961 gaat de dienst

Raketten redden In de jaren zestig voert de SAR ook regelmatig niet-militaire opdrachten uit. Zo verrichten de heli’s metingen verricht voor de Technische Hogeschool Delft en in de stad Groningen helpt men met het plaatsen van de eerste aardgasgestookte verwarmingsketel. Ook assisteert de SAR het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium bij haar raketproeven vanaf de noordpunt van Texel. Nadat de raketten van een hoogte van 30.000 voet behalen, keren ze aan een parachute terug naar de aarde. De SAR-bemanningen ‘redden’ vervolgens de raketten uit het water en van de zandplaten, en brengen ze terug naar Texel. Midden jaren zestig laten de beperkingen van de Alouette II zich duidelijk voelen. Het bereik is te klein, de snelheid te laag en de ruimte aan boord te beperkt. De grotere broer, de Alouette III biedt uitkomst. Tussen 1964 en 1969 krijgt de luchtmacht 72 van deze nieuwe heli’s, waaronder vijf in de SAR-uitvoering waarover de vlucht tussen 1966 en ’67 de beschikking krijgt. Het toestel kan behalve de vlieger nog zes passagiers vervoeren en eventueel twee brancards. Standaard vliegen drie bemanningsleden mee: een vlieger, een hoist-operator en een redder die beiden ook boordmonteur zijn. De Alouette III heeft aanvankelijk geen nooddrijfsysteem dat de toestellen bij een noodlanding op het water laat drijven. Simpelweg omdat het niet bestaat. Alleen op de H-67 wordt geëxperi-

Groepsfoto ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de SAR-vlucht.


16

menteerd met vaste drijvers. Nadelen van deze grote sigaren onder de helikopter zijn de enorme windgevoeligheid en de snelheid die terugloopt naar 120 kilometer per uur. Sovjet-medaille Eind januari 1966 redden de sergeanten 1 A.F. Manche en R.P. Horsmeier een Russische machinist uit het ijskoude water van de Noordzee nadat de motorsloep waarin hij samen met twee Oost-Duitse zeelieden zit, is omgeslagen. Binnen de kortste keren zijn de drie zeelieden uit het water gehaald en in het onderkomen van de SAR op Terschelling onder de warme douche gezet. Enkele maanden na de redding ontvangen de redders tot hun stomme verbazing van de Russische ambassade in Den Haag de mededeling dat hen ‘voor betoonde moed’ de Za Otvagumedaille is toegekend. De sergeanten krijgen van hogerhand officieel toestemming om de Russische medaille ook op het uniform te dragen. Daarmee zijn zij waarschijnlijk de enige Nederlandse militairen die in de Koude Oorlog met een medaille van de Sovjetunie op de borst lopen. Squadronstatus Vanaf hun thuisbasis Ypenburg vliegen de Alouette III’s op maandagmorgen naar hun standplaatsen op Terschelling, en het Duitse Hesepe, en keren in de loop van vrijdagmiddag terug. Er wordt in die tijd niet veel gevlogen, noteert dagboekschrijver sergeant Bertus de Bont. Als er een opdracht binnenkomt, dan gaat die naar degenen met de minste vlieguren. Wegens bezuinigingen wordt Ypenburg in 1968 een slapende basis, en verhuizen de eenheden – de SAR/TARvlucht, het 298 en 334 Squadron – op 23 september naar Soesterberg. De TAR-taak wordt dan afgeschaft, maar daarvoor komt de Fotovlucht in de plaats. Een jaar later wordt de vlucht aangewezen als officiële transporteenheid van het Koninklijk Huis. Wanneer de SAR-vlucht op 30 juni 1977 verhuist naar Leeuwarden, blijft de luchtfotografie achter op Soesterberg. De beroemdste redding uit de geschiedenis van 303 is die bij de brand op chemicaliëntanker Shiokaze in maart 1993. Bij laswerkzaamheden ontstaat brand aan boord en ontploft een tank met chemicaliën. De Alouette III is als eerste reddingshelikopter ter plaatse. Redder Piet Schram gaat als eerste aan boord en treft 22 Koreaanse bemanningsleden aan, onder wie twee zwaargewonden. De Alouette-crew slaagt erin elf man van boord te halen. Marineredders nemen de andere

ACHTERGRONDEN

Formatievlucht van vier Alouette III’s. Alle toestellen van de SAR-vlucht droegen namen van tv-serie the Flintstones. Eén Alouette, de H-08 ‘Betty’, werd afgeschreven na een crash.

elf voor hun rekening. Schram ontvangt voor zijn optreden de Carnegie-medaille in brons. Tegen het einde van de technische en operationele levensduur van de Alouette III wordt het type eind december 1993 nog ingezet bij overstromingen in Limburg. De keuze voor een opvolger valt begin jaren negentig op de AB-412 Special Performance (SP) van Agusta Bell. Op 16 februari 1994 arriveert het eerste toestel op Leeuwarden. Twee dagen later wordt de Alouette III officieel buiten dienst gesteld, nadat op 17 februari nog ‘even’ patiëntenvlucht 2062 is uitgevoerd. Tijdens de overstroming van Zuid-Nederland eind januari 1995 worden alledrie de AB-412’s ingezet. In 1998 tenslotte ontvangt de SAR-Vlucht de squadronstatus: 303 Squadron. Jubileum Eind mei 2009, op de 27ste om precies te zijn, viert de luchtmachteenheid een halve eeuw SAR-werkzaamheden. Ter gelegenheid daarvan wordt een oude traditie nieuw leven ingeblazen: een internationale SAR-meet. ‘De laatste jaren zijn deze steeds minder gehouden, omdat niemand tijd had voor de organisatie: het kost je gewoon een jaar’, vertelt de commandant 303 Squadron majoor Roy Pijffers. ‘Nederland en België hebben echter weer het voortouw genomen bij de organisatie. We dachten aan een bescheiden bijeenkomst, maar door alle aanmeldingen wordt de meet drie maal zo groot als verwacht.’ Nu al staan acht teams aangemeld uit Nederland, België, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Slovenië, en zelfs Canada. Speciaal voor die gelegenheid vliegen

de Canadezen een AB-412 in per C-17. De tweede man van de eenheid, kapitein Ed van Scherpenzeel, steekt elke vrije minuut in de organisatie steekt. Hij dient inmiddels veertien jaar bij 303 en kan gemakkelijk enkele hoogtepunten noemen. ‘De redding op 14 juli 2004 van een man op een zeilschip noordwest van Texel, een duikongeval noord van Terschelling op 23 maart 2005 waarbij de patiënt aan het traumateam kon worden overgedragen en de crash van een Belgische F-16 op 9 september 2006 waarbij de vlieger gered is door een AB-412. 303 werd ook ingezet bij de afvoer van slachtoffers van de cafébrand in Volendam’, somt hij op. Ook bijzonder is de nieuwe medische configuratie van de AB-412SP. Van Scherpenzeel: ‘Sinds april 2005 maken wij gebruik van dezelfde brancards als de ambulances in Noord-Nederland. Een patiënt kan dus daar vanuit de heli zo de ziekenauto in.’ Toekomst 303 Squadron is inmiddels ingebed in de organisatie van het Defensie Helikopter Commando. ‘Dat was wel wennen’,

erkent Pijffers. ‘We zitten hier op een vooruitgeschoven post en hadden van oudsher altijd veel vrijheid. Dat is veranderd. We zouden eigenlijk in 2009 al als eenheid moeten verdwijnen, maar doordat de NH90 later komt, blijven wij langer bestaan. We blijven voorlopig doen wat we moeten doen. Wat in de toekomst gebeurt, hangt van de invoering van de NH90 af. De eerste vlieger van 303 volgt al een opleiding op dit type, en de rest van het personeel volgt de komende jaren. Alle personeelsleden van 303 hebben inmiddels wel een functietoewijzing.’ Gelukkig hoeven er steeds minder vliegers uit het water van de Noordzee te worden gevist. De laatste keer dat dit gebeurde was in 2006. Het merendeel van de vluchten betreft reddingen op zee van burgers of patiënten. Het aantal patiëntenvluchten neemt nog steeds toe. Vorig jaar waren het er 187 plus elf zoekacties. Pijffers: ‘We zijn dus in totaal 198 keer ingezet en dat was – volgens ons – een aantal dat we niet meer zouden halen.’ Het werk van 303 geeft veel voldoening, vinden Van Scherpenzeel en Pijffers. ‘Je ziet snel resultaat van je werk. Veelal hebben we binnen een week een kaartje of een bedankje.’ De teller in het squadrongebouw van het 303 Squadron op Leeuwarden staat inmiddels al op ruim 4200 reddingsvluchten. Over werkaanbod hoeft het SAR-personeel dus niet in te zitten, gelet op het nog altijd stijgende aantal vluchten. Ongeacht het type helikopter: 303 blijft voorlopig vliegen, boven de wadden, dag en nacht. •

Dit artikel is grotendeels gebaseerd op het boek ‘Boven de Wadden, dag en nacht… Belevenissen en achtergronden van het vliegende reddingsteam van de Koninklijke Luchtmacht’ van P.L. Schram, in 2003 uitgegeven door de Sectie Luchtmachthistorie, nu het Nederlands Instituut voor Militaire Historie. Tweemaal werden de AB-412’s ingezet om hulp te bieden aan overstroomd Nederland. Foto: Ron de Vries, Fotovlucht Soesterberg

17


R E P O R TA G E

KLu neemt unieke driedimensionale verkeerstorensimulator in gebruik

‘Hier mag je nog fouten maken’ Tekst: June Smit | Foto’s: Frank van Biemen, AVDD

Vogelaanvaringen, vliegtuigbranden, onweersbuien en zandstormen. Je kunt het zo gek niet bedenken, of (aspirant) verkeersleiders kunnen er in de driedimensionale verkeerstorensimulator De torensimulator is een volledig nagebouwde verkeerstoren, zoals die ook op de velden te vinden is. Links op de foto: eerste luitenant Matthieu van Dam als torencontroller en instructeur in de simulator. Rechts zit assistent-controller sergeant 1 Bianca Koningstein. Zij is tevens scenarioschrijfster voor de torensim.

mee oefenen. De levensgrote simulator werd op 23 april op het AOCS NM officieel in gebruik genomen en is een enorme sprong voorwaarts in vergelijking met zijn tweedimensionale voorganger. ‘Hiermee staan de cursisten met één been in de operationele wereld’.


