de Vliegende Hollander

de Vliegende Hollander Jaargang 69 | nummer 1 | januari 2013

C-130’s 336 Squadron gemodificeerd

Kwartet compleet

Start 100 jaar militaire luchtvaart Historie 311 Squadron verbeeld Pas op voor rattengedrag

Column

INDEX

4

van de Commandant Luchtstrijdkrachten

100 jaar militaire luchtvaart en nog steeds relevant Foto: sergeant-majoor Arnoud Schoor, AVDD

‘Het vliegtuig voldoet nu ook aan de eisen van de civiele luchtvaart’

6

4 | C-130’s kunnen weer jaren vooruit Met de voltooiing van de vierde gemoderniseerde C-130 is de volledige Herculesvloot van het 336 Squadron vernieuwd. De gedigitaliseerde werkpaarden kunnen weer volop aan de bak.

6 | TAC Blaze Eén van de vijf missiekwalificaties voor alle Chinook- en Apachebemanningen is TAC Blaze. Twee weken was het ‘crisis’ boven de electronic warfare range Spadeadam in Schotland.

12 | Zwanenzang van adelaarssquadron Het 311 Squadron werd in 1951 opgericht als eerste tactische jachtsquadron op de vliegbasis Volkel. Ook daar werd het na zes decennia eind vorig jaar definitief opgeheven.

16 | Een eeuw ‘luchtmacht’ Foto: adjudant Eric Vorstenbosch, AVDD

‘Een wapeninstructeur kijkt altijd over je schouder mee’

12

Met in het achterhoofd de bezuinigingen gaf C-LSK Schnitger in januari het starschot voor de festiviteiten van honderd jaar militaire luchtvaart die op gepaste wijze gaan plaatsvinden.

22 | Lean Kritisch kijken naar processen en nagaan of het anders, efficiënter en daarmee beter kan. Een kijkje naar wat het project lean sinds de start in 2008 op leverde.

25 | Gevaar tijdens reorganisatie: Rattengedrag Ongewenst gedrag met het doel er zelf beter van worden. Dat is zogenoemd rattengedrag. Daarmee heeft volgens onderzoek vijftien procent van de Nederlandse werknemers te maken.

VASTE RUBRIEKEN 10 | Mensen en Mutaties Foto: uit archief Nederlands Instituut voor Militaire Historie

‘The eagle goes to sleep, but the spirit shall spread’

18 | Vervlogen Tijden 24 | Leeswijzer 28 | Journaal

Omslagfoto: Een uniek plaatje boven Nederland. De twee C-130H’s en twee C-130H-30’s van het 336 Squadron in formatie. Foto: sergeant-majoor Arnoud Schoor, AVDD

DE VLIEGENDE HOLLANDER 2

31 | Colofon

2013 is aangebroken, een bijzonder jaar voor de militaire luchtvaart, een bijzonder jaar voor ons. Het begon allemaal op 1 juli 1913 met de oprichting van de Luchtvaartafdeeling op de vlieghei bij Soesterberg. Het eerste toestel was een gehuurde Brik, gevlogen door Marinus van Meel. Dat was een eeuw geleden. In die honderd jaar is het luchtwapen veelvuldig ingezet. Daarmee hebben wij niet alleen bijgedragen aan een veilig Nederland, maar ook aan een betere wereld, ver weg van huis en dichterbij. Op 27 maart ontvangen wij als luchtmacht hiervoor een bijzondere erkenning. Hare Majesteit de Koningin zal een cravatte met de tekst ‘Kosovo 1999’ aanbrengen aan het vaandel van de Koninklijke Luchtmacht. Deze sjerp krijgen we voor onze grote bijdrage aan Allied Force, een aaneengesloten luchtcampagne van 78 dagen. Deze operatie eindigde de humanitaire tragedie en maakte zelfbestuur mogelijk voor Kosovo. Een grote prestatie in het recente verleden waarmee de luchtmacht zich onderscheidt als relevant, modern en professioneel. Maar ook de inzet daarna in crisisgebieden onderstrepen het belang van onze moderne en professionele luchtmacht. Dit jaar staan veel van onze gewone activiteiten in het teken van honderd jaar militaire luchtvaart zoals de Luchtmachtdagen, het Air Power Symposium, de 1 juli herdenking en de relatieconcerten die de kapel verzorgt. Verder houden we op 5 september een grote reünie voor alle luchtmachters en oud-collega’s, natuurlijk samen met uw partner. Tijdens deze reünie vindt ook de Veteranendag KLu plaats. Als afsluiting van het jaar biedt het Nederlandse luchtvaartcluster de Koninklijke Luchtmacht een diner aan als eerbetoon. Een grote eer voor de militaire luchtvaart die in een eeuw uitgroeide tot een onmisbare factor bij militaire operaties. Lees verderop in de Vliegende Hollander meer over activiteiten in de provincies. Daarbij spreek ik met u af dat we met terughoudendheid stilstaan bij honderd militaire luchtvaart, en de diverse jubileumactiviteiten sober van opzet houden. Want 2013 is ook het jaar waarin het afronden van de reorganisaties en de individuele consequenties duidelijk worden. Ik ga hiermee niet lichtzinnig om. Het jaar is voor onze luchtmachtcollega’s van het Defensie Grondgebonden Luchtverdedigingscommando begonnen met een missie in Turkije. Terwijl u dit leest, is de inzet in volle gang. Ik ben er ontzettend trots op dat onze luchtmachtcollega’s hieraan bijdragen. Ik wens hen, mede namens u allen, een prima uitzending toe, net als de collega’s van de NH90 die deelnemen aan de anti-piraterijmissie en de militairen die een bijdrage leveren aan de veiligheid in Afghanistan. Daarnaast zijn luchtmachters op verschillende plaatsen in het MiddenOosten, voormalig Joegoslavië, en Soedan elke dag bezig de wereld veiliger te maken.

Foto: Kirsten Beek-Regnery

Naast alle oefeningen en wellicht nog nieuwe operaties, wordt 2013 ook een bijzonder interessant jaar voor de Defensietoekomst. In het regeerakkoord krijgt Defensie de opdracht om samen met andere ministeries een visie op de Krijgsmacht op te stellen. Dit is een kans om weer een stap te maken in de ontwikkeling van een krijgsmacht, toegerust en berekend op inzet in de 21ste eeuw. Hieraan gekoppeld is het voorgenomen besluit over de vervanging van de F-16 dat het kabinet eind dit jaar neemt. Aanschaf van de F-35 is een absolute noodzaak voor de Nederlandse krijgsmacht, want keer op keer blijkt het luchtwapen – inclusief het jachtvliegtuig – onmisbaar bij militaire operaties. Dat bleek in Kosovo, Irak en Libië en nog dagelijks Afghanistan. En dat zal ook in de toekomst nog vele malen blijken. U en uw voorgangers leveren al honderd jaar een substantiële en essentiële bijdrage aan de inzet van de Nederlandse Krijgsmacht. Daarop ben ik trots en ik hoop dat onze opvolgers over een eeuw met net zoveel trots over ons praten.

Wilt u reageren? Dat kan per [email protected]

3 DE VLIEGENDE HOLLANDER

MATERIEEL

MATERIEEL

Prachtig, lelijk werkpaard kan weer jaren vooruit

Links: Met de voltooiing van de vierde gemoderniseerde C-130 is de volledige Herculesvloot van het 336 Squadron vernieuwd.

‘Gepimpte’ Hercules

Wachten De modificatie behelst onder andere een gedigitaliseerde cockpit; de karakteristieke analoge metertjes waren verdwenen en vervangen door beeldschermen. Het digitale flight deck bevordert de veiligheid bij het vliegen in het operationele luchtruim, net als de verbouwing in de cargoruimte die nu is voorzien van onder andere rookmelders, loadmaster-stoelen en een verbeterde lichtinstallatie. ‘Het vliegtuig voldoet nu ook aan de eisen in de civiele luchtvaart’, geeft sergeant-majoor Adri de Koning van het 336 Squadron aan. Vijf jaar lang is hij als planner betrokken bij het CUP-project. ‘Ik ben de afgelopen twee jaar ongeveer twintig keer in Cambridge geweest om samen met DMO te kijken of Marshall zich aan de afspraken hield. Het is een gezamenlijk effort geweest. We wilden de hoogste standaard en die hebben we hier ook gekregen. In Eindhoven zitten ze wel te wachten op het laatste vliegtuig. Eindelijk zijn ze allemaal up-to-date en klaar, een heuglijk feit.’ Nu de C-130 ook voldoet aan de civiele (veiligheids)eisen, mag de Nederlandse ‘Herc’ op nog meer plekken vliegen, opstijgen en landen. Dat maakt het toestel divers en wereldwijd inzetbaar, een absolute meerwaarde.

Met de voltooiing van de vierde gemoderniseerde C-130 is de volledige Herculesvloot van het 336 Squadron vernieuwd. In Cambridge gaf vliegtuigbouwer Marshall Aerospace het transportvliegtuig eind vorig jaar met een digitaal flight deck en een verbouwde vrachtruimte terug aan de luchtmacht. Tekst: kapitein Roel Van de Wiel Foto’s: sergeant-majoor Arnoud Schoor, AVDD

Sinds 1996 beschikt de KLu, toen nog bij het 334 Squadron, over twee C-130H-30’s. Deze verlengde versies krijgen in 2010, ondertussen bij het 336 Squadron, gezelschap van een duo ‘gewone’ C-130H’s.

Over smaak valt niet te twisten. C-LSK Schnitger dankte Marshall bij de overdracht van de vierde gemodificeerde Hercules voor ‘another beautiful ugly aircraft’.


Alle vier de C-130H’s van het 336 Squadron kregen in de afgelopen zeven jaar bij het Britse Marshall Aerospace een dubbele metamorfose. Het flight deck werd volledig vervangen voor een digitale versie met het Cockpit Upgrade Program (CUP). Om veiliger te kunnen vliegen in operationele omstandigheden, onderging de cargoruimte met het Cabin Safety Improvement Program (CSIMP) diverse modificaties. 'We hebben nu de enige bestaande volledig militair gecertificeerde digitale cockpit in een C-130H', legt kapitein René Kolijn ter plaatse uit. De luchtmachtofficier is de afgelopen tijd namens de Defensie Materieel Organisatie (DMO) één van de bewakers van het project in Cambridge. ‘De C-130 is een klassiek ontwerp, maar met deze modificatie kunnen we er weer jaren mee vooruit. We zijn erg tevreden. We zijn erg tevreden en hebben nu een state of the art transportvliegtuig.’

‘Ugly’ De laatste omgebouwde Hercules van het Eindhovense squadron, de G-275 Joop Mulder, stond dinsdag 20 november ogenschijnlijk onveranderd in een van de Marshall-hangars te wachten op de Nederlandse delegatie die hem een dag later naar huis zou vliegen. Van de buitenkant zie je er niets aan, maar binnen in het transportvliegtuig is van alles gepimpt. Commandant Luchtstrijdkrachten luitenant-generaal Sander Schnitger was naar Cambridge gekomen om de laatste van het kwartet verbouwde C-130’s in ontvangst te nemen. De C-130 staat niet bekend als ‘mooi’, maar zijn unique selling points zijn onmiskenbaar en maken gebruikers en kenners fan. Of zoals Schnitger het bij de ontvangst van de vierde C-130 tegen de baas van Marshall zegt: ‘Thank you for another beautiful ugly aircraft’.

De twee C-130H’s en het duo C-130H-30’s staan op de kop van de Eindhovense baan gereed voor een unieke formatievlucht op 22 november.


REPORTAGE

REPORTAGE

‘Bare base’-oefening Tac Blaze

Heli’s rond Hadrians Wall De spanning voor de naderende landing is in de Chinook voelbaar als de loadmaster ‘nog één minuut tot wheels down’ roept. Zo’n dertig zwaarbewapende infanteristen van de Alpha-compagnie van het 12de Infanteriebataljon Air-Assault maken zich klaar voor het veroveren van het doel. Maar eerst moet het trio Chinooks zijn weg vinden door een doolhof van vijandelijke radarsystemen. Want juist daarvoor is het helikopterdetachement hier op de Spadeadam range in Schotland neergestreken voor de oefening Tac Blaze. Tekst: Arwi Klip en Arno Marchand | Foto’s: adjudant Eric Vorstenbosch, AVDD

Zodra de infanteristen van het 12de Infanteriebataljon Air-Assault aan de grond staan, maken de Chinooks zich uit de voeten.

Het veroveren van het doel genaamd Berillium, één van de gebouwenclusters op de Spadeadam range van de RAF, is een belangrijke missie voor de oefende NAVO-vredesmacht. Volgens Intel huist hier een infanteriebataljon van het vijandelijke leger van Gesidan. In het scenario plegen deze separisten al enkele maanden rond Hadrians Wall – de historische scheidslijn tussen het Romeinse Engeland en de Schotse ‘barbaren’ – invallen in de VN-veiligheidszone. Die moet de troepen van Gesidan en United uit elkaar houden maar de separisten frustreren de vredesonderhandelingen tussen beide partijen. De raid van de drie Chinooks en luchtmobiele infanteristen moeten de vijandelijke troepen afsnijden van hun logistieke basis.

Terwijl een luchtmobiele infanterist de omgeving scherp in de gaten houdt, landen de Chinooks om collega’s aan de grond te zetten.


