Plan van aanpak 'Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek’ 2007 – 2010
September 2007
De acht samenwerkende gemeenten Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Heerde, Lochem, Voorst en Zutphen ondersteund door: -
Tactus, instelling voor verslavingszorg Politie Noord- en Oost-Gelderland, districten Apeldoorn en IJsselstreek Politie IJsselland, district Zuid Halt Gelderland Openbaar Ministerie, arrondissement Zutphen GGD Gelre-IJssel
2
Plan van aanpak 'Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek’ 2007 – 2010
September 2007
Auteurs: mw. M. van Vemde, gemeente Voorst & mw. C. Izeboud, GGD Gelre-IJssel namens de werkgroep ‘Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek’ De acht samenwerkende gemeenten Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Heerde, Lochem, Voorst en Zutphen ondersteund door: -
Tactus, instelling voor verslavingszorg Politie Noord- en Oost-Gelderland, districten Apeldoorn en IJsselstreek Politie IJsselland, district Zuid Halt Gelderland Openbaar Ministerie; arrondissement Zutphen GGD Gelre-IJssel
Exemplaren op te vragen bij de GGD Gelre-IJssel
3
Voorwoord Beschrijving
Er zijn verschillende beelden te zien, van een kind dat op straat, op een voetbalveld, in de huiskamer, in een leeg drankflesje zit. De jongen heeft het duidelijk benauwd, hapt naar lucht en roept om hulp. Niemand reageert echter, ook zijn ouders in de huiskamer niet…
Vrouwenstem
Een kind groeit maar één keer in zijn leven. Alcoholgebruik belemmert die groei. Remt de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling en de ontwikkeling van de hersenen. Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind!
De bovenstaande tekst is een televisiespot uit de campagne 'Alcohol en opvoeding' en is onderdeel van een landelijke campagne die momenteel door de overheid wordt gevoerd. Met deze campagne wil de overheid met name ouders informeren over de negatieve effecten van alcoholgebruik door kinderen en jongeren. Al deze actuele overheidsaandacht voor alcohol is niet voor niets. Uit onderzoek de afgelopen jaren blijkt dat de jeugd op steeds jongere leeftijd begint met alcohol drinken en dat ze steeds meer en vaker drinken. De jongeren in de regio Stedendriehoek vormen hier geen uitzondering op. Aanpakken van alcoholgebruik doe je niet alleen. Van belang is dat iedereen die met jeugd te maken heeft, zich betrokken voelt en een bijdrage levert. Daarom hebben partners als jongerenwerkers, bestuursleden van sportverenigingen, docenten, horecaondernemers en ouders uit de hele regio samengewerkt om een integrale aanpak van dit probleem tot stand te brengen. Het resultaat ligt vast in dit plan van aanpak. Met deze vereende krachten en een lange adem is er een goede basis voor de uitvoering van de plannen om zo de tendens van jonger, vaker en meer alcohol tot stilstand te brengen. Voor een gezonde jeugd in een gezellige én veilige Stedendriehoek. September 2007, Werkgroep 'Alcoholmatiging onder Jongeren in de Stedendriehoek'
4
Inhoudsopgave Voorwoord ............................................................................................
3
Inhoudsopgave
....................................................................................
4
Samenvatting...........................................................................................
6
1. Inleiding ........................................................................................ Probleemschets Doelgroep en doel Inhoudelijke uitgangspunten Totstandkoming Leeswijzer
7
2.
.............................................
10
3. Alcohol en de wet............................................................................... Drank- en Horecawet (DHW) Algemene Plaatselijke Verordening (APV) Algemene Subsidieverordening Overige mogelijkheden Handhaving
15
4. Beschrijving huidige situatie ................................................................ Huidige situatie Aanbevelingen
19
ACTIVITEITEN ...................................................................................
21
Activiteiten, taakverdeling en planning Basisactiviteiten en plusactiviteiten Uitvoering en tussenevaluatie Overzicht activiteiten
5.
Publiekscampagnes ........................................................................... 22 Doelgroepen en doelen Activiteiten Publiekscampagne 'Alcohol en opvoeding' voor volwassenen Pusactiviteit Activiteiten Publiekscampagne 'De kater komt later' voor jongeren
6.
Ouders ............................................................................................. Doelgroep en doel Basisactiviteiten Plusactiviteit
25
7.
Wet- en regelgeving .......................................................................... Doelgroep en doel Basisactiviteiten Plusactiviteit
27
8.
Handhaving ...................................................................................... Doelgroep en doel Basisactiviteiten Plusactiviteit
29
5
9.