18

R E P O R TA G E

Het regent pijpenstelen als een leerlingcontroller een landende KDC-10 in de verkeerstorensimulator aan de grond praat. Hij zit al enkele uren uiterst geconcentreerd in de sim. Als de oefening is afgerond, zegt hij tegen een medecursist: ‘balen dat het regent, ik ben mijn jas vergeten.’ Als de aspirantverkeersleiders buiten komen, schijnt de zon echter uitbundig. De cursist was zo in de simulator opgegaan, dat hij zich niet realiseerde dat de regen onderdeel was van de simulatie. ‘Zo realistisch kun je dus in de simulator trainen’, zegt majoor Hans de Ruijter, Hoofd Opleidingen. ‘Alles wat in het echt kan, kunnen wij hier ook. Zo kun je trainen met verschillende weersomstandigheden, verschillende toestellen en verschillende velden. Je kunt zelfs meer dan in werkelijkheid, zoals het stilzetten van het beeld om te kijken of je iets goed doet, of de oefening vanuit het perspectief van de vlieger bekijken.’ Senseo De simulator is geplaatst bij de opleidingen luchtverkeersleiding op het Air Operations Control Station Nieuw Milligen (AOCS NM). Om de sim te bereiken, beklim je een trap, waarna je ogenschijnlijk in een levensechte verkeerstoren terecht komt. Het 360 graden uitzicht door de ruiten is in werkelijkheid een groot scherm, dat zich als een schilderachtig Panorama Mesdag om de aanwezigen sluit. In de ruimte zijn net als in een echte toren consoles geplaatst, waar zowel drie (leerling)controllers als de instructeur achter kunnen zitten. ‘Om alles zo realistisch mogelijk te maken, is de hele inrichting tot stand gekomen in samenwerking met de werkvloer’, zegt De Ruijter. ‘Alles klopt tot in detail, zoals een nooduitgang, zendapparatuur en we hebben zelfs een Senseo neergezet. Niet dat-ie het doet, maar het is een aardigheidje om je het gevoel van een werksituatie te geven.’ En dat de sim de werkelijkheid aardig benadert, blijkt als een operationele verkeersleider opmerkt dat de ruimte ook zonder beeld aanvoelt als een echte verkeerstoren. ‘Dat is het grootste compliment dat we tot nu hebben gehad’, zegt eerste luitenant Cor Groot, projectofficier van de torensim.

Uiteenlopende simulators in beheer van Koninklijke Luchtmacht Naast de torensimulator, heeft de luchtmacht flightsimulators van de Apache (Vliegbasis Gilze-Rijen), F-16 (Vliegbasis Leeuwarden en Volkel), Lynx (Maritiem Vliegkamp De Kooy), PC-7 (Vliegbasis Woensdrecht) en Cessna (Centrum voor Mens- en Luchtvaart). Deze laatste is onderdeel van het keuringstraject waarbij wordt gekeken of kandidaten vlieginzicht hebben. Overige simulators zijn een PATRIOT Conduct of Firetrainer (Luchtmachtbasis De Peel), Desoriëntatietrainer (Centrum voor Mens- en Luchtvaart), Brandweer Oefen en Trainings Centrum (Vliegbasis Woensdrecht) waar computergestuurde branden worden gemaakt, kleinkaliberwapen-simulators (op bijna elk basis) en de Desdemona bewegingssimulator (TNO Soesterberg, maar deels eigendom van de KLu).

Kleinere overgang Het idee voor een simulator van een verkeerstoren ontstond zo’n vijf jaar geleden. Een van de aanleidingen was de verschuiving die plaatsvond in de verkeersleidingopleiding. Tot dan toe was de manier van lesgeven erg theoretisch. In de nieuwe methode werd alles veel meer gericht op de praktijk, waarbij het praten met ervaringsdeskundigen, zoals vliegers en het bezoeken van de velden een wezenlijk onderdeel vormde. Een simulator, waarin de cursist al trainend kon leren, sloot aan bij deze praktijkgerichte gedachte. Maar er was nog een belangrijker voordeel dat een sim bood. Door te trainen met een simulator werd de overgang tussen de opleiding en de praktijk kleiner. ‘Leerlingen gingen lange tijd direct van het trainen met de 2D simulator naar een veld’, zegt De Ruijter. ‘Dat verschil is behoorlijk. In de 2D kijk je van bovenaf op het veld en in 3D moet je ook om je heen gaan kijken.’

De 3D-sim is een grote sprong voorwaarts in vergelijking met de 2D-sim (links). Deze wordt echter nog steeds ingezet in het eerste traject van de opleiding, voornamelijk om procedures te oefenen.

19


R E P O R TA G E

Om toch die 3D ervaring op te doen, gingen de aspirant-verkeersleiders de afgelopen jaren drie weken naar Zweden om 3D te beoefenen. Deze ervaring was door de korte trainingsperiode beperkt. Nu de KLu zelf een sim heeft, trainen de cursisten maar liefst vijfeneenhalve maand lang, zo’n zes tot zeven uur per dag. Uniek Hoewel ook andere luchtmachten en civiele instanties gebruik maken van een 3D sim – zoals de Belgische en Duitse luchtverkeersleiding, vliegveld Heathrow en Schiphol – heeft niemand zo’n geavanceerd systeem als dat van de KLu. ‘Het unieke hier is dat er een originele koepel met ramen is nagemaakt’, zegt Groot. ‘Daarnaast maken we gebruik van rearprojectoren, die het beeld van achter op het scherm projecteren. Doordat deze elkaar overlappen, zie je geen naden. Ook uniek is dat bij ons de radarverkeersleiding, de toren en area-approach (zie kader, red.) zijn geïntegreerd, waardoor

iedereen samen kan oefenen. Dat je het vliegtuig door het 3D surround geluid echt om je heen hoort, heeft niemand anders. Dit benadert de werkelijkheid zo goed, dat ik niet weet wat hier nog ontbreekt’. Snelweg De Ruijter vindt de noviteiten geen overbodige luxe: ‘Het trainen van mensen kan alleen bij een realistische weergave en door deze sim sta je al met één been in de operationele wereld. Dat is belangrijk. Radarcontrollers doen alles vanaf het scherm, maar in de toren moet je ook een inschatting in je hoofd kunnen maken of de vliegtuigen elkaar gaan raken. We kunnen natuurlijk geen krassen op vliegtuigen hebben of erger. Samenwerking en communicatie hierin is essentieel. Door een gericht Human-Factor opleidingstraject wordt de houding van cursisten hierin getraind. Je probeert de risico’s zoveel mogelijk te beperken en daar draagt de realistische torensim zeker aan bij.’

In de regieruimte zitten de ‘piloten’ die communicatie onderhouden met de radar- en verkeersleiding in de andere ruimtes. Hierdoor krijgen de (aspirant-)verkeersleiders een nog realistischer gevoel bij de naderende en landende vliegtuigen op de schermen.

In de nieuwe verkeerstorensimulator met 360 graden beeld, is het net alsof je echt in een verkeerstoren zit. Het 3D-geluid maakt het geheel nog realistischer.


20

Facts verkeerstorensimulator • Naadloze 360 graden achterprojectie, acht projectoren met QXGA 2048 x 1536 pixels • Scherm met hoogte van 2,70 m en een diameter van 9 meter • Volledige koepel met operationele consoles en apparatuur • 3D- audio voor omgeving- en vliegtuiggeluiden • Speech recognition & synthesises, waarbij leerling tegen het systeem praat, het systeem antwoordt en automatisch de gegeven opdrachten uitvoert • Beweegbare camera’s om verrichtingen van leerlingen op afstand te kunnen bekijken • Simulatie van noodsituaties, dag/nacht en weersinvloeden • Oefenen met militaire procedures, waaronder gebruik van dragchutes (remparachute) en cable engagement, waarbij vliegtuig bij landing wordt gestopt met behulp van de kabel • Oefenen op verschillende vliegvelden wereldwijd (mits ingevoerd) • Schakelen tussen het zicht van de toren en cockpit • Automatisch opname van oefeningen, waardoor deze op elk willekeurig moment opnieuw gestart kunnen worden om een andere oplossing te proberen

R E P O R TA G E

kunt beoefenen. Denk alleen al het trainen van noodgevallen zoals vogelaanvaringen.’ Naast de opleiding, wordt de sim ook ingezet voor currencytrainingen van operationele verkeersleiders. Fouten maken Hoewel de simulator donderdag 23 april officieel werd geopend, werd er voor die tijd al gebruik van gemaakt. ‘Vorig jaar februari ondertekenden De verkeerstorensimulator is verbonden met de radarverkeersleiding, die is we het contract’, zegt ondergebracht in twee operationele ruimtes. Deze werken allemaal samen, maar kunnen ook separaat gebruikt worden voor oefeningen of debriefings. Groot. ‘Vijf weken later hadden we alle apparatuur al en in juli zijn we begonnen met radaroeVerkorte OJT feningen.’ In de tussentijd waren scenarioDe simulator is in eerste instantie bedoeld schrijvers en programmeurs bezig met het voor de 24 tot 30 aspirant-verkeersleiders, programmeren van de simulator. die de KLu per jaar opleid. De opleiding tot Iedereen die tot nu toe de torensim heeft verkeersleider duurt zo’n 2,5 tot 3 jaar. Deze beklommen, is laaiend enthousiast. ‘Je bestaat uit een jaar KMA, zeven maanden basisopleiding en vervolgens tussen de twaalf moet de mensen aan het einde van de dag echt naar huis sturen’, zegt De Ruijter. De en vijftien maanden on the jobtraining (OJT) leerlingen van de huidige lichting moeten op de locatie waar de aspirant gaat werken. echter nog even wachten voor ze de sim Voor de radarverkeersleiding vindt de OJT mogen gebruiken. Zij moeten eerst de 2Din de bunker op het AOCS NM plaats, de module afronden. ‘De 3D is zo leuk, omdat toekomstige torencontroller krijgt de OJT op het heel realistisch wordt’, zegt vaandrig een vliegbasis. Mogelijk verkort de simulator in de toekomst deze OJT. ‘De tijd om iemand Maikel Wubs. ‘Dit is toch het werk dat je wilt gaan doen. Wat ik ervan gezien heb op te leiden in de praktijk is zo lang omdat komt het erg overeen met de praktijk, het het verkeersaanbod onder andere is verminenige verschil is dat je hier nog fouten mag derd door het exporteren van geluid’, zegt De Ruijter. ‘Met deze simulator kun je de tijd van maken. Maar het wordt pas interessant als je de alle procedures beheerst en die leren de OJT anders inrichten, omdat je alles wat we nu op de 2D-sim.’ • iemand moet kennen en kunnen al vooraf

Wanneer is er tijdens de vlucht contact met de verkeerstoren? Elk vliegveld of vliegbasis heeft een eigen verkeerstoren (kortweg toren), die verantwoordelijk is voor het gebied rondom de basis met een maximale hoogte van 3000 voet (ongeveer één kilometer). De verkeersleiding heeft contact met de piloten van een vertrekkend vliegtuig tijdens taxiën en take-off, en met piloten van vliegtuigen die landen of het vliegveld kruisen. Daarna wordt de communicatie met het naderende en vertrekkende verkeer overgedragen aan de radarverkeersleiding. Deze arrival en approachcontrollers ‘beheren’ het luchtruim tot 19.500 voet hoogte (6,5 kilometer). Vliegverkeer dat boven deze grens komt, communiceert met de zogenoemde Area-radarverkeersleiding. Haar verantwoording ligt tussen de 1500 en 66.000 voet (elf kilometer), de maximale vlieghoogte voor zowel regulier burger- als militair vliegverkeer, met uitzondering van sommige (onbemande) spionagetoestellen.

