de Duurzame 100 van de Stedendriehoek

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek

PURE PRINCIPES

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek - INHOUDSPAGINA

INHOUD 6 Mobiliteit Slim werken slim reizen in de Stedendriehoek is het credo - Werkgevers en

VOORWOORD

In de afgelopen maanden hebben wij in dat kader 100 duurzame initiatieven uit Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst en Zutphen mogen ontdekken en onderscheiden met een speldje. Op 30 mei beëindigden we

In de Stedendriehoek hebben we

onze campagne de ‘Duurzame 100 van de Stedendriehoek’ tijdens een ge-

met elkaar de ambitie gefor-

zamenlijke bijeenkomst. Wij vonden het een eer om al deze mensen per-

werknemers pakken samen de handschoen op om te komen tot 5% minder woon-

muleerd om te werken aan een

soonlijk te ontmoeten en te onderscheiden met een speldje dat uw en onze

werkverkeer in de spits – Convenantpartners komen hun belofte na

energieneutrale regio.

realistische ambitie symboliseert. We werden aangenaam verrast door het

Er gebeurt in onze regio natuur-

grote aantal mensen en organisaties in onze regio dat op allerlei manieren

lijk al veel op dit gebied. Daarom

bezig is de regio klaar te stomen voor een kringloopeconomie.

18 Bedrijven Een niet meer weg te denken plek op de agenda van elke ondernemer - DKW: duurzaamheid inbedden in de economie - Besluit op basis van eigen afwegingen welke duur-

zijn VNO-NCW Stedendriehoek

zame keuzes het beste passen en op welk moment – Met versnelling wordt het gemeengoed

en de regio Stedendriehoek

Natuurlijk willen we de vele ideeën en initiatieven rondom duurzaam on-

de campagne Duurzame 100

dernemen, energie opwekken, recyclen en produceren in de regio zoveel

gestart. Met deze campagne wil-

mogelijk delen. De verhalen van de ‘Duurzame 100 van de Stedendriehoek’

fen - Terug naar de menselijke maat om aan oplossingen te werken - Ieder kan op zijn eigen

len we laten zien welke onder-

vormen voor de regio een bron van inspiratie om deze ambitie om te zetten

manier wel een overzichtelijke bijdrage leveren

nemende mensen niet alleen in

in daden. Daarom bundelen we deze verhalen in dit boek: ‘Pure principes’,

woord, maar vooral in daad bezig

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek. Het is een inspiratieboek voor

zijn om de ambities op een maat-

duurzaam wonen en werken in de Stedendriehoek. Met 100 tips, verhalen,

schappelijk verantwoorde wijze

belevenissen, nadenkertjes en uitdagingen van ondernemers en inwoners

te realiseren.

van de regio Stedendriehoek. Maar vooral ook inspiratie voor ondernemende

50 Burgerinitiatieven Je wijk, dorp of stad zo onafhankelijk mogelijk maken van fossiele brandstof62 Energie kiEMT: broedplaats voor kennis – Kennis durven delen – Groen even duur als grijs – Opschaling van kennis naar kassa – Netwerken als kennisdeler

78 Onderwijs Studenten die Wittenborg aflevert moeten beoogde duurzaamheid waarmaken -

mensen en overheden.

Integraal onderdeel van kernvakken - Een strategisch vraagstuk - Trainingen op het gebied van duurzaamheid in samenhang met onder meer strategie, ketenbeheer, rapportage en

Jammer dat onze Duurzame 100 tour is afgelopen? Ja, want we weten dat er

kwaliteitszorg – Geen woorden maar daden

nog veel meer bijzondere mensen en initiatieven zijn die op hun manier hun

82 Overheid Stedendriehoek: de eerste energieneutrale regio in 2030 - SOEN = DOEN –

steentje bijdragen. We hopen dan ook dat zij, u en vele andere werkgevers, werknemers, inwoners, ambtenaren, bestuurders én

Zuinigheid en hergebruik zijn ‘boerenslimmigheden’ – Een marktplaats brengen waar

bezoekers van de unieke regio zich blijvend gesteund

regionale vraag en aanbod elkaar ontmoeten

en geïnspireerd voelen door deze bijzondere 100.

88 Techniek Jong geleerd is oud gedaan - TechniekTalent: meer instroom in technische opleidin-

Andries Heidema

Dries Crama

gen en beroepen is hard nodig - In meer dan honderd TechNet-kringen werken vmbo, mbo en

voorzitter regio Stedendriehoek

voorzitter VNO-NCW

technische bedrijven samen - TechNet-kring Stedendriehoek actief

en burgemeester van Deventer

Stedendriehoek

4 - de Duurzame 100 van de Stedendriehoek

PURE PRINCIPES - 5

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek - MOBILITEIT

De subsidie die de regio Stedendriehoek van het rijk in 2008 kreeg was vooral bedoeld voor twee projecten. Een daarvan is de Slimreizenslimsparen, een initiatief dat is gestart als het ‘Driehoeksarrangement’. Het andere is de elektrische fiets. Dat project loopt sinds maart 2011 en is inmiddels aan de tweede tranche toe.

E-fiets, Slimreizenslimsparen en digitale mobiliteit kern van aanpak

Slim werken slim reizen

in de Stedendriehoek


Op de e-fiets naar het werk

Je hoeft heus niet voortaan je

Alphons Staffhorst: “In de lente van 2011 en vervolgens in

auto te laten staan; er zijn dagen

een wat andere opzet na de zomer hebben we werkgevers

dat dat de handigste keus is. Op

de mogelijkheid geboden hun werknemers e-fietsen te

andere dagen pak je je (elektri-

laten uitproberen. De werknemers kunnen een e-fiets – in

sche) fiets, fiets je naar het station,

eerste instantie uit een vastgesteld aanbod met een aantrek-

gebruik je de OV-stalling, neem je

kelijke korting, later op basis van vrije keuze met een korting

de trein en de OV-fiets om het laat-

van 200 euro – via hun werkgever bestellen. Dit loopt mee

ste stukje naar kantoor te fietsen.

met het zogenaamde fietsenplan: een fiscaal aantrekke-

Voor zakelijke ritten gebruik je die dag ook de trein of

lijke manier om via de werkgever elke 3 jaar een fiets aan

een deelauto die op de parkeerplaats klaar staat.” De

te schaffen. Op www.mobiliteit.stedendriehoekopdekaart.

Stedendriehoek is heel geschikt voor andere manieren

nl is alle informatie te vinden. Zeven convenantpartners

van reizen dan met de auto: de reisafstanden zijn goed

meldden zich direct aan om mee te doen: gemeente De-

behapbaar, de verbindingen tussen de steden en de

venter, Tauw, gemeente Apeldoorn, New release, Deventer

dorpen zijn goed en relatief veel werknemers wonen

Ziekenhuis, Europ Assistance en Goudappel Coffeng. Na

binnen de regiogrenzen.

aar Mobiliteitsmakel st: or Alphons Staffh slim reizen ‘Slim werken en el op’ levert enorm ve

de zomer volgden onder meer Waterschap Veluwe, Bührmann Ubbens, Gelre Ziekenhui-

Anders omgaan met werk en mobiliteit

zen en Rabobank Apeldoorn.

Ook thuiswerken, later beginnen en eerst thuis je e-mail lezen en op afstand vergaderen dragen bij aan de doelstel-

De ene dag is de andere niet

ling van mobiliteitsmanagement in de Stedendriehoek.

“De nadruk bij Slimreizenslimsparen ligt op het sparen

Alphons Staffhorst: “Een interessante ontwikkeling is het

van punten via een bestaand reisproduct”, zo legt Alphons

‘smart working centre’. Daar werk je een of meer dagen of

Staffhorst uit. Dit project heeft een lange voorbereidings-

dagdelen per week met werknemers van andere bedrijven

tijd nodig gehad en start dan ook pas na de zomer van

of zzp’ers in één gebouw. Voor mensen die thuis geen rus-

2011. “Doordat reizigers punten kunnen sparen als ze

tige werkplek hebben of de contacten met anderen graag

gebruik maken van bus of trein hopen we dat ze bewuster

opzoeken een ideale manier om niet in de file te hoeven

gaan nadenken over de vervoermiddelen die ze gebruiken.

staan.”

PURE PRINCIPES - 7


Convenant regio Stedendriehoek:

naar 5% minder woonwerkverkeer kilometers

WOON-WERK REISMENUKAART

Files kosten Nederland 3 miljard euro

reizen. Het hangt af van je agenda, afspraken buiten

per jaar. Ook in onze regio kosten files

de deur, alleen of met collega’s, de lengte en com-

geld. Als werkgevers aan mobiliteitsma-

binatie ervan, de nabijheid en bereikbaarheid van

nagement (‘slim reizen en slim werken’)

bus- of treinstation en – typisch Hollands - het weer

doen, levert dat direct resultaat op. In de regio Stedendriehoek zetten VNO-NCW,

natuurlijk. Je hoeft heus niet iedere dag een andere

de KvK, MKB en de samenwerkende gemeenten in op 5% minder autoverkeer in

manier van reizen te kiezen dan je auto. De stelling

de spits. In 2010 hebben zij en nog een aantal andere organisaties en werkgevers

is dat als een bepaald percentage van de filerijders

een convenant getekend om daar met elkaar aan te werken. Slim werken en slim

een andere manier kiest – trein, bus, fiets, later

reizen moet er met de capaciteitsvergroting van de A1 en de aansluiting op en de

beginnen of thuiswerken – dat de files dan groten-

Joke Lagewaard werkt bij de gemeente Deventer en

inrichting van het onderliggend weggennet voor zorgen dat onze regio bereikbaar

deels verleden tijd zijn. Goed voor het milieu, voor

was de eerste medewerker die gebruik maakte van de

is en blijft.

de bereikbaarheid van regio’s, steden en werkloca-

e-fietsaanbieding. Met als doel woon-werkverkeer op

ties en – als je kiest voor gezond reizen – ook voor

de fiets te stimuleren om de files op de A1 te vermin-

je conditie. Op de reismenukaart kun je zien hoe het

deren en de bereikbaarheid van de regio te verbeteren.

kan werken. En er zijn dus ook alternatieven zoals

Joke: “Het was een zeer welkom aanbod op een goed

thuis werken of later beginnen en dus buiten de

moment. Ik woon 6 kilometer van mijn werk en gebruik

spits reizen. Voor zakelijke afspraken komen ook

daarvoor dus nu de elektrische fiets. Ik merk dat ik

technische oplossingen zoals videoconferencing en

steeds vaker ook voor wat langere afstanden, zoals

skypen steeds meer binnen handbereik.

naar Eefde of Zutphen, de e-fiets pak terwijl ik eerder

Stedendriehoek gaat voor elektrische fiets

Ik ga naar mijn werk en ik neem mee ….. Elke dag vraagt eigenlijk een andere manier van

Eerste e-fiets koper

Bijna 50 vertegenwoordigers van bedrijven, gemeenten en andere

de auto gebruikte.” Ze kreeg haar fiets uit handen van

organisaties maakten op 3 maart 2011 de aftrap mee van het

de burgemeester (op deze foto van het ophalen van de

project e-fiets. Patricia Withagen, wethouder van Zutphen, gaf

fiets staat de projectleider, red.): Joke: “Ja, leuk. Ik vond

in haar openingswoord aan veel kansen te zien om de e-fiets als

mijn prestatie eigenlijk niet zo bijzonder. Toch merk

alternatief in te zetten voor woon-werkverkeer in de regio tussen

ik dat ik vanwege alle aandacht een soort van ambas-

de 5 en ongeveer 20 kilometer.

sadeursrol vervul om de fiets te promoten als woonwerkvervoermiddel. En dat doe ik graag!”


PURE PRINCIPES - 9


het. “Je werkt in of dichtbij je woonplaats.

Wij zetten een dikke streep onder duurzaamheid

Een simpeler manier om duurzaam bezig

we moeten er alleen zuinig mee omspringen. Het staat vast, het olietijdperk is met 40 jaar voorbij.

te zijn is er niet. Niet alleen goed voor het

We moeten nu toch echt ruimer gaan denken.” ECE Cars produceert 100% elektrische auto’s en

milieu, maar ook voor het opbouwen en

bouwen auto’s om tot een elektrische auto. Hiermee zijn zij uniek in Europa. Willem: “Ook bij de

onderhouden van je sociale netwerken.”

aanschaf van een auto moet je toekomstgericht en duurzaam denken. Kijk niet alleen naar die

In een maatschappij die steeds mondialer

aanschafprijs van een elektrische auto, maar naar de ‘total cost of ownership’. Want wat kost de

en grootschaliger wordt, een belangrijk

auto in 3-5 jaar? Duurzaamheid is verder kijken dan vandaag, maar wel vandaag handelen.”

Stoppen met autorijden Een simpel idee met een grote impact, zo omschrijft Gert Klein, werkzaam bij VAR,

Willem van der Kooi, directeur, ECE Cars: “Energiebronnen zijn er in voldoende mate aanwezig,

tegengeluid. Gert: “We koppelen in Voorst de lokale vraag aan het lokale aanbod op

www.ececars.nl

de arbeidsmarkt. In een regio als die van ons kan dat ook goed omdat het hier prettig wonen is. Je kunt het ook maar met een beperkt aantal bedrijven doen, anders gaat het lokale karakter dat je nodig hebt weer verloren. In Voorst doen er zo’n 20 werkgevers mee. Wat hen verbindt is de vraag naar werknemers die in de buurt wonen. Samen ontwikkelen we communicatiecampagnes en wisselen personeel uit daar waar dat past. Meer weten over dit duurzame idee? Neem gerust contact met me op!” www.werkeninvoorst.nl


PURE PRINCIPES - 11


WIJZIJNGROEN

Het gaat soms alle kanten op Kern van de mobiliteitsvisie van het Deventer Zieken-

Dirk Stevens van ‘Wijzijngroen’ uit Epe geeft aan dat zijn product, de oplaadpaal voor elektrische auto’s, onderdeel is van

René Willems, Manager Gastenontvangst, Servicedesk en Logistiek: “Er gebeurt heel veel op dit vlak, soms

huis is Duurzaam en Maatschappelijk Verantwoordelijk

een zogenaamd kip-en-eiprobleem. De elektrische auto (en scooter, brommer en fiets) is, zo meent hij, een niet meer

lijkt het tegenstrijdig.” Hij noemt weten regelgeving, politiek en menselijk gedrag. “Ik denk dat de sleutel

Ondernemen. Het terugdringen van de automobiliteit van

te stoppen ontwikkeling. Het aantal laadpalen zal dus snel groeien. Ook bij het opwekken van energie gaat de auto een

is dat je mensen stimuleert om zelf keuzes te maken. Daarvoor is wel blijvende aandacht nodig.”

en naar het Deventer Ziekenhuis door de klant (patiënt en

grote rol spelen: zonnecollectoren in het wegdek en het omzetten van door auto’s veroorzaakte trillingen in het wegdek

bezoeker) en medewerker is een belangrijk uitgangspunt.

in energie zijn nog maar een kwestie van jaren. Elektrisch autorijden heeft nog meer voordelen, zoals een daling van de geluidsoverlast en van de hoeveelheid fijnstof in de lucht.

Stimuleren tot ander gedrag

www.wijzijngroen.nl Ieder mens heeft zijn eigen redenen voor de keuDe uitdrukking kip-en-

ze van de huidige wijze van vervoer. Ieder mens is

eiprobleem wordt ge-

ook beïnvloedbaar om op een andere keuze van

bruikt indien van twee

mobiliteit over te gaan. De kunst is om te weten

fenomenen moeilijk

waarmee je een medewerker, patiënt of bezoeker

te bepalen valt welk

kunt triggeren tot het maken van andere keuzes.

van beide oorzaak en

Het Deventer Ziekenhuis geeft dan ook inzicht

welk gevolg is. Dit kan

in kosten, effecten en keuzemogelijkheden. In

komen doordat zij in

het algemeen zijn er twee grote prikkels: morele

een kringverhouding

motivatie en financiële motivatie. Het Deventer

tot elkaar staan: zonder

Ziekenhuis biedt onder meer persoonlijke reis-

A kan B niet tot stand

profielen en carpoolmogelijkheden.

komen, maar zonder B ontstaat A niet (bron: Wikipedia)

in parkeergarages – bij banken in centra – bij tankstations – thu is – bij bedrijven


Op 27 mei ontving Paul van Gassel,

René Willems: “Keuzes die genomen worden

Business Innovation Manager van

uit vrije wil worden vaak met enthousiasme

Achmea, zijn speldje uit handen van

uitgevoerd.”

Dries Crama.

PURE PRINCIPES - 13


Betere resultaten door ‘slimmer werken, slimmer reizen’

doe daar iets mee” je eigen omgeving en “Wees betrokken bij

Kies nu voor de mobiliteitsscan! Besparen op uw mobiliteitskosten (reiskosten,

leveren aan een beter milieu. Voor enkele van deze bedrijven

leasekosten, parkeerkosten, werkplekkosten, etc.)

was dit ook de aanleiding om vorm te geven aan Maatschappelijk

en stijging van de productiviteit. Tegelijkertijd:

Verantwoord Ondernemen.

ngt je tot het lte ligt ingesloten, bre ie “De verleiding die in sti brengen naar de essent vragen, vragen die je stellen van de juiste verlangen om te zijn” van je verlangen, het

is geen water- of h zelf in stand: daar an: “De natuur houdt zic een disbalans ontsta menselijk handelen is ons or Do t. kor lte voedse dan we teruggeven” We halen er meer uit

imagoverbetering, bijdragen aan maatschappelijk verantwoord ondernemen en het verhogen van

Wat zijn de spelregels?

werknemerstevredenheid. Allemaal resultaten

De mobiliteitsscan is volledig gesubsidieerd voor bedrijven,

van ‘slimmer werken, slimmer reizen’. Gemiddeld

verenigingen en stichtingen met 25 tot 250 medewerkers. Ook

betaalt u per medewerker zo’n € 8000 per jaar aan

een eventueel implementatietraject wordt voor een groot deel

mobiliteitskosten; hier kunt u tot 25% op besparen.

gesubsidieerd. De inschrijftermijn voor de mobiliteitsscan loopt

Door het invoeren van tijden plaatsonafhankelijk

tot 1 december 2011.

en, kant van de zaak kijk en naar de financiële “Zingeving is niet alle h gewin” logisch en economisc maar ook naar het eco gt vanzelf. in zaaien. De oogst vol “Durf te investeren r jouw ideeën” nt is de tijd rijp voo Op een gegeven mome

an” eren iets laten ontsta usiasme kun je bij and “Door je eigen entho

werken en sturing op output zijn productiviteitsverhogingen van nog eens 20% te realiseren.

Zie www.mobiliteitsscan.com voor meer informatie!

ter geheel” erdeel uit van een gro “De mens maakt ond

Dwars denken en fris kijken

Doe de Mobiliteitsscan!

Winstgevendheid verhogen door slimmer reizen en werken

Een snelle en eenvoudige manier om maatrege-

Antoinette Vriend van Omnifocus: “Duurzaamheid betekent

len en resultaten in kaart te brengen, is het laten

voor mij op een verantwoorde en integere manier omgaan

uitvoeren van een mobiliteitsscan op maat. Omnifo-

met je sociale en natuurlijke omgeving. Voor mijn klanten

cus heeft als erkend mobiliteitsadviesbureau deze

vertaal ik dat naar het versterken van hun winstdoelstellingen

scan al bij verschillende bedrijven uitgevoerd. Zij

door een juiste afstemming van winstgevendheid met sociale

Wie is Wytze Kuijper?

kwamen er achter hoe zij kosten kunnen besparen,

en milieubelangen. Dit is onder meer mogelijk door het slim-

Ondernemer, conceptueel planoloog en strate-

een hogere productiviteit en werknemerstevreden-

mer organiseren van werken en reizen. Zo worden door het

gisch transitie archineer. Richt zich op integrale

heid kunnen realiseren en tegelijkertijd een bijdrage

slim toepassen van moderne communicatiemiddelen, betere

gebiedsontwikkeling, stadsontwikkeling en

werkplanning en outputgericht managen de doelstellingen en

specialistische vastgoedconcepten. Insteek: fris

belangen versterkt.”

kijken en dwars denken. Is bestuurslid van de

eigen ft voor iedereen een er gezegd vitaliteit hee “Duurzaamheid, of bet t je er zelf instopt” lading. Het is dat wa ing” en goed voor de omgev , goed voor de ander elf jez r voo d goe “Wees werk fijn is om te zijn. Ik op plekken waar het als “Ik ben ondernemer het lt voe je het en wil zeggen. Je ziet met mensen die ja ik nt zijn” mensen in hun eleme to CREATE IT” dict the future, is “The best way to pre

stichting ‘Apeldoorn voorop in duurzaamheid’. Is Omnifocus Best Practice Solutions

oprichter en bestuurslid van de stichting Land-

Wytze Kuijper

conceptueel planoloog & strategisch

www.omnifocus.nl

schap en Toekomst, initiator van ‘samenwerken

transitie archineer

met energie’, auteur van CITYmappingTM I fabriek

bureau ZOOOW!

building formats

je stad van de toekomst. www.zooow.nl

New Urban Green improve your living environment

#omnifocusbps


PURE PRINCIPES - 15


Cornel van de Haterd van Gelre ziekenhuizen maakt zich sterk voor een integrale aanpak van mobiliteitsmanagement in zijn organi-

Anders reizen kan!

Begin vandaag, begin bij jezelf

Wake-up call

als je bij jezelf begint. “Leg verant-

“Van gedragswetenschappers leerden

woordelijkheden niet bij anderen neer,

we dat negatieve prikkels gedrag

maar kom zelf in actie. Dat betekent

kortstondig veranderen en dat posi-

bijvoorbeeld niet dat je de auto altijd

“Het Nieuwe Werken

tieve prikkels juist tot duurzame en

moet laten staan, maar ga intelligent

juiste partners zoeken en buiten gebaande

is een bekend begrip.

tijdsbestendige gedragsveranderin-

om met de middelen die je hebt. Ik

paden durven denken.”

Met Het Nieuwe Den-

gen leiden. Ons concrete idee ‘spits

vind dat de we de gevolgen van ons

ken zijn we al zo’n jaar

mijden’ (vrijwillig buiten de file rijden)

handelen niet mogen afwentelen op

of tien geleden begon-

satie. “Een kwestie van een lange adem, de

Bekijk het eens van een andere kant Door het trein- of busraampje:

Helicopterview “Ik raad je aan om het totaalplaatje altijd goed

goedkoper gezelliger

in het oog te houden. Ga geen korte termijnacties bedenken die je misschien later opbreken. Wat je vandaag bedenkt moet ook overmorgen nog werken. Niet alleen op zichzelf, maar

Na de spits: rustiger sneller

voldoende draagvlak.”

volgende generaties. Ik hoop dat mijn

bied was 48% minder autoverkeer in

vier kinderen en drie kleinkinderen

aan de slag met het thema mobiliteit.

de spits, terwijl met een afname van

ook in de toekomst van een groene

Hoe kon het dat er in Nederland zo

vijf à tien procent het fileprobleem al

wereld kunnen genieten.”

veel gepraat maar zo weinig echt ge-

is opgelost. Dat was een echte wake-

daan werd? Daar wilden we antwoord

up call.”

