De duurzame sportvereniging van de toekomst Hoe sporten we over 25 jaar? Hoe kunnen sportverenigingen een rol spelen bij de transitie naar een duurzame samenleving? En hoe kunnen sportverenigingen hun rol als sociaal bindmiddel binnen gemeenschappen behouden en versterken? In dit visiedocument zetten we samen een stip aan de horizon: De sportvereniging zoals die er in 2040 uitziet. Hoe we daar komen hebben we samengevat in een actieplan. Het actieplan beschrijft de stappen die we kunnen zetten om ons doel te bereiken. Het actieplan is geen blauwdruk van hoe het moet, maar een dynamisch en strategisch document. Het houvast voor de duurzame vereniging van de toekomst. Wij nodigen alle stakeholders uit de sportwereld dan ook uit om mee te denken en nieuwe acties aan te dragen. Zo bouwen we samen aan een wenkend perspectief voor al die miljoenen sporters en duizenden sportbestuurders die hun hart en ziel verpachten aan hun sportvereniging. Naast de visie en actielijst spelen icoonprojecten een belangrijke rol op weg naar de duurzame sportclub van de toekomst. De icoonprojecten laten zien hoe koplopers duurzaamheid in hun sportieve omgeving vorm hebben gegeven. In 2014 zullen we verschillende icoonprojecten identificeren en in beeld brengen. Zij dienen als lichtend voorbeeld van hoe het kan en moet, en vormen een bron van inspiratie voor alle andere stakeholders binnen de sportwereld. In de volgende hoofdstukken zullen we onze visie op de duurzame sportvereniging van de toekomst uiteenzetten en verschillende kernthema’s benoemen en toelichten. Tot slot zullen we de eerste versie van de actielijst presenteren.
Stichting Urgenda Hans Keller, 06 – 250 207 51 Regiospinner Noord-Brabant
Bert Lagerweij, 06 – 132 111 79 Regiospinner Gelderland
Visie Sportverenigingen vervullen een belangrijke rol binnen de samenleving. Ze zorgen voor sociale cohesie, beweging en gezondheid en plezier. Het maatschappelijke karakter van het verenigingsleven biedt het ideale platform om mensen bij elkaar te brengen, en bij te dragen aan een sociale en duurzame samenleving. In de nabije toekomst weten sportverenigingen leden en overige belanghebbenden duurzaam aan zich te binden. Verenigingen worden leveranciers van groene energie. Er is sprake van een hogere bezettingsgraad van multifunctionele sportparken. Verschillende functies (bijv. leren, ontmoeten, recreëren) en sporten worden hier verbonden. Naast de sportfaciliteiten zijn er voorzieningen voor ouderen, opvang voor kinderen, leer- & werkplekken, mogelijkheden voor sociale activiteiten en voorzieningen voor revalidatie en zorg. Bij de sportvereniging van de toekomst kan iedereen meedoen. Jong en oud hebben de kans zich te ontplooien op zowel sportief als maatschappelijk vlak. De sportvereniging van de toekomst zien wij als het centrum van de gemeenschap. De sportvereniging van de toekomst is gehuisvest in een duurzame accommodatie. Een duurzame accommodatie is mooi, energieneutraal, groen, flexibel, onderhouds- & gebruiksvriendelijk, slim en circulair. Deze accommodatie is een inspiratie voor leden en bezoekers. Deze manier van huisvesting is niet alleen financieel aantrekkelijk voor de vereniging, maar is simpelweg een plek waar je graag wil zijn. De sportvereniging van de toekomst, daar wil je bij horen!