21


R E P O R TA G E

Veiligheidscursus voor luchtmachtvrachtwagenchauffeurs

Vechten tegen zwaartekracht in truck met zijwieltjes In volle vaart rijdt de tankwagen met een klotsende oplegger de scherpe bocht in. In de binnenbocht komen de wielen een meter van de grond. De steunwielen, die aan weerszijden bevestigd zijn, vangen de 35 ton wegende oplegger op. Als een kind op een fiets met zijwieltjes wordt de wagen van een smak tegen de harde ondergrond behoed. Tekst: Jopke van Lisdonk Foto’s: Leonie van Helmond, AVDD


22

R E P O R TA G E

De Vliegbasis Eindhoven is op dinsdag 7 april het toneel van de Behaviour Based Safety (BBS)-cursus voor vrachtwagenbestuurders van de KLu. Zij leren van oud-landmachtchauffeurs, die nu instructeur zijn bij de opleidingsinstantie Truck Trainingen, om te gaan met het maken

verdeeld over twee shiften. ‘Wij zijn het eerste onderdeel van de luchtmacht dat de BBS-cursus volgt’, vertelt eerste luitenant Hans van de Wetering. Als Hoofd Petrol, Oil and Lubricants (H-POL) vindt Van de Wetering het erg belangrijk dat zijn chauffeurs, die dagelijks gevaarlijke vloeistoffen vervoeren, hun tankwagen goed beheersen. ‘Als initiatiefnemer van de cursus op de Vliegbasis Eindhoven, ben ik momenteel in gesprek met de andere onderdelen om de cursus ook daar aan te bieden.’

Veilig gevaar ‘Tijdens de cursus leren de chauffeurs het voertuig beheersen bij onverwachte Korporaal 1 Bo Joosten rijdt met de tankwagen de scherpe bocht in. In zijn zijspieomstandigheden,’ gels heeft hij goed zicht op de antikantel-oplegger en de werking ervan. vervolgt Van de Wetering ‘In zo’n situatie reageer je vaak van een noodstop en scherpe bochten. vanuit een reflex, die niet altijd juist ‘Een paar kilometer per uur harder rijden blijkt te zijn. We trainen hier hoe je het in een bocht kan daadwerkelijk verschil beste op dergelijke situaties kunt reagemaken tussen kantelen of doorrijden,’ ren. Een onveilige situatie wordt namezegt instructeur Jan Corbeek. Na drie uur theorie volgen de twaalf korporaals en vier lijk vaker door weersomstandigheden of andere weggebruikers gecreëerd dan ploegcommandanten vier uur praktijkles

door de chauffeur zelf.’ ‘Verder gaat het om een bewustwordingsproces’, vult instructeur Cor Beurskens aan, die samen met collega Jan Corbeek de BBS-cursus verzorgt. ‘Wat gebeurt er als je met je vrachtwagencombinatie dertig kilometer per uur rijdt en dan vol op de rem trapt? En wat is het effect bij veertig, vijftig of zelfs zestig kilometer per uur? En in een bocht? De cursus maakt het mogelijk om dit soort gevaarlijke situaties op een veilige manier te oefenen. Wij maken chauffeurs bewust van de beperkingen van het rijden met een oplegger.’ Reflex aanleren Met vijftig kilometer per uur komt een truck over een lange rechte weg aanrijden. Met een flinke vaart nadert hij een rij feloranje kegels. De instructeur staat midden op de weg vlak achter de kegels, en geeft de chauffeur op het laatste moment een rem- en uitwijkteken naar rechts. De bestuurder trapt vol de rem in. Terwijl het antiblokkeerremsysteem ofwel ABS in werking treedt, draait de chauffeur het stuur naar rechts om de kegels te ontwijken. In een aantal seconden komt de wagen half in de berm, maar voor de kegels tot stilstand. ‘We oefenen dit met verschillende snelheden op zowel droog als nat wegdek’, legt Beurskens uit. ‘Tegen hun natuur in moeten de chauffeurs eerst remmen, dan sturen. Deze reflex leren zij zich eigen te maken. Door ervaring op te doen in een veilige omgeving, durven de chauffeurs straks in een echte situatie te anticiperen.’ Doorrijden of kantelen Verderop oefenen cursisten het nemen van een bocht met een tankwagen gevuld met water. De wagen is voorzien van een zogenoemde antikantel-oplegger. Deze combinatie ziet eruit als De hoofdoorzaak van het kantelen is een combinatie van een te hoge (bocht) snelheid en de bochtscherpte. De kans op kantelen wordt nog eens vergroot door bewegende en/of hangende lading.

23


R E P O R TA G E

een tankwagen met zijwielen, en zorgt ervoor dat de wagen in bijvoorbeeld een scherpe bocht niet kan omvallen. ‘Door een afzetting met oranje kegels is de oefenbocht scherper gemaakt, net zoals dat in werkelijkheid kan voorkomen’, vertelt Corbeek. ‘In Duitsland hebben ze er namelijk een handje van om na een korte afrit een scherpe bocht te maken. Het is belangrijk dat de chauffeurs weten hoe zij hiermee moeten omgaan en dat oefenen wij hier.’ Korporaal 1 Joost Geelen neemt met zijn tien jaar chauffeurservaring plaats achter het stuur. De eerste opdracht is om met eigen inschattingsvermogen de bocht door te komen. Dit lukt. Vervolgens krijgt hij de opdracht om met een snelheid tussen de 30 en 35 kilometer per uur de bocht te nemen, zonder te remmen. Kantjeboord komt hij heelhuids de bocht door, zonder dat hij de steunwielen nodig heeft. Als hij daarna met vier kilometer per uur harder de bocht neemt, komt de oplegger los van de grond. De chauffeur en instructeur vechten in de cabine tegen de zwaartekracht, net als de oplegger dat doet. De steunwielen waken voor het kantelen van de combinatie. ‘Zonder de antikantel-oplegger waren we nu verongelukt’, zegt Corbeek. Onveilig, maar gerust Ook voor cursist korporaal Arno Weidner – twee jaar ervaring – is het een eye-opener: ‘Dat die paar kilometer harder het verschil maken had ik niet verwacht’. Voor de laatste oefening stelt Corbeek het Elektronisch Stabiliteits Programma (ESP) in, en vraagt de

chauffeur net zo hard te rijden als hij de laatste keer deed. De oplegger blijft nu zonder problemen op de weg en komt zo veilig de bocht door. ‘Het ESP ondersteunt de bestuurder wanneer hij of zij terechtkomt in een kritieke situatie. Bijvoorbeeld bij plotselinge uitwijkmanoeuvres, verkeerd ingeschatte bochten of bij verandering van oppervlakte van het wegdek. Een microprocessor controleert de signalen van de ESP sensoren, en vergelijkt vijfentwintig keer per seconde of de stuur- en rijrichting van het voertuig overeenkomen. Als het voertuig zich in een andere richting beweegt dan de stuurrichting die de bestuurder aangeeft, reageert ESP onmiddellijk. Het remt dan doelgericht de afzonderlijke wielen af, waardoor het voertuig gestabiliseerd wordt en in de juiste richting gestuurd wordt’, legt de instructeur uit. ‘Vanaf 2012 worden alle vrachtwagenfabrieken in Europa verplicht om hun vrachtauto’s uit te rusten met ESP. Uiteraard geldt dit ook voor defensievrachtwagens.’ De chauffeurs blikken tevreden terug op de cursus: ‘Die halve dag theorie voor de praktijkoefeningen is wel erg prettig’, zegt Geelen. ‘Ja’, vult korporaal 1 Bo Joosten aan, ‘en de ervaring en wetenschap dat je met ABS controle blijft houden over je voertuig is ook heel fijn.’ Ondanks dat je hart sneller gaat kloppen tijdens de gecreëerde onveilige situatie in een oefening, werken de aangeleerde reflexen wel.’ De cursisten beamen: een hele geruststelling in plotseling onveilige situaties. •

De Behaviour Based Safety (BBS)-cursus traint veiligheid door aangepast gedrag. De cursus is sinds maart 2009 verplicht gesteld voor alle beroepschauffeurs binnen Nederland. Zij zijn verplicht om iedere vijf jaar tenminste 35 uur bijscholing te volgen, waarvan de zeven uur durende BBS-cursus een vast onderdeel is. De invulling van de overige 28 uur mag de chauffeur zelf bepalen. Dit stelt de Contactcommissie Vakbekwaamheid (CCV), die al jarenlang als onafhankelijke partij de toetsing van de vakbekwaamheid van beroepschauffeurs verzorgt. In het cursusaanbod wordt onderscheid gemaakt in diverse transportcategorieën, zoals gevaarlijke stoffen, verhuisopleidingen en havenlogistiek. Afhankelijk van het soort transport dat de chauffeur beroepsmatig uitvoert zal hij zijn keuze maken. De luchtmacht bekijkt momenteel of en hoe de wettelijk verplichte BBS-cursus geïmplementeerd kan worden in de militaire chauffeursopleiding.