06 518 202 63

nu directeur van het TelewerkForum,

Intelligent

www.telewerkforum.nl

maar vooral kenner én doener op het

Volgens De Jager kan een duurzame

www.platformslimwerkenslimreizen.nl

gebied van duurzame mobiliteit.

samenleving alleen tot stand komen

www.hetnieuwewerkendoejezelf.nl

op krijgen”, vertelt Willem de Jager,

ook binnen het grotere geheel. En bereid je goed voor, neem tijd voor de aanloop en voor

was een enorm succes. In ons testge-

nen. Een aantal grote bedrijven ging

Vanaf de trappers: gezonder

goedkoper Stap voor stap “Als je concrete oplossingen invoert, doe het

Trekker e-fiets project Tauw

dan stap voor stap. Zie de invoering van mobiliteitsmanagement als een bergwandeling, waarbij je ook met vele kleine stapjes steeds

Steven Bremer is, zoals hij dat zelf zegt,

Met dit project gaf Tauw haar medewerkers

een stukje dichter bij je doel komt.”

een echte ‘Stedendriehoeker’. Hij woont en

de mogelijkheid om de gemakken van de

werkt er en vindt het belangrijk om oog te

e-fiets te testen. Bremer: “De e-fiets is echt

hebben voor de omgeving. “We zijn met z’n

een prachtig vervoermiddel voor woon-

allen verantwoordelijk voor onze planeet.

werkverkeer van 5 tot 20 km. Op die afstand

We moeten deze aarde niet uitputten voor de

kan de e-fiets de auto prima vervangen. Het

komende generaties, want zij moeten hier

is voor mij een uitdaging om mensen zo ver

ook nog met plezier kunnen leven”, vertelt

te krijgen dat ze de auto laten staan en meer

Bremer. Om duurzaamheid binnen de regio

gaan bewegen!”

Meer weten? Ik ben je graag van dienst. Met informatie, met aantrekkelijke financiële regelingen en met een goed advies, Yvonne Hemel, beleidsmedewerker arbeidsvoorwaarden, team P&O van de gemeente Deventer


handen en voeten te geven zette hij zich in voor het e-fiets (elektrische fiets) project.

www.tauw.nl

PURE PRINCIPES - 17

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek - BEDRIJVEN

De Deventer Kring van Werkgevers (DKW) is al ruim 60 jaar een vooraanstaand platform voor bedrijven van meer dan 25 werknemers in Deventer. Voorzitter Harry Webers, algemeen directeur van Witteveen+Bos en secretaris/penningmeester Tim van der Hoek, site director van AkzoNobel, zien dat duurzaamheid langzaam maar zeker een niet meer weg te denken plek inneemt op de agenda van elke ondernemer. Het bestuur van DKW ziet vanuit de platform- en brugfunctie, die zij voor haar leden vervult, een rol om duurzaamheid op een rationele en nuchtere manier vorm te geven en in te bedden in de Deventer economie.

De taal van de werkgever

Rationeel en nuchter zoeken naar de ‘best fit’ 18 - de Duurzame 100 van de Stedendriehoek

DKW-voorzitter Harry Webers: “Ondernemers die on-

in.” Secretaris/penningmeester Tim van der Hoek vult

derzoeken hoe ze duurzaamheid in de bedrijfsvoering en

aan: “De vraag of je als ondernemer iets met duurzaam-

productie het beste een plek kunnen geven en invoeren,

heid moet, is feitelijk een gepasseerd station. Het gaat er

hebben veel aan het goed definiëren en inkaderen van dit

nu om hoe en wat je ermee doet. Als DKW staan we voor

veelomvattende containerbegrip. Daarmee wordt het grijp-

een rationele en nuchtere benadering, die bijdraagt aan

baar en concreet. Zo kijken wij naar gemeenschappelijke

de manier waarop onze leden duurzaamheid in hun eigen

thema’s en factoren. Tenslotte kijken we als DKW waar de

organisatie vorm willen en kunnen geven: de ‘best fit’.”

echte behoefte van onze leden ligt en vullen die concreet Deventer plaatje compleet De 120 DKW-leden zijn in verschillende fasen als het gaat om de vormgeving van hun duurzaamheidsbeleid. Tim van der Hoek: “Er zijn leden, die als eerste prioriteit hebben om de economische crisis te overleven. Maar duurzaamheid is voor ons allemaal commercieel interessant.” Harry Webers: “Onze doelen zijn een duurzame economie, duurzame bedrijven en duurzaam werkgeverschap in Deventer. Wat de DKW betreft doen we dat op een rationele en economische manier. Dat is de taal van de ondernemer.” De toegevoegde waarde van de DKW is - naast het uit elkaar rafelen van het begrip ‘duurzaamheid’ - ook het

PURE PRINCIPES - 19


Tim van der Hoek:

Als werkgever heb je een voorbeeldfunctie als het gaat om duurzaam denken en doen.' '

Pellets: puur, eerlijk en onbeperkt beschikbaar Het bedrijf Pure Power uit het Gelderse Voorst maakt ‘goud’ van houtresiduen en andere brandbare residuenstromen én draagt tegelijkertijd internationaal bij aan afvalvermindering. Hoe? Jan Boone, oud-directeur van de VAR en sinds 2003 directeur van World Wide Recycling, legt het uit. “Eigenlijk is het simpel: ons bedrijf World Wide Recycling maakt hoogwaardige biomassa, zoals pellets, een ‘brokje’ samengeperst hout. Wat voor afval doorgaat, is voor ons juist de basis voor brandstof.” Pure Power is het handelsbedrijf en levert aan de klant.

wordt het gemeengoed. Op dat moment zullen heel veel initiatieven, die nu nog niet rendabel zijn, wél

“Het is een internationaal gebeuren”, vertelt Boone. “In Brazilië bijvoorbeeld

De case: een middelgroot

een economisch sluitende business case zijn.” De

zijn een heleboel hout- en agrarische residustromen. World Wide Recycling

zwembad verwarmen zonder

DKW ziet ook een belangrijke rol weggelegd voor de

betaalt bedrijven daarvoor, mits de grondstoffen – bijvoorbeeld zaagsel en

subsidie

overheid, die internationale verdragen heeft onder-

pitten – schoon zijn. De grondstoffen worden verwerkt, gedroogd, geperst en

Een middelgroot gemeentelijk

tekend. Harry Webers: “De bedrijven moeten die ver-

opgeslagen. We verkopen de houtpellets vervolgens via ons handelsbedrijf

zwembad heeft een aardgasver-

dragen uiteindelijk waarmaken. Overheden moeten

Pure Power op de Nederlandse markt. In Nederland is dat nog vrij nieuw,

bruik van 250.000 m³ per jaar.

daarbij optimaal faciliteren.” Het spreekwoordelijke

maar in landen met veel hout, denk aan Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland,

Bij een gemiddelde gasprijs van

duwtje in de rug helpt dan: startsubsidies, belas-

Italië en de Scandinavische landen, is het veel gebruikelijker. Daar worden

€ 0,45 per m³ zijn de jaarlijkse

Het bestuur van de Deventer Kring van Werkgevers slaat

tingvoordelen en andere soorten van stimulering.

veel gebouwen op pellets verwarmd. Het mooie is dat een residustroom

stookkosten € 112.500 (exclusief

een brug op het gebied van duurzaam ondernemen. Voorzit-

De gemeente Deventer is daarom een belangrijke

wordt omgezet in een warmte energie. Klimaattechnisch is het een goede

vastrecht, transport- en aansluit-

ter Harry Webers: “Duurzaamheid inbedden in de Deventer

gesprekspartner en bovendien zelf ook werkgever en

ontwikkeling, want er zijn geen fossiele brandstoffen meer nodig. Tegen-

kosten). Als dit zwembad met een

economie.”

DKW-lid; de DKW geeft de signalen van de kant van

woordig zijn fossiele brandstoffen zo duur geworden dat stoken op pellets tot

houtkachel op houtpellets zou

de werkgevers door. Harry Webers: “Ook werkne-

40% goedkoper is. Een win-win situatie zonder subsidie.”

stoken, dan hebben ze jaarlijks

ketendenken. “Onze leden bestrijken met 20.000 werkne-

mers spelen een essentiële rol. Elke werknemer

www.purepower.nl

425 ton houtpellets nodig. Met

mers – bijna de helft van alle werkenden in Deventer - de

is trots zijn op zijn of haar organisatie. Daar ligt

een prijs van € 180 per ton zijn de

hele keten: van onderwijs en onderzoek tot productie, tot

een grote kans: laat bedrijven en hun werknemers

jaarlijkse stookkosten € 76.500.

onderhoud en reparatie en de zakelijke dienstverlening.

een bron van duurzame innovatie zijn.” Tim van

Dat levert een jaarlijkse besparing

Samen maken we het Deventer plaatje dus compleet. Elke

der Hoek is ervan overtuigd dat privé en werk geen

van € 36.000 op. De aanschafkos-

ondernemer besluit op basis van eigen afwegingen welk

twee verschillende werelden zijn: iemand die privé

ten van een kachel op houtpel-

duurzaamheidsbeleid het beste past.”

duurzaamheid in de genen heeft, zal dat op het werk

lets zijn in dit geval € 160.000.

zeker ook een plek geven.

Hiermee is de terugverdientijd op

Een beetje duurzaam bestaat niet

“Een beetje duurzaam zijn bestaat

deze duurzame installatie minder

Tim van der Hoek: “Duurzaamheid is nog steeds een

feitelijk niet.”

dan 4,5 jaar.

niche. Maar er komt een enorme versnelling aan en dan

www.dkwdeventer.nl


PURE PRINCIPES - 21


350 jaar oude traditie én innovatief vermogen

Papierfabrikant als rentmeester

UIT = IN

Kwestie van gunnen

Al in 1980 adverteerde de

Mark van Emmerik, directeur van Elektra in Epe, heeft een lans gebroken

branchevereniging van instal-

voor E.Nu – Veluwe (energie besparen.nu!): “Met E.Nu kiezen opdrachtgevers

lateurs met energiezuinige

- zowel utiliteit als particulier - voor één loket met samenwerkende erkende

adviezen. Mark van Emmerik:

vakbedrijven uit de eigen regio: EPA-adviseurs, installateurs, bouwbedrijven,

“Dat was toen ook een stukje

glaszetters en isolatiebedrijven. Op die manier versterken we elkaar; je moet

opvoeding. Het licht uitdoen als

elkaar daarom wel wat gunnen.” Kernwoorden van deze samenwerkings-

je een ruimte uitliep bijvoor-

vorm zijn: een goed en betrouwbaar advies, aanbieders uit de eigen regio en

beeld. Ik hoef niet ‘terug naar

duurzame relaties. Ook in zijn eigen bedrijf kijkt hij met een duurzaam oog.

toen’, maar ik denk wel dat we

Naar afvalscheiding, monteurs uit de buurt, die op de fiets komen en die het

Kees Herder, CEO van Coldenhove papier: “Ons bedrijf

minder in eigen land, staat Coldenhove Papier bekend

die normen en waarden van

vertrouwen van de opdrachtgevers genieten en naar de optimale levensduur

is geen kasteel met een slotgracht eromheen. We staan

om zogenaamd digitaal transferpapier dat dient om

toen in de tussenliggende wel-

van zijn wagenpark, gereedschappen, materialen en panden. Mark van Em-

midden in de maatschappij. Leuk detail: vroeger stond

textiel, modestoffen en sportkleding te bedrukken.

vaartsjaren een beetje vergeten

merik: “Duurzaamheid zit ‘m in heel veel, soms kleine, dingen. Als je daar je

op de plek van ons bedrijf dit kasteel … met slotgracht.”

Herder: “Die druktechniek met ons product is voor

zijn. Misschien is er nu weer een

ogen voor openhoudt, kun je ontzettend veel doen. Een verantwoorde levens-

hoge kwaliteit milieuvriendelijker dan de traditionele

plek voor te vinden, want ze zijn

stijl is de basis.”

Hij noemt het rentmeesterschap: je zorgt goed voor je

manier van bedrukken, rechtstreeks op de stof.” Het

nog net zo waar als toen.”

www.energiebesparingnu.nl/veluwe

personeel, gaat bewust om met je grondstoffen, ener-

speldje kreeg hij voor twee opvallende activiteiten: Col-

gie en water. Kees Herder constateert wat verbaasd

denhove Papier verwarmt met restwarmte al jarenlang

dat duurzaamheid eigenlijk nogal ongemerkt een grote

zwembad Coldenhove en draagt bij aan het herstel van

rol speelt bij Coldenhove Papier in Eerbeek: “We staan

de Eerbeekse Beek, die over het bedrijfsterrein loopt.

bekend als innovatief bedrijf. Als ik er zo over nadenk is

Herder: “Dit duurzame speldje is een compliment voor

duurzaamheid al jarenlang een onlosmakelijk onder-

het hele bedrijf.”

www.elektra-epe.nl

deel van ons innovatief vermogen. Net als veiligheid en

Regionale smaak is beleving

gezondheid.” Als voorbeelden noemt hij twee produc-

Steeds vaker worden er in zorginstellingen kanten klaarmaaltijden geserveerd. Zonde, vindt Ab Reurslag van het Plattelandshuis. Ab: “Op het eerste

ten: een topkwaliteit kartonnen bewaarmap die van dunner maar steviger materiaal wordt gemaakt. Met

“Het kan allemaal tegelijkertijd: bedrijfsdoel

gezicht lijkt kanten klaar goedkoper en efficiënter. Maar de smaak, kwaliteit

dezelfde toepassing en levensduur. Dat bespaart niet

behalen = medewerkers verleiden tot veiligheid

en beleving mist. En deze ingrediënten zijn nodig voor de gezondheid van de

alleen op grondstof – cellulosevezel -, maar indirect

en duurzaamheid = zinvolle toegevoegde waarde

mens. Tegenwoordig zullen ook steeds meer mensen bij de keuze voor een

ook op productiekosten, zoals energie en water. En

bieden aan de klant = een goed rendement behalen

zorginstelling kijken naar het eten. Als het voedsel van de producenten uit de

levert dus ook meer rendement op. Wereldwijd, maar

voor stakeholders.”

streek komt, versterkt het de band met de regio en de regionale economie.” www.plattelandshuis.nl


PURE PRINCIPES - 23

Natuurliefhebbers Jaszak als afvalbak Het Park Hoge Veluwe heeft het aantal afvalbakken in het Park gereduceerd; er staan er nog enkele op het Cen-

trumplein en bij Jachthuis Sint Hubertus. Er staan dus geen afvalbakken meer bij bankjes die overal verspreid in het Park staan. De ervaring leert dat bezoekers daardoor minder afval achter laten en het mee terug naar huis nemen. Het Park heeft veel minder last van zwerfafval.

Zichtbaar

Onzichtbaar

• warmtepomp Museonder voor koeling in de zomer

• energiebesparende milieuketels

van het gebouw (sinds 1993 – in samenwerking met

• energiezuinige apparatuur (diepvries, koelkast, etc)

NUON)

• waterbesparende maatregelen (perlators op kranen)

• duurzame fietsenwerkplaats met vegetatiedak en vloerverwarming • elektrische rasters om vraat van wild te voorkomen op zonnepanelen • het hout uit het Park is FSC gecertificeerd - het Park beheert bos en oogst hout op verantwoorde wijze • vervoersmanagement - stimuleren bezoekers om gebruik te maken van Openbaar Vervoer Naast de gratis witte fietsen verhuurt het Park ook rolstoelfietsen, tandems, elektrische fietsen en

• duurzame bouwmaterialen • milieuvriendelijke verf • milieuvriendelijk papier • milieuvriendelijke schoonmaakmiddelen


© Stichting Het Nationale Park De Hoge Veluwe – Wim Weenink Gebouwd met hout uit eigen bos - door solar tubes wordt daglicht optimaal benut; dit scheelt veel aan verlichting - zonnecol lectoren verwarmen het water - douchewater wordt via een grijs watersysteem hergebruikt voor spoeling van de toiletten.

k et toegankelij camping is ni de n va el ul de derde laden van sp Ongeveer een het in en uit or vo et ni : Zelfs t betekent voor auto’s. schikbaar. Da handkarren be jn zi De camping or t. vo ar ch len. Da schonere lu en d ei o gh ili eer ve bad, enz.). Z meer rust, m l, disco, zwem ke in (w n ge g. in vin orzien bosomge heeft geen vo schitterende timaal van de op en st ga genieten

In de enorme koelhallen van Grolleman Coldstones is de temperatuur zo’n min 22 graden Celsius. Ruim 11.000 pallets met voornamelijk vlees liggen er te

Neem een fiets als u het Park ingaat. Laat uw auto lekker staan bij de entree. De afstanden tussen de locaties zijn prima te fietsen. Overal staan routebordjes.

(microvezeldoekjes)

wachten op hun volgende bestemming. De hallen en kantoren geven een visitekaartje af als exponent van de duurzaamheidsambitie van de gemeente Apeldoorn voor de Ecofactorij. Maar de ambities van Dick Grolleman, directeur-eigenaar, reiken verder. Zo onderzoekt hij samen met de buurbedrijven de mo-

• gescheiden afvalinzameling

gelijkheid om in hun eigen energie te voorzien met

• sensoren op verlichting, zodat lampen niet

behulp van windmolens. Voor de vestiging in Olst is

onnodig branden

hij bezig een volledig gesloten systeem te bouwen

• energiezuinige verlichting, zoals spaarlampen, led-

voor het koelwater dat hij gebruikt.

verlichting of moderne tl-armaturen met reflexisysteem. www.grolleman.com

bakfietsen


Wees ambitieus

© ‘Stichting Het Na tionale Park De Hoge Veluwe – Pim Leutho lff

PURE PRINCIPES - 25

Commercie en idealen gaan prima samen

© Foto Apenheul Zo nnende ringstaartmaki : optimaal gebruik van zonneenergie.

Tip!


Het is niet alleen nuttig voor gemeenten om samen te werken met lokale milieugroepen, maar ook bedrijven kunnen hiermee hun voordeel halen. Welke innovaties spelen er in de omgeving? En welke acties kunnen bedrijven inzetten om de belangen van natuur, milieu en landschap te behartigen? De vrijwilligers van Stichting Werkgroep Milieuzorg Apeldoorn (SWMA) hebben kennis en tijd om te helpen. Advies en ondersteuning kost niets en levert u veel op! www.natuurlijkapeldoorn.nl

Coen de Ruiter, directeur van Apenheul, gelooft dat

dan ‘totale

commercie en idealen prima samen gaan en dat daar

kwaliteit van

dan ook de kracht van ‘zijn’ Apenheul ligt: “ Een emo-

leven’. De CO2 uitstoot van de 10 miljoen autokilome-

tionele achtbaan is misschien nog wel een sterkere en

ters van onze bezoekers die ze afleggen voor hun dagje

In goede handen? In groene handen!

fijnere beleving dan een echte.” De invulling van die

Apenheul compenseren we via een suikerpalmplan-

Fred Thus, oprichter van In Groene Handen: “Duurzaam-

Samen met mensen met een lichamelijke of psychische

combinatie is voor elke organisatie uniek: “Wij hebben

tage in Indonesië. Onze koffie komt van een ecologisch

heid hoeft niet altijd ingewikkeld te zijn of veel te kosten.

beperking werkt hij op de boerderij. Fred: “We zaaien, we

als Apenheul de liefde voor de natuur als basis, die we

boerenproject uit Peru.” Op zich niet heel ingewikkeld

Voor duurzaamheid borduur ik voort op het bestaande

oogsten groenten, we wieden onkruid, allemaal samen

verpakken in een leuk dagje uit. Als we het goed doen

om te organiseren, maar er zijn twee dingen belangrijk

en zoek ik hierbij naar slimme oplossingen.” Fred brengt

met de cliënten. Zij genieten van het werken op de boerde-

wordt het een belevenis en blijft onze boodschap beter

volgens Coen: “ Je moet er moeite voor willen doen. Het

zijn visie ook in de praktijk. De biologische boerderij de

rij en ik ook.”

hangen.” Coen denkt dat de vrijblijvendheid om uiting

kost altijd tijd, geld of denkkracht. En het tweede is dat

Meander in Brummen bestond al en Fred heeft hier een

te geven aan duurzaamheid een keer stopt: “Het wordt

je mensen altijd de keus moet laten, je kunt niemand

menselijk aspect aan toegevoegd: In Groene Handen.

een noodzaak, anders overleef je niet als organisatie.“

dwingen. Gezondheid vind ik ook een belangrijk aspect

De bijdrage van de Apenheul is gericht op het nadenken

van de maatschappelijke impact van organisaties. Frites

over en genieten van de natuur in al haar facetten: “Ons

is nog steeds onlosmakelijk verbonden met een dagje

kantoor en congres- en vergaderlocatie De St@art is

uit. In Apenheul proberen we die minder vet te laten

bouwen energie-technisch aan alle kanten duurzaam.

zijn. Maar belangrijker is, dat wij er een assortiment van

Duurzaam wil voor mij overigens niks anders zeggen

superlekkere en gezonde broodjes tegenover zetten.

www.ingroenehanden.nl

Daarmee verwachten we mensen te verleiden om andere keuzes te maken. Dat doen we dus

Coen de Ruiter: “We zijn straks met 9 miljard mensen op deze aarde. Dat betekent dus dat we allemaal wat zullen moeten inschikken.” 26 - de Duurzame 100 van de Stedendriehoek

ook met het hele concept van ons park: hen verleiden tot een bezoek. En dan moet het zo de moeite waard zijn dat ze dat weer vertellen aan anderen en zelf regelmatig terugkomen voor die bijzondere belevenis.”

PURE PRINCIPES - 27

Pluk de dag!