Sport................................................................................................ Doelgroep en doel Basisactiviteiten Plusactiviteit
31
10. Onderwijs ........................................................................................ Doelgroep en doel Basisactiviteiten
33
11. Jeugd- en jongerenwerk ..................................................................... Doelgroep en doel Basisactiviteiten Plusactiviteit
36
12. Horeca ............................................................................................ Doelgroep en doel Basisactiviteiten
38
13. Projectorganisatie.............................................................................. Gemeentelijke projectorganisatie Regionale projectorganisatie
39
14. Evaluatie ........................................................................................... Procesevaluatie Effectevaluatie
40
15. PR ....................................................................................................
41
16. Financiën ......................................................................................... 42 Basisactiviteiten ‘Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek’ Plusactiviteiten ‘Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek’ Bijdrage per gemeente per jaar BIJLAGEN............................................................................................ 1. Werkgroep 2. Subwerkgroepen 3. Artikel uit tijdschrift Linda
44
6
Samenvatting Jongeren beginnen steeds jonger met het drinken van alcohol en doen dat ook vaker en met meer consumpties per keer. Dit is niet alleen schadelijk voor hun gezondheid maar heeft ook de nodige andere consequenties. De gemeenten in de regio Stedendriehoek vinden dit zorgelijk en hebben de handen ineengeslagen om te komen tot een integrale aanpak met als doel alcoholmatiging onder jongeren in de regio Stedendriehoek. Hierbij zijn niet alleen jongeren in de leeftijd van 10 tot en met 23 jaar de doelgroep maar juist ook hun ouders en andere opvoeders. In de gemeenten Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Heerde, Lochem, Voorst en Zutphen zal daarmee dezelfde boodschap rond alcohol en jongeren klinken. In een werkgroep met ambtenaren is, samen met vertegenwoordigers van politie, Halt en GGD, nagedacht hoe 'Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek' vorm gegeven kan worden. Daar zijn leefgebieden en thema's uitgekomen waar jongeren mee in aanraking komen of die op een andere wijze jongeren beïnvloeden Dit heeft de subwerkgroepen onderwijs, ouders, jeugd- en jongerenwerk, wet- en regelgeving, horeca en sport opgeleverd. Deze hebben op hun beurt samen met organisaties en professionals uit het veld nagedacht over activiteiten om het gestelde doel te bereiken. Het resultaat is een mix van activiteiten op het gebied van voorlichting, wet- en regelgeving en handhaving. Deze activiteiten zullen tot 2010 in de gehele regio uitgevoerd gaan worden waarbij gemeenten die er nog een schepje bovenop willen doen, kunnen kiezen voor de plusactiviteiten.
7
1.
Inleiding
Probleemschets Nederland behoort in Europa tot de top als het gaat om alcoholgebruik door jongeren. Vooral in de leeftijdsgroep 12-14 jaar is het gebruik de afgelopen tien jaar opvallend gestegen. Dit blijkt uit recent trendonderzoek van het Trimbos-instituut, in opdracht van het ministerie van VWS 1 . In onderzoek van de GGD wordt dit beeld bevestigd: 70% van de jongeren in de regio Stedendriehoek drinkt wel eens alcohol 2 . Staat dit percentage in de tweede klas (13/14 jr.) al op 60%, in de 4e klas (15/16 jr.) gaat het om maar liefst 84% van de jongeren. De meeste ouders tolereren het alcoholgebruik of weten niet hoe ze er mee om moeten gaan. Vroegtijdig alcoholgebruik door kinderen onder de 16 jaar kan blijvende hersenschade veroorzaken, kan ook leiden tot ongevallen en op termijn tot verslaving, arbeidsverzuim en andere ziekten 3 . Overmatig alcoholgebruik zorgt bovendien voor veel overlast. Er is een duidelijke samenhang tussen alcoholgebruik en strafbare feiten zoals vernielingen, geweld en baldadigheid. De jaarlijkse maatschappelijke kosten ten gevolge van alcoholgebruik bedragen volgens een schatting van KPMG voor de regio Stedendriehoek 69 miljoen euro 4 . Hierbij zijn de kosten voor arbeidsverzuim het hoogst: 41,5 miljoen, gevolgd door kosten ten gevolge van misdrijven: 22,5 miljoen. De maatschappelijke kosten voor de zorg bedragen 2 miljoen voor de verslavingszorg en 3 miljoen voor de gezondheidszorg. Redenen genoeg om in actie te komen. De gemeenten in de regio Stedendriehoek (Apeldoorn, Deventer, Zutphen, Brummen, Lochem, Voorst, Epe en Heerde), samen goed voor 430.000 inwoners, willen gezamenlijk aandacht besteden aan alcoholmatiging onder jongeren. Dit plan van aanpak is daar de uitwerking van.