‘Terrein lezen’ Tac Blaze is in volle gang. Eind vorig jaar was het twee weken oorlog in het zuiden van Schotland, rond de lijn Carlisle-Newcastle. Behalve de laagvlieggebieden daar is vooral Spadeadam Electronic Warfare range een gewilde oefenlokatie. ‘Hier staat niet het modernste van het modernste,’ zegt detachementscommandant majoor Arwi Klip, ‘maar het materiaal uit de Koude Oorlog en net daarna. Juist die middelen die door veel landen worden gebruikt.’ Tac Blaze is voor alle Chinook- en Apache-bemanningen dan ook een verplichte training om uitzendge-

Blaze

Ieder helikopterbemanninslid moet na de conversie op zijn of haar helikoptertype vijf missiekwalificaties doorlopen. Door deze cursussen bereikt iemand de status inzetgereed. Naast de algemene nachtvliegvaardigheid, moet ieder aircrew-lid kunnen vliegen in de bergen (High Blaze), extreem warme, stoffige en zanderige condities (Hot of Dust Blaze), sneeuw en icing condities (Snow Blaze) en onder vijandelijke dreiging (Tac Blaze). Voor het sluipvliegen op zeer lage hoogte is er tenslotte de Advanced Aircraft Handeling. Voor elke missiekwalificatie geldt een opleidingssyllabus van twaalf tot twintig vlieguren per aircrew-lid.


REPORTAGE

REPORTAGE

Vuursteun vanuit de zijdeur...

reed te raken. Cursisten leren ondermeer om het terrein ‘te lezen’ en zo lang mogelijk laag te blijven en onder de radar te vliegen door te schuilen achter bosranden en in dalen. Wordt de helikopter toch door een radar – en met name het daaraan gekoppelde raketsysteem – ontdekt, dan moet de bemanning uitwijkprocedures uitvoeren. Meekijken Dergelijke missies staan niet op zich, maar hebben onderling verband en nemen toe in moeilijkheidsgraad. De missievoorbereiding en -planning door aircrew en air assault infanteristen zijn daarom zeker zo belangrijk als de uitvoering. Daarbij passeren alle aspecten van een aanval de revue: waar land je de helikopter, hoe positioneer ik hem bij vijandelijk vuur, wat als de landingszone ontoegankelijk is of geblokkeerd blijkt, enzovoort. Een wapeninstructeur kijkt bij deze planning continue mee over de schouder of stelt tussendoor kritische vragen. Daardoor zijn er tijdens de voorbereiding al veel leermomenten. Vuursteun Tijdens de raid wordt al snel vuur geopend op de geallieerde troepen en valt er een gewonde. Klip: ‘Voor de grondcommandant is dat meteen het eerste trainingsmoment. Een gewonde in het team moet je verzorgen en daardoor moet je de resterende mannen hergroeperen voordat de aanval verder kan. Tegelijkertijd is dit het moment om luchtsteun te vragen van de Chinooks.’ In rap tempo scheren de CH-47’s over het object en brengen vuursteun uit vanuit de zijdeur en de ramp van de Chinook. Enkele indrukwekkende mitrailleursalvo’s zijn het gevolg.

...en vanaf de ramp van de Chinook.

Niet met scherp uiteraard, want het onderdeel live firing van Tac Blaze gebeurt op de Cornfieldrange op Vlieland. ‘Bare-base’ Behalve de vliegtraining voor de flightcrews is Tac Blaze een oefening voor het hele Defensie Helikoptercommando (DHC). Dat moet in staat te zijn om overal ter wereld operaties uit te voeren, ook buiten al bestaande vliegvelden. Zelfvoorzienend is dus het sleutelwoord. Klip: ‘We werken hier met het ‘bare base’-principe. Het DHC moet op een leeg terrein alle faciliteiten kunnen plaatsen die nodig zijnvoor de opbouw en het draaiend houden van een vliegveld. Carslisle is een vliegveld in de Tweede Wereldoorlogopzet, met een A-structuur. Op een deel van de startbanen dat niet meer in gebruik is, hebben wij ons containerpark opgesteld. In totaal 56 containers, expandables en tenten hebben we leef- en werkruimte voor ruim tweehonderd mannen en vrouwen van het DHC. Het bouwen en onderhouden van het bare-base detachementskamp is eigenlijk een oefening op zich.’ Wapeninstructeurs TAC Blaze vindt in principe twee keer per jaar plaats, afhankelijk van de trainingsbehoefte. ‘We hebben onze oefendoelen gehaald en nog meer dan dat’, zegt Klip, normaliter Hoofd Gereedstelling en Onderhoud Chinook. ‘Naast het opleiden van zes vliegers en drie loadmasters, konden we ook een deel van de HWIC laten meedraaien.’ Deze Helicopter Weapons Instructor Course leidt wa-

Apache op de flighline waar ook de werkplaatscontainers van de POL, GU, CIS en VVU, kantines, Ops- en planningsruimtes staan opgesteld.

penspecialisten voor de Chinook en Apache op. ‘Tac Blaze is deze keer volledig gecombineerd met de module Evasive Manoeuvring van de HWIC-syllabus. Een oefening binnen een oefening dus. Daarnaast konden we spare-vluchten die niet voor Tac Blaze nodig waren, gebruiken voor het Jaarlijks Oefenprogramma. Zo maken we in één oefening zo effectief mogelijk gezamenlijk gebruik van de range en onze middelen.’

Na de raid stappen de luchtmobiele militairen weer in de Chinook. DE VLIEGENDE HOLLANDER 8


Mensen & Mutaties Bevorderingen militairen Kolonel Ingen DC van - Afdeling J5 (Plannen) Luitenant-kolonel Ruedisueli JW - Sectie Plannen Lange Termijn Majoor Wiendels VK - SIE HELI SYSMGMT Waard WK - MAJ DHC:PH OPS BUR OEF&INZ VOORB Kapitein Vinken SJ - Recht

Bevorderingen burgerambtenaren Schaal 10 Vrieswijk GE - LSK:LOOPBAANBEGELEIDERS Spijkers BJA - LCW:BUR HELI CHINOOK Schaal 9 Hager RG - LCW:BUR HELI APACHE Schaal 6 Gussem JPM de - LCW:PE GSM CL SYSINTEGR Schaal 5 Staal F - LCW:PE GSM CL SYSINTEGR

Eerste luitenant Giesen WBFM - AOCS:STAFBUR VLIEGVEILIGH KAM Bulter D - LSK:SIE OPERATIEN&LUCHTVRNDN Oosterboer R - IFB OPL VS NOD SHEPPARD Wit R de - JMG:AFD WEERDIENST Blok M - JMG:AFD WEERDIENST Roest VJ - 802SQN/1PATRIOTFU/2CREW Ruiter APC de - 802SQN/2PATRIOTFU/2CREW Degenaar L - AOCS:711 SQN (AIR CONTROL SQN) Uden PPG van - EHV:PVE LUCHTVERKBEVEIL. Schuit R - EHV:BUR INFRASTRUCTUUR BEHEERS Schreiber J - KMSL:BUREAU INFRASTRUCTUUR Maas CJM - EHV:PVE LUCHTVERKBEVEIL. Bruxvoort J van - DGLC/ST/SIE S2/BUR GI Adjudant-onderofficier Zohlandt ABCJ - NSE Washington Seegers F - AOO EHV:VLUCHT-2 Sergeant-majoor Evers RH - VKL:ONDERHOUDSSQUADRON As RH van - DHC:930 WE BASE APACHE Massink HJ - 802SQN/LOGPEL/ODBGP Veldhuizen MA - DHC:930 WE BASE CHINOOK Hoofd JRM van het - LCW:PE ON EQMT CL VPKS Sergeant der eerste klasse Klarenbeek VMGE - VKL:CIS MAINTENANCE Palaster SJ - EHV:AFDELING BRANDSTOFFEN Kaathoven B van - DHC:932 MVZ OPS Lems W - LCW:LOG FD BUR ONTV_OPSL&DISTR Feenstra AI - LCW:LOG FD BUR ONTV_OPSL&DISTR Groeneveld BGJ - Bewaking Nieuw Milligen Vendevielle W - AOCS:BUR OPLDNGSONTWIK & ONDER Hop MDM - Bewaking LCW Rhenen Sergeant Renda CJP - EHV:DOCK 1 C-130 Groot B de - VKL:WE AVIONICATECHNIEK Sulmann JHJ - LW:PVE VLIEGDIENST Jansen MMAEH - EHV:DOCK 2 C-130 Maanen EW van - EHV:DOCK 3 C-130 Kruijs N - DHC:301 G&O VLUCHT 4 Meer TR van der - DHC:930 WE WAPENTECHNIEK Lanen S van - VKL:WE BASE MAINTENANCE F16 Kruiswijk JBT - DHC:301 G&O VLUCHT 5 Hurk XNC van den - DHC:930 WE BASE APACHE Teesink LF - DHC:301 G&O VLUCHT 4 Koeten W - DHC:301 G&O VLUCHT 1 Elfering JAC - DHC:301 G&O VLUCHT 2 Mooring PCW - DHC:930 WE BASE APACHE Abraham KTR - DHC:301 G&O VLUCHT 1 Korporaal der eerste klasse Veldhuis N - Bewaking Woensdrecht Franke MGJ - 802SQN/2PATRIOTFU/3CREW Vonk CY - DHC:932 MVZ OPS Urk J van - AOCS:GZHC AOCS NIEUW MILLINGEN Zoontjens MLA - DHC:932 MVZ ONDERSTEUNING Formicola NFF - LW:SIE WEGTRANSPORT Koning V - DHC:991 TRANSPORT Es MMPJ van - DHC:930 WE BASE COUGAR Schachtschabel R - DHC:931 PVE GZHC DHC GILZE Korporaal Brekelmans JLM - EHV:CIS OPERATIONS Soldaat der eerste klasse Zuthem E van - Bewaking Woensdrecht


Ontslag militairen Luitenant-generaal Jansen JHMP - Overig Bestuursstaf Generaal-majoor Willemse JS - Stafgroep MD Commodore Groen F - LSK:DIR. MATERIEEL LOGISTIEK Mulder PE - LSK:DIRECTIE OPERATIES Kolonel Kramer RH - LSK:STAFGR. BESTUURSONDERST. Luitenant-kolonel Bergh CW van den - afd. J6 (Com.& Info.sys)CIS&IV Dijkhuis GH - IFB NCS AIRCC HQ RAMSTEIN Rooseman C - LSK:SIE FINAN. ONDERSTEUNING Majoor Janzen BJH - EHV:BUREAU CURRENT OPS Laporte RA - DHC:299 KNT TESTVLIEGEN Vugt REE van - LSK:AFD P-PLAN & KETENBEHEER Kapitein Baardman F - DHC:298 OPS VLUCHT 4 Hauwert J - AOCS:OPERATIEN LVL SIE B Laseur CH - VKL:PVE BASE MAINTENANCE F16 Eerste luitenant Appels AVA - DHC:P&O ADVIES Bos R - AOCS:WERKCENTRUM C2-SYSTEMEN Deijssel WFWM van den - LSK:SIE LOGISTIEK Neijman IEH - EHV:VLIEGDIENST 334 Smeijers JMC - LSK:DIR. MATERIEEL LOGISTIEK Tweede luitenant Verstijnen TF - VKL:BEWAKINGS-SPEC OPS 640 VL1

SEPTEMBER

Sergeant Bakker GJ - LW:WE SCHILD.&CORROSIEBESTR. Bosscha JW - VKL:WE METAALBEWERKING Kwakkel R - DHC:P&O ADVIES Lemstra YW - LW:WE AVIONICATECHNIEK Timmer M - LSKBOE:VERZAMELARBPL TBV GGW Korporaal der eerste klasse Bak RJM - LW:WE BASE MAINTENANCE Brand S - DHC:298 G&O VLUCHT 2 Bresser RJM de - VKL:SIE EXPEDITIE Callaars D - DHC:931 PVE OGRV Gunst BS - EHV:GZHC VLIEGBASIS EINDHOVEN Koenders R - AOCS:P&O ADVIES Lemson MPC - DHC:931 PVE OGRV Meijde AHRM van der - VKL:BEWAKINGS-SPEC OPS 640 VL1 Salari A - LW:PVE VLIEGDIENST Swinkels CJM - KMSL:RESSORT LEERLINGEN Wortel A - Transportgroep 5 WE Den Haag Korporaal Liebrechts V - LSKBOE:OPL NLDA KRT MODEL KOO Tongeren JD van - KMSL:RESSORT LEERLINGEN Voskuil J - KMSL:RESSORT LEERLINGEN Soldaat der eerste klasse Kostense B - Bewaking Rijen Maduro KV - Bewaking Deelen Soldaat der derde klasse Graauw J de - KMSL:RESSORT LEERLINGEN Mooren MPH - KMSL:RESSORT LEERLINGEN Nadorp WJLM - LSKBOE:OPL NLDA KRT MODEL KOO

Ontslag burgerambtenaren Schaal 10 Es PHJM van - KMSL:VG ONDERST. TECHNIEKEN Schaal 9 Beekwilder RWB - LSKBOE:VERZAMELARBPL TBV GGW Kaastra W - LCW:VERWV BUR MISSIE OST Schaal 7 Smilda P - LW:P&O ADVIES Schaal 5 Vermeer B - LCW:LR BUR FAC DNST Schaal 4 Glim M - LW:TANDHEELKUNDIGE ZORG Schaal 3 Tiebosch AW - VKL:LOGISTIEK SQUADRON

Adjudant-onderofficier Beckers JWAM - IFB OO EATC Eeltink J - LSKBOE:VERZAMELARBPL TBV GGW Iersel AC van - DHC:931 PVE GZHC DHC GILZE Kip JAH - DIR P&V TDL VESTIGING ENSCHEDE Netze GJ - OTCOPN/ST/TF CIED (PROJECT) Visscher THWM - LW:WEAPONS TRAINING CENTER Sergeant-majoor Arkelen RHS van - LCW:AFD TECH PE ON EQMT Buijs JM - DMUNB PE MUN TECH OST INTN Driessen M - VKL:SIE NDO Hoeksma HJ - LCW:PE COMPO CL AVIONICA Mullekom YCMB van - DHC:301 G&O BB Sergeant der eerste klasse Coolen T - DHC:931 PVE OGRV Edelman MC - LSK:AFD GEZONDHEIDSZORG OPER. Eijkenboom FB - LSKBOE:VERZAMELARBPL TBV GGW Geleijnse S - Cluster Verkeer Helmus R - LSKBOE:ORKEST Huizing SR - VKL:MISSION SUPPORT 313 Jong ATA de - VKL:PVE CIS Peereboom HJ - LSKBOE:VERZAMELARBPL TBV GGW