Stichting Urgenda Hans Keller, 06 – 250 207 51 Regiospinner Noord-Brabant
Bert Lagerweij, 06 – 132 111 79 Regiospinner Gelderland
Kernthema’s 1. Duurzame sportaccommodaties Energiebesparing en duurzame energie Sporten levert en verbruikt energie. Bij sportverenigingen zijn er nog vele mogelijkheden om energie te besparen. Er wordt veel energie verbruikt voor verlichting, keukenapparatuur, verwarming en warm water. Vaak zijn de geïnstalleerde technieken en gebouwen verouderd en onzuinig. Door simpele toepassingen, bewustwording en het kiezen voor de nieuwste technieken bij vervanging of renovatie kan het energieverbruik, en de daarmee samenhangende kosten, al sterk verlaagd worden. Voor de overgebleven energievraag maken sportverenigingen in de toekomst alleen nog gebruik van duurzame energiebronnen zoals zonne- en windenergie, aardwarmte en tweede en derde generatie biobrandstoffen. Sportverengingen worden energieleveranciers. Zowel de gebouwen als de sportvelden bieden ruimte aan vele vierkante meters zonnepanelen. Dit wordt gecombineerd met aardwarmte en zonnecollectoren. Zo wekt de vereniging niet alleen energie op voor haar eigen accommodatie, maar wordt zij ook energieleverancier voor haar leden en voor de buurt waarbinnen ze opereert! Ook voor het vervoer kan de zelf opgewekte elektriciteit als brandstof dienen. Dit alles is niet alleen aantrekkelijk vanuit duurzaamheidsperspectief, maar ook goed voor de financiële gezondheid van de sportvereniging van de toekomst. Door de vele mensen die aan sport doen en de sociale verbindingen die hier bij horen, hebben alle sportverenigingen samen een enorm bereik. Daarom zijn sportverenigingen de plaats bij uitstek waar zichtbare duurzame maatregelen zorgen voor bewustwording en gedragsverandering bij leden en bezoekers. Vooral bewustwording bij jeugdleden biedt kansen. Door duurzame energieopwekking bij sportverenigingen te realiseren, de effecten zichtbaar te maken en leden de mogelijkheid te geven via hun vereniging bijvoorbeeld zonnepanelen en zonne-energie in te kopen kan de duurzame energie e revolutie verder opgeschaald worden. Veldverlichting is in de toekomst geheel 3 generatie LED, waardoor het verbruik van deze energieslurper sterk wordt teruggedrongen.
Grondstoffen De sportaccommodatie van de toekomst is gebouwd uit natuurlijke materialen. Door een slim ontwerp is de accommodatie flexibel, kan steeds van functie wisselen en kan gemakkelijk ingekrompen en uitgebreid worden zonder dat er materialen en grondstoffen verloren gaan. Sportaccommodaties worden circulair ontworpen. Vooraf wordt er een plan gemaakt voor het afvoeren en recyclen van de materialen aan het eind van de levensduur van de accommodatie, zodat de grondstoffen niet verloren gaan. Via leasing constructies zoals turntoo wordt er zorg voor gedragen dat grondstoffen na gebruik terecht komen bij producenten die er opnieuw hoogwaardige toepassingen voor hebben. Ook de gebruikte sportmaterialen zijn duurzaam en circulair. Denk aan sportkleding- en schoenen, ballen, rackets, netten en andere benodigdheden. Door de vraagzijde naar duurzame sportmaterialen te ontwikkelen zal de aanbodzijde haar aanbod verduurzamen. Doordat de sportmaterialen duurzaam en circulair zijn huren verenigingen deze van leveranciers, na gebruik worden de materialen door de leverancier ingenomen en gerecycled.