Doelgroep en doel Binnen het beleid worden twee doelgroepen onderscheiden. Allereerst zijn dit jongeren in de gemeenten van de Stedendriehoek van 10 tot en met 23 jaar. Het accent binnen deze doelgroep ligt bij de leeftijdscategorie 10 tot en met 18 jaar. Hier is voor gekozen omdat een deel van deze groep nog niet gestart is met drinken en het deel dat al wel begonnen is met het drinken van alcohol is nog niet volwassen zodat de ouders nog een rol kunnen spelen. Daarom zijn ouders van de jongeren van deze leeftijd de tweede doelgroep van het alcoholmatigingsproject 5 . Verder is er sprake van een intermediaire doelgroep, te weten volwassenen die met deze jongeren te maken hebben, zoals docenten, horecapersoneel, jongerenwerkers, justitie en begeleiders bij sport. Dit alcoholproject voor de jaren 2007 – 2010 heeft als hoofddoel de trend van het afgelopen decennium te doorbreken. Jongeren zijn steeds jonger, vaker en meer alcohol gaan drinken. Meer concreet worden de volgende doelen nagestreefd: het aantal basisschoolleerlingen dat alcohol drinkt, neemt niet meer toe. Hiermee stopt de toename van het aantal kinderen dat op zeer jonge leeftijd drinkt. meer dan de helft van de middelbare scholieren weet wanneer zij te veel alcohol drinken en weten welke risico's zij dan zelf lopen. het gemiddelde aantal glazen dat de middelbare scholieren per keer drinken, neemt niet toe. Voor de doelgroep ouders is het hoofddoel: meer dan de helft van de ouders weet dat alcohol slecht is voor opgroeiende kinderen meer dan de helft van de ouders erkent dat kinderen te veel alcohol drinken en weet dat ouders het alcoholgebruik van hun kinderen kunnen verminderen door zelf het goede voorbeeld te geven, grenzen te stellen en met hun kinderen over alcohol te praten.
Alcoholgebruik en jongeren onder de 16 jaar. Schadelijke effecten en effectiviteit van alcoholinterventies. Onderzoek in opdracht van het ministerie van VWS. Jacqueline Verdurmen c.s., Trimbos-instituut 2006. 2 Bron: E-movo (Elektronische Monitor en Voorlichting) 2003. 3 Alcohol in de opvoeding, NIGZ, 2006. 4 Zie http://www.alcoholpreventie.nl/bestand/Maatschkosten.pdf. 5 Onder ouders worden ook andere verzorgers in de thuissituatie verstaan zoals stiefouders of pleegouders. 1
8
In het plan van aanpak wordt, op basis van deze doelen, per deelterrein subdoelen geformuleerd. Hieraan zijn vervolgens activiteiten gekoppeld. Voor het einde van de projectperiode in 2010, moet nagedacht zijn over een vervolgplan voor 2011 en verder, met als doel om de trend van te vroeg, te vaak en te veel verder om te buigen. Dan is de tijd rijp dat de startleeftijd stijgt naar 16 jaar, en dat de hoeveelheid die jongeren drinken daalt.
Inhoudelijke uitgangspunten Uit de inventarisatie in de regio (hoofdstuk 4) blijkt dat veel gemeenten al het nodige aan alcoholmatiging doen maar dat dit per gemeente zeer uiteenloopt. Om het procesmatig goed te laten lopen dienen alle betrokken partners hun activiteiten met elkaar af te stemmen, om zodoende meer samenhang in het aanbod van activiteiten te creëren. Zichtbare lacunes kunnen worden opgevuld. De gemeenten zullen intern het beleid rondom alcoholmatiging moeten afstemmen met het beleid van aanpalende beleidsterreinen, zoals jeugd, openbare orde & veiligheid en onderwijs. Uit onderzoek naar (alcohol)preventie is bekend welke elementen een effectieve aanpak verhogen. Dit zijn uitgangspunten voor evidence-based werken 6 : community approach: regierol gemeente maakt invulling op lokale situatie mogelijk regelgeving, handhaving en voorlichting : deze mix is effectiever dan voorlichting alleen samenwerking tussen gemeenten: aangezien jongeren gemeentegrenzen overschrijden gecombineerd met inzet van regionale instellingen: één plus één is drie vindplaatsgericht: interventies op plaatsen waar jongeren zijn, niet alleen op scholen Het beoogde beleid houdt met bovenstaande rekening en kent daarom de volgende zes kenmerken: • Gemeentelijke invulling ondersteund door regionale aanpak ‘Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek’ heeft raakvlakken met de sociale pijler Stedendriehoek, voortkomend uit de portefeuille Sociaal. De portefeuille Sociaal is één van de portefeuilles waarbinnen gemeenten en de provincies Gelderland en Overijssel in de Stedendriehoek samenwerken