“Ik ben de koning en reis op een draak ’s nachts de wereld rond. Dan kom je van alles tegen, waarover ik de kinderen in mijn koninkrijk verhalen vertel.” Koning Siebrand Schinkel

Niet groener dan gras

“Dit is onze kijk op recreatie: verweven met duurzaamheid, kennismaken met culturen en godsdiensten uit alle windstreken, respect voor elkaar en voor de natuur.” Jan Harmsen, eigenaar camping ‘t Schinkel Op 15 april 2011 kreeg het KinderKoninkrijk een speldje van Dries Crama, de baas van het VNO-NCW Stedendriehoek, (het gebied tussen Apeldoorn, Deventer en Zutphen),

Voor het eerst in

omdat het KinderKoninkrijk heel veel doet aan duurzaam-

Nederland:

heid. Duurzaamheid is goed zorgen voor de natuur, het milieu, maar ook voor alle mensen, of ze nu geel, bruin of

Kindercamping’t Schinkel

wit zijn. Dries Crama heeft gezegd dat op het KinderKo-

Op het Koninkrijk ligt een echte kindercamping en hij

ninkrijk duurzaamheid toegankelijk gemaakt wordt voor

heet ’t Schinkel. Daar kampeer je bijvoorbeeld op het

kinderen, dat wij bijzondere kinderactiviteiten organiseren

Apenwoud, het Zebrapad of de Dolfijnenzee. Ook zijn

en kinderen bij de natuur betrekken.

er overal leuke speeltoestellen. Kamperen jullie altijd

Wij zijn natuurlijk heel erg trots op het speldje. Wij vinden

in een tent, (h)eerlijk rustig en bij voorkeur midden in

het ontzettend leuk om bijzondere dingen met de kinderen

de natuur? Dan kunnen jullie de tent opzetten op een

te doen en gaan iedere dag graag met jullie, maar ook

natuurkampeerplaats in de Vlindertuin. Elke ochtend

met de papa’s, mama’s, opa’s en oma’s, het bos in. Soms

word je wakker gemaakt door fluitende vogeltjes en

zien we herten of een wild zwijn. We komen altijd wel iets

spelende eekhoorns. Aan de rand van de Vlindertuin

moois tegen, al zijn het soms hele kleine dingen. Eigenlijk

is een wildrooster, waar achter, soms heel dichtbij,

is alles wat leeft, groeit of bloeit even mooi.

allerlei wild rondloopt. Als je bij mij komt kamperen ga

je niet gewoon naar de WC, maar naar het Koninklijk

Wij, de Koning en de Koningin, vinden het fantastisch

Badhuis, het Trollentoilet of de Bush Bush Douche. Wil

om met groot en klein hele grote dingen te bouwen. Dit

je meer weten over de Koninklijke Badhuizen klik dan

bouwen lukt alleen als alle kinderen goed met elkaar

op Koninklijke vertrekken.

samenwerken.

(Bron: www.hetkinderkoninkrijk.nl)



de Grasbox!

Grasbox = • Verpakking die door middel van reststromen tot stand komt • 30% gebaseerd op grasvezels • 100% recyclebaar “Solidpack is een erg modern bedrijf met een mooi product. De grasbox is een goed voorbeeld van binnen het eigen vakgebied je grenzen verleggen”. (Andries Heidema)

Groene keuzes Eco-eten kopen – bewustduurzaam bouwen en wonen – zuinig met energie – zo min mogelijk de auto en het vliegtuig gebruiken, maximaal fietsen – energie en klimaatneutraal - windmolens – de wind waait altijd… - DOEN

“Groener dan gras wordt het niet!” (Dirk Schut)

Willem Grotenbreg – Grotenbreg architecten

www.solidpack.eu

www.grotenbreg-architecten.nl / www.greenchoise.nl www.eigenhuis.nl / www.cradletocradle.nl

PURE PRINCIPES - 29


Toen, nu én straks Meer dan brood

De beste dorstlesser stroomt zo uit de kraan

Al op 19-jarige leeftijd begon Arjen van Triest met zijn bedrijf. Steeds verder bouwde hij Hoveniersbedrijf van Triest B.V. uit tot een succes. Zijn geheim? Duurzaam en bewust omgaan met de natuur, de mensen en zijn bedrijf. Zijn drijfveer? Arjen:

Grondwater is in het Vitensgebied in ruime mate beschikbaar, heeft een constan-

“Eigenlijk is het allemaal heel simpel. De ‘gebruiksaanwijzing’

te en goede kwaliteit en is weinig kwetsbaar voor calamiteiten. Er is dus meestal

De waterwinning doo r Vitens bij Epe is van belang voor de dri nkwatervoorziening in de omgeving. Door infi ltratie van schoon oppervlaktewater vla k bij de winning is het effect op de omgeving beperkt en is de winning goed ingepast in de omgeving. Zie www.vitens.nl/epe

voor een duurzaam leven is al eeuwenoud. De Bijbel vormt een

maar weinig zuivering nodig om er drinkwater van te maken. Jolijn Engelenburg

Biologische bakkerij de Driekant in Zutphen is meer

goede basis. Het gaat om ‘God liefhebben boven alles en je

van Vitens: “Drinkwater maken van goed beschermd, schoon grondwater is een

dan brood alleen. De bezoekers komen voor het

naasten als jezelf’. Niet meer en niet minder.”

prachtig voorbeeld van duurzaamheid. Het is uniek dat we dat hebben en kun-

lekkere brood en gebak, de koffie en de sfeervolle

De vraag naar goede mensen bleef groeien. Van Triest speelde

nen. Ik wens voor bedrijven en bewoners dat het streven naar duurzaamheid

omgeving. Maar er is meer: bij de Driekant worden

hier op in. Hij richtte een ‘groen’ uitzendbureau op, Groen

deel gaat uitmaken van de dagelijkse praktijk. Dus repareer een lekkende kraan,

commerciële activiteiten gecombineerd met prak-

Uitzendbureau BV. Van Triest levert krachten aan onder andere

douche een minuutje korter en was je auto met een emmer water in plaats van

tijkopleidingen voor mensen die (nog) geen aanslui-

hoveniers, kwekerijen, tuincentra en gemeenten.

met de tuinslang. En les je dorst met kraanwater in plaats van met flessenwater.

gens nodig voor transport, er ontstaat

Zeker in Nederland is ons kraanwater heel erg betrouwbaar en zeker zo goed als

geen afvalberg van plastic flessen en je

flessenwater. Het is niet alleen veel goedkoper (1000 liter voor gemiddeld zo’n

hoeft er niet zelf mee te sjouwen!”

anderhalve euro!); het stroomt zo uit je eigen kraan! Er zijn dus geen vrachtwa-

www.kraanwater.nu

ting vinden bij de arbeidsmarkt. • Planet: mensen in de omgeving • People: de gevolgen voor het (leef)milieu • Profit: duurzame winst maken • Praktijkopleidingen • Duurzame beslissingen • Duurzaamheid ≠ hype • Creatief • Bezielend ondernemen

www.vantriestbv.nl

“Volg je hart!” “Zoek het goede”

Huishoudelijk waterverbruik per inwoner

“Wees eerlijk, ook naar jezelf”

Het totale waterverbruik van Nederlanders is in 2010, na een Arjen van Triest

lichte stijging in 2007, weer afgenomen. De belangrijkste reden

• Samenwerken

is een fors lager gebruik via de toiletspoeling, met name door

• Maatschappelijke functie

toenemend gebruik van de spoelonderbreker. In de periode van

• “Duurzaamheid begint bij mensen”

1995 tot en met 2010 nam het waterverbruik van watergebruikende huishoudelijke apparaten, met name de wasmachine, fors

Henk Smit

af. Ook werd baden steeds minder populair. Mensen douchen

www.driekant.nl

wel steeds langer. De steeds meer gebruikte comfortdouches verbruiken twee keer meer water dan een waterbesparende douchekop (respectievelijk 14,4 en 7,4 liter per minuut).


1995 Liters per inwoner per dag Bad 9,0 Douche 38,3 Wastafel 4,2 Toiletspoeling 42,0 Wassen hand 2,1 Wasmachine 25,5 Afwassen hand 4,9 Afwasmachine 0,9 Voedselbereiding 2,0 Koffie/thee 1,5 Water drinken Overig keukenkraan 6,7 Totaal 137,1

2007

2010

2,5 49,8 5,3 37,1 1,7 15,5 3,8 3,0 1,7 1,2 0,6 5,3

2,8 48,6 5,0 33,7 1,1 14,3 3,1 3,0 1,4 1,2 0,6 5,3

127,5

120,1

PURE PRINCIPES - 31

“Zet actief je antennes uit. Dan vang je signalen op die je verder helpen om te komen tot oplossingen.”

Bestaande techniek laten werken voor nieuwe duurzame oplossingen

Mijn wens voor de Stedendriehoek


Een logistiek centrum zijn voor de regio Effectieve vergunningverlening voor bedrijven Aantrekkelijke vestigingsplek voor bedrijven Goede praktijkgerichte opleidingen Hannet de Vries – in ’t Veld

Steeds een stapje hoger meewerken aan de kracht van de kringloop Een duidelijke richtingwijzer op de weg van afval naar grondstof: de Ladder van Lansink. Het is niet voor niets een ladder, want de ladder moet

Simon Bos, werkzaam bij Tauw, laat de bestaande techniek voor hem wer-

worden beklommen. De onderste trede is het storten van afval. Daarna

ken om maatschappelijke problemen te lijf te gaan. De techniek voor het idee

volgen verbranden, hergebruik en recycling. Preventie is de bovenste

waarvoor hij een speldje kreeg bestond al lang. De trilling die ontstaat bij de

trede van de ladder, het voorkomen van afval. De ladder geeft inzicht op

harde klap bij het ontsteken van een aansteker geeft voldoende energie voor de

het sluitend houden van de kringloop. Dat is de kracht.

vonk die het gas doet ontbranden. Het materiaal dat dit mogelijk maakt heet piëzo-elektrisch materiaal. Dit kan trillingen omzetten in energie. Naden in de

Hannet de Vries – in ’t Veld,

weg of voegovergangen leveren trillingen op als er overheen gereden wordt.

directeur van de VAR en auteur

Die trillingen kunnen door het piëzo-elektrisch materiaal dat onder het wegdek

van het boek De Kracht van de

aangebracht wordt, worden opgevangen en omgezet in energie voor bijvoor-

Kringloop, draagt haar steentje

beeld lichtmasten, verkeersinformatieborden of verkeersborden.

bij: “Duurzaamheid is continuïteit creëren naar de toe-

www.energieoverheid.nl

komst. Iedereen kan zijn of haar doelstellingen op het gebied van duurzaamheid verwoorden en zo meewerken

Trillingen, bruisende bron van energie

aan de kracht van de kring-

heeft in 2010 een geldprijs ontvangen uit het innovatieprogramma Mooi

loop. Stel gerichte doelen,

Nederland. Ingenieursbureau Tauw en de Universiteit Twente gaan samen

maak het concreet.”

met de provincie Overijssel een innovatieve proef uitvoeren om duurzame energie op te wekken op een traject van de N34.


www.var.nl

PURE PRINCIPES - 33


Burton Car Company Iwan en Dimitri Göbel begonnen als kleine jongens een bedrijfje, met niet veel meer dan een autodroom, een schuurtje en wat eigen spaarcenten. Dat bedrijf, Burton Car Company, is in een paar jaar tijd uitgegroeid tot grootste sportwagenfabriek van Nederland. In 2005 werd Iwan Göbel verkozen tot ‘100% beste

JONGENSDROMEN

ondernemer van Nederland’. Op dit moment opereert Burton Car Company met vier bedrijven in meer dan

een vanzelfsprekendheid: “Onze generatie is zo onvoorzichtig omgesprongen met de schaarse middelen. Dat móet anders.” Zijn bedrijf produceerde in 2010 de ‘Burton Electric’. Deze meest duurzame sportwagen ter wereld rijdt op het oude onderstel van een lelijke eend, is volledig elektrisch aangedreven, heeft een 25kW motor en weegt maar 750 kilo. Iwan heeft in 2008 een boek geschreven over duurzaam verbouwen. Nu is hij samen met zijn vrouw bezig met een boek over duurzame mobiliteit. “Dat kun je straks gratis downloaden als app en android-applicatie.” Daarnaast geeft hij presentaties en lezingen: “Over ondernemerschap, duurzaamheid, innovatie en jongensdromen, niet noodzakelijk in die volgorde!” Auteurs Iwan Göbel en Sarah Monkau waren er in 2008 al van overtuigd; een groen energielabel levert huizenbezitters een hogere verkoopwaarde voor hun huis op. Hun boek ‘Ecowinst voor woningen; handboek voor een goed energielabel’ speelt hier op in. www.duurzaamopweg.nl


• Van Klaveren CCC zamelt jaarlijks 3,1 miljoen cartridges en 200.000 telefoons bij bedrijven, scholen, particulieren en instellingen in • Inzamelaars doneren de opbrengsten aan een goed doel

20 landen.

• Van Klaveren recycelt lege cartridges en mobiele telefoons

www.burtoncar.com

• 94% wordt meteen hergebruikt; de overige 6% gaat naar recyclebedrijven

‘De sleutel naar een duurzame samenleving is optimale efficiency’ Duurzame keuzes maken is voor Iwan Göbel van Burton Car Company uit Zutphen

Elk jaar 600 zeecontainers afval besparen

• Edelmetalen worden gescheiden en de overige materialen worden afgevoerd

Duurzaam doen!

• Papier, karton en plastic worden gescheiden

Kijk goed om je heen en laat je inspireren. Andries Heidema (voorzitter regio Stedendriehoek en burgemeester Deventer)

PURE PRINCIPES - 35


Van Gansewinkel:

‘Grondstof

Directeur Harry Webers:

leverancier’

“We maken van afval weer grondstoffen, waar we weer van alles van kun-

Ruimte voor mensen met passie

Tweede Maasvlakte IJDock terminal Angola haven Turkije Noord/Zuidlijn Building with Nature bodemsanering Volgermeerpolder Spoorzone Delft

nen maken”, legt directeur Oost-Nederland Roger Beuting uit. Het bedrijf

Kantoorpapier te koop

“Advies- en ingenieursbureau Witteveen+Bos is meteen

SEEN-netwerk

zit midden in een transitie van een klassieke afvalverwerker naar een

Het kantoorpapier dat Van Ganse-

na de Tweede Wereldoorlog gestart met wederop-

water recycling facility Kazachstan

duurzame ‘grondstofterugleverancier’.

winkel verzamelt bij de zogenaam-

bouwopdrachten”, zo vertelt algemeen directeur Harry

3D-ontwerp/BIM

de ‘vertrouwelijke papierinzame-

Webers. “Het denken en doen van de oprichters zit er

Loenderveense Plas

Afval bestaat niet

ling’ wordt volledig gerecycled en

bij ons nog steeds in. We bedenken duurzame oplos-

ICT beheer stedelijk water

Van Gansewinkel ziet afval als het begin van iets

verwerkt tot … kantoorpapier en

singen voor complexe problemen en maken ontwerpen

waterwinningen Noord-Brabant

moois. Het bedrijf geeft afval een tweede leven in de

weer verkocht. Na gebruik wordt

voor de eeuwigheid, die er echt toe doen.” Midden jaren

rioleringsplan Heemstede

vorm van grondstoffen voor producten en energie.

er na inzameling ... kantoorpapier

‘70 startte de eerste Wageningse ingenieur in het tot

luchtmetingen Georgië

Dat start met zoveel mogelijk aan de bron geschei-

van gemaakt, en weer verkocht.

dan toe overwegend civiele bureau. Harry: “Zo kwamen

vliegbasis Valkenburg

er specialisten op het gebied van lucht, bodem en wa-

sanering kopermijn Servië

den inzameling. Van scherf tot glas

ter, ecologie en waterkwaliteit. Onze civiele basis werd

planstudie IJsseldelta-Zuid

Ontwerp vanuit totaalconcept

Glasrecycling is inmiddels bij

verrijkt met een nieuwe afdeling milieu, waar ‘people,

dijkverbetering Kinderdijk

Van Philips kreeg Van Gansewinkel de opdracht

iedereen bekend. Om van al die

planet, profit’ van nature in de genen zit. Ons bureau is

omlegging A9

om Senseo-materialen terug te leveren. Het advies

scherven weer opnieuw glas te

de resultante van talentvolle mensen met passies, die

Programma Bereikbaarheid Leeuwarden

van Van Gansewinkel aan de ontwerper? Breng het

maken is apart ingezameld glas

deskundig, betrouwbaar en betrokken zijn. Als directie

Spartacusplan België

aantal gebruikte kunststoffen drastisch terug. De

nodig.

geven we talent volop de ruimte, zodat we gedegen en

beweegbare brug Letland

nieuwe Senseo Eco heeft er dus maar vijf, in plaats

betrouwbare oplossingen kunnen bedenken. Daar-

van de 25 soorten waarvan de eerdere Senseo-

Afval wordt energie

bij is duurzaamheid zo natuurlijk en normaal, dat

apparaten zijn gemaakt. In de verwerkingslijn van

De allerlaatste restfractie van af-

het feitelijk geen discussie is.”

Van Gansewinkel worden deze apparaten gedemon-

val wordt verbrand en gebruikt als

www.witteveenbos.nl

teerd. Van het gescheiden ingezamelde kunststof

energie voor onder meer elektri-

afval worden nieuwe Senseo’s geproduceerd.

sche vuilnisauto’s.

www.vangansewinkel.com


“Duurzaamheid moet gewoon onderdeel worden van het alledaagse en niet meer als apart item op onze agenda te staan.”

oplossingen voor de eeuwigheid, duurzaamheid dus geen discussie

PURE PRINCIPES - 37


Duurzaam bouwen is een optelsom DUURZAAM BOUWEN

Delta is uitvoerder van de Wet sociale werkvoorziening voor Bronckhorst, Brummen, Lochem, Voorst en Zutphen. Algemeen directeur Walter Cantrijn: “We zijn een gewoon bedrijf met zo’n 1.100 bijzondere mensen. En voor elk gewoon bedrijf is duurzaamheid, zowel op het gebied van milieu als op sociaal vlak, wat mij betreft een onderdeel van je dagelijkse werk. Als je het zo bekijkt, kom je tot succesvolle projecten en samenwerkingen.” Delta: midden in de samenleving

“Ketensamenwerking is het toverwoord bij het

ontwikkelen van het Gelders Kwartier in Emst.”

levert een forse besparing op vermindert de energieconsumptie geeft een helder en fris gebouw, waardoor ziekteverzuim minder voorkomt geeft een betere arbeidsethos en gemotiveerde medewerkers heeft een hogere restwaarde en een goedkopere exploitatie heeft minder CO2-uitstoot en energiekosten is maatschappelijk verantwoord creëert kansen, juist in economisch magere tijden is de moeite waard

“Duurzaamheid vraagt een integrale aanpak”

Zoek naar het gedeeld belang, dan sla je vaak twee vliegen in één duurzame klap Samen met …Van Gansewinkel

Van Gansewinkel verzamelt het ‘vuile afval’, de mensen van Delta halen het ‘schone afval’ op zodat het verwerkt kan worden.

André van Laar - bouwen aannemingsbedrijf Van Laar

Samen met …Berkel Milieu

b.v.: “Duurzaam ondernemen is voor ons het rendabel be-

Plastic ophalen is een arbeidsintensieve klus. Voor Berkel Milieu

nutten van kansen om te komen tot een beter milieu, meer

halen de mensen van Delta een deel van het plastic op.

welzijn van de medewerkers en de maatschappij. Dat vereist een integrale aanpak. ” Hij doet dat namens Bouw- en

Samen met …gemeente Zutphen

aannemingsbedrijf Van Laar onder andere door potentiële

In mei 2011 presenteerden Delta, de gemeente Zutphen en Van

kopers meer invloed te geven, de buurt te betrekken bij de

Gansewinkel de eerste innovatieve, geruisloze en geheel CO2-neutrale

bouwplannen en door te kiezen voor duurzame materialen

vuilniswagen geruisloos en milieuvriendelijk verpakkingsafval bij

en bouwmethoden. André is ook medeoprichter van E.nu

ondernemers in het centrum van Zutphen op te halen.

Veluwe, een initiatief waarin verschillende vakdisciplines in de bouw verenigd zijn om de bestaande bouw te ver-

Samen met…ROC Aventus

duurzamen en/of energiezuiniger te maken.

Met de juiste opleiding kunnen de mensen van Delta hun beroeps-

www.vanlaar.nl

kwalificaties halen. Daaraan werkt Delta samen met ROC Aventus. Ook worden er maatwerktrajecten voor allerlei scholingsvragen in relatie tot leer-/werken re-integratietrajecten (zoals taalontwikkelingstrajecten,

Henk Janssen [email protected]


veiligheidsopleidingen en vaardigheidstrainingen) aangeboden.

PURE PRINCIPES - 39


“Duurzaam denken en doen is winstgevend” “De Rabobank is als organisatie onderdeel van de samenleving. Het is de uitdaging om als mens binnen die organisatie en erbuiten een bijdrage te leveren aan diezelfde samenleving. Daarbij zie ik duurzaamheid niet als een op zich staand thema. Het is ook zeker geen hype. Met duurzaam handelen – op welk vlak dan ook - doe je iets voor een betere samenleving.” Zo legt Hans Wesselink, directievoorzitter van Rabobank Apeldoorn en omgeving, uit waarom hij koos voor de bouw van een duurzaam nieuw hoofdkantoor in Apeldoorn. Op de finale van de Duurzame 100 op 30 mei was hij dan ook gastheer. Een mooie gelegenheid om de filosofie van de Rabobank uit te dragen. “Duurzaam ondernemen en winst maken horen bij elkaar; duurzaam ondernemen leidt tot continuïteit. Voor ondernemers én voor banken is dat natuurlijk essentieel voor een gezonde bedrijfsvoering. Duurzaam ondernemen leidt bovendien tot innovaties, de motor van onze economie. Kortom, duurzaam ondernemen moet bij iedereen in de genen komen. Zo kunnen we, samen, onze samenleving op een goede manier verder ontwikkelen. Ieder mens heeft daar een eigen bijdrage aan te leveren, hoe groot of klein ook. En veel druppels vormen samen een snelstromende rivier.” Samen denken in duurzame kansen. Dat is het idee.

Het ritme van de natuur Biologisch boeren op de Bannink In naam bestaat het bedrijf al 600 jaar, want in 1399 stond het bedrijf van Jopie Duijnhouwer en Heleen Hennink al op de kaart. Sinds 13 jaar beheren Jopie en Heleen met veel zorg de biologische tuinderij De Haverkamp op de Bannink, een

Dries Crama, voorzitter VNO-NCW Stedendriehoek:

“Dit is een bijzonder boek. Het laat zien hoever we in onze regio al zijn met duurzaam denken en vooral met duurzaam doen! Het is een inspirerend bladerboek, zowel voor ondernemers en inwoners uit de regio als daarbuiten!” Andries Heidema, voorzitter regio Stedendriehoek en burgemeester van Deventer:

“Overheid en ondernemers hebben elkaar nodig om samen tot een energieneutrale regio te komen. 1 en 1 is in dit geval 100: 100 inspirerende ‘duurzamen’ in onze prachtige regio. Iets om trots op te zijn!”