24

Instructeur Cor Beurskens legt uit dat je de rem volledig in moet trappen voor het in werking stellen van ABS. Het ‘pompende remmen’ dat dan optreedt, zorgt ervoor dat de wielen niet blokkeren maar blijven rollen, zodat het voertuig bestuurbaar blijft. Een noodstop kan dan gecontroleerd worden uitgevoerd.

R E P O R TA G E

Commandooverdracht bij de radio Tekst: Remon de Groot | Foto’s: Rob Gieling, AVDD

Na tweeënhalf jaar stopt dj Annemieke Schollaardt met het presenteren van het 3 FM- radioprogramma Uruzgan FM. Vanaf 1 april neemt Kristel van Eijk het stokje over bij de show, dagelijks uitgezonden voor iedereen betrokken bij de Afghanistan-missie. Met een humoristisch commando-overdracht in de Hilversumse studio neemt Defensie afscheid en heet het een nieuw gezicht welkom.

Uruzgan FM is een initiatief van 3FM en de Wereldomroep. Het programma is in Nederland te beluisteren via de Wereldomroep, lokale omroepen en internet, in Afghanistan op 96.8 FM.

en iedereen kent Annemieke.’ Het boegbeeld van het radioprogramma hangt de hele middag aan de lijn. Deh Rawood, Tarin Kowt en Kamp Holland: vanuit overal in Afghanistan bellen de ISAF-gangers en nemen afscheid. ‘Annemieke, kun je nog even voor ons Under the Bridge draaien?’ Bij de eerste gitaarklanken van de Red Hot Chili Peppersklassieker staat de volumeknop voluit.

De pittige Kristel van Eijk presenteerde onder andere Kink TV op Veronica. Ze kwam als radio-dj via SLAM!FM en BNN bij Uruzgan FM terecht.

‘Ojeetje, het is echt een hele toestand’, zegt een overvallen dj Annemieke wanneer staatssecretaris Jack de Vries de laatste zin van zijn toespraak uitspreekt. Net als bij een commando-overdracht moet zij een vaandel overhandigen. ‘Zelfs de datum dat we met ons programma begonnen, staat erop’, brengt ze verrast uit en ze geeft het vaandel in handen van haar opvolgster. ‘Als Annemieke roteert na tweeënhalf jaar trouwe dienst, dan zetten we haar wel op onze manier in het zonnetje’, grapt De Vries over deze middag. Een militair ritueel is volgens de staatsecretaris niet buiten proporties: ‘Natuurlijk niet, want ze was het steuntje in de rug voor onze jongens in Afghanistan. Iedereen kent Uruzgan FM

‘Echt vet’ De nieuwe ‘commandant’, Kristel van Eijk, zit op het puntje van haar stoel achter de apparatuur. ‘Mijn vriend heeft vijf jaar geleden ook in Irak gediend, dus ik weet hoe bijzonder mijn nieuwe opdrachtgever is.’ De volgens eigen zeggen ‘prettig gestoorde’ wil op haar manier de spontane insteek van Uruzgan FM vooral in ere houden: ‘Dat is ook niet moeilijk. Ik zeg altijd wat in me opkomt, zo ben ik nou eenmaal.’ Zelf hoopt ze ook in Afghanistan kennis te maken met Het vertrouwde gezicht Annemieke Schollaardt gaat zich meer toeleggen op haar radioprogramma’s op 3 FM Annemieke Hier en Weekend DNA.

Staatssecretaris de Vries: ‘Een commando van tweeenhalf jaar is natuurlijk niet niets’

haar luisteraars. ‘Wie weet kan ik dan weer in een Cougar meevliegen. Dat heb ik ooit gedaan voor televisie. Echt vet!’ De laatste vijf minuten van Uruzgan FM met dj Annemieke achter de knoppen tikken voorbij. Blauw of groen, iedereen manoeuvreert zich door de benauwde studio om met haar op de foto te poseren. Na de vele omhelzingen en onderonsjes vraag je je af of zij het werk niet verschrikkelijk zal gaan missen. ‘Nee hoor, want het houdt natuurlijk een keer op, ook na vele goede en spannende herinneringen. Ik zal bijvoorbeeld niet vergeten hoe ik zelf met een helikopter boven Afghanistan vloog, dat was geweldig. Ik ben wel klaar voor een nieuwe uitdaging.’ Als laatste dank heeft Defensie nog een extra verrassing achter de hand voor dj Annemieke Schollaardt. Met de Open Dagen krijgt zij een VIP-vlucht met een Alouette III aangeboden. •

25


JOURNAAL Bijdrage Koninklijke Luchtmacht 4 en 5 mei

Foto: Mark Reijling

Afgevaardigden van verschillende luchtmachtonderdelen waren tijdens herdenkingen van 4 mei door het hele land aanwezig. Ook op Bevrijdingsdag 5 mei was de luchtmacht vertegenwoordigd. Een delegatie van de Groep Geleide Wapens was aanwezig tijdens de herdenking en kranslegging in Gemert-Bakel en Venray. In Waalre en Woensel zorgde de Vliegbasis Eindhoven voor een afvaardiging. Vliegbasis Woensdrecht verzorgde een erewacht van vier man bij het monument in Hoogerheide. Daarnaast was een delegatie aanwezig voor herdenking en kranslegging in Steenbergen. Vier F-16’s van de Vliegbasis Leeuwarden verzorgden een fly-by voor de Nationale Dodenherdenking, en een Missing Man Formation boven Soesterberg. Ook waren er delegaties voor herdenking en kranslegging aanwezig in Franeker, Leeuwarden en Makkum. Vliegbasis Volkel was vertegen-

Foto: Peter van Bastelaar, AVDD

woordigd bij een herdenking en kranslegging in Uden, Mill en Odiliapeel, en F-16’s verzorgden een fly-by boven het monument in Veghel. Volkel was ook present tijdens


26

een kranslegging in Veghel bij de opening van een nieuw monument waarop wijlen kapitein Michael Donkervoort (313 squadron) is bijgeschreven. Personeel van het Air Operations Control Station Nieuw Milligen omlijstte de herdenking en kranslegging in Apeldoorn. Ook het Defensie Helikopter Commando leverde met een kranslegging een bijdrage aan de herdenking op het Maritiem Vliegkamp De Kooy in Den Helder, een herdenking en kranslegging in Soesterberg, Dronten (Nationaal Vliegermonument) en Rijen. De B-25 Mitchell van de Stichting KLu Historische Vlucht (SKHV) maakte een fly-by boven Oegstgeest. Een delegatie van alle KLu onderdelen was aanwezig bij de herdenking en kranslegging bij het monument op de voormalige Vliegbasis Soesterberg. De Groep Luchtmacht Reserve was vertegenwoordigd bij de herdenkingsplechtigheid bij het Nationaal Monument op de Dam ten behoeve van een erecouloir en een erewacht. In de erehaag, die zich het dichtst bij de koninklijke afvaardiging bevindt, stonden 24 veteranen van recente missies, onder wie één luchtmachter, Marcel Sluijter uit Zeist. Tijdens Bevrijdingsdag zorgden drie Chinooks voor vervoer van evenzoveel muziekgroepen. Vliegbasis Volkel was op 5 mei in Wageningen aanwezig met een detachement. Daar vond ook een fly-by plaats door SKHV met een Beaver, Piper Cub en Stinson. De Battle of Brittain Memorial Flight verzorgde op 4 en 5 mei met een Lancaster bommenwerper op diverse plaatsen in Nederland een flypast.

GGW op virtuele vliegbasis BASE X

Op de site Base X kan men nu ook een kijkje nemen bij de Groep Geleide Wapens (GGW). De site geeft bezoekers de mogelijkheid om op een virtuele vliegbasis hangaars te bezoeken en F-16’s en helikopters te bekijken. Bij de GGW zijn onder andere een vuurleider, een reservist en andere militairen te zien. Verschillende medewerkers van de GGW verleenden medewerking aan de interactieve beroepenpagina van de site. Kijk voor meer beelden op www.luchtmachtbase-x.nl. VOOR ADRESWIJZIGINGEN: ZIE COLOFON OP PAGINA 2. VRAGEN AAN – BEHALVE OVER ADRESWIJZIGINGEN – OF BIJDRAGEN VOOR DE VLIEGENDE HOLLANDER? Mail naar [email protected] Deadline: iedere eerste maandag van de maand.

Betaaldata salarissen 2009 In 2009 wordt het salaris uiterlijk de volgende werkdag na de onderstaande betaaldatum op uw rekening bijgeschreven: 22 mei, 24 juni, 24 juli, 24 augustus, 24 september, 23 oktober, 24 november en 22 december. Meer informatie is verkrijgbaar bij het Dienstencentrum Human Resources (DCHR) op *06-733 of 0800 – 2255733

JOURNAAL

OGRV-pelotons strijden met elkaar

De Object Grondverdediging (OGRV), de bewakings- en beveiligingseenheid van het luchtmachtmaterieel, vierde op 16 april haar 12,5 jarig bestaan met een wedstrijd op en rondom de Vliegbasis Leeuwarden. De lokale 621 en 631 OGRV-pelotons en het Volkelse 641 peloton streden in teamverband met elkaar tijdnes de zogenoemde groene sporten. Dat onderdeel bestond onder andere uit wie de meeste terreinwagens kon slepen en de hindernisbaan over het water kon doorstaan. Bij het onderdeel ‘loadcarry’ legden de OGRV’ers een parcours af waarbij zij zwaar materieel moesten meeslepen. Twee teams van het 631 peloton behaalden de eerste en de derde plaats en twee teams vanuit het 641 peloton werden tweede en vierde. Commandant van het 631 peloton, luitenant Mark Hoogendoorn, nam de wisselbokaal in ontvangst van de vorige winnaar majoor Ed van de Bospoort. Foto: OGRV

Bekkers brons op NK open Taekwondoka en Defensie Topsporter Sergeant 1 Dennis Bekkers heeft tijdens de open Nederlandse kampioenschappen op 22 maart brons behaald. Net hersteld van een breuk aan een middenhandsbeentje, won Bekkers met overtuigende verschillen van zijn tegenstanders. Tot hij in de halve finale tegen de Griek Samaras Stellios de partij met 7-6 verloor. Het goud ging uiteindelijk naar de Mexicaan Eric Osornio, een tweede bronzen plak was er voor Jo Ness uit Noorwegen.