met als doel de sociale kwaliteit in de Stedendriehoek te verhogen. Jongeren zijn mobiel; wonen in de ene gemeente, gaan naar school in de andere en gaan vervolgens uit in weer een andere gemeente. De regionale aanpak beoogt dat jongeren op verschillende plaatsen een zelfde boodschap krijgen ten aanzien van alcoholgebruik. Door de regierol va de gemeente zal er afstemming en invulling plaatsvinden op de lokale situatie. Naast een regionaal pakket aan basisactiviteiten kunnen individuele gemeente kiezen uit plusactiviteiten. • Brede aanpak Alcoholmatiging is niet te bereiken via één oplossing, een pakket van maatregelen heeft meer kans op slagen dan een enkele maatregel. Er wordt gekozen voor een aanpak waarbij meerdere maatregelen op het terrein van regelgeving, handhaving, voorlichting en hulpverlening - een elkaar versterkend effect kunnen hebben. • Partners Alcoholmatigingsbeleid kan geen zaak zijn van gemeenten alleen; er zal nauw moeten worden samengewerkt met lokale en regionale partners. Politie, Tactus, Halt, OM en GGD kunnen door elkaars expertise en netwerk te benutten, activiteiten versterken of gezamenlijk opzetten. Zo kan Halt bijvoorbeeld ouders doorverwijzen naar activiteiten van Tactus. Ouders zijn een zeer belangrijke partij. Gemeenten vervullen een regierol, nemen zelf maatregelen of faciliteren deze. • Integraal beleid Oplossingen voor overmatig alcoholgebruik worden in samenspel, vanuit verschillende beleidsterreinen van de gemeenten, aangedragen. Daarom is ervoor gekozen om beleid te ontwikkelen op zes terreinen die samen een integraal beeld vormen. Hierbij gaat het om de terreinen: jeugd- en jongerenwerk, onderwijs, wet- en regelgeving, sport, horeca en ouders.
6
Zie www.nationaalkompas.nl van het RIVM, Effectiviteit van alcoholpreventie.
9
• Aansluiting bij rijksoverheidsbeleid De gemeenten in de Stedendriehoek sluiten aan bij het beleid van de rijksoverheid. Het Rijk heeft met de aanscherping van de Alcoholnota in 2000 het alcoholbeleid geïntensiveerd. In mei 2006 heeft het ministerie van VWS 2 miljoen euro beschikbaar gesteld voor landelijke campagnes voor alcoholopvoedondersteuning van ouders. In de Preventienota (preventiebeleid voor volksgezondheid) uit 2006 is alcohol een speerpunt. In het veiligheidsbeleid van Justitie ligt, voor de aanpak van geweld, de nadruk onder andere op alcohol en in het regeerakkoord 2007 is eveneens alcoholmatiging onder jongeren opgenomen. De WCPV en de WMO bieden ook een kader om alcoholmatiging jeugd op de lokale agenda te plaatsen, evenals de gemeentelijke taken die geschakeld zijn aan de jeugdzorg. In de lokale nota’s gezondheidsbeleid is alcohol al vaak een item. De aansluiting van het alcoholmatigingsbeleid in de Stedendriehoek bij het landelijke beleid komt het effect van de maatregelen in dit plan van aanpak ten goede. • Lange adem Het beleid om overmatig alcoholgebruik door de jeugd aan te pakken vraagt om een lange adem. De maatregelen hebben continuïteit nodig om effect te hebben op het drinkgedrag van de jeugd. Dit plan van aanpak beslaat drie jaar tot en met 2010; na evaluatie zullen de activiteiten die goed zijn bevallen en duidelijk effect hebben gesorteerd onderdeel worden van gemeentelijk beleid. Tevens zal een plan voor de volgende drie jaar worden opgesteld om de trend van alcoholmatiging verder door te kunnen zetten.
Totstandkoming Aan de basis van deze nota staat een werkgroep waarin per deelnemende gemeente een ambtenaar zitting heeft, aangevuld met vertegenwoordigers van GGD, Tactus, Halt en politie. Om invulling te geven aan de diverse hoofdstukken zijn zes subwerkgroepen gevormd: ouders, onderwijs, jeugd- en jongerenwerk, sport, wet- en regelgeving en horeca. Deze subwerkgroepen bestonden uit leden van de werkgroep aangevuld met afgevaardigden uit het veld 7 . Voor wet- en regelgeving zijn gesprekken gevoerd met Halt en het Openbaar Ministerie. Via diverse bijeenkomsten heeft elke subwerkgroep voor een specifiek terrein beleid ontwikkeld dat samengevoegd is tot één integrale aanpak. Stedendriehoek en Achterhoek, als onderdeel van dezelfde GGD, hebben dankbaar gebruik gemaakt van elkaars ideeën en kennis over activiteiten, soms resulterend in zelfde activiteiten (en teksten) in dit plan van aanpak en het vervolgplan 2008 – 2010 van de Achterhoek.