Stichting Urgenda Hans Keller, 06 – 250 207 51 Regiospinner Noord-Brabant
Bert Lagerweij, 06 – 132 111 79 Regiospinner Gelderland
Multifunctionaliteit en meervoudig ruimtegebruik Sportaccommodaties worden nu vaak maar een relatief klein deel van de tijd gebruikt. Het slot gaat vaak op het hek wanneer de clubs niet draaien. Door verschillende functies te combineren en multifunctionele accommodaties te ontwikkelen, wordt er efficiënter omgegaan met de ruimte. Ook dat is duurzaam. Denk bijvoorbeeld aan open sportparken die vrij toegankelijk zijn voor de wijk en overdag gebruikt worden door scholen, leer-werkbedrijven of zorgaanbieders. Accommodaties waarin plaats is ingeruimd voor een kinderopvang, huisartsenpost, revalidatiecentrum of een clubhuis dat overdag dienst doet als buurthuis voor ouderen of voor huiswerkbegeleiding. Door verplaatsing van maatschappelijk vastgoed naar sportaccommodaties wordt effectief ruimtegebruik verder bevorderd en ontstaan nieuwe sociale verbindingen. Bij meervoudig ruimtegebruik kan ook gedacht worden aan het installeren van zonnepanelen onder de sportvelden of in reclameborden. Als de accommodatie niet in gebruik is kan het veld omgetoverd worden tot zonne-energie centrale en kunnen de vele vierkante meters benut worden voor het opwekken van duurzame energie.
Vervoer Bij sporten hoort ook vervoer. Naar je eigen vereniging, of naar andere verenigingen voor het spelen van wedstrijden. Verenigingen zullen meegaan in de transitie naar vervoer op alternatieve brandstoffen. In de toekomst komen leden op de (overdekte) elektrische fiets naar de vereniging. Vervoer naar uitwedstrijden geschiedt met volledig emissievrij vervoer, zowel elektrisch, als op waterstof aangedreven auto’s. De vereniging maakt het via haar website of eigen app mogelijk dat leden zoveel mogelijk carpoolen. Snelle laadpalen op de club zorgen ervoor dat alle vervoersmiddelen tijdens het sporten volledig en gratis opgeladen worden. Een andere mogelijkheid is het zoeken van samenwerking met een vervoersmaatschappij. In het weekend zijn de dienstregelingen vaak minder uitgebreid. Door als vereniging de elektrische vervoersmiddelen in het weekend te gebruiken voor het vervoer naar wedstrijden worden deze optimaal ingezet.
Afval De sportvereniging van de toekomst draait volop mee in de overgang van de lineaire economie (winning, maken, weggooien) met eindige grondstoffen naar een economie waarin grondstoffen en producten in een gesloten kringloop blijven (afval bestaat niet). Hierin is afval de grondstof voor nieuwe producten. De vereniging kan binnen dit thema zelfs een coördinerende en stimulerende rol binnen de gemeenschap vervullen. Door een eigen afvalstraat in te richten kunnen leden hun vereniging steunen door hun afval naar de vereniging te brengen en gescheiden in te leveren. Op de club wordt afval ingezameld en terug verkocht aan leveranciers en grondstofproducten. De verenigingen van de toekomst maken gebruik van herbruikbare materialen, zoals recyclebare ballen, doelen en sportvloeren die ook na hun levensduur een waarde vertegenwoordigen voor de vereniging.
Stichting Urgenda Hans Keller, 06 – 250 207 51 Regiospinner Noord-Brabant
Bert Lagerweij, 06 – 132 111 79 Regiospinner Gelderland
2. Duurzaam sport- beweegaanbod Ondernemende verenigingen Verenigingen spelen in op de vraag van leden en betrokkenen waarbij slimme samenwerkingen worden aangegaan. Bijvoorbeeld de samenwerking met een lokale fitnessaanbieder die op het sportpark tijdens trainingsuren van de jeugd fitness of dans en groepslessen aanbiedt voor ouders.
Duurzame toernooien en evenementen Sportverenigingen organiseren naast de reguliere sportactiviteiten en wedstrijden ook vele toernooien en evenementen. De sportverenigingen van de toekomst grijpen de kans om zich te onderscheiden door bij deze activiteiten te verduurzamen en hiermee haar stakeholders te binden en leden bewust te maken. Bijvoorbeeld door de plaatselijke supermarkt duurzame producten te laten leveren tijdens het toernooi of een campagne voor het gebruik van kraanwater in plaats van suikerdrankjes.