Overplaatsingen Bruins JJF - Koninklijke Marechaussee Scherpenisse PJ - Commando Landstrijdkrachten Bijvelds WA - Commando Diensten Centra Kamp EHM - Commando Diensten Centra Roos WJS - Commando Landstrijdkrachten Sinke PC - Commando Landstrijdkrachten Martha W - Bestuursstaf Reinders L - Commando Landstrijdkrachten Spaeter E - Commando Landstrijdkrachten

OKTOBER

Bevorderingen militairen Kolonel Voetelink JED - Recht Luitenant-kolonel Koetsier J - KD:Militair huis Majoor Eijk JHF van der - VKL:SECTIE COMMUNICATIE Bruinink P - LW:DETACHEMENT VLIEHORS Rebers TJ - KMSL:PVE CIS Kapitein Mickers RW - 802SQN/LOGPEL Nauta M - LW:PVE VLIEGDIENST Duijnhouwer T - Regio Kantoor Zuid Heerink NA - SIE HELI TYPEMGMT COUGAR Booij JJ - AOCS:OPS GL SIE B VLUCHT A Meij BTE - LCW:LM BUR PATRIOT&UAV Vermeulen D - 1 KLu Opleidings Vlucht KOO Kramer SJ - LW:STAF OPERATIONELE ONDERST Eerste luitenant Jong R 't - 802SQN/2PATRIOTFU/1CREW Gautam S - DHC:930 COGP Horsman TR - DHC:301 G&O COGP Voorthuis D - EHV:SQN STAFBUR LOG/ONH Hoekstra N - Regio Kantoor Noord Wubs AW - DHC:STAF OPP PLANBUREAU Tweede luitenant Vermeer SN - AOCS:OPERATIEN LVL SIE D Schrijver E - AOCS:OPS GL SIE C VLUCHT A Huizinga D - AOCS:OPERATIEN LVL SIE B Hop APA - KMSL:PVE MECHANICA Adjudant-onderofficier Les RL - HPEL DGLC/HGP SSTN/4SSTN Sergeant-majoor Brussel RL van - DHC:932 HBVO Meijer RJ - Afdeling Jansen R - VKL:BUR OPERATIONELE ONDERST. Sergeant der eerste klasse Linssen MEG - EHV:SHIFT A VRACHTAFHANDELING Vervoort RJCE - LSK:AFD P-PLAN & KETENBEHEER Terpstra S - DHC:932 MAT VERWERVINGSTEAM1 Plat JM - LW:SIE WAPENTECHN Meijs RG van der - DHC:301 G&O VLUCHT 2 Sergeant Wild EEJ de - VKL:GROUND SUPPORT EQUIPMENT Serberie SIA - LW:WE BASE MAINTENANCE Walstra SC - LW:WE AVIONICATECHNIEK Nip AH - LW:PVE VLIEGDIENST Schoep SCF - DHC:298 G&O VLUCHT 4 Meer W van der - VKL:GROUND SUPPORT EQUIPMENT Romijnders MHA - LCW:PACER ICSS PROJECT Afman G - LCW:PE ON EQMT CL VPKS Hierden GW van - LW:WEC GROUND SUPP EQ Vroegindeweij JP - DHC:930 WE NDSTRM LCHTBEH MEGU Seip RJ - DHC:301 G&O VLUCHT 3 Goddaer CM - AOCS:WERKCENTRUM RADAR Natijne K van - LCW:PE COMPO CL AVIONICA Breeden JC van - LW:WE BASE MAINTENANCE Bakker N - VKL:GROUND SUPPORT EQUIPMENT Tas V - 107ASBT/TARC/1GP Roijen RJM - 802SQN/LOGPEL/ODBGP Niessen CPJ - 802SQN/LOGPEL/ODBGP Tunnissen TJMJ - VKL:GROUND SUPPORT EQUIPMENT Korporaal der eerste klasse Velde M van der - LW:GZHC VLIEGBASIS LEEUWARDEN Maronier T - LW:SIE WAPENTECHN Dos Reis Chantre J - 802SQN/3PATRIOTFU/3CREW Liempd CWA van - DHC:931 PVE GZHC DHC GILZE Janse D - Lokale Beveiliging Soesterberg Korporaal Noordegraaf E - DHC:931 PVE BRANDWEER Duin S van der - 802SQN/2PATRIOTFU/3CREW Kessel L van - 802SQN/1PATRIOTFU/2CREW Havenaar J - DHC:932 MAT OPSLAGMAGAZIJN ALG Zomer LT - VKL:PVE BRANDWEER

Knuijver CJ - DHC:932 MAT OPSLAGMAGAZIJN ALG Verkerk E - LCW:LOG FD BUR ONTV_OPSL&DISTR Geraets JEM - EHV:PVE BRANDWEER Schenau HJ - DHC:931 PVE BRANDWEER Stoop JCHM - KMSL:SIE LOKALE VERWERVING Peulen RJM - EHV:PVE BRANDWEER Tilburg PIE van - DHC:931 GRP C 641 OGRV HGL Bruijn S de - DHC:931 GRP C 641 OGRV HGL Vermesi TI - LW:GEV GRP C 631 OGRV HGL Kamermans A - DHC:931 PVE BRANDWEER Vlemmings MC - DHC:932 WE LOG OPSLAG POLCA Lierop JATJ van - VKL:PVE BRANDWEER Bevorderingen burgerambtenaren Schaal 11 Baerts V - LSK:SIE FINANIEEL ECON. ZAKEN Schaal 9 Faber JC - LCW:BUR HELI NH90 Nagtegaal G - LCW:PE GSM CL LVB Ontslag militairen Kolonel Oost F - LSK:AFD FINANCIAL CONTROL Luitenant-kolonel Coomans JGN - IFB OO EATC Majoor Bleijerveld CA - IFB OO EAG Kok CD de - EHV:334 SQN Kapitein Bosch AJHW van den - Cluster 3 Beloning & Salaris Dam MJ van - AOCS:OPLEIDINGSAFD TOWER CONTR Goes MJJ - LSK:BUR A-3 CURRENT OPS Eerste luitenant Deijssel JFAM van den - LSKBOE:DIRECTIE MLM Harmers BJ - LCW:LOG CENTR WOENSDRECHT Tillard R van den - AOCS:EOV INSTRUCTIETEAM Tweede luitenant Lagemaat MJMC van de - LSK:SIE IV-BEHEER Adjudant-onderofficier Eefting W - LW:SQN STAFBUR LOGISTIEK SQN Giesbert DC - OTCLOG/ST/OTK/PO SPEER/IGP WSM Groot WCA de - VKL:PVE LINEMAINTENANCE 311 Harremeijer HJ - LSK:SECTIE OIB BUITENDIENST Peters TJK - LSK:AFD P-PLAN & KETENBEHEER Remmelts H - Cluster 3 Beloning & Salaris Schaap AJ - DHC:STAF Veurink SG - VKL:PVE LINEMAINTENANCE 313 Zitman WP - EHV:334 SQN Sergeant-majoor Bakker F - DHC:299 SQN Branje JM - LSKBOE:VERZAMELARBPL TBV GGW Brink G - IFB OPL VS NOD FT RUCKER Coole JPSM de - IFB NCS DARS NM Esvelt H - Service Balie Meeuwesen RPGM - DHC:930 WE NDSTRM LCHTBEH MEGU Tunderman JHJ - VKL:ONDERHOUDSSQUADRON

Korporaal der eerste klasse Boumans BMG - VKL:PVE BRANDWEER Breevoort AP van - EHV:SHIFT A VRACHTAFHANDELING Elzen LJM van den - VKL:BEWAKINGS-SPEC OPS 640 VL4 Floors J - AOCS:ME OPSLAG & DISTRIBUTIE Gielens NK - DHC:931 PVE BRANDWEER Kolkman R - KMSL:BRANDWEERPELOTON 1 Limburg P - DHC:931 PVE BRANDWEER Negerman B - LW:GEV GRP B 621 OGRV Roozeboom MMGN - KMSL:CIS MAINTENANCE Smets FHWC - EHV:CIS OPERATIONS Wolven R van - VKL:BEWAKINGS-SPEC OPS 640 HS Zuurmond AW - VKL:BEWAKINGS-SPEC OPS 640 VL1 Korporaal Jong ML de - KMSL:RESSORT LEERLINGEN Soldaat der derde klasse Wolter R - KMSL:RESSORT LEERLINGEN

Ontslag burgerambtenaren Schaal 13 Mulder G - DHC:300 OPS VLUCHT 3 Schaal 11 Schuurman R - KMSL:STAF VKAM Schaal 9 Meijer F - LCW:P&C BUR BDFV&INFOMGMT Schaal 8 Paardekooper E - DHC:990 SQN Schaal 6 Kruif FJ de - LCW:PE ON EQMT CL VPKS Schaal 5 Eshghi A - DHC:990 BUR MAINTENANCE Kerbusch JLC - LCW:AFD TECH PE COMPO Toller D - AOCS:WERKCENTRUM C2-SYSTEMEN Schaal 4 Bouwman CJH - LCW:LR BUR MAT DNST Rabelink H - AOCS:BURO PERS ONTW OPL&OST Schotman C - LCW:PE MARHELI CL LOG Overplaatsingen Bark R - Koninklijke Marechaussee Timmerman J - Koninklijke Marechaussee Denneman AR - Commando Landstrijdkrachten Bakker A - Commando Landstrijdkrachten Boin BR - Commando Landstrijdkrachten Aert RJJJ van - Koninklijke Marechaussee Bonhof JW - Commando Landstrijdkrachten Wezenberg R - Commando Landstrijdkrachten Noteboom H - Commando Landstrijdkrachten Rijk CM de - Commando Landstrijdkrachten Kosmeijer JF - Commando Zeestrijdkrachten Arragon B van - Commando Landstrijdkrachten Bollen J - Commando Landstrijdkrachten Stikvoort J - Commando Landstrijdkrachten Dijk D van - Commando Landstrijdkrachten Schuhmacher JG - Commando Zeestrijdkrachten Lier KMP van - Commando Landstrijdkrachten

Sergeant der eerste klasse Augustin I - DHC:931 PVE GZHC DHC GILZE Cruijs YHM van de - VKL:GZHC VLIEGBASIS VOLKEL Cruijsen FG - VKL:LOGISTIEK SQUADRON Goris PRM - DHC:930 WE VVU Machiela TJ - LW:PVE VLIEGDIENST Nooijen SJM - AOCS:OPS GL SIE A VLUCHT B Troost P van - DHC:298 OPS VLUCHT 4 Vries P de - LW:VLUCHT AIRCRAFT MAINT 323 Weening MH - LW:SIE VLIEGVEILIGHEIDSUITR. Zwiers R - VKL:BUR FORCE PROTECTION

Militair naar burger Reinink J Burm RPH Groeneweg N

Sergeant Baaijens S - KMSL:SIE POL & CHEMISCH AFVAL Draaijer JJ - DHC:931 CIS MAINTENANCE Leur DJAW van - DHC:931 PVE OGRV Rutjens RGM - LSKBOE:VERZAMELARBPL TBV GGW 11 DE VLIEGENDE HOLLANDER

FOTOREPORTAGE

FOTOREPORTAGE

Trotse adelaar strijkt zijn vleugels

Vier F-16’s van 311 oefenen in 1992 vanaf Naval Air Station Sigonella in Italië in de taak Clear Weather Intercept. Dat doen ze met F-14B Tomcats van VF-74 en VF-103.

311

Ondank de aankondiging van het einde van 311 op 8 april 2011, viert het squadron gezamenlijk met 312 op 24 augustus van dat jaar nog wel het zestigjarig bestaan. Foto: Frank Crébas, www.bluelifeaviation.nl

Rest in Peace

Bij de veertigste verjaardag van 311 in 1991, introduceert het squadron een vernieuwd embleem. De Amerikaanse zeearend heeft een andere stand van de vleugels en poten, volgens kenners een meer realistische houding. Ook de jubileumbeschildering laat de nieuwe houding zien. Voor squadronrotatie is tegenwoordig geen ruimte meer. In september 1988 nog wel, bijvoorbeeld met vier Zweedse JA-37 Viggens van Flygflottilj 4.