Leeswijzer Na deze inleiding volgt er in hoofdstuk 2 een overzicht van alle activiteiten die in dit plan van aanpak aan de orde komen. In hoofdstuk 3 wordt de wetgeving rondom alcohol op een rijtje gezet en hoofdstuk 4 laat zien wat er in de gemeenten in de Stedendriehoek al gebeurt rond alcoholbeleid. Daarna staan de activiteiten centraal; per hoofdstuk wordt een aantal basisactiviteiten genoemd, soms aangevuld met een plusactiviteit. Hoofdstuk 5 geeft een beschrijving van de publiekscampagnes. Hoofdstuk 6 gaat in op activiteiten rond ouders. Naast dit aparte hoofdstuk over ouders komt deze groep ook in een aantal andere hoofdstukken aan bod. Hoofdstuk 7 laat de mogelijkheden van gemeenten zien op het gebied van wet- en regelgeving. Vervolgens komt in hoofdstuk 8 handhaving aan de orde en behandelt hoofdstuk 9 het gebied sport. In hoofdstuk 10 staan activiteiten binnen het onderwijs beschreven, gevolgd door het jeugd- en jongerenwerk in hoofdstuk 11 en de horeca in hoofdstuk 12. Om de activiteiten op een goede en verantwoorde manier van de grond te krijgen is een aantal zaken nodig. Hoofdstuk 13 beschrijft de projectorganisatie en hoofdstuk 14 geeft aan waarom evalueren belangrijk is en op welke manier dat zal gaan binnen dit project. Hoofdstuk 15 geeft aan hoe er voor aandacht in de media wordt gezorgd en 'last but not least' komen in hoofdstuk 16 de financiën aan de orde. 7
Voor een samenstelling van de werkgroep en subwerkgroepen wordt verwezen naar bijlage 1 en 2.
10
2.
Overzicht activiteiten
Onderstaand schema geeft een overzicht van alle activiteiten die in de volgende hoofdstukken worden beschreven. Per setting wordt doelgroep, doel, activiteiten, het jaar van uitvoering en de uitvoerende organisatie beschreven. Vaak zal de beoogde (intermediaire) doelgroep, zoals onderwijs en sportverenigingen ook een rol krijgen.
Basisactiviteiten en plusactiviteiten In het schema staan kort de activiteiten beschreven. De basisactiviteiten zijn gebaseerd op uitgangspunten voor evidence-based werken (zie hoofdstuk 1) en nodig om alcoholmatiging in de Stedendriehoek een kans van slagen te geven. Aangepast aan de lokale context zullen in alle gemeenten deze activiteiten plaatsvinden. Het woord ‘basisactiviteiten’ impliceert niet dat de kosten gedekt zijn, al zal een gedeelte ingepast kunnen worden in de reguliere werkzaamheden en activiteiten van Tactus, de GGD, de politie en ook de gemeenten. De plusactiviteiten zijn activiteiten die een gemeente als aanvulling op de basisactiviteiten kan inkopen.
Uitvoering en tussenevaluatie De activiteiten vinden plaats in 2008, 2009 en 2010. De laatste maanden van 2007 zullen worden gebruikt ter voorbereiding van de activiteiten: opstarten interne gemeentelijke werkgroepen, netwerken van bijvoorbeeld onderwijs en jeugd- en jongerenwerk achterhalen en benaderen, uitgaansgelegenheden voor peervoorlichting werven etc. De publiekscampagne en gemeentelijke startbijeenkomsten leggen de basis voor de overige activiteiten. De werkgroep (zie hoofdstuk 14) laat een tussenevaluatie verrichten over de lopende activiteiten. In de loop van 2010 zullen conclusies getrokken worden over de projectjaren en zal een vervolgplan worden geschreven voor 2011 – 2014. Hierin wordt gekeken wat wordt vervolgd, herhaald en vernieuwd. Zoals in hoofdstuk 1 gezegd: alcoholmatiging is een kwestie van lange adem.
Schema activiteiten ‘Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek' 2008 t/m 2010 Setting Publiekscampagnes
Activiteiten
Doelgroep: volwassenen; ouders en andere opvoeders Doel: • Agenda setting • Kennisoverdracht • Informatiezoekend gedrag stimuleren
Basis: Publiekscampagne 'Alcohol en opvoeding' voor volwassenen • Radio/tv • Folders • Posters • Artikelen in huis-aan-huisbladen • Kabelkrant
Doelgroep: jongeren van 12 t/m 23 jaar
Plus: • Tentoonstelling in bibliotheek en lezing
Doel: • Agenda setting • Kennisoverdracht • Informatiezoekend gedrag stimuleren
Initiatief
Jaar 20..
Gemeenten en GGD
start 08, uitvoering 08, 09, 10
Gemeenten met Tactus en GGD
Basis: Publiekscampagne 'De kater komt later' voor jongeren • Brainstormsessies door werkgroep over het inzetten van middelen voor jongeren • BOB-activiteiten
Gemeenten en GGD
Setting Ouders
Activiteiten
Initiatief
Jaar 20..