[email protected]

Hét inspiratieboek voor duurzaam ondernemen in de Stedendriehoek. Met 100 tips, verhalen, belevenissen, nadenkertjes en uitdagingen van ondernemers en inwoners van de regio Stedendriehoek.

prachtig landgoed in Deventer met veel afwisseling van akkers, weiden en bos. Op de Haverkamp wordt veel aandacht gegeven aan de natuur,

Iedereen had de kans om in aanmerking komen voor de

maar ook aan de dieren. In de houtwallen kan de natuur het zelf be-

Duurzame 100 Stedendriehoek. Bij de samenstelling werd

palen: het onkruid kan hier rustig groeien en voor dieren is er ruimte.

gelet op de volgende criteria: daadkracht, innovatie &

Reeën, vossen, vogels en hazen komen er graag. Een bijzondere plek

creativiteit, charisma, de drie P’s en kennis en kennissen.

aan de rand van Deventer! www.tuinderijhaverkamp.nl


U kunt het boek online nabestellen via: [email protected] PURE PRINCIPES - 41


Synergie tussen mens en concept

Elke kassabon is een stembiljet

Erwin van Maaren maakt met Nedcam modellen, prototypes

Van A(ardbeien) tot Z(warte kool) en alles

en ontwerpen voor onder andere jachtbouw. “Wij zijn de link tus-

“De mal...”

sen de architect en het eerste product.” Eén van de

wat er tussen zit. Henk Wassink verbouwt

van A

het samen met Marrie Nijssingh op de

projecten waar Nedcam zich voor inzet, is het maken van

Meander in Brummen. Hun uitgangspunt is

zonnewagens voor solarraces. “We waren al actief als

dat de natuur moet blijven; ze gaan uit van

sponsor bij bijvoorbeeld de Solar Challenge in Australië.

de kringloopgedachte. Henk: “Dat vraagt

Daar deden drie wagens aan mee die door ons gesponsord

meer bewustzijn en meer oog voor de na-

waren: van de Universiteit Twente, de TU Delft en de

tuur. Want elke kassabon is een stembiljet.

Universiteit Leuven. Wij hebben hen geholpen bij het

Met wat we kopen, blijven we de huidige

ontwikkelen van modellen en het maken van mallen.”

consumptienormen steunen. Elke consu-

Niet alleen nódig vooral ook léuk”

ment kan hierin beslissen, ik hoop dat ze

Inmiddels zet Nedcam zich bij nog meer ‘duurzame’ races in bij het ontwikkelen van superzuinige waterstofwagens.

“Deze duurzame zonwering heeft ook een educatieve functie: leerlingen kunnen volgen hoe de seizoenen de plant beïnvloeden.”

“...en de auto”

Jacob Stadig: ‘Geen flauwekul”

Groen kijken kijkt prettiger

dat gaan inzien.” Marie: “Wij gebruiken de grond om onze producten te verbouwen en

John van Dijk houdt zich, als één van de eigenaren van

geven tegelijkertijd weer wat terug aan de

MTB Architecten, actief bezig met duurzaam bouwen.

natuur met onze compost. Zo blijft de na-

“We proberen kansen te zien en aanleidingen te grijpen,

tuur in evenwicht.”

zodat we de vormentaal van onze architectuur met

www.ingroenehanden.nl

deze nieuwe invloeden verrijken.” Eén van hun recente duurzame projecten is de bouw van een vleugelschool in de wijk Zuidbroek in Apeldoorn. “Daar reguleren we

In tijden van recessie investeert Jacob Stadig, eigenaar Autohaas uit Apeldoorn, toch in nieuwbouw en wel in één van

de hoeveelheid zon die binnenkomt op natuurlijke wijze,

de eerste duurzame autoshowrooms van Nederland. Stadig: “We moeten zuinig zijn op onze planeet. In deze tijden

zonder gebruik te maken van bijvoorbeeld elektrische

halen wij veel uit onze aarde. We moeten ons richten op circulaire processen en ook iets terug geven. En hier moeten

zonwering.” De school heeft grote ramen, waarvoor een

we zelf mee bezig, gewoon doen en geen flauwekul!” In januari 2011 verhuisde het bedrijf naar het splinternieuwe, duurzame gebouw. Groen auto’s kijken kijkt prettiger….

tot Z

scherm met beplanting wordt geplaatst. In de zomer hebben deze planten een dichte bladlaag, waardoor er weinig zon naar binnen komt en in de winter verliezen

- FSC hout - natuurlijk koelsysteem - zelfstandige hemelwaterafvoer - duurzame dakbedekking


deze planten hun blad, zodat het warme zonlicht naar binnen komt. In het scherm zitten kleine doorkijkgaten, zodat de kinderen naar buiten kunnen kijken. www.mtbarchitecten.nl / www.apeldoornvoorop.nl

PURE PRINCIPES - 43


Heldere keuzes maken

Hogerop klimmen

Dit Oudhollandse spreekwoord sluit goed aan op het werk van Géke de Wilde van Attika Architekten. Het bureau is specialist

Roy de Haan, met zijn broer Guido verenigd

in het ontwerpen van duurzame gebou-

in Gebroeders De Haan Bussloo BV, richt

wen. Niet alleen om de bouwkundige

Het verbouwen van duurzame gewassen, met oog voor

zich actief op het verminderen van hun

people, planet en profit. Dat is het idee van Hof van Twello.

eigen CO2-uitstoot. Ook bij het realiseren

op duurzaam gebruik: ervoor zorgen dat gebouwen in de toekomst

Gert-Jan Jansen vertelt over zijn initiatief.

van projecten probeert hij dit te bereiken,

nieuwe functies kunnen krijgen zodat ze niet gesloopt of ingrijpend

bijvoorbeeld door het effectief gebruiken

verbouwd hoeven te worden. Als dat niet te voorkomen is geldt wat

van materialen en het zuinig omspringen

hem betreft zoveel mogelijk het cradle to cradle-principe: eventuele

“Hof van Twello is vernieuwend in de manier waarop wij

met energie. “Ons aannemingsbedrijf voert

restproducten kunnen na afbraak een andere functie vervullen. Een

met mensen omgaan. We richten ons op de persoonlijke

onder andere grondwerkzaamheden uit

mooi voorbeeld van een cradle to cradle-gebouw, ontwikkeld en

ontwikkeling van onze medewerkers, die onder andere

voor infra-projecten. Wij proberen hierbij

ontworpen door Géke, is zijn eigen kantoor: een modern gebouw,

re-integratietrajecten bij ons volgen.”

zo hoog mogelijk te scoren op de CO2-

duurzaam opgezet, functioneel en mét een vegetatiedak, geschikt

prestatieladder door gebruik te maken van

voor allerlei gebruik. Duurzaamheid in een functionele vorm, dus.

People:

Planet:

levensduur te verlengen. Géke richt zich ook

GPS 3D in combinatie met energiezuinige

Gewoon vragen

“Wij maken ons sterk voor een aantrekkelijk landschap,

machines. Zo werken we zeer efficiënt; onze

zonder dat wij daar subsidie voor krijgen. Ons educatieve

productiviteit gaat omhoog, we realiseren

Blote Voetenpad is daar een mooi voorbeeld van. Verder

procesverbetering en onderhouden brand-

maken wij zo weinig mogelijk gebruik van bestrijdings-

stofreductie.

middelen.”

www.dehaanbussloo.nl

Spullenbank: Wat over is bij de één, is van groot nut voor de ander

Profit:

“Duurzaamheid is

Op een concrete manier vragen en oplossingen bij elkaar brengen. Dat

“Hof van Twello is een centrum voor lokale economie:

iets waar je in alle

doet Gerda Geurtsen, manager Zutphense Uitdaging met de Spullen-

op onze grond planten wij gebruiksgewassen, onder

facetten van je

bank. Een mooi succes: het nieuwe regiokantoor van Humanitas kreeg

andere vergeten groenten, oude aardappelrassen

bedrijfsvoering

tweedehands meubilair van de Rabobank. De Zutphense Uitdaging

en alternatieve suikergewassen. We stimuleren de

rekening mee moet

werkt prima, net zoals de Arnhemse evenknie, die Gerda inmiddels

locale economie, verkopen onze eigen gewassen

houden. Ik hoop dat

12 jaar geleden bedacht. Het concept is simpel en ijzersterk: op een

in onze streekwinkel en verdienen aan voor-

daar in de

vraag van een stichting of vereniging zoeken Gerda en haar team van

lichting en advieswerk. Ook kun je heerlijk bij ons

Stedendriehoek

30 vrijwilligers uit het bedrijfsleven naar een passend antwoord bij

eten of een vergaderruimte huren.”

steeds meer

bedrijven in de stad en de regio. Gerda: “Het is een kwestie van wakker

aandacht

schudden van tot nu toe nog onbenut potentieel. Het is geweldig wat je

voor komt.”

voor elkaar krijgt als je het gewoon vraagt.”

www.hofvantwello.nl

www.zutphenseuitdaging.nl 44 - de Duurzame 100 van de Stedendriehoek

PURE PRINCIPES - 45


Recept voor duurzaamheid Vandaag en morgen staat duurzaamheid

Bereidingstijd

op het menu. Een pittige uitdaging waar

Duurzaamheid is een continu proces. Pieterson: “We zijn hier een aan-

je veel eigen ideeën en initiatieven in

tal jaar geleden mee begonnen. Het vraagt om voortdurende investe-

kwijt kunt. Jack Pieterson, directeur van

ring en eigenaarschap.”

Smurfit Kappa Zedek in Deventer: “Wij

Zwerfafval

Afval is een keuze

Afval verwijderen is de core business van Circulus. Directeur Henk Knip legt uit: “Maar in plaats van het vernietigen van een berg afval verwerken wij grondstoffen. Als je afval voorkomt en wát je hebt geschei-

Kauwgom, sigarettenpeuken, resten van

den aanbiedt, zorgen wij dat de grondstoffen op de

maken verpakkingen en displaymateriaal

Ingrediënten

vuurwerk en snoeppapiertjes op straat zijn

goede plaats terecht komen.” Circulus stimuleert

voor consumenten. Voor veel bedrijven

Smurfit Kappa Zedek heeft een aantal belangrijke basisingrediënten:

bijvoorbeelden van zwerfafval. Zwerfafval

het verminderen van afval onder andere door de

is duurzaamheid nu nog ‘nice to have’. Ze

•h et maximaal managen van de afvalstromen van het bedrijf;

is erg slecht voor het milieu. Het kan erg

Afvalvrij Awards. “Thuis ben je gewend glas, pa-

praten erover en maken er voorzichtig

• innovatief zijn in energieen waterbeperkende maatregelen;

lang duren voordat afval vergaat. Het duurt

pier en kunststoffen te scheiden, dus waarom dat

een start mee. Voor ons is het een wezen-

•d e systemen goed inrichten ten behoeve van certificering.

bijvoorbeeld wel vijftig jaar voordat een

dan ook niet doen als je bij je voetbalclub bent?”

colablikje vergaan is.

Mensen kunnen hun vereniging nomineren voor

lijk onderdeel van de bedrijfsvoering. Ik ben ervan overtuigd dat duurzaamheid

Bereidingswijze

Krant

over een aantal jaar je concurrentiepo-

Pieterson: “Een belangrijk project in de Stedendriehoek is ‘Steden-

Kartonnen drinkbeker 6 maanden

vermindering wordt deze uitgereikt door de

sitie in de markt in grote mate bepaalt.

driehoek onderneemt energieneutraal’ (SOEN). Het is goed om samen

Sigarettenpeuk

2 jaar

betrokken wethouder.

Mede daarom investeren we er nu in.”

ambitieuze doelen te stellen, dus ik hoop dat dit project – ondanks

Bananenschil

1 - 3 jaar

de bezuinigingen – overeind blijft. Daarnaast is het belangrijk dat de

Plastic frisdrankflesje 5 - 10 jaar

Europese Week van de

Stedendriehoek blijft investeren in innovatie. Samenwerking tussen

Plastic zak

10 - 20 jaar

Afvalvermindering:

het bedrijfsleven en het onderwijs speelt daarin een cruciale rol. Er is

Kauwgom

20 - 25 jaar

19 - 27 november 2011

zoveel diversiteit aan creativiteit en ondernemerschap in de regio. De

Glazen fles

1.000.000 jaar

inspiratie die daaruit voortkomt moeten we niet verloren laten gaan.”

Blikje

1,5 jaar - eeuwig

Patatbakje

eeuwig

1 - 5 maand

de award. In de Europese Week van de Afval-

www.thepowerofexpression.nl / www.smurfitkappa-zedek.com


PURE PRINCIPES - 47

We care for life


“Duurzaamheid is bij SCA uitgewerkt in vier concrete milieudoelstellingen. Voor onze vestiging SCA Packaging De Hoop in Eerbeek vertalen we deze vier ‘regels’ naar onze eigen bedrijfsvoering”, vertelt algemeen directeur Henk Lingbeek.

Duurzaamheid moet je doen!

Op het gebied van water … “Samen met Industriewater Eerbeek verminderen we onze waterconsumptie. Ook halen we de vervuiling uit het water met een

Adri Hulshoff van het Deventer bedrijf Tactory Bikes bouwt, zo zegt hij zelf, aan de beste fiets ter wereld, maar vooral

geavanceerde biologische waterzuivering. De makkelijk biologisch afbreekbare verontreinigingen zetten wij om in biogas. Biogasmotoren zetten deze

aan kwaliteit van leven. Tactory Bikes is onderdeel van Tactus Verslavingszorg en biedt mensen met een grote afstand

gassen om in stroom voor de waterzuiveringsinstallatie. Deze is dus zelfvoorzienend.”

tot de arbeidsmarkt een professionele werkplek. “We zijn geen zorginstelling meer die produceert, maar een

Op het gebied van energie … “Tot 1995 hadden we een warmtekrachtcentrale

productiebedrijf dat zorgt voor de medewerkers.”

die door middel van warmtekrachtkoppeling naast de eigen stoomproductie 17 megawatt stroom opwekte. De nieuwe warmtekrachtcentrale is veel efficiënter

Dat dat goed samengaat, bewijst Tactory Bikes. Hulshoff:

en levert 66 megawatt stroom bij ongeveer hetzelfde stroomverbruik. In de ko-

“We krijgen geen subsidie of andere financiële steun. Met

mende 15 jaar willen we onze primaire energiebehoefte met 50% per geprodu-

onze bedrijfsvoering willen we aantonen dat je kunt zorgen

ceerde tonnen papier terugbrengen.”

voor zwakkeren in de samenleving én geld kunt verdienen. Duurzaamheid is daarbij belangrijk: we maken fietsen van

Op het gebied van grondstof … “Vanaf de jaren ’70 gebruikt SCA Packaging

hergebruikt materiaal en nieuwe fietsen. De materialen

De Hoop al 100% oud papier. Afvalstoffen hieruit gingen naar de stort. Vanaf

daarvoor halen we bij bedrijven in een straal van maximaal

2000 scheiden we alle ongewenste stoffen uit het oud papier: zand bij zand en

Tactory goes US: in The Bronx en op

metaal bij metaal. Van organische vervuiling wordt biobrandstof gemaakt. Er

de East River Drive

gaat nu geen afval meer naar de stort, maar het wordt nuttig hergebruikt.”

300 kilometer om Deventer.” Volgens Hulshoff is het simpel: je moet het gewoon doen. “Natuurlijk moet je ook durven. Onze filosofie houdt in dat

Op het gebied van mensen … “Bij ons volgt 70% van de medewerkers elk

je soms rigoureuze keuzes moet maken. Een klant kan

jaar een opleiding. Dat is een investering van zowel medewerker als bedrijf.

bij ons bijvoorbeeld geen aluminium fiets bestellen. Die

Ook investeren we veel in veilig en gezond werken. De gemiddelde leeftijd

maken we niet, omdat ze te milieubelastend zijn. Als je

van onze medewerkers is 48 jaar en het gemiddeld aantal dienstjaren 18.

verhaal duidelijk is, dan is daar begrip voor. Wat wij doen,

We willen geld en tijd in onze medewerkers steken om hun kennis voor onze

kan iedereen. En als je er mee aan de slag gaat, dan valt

organisatie te behouden.”

het eigenlijk wel mee.”

www.scapackaging.com/nederland

www.tactorybikes.nl / www.tactory.nl


PURE PRINCIPES - 49

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek - BURGERinitiatieven

Burgerinitiatieven

De ‘transition towns’ steken overal de kop op, ook in de Stedendriehoek. Paul Hendriksen is hier in de regio een van de trekkers van dit gedachtegoed. Inmiddels is er in Deventer een scala aan activiteiten en projecten, waarvan een van de opvallendste ‘Eetbaar groen’ is. In Zutphen vierde dit burgerinitiatief inmiddels haar eenjarig bestaan. De Stentor

Organisch vliegwiel

verhaalde begin 2011 van inwoners uit Lochem die gezamenlijk zonnecollectoren aanschaffen om in hun eigen energiebehoefte en in die van anderen te voorzien en ook in Apeldoorn gebeurt van alles.

In september 2008 kwam een groep mensen bijeen om de mogelijkheden in Nederland te verkennen. Het enthousiasme was groot en het concept blijkt breed aan te slaan! In de loop

In beweging door de menselijke maat

“Ik maak liever nu een zachte landing dan dat we straks

van 2010 zijn er in Nederland al lokale initiatieven in meer

Op de vraag wat de term ‘transition towns’ precies inhoudt,

een enorme crash beleven. Als we nu op allerlei terreinen

dan zeventig plaatsen, verspreid over alle twaalf provincies.

steekt Paul gedreven van wal: “Kern is dat je je wijk,

weten om te schakelen, dan zien we onszelf straks niet

Overal in het land vinden film-, informatie- en verdiepingsbij-

dorp of stad zo onafhankelijk mogelijk maakt van fossiele

geconfronteerd met een wereldwijd probleem dat vanwege

eenkomsten plaats om meer mensen te betrekken bij lokale

brandstoffen. Vanuit de stelling dat goedkoop winbare olie

zijn complexiteit onoplosbaar lijkt. Daarom is die mense-

activiteiten. Vrijwel wekelijks melden zich nieuwe initiatief-

aan het opraken is en natuurlijk vanwege de effecten van

lijke maat zo belangrijk: het probleem is veel te groot voor

nemers. Die – organische - groei komt dus van onderaf. De

de klimaatveranderingen. We weten allemaal dat er er-

de individuele burger. Maar ieder kan op zijn eigen manier

landelijke organisatie is opgedeeld in lokale delen, die als

gens een eind is aan de winning van fossiele brandstoffen.

wel een overzichtelijke bijdrage leveren: individueel, zoals

netwerkorganisaties een vliegwiel zijn voor alle initiatieven en

Tel daarbij op dat 99% van ons dagelijks leven afhangt van

het isoleren van je huis, de aanschaf van zonnecollectoren

projecten.

die fossiele brandstoffen: energie, transport, de productie

en biologisch eten. Maar ook samen, als een transition

van kunststof, de voedselproductie met behulp van kunst-

towns initiatief.” In Deventer is er bijvoorbeeld een groep

mest, enzovoorts. Dan weet je dat we een probleem heb-

bezig met eetbaar openbaar groen. Daarbij komt natuur-

ben. De insteek van de transition towns is echter juist niet

lijk de gemeente als partij om de hoek kijken. Paul: “Dat

het verkondigen van die ‘doem’boodschap. Maar 3% van

klopt. De transition towns passen wat dat betreft prima

onze bevolking is daar gevoelig voor. De rest komt er niet

bij de gemeentelijke inzet op de zelf verantwoordelijke en

door in beweging. Vanuit ons gedachtegoed moeten we

zelfredzame burger. De gemeente kan haar rol pakken als

eerst terug naar de menselijke maat om aan oplossingen

stimulator, vergunningverlener en/of financier. Het feit

te werken, die bij elkaar opgeteld een wezenlijke bijdrage

dat Deventer werkt met de wijkaanpak heeft denk ik wel

leveren aan de problematiek. Onze samenleving drijft nog

geholpen bij de snelle acceptatie van de transition towns

steeds op de kurk van de onverzadigbare consumptie. Uit

in die gemeente. Overigens, ook de sociale activering die

verkenningen blijkt echter dat mensen – en hun (klein)

je als ‘nevenproduct’ ziet ontstaan bij onze initiatieven

kinderen - zouden willen leven in een groene, schone,

past natuurlijk heel goed bij de gemeentelijke doelen ten

gezonde, harmonieuze en ontspannen wereld.”

aanzien van de kwetsbare groepen.”

Eetbaar openbaar groen

www.transitiontowns.nl

Transition towns winnen terrein


Op de vraag ‘waarom dit moment?’ is Paul heel duidelijk:

PURE PRINCIPES - 51

de duurzame 100 van de stedendriehoek - BURGERinitiatieven

>>>

>>>

>>>

0.5 m 0.6 m Cardboard Tugboat De Furie

Filip Jonker

0.3 m

Filip Jonker is in zijn2.7 werk m bezig met het eren en waarderen van

We wonen en werken in een samenleving waarin beleving, creativiteit en innovatie van steeds groter belang is, ook voor de economische positie van Nederland. Vanuit onze stellige overtuiging én ervaring dat meer creativiteit leidt tot meer innovatie, organiseren we het programma Ongezouten, waarin we de creatieve sector en het ‘reguliere’ bedrijfsleven op allerlei manieren met elkaar verbinden. Zij kunnen immers veel voor elkaar betekenen. Kunstenaars zijn vrijdenkers en denken graag mee over maatschappelijke vraagstukken. Ook met betrekking tot duurzaamheid. Hiernaast schetsen we drie ideeën en onorthodoxe oplossingen van kunstenaars rondom dit thema. Ze verkeren in verschillende fases van ideevorming en uitvoering.

Caba Peter de Cupere

Ongezouten is niet zomaar een kunstproject, maar werkt ook als onderzoeksprogramma. Georganiseerd door het Kunstenlab in samenwerking met Stichting Havenkwartier, MKB-Deventer, Tauw, gemeente Deventer, Saxion en het Directeurenoverleg Cultuur.

Voor het A1-project ontwikkelde beeldend kunstenaar Peter de Cupere het concept van de Air Clean Bulbs Alambfleurics, afgekort Caba. Dit zijn super grote alambfleurics (bloemvorm gebaseerd op een alambic die men gebruikt bij het distilleren van o.a. bloemen en planten) die tot doel hebben de luchtvervuiling om te zetten naar herbruikbare energie. Ze zijn gentechnologisch gekweekt en hebben een nanohuid die luchtvervuiling aanzuigt en omzet naar energierijke vloeistof die kan dienen als vervanging van autobrandstof zoals benzine en diesel. Caba liquid heeft veel mogelijkheden omdat deze door gistingsprocessen in de alambfleurics een brandbare stof aanmaken. De Caba huid kan ook na bewerking aangewend worden om de autowegen mee te bekleden en zo nog extra luchtverontreiniging aan te zuigen dankzij het minuscule netwerk van verbonden nanotubes waarin kleine nanorobots zorgen voor dit transport.

www.ongezouten.nl

Status: ideeënfase


01

objecten en van materialen. Voor de =MEER Innovatieprijs voor cocreatie bedacht hij het concept om van materiaal dat in veel sectoren gewoon afval is een hele stoere boot maken. Honingraatkarton is licht, goedkoop en sterk, maar kon niet tegen water. Door een nieuw ontwikkelde coating kan dat nu wel. ‘Door met die sleepboot zelf naar Londen te varen, kon ik aantonen dat wij met honingraatkarton veel meer kunnen produceren en bouwen dan nu gebeurt.’ Met het avontuur van het bouwen en varen is bewezen hoe sterk karton kan zijn. De juiste coating is essentieel, natuurlijk. Er zijn plannen om een huis te bouwen van karton als volgende stap in de innovatieve toepassing. Status: gerealiseerd. Op dit moment werkt Filip samen met een kartonnagefabriek, wooncorporatie en architect aan het realiseren van een kartonnen woning.