Bezuinigingen doen pijn, maar verwijderen zelfs een stuk geschiedenis als een complete eenheid wordt opgeheven. Niet voor het eerst gebeurde dat bij de luchtmacht toen op 8 april 2011 het stopzetten van activiteiten van het oudste Volkelse vliegende squadron bekend werd. Als gevolg van de Beleidsbrief werd het 311 Squadron eind vorig jaar met een ceremonie definitief opgeheven. Een vlucht door de historie van deze eenheid. Tekst: Arno Marchand | Foto’s: uit archief Nederlands Instituut voor Militaire Historie


Als eerste tactische jachtsquadron op de eveneens eerste tactische vliegbasis Volkel ziet het 311 Squadron op 1 mei 1951 het levenslicht. De toestellen van de eenheid, F-84E Thunderjets, worden vanaf maart 1951 geleverd in het kader van het Amerikaanse opbouwprogramma van de Europese (lucht)strijdkrachten, het Mutual Defense Assistance Program. De officiële overdracht van de F-84E door generaal Dwight D. Eisenhower vindt op 28 juli 1951 plaats op de vliegbasis Ypenburg. Vanaf 15 januari 1952 valt 311 onder het Commando Tactische Luchtstrijdkrachten dat op die datum wordt opgericht. In datzelfde jaar vervangt verbeterde F-84G de F-84E, drie jaar later gevolgd door de intrede van F-84F. De eerste komen als deklading op het vliegdekschip USS Corregidor. Over de weg gaan ze naar Ypenburg waarvandaan Amerikaanse

vliegers ze naar Volkel overbrengen. In zogenoemde hi-flights arriveren ze – via Canada, Groenland, IJsland en Schotland – ook door de lucht in Nederland. In 1964 begint het squadron met de voorbereiding op de komst van de F-104G. De eerste Starfighters treden het jaar erop in dienst wanneer de F-84F bij 311 wordt uitgefaseerd. Bijna twee decennia later, in 1982, begint het hoofdstuk F-16. Het squadron is in 1984 op dat type volledig operationeel. Inzet Met de F-16 geeft 311 in 1993 invulling aan het KLu Solo Display Team. De grijze F-16’s met rood-wit-blauwe banen zouden twee jaar zijn door 311 worden voorgevlogen, maar dat wordt slechts één jaar vanwege

Eén grijze en 22 gecamoufleerde F-104G’s op de lijn op Volkel, ogenschijnlijk allemaal van het 311 Squadron.


FOTOREPORTAGE

FOTOREPORTAGE

Dash-4 In de jaren vijftig en zestig doen veel squadrons aan de één of andere vorm van stuntvliegen, zoals het dan nog wordt genoemd. Zo ook op Volkel. Een groep van 311 start in januari 1956 als Aerobatic Team. Na een eerste plaats bij de KLu stuntvliegkampioenschappen – zoals ze toen nog heten – in 1958, krijgt het team de tweede prijs bij de NAVO-stuntvliegkampioenschappen op Soesterberg. Opmerkelijk, want het team met de rood-wit-blauwe toestellen won namelijk. Een eerste prijs krijgen ze alsnog in 1959. Dan heet het team inmiddels Dash-4, dat zichzelf als een Precision Flying Team omschrijft. Dash-4 krijgt een uitnodiging van de American Air Force Association voor het World Congress of Flight in april 1959. Demonstraties vliegen ze met Amerikaanse F-84F’s die door de USAF zelfs van oranje beschildering is voorzien. Ondanks dat tijdens een trainingsvlucht twee toestellen verloren gaan, wint Dash-4. Zo wordt het op Nellis Air Force Base officieus wereldkampioen tussen beroemde namen de Thunderbirds, Blue Angels en Diavoli Rossi, de voorloper van Frecce Tricolori. Eind 59 stopt Dash-4. Een van de eerste F-16’s van het 311 Squadron in formatie met een F-15C van het Amerikaanse 32nd Tactical Fighter Squadron van Soesterberg.

Na de oefeningen met de F-14B’s van het vliegdekschip USS Saratoga vliegt deze F-16 van 311 bij wijze van groet aan de bemanning laag langs de CV-60.

Een van de laatste F-104G’s van het 311 Squadron, vlak voor de intrede van de F-16.

inzet op de Balkan. Een delegatie van Volkel van onder andere 311 verhuist halverwege 1993 namelijk voor het eerst naar Italië. Vanaf Villafranca vliegt het luchtmachtdetachement in het kader van Deny Flight operaties boven Bosnië. Nog vele keren zullen volgen, net als later vanaf Amendola. Zo ook op 28 april 1999 wanneer tijdens Allied Force twee vliegers van 311 de Servische vliegbasis Podgorica in Montenegro succesvol bombarderen. Met vier bommen schakelen ze – naar alle waarschijnlijkheid – tien helikopters en acht Galeb jachtvliegtuigen uit. In 2000 converteert het squadron naar de Midlife Update. Het verhaal van 311 wordt dus op 8 april 2011 een halt toe geroepen. Anderhalf jaar later, op 27 september 2012, geeft commandant vliegbasis (CVB) kolonel Peter Tankink de squadronvlag terug aan C-LSK luitenant-generaal Sander Schnitger. Tijdens de ceremonie wordt op de voormalige bunker van het 311 Squadron een manshoog houten beeld onthuld van een Amerikaanse zeearend, hét symbool van 311. Schnitger bood dit als CVB in 2006 aan 311 aan. Onder leiding van adjudant Edwin van Geet knapten sergeant-1 Vincent van Alphen en sergeant Pascal van den Heuvel het beeld helemaal op. Na de onthulling sluit de C-LSK de ceremonie af: ‘The eagle goes to sleep, but the spirit shall spread’.

In 1984 doen Nederlandse toestellen – samen met Belgische, Deense en Noorse – voor het eerst mee aan Red Flag. Een van de F-16’s van het samengestelde detachement komt van 311. Foto: uit collectie luitenant-generaal bd Ben Droste

Thunderjet PP-23, F-84E K-138 op het platform van Volkel. De code PP en rode neusband zijn door de NAVO aan 311 Squadron toegewezen. De oranje-witte banden op het rudder geven dat het toestel van Volkel komt.

F-84F start met onder de romp Rocket Assisted Take Off (RATO) bottles – meestal JATO (van Jet) genoemd. Onder de vleugels hangen tanks en napalmbommen. Het rek met vier vaste brandstof startraketten werd na take off afgeworpen.

De officiële overdracht op Volkel van de eerste F-84F’s voor 311 op 9 december 1955 door VS-ambassadeur H. Freeman Mathews aan minister van oorlog. Vanaf 1960 krijgen de zilvergrijze Thunderstreaks een groengrijze camouflage en blauwe onderzijde.


De laatste commandant 311 Squadron luitenant-kolonel Coen Deering, poseert met een jonge Amerikaanse zeearend. Op de achtergrond de wapenspreuk: Ut Aquila Praedans, als een adelaar op zijn prooi. Foto: Arno Marchand


EVENEMENT

EVENEMENT

Festiviteiten 100 jaar militaire luchtvaart van start

Een eeuw ‘luchtmacht’ F-16 vlieger eerste luitenant Meinze beantwoorde vragen van de kinderen. Hij nam als speciale gast de grijze roodstaartpapegaai Polly Grey mee, de mascotte van het 322 Squadron.

Na een fikse aanloop in 2012 begon in januari de uitvoering van het project 100 jaar militaire luchtvaart. Tijdens de verschillende nieuwjaarsbijeenkomsten sprak de Commandant Luchtstrijdkrachten zijn medewerkers toe over de activiteiten. Omdat de vliegbasis Leeuwarden in de maand januari in gebruik is genomen, vond daar op 11 januari de aftrap plaats met een Elfstedentocht. Niet één die is aangewakkerd door de schaatskoorts die in het midden van de maand in heel het land lijkt te heersen, maar één in een helikopter. Tekst: Arno Marchand | Foto's: Sectie communicatie vliegbasis Leeuwarden


C-LSK luitenant-generaal Sander Schnitger nodigde twee bestuurders uit de provincie uit om met een Alouette III de route van de tocht der tochten af te leggen. Zo vliegen de Commissaris van de Koningin (CvdK) in Friesland John Jorritsma, de voorzitter van de Koninklijke Vereniging de Friesche Elfsteden Wiebe Wieling en Schnitger over de elf Friese steden. Jorritsma krijgt op deze ludieke wijze als eerste symbolisch een concert van de Kapel van de Koninklijke Luchtmacht aangeboden. Schnitger: ‘Leeuwarden is al zes decennia een luchtmachtbasis. Al die tijd hebben wij grote steun ervaren van de gemeente en de provincie en vandaag doen wij daarvoor iets terug. Wij danken u op een unieke manier met iets wat wij alleen kunnen bieden. Wij vliegen vandaag de Elfstedentocht – uniek voor Friesland, samen met de luchtmacht.’ De tien andere CvdK’s en de Gouverneur van Limburg ontvangen hun relatieconcert op een later tijdstip. Scholen In alle provincies staat de KLu ook op andere manieren stil bij honderd jaar militaire luchtvaart. ‘Vooruitkijken zit de luchtmachter in het bloed, meer nog dan terugkijken’, zegt Schnitger. ‘Daarom wilde ik per sé dat activiteiten met kinderen en jongeren worden georganiseerd. Zij zijn tenslotte de toekomst.’ Om die reden vinden op basisscholen in elke provincie ballonwedstrijden plaats. De start is op 16 januari voor 73 leerlingen van OBS De Pôlle in Marssum. Deze is speciaal gekozen want ballonnen oplaten mag hier normaliter nooit. De school staat daarvoor namelijk te dicht bij de vliegbasis. De wedstrijd vormt de afsluiting van twee bezoeken aan de vliegbasis Leeuwarden waarbij de leerlingen een kijkje achter de schermen konden nemen. Daarnaast gaf een F-16 vlieger een presentatie op school. Als bekend is van welke drie kinderen de ballonen het verst zijn gekomen, zorgt de luchtmacht voor luchtvaartgerelateerde prijzen passend bij de leeftijd. Middelbare scholieren worden uitgedaagd om een gedicht over de luchtmacht te schrijven. Per provincie mag de leerling met het mooiste gedicht het voordragen tijdens het concert van de Kapel van de Koninklijke Luchtmacht. Studenten van technische opleidingen in Nederland wordt gevraagd het vliegtuig van de toekomst te ontwikkelen. De bedenker(s) van het mooiste,

meest bijzondere ontwerp ontvangt of ontvangen een mooie luchtvaartgerelateerde prijs. Trots In februari is de provincie Zeeland aan de beurt omdat het dan zestig jaar geleden is dat de watersnoodramp Zuidwest-Nederland trof. De enige helikopter van de Marine Luchtvaartdienst werd bij het zoeken naar en redden van overlevenden ingezet, de eerste keer dat een Nederlandse helikopter voor een operatie werd ingezet. Uiteraard staan dit jaar nog meer activiteiten op stapel. Voorzitter van de projectgroep 100 jaar militaire luchtvaart PC-LSK generaal-majoor Ton Tieland: ‘We hebben samen met onze voorgangers in een eeuw tijd heel veel bereikt. Het luchtwapen is bij geen enkele militaire operatie weg te denken. Daar mogen wij, luchtmachters van nu, trots op zijn en dat mogen we best vieren en uitdragen.’ Lees daarover meer, nu en in de komende maanden, op www.defensie.nl/luchtmacht, intranet, facebook.com/luchtmacht, en in de Vliegende Hollander.

Voorzitter van de Friesche Elfsteden Wiebe Wieling, Commissaris van de Koningin John Jorritsma en C-LSK Schnitger vliegen de Elfstedentocht. Foto: ANP, Catrinus van der Veen

Voorlopig overzicht activiteiten 100 jaar militaire luchtvaart 27 maart Koningin Beatrix voegt een cravatte met opschrift ‘Kosovo 1999’ toe aan het luchtmachtvaandel

1 juli Jaarlijkse herdenking op voormalige vliegbasis Soesterberg en onthulling replica van de Brik

14 en 15 juni Luchtmachtdagen op de vliegbasis Volkel

5 september

Bij wijze van grote uitzondering mochten kinderen van basisschool De Pôlle ballonnen oplaten. Normaliter kan dit niet vanwege de nabijheid van de vliegbasis.

Veteranendagen KLu, reünie en jubileumfeest voor alle oudluchtmachters inclusief dienstplichtigen en KVV/BBT’ers en huidig personeel inclusief reservisten en zijn of haar partner op vliegbasis Gilze-Rijen. Let op: informatie over aanmelding en tijden volgt nog via (dag)bladen, tijdschriften en social media.


Vervlogen Tijden

VERVLOGEN TIJDEN

Boegbeeld Otto Ward beschreef oorlogshandelingen 18 Squadron

‘Well done, old chap’ Nadat vorig jaar Ridder Militaire Willems-Orde kapitein bd Frits Willem den Ouden overleed, stierven begin januari nog twee collega’s van het voormalige 18 Squadron: luitenant-kolonel bd Otto Ward en sergeant-vlieger bd Sidney de Kadt. De drie vormden vorig jaar nog het middelpunt tijdens de jaarlijkse reünie van de Militaire Luchtvaart van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger – deze keer onder de noemer ‘Dag van het 18 Squadron’. Een blik terug in de tijd naar 1942 en 2012. Die dag begint namelijk met een opvallend nieuwsbericht. Tekst: Arno Marchand | Foto’s: Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht

Het radiojournaal van 4 april 2012 stipt het even kort aan: de eerste tweehonderd Amerikaanse militairen zijn aangekomen in Australië – de voorbode 2500 permanent te stationeren manschappen in dit werelddeel. Op deze manier vergroten de Verenigde Staten hun reikwijdte naar een instabiel Zuidoost-Azië. Precies zoals zeventig jaar geleden gebeurt, dan tegen de Japanse overheersing. In die strijd draagt Nederland bij met onder andere het 18 Squadron Netherlands East Indies (NEI). Op deze dag precies zeventig jaar geleden wordt eenheid opgericht op Royal Australian Air Force (RAAF) Fairbairn in Canberra.

Ward (r.) en Den Ouden delen herinneringen op de dag van het 18 Squadron. Frits Jan Willem den Ouden overleed op 12 juli op 98 jarige leeftijd. Hij was tot dan de oudste nog levende Ridder Militaire Willems-Orde.