Doelgroep: ouders en volwassenen die met jongeren omgaan
Basis: • Voorlichting groep 7 via het Preventief Gezondheidsonderzoek (PGO) van de GGD • Homeparty; thuis of in wijk/buurthuis • Cursus ‘Pubers en alcohol’ • Ouderbijeenkomst basisonderwijs • Voorlichting alcohol voor ouders voortgezet onderwijs Plus: • Wijktheater
GGD
Vanaf 09
Tactus met GGD
08, 09, 10
Tactus met GGD Tactus/GGD/Halt Tactus
08, 09, 10 vooral0910 vooral0910
Doel: • meer dan de helft van de ouders kennen de gevolgen van alcoholgebruik bij jongeren onder de 16 jaar. • meer dan de helft van de ouders erkent dat kinderen te veel alcohol drinken en weet dat zijzelf door het goede voorbeeld te geven en grenzen te stellen het alcoholgebruik kunnen verminderen. • meer dan de helft van de ouders kennen enkele handvatten die zij kunnen gebruiken om het alcoholgebruik bij jongeren onder de 16 jaar tegen te gaan en boven de 16 jaar te matigen.
Gemeenten en GGD
Tactus
start 09, uitvoering 09 en 10
12
Setting Wet- en regelgeving
Activiteiten
Doelgroep: burgers in de gemeenten
Basis: • Aanscherpen en afstemmen APV en lokaal beleid Drank- en Horecawet • Artikel 35: Ontheffingenbeleid • Algemene Subsidieverordening • Regionaal horecaconvenant
Doel: • de gemeente draagt haar inzet voor alcoholmatigingsbeleid onder jongeren breed uit • de handhaving door de politie rond alcohol en uitgaansgeweld wordt gefaciliteerd • alcoholmatigende maatregelen ten behoeve van jeugd worden via weten regelgeving bevorderd
Setting Handhaving
Initiatief
Jaar 20..
Gemeenten
op te zetten regionale werkgroep APV maakt planning
Gemeenten Gemeenten Gemeenten met politie en horeca
Plus: • Gemeentelijke Kwaliteitsmeter Veilig Gemeenten met politie en horeca Uitgaan
Activiteiten
Doelgroep: Basis: allereerst de jongeren van 12 tot en met 17 jaar • Handhaving regionaal convenant en hun ouders lokale afspraken Kwaliteitsmeter daarnaast de horeca en organisaties met een vergunning om alcohol Veilig Uitgaan te schenken. • Samenwerking Voedsel en Waren Autoriteit Doel: • Leerstraf Alcohol • handhaving van het ingezette alcoholmatigingsbeleid zodat overtreders • Inventarisatie hokken en keten consequenties ondervinden en overlast verminderd Plus: • Burgervader/burgermoeder
Setting Sport
Activiteiten
Doelgroep: bestuurders van sportverenigingen met een kantine in eigen beheer kantinepersoneel chauffeurs naar uitwedstrijden jeugdcoaches en trainers Doel: • binnen sportkantines wordt geen alcohol geschonken aan jongeren onder de 16 jaar • geen toename van het totale alcoholgebruik binnen sportkantines • sportverenigingen communiceren een duidelijk alcoholbeleid richting jongeren (en hun ouders)
Basis: • Informatiebijeenkomst besturen sportverenigingen met een kantine • Alcoholbestuursreglement • Informatiebijeenkomst trainers en jeugdleiders • IVA-certificaat voor barpersoneel • Aanvullen subsidievoorwaarden sport Plus: • Uitreiking jaarlijkse prijs
Initiatief
Jaar 20..
Gemeenten
09 en 10
Gemeenten met VWA
08, 09 en 10 april 08 08
Politie met Halt en OM Gemeenten Gemeenten
Initiatief
Jaar 20..
Gemeenten,Tactus,GGD en GSF Gemeenten,Tactus,GSF Gemeenten met Tactus en GGD Tactus Gemeenten
start najaar 08 uitvoering ook 09 en 10
Gemeenten
13
Setting Onderwijs
Activiteiten
Initiatief
Jaar 20..