P11: Duurzame parkeerplaats Melle Smets, Joost Janmaat en Stefan Bendiks

In het kader van het A1-project ontwikkelde het multidisciplinaire ontwerpteam onder leiding van beeldend kunstenaar Melle Smets een idee voor een nieuwe verzorgingsplaats langs de A1. Er is gekozen voor een duurzaam ontwerp. Vanwege de afwezigheid van water en afwatering bij Verzorgingsplaats Boermark voorziet het ontwerp in een autarkisch grijswatersysteem. Het dak van het toiletgebouw doet dienst als waterreservoir. Naast de rietvelden voor de zuivering van toiletwater is het idee dat er op het dak ook een openluchtlaboratorium van innovatieve waterzuiveringtechnieken worden gemaakt. Er wordt geëxperimenteerd met zuiveringsprocessen door planten en micro-organismen. Voor het realiseren van een drinkwatervoorziening maakt men gebruik van een watertank. Status: Rijkswaterstaat onderzoekt wat de mogelijkheden zijn om dit idee uit te voeren.

02

03

PURE PRINCIPES - 53

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek - BURGERINITIATIEVEN

Peter Heijke denkt ‘Anders’

Zo gaat het in… Iedereen kan het! “Vanaf 1994 heb ik per ligfiets mijn woon-werkverkeer

de Pluktuin

Wat is de pluktuin? De Pluktuin is een akker, centraal in Zutphen, met

Peter Heijke is al bijna 20 jaar actief met zijn stich-

afgelegd. Het is zelfs zo dat ik probeer om op een redelijke

ting Natuur Anders in Deventer. Hij heeft mensen

afstand van huis werk te vinden, zodat ik elke dag een lekker

biologische groeten die je zelf mag oogsten. In de pluktuin kan iedereen

met een psychische,verstandelijke en sociale

eind kan rijden.”

verse, goedkope, biologische groenten oogsten voor de helft van de gangbare marktprijs. Het project, openlucht zelfbedieningsmarkt, werkt zonder trans-

achtergrond in dienst die meewerken aan de aanleg en het onderhoud van natuurgebieden. www.stichtingnatuuranders.nl

“Ik denk na voordat ik iets doe. Bij het maken van mijn keuzes

port, opslag en dierlijke mest. Jan van Arragon, oprichter van de Pluktuin:

is duurzaamheid een argument. Wat eet ik? Hoe reis ik? Welke

“Zo is duurzaam voor iedereen betaalbaar en hoeft prijs geen argument te

verlichting kies ik? Waar werk ik? Het is een proces van jaren

zijn om niet duurzaam te eten”.

geweest om me hiervan bewust te worden. Als ik het kan, kan

Parken op daken in woonwijken: mensen in de Stedendriehoek hebben recht op groen, ook in woonwijken. Duurzame, creatieve bouw: creëer iets voor de lange termijn. Minder stenen, meer groen: we moeten er met z’n allen voor zorgen dat de regio groen blijft, groener dan nu.

iedereen het. Het is meer een kwestie van willen.”

Wat kan je allemaal doen in de pluktuin? De pluktuin is een beleving- en

Arjen Haayman, 8 april 2011

ervaringstuin. Naast oogsten mogen leden ook het gewas verzorgen door te gaan wieden. Jan: “Ook vrienden zijn altijd welkom!”

Burgemeester Andries Heidema, bij de uitreiking op 18 oktober: “Je bent een regionale ambassadeur die laat zien dat

Hoe werkt het? De zelf geoogste groenten kunnen via internet worden afge-

je ook zo van A naar B kunt reizen. Voor jou misschien heel

rekend. De Pluktuin heeft leden. Leden betalen 100 euro als voorschot, maar

gewoon, maar voor anderen een voorbeeld.”

het restbedrag wordt teruggestort aan het eind van het seizoen of meegenomen naar het volgend seizoen. Het lidmaatschap is dus gratis en je rekent

Naast de dagelijkse lichaamsbeweging, noemt Haayman het

alleen de groente af die je koopt.

milieu, het buiten zijn en de omgeving als redenen om de fiets te pakken. “En het is sneller dan auto én trein. Je hebt geen

Wanneer is de Pluktuin geopend? Van mei t/m oktober.

files of parkeergedoe.’’ Haayman becijferde dat hij jaarlijks


2000 euro aan benzine uitspaart. Gevoegd bij de OV-reisver-

Wat zijn de ervaringen? Jan: “Iedereen in Zutphen kan nu deelnemen

goeding die hij krijgt een mooi financieel voordeel: “Is ook

aan biologisch tuinieren, daar heb je geen boerderij meer voor nodig. De

leuk.’’

consumenten moeten toch zelf de eerste stap nemen om duurzaam te leven,

www.haayman.nl

daarbij help ik graag!”

www.bioakker.nl

PURE PRINCIPES - 55

1 maaltijd = 16.000 voedselkilometers

hendriks FOTOgrafie, Deventer


maar liefst 16.000 voedselkilometers voor nodig. Dat kan toch anders? We moeten gebruik maken van de kracht, de wijsheid en de creativiteit van de regio. Zo

zijn in de regio. Wanneer meer mensen beseffen dat we onlosmakelijk verbonden zijn met de aarde, motiveert dat enorm om meer duurzaam te leven.”

“Van enge wand naar groene rand”

www.transitiontowndeventer.nl

Doel van de initiatiefnemers: “Het naoberschap nieuw le-

www.aardehuis.nl

ven inblazen”. Hoge schuttingen worden vervangen door lage, groene afscheidingen. Zo ontstaan er mooie hofjes

“Kijk in je eigen woonomgeving wat je kunt doen. Erger je

waarin buurtbewoners elkaar weer kunnen vinden.

niet aan wat er niet goed gaat, maar probeer de kansen te ontdekken. Die zijn er genoeg.”


laten maken met lekker, betaalbaar en gevarieerd eten. Goed voor mens, dier en milieu. Elze Boshart, Zutphen Vegastad

Bijgerecht voor 4 personen

er één maaltijd op hun bord ligt. Daar zijn gemiddeld

we verbindingen om zo veel mogelijk zelfvoorzienend te

per week vlees en vis door gezonde vegetarische alternatieven. Onze uitdaging is om Zutphen uitgebreid kennis te

Salade van geroosterde zomerbieten

sen realiseren zich niet wat er moet gebeuren, voordat

de olie- en klimaatcrisis. Met transition towns leggen

Zutphen Vegastad nodigt je uit! Kies ook voor bewuster en meer plantaardig eten. Vervang eens één dag

Zomerrecept

Paul Hendriksen, oprichter van transition towns: “Men-

kunnen we onze stad, wijk of dorp goed voorbereiden op

Eén dag per week lekker anders eten

[email protected]

- 12 zomerbietjes - stukje verse gember - 1 citroen - 1 sinaasappel - 0,5 tl kaneel - goede, smakelijke olijfolie - versgemalen zwarte peper - zeezout

Herfstrecept

Winterrecept

Paddestoelentaart

Pastinaakcrème

Voor een springvorm van 20 cm - 300 g gezeefd tarweof speltmeel - mespunt zout - 4 eetlepels rijststroop - 80 ml olijfolie - wat water - 350 g gemengde paddestoelen - 1 rode ui - 1 teentje knoflook - 50 g walnoten - zongedroogde tomaatjes - verse rozemarijn - tomatenpuree - olijfolie - grof zeezout

Nagerecht voor 4 personen - 250 g pastinaken - 1 dl appelsap - 200 g volle kwark - 75 ml appelsap - 1 tl citroensap - 2 el acaciahoning - 100 g rozenbotteljam - wat water - wat citroensap

Lenterecept Frisse soep van spinazie, appel en citroen Voorgerecht voor 4 personen - ½ komkommer - 1 appel - handvol verse spinazie - ¼ ui - 2 bosuitjes - 2 takjes peterselie - 1 hele citroen - 2 el kokosolie - een stukje spaanse peper naar smaak of cayenne peper - zeezout - 300 ml water

Kijk voor de bereidingswijze van deze gerechten op: www.zutphenvegastad.nl

‘Laten we de aarde mooier en schoner dan we hem zelf hebben aangetroffen achterlaten voor toekomstige generaties.’ PURE PRINCIPES - 57


Een tweede leven Klimaatneutraal? maak je zelf Wij doen het!

Ina Sabanoglu,

transition town Apeldoorn

Klimaatneutraal in 2030? De bewoners van het

buurtschap Armhoede in de gemeente Lochem

Onze kinderen hoop geven zodat ze straks kunnen handelen De naam van drs. Angelique van Til duikt op verschillende plekken in

Lunch-ommetje goed voor werknemer

de regio op. Ze is betrokken bij onder meer de stichting Meemaken, de Ulebelt in Deventer en transition town. Al vanaf dat ze jong is experimenteert deze ecologe met allerlei aspecten van duurzaamheid. Later, onder meer tijdens haar reizen, ervaart en ontdekt ze nog veel meer.

Repair Café

laten er geen gras over groeien! Zij vormen

Het Repair Café had begin dit jaar een vliegende start in Apel-

ADEL: Armhoede Duurzaam Energie Landschap

doorn. Het is een initiatief vanuit transition town Apeldoorn. tran-

en onderzoeken zelf hoe het gebied rondom de

sition town’s zijn er wereldwijd: lokale initiatieven van mensen die

voormalig stortplaats Armhoede in Lochem een

Het is aangetoond dat werknemers beter

als volwassene moeten wij nu handelen. We geven straks onze wereld

zelf aan de slag gaan om hun manier van wonen, werken en leven

duurzaam energie landschap kan worden.

presteren als ze de tijd nemen voor een

over aan de volgende generatie. Die willen niet leven op een stervende

lunchpauze. Dan is met collega’s een om-

wereld. We moeten ze bewustzijn, inzicht en kennis geven. Daarmee

minder olie-afhankelijk en meer duurzaam te maken. Piekolie en

Vijf jaar zelfvoorzienend leven (‘leven zonder olie’) is voor haar een eye opener geweest: “Ik geloof in een beweging van onderop. Als individu,

klimaatverandering zijn de meest belangrijke drijfveren.

De gemeente Lochem heeft als beleid om in 2030

metje maken of lekker buiten wandelen,

geven we ze hoop. Die hebben ze nu nodig om de handelingsmogelijkhe-

Ina: “We werken aan praktische oplossingen en laten zien hoe je

een klimaatneutrale gemeente te zijn. In een

een prima idee. IVN maakt ook voor bedrij-

den die ze straks zelf hebben te benutten.”

dat zelf kunt doen. In het kader hiervan organiseren we op ver-

pilot-gebied wil zij graag onderzoeken hoe dat

ven de mooiste route en een beschrijving

Ze is wereldburger, werkt de laatste jaren

schillende tijden en plaatsen een Repair Café. Als mensen kapotte

moet. Vanaf het begin werden de bewoners van

van wat er allemaal te zien is op die route.

in de Stedendriehoek. De regio inspireert

spullen hebben is het vaak (te) duur om ze te laten repareren.

het pilot-gebied hierbij betrokken. Dit verliep niet

Interesse? Bedrijven kunnen contact

haar. Vergroening van de stadsomgeving,

Meestal kopen mensen dan iets nieuws. Maar als je het zelf kunt

op een gewoonlijke manier. De bewoners van het

opnemen met Hans Hogenbirk

buurtmoestuinen, groene schoolpleinen

repareren wordt het een stuk aantrekkelijker en krijgen producten

gebied wilden namelijk zelf het onderzoek naar

([email protected]).

en een creatiever beheer van het open-

sneller een tweede leven. We leren over elektronische apparaten,

een klimaatneutraal gebied uitvoeren.

maar ook over het repareren van broekritsen. Mét het repareren

Op de dag van de duurzaamheid in 2010 on-

Leren Zien, Inzien en Ontzien

goed, evenals betrokken burgers, positief

willen we ook een denkproces op gang brengen. Want wat gaat

dertekenden de gemeente Lochem en de

Hans Hogenbirk is voorzitter van IVN

dromende kinderen en kritische beleid-

er gebeuren als je de spullen weggooit? Als mensen zich gaan

belangenvereniging (namens de bewoners) een

(Vereniging voor natuur- en milieuedu-

smakers.

realiseren wat de gevolgen zijn van weggooien, nemen ze andere

overeenkomst waarin staat dat het onderzoek

catie) Apeldoorn. Het speldje is wat hem

beslissingen. Het gaat erom dat we samen voor de aarde zorgen.”

wordt uitgevoerd door bewoners en agrarische

betreft voor al zijn IVN-collega’s: “Ik vind

bedrijven zelf. Een bijzondere samenwerking!

het een mooie waardering voor wat we

ADEL levert uiterlijk op 1 januari 2013 een rap-

doen. We leren mensen zien en daardoor

port op bij de gemeente Lochem.

inzien dat ze onze aarde beter kunnen

www.adellochem.nl

ontzien.“ www.ivn-apeldoorn.nl

Wat je zelf niet kunt, kan een ander wel. Mensen kunnen een heleboel van elkaar leren en hun kennis uitwisselen. Dat gebeurt nu nog te weinig.

baar groen doen de regio wat haar betreft

“Zoek oplossingen en geen problemen” “Kijk zelf wat je kunt veranderen”

“Wanhoop is gif voor mentaliteit” www.stichtingmeemaken.nl [email protected]


Het project b ‘ uilding paradise’ van Stichting Meemake n zorgt voor een mooiere sc hool en buurt. Deze muursc hildering is gemaakt door de lee rlingen van basisschool De Snippeling, locatie Venen in de Riv ierenwijk in Deventer.

PURE PRINCIPES - 59


Laat het zien!

De A van ‘de A’ Het initiatief dat is ontstaan vanuit de gedachte ‘zelf bijdragen aan een duurzamere wereld’. De B van Boddeke Michael Boddeke is initiatiefnemer van ‘de A’.

Ergens in 2006 hebben Tini en ik besloten om op zoek te gaan naar een andere woning. Al van af ons samenzijn, al weer meer dan 36 jaar, hebben wij samen rondgekeken in en om Apel-

De verschilmaker

De C van coöperatie ‘De A’ is een energiecoöperatie die gaat voor het A-label. Deze coöperatie gaat straks in Apeldoorn duurzame energie opwekken. In eerste instantie met zonnepanelen en biomassa. De opgewekte energie wordt vervolgens teruggeleverd aan Apeldoorn.

doorn voor onze ideale woonplek. Honderden huizen hebben wij van binnen en

De Tuinen van Zuidbroek in het toe-

De D van duurzaamheid Duurzaamheid is een manier van leven die is vol

van buiten bekeken. Meestal was onze portemonnee te klein of ontbrak het ons

komstige park Zuidbroek in Apeldoorn

te houden. We moeten uitgaan van een kringloopeconomie: het oneindige

aan durf om onszelf met een zware hypotheek op te zadelen.

krijgen onder andere een belangrijke

gebruik van grondstoffen. Maar duurzaamheid is ook een manier van leven

functie in de ontmoeting met en inte-

die recht doet aan anderen en aan je omgeving, andere regio’s en plekken op

Uiteindelijk in 2007 kwamen er kavels vrij in Zuidbroek en zijn wij eens gaan reke-

gratie van medebewoners afkomstig uit

nen. Rekenen om het huis te kunnen kopen, maar ook om het huis in de toekomst

talrijke delen van de wereld. In het logo

De E van energieneutraal Het uiteindelijke doel is om in 2020 een energieneutrale regio te zijn. Maar

te kunnen behouden wanneer het inkomen alleen uit pensioen bestaat. Vanuit

staat: ‘ontmoeting en dagbesteding’.

dan moet de wereld wel anders worden georganiseerd. Anders dan nu. En alleen lukt het niet, maar

die opdracht is het idee geboren om de woonlasten zo laag mogelijk te houden

Dat gebeurt via een unieke samen-

de kunst is om de verbinding te zoeken en het samen te doen. Op zoek gaan naar lokale samenwer-

door middel van investeringen nu. Dan kom je gauw uit op het beïnvloeden van

werking tussen s‘ Heeren Loo, Siza

king. Dan kan er tempo gemaakt worden…

de energiestromen in het huishouden. Voor ons beiden heeft altijd wel voorop

en Riwis: een actief programma van

gestaan dat niet op comfort moest worden beknibbeld. Op onze zoektocht naar

workshops, rondleidingen en cursus-

mogelijkheden ook bij de gemeente geïnformeerd. Vanuit de vraag om zonnepa-

sen voor jong en oud. Eelke Bos is

nelen en eventuele subsidiemogelijkheden zijn wij met de gemeente Apeldoorn

een verschilmaker. Toen hij in 2004

tot deze unieke samenwerking gekomen om ons huis tot demonstratiewoning

de gemeente Apeldoorn vroeg hem

te maken met regelmatige bezichtigingstijden. Al doende leert men, ik denk dat

een locatie te bieden om een speciale

dit voor iedereen opgaat. Met elkaar staan wij pas aan het begin van de weg om

ontmoetingsplek aan te leggen, had hij

energieneutraal te worden. Wij zijn pas na de start van de bouw gaan denken over

niet kunnen bedenken hoe dit uit zou

energieneutraal en meer dan dat. In een eerder stadium van het bouwproces hoop

pakken. Nu wel: “ Zeker weten dat de

ik dat bewoners, kopers en huurders samen met de uitvoerders, woningbouw-

Tuinen van Zuidbroek het toekomstige

verenigingen elke belanghebbende elkaar stimuleren om energieneutraliteit te

park Zuidbroek het mooiste plekje van

bereiken. Maar ook tot in de puntjes uitvoeren. Hierbij wensen Tini en ikzelf dat

Apeldoorn maken. Wanneer je de foto’s

dit een enthousiasmerend sneeuwbaleffect heeft op de bewoners van onze ge-

bekijkt die in andere tuinen genomen

meente om de doelstellingen van Zuidbroek energieneutraal in 2020 te bereiken.

zijn en je ziet de ontwerpen van Gilbert

Wij samen willen daarvoor goede ambassadeurs zijn. Nu gaat het pas beginnen.

de Jong, dan kan het niet anders of het

(Bron: speech opening huis)

zal een prachtige locatie worden. Een

Andre van Gessel, Kleine Vos 67, 7323 TZ Apeldoorn

plek waar bezoekers kunnen bijkomen

de wereld. Het kernwoord is: bewust.

We moeten deze kans benutten! De Duurzame 100 is een prachtige kans om een duurzaam netwerk op de zetten. Alle expertise kunnen delen en de kennis uitwisselen. Daar draait het om. Henk Oosterwijk bestuurslid Ulebelt Deventer, lid adviesraad Natuur en Milieu Deventer, actief pleitbezorger voor duurzaamheid

van de hectische wereld waarin wij leven.” 60 - de Duurzame 100 van de Stedendriehoek

PURE PRINCIPES - 61

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek - ENERGIE

Energie

Harry de Vries is directeur/voorzitter van kiEMT. Deze onconventionele stichting zet innovatieve ideeën in de energieen milieutechnologie om in nieuwe bedrijvigheid. Harry de Vries: “We zijn voortgekomen uit het bedrijfsleven zelf. Nog steeds zijn we daardoor uitermate flexibel, wendbaar en creatief. Inmiddels hebben we enorm groot netwerk opgebouwd, dat bedrijven, kennis- en onderzoeksinstellingen, onderwijs en overheid met elkaar verbindt.”

kiEMT: broedplaats voor kennis die de kassa laat rinkelen 62 - de Duurzame 100 van de Stedendriehoek

kiEMT stimuleert innovaties, begeleidt de start-up van

uniek? “De schaal”, zegt Harry direct. “En de kansen die

nieuwe bedrijven en van nieuwe bedrijfsactiviteiten bin-

er liggen”, vult Erik aan. “In Deventer en Zutphen zie je

nen bestaande organisaties. Programmamanager Erik

maakindustrie en ingenieursbureaus, Apeldoorn is een

Meiberg: “Het bedrijfsleven, het onderwijs, de overheid en

cluster van ‘smart gas’ en bedrijven die iets kunnen bete-

kennis- en onderzoeksinstellingen hebben samen goud in

kenen voor de gebouwde omgeving. In de kleinere kernen

handen als het gaat om energie en milieu. kiEMT helpt om

van de Stedendriehoek zie je natuurlijk de papierindustrie,

op de juiste manier en op het juiste moment de krachten

een energie-intensieve sector waar veel winst te behalen

te bundelen zodat er concreet iets ontstaat: een nieuw

valt. Datzelfde geldt voor de tuinders in de regio. Maar er

product, een nieuw bedrijf, een nieuwe toepassing, een

is nog veel meer bedrijvigheid. De Stedendriehoek heeft

nieuwe techniek. Meiberg: “Ons netwerk is een voortdu-

een grote diversiteit aan bedrijven.”

rende bron van kennisdeling; daar ontstaan innovaties en nieuwe samenwerkingen. ”

Kennis durven delen Harry de Vries, voormalig president-directeur van multina-

Stedendriehoek: juiste schaal

tional BASF, is vol van kiEMT: “Het thema duurzaamheid

De reden waarom bedrijven deelnemen aan dit ken-

motiveert me enorm; het is de weg naar de toekomst. We

nisnetwerk, zo zegt Harry de Vries, is omdat er tastbare

weten dat nieuwe energievormen onuitputtelijk en overal

resultaten geboekt worden. 200 Bedrijven en kennisinstel-

op onze aarde voorhanden zijn. Met kiEMT creëren we een

lingen nemen actief deel aan kiEMT en financieren mee.

broedplaats, een open systeem waarbij de leden op allerlei

Inmiddels zijn er meer dan 250 bedrijfsideeën gescout, 28

vlakken met elkaar in contact staan om die te ontsluiten.

seedleningen verstrekt sinds 2009 en meer dan 80 nieuwe

Dat vraagt een open houding, je moet je eigen kennis

bedrijven ondersteund, waarvan er 70 nieuw gestart zijn

durven delen om die van een ander ervoor terug te krijgen.

sinds 2007. Het werkgebied is heel Oost-Nederland. Wat

Zo wordt kennisdeling kennisvermenigvuldiging.” Erik

maakt de Stedendriehoek, als onderdeel daarvan, zo

vult aan: “kiEMT zorgt bovendien voor het opschalen van

PURE PRINCIPES - 63


Meedoen met kiEMT,

het resultaat, zodat het leidt tot meerwaarde: meer economische bedrijvigheid, meer werkgelegenheid, meer duurzaamheid, meer

iets voor uw bedrijf?

inkomen. Meer massa leidt tot versnelling van innovatie. En als groen evenveel kost als grijs dan komen we ergens.” Ook Erik wil graag van betekenis zijn door tastbare resultaten te boeken. “Met

• innovatie – kennis – netwerk - promotie

mijn bedrijfskundige achtergrond en mijn grote netwerk kan ik dat

• voor bedrijven in de energieen milieutechnologiesector

via kiEMT doen. En ik heb zelf kinderen, een betere motivator om

• jaarlijkse bijdrage € 2.500 als participant of € 500

te bouwen aan een duurzame toekomst bestaat er niet.”

als deelnemer • kiEMT initieert regelmatig proef- en demoprojecten

Programmamanager Erik Meiberg: “kiEMT zorgt bovendien voor het opschalen van het resultaat, zodat het leidt tot meerwaarde: meer economische bedrijvigheid, meer werkgelegenheid, meer duurzaamheid, meer inkomen. Meer massa leidt tot versnelling van innovatie.”