Eerste T-6 opleiding ENJPPT afgerond

Minister ingenomen met De Peel Minister Van Middelkoop bracht op 30 maart een bezoek aan Luchtmachtbasis De Peel. Hier kreeg hij een gezamenlijke presentatie van de Commandant Groep Geleide Wapens (GGW), kolonel Peter Wijninga, en Commandant Commando Luchtdoelartillerie (CoLua), kolonel Laurens Jobse. Zij maakten duidelijk hoe beide eenheden samenwerken op Luchtmachtbasis De Peel, sinds ze daar in 2007 gezamenlijk zijn gestationeerd. Na de presentatie vertrok het gezelschap richting het schoolgebouw om de wapensystemen van de GGW en het CoLua te bezichtigen. Specialisten informeerden de minister over de uitrusting. Van Middelkoop was onder de indruk van het enthousiasme en de trots waarmee personeel van Luchtmachtbasis De Peel over ‘hun’ luchtverdedigingssystemen vertelden. Foto: Rikus ten Brücke

De eerste aspirant-vliegers hebben de nieuwe T-6 opleiding afgerond op Sheppard Air Base in de VS afgerond. Zes Nederlandse (zie foto), negen Duitse, zes Italiaanse en zeven Amerikaanse leerlingen vormen de eerste lichting die met de T-6A Texan II vliegt in het kader van de Euro NATO Joint Primary Pilot Training (ENJPPT). De Texan is de Amerikaanse versie van de Zwitserse Pilatus PC-9 Mk.II – de grotere broer van de PC-7 zoals de KLu die gebruikt – die eind dit jaar de T-37 Tweet volledig zal hebben vervangen. Foto: Joric de Bakker

Helikopters oefenen voor blussen bosbrand De Cougars en Chinooks van het Defensie Helikopter Commando trainen sinds 16 maart weer in het bestrijden van bosbranden. Rijkswaterstaat heeft een permanente vergunning verleend om overdag met de helikopters boven delen van de Bergse Maas te oefenen. De op de Vliegbasis Gilze-Rijen gestationeerde helikopters worden regelmatig ingezet voor het blussen van grote branden, zoals bij de cacaobrand in Zaandam en bij de grote bosbranden in Portugal en Griekenland. Het blussen van branden gebeurt met een bambibucket, een flexibele waterzak onder de helikopter. Een Cougar kan op deze manier 2500 liter water vervoeren, de capaciteit van de Chinook gaat tot 10.000 liter. Foto: Henk Tito

27


JOURNAAL

Erepenning voor sergeant-majoor Bochove

Demonstratie bij AOCS NM Bij een antimilitaristische actie bij het Air Operations Control Station Nieuw Milligen zijn op 21 maart 35 personen aangehouden. Ongeveer 60 actievoerders reisden naar Nieuw Milligen af om een ‘burgerinspectie’ uit te voeren. De politie, marechaussee en luchtmachtbewaking waren op de actie voorbereid en de actie is rustig verlopen. De aanhoudingen zijn onder meer verricht voor het zich niet kunnen legitimeren en het betreden van verboden terrein. Op diverse plekken zijn vernielingen aangebracht in het hekwerk rondom het terrein. De veiligheid en bedrijfsvoering bleven tijdens de actie gewaarborgd. Foto: Arief Rorimpandey, AVDD

Sergeant-majoor instructeur Raymond Bochove ontving op 23 maart de Erepenning Koninklijke Luchtmacht, omdat hij een tienjarige jongen redde die door het ijs was gezakt. De onderscheiding kreeg hij uit handen van majoor Job van Roden, Commandant Vliegveiligheid Oefen en Test Centrum op de Vliegbasis Gilze-Rijen. Foto: Hans Rademakers

Air Opsdag AOCS NM

NDMC volledig operationeel

Geïnteresseerden voor het vak Gevechtsleiding en Luchtverkeersleiding konden op 3 april een kijkje nemen in de wereld van de Air Operations. Het Air Operations Control Station Nieuw Milligen organiseerde een dag waarin jongeren in de bunker van de Luchtverkeerleiding met eigen ogen konden zien hoe vliegtuigen in het Nederlandse luchtruim veilig worden begeleid. In het gebouw van Opleidingen konden toekomstige sollicitanten ervaren hoe het is om gevechtsleider te zijn. Vanachter een fighter controllerpositie mochten ze in een simulatie vliegtuigen onderscheppen met F-16’s. Techneuten werden op hun wenken bediend door een stand van de CIS, waar ze een kijkje kregen in de wereld van de informatiesystemen. Foto: Mark de Jong

Einde avondvliegseizoen Gilze-Rijen Met de overgang naar zomertijd staakt Vliegbasis Gilze-Rijen per 9 april tijdelijk het avondvliegen. Van september tot april vliegen helikopterbemanningen doordeweeks ’s avonds om hun vaardigheid op peil te houden. Vliegers en loadmasters oefenen bij zonsondergang bijvoorbeeld met nachtzichtapparatuur en vliegen op lage hoogte, ter voorbereiding op de huidige missie in Afghanistan. Begin september wordt het avondvliegen hervat. Deze zomer wordt twee keer een uitzondering gemaakt. In de laatste weken van mei en juli wordt tot uiterlijk 01.00 uur gevlogen.


28

Met een druk op de knop nam generaal-majoor der mariniers Herman van der Til op 1 april twee F-16’s op in het Link 16 netwerk van de Nationale Datalink Management Cell (NDMC). Hiermee verklaarde hij de eenheid volledig operationeel. De NDMC is een eenheid bestaande uit medewerkers van marine, landen luchtmacht. Onder leiding van majoor Bram Remmelzwaal (op de foto aan het woord, geflankeerd door Van der Til) beheert en faciliteert zij namens de Nederlandse Defensie het gebruik van het internationale communicatienetwerk Link 16 en zorgt voor

verdere doorontwikkeling. Door dit netwerk kunnen verschillende wapenplatformen en eenheden informatie uitwisselen. Met de datalink kunnen bijvoorbeeld F-16’s, Patriot luchtverdedigingssystemen, fregatten, luchtdoelartillerie en E-3 AWACS strategische informatie met elkaar uitwisselen en onderling communiceren. Vanaf 1 april is de eenheid inzetbaar voor nationale taken en internationale oefeningen en vredesmissies. De eenheid beschikt over containers waarin de apparatuur is ingebouwd, zodat zij overal ter wereld kan opereren. Foto: Robert Koelewijn, AVDD

JOURNAAL

Prinselijk bezoek in Afghanistan

Kroonprins Willem-Alexander bezocht in april de Nederlandse troepen in Afghanistan. Vergezeld door de Commandant der Strijdkrachten, generaal Peter van Uhm, sprak hij met onder andere luchtmachters, en eenheden van de Battlegroup. In Kandahar ontmoette de prins generaal-majoor

Mart de Kruif, momenteel ISAF-commandant in Zuid-Afghanistan. Ook besprak de Kroonprins de groei van het Afghaanse leger en de samenwerking met Nederlandse eenheden in een ontmoeting met de commandant 205 ANA-Corps, generaal Shir Mohammad Zazai. Foto: XXXX

Mini-JOP voor burgers Om het veiligheidsbewustzijn bij het burgerpersoneel te verhogen, organiseerde de Vliegbasis Volkel voor het eerst een Jaarlijks Oefen Programma (JOP) voor burgers. Op deze trainingsdag kreeg het burgerpersoneel een briefing over brandveiligheid en het verlenen van medische hulp. Ook waren ze heel even een schutter bij het onderdeel met de schietsimulator. Hoewel militairen het JOP kennen als een driedaagse oefening, duurde de burgervariant één dag. De dertig aanwezigen waren enthousiast en concludeerden dat ze nu zelfbewuster zijn op het gebied van veiligheid. De eerste editie van de mini JOP-dag voor burgers krijgt vervolg op de Volkelse vliegbasis. Foto: Henk Hofman

Tweede Hawker Hunter op Leeuwarden Na maanden vertraging door weersomstandigheden, nam de Dutch Hawker Hunter Foundation op 3 april een Hawker Hunter F.6A in ontvangst op haar thuisbasis in Leeuwarden. Met de tweede Hunter wordt gevlogen binnen de reeds bestaande afspraken met de Koninklijke Luchtmacht en de Vliegbasis Leeuwarden. Dat houdt in dat het totale aantal uren dat er gevlogen wordt vanaf de basis niet zal toenemen, en dat ook de activiteiten op het veld beperkt blijven tot de huidige omvang. De eenzitter gaat dit jaar de displays, vliegen, terwijl de twoseater die de afgelopen jaren al in gebruik was, wordt ingezet voor pilot training en currency, inclusief meevliegers. Daarnaast is de twoseater uiteraard back-up voor airshows. De Hunter F.6A met burgerregistratie G-KAXF is een voorbeeld van de toestellen zoals die vlogen in de Nederlandse Huntersquadrons tijdens de Koude Oorlog. De fighter draagt het authentieke camouflagepatroon en is voorzien van KLuregistratienummer N-294, wat aansluit op het laatst uitgegeven nummer van destijds N-293. Met de toevoeging van een Hunter in een echte fighter-uitvoering heeft de stichting de volledige Nederlandse Huntergeschiedenis in huis.

Golfen met vliegbrevet Op vrijdag 10 juli vindt de 16de editie van het GMB golftoernooi plaats op de baan van golfclub De Gelpenberg te Aalden in Drenthe. Inschrijving staat open voor alle (post-)actieve militairen in het bezit van het Groot Militair (vlieg) Brevet en tenminste een GVB. Voor alle informatie en inschrijven wordt verwezen naar www.gmbtrophy.nl

Predicaat universiteit dichterbij voor NLDA De Faculteit Militaire Wetenschappen van de Nederlandse Defensie Academie (NLDA) heeft een eerste stap gezet op de lange weg naar erkenning als universiteit. Een onafhankelijke commissie oordeelde dat de faculteit voldoet aan de eisen die aan een instelling voor hoger onderwijs worden gesteld. Generaal-majoor Siem van Groningen, Commandant NLDA, heeft het rapport daarover ontvangen uit handen van professor Karel Wakker, de vicevoorzitter van de QANU (Quality Assurance Netherlands Universities). De Nederlandse Defensie Academie verzorgt het onderwijs aan officieren binnen Defensie. Dit positieve visitatierapport is de eerst stap op weg naar accreditatie. Hiermee kan de faculteit de vervolgstappen nemen die leiden tot een verzoek aan het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen om de faculteit te erkennen als aangewezen instelling voor hoger onderwijs. Wanneer de instelling die accreditatie ontvangt zijn de diploma’s van de faculteit die cadetten en adelborsten krijgen ook in de burgermaatschappij erkende wetenschappelijke bachelors.