3. Maatschappelijke betrokkenheid Verenigingen als leer- & werkplaatsen Verenigingen zijn bij voorbaat vaak al maatschappelijk betrokken maar er is nog veel winst te behalen voor de clubs. De sportverenigingen van de toekomst profiteren van de vele leer- en werkplekken die ze bieden voor studenten, beginnende trainers en ondernemers, (tijdelijke) werklozen en arbeidsongeschikten. De relatie die de vereniging met hen opbouwt helpt de verenigingen op verschillende manieren. Bijvoorbeeld bij het onderhoud van het sportpark, trainen van de jeugd of bardiensten.
Gezonde alternatieven (eten en drinken) in de kantine Bij sporten en een gezonde leefstijl hoort ook gezonde voeding! Het menu bij sportkantines is in 2040 drastisch veranderd. Mensen zijn zich bewuster van het effect van voedsel en handelen daar ook naar. Eten van plantaardig voedsel en (duurzaam gekweekte) vis is lekker en gangbaar. De ‘vette hap’ is uit. We eten vrijwel alleen nog maar voedsel uit de regio. Het bier is duurzaam gebrouwen en frisdranken zijn verstoken van geur, kleur en smaakstoffen. Juist vanuit sportief- en gezondheidsoogpunt fungeert de club als ambassadeur voor gezond eten en leven en de strijd tegen overgewicht. Dit wordt bereikt op een actieve manier door activiteiten rondom dit thema te organiseren voor leden/betrokkenen.
Stichting Urgenda Hans Keller, 06 – 250 207 51 Regiospinner Noord-Brabant
Bert Lagerweij, 06 – 132 111 79 Regiospinner Gelderland
Actieplan De missie van Urgenda is “samen sneller duurzaam”. Een van de middelen die we gebruiken deze missie te verwezenlijken is een concrete lijst met actiepunten. Ook voor de sportwereld hebben wij een actielijst opgesteld. Deze lijst is gebaseerd op onze visie en laat zien welke acties we willen ondernemen om ervoor te zorgen dat alle sportverenigingen in de toekomst duurzaam zijn. Aan sommige actiepunten werkt Urgenda zelf met hulp van anderen; andere actiepunten worden volledig door andere bedrijven, organisaties of particulieren opgepakt. De actielijst is een dynamische lijst. Regelmatig houden we de punten met hulp van stakeholders uit de sportwereld onder de loep. Ook kunnen we nieuwe acties toevoegen. Hieronder staat de versie van Januari 2014. Als een doel behaald is, vinken we het af.
In 2014:
• • • • • • •
Is er een visie en actieplan voor duurzame sportverenigingen. Is er een online platform waarop verenigingen icoonprojecten, kennis, informatie en leveranciers vinden op het gebied van verduurzaming van sportverenigingen Worden er bij minimaal 100 verengingen gemiddeld 40 zonnepanelen en/of zonnecollectoren per vereniging geplaatst Zijn er in minimaal 10 gemeenten en in 2 provincies workshops georganiseerd die de bewustwording voor verduurzaming bij besturen van sportverenigingen verhoogd Is er een onderzoek gestart naar de recycling van (tennis)ballen Zijn er minimaal 10 icoon verenigingen geïdentificeerd die een voorbeeld en inspiratiebron zijn voor andere verenigingen Is er een pilot gestart waarbij bij minimaal 5 sportverenigingen een duurzaam menu wordt aangeboden Worden de eerste 5 laadpalen op sportparken geopend Hebben minimaal 3 sportbonden dit actieplan geadopteerd en is duurzaamheid opgenomen in hun beleidsplannen.