Harry: “Kennis delen en dus vermenigvuldigen leidt tot kennis creatie.”)

ap om een opst is id e h m urzaa creëren.” Erik: “Du bedrijf te je in e rd meer waa

• het kiEMT-najaarsdebat (28 november 2011) positioneert Oost-Nederland als dé regio voor engineering en maakindustrie in EMT • de periodiek verschijnende nieuwsbrief biedt gelegenheid tot profilering van innovatienieuws door participanten • betrokkenen bij kiEMT worden actief gepo-

De energiesector in Oost-Nederland 800 bedrijven, met MKB, wereldspelers en technostarters met > 60.000 werknemers 3 universiteiten, 7 hogescholen en 9 ROC’s groot productie- en exportpotentieel (van Duitsland tot China) Springplank naar 2020

aantrekkelijke vestigingsplaats; onderwijsaanbod op

25-50% meer werknemers in de hele keten van uitvinden

mbo, hbo en universitair niveau met nauwe samenwer-

naar uitvoeren; 25% meer energiegerelateerde bedrijven;

king tussen de opleidingsinstituten; Oost-Nederland

50% meer omzet in export van ontwikkelde technologieën

imago als hét voorbeeldgebied waar kennis rond duur-

en systemen; volgroeid valorisatiesysteem met deelname

zame energie ontwikkeld, toegepast en geëxporteerd

van meer dan 150 bedrijven en toonaangevend in Europa;

wordt; bijdrage aan maatschappelijke vraagstukken als

bewezen succes in technologiedoorbraak-projecten en de

CO2-reductie, material management, betere luchtkwali-

economische en maatschappelijke verankering daarvan;

teit (beperking fijnstof en NOx) en geluidsreductie.


Wij doen al mee met kiEMT: ABN AMRO • Agrozone • Bredenoord Exploitatimij • Dakbedekkingsbedrijf ELRO • Energiekracht • Gemeente Apeldoorn • Gemeente Brummen • Gemeente Deventer • Gemeente Epe • Gemeente Lochem • Gemeente Voorst • Gemeente Zutphen • Girasolar • GMB Slibverwerking • Hollander techniek • Industriewater Eerbeek • Installect Advies • Kamer van Koophandel Oost Nederland • Kiwa Gas Technology • Ledshine • LochemEnergie • Nysingh • Advocaten-Notarissen • OonKAY! • Parkmanagement Ecofactorij • Pi Development b.v. • Prenso Waste Treatment • Providentia Environment Solutions • Reewoud Energietechniek • Remeha • Saxion • Stedendriehoek Onderneemt • Stichting Waterstof Onderneming Gelderland • Tauw • Thecogas Biogastechniek • TNO Technical Sciences • TTE • Turby BV • Valstar Simonis • VAR • VNO-NCW Midden • Witteveen + Bos • ZAP

sitioneerd als koplopers in de EMT-sector; kiEMT brengt Oost-Nederland actief onder de aandacht van Den Haag en Brussel • de organisatie van een aantal hoogwaardige netwerkbijeenkomsten biedt participanten een buitengewoon goed podium voor intensieve contacten met vertegenwoordigers van EMT bedrijven, kennis- en onderzoeksinstellingen en overheden (op directieniveau) • maatwerk, in de vorm van kennisbijeenkomsten, management- en beleidsadvies, financieringsbegeleiding en businessplannen Meer weten? Neem contact op Erik Meiberg via [email protected] of 06 27 085 530

PURE PRINCIPES - 65


LochemEnergie: 1.000 m/v sterk

Gewoon doen!

Je moet doen wat je kunt

Initiatiefnemer van coöperatieve vereniging LochemEnergie en adviseur/eigenaar van Qlinc B.V. Paul Stolte: “Iedereen praat al zo lang over zonne-energie en eigen initiatief. Wij dachten: laten wij nu eens doorpakken

Feit: als er geen fosfaat is op aarde, groeit er niks meer

en het gewoon doen. Hoe eerder je daarmee begint, hoe meer tijd je hebt om te leren. Dat is ook in de praktijk gebleken. Ons doel is

Gerrit-Jan van der Pol, directeur van GMB Zutphen: “Als

om in de gemeente Lochem zelfvoorzienend

de olie uiteindelijk een keer op is, is er wind- en zonne-

voor, door en van Lochemers

te worden met duurzame energie uit zon,

energie. Als het fosfaat op is, kan er niks meer groeien.

burgers aan zet

wind, water en biomassa. Binnen notime

Wat we doen met SaNiPhos is van menselijke urine fosfaat

op zoek naar zekerheid over energielasten

hadden we meer dan het streefaantal van

maken, meststof. In september 2010 hebben we een

samen inkopen loont

500 aspirant-leden, en vervolgens ging dat

fabriek geopend met een capaciteit van dertien miljoen

lokale installateurs inschakelen

rap richting 1000. Vertrouw dus op de kracht

‘kleine boodschappen’ op jaarbasis, zo’n vijf miljoen liter

ook huurders kunnen meedoen

van het collectief, gebruik het moment goed

urine. We winnen er ammoniumsulfaat en struviet uit,

en vooral niet te veel praten, maar aanpak-

grondstoffen voor kunstmest. Onder meer uit de resturine

ken!”

waaruit het vruchtbaarheidshormoon hCG al is gewonnen

Op de korte termijn ging LochemEnergie van start met levering van groene stroom en gas aan de leden en het faciliteren van geza-

van het project Moeders voor Moeders.” Ook op andere

menlijke inkoop van zonnepanelen en zonnecollectoren voor eigen

Delen is vermenigvuldigen

daken. Op middellange termijn voorziet de coöperatie in eigen pro-

Paul Stolte: “Lochem bleek een enorme

den ingezameld, zoals bij plaszuilen tijdens popconcerten

ductie met een zonnepark en wind- en waterenergie. Het eindplaat-

potentie aan deskundigheid te bezitten. Met

en grote sportevenementen. Er is nog een groot voordeel:

je is een gebalanceerd ‘smart energy system’, waarbij ook opslag

zo’n 25 mensen in verschillende werkgroe-

door het verwijderen van de urine uit de afvalwaterstroom

van energie (bijvoorbeeld door het Twentekanaal te gebruiken als

pen is dit voor Lochem-

is het zuiveringsproces om er weer schoon water van te

spaarbekken) onderzocht wordt en vraagsturing richting momenten

Energie een rijke bron van

maken de helft zo goedkoop. Van der Pol: “Van oorsprong

dat de energie optimaal beschikbaar is. Op die manier kan er lokaal

kennis en een geweldige

Urine vormt slechts één procent van het totale

zitten we in de weg- en waterbouw. We hebben ons ont-

duurzame energie opgewekt worden met zo min mogelijk last voor

drive. Open innovatie is

afvalwater. Deze relatief kleine stroom zorgt echter

wikkeld op het gebied van duurzaamheid en doen verschil-

het net.

een sleutelwoord om te

wel voor 85 procent van de stikstof en 45 procent

lende soorten projecten. SaNiPhos is op dit moment wel

komen tot versnelling van

van het fosfaat in het afvalwater. Rioolwaterzuive-

de meest aansprekende, denk ik. We doen we kunnen met

transities. Wees niet te

ringen zijn voor een belangrijk deel ingericht om

onze kennis en kunde om nu al een bijdrage te leveren aan

benauwd om kennis te

juist deze stoffen uit het sterk verdunde afvalwater

het oplossen van toekomstige problemen.”

delen, want dat levert juist

te verwijderen.

www.lochemenergie.net

enorm veel op.”


Paul Stolte

plaatsen in Nederland wordt urine steeds meer geschei-

www.saniphos.eu

PURE PRINCIPES - 67


De organisatie van de tegenkrachten is de sleutel

Yolanda Winkelhorst – Woningstichting de Groene Waarden

beseffen wel dat we fossiele energie moeten uitbannen. Ze willen daar

vooralsnog enkel de inwoners samen, in Zutphen

ook best wel een bijdrage aan leveren, maar bedenken hoe dat te doen

zijn het inwoners en de bedrijven. Voor de realisatie

en het echt ook doen is lastig in je eentje. Als je het voor hen organiseert,

van mijn idee om zonnepanelen boven spoorlijnen

Een slimme combinatie: de ‘energie-box’

wordt die stap veel gemakkelijker.”

te gebruiken voor het opwekken van energie zijn er

Dankzij Yolanda Winkelhorst, directeur woningstichting de

nog meer partijen nodig die samenwerken. Essen-

Groene Waarden, snijdt het mes aan twee kanten. Door de

tie is en blijft het organiseren van onderop.”

introductie van de energiebox worden er kosten bespaard op

Hij is dan ook één van de grondleggers van ‘LochemEnergie’ en van ‘Zut-

gen energie op te wekken. In de gemeente Zutphen gaan we een stap verder en werken we samen met bedrijven op De Mars om hun daken te gebruiken voor de productie van energie. In Lochem werken

de energierekening en nieuwe werkplekken gecreëerd. De

phen Energie Transitie’. Kern van deze twee burgerinitiatieven is het organiseren van de burgerparticipatie. Hans Hof: “In de gemeente Lochem

www.zutphenaanzet.nl

energiebox wordt uitgegeven door energieadviseurs: mensen

doen al meer dan 1.000 inwoners mee om - als eerste project - zonnepa-

www.lochemenergie.net

met een afstand tot de arbeidsmarkt die worden opgeleid

nelen te realiseren op de voormalige vuilstortplaats en daarmee onze ei-

www.energy-point.com

tot adviseur. Deze adviseurs geven huurders van de Groene Waarden inzicht in ‘groen wonen’ om zo hun energierekening omlaag te krijgen. Yolanda: “Ik zie duurzaamheid niet als een

2.800 km spoorlijn in Nederland overkappen met

hype, maar ik hoop op een structurele verankering van het

zonnepanelen levert 230% van het eigen elektri-

begrip in denken en handelen. De energiebox zorgt enerzijds

citeitsverbruik van de spoorwegen op (dit is

voor werkgelegenheid en anderzijds voor energiebesparing in

zonne-elektriciteit voor ca 2 mln huishou-

de woningen. Dat is voor alle partijen een goede investering.”

dens = gelijk aan 400 windmolens van elk 100

Hans Hof van Europe Energy Point BV uit

meter hoog). Met wat overblijft (130%) kunnen

Zutphen wordt gedreven door de weten-

(bijvoorkeur naastgelegen) industrieën, kanto-

schap dat we zo snel mogelijk afscheid

ren en woningen worden voorzien van energie.

moeten nemen van fossiele energie. De

De CO2-reductie per jaar is ca 3 miljoen ton.

twee voornaamste zaken die mensen

Door de overkapping vallen bovendien minder bla-

tegenhouden zijn geld en het gevoel dat

deren en sneeuw en regen op de rails. Het op te

je het als eenling, als burger, tegen een

vangen regenwater kan gebruikt worden voor het

onbekende macht moet opnemen: ‘de

schoonmaken van de treinen, voor toiletspoelin-

industrie’, ‘de politiek’ of ‘de ambtenarij’.

gen en levering van water aan anderen: in totaal

Zijn sleutel: de organisatie van de tegen-

24 miljoen m3 per jaar.

www.degroenewaarden.nl

krachten. Hans Hof: “De meeste mensen


PURE PRINCIPES - 69


LICHTPUNT

‘Innovatie is de motor’

Drie duurzame generaties

Hamsteren? Niet doen! Conform de Europese regelgeving zijn de heldere 100W en 75W gloeilamp al uit pro-

Bredenoord Aggregaten is een familiebedrijf, de derde generatie staat

Gloeilamp eruit, LED-lamp erin!

ductie. Vanaf 1 september

nu aan het roer. Het bedrijf bedient vanuit vestigingen in Denemarken,

René Prop van Ledshine uit Eerbeek staat op de nomi-

2011 geldt dat voor de 60W.

Duitsland en sinds kort in Turkije heel Noord Europa. Het hoofdkan-

natie om – wereldwijd – als eerste een Kemakeur te

In 2012 volgt de rest: de hel-

toor is al ruim 70 jaar onlosmakelijk verbonden aan de locatie aan

krijgen op zijn Led-TL-verlichting: “Goede kwaliteit Led-

dere 40W, 25W en 15W. Een

de Zutphensestraat in Apeldoorn. Algemeen directeur Jaap Fluit

verlichting verbruikt maar 10% van het stroomverbruik

gloeilamp zet het grootste

onderkent het belang van deze wortels van zijn bedrijf: “We passen

ten opzichte van traditionele verlichting. Zakelijk is dat

deel van de energie om in

hier goed, mensen die hier wonen werken bij ons. Hier in de regio is

30-40%, omdat bedrijven meer TL-verlichting gebruiken

warmte in plaats van in licht.

voldoende ontplooiingsruimte, zowel voor onze medewerkers als voor

die al zuiniger is dan gloeilampen.” Ledshine is vooral

Zo snel mogelijk overstap-

het bedrijf. Innovatie is daarbij een belangrijke motor.”

sterk in de productie van de zogenaamde ‘ledtubes’,

pen op alternatieven, is dus

Duurzaamheid is in al die jaren steeds een middel geweest, geen doel

LED-TL’s voor zakelijk gebruik.

het devies!

op zich. Duurzaamheid heeft veel gezichten, zo zegt Jaap Fluit: “We produceren efficiënter, schoner en socialer. Zo ontwikkelen we samen met onze klanten een lagere CO2 footprint.” Het bedrijf ontwikkelt niet alleen dat wat nu iets oplevert. Jaap Fluit: “Door ons ontwikkelraam kijken we naar wat ons bestaansrecht geeft in de toekomst. En

‘Duurzaamheid heeft veel gezichten’ ‘Gezondheid en duurzaamheid gaan prima samen’

daar steken we graag onze energie in!”

www.bredenoord.com

GreenRun Gelderland

Puur en simpel

De GreenRun staat symbool voor de duurzame oplossingen die zowel

De Purity, het groene brandstofcelaggre-

de VAR als Bredenoord bieden. Om dat te illustreren bedachten ze

gaat van Bredenoord, levert op Lowlands

een prachtig, nieuw hardloopevenement in Gelderland (eerste editie

in augustus 2009 schone stroom voor de

11 juni 2011). Ook Nikkels, BBA en de Rabobank zijn hoofdsponsor.

Llowgendatent. Daar wordt door middel

Het is een evenement voor werknemers, buren, familie, kinderen

van debatten de Politieke Agenda van de

waar gezondheid en duurzaamheid prima samengaan. Er zijn afstan-

Lowlandgeneratie opgesteld. Het groene

den voor iedereen, van beginner tot ervaren loper. Voor de kinderen is

aggregaat heeft een hoog rendement,

er de Kikkerrun. Er worden geen gadgets en flyers gebruikt en er is

stoot bij de stroomproductie alleen warmte

een workshop voor scholen gekoppeld aan de GreenRun.

en schoon water uit en is ook nog eens

www.greenrun.nl

superstil.


Je staat niet alleen er zijn meer mensen in de regio bezig met duurzaamheid. Zoek de verbinding. Dries Crama (voorzitter VNO-NCW Stedendriehoek)

PURE PRINCIPES - 71


Innovatie en duurzaamheid gaan hand in hand

(Bron: Integraal ontwerpen – vitale architectuur –) 1966: oprichting Architecten- en Ingenieursbureau Kristinsson 1976: ontwerp (niet gebouwd) zelfvoorzienend stadskantoor Lelystad met parabolische zonnecollectoren en ‘s werelds eerste seizoen warmteopslag in de grond. 1979: ideeënschets 0-energiewoning Memo-beurs Deventer 1980: ontwerp 1e cv-loze woning voor sociale woningbouw 1981-83:

bouw 184 minimum-energiewoningen Schiedam

1983: 9 zonnespouwwoningen Leiderdorp (en 1984: 8 in Hoofddorp) 1984: Gulden Adelaar, de Culturele en Wetenschappelijke Prijs van de Gemeente Deventer 1986 (vanaf 1980): ontwikkeling tochtdicht bouwen en thermische isolatietechniek voor buitengevel, vloer, fundering, dak en ‘isoluiken’ t.b.v. flexibele gevel n.a.v. seizoenen 1989: ontwerp (niet gebouwd) kunstijsbaan de Scheg Deventer met zelfkoelend dak

Een interview met prof. ir. Jón Kristinsson is als het wandelen

1990: Morra Park Drachten: woningen met zonnetuinverwarming

over een kronkelig bospad. Voortdurend vertelt hij, laat hij

1990: Oprichting Bomenstichting Deventer en Omgeving, tot 2009 voorzitter

dingen zien, wijst van alles aan. De ene bocht na de andere vol complexe en tegelijkertijd eenvoudige ideeën. Een oneindig vat vol inspiratie, liefde voor de natuur én het scheppend vermogen van de mens. Vol overtuiging dat innovatie en duurzaamheid hand in hand gaan. Villa Flora: landmark van duurzaamheid Voordat Villa Flora, ook wel ‘het groenste kantoor van Nederland’ genoemd, toonaangevende bedrijven zal huisvesten op Venlo GreenPark is het te bewonderen op Floriade zomer 2012. Villa Flora is een imposant glazen gebouw van ruim dertig meter hoog waar de innovatie vanaf straalt. Met alle gecombineerde ’state of the art’ milieutechnieken is het een landmark van duurzaamheid en het epicentrum van de cradle-to-cradle uitgangspunten. Het zal tot in lengte van jaren de standaard voor duurzaam bouwen meebepalen.


“De zon doet al 4.5 miljard jaar zonder onderhoud haar werk” “Innovatie is elkaar inspireren. Dat begint met anderen over je schouder mee te laten kijken” “Duurzaamheid is alles wat de komende generaties willen erven, kunnen gebruiken en onderhouden. “Integraal ontwerpen is de brug tussen architectuur en natuur. Het begint bij de zon en eindigt in het magma”

1990: brandweerkazerne Deventer met bodemenergie (1999: Soest) 1992: deeltijdaanstelling als hoogleraar ‘milieutechnisch ontwerpen’ aan TUDelft onderwijs en onderzoekprogramma DOSIS, duurzame ontwikkeling stad en infrastructuur 1997: architectenbureau wint competitie Exergiewoning met ‘Energiedak’ 1998: prestigieuze Koninklijke/Shell-prijs (ƒ 200.000,-) ‘voor wetenschappelijke doorbraak of technologische innovatie op het gebied van Duurzame Ontwikkeling’ 1998: studie geluidswalwoningen Ede en geluiddichte spoorzichtwoningen Elst 2001 (tot heden): ‘ademend raam’ CO2–gestuurd, gezond natuurlijk binnenklimaat 2002: bouw ecologische wijk ‘de Kersentuin’, Leidsche Rijn te Utrecht 2003: 72 levensloopbestendige woningen Doetinchem (en 23 Nunspeet) 2004 (tot heden): overgang van fossiele energie op duurzame zonne-energie d.m.v. hoog efficiënte dunne draad warmtewisselaars voor zeer lage temperatuur verwarming 2006: Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw 2007: concept ‘Zonneterp’ (aanzet tot een duurzame ‘eetbare stad’) 2008: ontwerp Villa Flora (wereld horticultuur tentoonstelling Floriade 2012 te Venlo)

PURE PRINCIPES - 73

de deDuurzame duurzame 100 100 van van de de Stedendriehoek stedendriehoek - ENERGIE

Neem zelf initiatief, anders wordt het een lang verhaal “We moeten duurzaamheid betaalbaar maken. Het is belachelijk dat duurzame producten extreem hoge prijzen hebben. Dat creëert de markt zelf. Het is volgens mij niet de bedoeling dat we veel geld verdienen aan duurzaamheid. Alles moet in de juiste proporties worden aangeboden.” Frans Wieringa, Stichting Duurzame ontwikkeling/ Zoneco, maakt het mogelijk om zonnepanelen te leasen. Dat kan in de gemeente Lochem via zijn stichting. Op die manier hoeven inwoners niet eerst een grote investering te doen om gebruik te kunnen maken van zonne-energie. Frans: “Zo wordt duurzame energie bereikbaar voor iedereen. Maar de inzet en motivatie moet echt van de mensen zelf komen. Wij kunnen alleen maar

Doe wat je gelooft ‘Duurzaamheid is een drijfveer om bestaande projecten beter te

laten worden. Bij nieuwe projecten is duurzaamheid een voorwaarde.

Duurzaamheid moet je handen en voeten geven. Toekomst moet je

bouwen op een duurzame voedingsbodem.’