Doelgroep: basisonderwijs: • Leerlingen van groep 8 (soms groep 7 in geval van combinatieklassen)van primair en speciaal onderwijs • hun ouders • leerkrachten, medewerkers en schooldirectie voortgezet onderwijs: • leerlingen van voortgezet onderwijs en speciaal voortgezet onderwijs • hun ouders • docenten • leerlingbegeleiders • medewerkers en schooldirectie ROC/Aventus: • deelnemers (leerlingen) • ouders van deelnemers van niveau 1 en 2 (18-) • docenten, leerlingbegeleiders (coaches), medewerkers en schooldirectie
Basis: Basisonderwijs: • Regels • Preventieproject over alcohol • Voorlichting aan ouders
Gemeente/Tactus/GGD Tactus/GGD/Halt Tactus/GGD/Halt
08 09,10 Vooral 09/10
Tactus, GGD, scholen Tactus met scholen
08 09,10
Tactus
09,10
Tactus
09,10
Tactus Tactus met scholen Tactus met scholen
Vooral 09/10 09
Tactus met ROC
09, 10
Voortgezet onderwijs: • Regels • Preventieproject voor onderbouw Alcohol Digitaal • Preventieproject voor bovenbouw Onder invloed onderweg • Cursus Alcohol-Maat voor excessief drinkende jongeren • Voorlichting aan ouders • Signaleren en begeleiden • Denktank alcoholbeleid
Doel: basisonderwijs: ROC 75% van de basisscholen in de Stedendriehoek voert een • Idem als voortgezet onderwijs met preventieproject alcohol uit, waarbij de pijlers regels, voorlichting en nadruk op risicojongeren en ouders belangrijk zijn. jongeren die al overmatig drinken voortgezet onderwijs: 75% van de scholen gebruikt in de onderbouw het preventieproject Alcohol Digitaal van het Trimbos-instituut, waarbij de pijlers voorlichting en ouders belangrijk zijn. 75% van de scholen heeft een concreet beschreven alcoholbeleid waarbij de pijlers regels, signalering & begeleiding en samenhang onderdeel zijn. ROC/Aventus: ROC heeft een concreet projectplan alcoholmatiging en dit wordt bij 50% van de opleidingen die vallen onder het ROC uitgevoerd.
14
Setting Jeugd- en jongerenwerk
Activiteiten
Doelgroep: jongeren van 12 tot en met 23 jaar die activiteiten van jeugden jongerenwerk bezoeken en op straat te vinden zijn. Intermediaire doelgroep zijn de jeugd- en jongerenwerkers in de Stedendriehoek, werkzaam bij welzijnsorganisatie of in gemeentelijke dienst, zowel actief binnen de muren van het centrum als werkzaam op straat.
Basis: • Informatie lokaal beleid • Protocol Alcoholbeleid bij jongerenactiviteiten • Presentatie alcoholgebruik voor jongeren en ouders • IVA voor jongerenwerkers • Training gesprekstechnieken jongeren en alcohol
Doel: • Jongerenwerkers zijn op de hoogte van de lokale regelgeving rondom alcoholgebruik in de openbare ruimte. • Jongerenwerkers dragen in contact met niet-alcoholdrinkende jongeren onder de 16 de boodschap ‘niet drinken onder de 16’ uit. • Jongerenwerkers zijn getraind in het benaderen van groepen jongeren op straat waar op dat moment al drank wordt gebruikt. • Jongerenwerkers werken volgens een protocol voor hun activiteiten waarbij alcohol genuttigd mag worden.
Initiatief
Jaar 20..
Gemeenten Jongerenwerk
najaar 08 09
Jongerenwerk
09 en 10
Tactus Tactus
08, 09, 10 09 en 10
Plus: • Overzichtskaart contactpersonen
Gemeenten
Setting Horeca
Activiteiten
Initiatief
Jaar 20..
Doelgroep: uitgaande jongeren tot en met 23 jaar en de intermediaire doelgroep horecapersoneel, incl. beveiligingsmedewerkers van uitgaansgelegenheden die in de weekenden door grote groepen jongeren worden bezocht
Basis: • Barcode (gericht op het signaleren van misbruik van alcohol) • Peervoorlichting: voorlichting voor en door jongeren
Tactus met horeca
08 09 10
Tactus met horeca
vanaf najaar 08
Doel: • Bij uitgaande jongeren de kennis over de werking en risico’s van alcoholgebruik verhogen • Bewustwording van jongeren zelf over alcoholgebruik en risico’s vergroten • Verstoring van de openbare orde als gevolg van overmatig alcoholgebruik verminderen.
Setting PR
Activiteiten
• • Doel: aandacht voor het project alcoholmatiging en de activiteiten die er uit • voortvloeien • • • Doelgroep: alle burgers van de Stedendriehoekgemeenten
Logo en slogan Regionale aftrap Gemeentelijke startbijeenkomst Persberichten TV- en radioaandacht Nieuwsbrief Alcoholmatiging
Initiatief
Jaar 20..
Gemeenten en GGD Idem Idem Idem Idem Idem
08 08 08 08 09 10 08 09 10 08 09 10
3.