In 2015: • • • • • • • • • • • • •
Is het online platform uitgebreid met meer icoonprojecten, kennis, informatie en leveranciers vinden op het gebied van verduurzaming van sportverenigingen Worden er bij minimaal 500 verenigingen gemiddeld 40 zonnepanelen of zonnecollectoren per vereniging geïnstalleerd. Zijn er nog maar maximaal 2 provincies waar geen expliciete aandacht wordt geschonken aan verduurzaming van sportverenigingen Ontwikkelen fabrikanten van sportkleding en -artikelen cradle-to-cradle concepten voor hun producten Is er een nationaal actieplan voor het bevorderen van de participatie en sociale cohesie bij sportverenigingen Wordt bij minimaal 20 sportverenigingen een duurzaam menu aangeboden Worden afgedankte (tennis)ballen centraal verzameld en worden grondstoffen hergebruikt e Wordt het 1 volledig cradle-to-cradle sportartikel gelanceerd. Zijn er minimaal 5 duurzame icoonsporters actief. Deze toppers maken de sport en zij bereiken tegelijkertijd een geweldig publiek. Per sport(bond) of per provincie wordt een topsporter of topteam ambassadeur van verduurzaming van sportverenigingen. Is energiebesparing en duurzame energie ‘trending topic’ binnen de sportwereld Hebben minimaal 3 sportstadions en/of evenementen de ambitie uitgesproken om binnen 2 jaar energieneutraal te zijn Is het aantal icoonverenigingen uitgebreid tot minimaal 25 Zijn er op minimaal 25 sportparken laadpalen voor elektrische voertuigen geplaatst
Stichting Urgenda Hans Keller, 06 – 250 207 51 Regiospinner Noord-Brabant
Bert Lagerweij, 06 – 132 111 79 Regiospinner Gelderland
In 2017: • • • • • • • •
Zijn 25 sportscholen energieneutraal omdat ze gebruik maken van de energie die sporters zelf produceren tijdens het sporten Is de eerste cradle-to-Cradle sportaccommodatie gebouwd Is 10% van de buitensportaccommodaties in Nederland energieneutraal Heeft de eerste pilot met de afvalvrije sportvereniging plaatsgevonden Zijn bij 250 sportparken laadpalen voor elektrische voertuigen geplaatst en heeft de eerste sportclub de beschikking over een elektrische bus Zijn minimaal 3 sportstadions en/of evenementen energieneutraal Zijn er minimaal 10 veel gebruikte sportartikelen geproduceerd volgens het cradle-to-cradle principe Is er minimaal één sportaccommodatie waarin functies voor ouderen, kinderen en sport zijn gecombineerd
In 2020: • • • • •
Is 20% van de verkochte sportartikelen onderdeel van de circulaire economie Staat in 30% van de sportkantines lekker, gezond en verantwoord voedsel op het menu Zijn alle nieuw gebouwde sportaccommodaties duurzaam Zijn 50% van de verouderde accommodaties energieneutraal gemaakt Zijn er minimaal vijf sportaccommodaties waarin functies voor ouderen, kinderen en sport zijn gecombineerd
In 2025: • • • • •
Leveren alle sportverenigingen met minimaal 50 m2 dakoppervlakte energie aan het net t.b.v. de buurt waar ze zich in begeven Beschikken alle sportparken over laadpalen voor elektrische voertuigen Is 30% van de sportaccommodaties flexibel en circulair Heeft 30% van de verenigingen een eigen afhaalstraat en is dus grondstoffenleverancier Is bij 30% van de vereniging een zonneveld geïntegreerd in de sportvelden
In 2030: • •
Wordt het volledige aanbod aan sportartikelen geproduceerd volgens de Cradle-to-Cradle filosofie Staat het duurzaamste stadion van de wereld in Nederland
In 2040: •
Zijn alle sportverenigingen, accommodaties, voedsel, vervoer en sportartikelen volledig duurzaam
Stichting Urgenda Hans Keller, 06 – 250 207 51 Regiospinner Noord-Brabant
Bert Lagerweij, 06 – 132 111 79 Regiospinner Gelderland