Arthur van Schayk, Remeha via [email protected]

‘Autorijden op aardgas: geen excuus meer’ Cor Brandsma, Brand Oil Zutphen

helpen.” “Als mensen geen aardgas kunnen tanken, kopen zij ook www.zoneco-energie.nl

geen auto op aardgas en andersom. Maar dit is geen excuus meer, want in de Stedendriehoek (Zutphen) kunnen automobilisten aardgas tanken. Duurzaam autorijden komt zo voor iedereen dichtbij. Nu is de consument aan zet!” “Streven naar meerdere aardgaspunten in de Stedendriehoek en meer auto’s op aardgas. Wanneer er een nieuwe auto moet worden aangeschaft, ga dan voor duurzaamheid. Zo dragen we met z’n allen een steentje bij om onze regio leefbaar te houden.” www.fuelswitch.nl www.brandoil.nl


PURE PRINCIPES - 75

de deDuurzame duurzame 100 100 van van de de Stedendriehoek stedendriehoek - ENERGIE

We zijn het verplicht aan onze volgende generaties

Gerard Brugman – De Woonmensen

Jan van den Berg is met zijn Apeldoornse schildersbedrijf een nieuwe weg in geslagen. Naast schilder is hij nu ook aannemer, maar niet zomaar eentje. Hij is gediplomeerd Meer Met Minder-aanbieder. Door deze ketensamenwerking, onder andere met Van der Lugt en partners, zet

Bij bestaande woningen

Jan zich in voor energiebesparing en duurzaamheid. “We

aanbrengen/realiseren van:

ontzorgen onze klanten, door met en voor hen aandacht te besteden aan milieu en energie, wanneer we voor ze aan het werk gaan.” www.meermetminder.nl

Bij nieuwe projecten

- energiebesparende maatregelen

- zo veel mogelijk plaatsen van

- bewustwording minder energieverbruik

zonneboilers en zonnepanelen

bevorderen

- zeer goede isolatie van de buitenschil

- efficiënte installaties zoals HRe ketels

- warmteterugwinning uit ventilatielucht

- HR++-glas

www.vandenbergschilders.nl

Wonen waar je werkt De medewerkers van Jan Duits, eigenaar van Duits Enginee-

Intern bij de Woonmensen gebruiken van:

ring in Zutphen, wonen allemaal in een straal van 20 kilometer

- energiebesparende apparatuur

rondom de zaak: “Iedereen woont hier in de buurt en het groot-

- een WKO-installatie

ste gedeelte van mijn werknemers komt met de fiets. Woonwerkverkeer gaat op den duur tegenstaan en om te voorkomen

- zonnepanelen - LED lampen

dat ons goedopgeleide personeel weggaat, nemen wij bij voorkeur alleen mensen aan die hier vandaan komen.” Natuurlijk is het voor het bedrijf, o.a. werkzaam in bodemwarmteopslag en windturbinetechniek in Zutphen af en toe nodig om autokilometers te maken. “Maar die proberen we wel te minimaliseren: overleg vindt zo veel als mogelijk via de mail of telefoon plaats.”


PURE PRINCIPES - 77

Onderwijs

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek - ONDERWIJS

Puur uit principe, puur uit realiteitszin

Kennis delen “Onderzoek samenwerkingsmogelijkheden met bedrijven in je keten, waar je in eerste instantie niet aan denkt. Bijvoorbeeld: betrek bij de ontwikkeling van nieuwe producten een afvalverwerker. Zo kun je er voor zorgen dat je producten beter gerecycled kunnen worden, als ze afgedankt worden.” Harrie van Bommel is docent aan Saxion Hogescholen. Hij houdt zich veelvuldig bezig met duurzaam ondernemen, door onderzoek en door kennisverspreiding. “Laten we proberen om kennis over duurzaamheid beter te verbinden en te verspreiden binnen de regio.”

Wittenborg Business School leidt duurzame managers en medewerkers op

Naast aandacht voor duurzaam-

2030 is behoorlijk ver weg. Gelet op mijn leeftijd, ben

Business School ook gewerkt aan

ik dan allang geen docent en decaan van Wittenborg

de ontwikkeling van een onder-

Business School in Apeldoorn meer. Maar dan zullen de

zoekscentrum (Wittenborg Research Centre), die voor de

Vooral op publieke plaatsen, zoals scholen en winkelcentra, ligt vaak rommel. Een

studenten die Wittenborg aflevert posities in bedrijven en

regio van betekenis kan zijn, ook op duurzaamheidsge-

ergernis voor veel mensen. De oplossing: de snoeproute, onderdeel van het pro-

andere organisaties innemen die de beoogde duurzaam-

bied. Zo werken we aan een Europees project dat ons in

gramma ‘Deventer gaat voor schoon’ en als convenant getekend door de Deventer

heid moeten waarmaken.

staat stelt een bijdrage te leveren aan de versterking van

scholen en de gemeente. Vooral jongeren gebruiken de openbare ruimte intensief.

Vandaar dat het van groot belang is dat duurzaamheid

de sectoren voor alternatieve energie in de regio. Ook zijn

Door hen op een positieve manier te benaderen, wordt deze belangrijke doelgroep

een integraal onderdeel is van de kernvakken. Witten-

we in gesprek met partijen in de regio over de opzet van

goed bereikt. Op de scholen die een snoeproute adopteren maken de leerlingen de

borg leidt mensen op die hun eigen bedrijf beginnen

trainingen op het gebied van duurzaamheid in samen-

snoeproute wekelijks schoon. Marianne Volp van het Etty Hillesum Lyceum, initia-

of als stafmedewerker of manager gaan werken voor

hang met onder meer strategie, ketenbeheer, rappor-

tiefnemer en deelnemer aan de snoeproute: “De snoeproute past in de missie van

bestaande bedrijven. Duurzaamheid moet door hen niet

tage en kwaliteitszorg. Al met al, wij onderschrijven de

het Etty Hillesum. Jonge mensen moeten zelf verantwoordelijkheid dragen voor

gezien worden al een soort extra voor de liefhebber.

‘pure principes’, werken eraan en hopen in de regio met

de omgeving. Dat bereiken we met dit project.”

Sommigen denken dat duurzaamheid overgelaten kan

anderen samen te werken om ze in daden om te zetten.

Snoeproute: zelf verantwoordelijk

heid, wordt er binnen Wittenborg

Gouden afvalbak

worden aan de kwaliteitsmanager of de KAM-manager. O.k., op een gegeven moment krijgen deze managers te

Teun Wolters

De middelbare school Arkelstein, één van de zes scholen van het Etty Hillesum Lyceum, wint in 2011 de gouden

maken met milieu- en energievraagstukken. Echter, al-

Lector in Duurzaam Ondernemen en Hoofd

afvalbak. Dit betekent dat zij de schoonste school zijn van Deventer. Een hele prestatie! www.ettyhillesumlyceum.nl

lereerst is duurzaamheid een strategisch vraagstuk.

van Wittenborgs Onderzoekscentrum


PURE PRINCIPES - 79

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek - ONDERWIJS

soorten vogels gebroed, en we hebben er minstens 20 soorten vlinders

Een groene opleiding in de automotivebranche

gezien. Een klein groen paradijsje dus. Daar moeten we zuinig op zijn.

De sector Mobiel van ROC Aventus Apeldoorn vaart een nieuwe koers: leerlingen kunnen kiezen voor een

Ik geniet van… de verschillende soorten spechten in de bomen en de geluiden van de steenuilen ’s nachts in onze wijk. In onze tuin hebben al acht verschillende

opleiding in autotechniek, -verkoop en –management die helemaal gericht is op duurzaamheid en innovatie. Duurzaamheid staat voor mij…

Ton van Vught, sectordirecteur Mobiel van ROC Aventus: “Met deze keuzerichting spelen we in op de vraag van

voor kwaliteit en verantwoordelijkheid. Kwaliteit in verschillende opzichten:

de arbeidsmarkt. Duurzaamheid staat hoog op de agenda en het vraagt andere competenties van werknemers. Deze opleiding geeft hier antwoord op.”

een schone en gezonde leefomgeving, een gezonde en eerlijke economie en een samenleving waar voor iedereen plaats is. Het gaat om het verbinden van kwaliteit hier en nu aan kwaliteit daar en straks: rekening houden met de gevolgen van ons handelen op andere plaatsen in de wereld en op de lange termijn. Dat is de verantwoordelijkheid die we samen dragen en die

Bauke de Vries, docent Saxion, voorzitter Adviesraad Natuur en Milieu van de gemeen te Deventer, voorzitter Moestuinvereniging Ulebelt

De nieuwe opleiding speelt niet alleen in op autotech-

mogelijkheid die we ze bieden en het op duurzaamheid

niek, maar bekijkt het onderwerp in de volle breedte.

gerichte programma.”

“Natuurlijk vormt de auto de hoofdmoot, maar we

we in de praktijk moeten brengen. Ook onze kinderen en kleinkinderen heb-

kijken bijvoorbeeld ook naar vervoersalternatieven om

www.aventus.nl

ben recht op een gezonde Aarde, waar het voor iedereen plezierig toeven is.

het aantal autokilometers terug te brengen.” Er zijn

Studie Informatiepunt (STIP): 0800 444 55 55 (vraag

Dat geldt hier in Europa, maar ook in alle andere continenten.”

veel reacties gekomen op de nieuwe opleiding. Van

naar Ton van Vught of Durk van Wieren)

www.saxion.nl/leefomgeving www.ulebelt.nl www.deventer.nl


“Think globaly, act locally” “Practice what you preach”

Vught: “Het bedrijfsleven in Apeldoorn en omgeving is heel nauw bij deze opleiding betrokken. Van hen horen we hoe bijzonder het is dat ze een directe inbreng hebben in het lesprogramma. We merken aan scholen en

Houd het klein!

decanen dat ze nog wat afwachtend zijn. We hebben het lesprogramma niet voor vier jaar ‘vastgetimmerd’,

De nieuwe opleiding is het ‘kindje’ van Van Vught,

omdat we juist de nieuwe ontwikkelingen willen volgen

want duurzaamheid is voor hem persoonlijk ook

en daarop in willen spelen. De BOVAG juicht het initia-

van betekenis. “Ik wil voor de generaties die na

tief toe, want er is nog geen opleiding in Nederland die

mij komen een maatschappij achterlaten die goed

zich specifiek richt op duurzaamheid. Bij ons leren de

omgaat met de beperkte middelen die er zijn. Mijn

werknemers van de toekomst de nieuwste technieken.

advies: houd het klein en doe dat wat binnen je ei-

De reactie van leerlingen moeten we in de praktijk

gen kunnen ligt, in mijn geval dus het opzetten van

nog afwachten, maar ze zijn zeker enthousiast over de

een nieuwe opleiding.”

PURE PRINCIPES - 81

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek - OVERHEID

Overheid

SOEN staat voor Stedendriehoek Onderneemt Energie Neutraal. Burgemeester van Brummen, vicevoorzitter van de regio Stedendriehoek en portefeuillehouder van het regionale beleidsthema ‘Groene Pracht’ Niels Joosten is vurig pleitbezorger van duurzaamheid in de meest brede zin van het woord. “Juist geen definitie opschrijven, dan houd je alle ruimte om er invulling aan te geven. En gewoon doen, er niet te lang over praten.”

Bestuur: de weg effenen Het doel van SOEN is ambitieus: de eerste energieneu-

Dit is SOEN

trale regio zijn in 2030. Niels Joosten: “Het is haalbaar als

Niels Joosten: “Vraag me niet wat energieneutraliteit precies is of wanneer het moment daar is dat we het bereikt hebben”

SOEN=DOEN


we ons samen richten op onze kracht en doen waar we

SOEN staat voor Stedendriehoek Onderneemt Energie

goed in zijn. Onze rol als bestuurder zie ik als het zoveel

Neutraal. Het projectprogramma, dat in de tweede helft

mogelijk effenen van de weg naar het doel. Dat betekent

van 2011 start, heeft als doelstelling om de eerste ener-

in elk geval bedrijven, onderwijs en kennisinstellingen met

gieneutrale regio te zijn. Het is een samenwerkingsver-

elkaar in contact brengen. Vandaar dat we ook blij zijn met

band tussen het regionale bedrijfsleven, gemeenten in

dit initiatief van de Duurzame 100. Een prachtig middel om

de Stedendriehoek en Liander, netwerkbeheerder in de

de hele regio kennis te laten nemen van wat er allemaal

Stedendriehoek. Ook de Deventer netwerkbeheerder

al is en welke bewoners, bedrijven en andere organisaties

Enexis participeert actief. De verbinding met onderwijs

daar een rol in spelen. Dat geeft het bewustzijn een flinke

en kennisinstellingen wordt actief gezocht. SOEN jaagt

impuls en inspireert tot nieuwe ideeën en samenwer-

projecten aan die bijdragen aan besparing op energie

kingsverbanden. We gaan de 100 duurzamen dus zeker

of de productie van schone energie. De komende twee

op een of andere manier aan SOEN koppelen.” Hij erkent

jaar gaat een groot aantal projecten over energie van

dat het meten van de doelstelling een lastige is. Maar legt

start, op het gebied van onder meer wonen, werken en

meteen uit dat dat voorkomt dat je verzandt in onderzoek,

produceren. Dit gebeurt door partijen samen te brengen

cijfers en berekeningen: gewoon doen is het devies.

en financiering te zoeken.

PURE PRINCIPES - 83


Voortouw nemen

Ideologie en winstgevendheid Niels Joosten werd geïnstalleerd als burgemeester in de periode dat Al Gore zijn verhaal de wereld instuurde. Hij heeft de liefde voor de pure natuur van huis uit meegekregen. Zijn moeder is bioloog en zeilen

Vanaf eind 2011: Nereda Epe

korrels, waar normaal vlokken worden gebruikt. Deze compacte korrels bezin-

Waterschap Veluwe kijkt niet alleen

ken sneller in het water.

naar de Waterkwaliteit, die moet uiteraard goed zijn. Maar hoe kunnen we

Resultaat?

met zo min mogelijk energie en inves-

• 20 % minder energieverbruik

teringskosten een zo optimaal mogelijk

• 15 % lagere investeringskosten

zuiveringsproces creëren?

• minder hulpstoffen nodig

en wandelen zijn nog steeds

• ruimtewinst bij het zuiveringsproces

favoriet als vrijtijdsbesteding.

Nereda?

Door deze voordelen past Nereda in

“Toen het boek ‘Cradle to Cradle:

Met de Nereda technologie is het moge-

kader van maatschappelijk verantwoord

Remaking the Way We Make

lijk om huishoudelijk afval en bedrijfsaf-

ondernemen en duurzaamheid.

Things’ van William McDonough

valwater met minder kosten en energie

en Michael Braungart in 2002

te zuiveren. Voor het zuiveringsproces

Ruud van Dalen, Waterschap Veluwe

uitkwam, zette me dat op het

zijn bacteriën nodig. De bacteriën groeien

www.veluwe.nl

spoor dat economie en ecologie

in de Nereda technologie in compacte

eigenlijk prima samengaan. Mijn vader is econoom, dus ik heb die beide kanten eigenlijk

nale vraag en aanbod – van energie, van ideeën - elkaar

ook altijd meegekregen van mijn ouders. Ik geloof er vanaf

kunnen ontmoeten bijvoorbeeld. En een lans breken bij

Andere drijfveren maken taart groter

dat moment heilig in dat je zowel vanuit ideologie als

de provincie, Den Haag en Brussel voor de aanpassing

Doorslaggevend argument vaak juist niet duurzaamheid

vanuit winstgevendheid duurzaamheid vorm kunt geven.

van de energiewetgeving, zodat er meer ruimte ontstaat

Sterker nog, vooral als je het weet te combineren heb je

voor nieuwe initiatieven. “Met als kern het leggen van

Theo van Es wordt al vanaf zijn middelbare schooltijd gedreven door bezorgdheid over duurzaamheid. Hij is vanuit

een ijzersterk verhaal.”

de nodige verbindingen en het creëren van ruimte zodat

zijn functie als Adviseur duurzaamheid gemeente Apeldoorn vooral bezig met energiebesparing in bestaande

ieder een eigen, passende bijdrage kan leveren. Want

woningen. “Ik zoek juist naar andere argumenten dan duurzaamheid. Comfort, gezondheid, kwaliteitverbetering,

Vraag en aanbod bij elkaar

dat is denk ik één van de sleutels om onze doelstel-

financieel voordeel, geen verbouwingsoverlast. Voor heel veel mensen zijn dát drijfveren. Zo maak je de taart een

Zuinigheid en hergebruik zijn ‘boerenslimmigheden’

ling te halen: niets iets dwingends opleggen, maar elk

heel stuk groter dan wanneer je het enkel over duurzaamheid hebt. Het geven van overtuigende argumenten zodat

volgens Joosten. “Typisch Hollandse eigenschappen waar

bedrijf, elke bewoner, de ruimte geven om zijn eigen

mensen willen investeren in duurzaamheid, zowel woningeigenaren als corporaties, is voor mij een uitdaging.”

we goed gebruik van kunnen maken om tot duurzame

duurzame passie te volgen en op basis daarvan initiatie-

“Als een soort van dirigent zet ik me in om alle partijen die een rol

oplossingen te komen.” Hij heeft met SOEN een aantal

ven te ontplooien. Of dat nu gebaseerd is op winst of op

spelen bij energiebesparing op een lijn te krijgen”

ambitierichtingen die de komende jaren wellicht op de

ideologie. Dan zul je eens zien wat er hier de komende

www.apeldoorn.nl/energieloket

een of andere manier uitgewerkt kunnen worden. Een

jaren allemaal tot bloei gaat komen!”

www.apeldoornvooropinduurzaamheid.nl

soort van marktplaats tot stand brengen waar de regio-


www.uwwoningindewatten.nl

PURE PRINCIPES - 85


Aan elkaar knopen

De menselijke maat Gedeelde verantwoordelijkheid

Paul van Dommelen -werkzaam als programma-

voedsel weg, per persoon per jaar. Als je dat weet, kun

manager Duurzaamheid voor de regio Stedendriehoek-

je er iets aan doen. Als je beter geïnformeerd bent, dan

kreeg eind januari 2011 uit handen van regiovoorzitter

handel je bewuster, is mijn stelling.” Dan nog blijft het

Andries Heidema een ‘Duurzame 100’ speldje.

lastig om afgewogen keuzes te maken, uit gemak, tijd-

Sinds zijn aanstelling 5 jaar geleden richt wethouder

Heidema noemde vooral de niet aflatende betrokkenheid

matie bij elkaar. Daarmee kan er wat op gang komen.”

Thijs de la Court van de gemeente Lochem zich nadruk-

die Paul aan de dag legt als het gaat om duurzaamheid

Hij vindt het geen probleem dat geld deel uitmaakt van

kelijk op duurzaamheid. “Voordat ik begon, scoorde Lo-

en natuur. Hij was in het verleden hoofd Afdeling Milieu-

de duurzame discussie: “Een extra en soms zelfs het

chem een dikke onvoldoende op de Lokale Duurzaam-

educatie en -Voorlichting bij de gemeente Apeldoorn en

meest overtuigende argument misschien wel. Een van

heidsmeter. Inmiddels is dit opgekrikt: we scoren nu

directeur van DuBouw (bureau voor duurzaam bouwen In

de drie p’s van planet, people en profit is die van profijt.

tussen de 8 en 9, een geweldig resultaat!” De gemeente

Gelderland en Overijssel) in Zutphen. Nu werkt hij geruime

Dat mag een persoonlijk financieel voordeel zijn, maat-

Lochem doet dit niet alleen: door middel van brede

tijd voor de regio Stedendriehoek en zet hij al zijn ‘kennis

schappelijke winst of een vooruitgang op het gebied van

Niels Joosten, burgemeester van Brummen en por-

communicatie melden zich veel verschillende partners.

en kennissen’ in voor duurzame projecten in de regio. Paul

milieu. En het liefst alle drie tegelijk.”

tefeuillehouder van het beleidsthema ‘Groene Pracht’

“Bijvoorbeeld leerlingen van basisscholen, die plannen

ziet de uitdaging voor de regio in het behoud van de men-

van de regio Stedendriehoek gelooft in de verbinding

maken voor duurzaamheid. Zo maken we duurzaamheid

selijke maat: “Essentieel om daarin te slagen is de verbin-

www.milieucentraal.nl (particulieren)

tussen economie en ecologie. “Het is een kwestie

een onderwerp voor de hele samenleving: het is niet

ding tussen stad en platteland te handhaven en te verster-

www.ecomapping.nl (MKB)

van het verbinden van wat tot nu toe erg verschillend

alleen een politiek issue.” De gemeente Lochem nodigt

ken. De schaal van onze steden is nog behapbaar. Als we

leek te zijn. Daarvoor moet je elkaar (leren) kennen

iedereen uit om verantwoordelijkheid te nemen. “En wij

het platteland blijvend verbinden verwordt de schaal van

en elkaar vertellen wat je nodig hebt, je ideeën delen.

helpen graag mee om dat te faciliteren: op mensen met

de stad niet tot iets wat we niet willen.” Een voorbeeld is

De hongerige stad

Alleen dan kun je de verbinding maken, de zaken aan

goede ideeën afstappen en vragen of wij als gemeente

het verkopen van producten met een snelle omloop, zoals

Carolyn Steel

elkaar knopen. Dat kan soms heel simpel zijn, zoals

kunnen helpen door bijvoorbeeld ruimte beschikbaar te

voeding, binnen de regio waar ze verbouwd worden. Paul

ons zwembad dat al meer dan 30 jaar verwarmd wordt

stellen.”

ziet educatie als basis voor bewust duurzaam handelen:

gebrek of gewoonte. Paul: “Ik breng mensen en infor-

met restwarmte van een papierfabriek. Dat zijn de ver-

“Duurzaamheid gaat om mensen. Hoe ga je bijvoorbeeld

bindingen die werken en waarvan we er de komende

met je eten om? Wij gooien gemiddeld 40 kilo nog eetbaar

jaren nog veel meer moeten zien te bedenken.” 86 - de Duurzame 100 van de Stedendriehoek

PURE PRINCIPES - 87

Techniek

Meer instroom en behoud van (jonge) mensen

Jong geleerd is oud gedaan

Meer instroom in technische opleidingen en beroepen is nodig omdat er een fors personeelstekort in de techniek

Dit doet TechniekTalent.nu

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek - Techniek

TechniekTalent.nu is een landelijk samenwerkingsverband van acht technische bedrijfstakken: de metalek-

in de techniek. Ook ondersteunen we daar waar mogelijk

tro, metaalbewerking, installatietechniek, motorvoer-

herintreders en omscholers.”

tuigen- en tweewielerbranche, carrosseriebranche,

Harry Siegersma is regiomanager TechNet van Techniek-

procesindustrie, isolatiebranche en gouden zilver-

Talent.nu. Hij zocht contact met diverse vmbo-scholen en

smeden. Omdat veel jongeren geen duidelijk beeld

technische bedrijven in de Stedendriehoek voor de oprich-

blijken te hebben van techniek, maakt TechniekTalent.

ting van een TechNet-kring. Nu is er een nauwe samen-

nu werk van een heldere beeldvorming en het enthou-

werking ontstaan met de Platforms in de Stedendriehoek.

siasmeren van jongeren voor een technische oplei-

Sinds eind 2010 trekken zij dan ook gezamenlijk op om de

ding. Bijvoorbeeld via techniekwedstrijden en Ambas-

jeugd in de Stedendriehoek te interesseren en te enthou-

sadeurs van de Techniek, die scholen in het voortgezet

siasmeren voor een opleiding en/of baan in de techniek

onderwijs bezoeken. De werving van vrouwen, meisjes

door het verder uitbouwen van de TechNet-kringen.

en allochtonen krijgt speciale aandacht: zij zijn nog altijd ondervertegenwoordigd.