29


JOURNAAL

Unieke brandcontainer Woensdrecht

Het Brandweer Opleiding en Trainingscentrum (BOTC) op de Vliegbasis Woensdrecht heeft sinds 27 april een nieuwe container, waarin cursisten kunnen oefenen bij zogenoemde flashovers en backdrafts. Een flashover betekent dat een ruimte snel in brand staat door de hete gassen die vrijkomen van voorwerpen die in de ruimte verhitten. Hierdoor ontstaat al snel een hete gaswolk, die bij ontvlamming alles wat brandbaar is, ontbrandt. Een backdraft is een explosieve verbranding die plotseling wordt veroorzaakt door toevoer van zuurstof. Foto: Carlo Schijvenaars

Diversity Works

Diversiteit is voor de luchtmacht heel belangrijk. Om dat te laten zien, presenteerde de KLu zich op het evenement Diversity Works aan starters, professionals en herintreders. Dat is een carrière-evenement voor met hoogopgeleide vrouwen en multicultureel talent. Commodore Dré Kraak, luitenantkolonel Talitha Born, de luitenant-kolonel Audrey Prins en de majoor Suzanne van Trier stonden belangstellenden te woord. Foto: Koen van Weel

Herinneringsmedaille voor Vredesoperaties

Fietsen op Kandahar voor Warchild Op Kandahar Airfield is op 18 april een spinningwedstrijd gehouden. In een sponsormarathon fietsten achttien Amerikaanse, Canadese, Australische en Nederlandse teams – waaronder diverse luchtmachters - acht uur lang voor het goede doel: Warchild. Een team van twee in Volendamse klederdracht gehulde dames liep rond met een collectebus. Ook voor de spinners stond een enorme collectekist, waarin buitenlandse collega’s een donatie konden doen. In totaal leverde de marathon 10.000 dollar op. Foto: René Ketting, AVDD

Showband Embers speelt Uruzgan plat Kandahar Airfield, Kamp Hadrian in Deh Rawod en Kamp Holland in Tarin Kowt waren eind april het toneel voor een daverend optreden van de showband Embers. Tijdens deze zogenaamde Tour Uruzgan part IV waren Nederlandse militairen getuige van een spectaculair optreden, waarbij muziek uit de jaren vijftig werd afgewisseld met moderne pop. Het publiek danste enthousiast op de muziek en vroeg verzoeknummers aan. Foto: Wilko ter Horst


30

Negentig militairen kregen op dinsdag 7 april de Herinneringsmedaille voor Vredesoperaties voor hun deelname aan diverse militaire missies op de Balkan, in Afrika, in Azië en in Afghanistan. De te decoreren militairen maakten deel uit van de EU-missie in Bosnië-Herzegovina (EUFOR), de NAVO-trainingsmissie in Irak (NTM-I), Security Sector Reform missies in Burundi en Congo, de VN-missie in het Midden-Oosten (UNTSO) en de missie in de Afghaanse provincie Uruzgan.

JOURNAAL

10.000 vlieguren Nederlands Apache-trainingsdetachement

Het Netherlands Apache Trainings Detachment (NATD) op Fort Hood is in het laatste kwartaal van 2008 de bijzondere mijlpaal van 10.000 vlieguren gepasseerd. De Nederlandse opleidingseenheid in de staat Texas valt onder de vleugels van de 21st Cavalry Brigade van de US Army. In 1996 begonnen de Nederlanders hier trainingen met de toen geleasde AH-64A. Het huidige programma met de AH-64D dateert uit 1999. Alles bij elkaar opgeteld heeft het NATD daarmee meer dan 10.000 uren gevlogen. Foto: Francy Hogervorst

Erediploma kolonel Haerkens Kolonel Marck Haerkens ontving op 6 april het erediploma van het Generaal Snijders Fonds uit handen van generaal bd Dick Berlijn. De vliegarts die werkzaam is op het Centrum voor Mens- en Luchtvaart in Soest, kreeg de onderscheiding omdat hij zich in het bijzonder verdiepte in het toepassen van vliegmedische expertise in zowel de cockpit als de operatiekamer. Naast Haerkens ontvingen Jan Muller, voormalig voorzitter van de Netherlands Aerospace Group en Arthur van der Wal, vice-president Fleet Management Transavia, een erediploma.

Amerikaanse medaille voor luchtmachtmajoor Majoor David van de Bunte ontving op 23 april op de Amerikaanse ambassade in Den Haag de Bronze Star Medal. De luchtmachtofficier kreeg de medaille voor zijn leiderschap, inzet en doorzettingsvermogen tijdens zijn uitzending naar Irak. In 2004 maakte Van de Bunte deel uit van de Nederlandse wederopbouwmissie in Irak. Als adviseur voor het ministerie van Transport was hij een belangrijk architect van een programma voor de burgerluchtvaart in dat land.

Koninginnedag op Camp Mirage De militairen op Camp Mirage hebben op ludieke wijze stil gestaan bij Koninginnedag. Omdat ook het nieuwe detachement kort daarvoor was aangekomen, was sprake van een dubbele bezetting. De twee sportinstructeurs en een grote groep vrijwilligers bouwden een leuk en oranje gekleurd feestje voor het gehele kamp. Bij temperaturen rond de vijftig graden vielen vooral de waterspelen bij de meerkamp goed in de smaak. Ook de coalitiepartners vaardigden teams af om de samenwerking op luchtige wijze te verstevigen. Pas na afloop van de feestelijkheden kwam het bericht binnen over het drama in Apeldoorn.

NATO Meritorious Medal Luitenant-kolonel Marcel Exterkate kreeg op 2 april in Ramstein de NATO Meritorious Medal opgespeld door Air Marshall Walker vanwege zijn uitstekende verdiensten tijdens zijn periode in de A2 Division. De plechtigheid werd voltrokken in het bijzijn van de vrijwel volledige CCAIR-staff en zijn vrouw en kinderen. Twee voormalige Nederlandse militairen van de NAVO-vliegbasis Geilenkirchen, kolonel Jelle Zijlstra en luitenant-kolonel Jim Schouman, ontvingen eveneens de NATO Meritorious Service Medal. De Amerikaanse commandant, generaalmajoor Stephen Schmidt, speldde hen deze op vanwege hun uitstekende bijdrage aan de NAVO. Zijlstra kreeg de onderscheiding voor zijn taak als plaatsvervangend commanFoto: Sjef Limpens dant en chef-staf van de NAVO-vliegbasis. Ook was hij door zijn diplomatie een uitstekend ambassadeur tegenover politici, journalisten en lokale burgers. Schouman ontving de medaille voor zijn uitstekende resultaten als Chef Foto: Andrea Hohenforst Vliegoperaties.

31


JOURNAAL

VAFAMIL zoekt campingbeheerder De Stichting Vakantie Faciliteiten Militairen (VAFAMIL) zoekt voor de duincamping Hoek van Holland per direct een beheerdersechtpaar. De voorkeur gaat voor dit seizoen (eindigend op 30 september) en de komende jaren uit naar een veteraan of postactieve militair, maar ook belangstellende burgerambtenaren kunnen zich melden. Inlichtingen bij Joop Koningstein, Bureau Veteranen CLSK, 076-5447134 of 06-53292423, of per mail op [email protected] of [email protected].

Paasontbijt op Kandahar Airfield

Chinooks naar KAF Op Eerste Paasdag genoten alle Nederlandse militairen op Kandahar Airfield van een uitgebreid paasontbijt uit een versierde ontbijtbox. Kinderen van de Prins Mauritsschool uit Tiel hadden voor deze gelegenheid tekeningen gemaakt, gekleurde paasslingers en beschreven vlaggen. Op de tafels lagen kaarten met persoonlijke groeten van gemeenteleden uit de diaconie van de Gereformeerde Kerken in Katwijk aan Zee. Foto: Rene Ketting, AVDD Een Antonov An-124 werd half april ingezet bij de wisseling van transporthelikopters in Afghanistan. Het toestel vervoerde twee Chinooks en bijbehorend materiaal naar het uitzendgebied en bracht vijf Cougars en materiaal weer naar Nederlandse bodem. De Chinooks zijn sinds eind april operationeel vanaf Kandahar Airfield. Naast de Chinooks worden op dit moment vier F-16’s en vijf Apache’s voor de Air Task Force ingezet. Foto: luitenant Timon

Herinneringsmedaille voor Vredesoperaties Negentig militairen kregen op dinsdag 7 april de Herinneringsmedaille voor Vredesoperaties voor hun deelname aan diverse militaire missies op de Balkan, in Afrika, in Azië en in Afghanistan. De te decoreren militairen maakten deel uit van de EU-missie in Bosnië-Herzegovina (EUFOR), de NAVO-trainingsmissie in Irak (NTM-I), Security Sector Reform missies in Burundi en Congo, de VN-missie in het Midden-Oosten (UNTSO) en de missie in de Afghaanse provincie Uruzgan.

Reünies SAR 50 jaar Datum: 27 mei 2009 Locatie: Vliegbasis Leeuwarden Informatie en aanmelding: [email protected], contactpersoon kapitein Ed van Scherpenzeel. Bijzonderheden: De reünie vindt plaats tijdens de week van de viering van het vijftigjarig bestaan van het 303 SAR-Squadron van 25 t/m 29 mei. 1 NLDETIRAQ / SFIR 1 Datum: 16 juni 2009, van 10.00 tot 15.00 uur Locatie: het Officierscasino, Soesterberg Informatie en aanmelding: via e-mailadres [email protected] of telefoon 0223-657600 Bijzonderheden: De reünie is bedoeld voor Defensiepersoneel dat in de periode van juni 2003 tot december 2003 aan de stabilisatiemissie in Irak deelnam.