Te laat Die verjaardag is de reden van festiviteiten op de vliegbasis Gilze-Rijen. Bij de Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht (SKHV) verzamelen zich die dag oud-personeelsleden van de Militaire Luchtvaart van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (ML-KNIL). Onder hen dus ook de oudgedienden van het 18 Squadron. Otto Ward, bekend van zijn publicaties over de ML geeft deze dag een lezing uit eigen werk. In één van zijn laatste publieke optredens verhaalt de 91 jarige Ward over het

18 Squadron. ‘Met zicht op de Japanse dreiging, bestelt de Nederlandse-Indische regering al april 1941 162 B-25’s’, zo steekt hij van wal. ‘De levering van deze Mitchells vindt echter pas in 1942 plaats. De toestellen worden versneld uit Amerikaanse voorraad gehaald, maar komen net te laat in Australië aan om de capitulatie van het KNIL te kunnen afwenden. Bovendien moet het personeel van de ML nog met het nieuwe toestel leren vliegen en is bewapening niet meegeleverd.’ Onderzeeërs In Australië is dan al wel heel wat personeel uit Nederlands-Indië aanwezig, bijvoorbeeld van de Transportafdeling van de ML, jachtvliegers en tientallen anderen. Alle dienstvakken zijn wel vertegenwoordigd, voldoende om een Nederlands squadron mee op te richten. Ward: ‘Nederland komt met de RAAF overeen dat zij tekorten of onbekende taken zoals boordschutter levert. Amerikanen hebben echter het grootste deel van de afgeleverde vliegtuigen zelf nodig voor de strijd in de Pacific vanuit Australië. Toch lukt het om vijf

Drie B-25’s uit de na-oorlogse tijd van het 18 Squadron boven Nederlandsindië. Tijdens de strijd tegen Japan zijn de toestellen gecamoufleerd. Foto: uit archief Nederlands Instituut voor Militaire Historie

Het embleem van het 18 Squadron.



VERVLOGEN TIJDEN

VERVLOGEN TIJDEN

Voor velen het hoogte punt van de dag, het opstarten van de B-25 Mitchell van de SKHV.

Otto Ward bij ‘zijn’ Old Chap. Nog op 15 augustus, de dag van de Japanse capitulatie, gaf hij een rondleiding in het Militaire Luchtvaart Museum.

Sidney de Kadt (l.) overhandige op 4 april zijn originele vliegerjas aan de SKHV die de Nederlandse Mitchell beheert en vliegt. Borstembleem van de jas van De Kadt met een badge van het 18 Squadron NEI.

B-25’s over de vliegen naar Canberra waar het 18 Squadron NEI wordt opgericht.’ Na de oprichting wordt de eenheid op 22 april 1942 vrijgemaakt van RAAF en komt het onder geallieerd commando te staan. De inrichting van de eenheid verloopt niet al te soepel, maar al tijdens de training met het nieuwe toestel komt het eerste verzoek om inzet. ‘Vanwege een ontstellend groot gebrek aan vliegtuigen vraagt Australië of het 18 Squadron aan de oostkust een actie van Japanse onderzeeboten kan verkennen. Dat gebeurt en één wordt zelfs tot zinken gebracht. Geen geringe prestatie, zo vindt de Australische premier. Vluchtcommandant tweede luitenant Gus Winckel wordt bij hem ontboden, en in bijzijn van het hele parlement doet hij zijn verhaal.’ Niets Na verdere training krijgt het 18 Squadron van de Headquarters US Army Air Force de opdracht om op 1 december 1942 te verplaatsen naar MacDonald. ‘Een vliegveld, althans, dat was de gedachte’, zegt Ward met een glimlach. ‘Maar de waarheid blijkt compleet anders. Een kale startbaan ergens langs een weg en verder niets. Alles moet nog worden opgebouwd; bomen kappen, drainage aanleggen, waterput graven, tenten bouwen enzovoort. Maar er ís een begin, met vijftien bemanningen en inmiddels achttien nieuwe B-25C’s en D’s.’ Het eerste vliegtuig gaat verloren door brandstofgebrek. Het vliegbereik is namelijk niet zo groot als de RAAF wel denkt en het toestel inzet. Het Neder-


landse hoofdkwartier van het KNIL gijpt niet in ondanks vele rapporten. Uiteindelijk komt er inzicht bij de Australiërs en verplaatst het squadron in april en mei 1943 naar Batchelor, ook ten zuiden van Darwin maar veel dichter bij de kust en dus de frontlijn. Handgranaat Daarvandaan voert het 18 Squadron zeeverkenningen uit, dagen nachtbombardementen, aanvallen op schepen op lage hoogte, fotograferen van speciale doelen, stand by-patrouilles en speciale opdrachten. ‘We wonen en werken er in tenten en houten gebouwtjes, midden in de jungle op zo’n anderhalve kilometer van de landingsbaan van gravel. Alles heel primitief’, benadrukt Ward. ‘De bioscoop waarop twee keer per week een film is te zien, bestaat uit een doek tussen twee bomen gespannen. Bankjes voor de officieren – manschappen nemen hun zelfgemaakte stoelen mee. Op last van de commandant zijn op een bioscoopavond geen nachtvliegoefeningen. We hebben ook een zwembad. Nou ja, een poel waarin je eerst één of twee handgranaten moet gooien zodat het ongedierte komt bovendrijven. Wanneer op de basis de omroepinstallatie kraakt en jouw bemanning oproept, zeg je gedag tegen je tentgenoten en vrienden. Je weet niet of je ze terugziet. Zij wensen jou het beste toe. Je pakt je spullen en loopt zwijgzaam naar de operations room. Na de briefing naar de kist, zwijgzaam naar het onbekende. “Mij zal niets overkomen”, dat was onze gedachte.’

‘Bombs away!’ Ward is opgeleid in de USA bij de Royal Netherlands Military Flying School als luchtvaart radiotelegrafist en luchtschutter. Na het controleren van zijn apparatuur en een laatste sigaretje en praatje, neemt in de B-25 zijn positie in. Hij zit midden in de romp, tussen de twee brullende motoren. ‘Niet de fijnste plek, want het geluid is oorverdovend. Na anderhalf uur vliegen horen we over de headset “captain to crew, approaching hostile air. Man your battle stations and test your guns.” Ik neem mijn positie in en test mijn Browning .50 mitrailleur, met een hels geratel als gevolg. Daarna duiken onze Mitchell en de drie andere in ruitformatie naar vijftig tot honderd meter boven zee, op zoek naar de doelen: twee schepen. Dan roept de captain de codenamen van de boten: “Fox Tare Dog and Sugar Baker sighted, two o’clock, distance seven miles, make ready for action, report!” Ik antwoord: “Radio ops roger.” De formatie splitst in tweeën. Ik moet me goed vasthouden want nu komt het echte ruwe werk. Wij vuren met de .50’s op de vijand die terugschiet met lichtspoormunitie en twintig milimeter luchtdoelkanon. Geen kattenpis. Angst? Geen moment en geen tijd voor. Spanning? Tot het kookpunt. Dan klinkt: “bombs away!” Na een paar seconden roept de schutter vanuit de staartkoepel: Jiiaahoo! She’s hit right in the middle!”’

Achterlaten Door de bommen zinkt de Sugar Baker. Ook de andere boot en het begeleidende korvet worden tot zinken gebracht. De shipping-missie zit er echter nog niet op. De terugweg is namelijk alles behalve ongevaarlijk. Bij het droppen van de overgebleven bommen op een haven wordt de Mitchell van Ward namelijk geraakt. Gelukkig niet fataal. Na een tijd vliegen klinkt dan eindelijk het verlossende ‘out of hostile area. You may relax now.’ Ward kijkt naar buiten en geniet van de zonsondergang, een onvoorstelbaar wondermooi natuurverschijnsel. ‘Het doet je denken aan wat je hebt moeten achterlaten, je familie, je huis, alles. Hoe zouden ze het maken? Leven ze nog? In de schemering landen we op Bachelor. Na het uitstappen geef ik een klopje op een propellerblad van de Mitchell en zeg: “Well done, old chap”.’

In negen maanden maakt Otto Ward 41 operationele vluchten. Van 1943 tot en met 1945 vliegt het 18 Squadron 13722 uur in 2433 sorties van gemiddeld vijf en een half uur. De eenheid verliest zeventien B-25’s en 94 man. Ward verloor veel vrienden. Hun graf is de zeebodem, maar hun namen blijven want ze staan vermeld op het monument op de voormalige vliegbasis Soesterberg.


PERSONEEL

PERSONEEL

Positieve ervaring: eigen bijdrage op waarde geschat

Lean leidend voor luchtmachttoekomst Een aantal jaar geleden, in 2008 om precies te zijn, startte de Koninklijke Luchtmacht met het project Lean. Deze vorm van werken betekent op een kritische manier naar processen kijken en nagaan of het anders, efficiënter en dus beter kan. Lean houdt in letterlijk de werkvloer opgaan om de oplossingen te vinden. Niet door ze achter de schrijftafel te verzinnen zonder zicht op de praktijk. Tekst: Bureau Luchtmachtcommunicatie

Destijds is stevig vaart gemaakt om Lean een stevig fundament in de luchtmachtorganisatie te geven. Zowel leidinggevenden als medewerkers kregen de mogelijkheid Lean-opleidingen te volgen. Op alle onderdelen werden Onderdeelbegeleidingsteams (OBT’s) ingesteld die assisteren bij het uitvoeren van verbetertrajecten. Dwars door de organisatie is een groot aantal grote en kleine verbetertrajecten van uiteenlopende omvang gestart. Wat ze met elkaar gemeen hebben, is dat ze verbeteringen tot brengen die hebben geleid tot kostenvermindering, hogere doelmatigheid of gewoon prettiger werken. Lean leverde een aantal interessante verbeteringen op. Contact en aandacht Eén van de grootste verbetertrajecten betreft het onderhoud Chinook bij het Defensie Helikopter Commando (DHC), waar de doorlooptijd van het onderhoud van negentien tot slechts elf weken werd teruggebracht. Een opmerkelijke prestatie die ook internationaal de aandacht trekt. Een fraai voorbeeld, want juist het eigen personeel bracht dit verbetertraject hoofdzakelijk tot stand. De onderhoudshangaars van het DHC zijn – nog steeds – een toonbeeld van de impact die Lean kan hebben. Het Hoofd Kennis Centrum Lean, luitenant-kolonel Jan Leendert Voetelink, wijst ook op de ‘plus’ die verbetertrajecten voor leidinggevenden en medewerkers opleveren. ‘Het aantrekkelijke van Lean is dat je de werkvoer op gaat om de oplossingen en goede ideeën te vinden. Je blijft niet


achter de tekentafel hangen. Als medewerker merk je dat je gezien en gehoord wordt. Je bijdrage wordt op waarde geschat. Dat contact en die aandacht wordt als positief ervaren, dat mag wel duidelijk zijn. Dat geeft plezier in het werk en vergroot de betrokkenheid.’ Grote schoonmaak Ook Staf CLSK keek kritisch naar zichzelf. Twee verbetertrajecten verdienen het zeker te worden genoemd. De eerste is het zogenoemde behoeftestellingsproces. Hiervoor werd een nieuwe manier van verwerken ontworpen. Een hoop rompslomp en veel overlegtijd is komen te vervallen, waardoor een snellere afhandeling kon worden gerealiseerd. Concreet: de doorlooptijd van acht à tien weken is teruggebracht naar circa drie. Het tweede verbetertraject betrof de rapportagedruk. Verslagleggingen brengen niet alleen veel werk voor de staf met zich mee, maar ook voor de onderdelen. Ook hier kwam heel wat verspilling boven water in de vorm van doublures, overbodige rapportages, etc. Het Centrum voor Mens en Luchtvaart (CML) gooide het over een andere boeg. Onder leiding van de commandant zelf is het voltallige personeel aan de slag gegaan met de 6S’n (zie kader). Met een grondige opruimactie heeft het CML beide panden, garages, zolder en verschillende openbare ruimtes ‘schoongeveegd’. Daarnaast werd bij-

Onderdeelsbegeleidingsteams Elk onderdeel beschikt over een OBT. Dat heeft als hoofdtaak het ondersteunen van de commandant bij zijn doelstellingen in het kader van Voortdurend Verbeteren. Zo adviseren de OBT’s over de aanpak van verbeterprojecten met Lean ‘tools’ en technieken. Eventueel kunnen OBT’s ook als begeleider optreden bij bijvoorbeeld verbetertrajecten. De OBT’s zijn vaak ook in staat lokaal opleidingen als ‘awareness’ en de ‘fundamentals’ (zie kader opleidingen) te verzorgen.

6S’n Om verspilling te voorkomen definieerde het CML zes startpunten die helpen om verspilling op en rond de werkplek te voorkomen. • Scheiden: organiseer de werkplek, verwijder alles wat niet nodig is • Schikken: maak een standaardplek voor alles, zodat alles gemakkelijk en snel te vinden is • Schoonmaken: houdt apparatuur en werkplekken netjes en schoon • Standaardiseren: ontwikkel vaste routines om de werkplek op orde te houden en maak ze visueel • Safety: minimaliseer gevaarlijke situaties en promoot veilig werken • Standhouden: zorg dat de werkplek netjes blijft en zoek manieren om dit aan te vullen of te verbeteren.

voorbeeld ook het medische boekenbestand uitgezocht ter voorbereiding van het inrichten van de bibliotheek. Dat bij elkaar leverde een veel efficiënter gebruik van de beschikbare ruimte op, maar ook prettiger werken. Inmiddels heeft de 6S-dag een vaste plaats op de CML-kalender. Logisch C-LSK luitenant-generaal Sander Schnitger wil weer snel verder met de luchtmacht waarvoord deze is bedoeld. ‘Het CLSK moet gereorganiseerd en op orde gebracht. We werken aan een luchtmacht met toekomst. Dat is de stip op de horizon. Het belangrijkste is dat we straks weer gewoon ons werk kunnen doen.’ ‘Lean helpt daarbij uitstekend, juist nu’, vult PC-LSK generaal-majoor Ton Tieland aan. ‘Het aantal functies is schaars, dus processen moeten zo slim mogelijk ingericht. Hoe logischer die in elkaar zitten, des te beter het is. We zijn nog zeker niet klaar met Lean. De genoemde voorbeelden spreken zeker tot de verbeelding. Op verschillende onderdelen wordt al actief nagedacht hoe Lean kan helpen bij herinrichtingstrajecten.’ Op een aantal onderdelen wordt achter de schermen hard gewerkt aan nieuwe manieren van werken en inrichten van de organisatie. AOCS Nieuw Milligen studeert op herinrichting van de processen voor integrale planning, luchtverkeersleiding en onderhoud. De verschillende onderdelen op het agglomeraat KMSL vliegbasis Woensdrecht

zijn bezig om de samenwerking op het gebied van ondersteuning in te richten. Zodra deze en andere processen zijn vastgesteld, zult u hier verder over worden geïnformeerd.