Meer weten of meedoen? Jan Haverkamp, Platform Techniek Stedendriehoek 06 - 510 52 502

In meer dan honderd TechNet-kringen werken vmbo, mbo

Harry Siegersma, TechniekTalent.nu

en technische bedrijven samen aan aantrekkelijker tech-

06 - 53 93 36 78

niekonderwijs en betere loopbaanoriëntatie voor jongeren.

www.techniektalent.nu

Uiteindelijke doel: meer leerlingen die kiezen voor een

www.technet.nu

loopbaan in de techniek. De sleutel ligt bij samenwerken in dreigt te ontstaan. Dit heeft onder meer te maken met het grote aantal oudere werknemers dat de komende jaren

de regio: betere afstemming van het techniekonderwijs op de bedrijfspraktijk vergroot de instroom en doorstroom van

met pensioen gaat. Een van de activiteiten is TechNet.

leerlingen en verkleint de kans op uitval.

Voordelen van TechNet voor bedrijven

Jongeren, herintreders en omscholers In de Stedendriehoek werken TechniekTalent.nu en het Platform Techniek Stedendriehoek samen om deze doelen te bereiken. Jan Haverkamp van Platform Techniek Stedendriehoek: “We brengen leerlingen van het basisonderwijs, vmbo en mbo in contact met technische beroepen en organiseren regelmatig voorlichtingsmomenten. Zo

• toegang tot leerlingen voor stageplaatsen en toekomstige medewerkers • profilering als aantrekkelijke werkgever met mogelijkheden voor ontwikkeling en groei • invloed op inhoud onderwijs: betere aansluiting theorie en praktijk

krijgen ze een goed beeld van de opleidingen en banen


PURE PRINCIPES - 89


Hoe sneller u investeert in PV-panelen, hoe sneller je profiteert van de zon

Het was een Ook kleine mooie zomerdag.. beetjes helpen

Wacht niet op onduidelijke subsidieregelingen die elke

uit je winst! En meer dan dat, want de energieprijs die je

zoveel jaar weer veranderen. Ook zonder subsidie is het

dan betaalt is een stuk hoger liggen dan nu.

Ferrocal verzorgt installaties op het gebied

een enorm aantrekkelijke investering met een hoog en

Dus wacht niet op een onduidelijke subsidieregeling, die

van lucht- en ventilatiekanalen voor utiliteits-,

zeker rendement.

heb je helemaal niet nodig. Neem je duurzame toekomst

scheeps- en woningbouw en industrie. Ronald

in je eigen hand en investeer nu in PV-panelen!

Smit: “Ferrocal draagt op een laagdrempelige

Hier gaat het om:

manier bij aan duurzaamheid

or

is ongeveer € 8.800. Het eerste jaar is de besparing op

op. Binnen 12 tot 15 jaar verdien je eerst je investering

het zuurstofgehalte stijgt. Met als resultaat: minder

terug, als er dan toch met terugverdientijd gerekend moet

vissterfte en geen blauwalg.

worden. De jaren daarna is het pure winst. De levensduur

www.ecs-vught.nl

in

er gi en eZo nn

t ch Li

op

e

g we be rk we

lucht, brengt die in het water en zorgt er zo voor dat

et

Geen beursval, bankencrisis of olieprijs heeft daar invloed

rh

toe aan het water. De Oxysun filtert de omgevings-

ru

gas

zonne-energiecentrale voegt op grote diepte zuurstof

Die 4,7% is een jaarlijks terugkerend, zeker rendement.

ve rb

ruik

lijk de terugverdientijd van een auto? Of van een koelkast?

ng

verb

die in het water ligt zorgt voor schoon water. Deze

eri

ing

een jaar of tien haken veel mensen af. Maar wat is eigen-

ind

r nde

Het lijkt op een UFO maar de vliegende schotel Oxysun

Ve rm mi Ver

we het steeds over terugverdientijd. Als die langer is dan

Hy b r i de a uto’ s

Als het gaat om duurzame energie-investeringen hebben

toot O2-uits

ering C

d Vermin

Bu

Voor schoon water: Oxysun ©

15 m2 zonnepanelen levert 2100 kW-piek. De investering

sering

4,7%; dat geeft geen enkele bank!

Ik reken het voor u uit:

Digitali

energiekosten al meteen zo’n € € 410. Een rendement van

25 graden , perfect om lekker te gaan zwemmen.. De kinderen pakten hun zwemspullen, maar kwamen snel teleurgesteld terug van hun geplande middagje waterpret. Het open water was zo vervuild dat er niet meer in gezwommen mocht worden. De oplossing?

bedrijfspand.

se gs

cellen krijgen een plek op een dak van een huis, garage of

Licht uit

Coenders, Zutphen

ns

installatiebedrijf

triciteit. Panelen met een groot aantal fotovoltaïsche

aa

Voltaic’) is een paneel dat zonne-energie omzet in elek-

in de Stedendriehoek.”

rn

Rolf Coenders

e rvo sve

Een zonnepaneel of PV-paneel (van het Engelse ‘Photo-

van PV-panelen is - zonder onderhoud – 30 tot 40 jaar. Tel 90 - de Duurzame 100 van de Stedendriehoek

PURE PRINCIPES - 91

ik

ele

ktr a


Er ligt een grote markt om te verduurzamen

Op het juiste moment valt alles samen

Meteen bij de oprichting 33 jaar geleden richtte de vader van Gijs Linthorst zich met Linthorst Installatietechniek al op duurzaamheid. “En dan vooral op de grootverbruikers: van hen maken we een energiescan en een energieprofiel en we kijken waar er

Guido van Tongeren van Henk van Tongeren bronbema-

winst te behalen is qua duurzaamheid,” zegt Gijs.

ling is licentiehouder van de zogenaamde dsi-techniek.

Een advies op maat dus. De afdeling Energie Ana-

Bij het oppompen van grote hoeveelheden water is het

lyse Systemen van Linthorst plaatst systemen op

Alles is er al

lozen ervan ongewenst. Bij bronbemaling (het onttrekken van grondwater) is er altijd echter een ingreep in het grondwatersysteem en heeft invloed op de water-

maat en houdt het verbruik in de gaten. “Binnenkort starten we met de nieuwbouw van ons eigen pand. Ook daar zullen wij slimme meters plaatsen

huishouding en de flora en fauna in het gebied. Door de

“Duurzame technieken zijn niet nieuw voor ons”, zegt

en zo zuinig mogelijk met energie omgaan. Het

dsi-techniek (het infiltreren van water op korte afstand)

Erik Hollander. “Al bij de bouw van ons pand in 1998

complete pakket dus.”

verkleint de invloed van zo’n ingreep. De techniek is al op

hebben we bewust verschillende duurzame technie-

meer dan 150 plekken in Nederland succesvol toege-

ken toegepast en in loop der jaren zijn hier een aan-

past; Henk van Tongeren heeft bovendien een proeftuin

tal bijgekomen. Deze toepassingen leveren ons niet

ontwikkeld om deze techniek op een eenvoudige manier

alleen een energiebesparing op, wat goed is voor het

te laten zien.

milieu, maar geven ons ook de benodigde kennis en ervaring. Onze klanten halen hier hun voordeel uit,

Guido van Tongeren: “Wij hebben een innovatieve instel-

want kennis moet je delen. Met de ervaringen die we

ling als bedrijf; de wil om continu nieuwe technieken te

opdoen kunnen we nog beter en overtuigd de juiste

ontdekken, te gebruiken en door te ontwikkelen. De wet-

duurzame technische oplossingen bieden. Kennis

en regelgeving is niet altijd even gemakkelijk te volgen.

delen, samenwerken en maatschappelijke betrokkenheid rondom het thema duurzaamheid vinden we

De eisen zijn hoog. Innovaties helpen ons bedrijf om de juiste dingen te doen.”

www.henkvantongeren.nl

belangrijk. Het laat ons, onze klanten en partners

“Kijk naar je eigen organisatie” r “Kijk naar wat je voo klanten kunt doen”

innoveren en groeien.”


PURE PRINCIPES - 93


Industriewater Eerbeek:

Groen hart van energievoorziening Eerbeek Industriewater Eerbeek (IWE) is een zelfstandige doch-

en technologie, maar ook een balans tussen individua-

ter van de drie Eerbeekse papierfabrieken (SCA, MM en

lisme en collectivisme, materialisme en mystiek. Maar het

Coldenhove) en verzorgt de proceswaterzuivering voor hen.

Snelkookpan kookt afval

doorbreken van ons huidige levenspatroon is verschrikkelijk

Door de zelfstandigheid en de schaalgrootte van het bedrijf

moeilijk. Misschien komt de omslag pas nadat de wereld vol-

is IWE in de afgelopen decennia koploper bij het toepassen

ledig uit de bocht gevlogen is. En dat duurt niet lang meer...”

Afval hoeft geen probleem te zijn, want met de Prenso

water. Het water wordt vervolgens op oppervlaktekwali-

Economie en duurzaamheid hand in hand

De papierindustrie is van oorsprong een biobased activiteit.

Wet Oxidation Technology kunnen vele soorten vloei-

teit gebracht: de CO2 gaat de tuinbouw in en het as kan

In de vorige eeuw lag de focus voornamelijk op het voldoen

Aan de ‘grondstof kant’ wordt gewerkt met natuurlijke en

bare afvalstromen veilig en duurzaam worden verwerkt.

worden ingezet in de cementindustrie. Bovendien wordt

aan de wettelijk zuiveringseisen tegen de laagste kosten.

herwinbare producten zoals houtvezels, zetmeel en de vrij-

Daarbij wordt gelijktijdig energie opgewekt en het

met de verwerking van de reststromen in de energie-

Tegenwoordig ligt de focus op het maken van producten uit

wel volledige recycling van oud papier. In het proces spelen

vrijkomende water wordt weer naar de oppervlaktewa-

behoefte voorzien van huishoudens of industrie. Deze

het aangeleverde proceswater. Deze wijziging van filosofie

met name energie en water een rol. Ten aanzien van energie

terkwaliteit niveau terug gebracht. Een win-winsituatie.

installatie draagt bij aan de wens om in 2020 twintig

leidt tot een positievere houding. Bovendien heeft dat in de

bereikt met tot 85% rendement terwijl dat bij elektriciteits-

procent van de energie, uit groene energie te laten

laatste jaren een verbluffend resultaat geleid: economie en

centrales (ver) onder de 50% blijft hangen. Het water in het

bestaan.

duurzaamheid gaan hand in hand. Walter Hulshof: “Uit eigen

proces wordt zoveel mogelijk hergebruikt, maar moet om

ervaring kan ik vaststellen dat duurzaamheid en economie

energetische redenen op een gegeven moment toch geloosd

Sterke combinatie De Prenso Wet Oxidation Technology is een combinatie

van nieuwe technologieën. Biobased activiteit

van slibverwerking, energieopwekking en waterzuive-

Eerste ter wereld

niet strijdig hoeven te zijn. Maar dat zien we niet vaak. Geluk-

worden. IWE pakt daar de draad op en maakt uit het afval-

ring. Het kan simpel gezegd omschreven worden als een

De Prenso Wet Oxidation Technology installatie wordt in

kig worden er dagelijks nieuwe technologieën ontwikkeld en

water inmiddels pure zwavel (meststof of anti schimmel),

snelkookpan die afval stuk kookt. Voor het koken van

Duiven geplaatst. Deze installatie kan een jaarlijks een

brengen nieuwe of andere werkgelegenheid met zich mee.

verkoopbare bacteriën en biogas. Dat biogas wordt momen-

reststromen wordt een pijpenstelsel in een diepe kelder

capaciteit van minimaal 1 miljoen kuub vloeibare afval-

Werkgelegenheid is uiteindelijk de kern van de economie.

teel omgezet in een hoeveelheid elektriciteit, die voldoende

van 1280 meter in de grond geplaatst. In dit pijpenstel-

stromen verwerken en is nog nergens in de wereld te

Slimme technologieën ontwikkelen is goed, maar daarmee

is om ca. 3000 huishoudens van stroom te voorzien. Momen-

sel ontstaat een druk van 100 bar. De temperatuur

vinden. Tot het begin van deze eeuw stond er alleen een

worden vaak nieuwe problemen veroorzaakt. Het verhaal van

teel wordt een installatie ontwikkeld, die een bouwstof van

loopt op tussen de 240 en 280 graden Celsius door het

prototype in Apeldoorn. Vanuit landen als China,

de tovenaarsleerling is bekend. Daarom kan en is technologi-

vaste bestanddelen uit het water maakt. Nu worden de vaste

verbranden (oxideren) van de organische reststromen

Canada, USA, India, Midden-Oosten, Indonesië en

sche ontwikkeling niet de enige weg die naar een duurzame

bestanddelen nog afgevoerd. De wens is om uiteindelijk ook

met zuurstof, waardoor de afvalstromen kapot worden

Maleisië is intussen interesse getoond in het concept.

wereld leidt. We moeten streven naar een gemeenschappe-

voor gezuiverd water weer een toepassing te vinden.

gekookt. Wat er vervolgens als rest uitkomt is gas, as en

www.prenso.nl

lijk wereldbeeld. Daarin past een afweging van wetenschap

www.iweerbeek.nl 0313-670472 [email protected]


PURE PRINCIPES - 95


Cees de Haan van Agrozone:

“Durf out of the box te denken”

In onze productiemachines wordt de zonnecel geboren

Massa maakt vaart Tempress Systems in Vaassen, onderdeel van het Amerikaanse

Nederland (ECN) en verschillende universiteiten komen

Een bloemkool vol met pesticiden, een rotte appel die de rest van de kist ‘aansteekt’, legionella in het water. Geen

Amtech, ontwikkelt sinds vijftien jaar productiemachines voor

we tot nieuwe ideeën. Die worden vervolgens in China

prettige situaties. Het bedrijf Agrozone uit Loenen kan dit tegengaan met drie verschillende technieken: ozon, UV en

het maken van zonnecellen. Fokko Pentinga van Tempress:

uitgevoerd”, legt Pentinga uit.

elektrolyse. Ingewikkelde processen, maar allemaal met hetzelfde doel: producten en leefomgeving ‘schoner’ houden

“Onze machines maken het mogelijk dat zonlicht omgezet wordt

Voor Pentinga betekent duurzaamheid dat er zo min

zonder gebruik te maken van chemische middelen en zonder reststoffen.

in energie. De zonnecel is op dit moment de meest duurzame

mogelijk energie weggegooid wordt. “De energie om

manier om energie op te wekken. Met de ontwikkeling van deze

een zonnecel te maken is binnen anderhalf tot twee

apparatuur maken we het leven op aarde dus duurzamer.”

jaar terugverdiend. Daarna heb je al netto energieinkomsten. Voor consumenten worden zonnecellen

“Nederland is geen productieland, maar we zijn wel goed

als energieopwekking steeds goedkoper en daardoor

in het ontwikkelen van nieuwe technologieën en het maken

voor grotere groepen mensen toepasbaar. Zo kun je de

van machines. Bij Tempress voegen we die twee kwaliteiten

duurzame samenleving vooruit helpen.”

samen. Met samenwerkingspartners als het EnergieCentrum

www.tempress.nl 0578-699200

Ruud Kimenai , Van Dorp Installaties:

Cees de Haan, directeur van Agrozone: “Onze technieken

ziekte onder de dieren en zijn minder antibiotica en andere

kennen verschillende toepassingen. Zo kan bijvoorbeeld

medicijnen nodig. In de akker- en tuinbouw kan door de

groente, fruit en kaas hygiënisch bewaard worden en

technieken van Agrozone het gebruik van bestrijdingsmid-

waarborgen we zo de voedselveiligheid. Door middel van

delen verminderen.”

onze technieken verbetert ook de lucht- en drinkwater-

www.agrozone.nl

kwaliteit in bijvoorbeeld de veeteelt. Daardoor is er minder

“We spelen zoveel mogelijk in op de wens uit de markt. Daarbij proberen we out of the box te denken. Voor ons geen standaardproducten in standaardfolders. Wij kiezen voor flexibiliteit en durven op een onverwachte vraag in te gaan.”

Eén van de speerpunten van Agrozone is het leveren van maatwerk. Cees de Haan:


“Nadenken met een lange horizon”

- Expertise in de regio beter benutten - Kennis en respect voor de omgeving - Stimuleren van verbindingen tussen bedrijven - CO2 besparingen - Lokaal karakter - Slimme dingen bedenken - Probeer elkaar te vinden - Kansen zien - Stimuleren lokale economie www.vdi.nl/vestigingen/deventer

PURE PRINCIPES - 97

De duurzame 100

de Duurzame 100

6 Mobiliteit

Themapagina Slim Werken Slim Reizen Stedendriehoek Achmea/ Centraal beheer Deventer Ziekenhuis ECE Electric Cars Gelre Ziekenhuizen Gemeente Deventer Gemeente Deventer Omnifocus Publicist en voorvechter energietransitie Stichting TeleWerkForumHNW, lid Platform SWSR / Den Haag Tauw Werken in Voorst Wijzijngroen

Paul van Gassel René Willems Willem van der Kooi Cornel van de Haterd Joke Lagewaard Yvonne Hemel Antoinette Vriend Wytze Kuijper Willem de Jager Steven Bremer Gert Klein Dirk Stevens

18 Bedrijven

Themapagina Deventer Kring Werkgevers Autohaas Apenheul- Wereldnatuurhuis Architecten en ingenieursbureau Kirstinsson bv Attika Architecten Biologische Boer op de Bannink Burton Car Company Camping ‘t Schinkel Circulus Coldenhove Directeur Delta Zutphen Driekant Elekra Enkstein / Pure Power Gebroeders de Haan Grolleman Coldstores Grotenbreg Architecten Hof van Twello


Jacob Stadig Coen de Ruiter Jón Kristinsson Geke de Wilde Jopie Duijnhouwer/ Heleen Hennink Iwan Göbel Jan Harmsen Henk Knip Kees Herder/ Nancy de Jong Mevrouw van Aspen / Walter Cantrijn Henk Smit Frank van Emmerik & Mark van Emmerik Jan Boone Tonnie de Haan Dick Grolleman Willem Grotenbreg Gert-Jan Jansen

Hoveniersbedrijf Van Triest Janssen Duurzaam Meander MTB Architecten Nationaal Park Hoge Veluwe Nedcam Plattelandshuis Rabobank Apeldoorn en Omgeving SCA Packaging Smurfit Kappa Zedek Solidpack Spullenbank SWMA Tactory bikes Tauw Van Gansewinkel Van Klaveren ccc Van Laar Bouwbedrijf van zorgboerderij ‘In groene handen’ VAR Vitens VNO-NCW Stedendriehoek Witteveen en Bos

Arjen van Triest Henk Janssen Henk Wassink & Marrie Nijssingh John van Dijk Baron van Voorst tot Voorst Erwin van Maaren Ab Reurslag Hans Wesselink Henk Lingbeek Jack Pieterson Dirk Schut Gerda Geurtsen Henk Siepel Adri Hulshoff Simon Bos Roger Beuting Gerhard van Klaveren Andre van Laar Fred Thus Hannet de Vries-In ‘t Veld Jolijn van Engelenburg Dries Crama Harry Webers

50 Burgerinitiatieven

Themapagina Transition Towns Arjen Haayman Armhoede Duurzaam Energielandschap Lochem Bestuurslid Ulebelt, lid adviesraad Natuur en Milieu Deventer De a Eerste energieneutrale woning van Apeldoorn Initiatiefnemer De Tuinen van Zuidbroek Initiatiefnemer Transition Town Apeldoorn Natuur Anders Stichting Meemaken Transition Towns Deventer en Aardewoningen

Arjen Haayman Peter van Waveren Henk Oosterwijk Michael Boddeke Tinie en André van Gessel Eelke Bos Ina Sabanoglu Peter Heijke Angelique van Til Paul Hendriksen

PURE PRINCIPES - 99

De duurzame 100

Van BioAkker, oprichter Pluktuin Zutphen Van enge wand naar groene wand Voorzitter IVN Apeldoorn Zutphen Vegastad

de Duurzame 100 Jan van Arragon Roelie en Henk Bresser Hans Hogenbirk Elze Boshart

Themapagina kiEMT

Brand Oil Bredenoord De Groene Waarden De Woonmensen Duits Engineering Europe’s Energy Point GMB Zutphen Ledshine LochemEnergie Remeha Stichting Duurzame Ontwikkeling Energie/Zoneco Van den Berg Schilders

Gemeente Lochem Regio Stedendriehoek Waterschap Veluwe

Thijs de la Court Paul van Dommelen Ruud van Dalen

88 Techniek

62 Energie

Cor Brandsma Jaap Fluit/ E. Uytendaal Yolanda Winkelhorst Gerard Brugman Jan Duits Hans Hof Gerrit-Jan van der Pol Rene Prop Paul Stolte Arthur van Schayk Frans Wieringa Jan van den Berg

Themapagina TechniekTalent

Linthorst Installatietechniek Agrozone ECS - Van Vught BV Ferrocal Henk van Tongeren Industriewater Eerbeek Installatiebedrijf Coenders Installect Providentia Techniek Tempress Systems Van Dorp Installaties

Gijs Linthorst Cees de Haan Peter van Vught Ronald Smit Guido van Tongeren Walter Hulshof Rolf Coenders Gerrit Kamphuis André Middelkoop Erik Hollander Fokko Pentinga Ruud Kimenai

78 Onderwijs

Themapagina Wittenborg

Etty Hillesum Lyceum ROC Aventus Saxion Saxion

Marianne Volp-Kortenhorst Ton van Vught Harrie van Bommel Bauke de Vries

82 Overheid

Themapagina: SOEN

uurzaamheid D Gemeente Brummen Gemeente Deventer


Theo van Es Niels Joosten Andries Heidema

Colofon Dit boek is tot stand gekomen naar aanleiding van de ‘Duurzame 100’. Dit was een idee van VNO-NCW Stedendriehoek en Prima Donna communicatieregisseurs. Zij hebben, samen met bureau Stedendriehoek, zorg gedragen voor de uitvoering ervan. Aan 100 personen en bedrijven in de regio Stedendriehoek zijn in de periode 2010 – 2011 speldjes uitgereikt. Hun verhalen, tips en voorbeelden staan opgetekend in dit boek. Het is bedoeld als blijvende inspiratiebron en herinnering aan deze bijzondere actie. Het boek is eenmalig uitgebracht in een oplage van 1.750 exemplaren.

Teksten: Prima Donna communicatieregisseurs, op basis van interviews met alle 100 duurzamen Concept en opmaak: Fokko Ontwerp, Deventer Drukwerk: Ovimex, Deventer

© Prima Donna communicatieregisseurs Munsterstraat 10, 7418 EV Deventer Tel: (0570) 620 373 E-mail: [email protected]

PURE PRINCIPES - 101

de Duurzame 100 van de Stedendriehoek

Recommend Documents