32

Stichting Indiëmonument De Groningse militairen die in Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw-Guinea in de periode 1945–1962 omkwamen, worden op 2 juni herdacht bij het Provinciaal Indië-Monument op begraafplaats Selwerderhof aan de Iepenlaan 204 in Groningen. De herdenking duurt van 14:30 tot 15:30 uur. De Stichting Indië-Monument Groningen en het Overlegorgaan Veteranen Groningen organiseren deze jaarlijkse herdenking.

2 NLDETIRAQ / SFIR 2 Datum: 17 juni 2009, van 10.00 tot 15.00 uur Locatie: het Officierscasino, Soesterberg Informatie en aanmelding: via e-mailadres [email protected] of tel 0223-657600 Bijzonderheden: De reünie is bedoeld voor al het Defensiepersoneel dat in de periode van november 2003 tot april 2004 heeft deelgenomen aan de stabilisatiemissie in Irak. 50 jaar geleide wapens en 3de lustrum GGW op De Peel Datum: 19 september 2009 Locatie: Luchtmachtbasis De Peel Informatie en aanmelding: Voor 1 augustus 2009 aanmelden via 0493-598045 of [email protected]. Naast adresgegevens ook onderdeel en eventueel partner aanmelden. Bijzonderheden: De open dag is voor iedereen toegankelijk. Aansluitend is er een reünie voor alle (oud-) GGW’ers, ALVD’ers AFU’ers en SHORAD-personeel. Kosten reünie: actief dienend personeel GGW, gratis. Partner actief dienend personeel GGW, €7,50. Oud GGW’ers, ALVD’ers, SHORAD-personeel met eventuele partner, €15,00 p.p.

JOURNAAL

Nieuwe directeur Veteraneninstituut

Agenda Bronbeek

Kapitein-ter-zee Frank Marcus staat per 1 juli aan het hoofd van het Veteraneninstituut. Hij neemt de leiding over van landmachtkolonel Loek Habraken, die zijn directeurschap sinds september 2002 vervulde. Foto: Staf OKM CZSK

Rondleiding ‘Bronbeek, het landgoed’ Bronbeek is een particuliere buitenplaats in de Arnhemse Veluwezoom. In 1863 liet Nederland op het terrein het toenmalige Koloniaal Militair Invalidenhuis Bronbeek bouwen. In een speciale rondleiding over het landgoed staat de geschiedenis van deze voormalige Arnhemse buitenplaats centraal. Na de wandeling brengt de spreker met dia’s de vroegere situatie op het landgoed in beeld. Dinsdag 16 juni 2009, 14.00 tot 16.30 uur

Website Tweede Wereldoorlog Staatssecretaris Bussemaker (VWS) lanceerde op 16 maart de website www.WO2Online. nl, waarop alle betrouwbare informatie over de Tweede Wereldoorlog staat. Het Nationaal Comité ontwikkelde deze site samen met achttien partners. Op WO2Online.nl krijgen bezoekers aan de hand van twaalf thema’s ‘toegang tot toen’. Daarnaast heeft de site ook vir-

tuele, interactieve tentoonstellingen. De website streeft naar een zo compleet mogelijk overzicht van beschikbare, maar vooral betrouwbare kennis over de Tweede Wereldoorlog. Voor een zeer brede doelgroep: van kinderen die een werkstuk voorbereiden, tot ouderen die terugblikken op een aspect van de Tweede Wereldoorlog dat hun eigen verleden raakt.

Weduwe Spoor schenkt onderscheidingen aan Bronbeek De weduwe van luitenant-generaal buiten dienst Simon Hendrik Spoor schonk alle onderscheidingstekens van wijlen haar echtgenoot aan Museum Bronbeek. Zij doneerde onder meer de Militaire Willems-Orde van de oud-generaal en de Amerikaanse onderscheiding Medal of Freedom. Luitenant-generaal Simon Hendrik Spoor (1902-1949) was vanaf september 1946 commandant van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger,

Agenda Militaire Luchtvaartmuseum Flying Center Een nieuwe groep vrijwilligers geeft vlieginstructies aan de hand van twee F-16 simulators. Iedere zondag. Expositie schilderwerk van Bernhard Nijssen In het museumcafé is een expositie ingericht met aquarellen van Bernard Nijssen. De tentoonstelling omvat schilderijen van historische vliegtuigen. Nijssen werkt aan de hand van fotomateriaal en slaagt er zo in om de vliegtuigen die hij schildert op een correcte manier weer te geven. Dagelijks tot eind augustus.

Tentoonstelling ‘Wayang Revolusi - Kunst in dienst van de vrijheid’ Zestig jaar geleden verkreeg de republiek Indonesië haar soevereiniteit. Ter gelegenheid hiervan heeft Bronbeek de Indonesische wajangpoppenmaker Ki Ledjar Soebroto vijfentwintig poppen laten maken die het verhaal van de onafhankelijkheidsstrijd vertellen. Ze zijn nu te zien in ‘Wayang Revolusi’, waaruit blijkt hoe de Indonesische nationalisten in hun onafhankelijkheidsstrijd de traditionele kunstvorm wajang gebruikten als propagandamiddel. Bel voor meer informatie over het Koninklijk Tehuis voor Oud-Militairen en Museum Bronbeek met 026-3763555 of kijk op www.bronbeek.nl.

en het hoofd van het Departement van Oorlog in Nederlands Oost-Indië. Tevens had hij het commando over alle Nederlandse strijdkrachten op het land in Nederlands Oost-Indië. Hij gaf leiding aan de operaties tegen de Indonesische nationalisten, waarvan de politionele acties in 1947 en 1948 de bekendste zijn. Spoor overleed onverwacht op 25 mei 1949, tegen het einde van de Nederlandse aanwezigheid in Indonesië.

Workshops ‘Ready for take off!’, ‘Start your engines’ en ‘Code S.O.S.’ Tijdens ‘Ready for Take-off!’ leren kinderen hoe vliegtuigen kunnen vliegen. Na een uitleg testen ze zelf een vliegtuig. In ‘Start your Engines’ ontdekken ze hoe een straalmotor werkt. ‘Code S.O.S.’ gaat over communicatie in de lucht via morse. Ze maken en testen zelf een morseapparaatje. Voor de workshops moeten kinderen van tevoren reserveren via de website. Kosten bedragen € 6,- p.p. Iedere woensdag van 14.00-15.30 uur. Museumtour Gratis rondleidingen door het museum. Iedere tweede zondag van de maand.

Meer informatie en aanmeldingen op www.militaireluchtvaartmuseum.nl. Openingstijden: dinsdag tot en met vrijdag van 10.00 tot 16.30 uur, zondag van 12.00 tot 16.30 uur. Op pinksterzondag en Koninginnedag is het MLM gesloten. De exposities en het museum zijn gratis te bezoeken. Adres: Kampweg 120, 3769 DJ Soesterberg, telefoon 0346-356000. E-mail: [email protected].

33


Mensen

Mutaties

Bevorderingen militairen Luitenant-kolonel L Stolk, J (DC IOD: CAOC DLD Kalkar) S

Majoor M D Diebels, MPM (LSK:BUR HERPLAATSING), Hexspoor, J (CLSK:BUR BIJZ. INSTR.& MAATWERK), Veenstra, H (LW:BUR MANAGEMENT CONTROL), Verhulst, MJP (LSK:BUR PERS.BEHEER&PLAATSING), Zaal, EJ (LW:BUR WING MISSION SUPPORT)

Kapitein K B Blom, J (VKL:P&O ADVISEURS&ONDERST P&O), Dijk, JD van, Ing. (VKL:STAF VKAM), Dorst, JA van (OKLU:AG SOCIAAL COMM/DIDACTIEK), Kersselaers, H, Drs. (AFD INLICHT&VEIL), Klaver, RF (DHC:PVE OPS VLUCHT 1 301 SQ Kolenbrander, WJ (EHV:P&O ADVISEURS&ONDERST P&O), Koonstra, S (M&OVLTG BUR SYSTEM ENG), Kouwenberg, LPH (AOCS:BUR MANAGEMENT CONTROL), Noya van Delzen, E (CLSK:SIE LOGISTIEK), Rus, D (LW:VLUCHT 1 SAR), Spierings, HAJ (LSK:SIE OPLEID.& ONDERSTEUNING), Strauven, FJM (EHV:P&O ADVISEURS&ONDERST P&O), Vollering, GJAL (LSK:BUR FYS.&PERSONELE BEVEIL.), Vriend, JJ (DHC:PVE OPS VLUCHT 2 301 SQ)

J (EHV:P&O ADVISEURS&ONDERST P&O), Janssen, HJ (GGW:WC VOERTUIGONDERHOUD 951), Laat, FJEM de (EHV:DOCK 1 C-130), Leuveren, E van (EHV:DOCK 2 C-130), Mei, P van der (OKLU:VG TRANSPORT HELIKOPTERS), Peereboom, EJ (LCW ON EQMT CL HELIKOPTERS), Ploos van Amstel, TP (OKLU:VG WAPENTECHNIEK), Rosendahl, DGM (DHC:PVE OPS VLUCHT 4 298 SQ), Sietsma, R (LW:SQN MISSION SUPPORT 323), Timmermans, T (EHV:CABIN ATTENDANT SIE), Trim, PBJ (VKL:CHEF STAF), Weijs, RAF (VKL:SIE VLIEGTUIGPLAATWERKEN), Wolsink, JL( LOG O&D MATERIEELCONTROLE)

Korporaal K Sergeant1 S B Bakker, MA (DHC:WE BASE COUGAR 930 SQ), Boer, I de (LW:GEZONDHEIDSCENTRUM), Bruin, L de (AOCS:STAF GEZONDHEIDSZORG), Neerbos, GH van (DHC:WE WAPENTECHNIEK 930 SQ), Overeem, JDH (AGB DUO BUR PRODBEST), Peters, WAM (GGW:WC BRANDWEER 951), Schaijk, CN van (VKL:ONDERST. MATERIEELVOORZ.), Waijers, WM (DHC:WE WAPENTECHNIEK 930 SQ)