Voor meer informatie over Voortdurend Verbeteren en Lean Management kunt u terecht op de CLSK Startpagina op intranet bij: Leidinggeven en verbeteren. Via deze pagina kunt u ook rechtstreeks in contact komen met het Kennis Centrum Lean. Daarnaast heeft vrijwel ieder onderdeel binnen CLSK eigen intranetpagina’s over dit onderwerp ingericht.

Opleidingen Binnen het CLSK worden drie Lean-opleidingen verzorgd: • Lean awareness: een korte, algemene introductie over Lean • Lean fundamentals: voor hen die betrokken zijn bij Lean- (verbeter)trajecten • Lean technical: voor hen die Lean-(verbeter)trajecten willen leiden Deze (interne) opleidingen kunnen via PeopleSoft worden aangevraagd. Voor deelname aan externe opleidingen dient u zich tot uw commandant te wenden.


PERSONEEL

LEESWIJZER Vliegveld Venlo – Van bevrijding tot ontmanteling Ruim drie jaar geleden verscheen het boek Vliegvelden in oorlogstijd, geschreven door drie auteurs van of verbonden aan het Nederlands Instituut voor Militaire Historie. Daarin passeren alle locaties (meer dan veertig) de revue waarop voor korte(re) of lange(re) termijn tijdens WO II militaire vliegactiviteiten hebben plaatsgevonden. Eén hoofdstuk is daarin gewijd aan Yankee 55, de voormalige Fliegerhorst Venlo-Herongen letterlijk op de Nederlands-Duitse grens. Over de Amerikaanse tijd weet auteur Hub Goeneveld nog heel veel meer te melden, getuige zijn boek ‘Vliegveld Venlo’ dat eind vorig jaar verscheen. Het betreft geen nieuwe maar een volledig herziene uitgave van de eerste druk uit 2005. De eerste druk was snel uitverkocht en bovendien kwam er na verschijning extra informatie boven water. Die verwerkte voormalig Starfighter-vlieger van de KLu en later gezagvoerder bij Lufthansa in dit boek. Dat staat vol verhalen over en foto’s van de US Army Air Force die hier met diverse squadrons stond. Het begint met een voorwoord door de Amerikaanse brigadier general bd Staryl C. Austin jr., oud-vlieger van het 410 Fighter Squadron op de P-47 Thunderbolt. Het is jammer dat de fotokwaliteit af en toe wel wat te wensen overlaat, maar voor geïnteresseerden in WO II in het algemeen, en voor hen in Limburg in het bijzonder is het zeker een aanrader. (A.M.)

‘Rattengedrag’ Ruim vijftien procent van de Nederlandse werknemers kampt jaarlijks met zogenoemd rattengedrag op de werkvloer. Zo bleek onlangs uit een onderzoeksrapport, gepubliceerd door de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2011. Rattengedrag onderscheidt zich van ongewenst gedrag omdat werknemers er zelf beter van proberen te worden. Tekst: Bureau Luchtmachtcommunicatie

Mayday… Mayday… Mayday! – Negentig jaar vliegtuigcrashes rondom Venlo Na ‘Venlo’ verscheen van dezelfde auteur vorig jaar ook nog ‘Mayday… Mayday… Mayday! – Negentig jaar vliegtuigcrashes rondom Venlo’. Het boek ligt uiteraard in het verlengde van de hierboven besproken publicatie zoals de ondertitel ook aangeeft, maar gaat aanzienlijk verder. Het behandelt in chronologische volgorde alle vliegtuigongevallen in Limburg en het Duitse grensgebied vanaf 1920 tot en met 2010. Groeneveld, lid van de Studiegroep Luchtoorlog 1939-1945, verrichte jaren onderzoek naar alle crashes. Zijn opzet van dit naslagwerk is tweeledig; het geeft behalve luchtvaarthistorische informatie tevens een opsomming van alle bekende crashes aan de lokale bevolking, militairen, veteranen, familieleden, ooggetuigen, lokale historici en leden van heemkundeverenigingen. Het boek is in drieën verdeeld – 1920-1939, 1939-1945 en 1945-2010 – waarin de crashes van zowel militaire als civiele vliegtuigen beschreven wordt, net als het lot van de bemanningsleden en inzittenden. Veel foto’s, kaarten en afbeeldingen – enkele in kleur, veel uit privé collecties en nooit eerder gepubliceerd – completeren dit boek, maar voor de fotokwaliteit geldt hetzelfde als bij ‘Vliegveld Venlo’. (A.M.) Vliegveld Venlo – van bevrijding tot ontmanteling met ISBN 9789088421040 is geschreven door Hub Groeneveld, telt 278 pagina’s op zwaar zijdemat papier en is voorzien van 264 afbeeldingen. Het boek kost € 29,50. ‘Mayday… Mayday… Mayday! – negentig jaar vliegtuigcrashes rondom Venlo’ met ISBN 9789088421050 telt 319 pagina’s op zwaar zijdemat papier en is voorzien van 316 afbeeldingen. Het boek kost € 31,50. Beide hardbacks op formaat 21 x 29,5 cm zijn uitgegeven door NL Books, onderdeel van Aviation-Warbooks en zijn verkrijgbaar in diverse gespecialiseerde boekhandels, via www.aviation-warbooks.nl of in de winkel van Aviation-Warbooks, Ambachtsweg 8c, 1474 HW Oosthuizen. Voor vragen mailt u naar [email protected].

Koolhoven Vliegtuigen Bij het bombardement van Rotterdam in mei 1940 brandde de fabriek en daarmee het archief van vliegtuigbouwer Koolhoven volledig af. Toch heeft auteur Theo Wesselink een enorme hoeveelheid informatie en foto’s weten te achterhalen. In 1973 startte hij al met het onderzoek wat leidde tot het boek ‘Koolhoven – Vliegtuigbouwer in de schaduw van Fokker’ uit 1981. Het uitverkochte boek had destijds geen ruimte voor uitgebreide productiegegevens. Daarom volgde in 2003 ‘Koolhoven vliegtuigen – Een productieoverzicht’. Nu heeft Wesselink beide producties samengevoegd, geheel herzien, gecorrigeerd en aangevuld. Daarin staat de levensloop van Frits Koolhoven en hoe hij met luchtvaart in aanraking komt via auto- en motorenfabriek Minerva, zijn vliegbrevet (nr. 290) in 1910 en de Soesterbergse vliegheide. Daarnaast is de levensloop van iedere individuele Koolhoven beschreven, met uitzondering van de FK 3 en FK 8 vanwege de grote aantallen. Het zeer complete werk werd gecontroleerd door de Stichting Koolhoven Vliegtuigen. Er is eigenlijk maar één maar: het boek had een beter soort papier verdiend dan het huidige omdat daarmee de foto’s vele malen beter tot hun recht waren gekomen. Maar daarmee was de prijs ook een ander verhaal geworden van dit prachtige document over ‘de tweede’ vliegtuigbouwer van Nederland. (A.M.) ‘Koolhoven Vliegtuigen’ met ISBN 97890818510 is geschreven door Theo Wesselink en uitgegeven door zijn eigen uitgeverij Dutch Aviation Publications. De hardback op formaat 16 x 23,5 telt 436 pagina’s en is voorzien van bijna 250 zwart-wit foto’s en afbeeldingen. Voor € 49,95 is het te koop bij onder andere de Flash Luchtvaartwinkel, Luchtvaarthobbyshop en te bestellen bij iedere boekwinkel. Dat kan uiteraard ook via de site van Wesselink op www.dutchavia.nl.


Uit genoemd onderzoeksrapport blijkt tevens dat tijdens een reorganisatieproces de kans toeneemt dat collega’s elkaar soms naar het leven gaan staan en dat rattengedrag vaker voorkomt. Waar eerst werd samengewerkt, ben je nu elkaars concurrent in de slag om een functie in een krimpende organisatie. Soms worden werknemers enorm beschadigd door rattengedrag. Gelukkig leert het onderzoek ook dat je al veel aan preventie kunt doen en dat ook niet iedereen zich schuldig maakt aan dit soort gedrag. Maar hoe herken je dit gedrag en wat kun je ertegen doen? ‘Roddelen, liegen en collega’s zwart maken komt helaas voor bij reorganisaties’, geeft Angelique Landman-Por aan. ‘Daarmee beschadig je iemand en wordt zijn of haar kans op een plaats in de nieuwe organisatie kleiner, zeker als uiteindelijk iedereen dezelfde roddels en leugens over iemand verkondigt. De slachtoffers van rattengedrag worden beschadigd en soms zelfs getekend voor het leven. Het is natuurlijk verschrikkelijk als je zoiets overkomt. Onderzoek toont aan dat ruwweg tien procent van werknemers zich schuldig maakt aan rattengedrag, evenzoveel nooit en tachtig procent afhankelijk van de omstandigheden.’ Niet eenvoudig Uit het onderzoek blijkt ook dat rattengedrag niet altijd wordt gerapporteerd door leidinggevenden of collega’s. Dat zou wel moeten, al is het maar uit eigenbelang. Want rattengedrag leidt hoe dan ook tot een onplezierige sfeer op de werkvloer en daarmee heeft iedereen te maken. En aangezien iemand een flink deel van het leven op het werk doorbrengt, is daarom alleen al optreden tegen rattengedrag

geboden. Bovendien neemt door uitval van zieke collega’s de werkdruk voor de anderen toe wat weer leidt tot extra uitval. Vooral leidinggevenden en collega’s moeten alert zijn op rattengedrag, maar dat is niet eenvoudig. Het herkennen is soms best lastig. Er zijn vele vormen van ongewenst gedrag. Van onduidelijke regels tot verschil in behandeling, van verkeerd voorbeeldgedrag tot jaloezie tussen medewerkers. Gevolgen kunnen zijn een hoog ziekteverzuim, een verziekte werksfeer of zelfs agressie op de werkvloer. Het is daarom van belang dat de collega’s die merken dat iemand wordt gepest of vernederd zelf de zaak bij de leidinggevende of een van de vertrouwenspersonen kunnen aankaarten. Als dat geen optie is, kan – eventueel anoniem - een klacht worden ingediend bij het Meldpunt Integriteit Reorganisatie. Luisterend oor ‘Bij het meldpunt integriteit reorganisatie zijn tot nu toe 33 meldingen binnengekomen’, geeft Landman-Por aan. ‘Onderzoek toont aan dat het bij de luchtmacht tot nu toe gelukkig allemaal meevalt, maar rattengedrag kómt dus voor. We besteden veel aandacht in cursussen voor leidinggevenden om rattengedrag te herkennen, dat zou de verklaring kunnen zijn. Wat vertrouwenspersonen en integriteitsfunctionarissen in hun werk wel merken is de behoefte aan een luisterend oor bij mensen. Zeker voor hen van wie de functie vervalt. Het is belangrijk dat zij een luisterend oor vinden. Ik roep iedereen op daarvoor de tijd te nemen, hoe druk het ook is.’


JOURNAAL

JO U R NAA L

VRAGEN AAN – BEHALVE OVER ADRESWIJZIGINGEN – OF BIJDRAGEN VOOR DE VLIEGENDE HOLLANDER? Mail naar [email protected]. Stuur foto’s bij voorkeur naar [email protected]. Deadline: iedere eerste maandag van de maand.

Betaaldata salarissen In 2013 wordt het salaris uiterlijk bijgeschreven op de eerstvolgende werkdag na 22 februari, 22 maart, 24 april, 24 mei (inclusief vakantiegeld), 24 juni, 24 juli, 23 augustus, 24 september, 24 oktober, 22 november (inclusief eindejaarsuitkering) en 20 december. Meer informatie is verkrijgbaar bij het Dienstencentrum Human Resources (DCHR) via de startpagina P&O-selfservice, of telefonisch op *06-733 of 0800-2255733 (vanuit het buitenland (+31-70-414 33 00), bereikbaar op werkdagen van 8.00 tot 12.00 uur.

Militaire en civiele luchtverkeersleidingstaken samengevoegd De militaire en civiele verkeersleidingstaken in het Nederlandse luchtruim zijn sinds 12 december samengevoegd in de zogenoemde Shared Airtraffic Service (SAS). Het AOCS Nieuw Milligen en het Maastricht Upper Area Control (MUAC) zijn daardoor letterlijk en figuurlijk met elkaar verbonden. SAS is voorzien van geautomatiseerde radar- en vliegplandata vanuit MUAC. Het werk van de controllers is hierdoor overzichtelijker en gemakkelijker, waardoor de situational awareness aanzienlijk groter is. Zo zijn de papieren flight-strips vervangen door een digitale weergave op het scherm en kunnen de vliegrichtingen met een muisklik worden gecoördineerd in plaats van telefonisch. Het concept van SAS is revolutionair binnen Europa en bewijst dat het mogelijk is om op geïntegreerde wijze verkeersleidingsinformatie uit te wisselen op verschillende locaties. SAS voldoet aan de huidige Europese regelgeving en wordt doorontwikkeld tot 2025.

In memoriam † Op 20 augustus overleed Ab van Driel. Hij was als sergeantmajoor werkzaam op het bedrijfsbureau van het 298 Squadron op de vliegbasis Gilze-Rijen. Hij was gehuwd en had een zoon en dochter. Van Driel is 49 jaar geworden. † Op 12 oktober overleed Tineke Visser-Smit. Zij was als adjudant werkzaam als cateringmanager op de vliegbasis Leeuwarden. Ze was getrouwd en had een dochter. Visser-Smit is 51 jaar geworden. † Op 3 december overleed Serge Goedhart. Hij was werkzaam als eerste medewerker Portfoliobeheer bij Accountmanagement van het Logistiek Centrum Woensdrecht. Hij was gehuwd en had een zoon en dochter. Goedhart is 38 jaar geworden. † Op 2 januari overleed Linda Bal. Zij was als majoor werkzaam als humanistisch raadsvrouw en verbonden aan het Defensie Helikopter Commando. Ze was ongehuwd en had een zoon en dochter. Bal is 60 jaar geworden.

Adjudant bd krijgt lintje

ADRESWIJZIGINGEN: ZIE COLOFON OP PAGINA 35 DE VLIEGENDE HOLLANDER 26

Adjudant bd Koos van den Berg werd eind vorig jaar op het Maritiem Vliegkamp De Kooy benoemd tot Lid in de Orde van Oranje-Nassau. Niet toevallig gegbeurde dit in de Traditiekamer van de Marineluchtvaartdienst (MLD). Hij ontving de onderscheiding voor zijn grote bijdrage aan de opbouw en professionele expositie van de collectie van de MLD. Die bestaat uit vele fotopanelen, een aantal vliegtuigen en helikotpers, modellen en mock-ups en tal van gebruiksvoorwerpen en boeken uit de geschiedenis van de MLD. De oud-adjudant coördineerde de afgelopen twintig jaar de werkzaamheden van de vele vrijwilligers. Zijn kennis uit het verleden en zijn ervaring als medewerker van het Militaire Luchtvaartmuseum kwamen daarbij zeer van pas. De tentoonstelling is op afspraak te bezichtigen. Kijk daarvoor op www.traditiekamermld.nl.

JOURNAAL

Commando-overdrachten

Reünies Wat: voormalig vliegende 324 Squadron Waar: vliegbasis Leeuwarden Wanneer: 4 april 2013 Wie: Alle oud-medewerkers en hun eventuele partners/ begeleiders zijn van harte welkom. Aanmelden: In januari zijn uitnodigingen aan de ons bekende oud-medewerkers toegezonden. Mocht u de afgelopen jaren nooit een uitnodiging hebben ontvangen en u bent toch in de periode 1949-1964 bij het squadron werkzaam geweest of u wilt nadere inlichtingen, neem dan contact op met Evert Fokkinga via op [email protected] of 050-5799699.

Kolonel Ton van Happen droeg op 7 december zijn functie van plaatsvervangend commandant vliegbasis Geilenkirchen over aan ranggenoot René Moerland. Hij is daarmee tevens Senior National Representative voor het Nederlandse detachement. Van Happen verlaat Defensie met functioneel leeftijdsontslag. Foto: Geilenkirchen

Luitenant Kolonel Denny Traas droeg op 14 januari het commando van de Air Task Force over aan overste Ronald van der Jagt. ATF 22 neemt op Mazar-e-Sharif in Afghanistan de taken over van ATF 21. De Nederlandse F16’s worden nog steeds elke dag ingezet ter ondersteuning van de politietrainingsmissie in Kunduz. Foto: 1 NLD ATF

Vijfde ‘Foxtrot’ naar Fort Hood De Defensie Materieel Organisatie (DMO) droeg op 14 januari de vijfde CH-47F over aan het CLSK. Diezelfde dag vloog een Nederlandse crew de nieuwe Chinook transporthelikopter naar zijn standplaats Fort Hood. De zesde en laatste Foxtrot wordt volgens planning op 26 maart 2013 overgenomen door het DMO projectteam. Deze is bestemd voor het 298 Squadron. Dit toestel gaat met zeetransport via Baltimore naar Antwerpen, en daarvandaan naar het LCW. Na enkele modificaties aldaar, kan het CLSK het toestel vanaf mei operationeel inzetten.

Wat: Jaarlijkse reünie vliegers 315 Squadron Waar: Officiersmess Camp New Amsterdam Wanneer: 16 april vanaf 17.00 uur Wie: alle oud-vliegers 315 squadron. Een goed adressenbestand is essentieel voor de organisatie. Geef dit bericht daarom door aan alle voormalige 315 vliegers. Stuur adreswijzigingen en geen interesse zoveel mogelijk naar [email protected]. Aanmelding en informatie: Kosten voor de avond bedragen €15,00 per persoon. Maak dit bedrag voor 1 maart over op rekening 3311.806.697 ten name van C.J. Stoutjesdijk in Amersfoort onder vermelding van RIP 2013 en je e-mail adres (en/of telefoonnummer). Bij annulering voor 31 maart wordt het bedrag volledig terug gestort. Bel voor meer informatie met Bart Woortman op 053-5696112 of mail naar bovenstaand adres. De mess is op de voormalige vliegbasis Soesterberg, Dolderseweg 34 in Huis ter Heide.

Luchtmachtonderofficierspagina op intranet Sinds eind vorig jaar is er voor luchtmachtonderofficieren een speciale Onderofficierspagina op intranet te vinden. Het is één van de initiatieven van de Luchtmachtadjudant om een krachtig Onderofficierskorps te behouden. Op deze pagina vindt u onderofficiergerelateerde onderwerpen in de breedste zin van het woord, zoals opleidingen, werkervaringen, beleidsvisie onderofficieren van de Commandant Luchtstrijdkrachten en verslagen. Ook is er een rubriek die telkens een werkplaats belicht waar onderofficieren te vinden zijn. Als eerste stonden de medewerkers van de schilderswerkplaats op de vliegbasis Leeuwarden in de spotlights. De pagina is een groeidocument waarbij ieders inbreng welkom is.


JOURNAAL

JOURNAAL

Tweede Nederlandse F-35 krijgt vorm

Vrijwilligers onderhouden Amerikaanse museumvliegtuigen Het Air Force Flight Test Museum op Edwards AFB, Californië, begon onlangs met een zogenoemd adopt-a-plane programma. Daarmee kunnen vrijwilligers helpen museumvliegtuigen te onderhouden. Het museum heeft er namelijk meer dan tachtig in beheer, maar slechts twee full-time medewerkers voor hun onderhoud. Studenten van klas 12B de Air Force Test Pilot School, onder wie KLu-majoor Martin van de Pol, waren de eerste die deelnamen door de SR-71 Blackbird van het museum onder handen te nemen. Daarmee haalden de leerling testvliegers zelfs het Amerikaanse Air Force Magezine. De vrijwilligers zullen behalve het schoonmaken ook licht onderhoud uitvoeren zoals het opnieuw aanbrengen van insignes, repareren van lekke banden het voorkomen dat vogels de vliegtuigen als nest gebruiken. Vrijwilligers kunnen zo veel of weinig als ze willen deelnemen. Foto: Laura Mowry

De bouw van de tweede voor Nederland bestemde F-35 maakt vorderingen. Het toestel staat op de foto in het zogenoemde het Electronic Mate Allignment Station. Op die plek zijn onder andere de cockpit en de vleugels aan de romp gemonteerd. Het vliegtuig heeft deze plek in de fabriek van Lockheed Martin in Fort Worth inmiddels verlaten. Momenteel staat het in het Final Assembly Station waar het wordt afgebouwd. Het toestel, dat na de aflevering aan Nederland zal worden geregistreerd als F-002, zal samen met de F-001 gaan deelnemen aan de voorbereiding en uitvoering van de operationele testfase.

Die vindt nu al plaats bij de 33rd Fighter Wing op Eglin Air Force Base in Florida. De eenheid moest in 2012 988 vluchten en 8458 testpunten afwerken. De wing maakte er veel meer, respectievelijk 1167 en 9319 in meer dan zevenhonderd missies. Het Air Education and Training Command van de Amerikaanse luchtmacht gaf onlangs aan dat de wing nu ook klaar is voor training van vliegers in 2013. In 2012 werden dertig F-35’s afgeleverd tegenover dertien in 2011. Momenteel staan er 22 F-35s op Eglin. De overige toestellen staan op diverse bases elders in de Verenigde Staten. Foto: Lockheed Martin

Luchtmacht in Glazen Huis 3FM Serious request donaties

Leeuwarder F-16’s oefenen op Eindhoven

AOCS Nieuw Milligen steunt goede doelen Het Air Operations Control Station Nieuw Milligen doneerde eind vorig jaar € 2500 aan stichting ‘k Leef in Apeldoorn. Majoor Jan Tanis overhandigde symbolisch een cheque aan Annemieke Simonis, directrice van de stichting. Deze heeft als doelstelling mensen met kanker en hun naasten te ondersteunen bij het optimaal houden van hun kwaliteit van leven. Onder de noemer ‘AOCS NM actief tegen kanker’ zijn eind 2012 diverse activiteiten gehouden om geld in te zamelen voor dit goede doel. De opbrengst wordt verdeeld tussen ‘k Leef, de ROPARUN en het fietsevenement Alphe ‘dHuZes.

Bezoek kamerleden

Een groot aantal kamerleden van de Vaste Commissie voor Defensie bezocht op 18 januari het Defensie Helikoptercommando en het Logistiek Centrum Woensdrecht. Op de vliegbasis Gilze-Rijen kregen zij een rondleiding en een toelichting op de inzet van de helikopters. De middag in Woensdrecht stond in het teken van publiek-private samenwerking en het onderhoud van het materieel.


Sport-award 2012 uitgereikt Zwemster cadet-sergeant Denise de Vries ontving op 13 december de sportaward 2012 uit handen van commodore Paul Bomers. Ze wist drie CLSK zwemrecords te verbreken, behaalde drie eerste plaatsen bij het Nationaal Militair Kampioenschap en twee tweede plaatsen op het internationale kampioenschap van het Headquarthers Allied Air Command Ramstein. Volgens coaches en teamleiders leverde zij dit jaar daarmee de beste sportprestaties binnen het CLSK. Foto: Johan Bouman

In het glazen huis dat in december in Enschede stond, bood F-16 demovlieger Stefan Hutten namens de Koninklijke Luchtmacht twee items ter veiling aan. ‘Stitch’ bracht op 24 december een bezoek aan de DJ’s in het Glazen Huis. Daar bood hij namens de luchtmacht een ballonvaart, een uniek exemplaar van de Flight Planner schoolagenda en een meet & greet met het F-16 demoteam aan. De meet & greet met het demoteam bracht 6250 euro op, de ballonvaart met de Luchtmachtballon 865 euro. Hutten was in Enschede samen met de tienjarige Luca, op de foto samen met DJ Giel Beelen. De razende reporter van de Flight Planner schoolserie overhandigde een cheque van €3000 euro namens de uitgever Paper Works. Serious Request werd dit jaar voor de negende keer gehouden en bracht maar liefst twaalf miljoen euro op voor het internationale Rode Kruis. In 2013 staat het Glazen Huis in Leeuwarden. Foto: Ray van Olphen

Een detachement van zo’n 450 personen en negen F-16’s van de vliegbasis Leeuwarden oefende eind vorig jaar een week lang vanaf de vliegbasis Eindhoven. Deze basisoefening vond plaats als voorbereiding op het NAVO-examen van november 2013, de zogenoemde Capability Evaluation. Iedere drie jaar dient een Main Operating Base dit examen te doen. Het totaalconcept van het opereren van een detachement op een externe locatie wordt beoordeeld. Naast operationele en personele aspecten toetst de NAVO onder andere ook zaken als getraindheid, verbindingen, coördinatie, beveiliging, transport en bevoorrading. Door de afstoting van de vliegbases Twenthe en Soesterberg zijn er weinig andere bases waarvandaan zo’n detachement kan oefenen. Volkel is namelijjk al F-16 basis en daardoor geen optie. Eindhoven heeft de infrastructuur voor het opereren van F-16’s en is normaliter al formeel uitwijkhaven voor F-16’s. In 2013 gaan naar vewachting nog enkele oefenweken vanaf Eindhoven plaatsvinden. Foto: Mike Schoenmaker


COLOFON

JOURNAAL

Tien keer materieelbeheer Iedereen gebruikt materieel of artikelen die eigendom zijn van Defensie. Voor het handhaven van professioneel materieelbeheer zijn de tien regels van belang voor het personeel. 1. Weet welk materieel je mag hebben Weten welk materieel er op je inventaris staat. Zorg daarom voor een actueel overzicht van het materieel dat je mag hebben. 2. Weet welk materieel je fysiek hebt Is het materieel dat op het materieeloverzicht staat ook werkelijk fysiek aanwezig en zo niet, is het bekend waar het wel is. 3. Heb je een ondertekend bruikleenbewijs Als je materieel in bruikleen hebt of hebt gegeven, zorg dan dat de bruikleenbewijzen volledig zijn ingevuld en getekend. 4. Weet wie je beheerder is Zorg ervoor dat je personeel en jij weten wie het materieel beheert en bij wie je terecht kan voor vragen. 5. Meld verschillen op de juiste wijze Er kunnen verschillen bestaan tussen wat administratief en werkelijke aanwezig is. Dit hoeft geen probleem te zijn, maar behandel verschillen altijd via de officiële weg zodat het overzicht niet verloren gaat. 6. Draag materieel en administratie ordelijk over Om je opvolger niet met een achterstand te laten beginnen, zorg dat je materieel en administratie compleet en actueel is bij de overdracht. 7. Gebruik het materieel op juiste wijze Gebruik materieel alleen waarvoor het bedoeld is. Oneigenlijk gebruik kan leiden tot schade en uitval van materieel. 8. Berg (gevoelig) materieel juist op Sommig materieel is door specifieke kenmerken gevaarlijk of gevoelig van aard of interessant voor derden. Hiervoor zijn extra richtlijnen voor opslag en beveiliging. 9. Zorg voor tijdig onderhoud en maak goede afspraken Om materieel inzetbaar te houden is goed en tijdig onderhoud noodzakelijk. Zorg voor een goed overzicht van de onderhoudsstaat en geplande onderhoudsbeurten. 10. Zorg dat materieel inzetbaar is Je eenheid is pas inzetbaar als het materieel dat ook is. Controleer daarom regelmatig op de inzetbaarheid en neem waar nodig maatregelen om de minimale inzetbaarheid voor operaties te garanderen.