Sergeant S

B Broers, AJM (OKLU:BUR OPLEIDINGSCOORDINATIE) Adjudant-onderofficier Dalfsen, H van (DHC:BUR PERM LUCHTW&TECHN ASS), Goossens, S (GGVKL:WE WAPENTECHNIEK), Hoekstra, G (LW:WBE TNOO), Iriks, JJ (OKLU:VG ONDERST. TECHNIEKEN), Leijgraaf, JAM van de (VKL:WE VLIEGTUIGONDERHOUD), Nunnink, J (DHC:COGP PVE MECHANICA 930SQ), Simon, RMCT (VKL:BUR BEDR.VOERING/INFOVOORZ), Verheul, CA (DHC:BUR ADMIN BEHEER O&L), Voermans, CMA (OKLU:PVE BEWAKING), Wanga, AA (EHV:VLUCHT VOORBEREIDING LUTRA), Willigen, D van (VKL:WE AVIONICATECHNIEK)

A Aart, R van der (OKLU:BRANDWEERPELOTON 1), Baarh, GD (AOCS:PVE OPERATIEN), Badloe, FMI (DHC:WE NOODSTRM, LCHTBEH, MEGU), Broeders, RIAM (DHC:BUR ADMIN ONDERST), Eijk, W van (VKL:MISSION SUPPORT 311), Furer-Willems, J (VKL:PVE LINEMAINTENANCE 312), Gieskens, WG (DHC:CIS MAINTENANCE 931 SQ), Gijsel, A van (DHC:WE VLIEGTUIGMECHANICA 930S), Hagen, BEN (DHC:CIS MAINTENANCE 931 SQ), Helm, FL van den (DHC:PVE G&O VLUCHT 5 298 SQ), Hutjens, AJTM (VKL:SIE WEGTRANSPORT), Jansen, E (GGW:SIE ONDERH ONDERSTSYST 803), Jellema, EC (LW:PVE BEWAKING), Jopse, JD (OKLU:BEWAKINGSPELOTON 2), Kloostra, G (LW:SIE MUNITIEASS. & TRANSP.), Marijs, P (OKLU:BEWAKINGSPELOTON 4), Molen, IM van der (VKL:BUR FACILITAIR MANAGEMENT), Pijpstra, KR (LW:SIE VLIEGVEILIGHEIDSUITR.), Sbai, K (VKL:PVE LINEMAINTENANCE 311), Schuurman, CJ (LW:WE VLIEGT. ONDERHOUD (VO)), Seleski, R (VKL:MISSION SUPPORT 312), Star, AE (VKL:BUR MILITAIRE SPORT), Tongeren, R van (AOCS:KNT TRAINING), Verheijen, SJAH (PARESTO/ZW:Vliegbasis Gilze Ri), Verweij, RH (VKL:PVE LINEMAINTENANCE 313), Volkerink, JGB (DHC:PVE G&O VLUCHT 2 300 SQ), Vries, R de (EHV:PLANNING C-130), Wagenaar, RJ (LW:SIE MUNITIEASS. & TRANSP.)

Sergeant-majoor S

Korporaal1 K

B Bakker, PFA (LCW ON EQMT CL BERGING), Charles, RL (Afdeling J3 (Operatiën)), Dam, R van (DMO TMO ERP HFDPROJ DATA PB), Doesburg, MMJ (LCW FYSDISTR ONTV, OPSL&DISTR), Graaf, BJ de (AOCS:PVE BRANDWEER), Hamstra,

A Alleijn, DN (DHC:CIS MAINTENANCE 931 SQ), Augustijn, M (GGW:GW PATRIOT CREW 3 FP 1 802), Best, R de (VKL:BEWAKINGS-SPEC OPS VL 640), Boes, B (EHV:AFD BEDRIJFSSTOFFEN), Kempkes, CHA (GGW:GW PATRIOT CREW 1 FP

Eerste luitenant E D Dries, EHP (VKL:OPERATIECENTRUM OPERATIEN), Eekelen, SCG van (DHC:BUREAU BV IV), Heuvel, AWC van den (DHC:KANTOOR LCT 299 SQ), Lövering, WCM (EHV:SQN STAFBUR PLATFORM), Nagel, PJ (AOCS:VLUCHT C1), Oskam, WA (EHV:FLIGHT CONTROL), Staal, D (DHC:HSOOL 932SQ), Steenbergen, M, Ing. (EHV:TECH VLCHT F50/GIV), Vaneker, HJM (GGW:ONDERDEELS COORD CENTR LOG)

Tweede luitenant T


34

1 802), Loef, WM (LW:621 OGRV PEL), Malsen, JJG van (VKL:PVE BRANDWEER), Maree, D (GGW:HONDENSECTIE GROEP 5 650), Oosten, R van (GGW:GW PATRIOT CREW 1 FP 2 802), Pijl, HH (LW:631 OGRV PEL), Ridder, CE de (GGW:GW PATRIOT CREW 3 FP 4 803), Schinkelshoek, M (DHC:WE NOODSTRM, LCHTBEH, MEGU), Schipper, FJ (VKL:641 OGRV PELOTON), Schoonbeek, D (VKL:WE WAPENTECHNIEK), Velgersdijk, W (DHC:WE NOODSTRM, LCHTBEH, MEGU), Waddington, JR (LW:631 OGRV PEL), Weerd, R de (LW:631 OGRV PEL), Wilke, R (VKL:BEWAKINGS-SPEC OPS VL 640)

A Alcivar Guevara, ER (PARESTO/ZW:Vliegbasis Gilze Ri), Bont, J (GGW:GW PATRIOT CREW 3 FP 4 803), Deurman, ST (DHC:WE VLIEGTUIGMECHANICA 930S), Dieker, D (GGW:GW PATRIOT CREW 3 FP 3 803), Gordijn, KJM (DHC:PVE GEZONDHEIDSCENTRUM), Huisman, D (DHC:PVE LOG OPSLAG POLCA 932SQ), Hummel, D van (EHV:PVE BRANDWEER), Kamps, LBR (LW:SIE MUNITIEASS. & TRANSP.), Kleine Staarman, J (EHV:GEZONDHEIDSCENTRUM), Mol, AJ (DHC:WE BASE COUGAR 930 SQ)

Bevorderingen burgerambtenaren Schaal 09 Veenstra, KAJ (DHC:FAC BUREAU INFRA 931 SQ)

Schaal 08 Vugt-van Deene, MJM van (LSK:SIE FINANIEEL ECON. ZAKEN)

Schaal 07 Saman, K (OKLU:VG ONDERST. TECHNIEKEN)

Schaal 06 Keizer, H (DHC:FAC AANSPREEKPUNT PARESTO)

Schaal 04 Ruiten, R (DHCBOE:990SQ EXPEDITIE)

M E N S E N & M U TAT I E S

Dienst verlaten militairen

Dienst verlaten burgerambtenaren

Luitenant-kolonel L

Schaal 10

B Bijkerk, AK (AC2 OPS ASACS/DC), Hootegem, FHJM van (ARTS/AMA), Kierkels, GMPR (Hfd Sie Vliegveilighsbeleid)

Berge, AJ van den (Sr Bedrijfsk Adviseur BBV&IV), Verkerk, AEN (Mdw Gnk Verz)

Schaal 09 Majoor M

Weijers, WJC (Senior P&O adviseur)

Wijngaarde-de Vries, CVS, Drs. (Vliegerarts) W

Schaal 08 Kapitein K

Kort, S (Hfd AG Fundamentele Voorl.)

F Furstner, AM, Drs. (Arts0 Laagland, RM (ARBPLTS TBV INT HERPLAATSING), Verdoorn, D (Radar Approach Controller)

Schaal 05 Gerdes, WA (Medew Bureau Fac management), Spoelstra-van Dijk, NEJ (Mdw Opl & Leerlingenbehr)

Adjudant-onderofficier A G Goore, AHC van der (TOEZHOUDER DEF LEVERANCIER)

Schaal 03 Visschedijk, GHJ (KLU Herplaatsing Extern)

Sergeant-majoor S K Koop, J (Klasseinstr), Koreman, RJH (OPZICHTER CIS OPERATIONS), Oude Ophuis, FHA (SM TECHNICIAN B1-1 F16 CB), Stiekema, GJ (SM TECHNICIAN B2 F16 CB)

Sergeant1 S K Kampen, M van (SGT TECHNICIAN B1-1 F16), Riemeijer, D (Overtollig BBT SBK), Seubring, R (SGT TECHNICIAN B2 F16), Witt, MBH de (TRANSPORTLEIDER)

Sergeant S SGTOlivier, KNivo 3 Ooff GU Automontage S

Korporaal1 K B Baars, R (KLU Herplaatsing Intern), Boekhorst, M te (Kpl Hondengeleider), Bogaard, JHAN van den (Nivo 3 Ooff OGRV), Dijk, L van (ASS MAT BEHEERDER), Hazebroek, AHJ (Overtollig BBT SBK), Heuker Of Hoek, JAG (Overtollig BBT SBK), Hol, JM (Kpl Bewaker), Kozlu, S (Assistant (Militairy Messag)), Kruithof, A (Ass Mont Gronduitr), Mulder, S (KLU Herplaatsing Extern), Polderman-Methorst, EE (Chauf), Sijbers, JH (KLU Herplaatsing Extern), Spieard, D (Sld Bewaker), Verkuijlen, LTGA (Ass Mont Gronduitr), Vloten, T van (Chauf)

Korporaal K Beukema, D (Nivo 3 Ooff I&V), Brok, MPCM (Off B Vlieger Aspirant), Francis, F (Off Vlieger Aspirant), Hartong, MRE (Off Vlieger Aspirant), Terpstra, E (Off Vlieger Aspirant)

Soldaat1 S Meulen, M van der (Sld Bewaker) M

Soldaat3 S K Kokx, RCC (Nivo 3 Ooff GU Mech), Liebrand, T (Off Gevechtsleiding Weapons), Neijnens, APM (Nivo 3 Ooff GU Mech), Sturing, R, Drs. (Off Logistiek), Turck, MB de (Nivo 3 Ooff GU Mech), Westdorp, R (Niveau 2 Kpl Bewaking)

Deze gegevens zijn afkomstig uit PeopleSoft en zijn aangeleverd door het DienstenCentrum Human Resources (DCHR). Indien gegevens niet correct in deze rubriek staan vermeld, wendt u zich dan tot het DCHR, telefoon *06-733 of 0800-2255733. Deze kan mutaties verwerken in PeopleSoft.

35


de Vliegende Hollander

Recommend Documents