55e internationale militaire bedevaart De Rooms-katholieke Geestelijke Verzorging nodigt u in samenwerking met de Stichting Militaire Lourdes Bedevaart (SMLB) uit voor de Militaire bedevaart naar Lourdes 2013. Alle (post-)actieve militairen en burgerambtenaren van Defensie tot en met 75 jaar zijn welkom om deel te nemen. Zij mogen ieder één introducé(e) of begeleid(st)er meenemen. Kijk voor meer informatie en alle prijzen voor vervoer per bus, motor of vliegtuig op www.militairebedevaart.nl. Hier vindt u ook een digitaal inschrijfformulier. U kunt zich aanmelden bij het Secretariaat SMLB op06-1549 2778 of op [email protected]. Inschrijvingen moeten vóór 1 maart 2013 binnen zijn.

Meteor-boeken vertaald

Voormalig Gloster Meteor-vlieger en KLM-gezagvoerder Aart van Wijk presenteerde eind vorig jaar de Engelse vertaling van zijn boek over de eerste Nederlandse straaljager. Hij overhandigde het eerste exemplaar van All horses of Apollo aan commodore Chris Lorraine, Directeur Militaire Luchtvaart Autoriteit. Het nog steeds dikke boek, 384 bladzijden in full colour, is de verkorte en dus vertaalde versie van Alle paarden van Apollo (4 delen in cassette). Het boek is het vervolg op ‘The horse of Phaëthon – Memories of the gloster Meteor in the Netherlands 1948-1959 – Trample – Throttle- Trim’. Dat is als e-boek voor € 20 verkrijgbaar bij Uitgeverij Elikser in Leeuwarden. All horses of Apollo is door de samensteller in zeer beperkte oplage in eigen beheer uitgegeven. Het zal voorlopig slechts rechtstreeks (via e-mail) te bestellen zijn. Kijk voor meer info op www.glostermeteor.nl. Foto: Koninklijke Luchtmacht

Uitleg over materiaal Nederlands-Indië en KNIL De fotodeterminatiedag ‘Mijn opa was een…’ vindt dit jaar plaats op zaterdag 9 maart in Museum Bronbeek. Iedereen kan van 12.00 tot 17.00 uur bij een expertteam terecht met vragen over eigen (familie)foto’s, documenten, onderscheidingen en (delen van) uniformen die betrekking hebben op het voormalige Nederlands-Indië en het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). In sommige gevallen kunnen zij ook advies geven met betrekking tot nader (genealogisch) onderzoek naar afgebeelde militairen. De specialisten zijn onder meer afkomstig uit museum Bronbeek, het Legermuseum en het Koninklijk Instituut voor Taal- Land en Volkenkunde (KITLV). Voor deelname zijn de normale museumentreeprijzen van toepassing. Reserveren is noodzakelijk. Belangstellenden kunnen zich opgeven via e-mail op [email protected] of 026-3763555.


Bronbeek • Themazondag Naar aanleiding van het honderdvijftigjarig bestaan van Bronbeek gaat de themazondag ‘Over Bronbeek’ op 17 februari in op de historische achtergronden van het tehuis en het museum. Sprekers zijn ing. N.B. Ravensbergen, prof. dr. A.H.M. Kerkhoff, drs. J.L.P. van den Akker en drs. P.J.C Verhoeven. De themadag vindt plaats in het reünie- en congrescentrum Kumpulan op het Landgoed Bronbeek, Velperweg 147 Arnhem. Ontvangst is vanaf 10.00 uur, zaal open 10.30 uur. Het programma duurt van 11.00 uur tot 15.00 uur, inclusief lunchpauze met Indisch lunchbuffet. Toegang is € 25,-, inclusief koffie/thee met spekkoek, Indisch buffet en consumptie. De kaart biedt op deze zondag tevens toegang tot de tentoonstelling ‘150 jaar Bronbeek’. Deelname kan alleen door voorinschrijving via een formulier dat kan worden aangevraagd op Loket. [email protected]. Inschrijven kan tot 11 februari 2013. Annuleren leidt niet tot teruggave. Er zijn 250 plaatsen beschikbaar. • Expositie Naar aanleiding van de honderdvijftigste verjaardag van het Koninklijk Tehuis voor Oud-Militairen en Museum Bronbeek wordt hier op 19 februari de expositie ‘150 jaar Bronbeek. Wonen tussen trofeeën’ geopend. De expositie brengt het tehuis in beeld en hoe zijn kleurrijke bewoners er woonden, leefden feestvierden en omgingen met bezoekers. Ook is er aandacht voor het ontstaan en de ontwikkeling van de museale collectie, de moderniseringen, de sluitingsdreiging in de jaren tachtig en de veranderingen in het toelatingsbeleid. De expositie loopt tot en met 31 december 2013 en is van dinsdag tot en met zondag van 10.00 tot 17.00 uur geopend. Toegangsprijs: volwassene € 6,-, kind € 3,-. Gratis toegang met Museumkaart, Defensiepas, Veteranenpas en Donateurspas. Vanaf 6 april is op het buitenterrein de expositie ‘Bronbekers in beeld’ te zien. Daarin zijn Bronbekers uit het verleden door Gelderse kunstenaars in kunst verbeeld. • Lezing architectuur Bronbeek Rijksbouwmeester Willem-Nicolaas Rose (1801-1877) ontwierp onder meer het militair invalidenhuis Bronbeek. Hetty Berens, deskundige architectuurgeschiedenis, vertelt in haar lezing op 24 februari om 14.00 uur in Museum Bronbeek hoe vernieuwend het ontwerp van Rose destijds was. Hij behoort samen met P.J.H. Cuypers en H.P. Berlage tot de belangrijkste Nederlandse architecten van de negentiende eeuw. Berens promoveerde in Amsterdam op het onderwerp W.N. Rose, stadsarchitect en Rijksbouwmeester. Sinds haar promotie werkt ze op het Nederlands Architectuurinstituut, dat de grootste architectuurcollectie ter wereld beheert. Deze lezing wordt georganiseerd in samenweking met de Volksuniversiteit Arnhem. De toegangsprijs (incl. museumentree) is € 12,00. Inschrijving is noodzakelijk via telefoonnummer 026-4422363 of www.volksuniversiteit.nl/ arnhem (code: CUL 608).

Agenda Militaire Luchtvaart Museum Expositie ‘Plane Skin’ In 2013 bestaat de Nederlandse Militaire Luchtvaart honderd jaar, de Koninklijke Luchtmacht zestig en het Militaire Luchtvaart Museum 45. Daarom vertoont het MLM de verrassende fotoexpositie Plane Skin. In de vliegtuighuid vinden in de loop der tijd diverse veranderingsprocessen plaats. Die bijzondere ontwikkeling legde kunstenaar en fotograaf Gijs Dragt fotografisch vast. Zijn kijk op het onderwerp zorgt voor een schilderachtig karakter en in sommige gevallen lijken het fotografische schilderijen. Plane Skin is te bezichtigen in de Vreeburghal van het MLM van vrijdag 8 februari tot en met zondag 23 juni 2013. Kijk voor de rest van de agenda deze maand op de achterpagina van de Vliegende Hollander. De toegang tot het museum en activiteiten is gratis. Meer informatie, aanmeldingen en reserveringen op www.militaireluchtvaartmuseum.nl. Reguliere openingstijden: dinsdag tot en met vrijdag van 10.00 tot 16.30 uur, en zondag van 12.00 tot 16.30 uur. Gesloten op maandag, zaterdag, Nieuwjaarsdag, beide kerstdagen, Eerste Paasdag, Eerste Pinksterdag en Koninginnedag. Bezoekadres: Kampweg 120, 3769 DJ Soesterberg, telefoon 0346-356000. E-mail: [email protected].

De Vliegende Hollander is een uitgave van de Koninklijke Luchtmacht, geproduceerd door het Dienstencentrum Defensie Media HOOFDREDACTIE Luitenant-kolonel Willem Bogaard EINDREDACTIE Arno Marchand VORMGEVING Grafische Dienst, Audiovisuele Dienst Defensie DRUK en OPLAGE OBT bv, Den Haag - 25.000 ex. INTERNET www.defensie.nl/luchtmacht REDACTIEADRES (niet voor adreswijzigingen en vragen over verzending) Staf Commando Luchtstrijdkrachten De Vliegende Hollander | Kamer 14A01 Postbus 8762, 4820 BB Breda, MPC-92A Telefoon: 076 - 544 71 29 | C2VN: (450) 47129 E-mail kopij: [email protected] E-mail foto’s: [email protected]

ADRESWIJZIGINGEN Actief dienende militairen, reservisten en burgermedewerkers van de Koninklijke Luchtmacht dienen de adreswijziging te muteren in PeopleSoft of door te geven bij de P&O-functionaris. Postactieven, veteranen, betalende abonnees en alle overige lezers dienen de adresdrager met gecorrigeerde gegevens op te sturen naar het retouradres: Staf Commando Luchtstrijdkrachten CLSK/Kabinet/Bureau Postactieven, Abonnementenadministratie de Vliegende Hollander, Postbus 8762, 4820 BB Breda. Per mail naar [email protected] kan uitsluitend indien voorzien van de code boven de naam op de adresdrager. Zonder code wordt mail niet behandeling genomen. BOT-militairen en burgermedewerkers die hun contract met Defensie voortijdig beëindigen en BBT-militairen die de dienst verlaten, hebben geen recht op een gratis abonnement behorend bij de status van postactieve. Een abonnement op de Vliegende Hollander kost € 17,02 per jaar (buitenland € 21,55) en kan worden aangevraagd bij: Abonnementenland, Postbus 20, 1910 AA Uitgeest, telefoon: 0900-22 65 263 (10 cent per minuut), fax: 0251-31 04 05, www.aboland.nl. Opzegtermijn bedraagt zes weken. Sinds 1 december 2011 is de nieuwe Abonnementenwet van kracht. Deze is van invloed op abonnementen van betalende abonnees. Kijk voor meer informatie op de website www. aboland.nl en de specifieke pagina voor dit blad. Aanhaling uit en overname van (delen van) artikelen in dit blad is toegestaan, mits met toestemming van de redactie en bronvermelding. ISSN 0024-0389 31 DE VLIEGENDE HOLLANDER

EVENEMENTEN & ACTIVITEITEN 2013 FEBRUARI

Nationaal Museumweekend

Achter de schermen Neem een kijkje in depots en werkplaatsen

6 / 7 april

LEGO®@MLM

LEGO® workshops

17 februari, 19 t/m 22 februari, 24 februari, 26 t/m 28 februari,1 & 3 maart

Open Cockpit Zondag

Neem plaats in de open cockpit

27 januari, 24 maart, 21 april, 23 juni

Militair Flight Sim Event

Een virtueel vliegavontuur

25 & 26 mei

Modelbouw Manifestatie

Ontdek de kunst van het modelbouwen

28 & 29 april, 1 t/m 3 mei

Filmdagen

Vertoning van luchtvaartfilms en documentaires

6 januari, 7 april, 2 juni

MA DI WO DO VR ZA ZO 4

5

6

7

1

2

3

8

9 10

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

Museumtour

13 januari, 10 februari, 10 maart, 14 april, 12 mei, 9 juni

Museumtheater

Zie agenda

MAART MA DI WO DO VR ZA ZO 4

5

6

7

1

2

8

9 10

3

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

Open

Gesloten

Bovenstaande activiteiten zijn gratis. U hoeft niet te reserveren

Exposities

Van Pionier tot Professional, 100 jaar Militaire Luchtvaart Vrouwen bij de Koninklijke Luchtmacht Plane Skin

Educatie

1

2

7

Audiotour (Nederlands en Engelstalig) Rondleiding Onderwijsprogramma’s Theatervoorstellingen Workshops

8

9 10 11 12 13 14

Uitgebreide informatie vindt u op de website

APRIL MA DI WO DO VR ZA ZO 3

4

5

6

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Activiteiten voor kinderen Speurtochten Workshops Verjaardagsfeestjes

augustus 2012 t/m juni 2013 t/m januari 2013 februari t/m juni 2013 Verkrijgbaar bij de receptie Reserveren via website Reserveren via website Reserveren via website Reserveren via website

Te koop in de Museumwinkel Elke woensdag Elke woensdag- en vrijdagmiddag

Reserveren van een workshop of verjaardagsfeestje kan via de website

Activiteiten elders

MEI MA DI WO DO VR ZA ZO 6

7

1

2

3

4

5

8

9 10 11 12

13 14 15 16 17 18 19

Luchtmachtdagen, vliegbasis Volkel Nederlandse Veteranendag, Den Haag KLu reünie 100jr MiLu, vliegbasis Gilze-Rijen Veteranendag KLu, vliegbasis Gilze-Rijen

Het jaarprogramma is met grote zorg samengesteld. Desondanks is het is mogelijk dat er wijzigingen plaatsvinden

20 21 22 23 24 25 26 Impressie van het nieuwe Nationaal Militair Museum

27 28 29 30 31

JUNI MA DI WO DO VR ZA ZO 3

4

5

6

7

1

2

8

9

14 & 15 juni 29 juni 5 september 5 september

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Visualisatie: bmd

de Vliegende Hollander

Recommend Documents