Alcohol en de wet
Drank- en Horecawet (DHW) Per 1 november 2000 is de herziene Drank- en Horecawet van kracht met als hoofddoelstelling de preventie van gezondheidsrisico’s en maatschappelijke problemen, zoals delictgedrag. De gemeenten voeren op lokaal niveau deze wet in medebewind uit. Enkele herzieningen zijn: De verstrekker van alcohol is verplicht om vast te stellen of de koper de wettelijk vastgestelde leeftijdsgrens heeft bereikt. In supermarkten moet er een duidelijke scheiding zijn tussen alcoholhoudende en alcoholvrije drank om duidelijk te maken dat het geen frisdrank betreft. Als aan jongeren onder de wettelijke leeftijdsgrens alcohol wordt verkocht, is de verkoper strafbaar. De volgende artikelen uit de DHW geven de gemeenten handvatten om alcoholmatiging onder jongeren handen en voeten te geven. • Artikel 3 en 4: Vergunningplicht De vergunningplicht houdt in dat een ondernemer of een vereniging die alcohol wil schenken of sterke drank wil verkopen, daarvoor een vergunning moet aanvragen bij de gemeente. De gemeente toetst de aanvraag onder andere op eisen die omschreven zijn in het Besluit kennis en inzicht sociale hygiëne Drank- en Horecawet en het Besluit eisen zedelijk gedrag Drank- en Horecawet 1999 8 . Horeca en slijterijen zijn volgens de Drank- en Horecawet verplicht de leeftijdsgrenzen aan te geven en te controleren. Daarnaast is het verboden personen binnen te laten die onder invloed zijn. In het horeca- of slijterijbedrijf moet een leidinggevende aanwezig zijn die op de verleende vergunning staat vermeld. • Artikel 20 en 23: Gemeentelijke verordening en beleid Artikel 20 en 23 van de Drank- en Horecawet geven de gemeente de mogelijkheid om in een gemeentelijke verordening voorwaarden aan de vergunningverlening op te nemen. Hierin kan het volgende worden bepaald: In bepaalde instellingen, zoals buurthuizen, jongerencentra, sportkantines en verenigingscentra, mag geen sterke drank of zelfs geen alcoholhoudende drank worden verkocht. Voor een bepaald gebied gelden beperkingen aan de verkoop van alcohol. Voor een bepaalde tijd gelden beperkingen aan de verkoop van alcohol, bijvoorbeeld voor of na een risicovolle voetbalwedstrijd. De leeftijdsgrens voor de toelating van jongeren in een bepaalde soort horecalokaliteit wordt opgetrokken tot maximaal 21 jaar. De verstrekking van alcoholhoudende dranken voor gebruik elders dan ter plaatse wordt voor een bepaalde periode verboden. • Artikel 35: Ontheffing Artikel 35 stelt dat de gemeente een ontheffing kan verlenen voor de verkoop van zwakalcoholische drank (alcoholhoudende drank behalve sterke drank) ten behoeve van bijzondere gelegenheden van zeer tijdelijke aard zoals een braderie, voetbalwedstrijd, schoolfeest of carnaval. Hieraan kunnen voorwaarden of beperkingen worden verbonden, bijvoorbeeld dat er enkel evenementenbier (alcoholpercentage 2,5%) is toegestaan. Dit kan ook worden opgenomen in de gemeentelijke verordening. • Niet-commerciële instellingen Voor niet-commerciële instellingen zoals buurthuizen, jongerencentra, sportkantines en verenigingscentra met een kantine in eigen beheer waar alcohol wordt geschonken, geldt ook dat een vergunning dient te worden aangevraagd op basis van de Drank- en Horecawet.
8
Handreiking Drank- en Horecawet voor gemeenten, Ministerie van VWS, 2001.
16
Scholen die regelmatig schoolfeesten met alcohol organiseren hebben ook deze vergunning nodig. Belangrijke wettelijke voorwaarden voor niet-commerciële instellingen zijn: - Bestuursreglement: Het bestuur stelt een bestuursreglement vast dat goedgekeurd moet worden door de gemeente. Het reglement bevat bepalingen die gericht zijn op verantwoord alcoholgebruik. Het moet iets zeggen over de volgende punten: • ‘Op welke dagen en tijdstippen alcoholhoudende drank wordt verstrekt. Dit moet duidelijk zichtbaar worden aangegeven in de horecalokaliteit; • Hoe het toezicht op naleving van de inhoud van het bestuursreglement zal plaatsvinden; • Hoe het bestuur waarborgt dat de verstrekking van alcoholhoudende dranken geschiedt door personen die voldoende kennis en inzicht aangaande sociale hygiëne hebben; • De kwalificatienormen voor barvrijwilligers over verantwoord alcoholgebruik.’ 9 De gemeente controleert of er een bestuursreglement is. Een vereniging die alcoholgebruik onder jongeren wil ontmoedigen, kan bijvoorbeeld besluiten om het aantal schenkuren tijdens jeugdactiviteiten te beperken, frisdrank te promoten, het assortiment van alcoholhoudende dranken te beperken, of de prijs van frisdrank gunstig te laten afsteken tegen die van alcohol. -
Verklaring Sociale hygiëne: Twee leidinggevenden moeten beschikken over een verklaring sociale hygiëne en voldoen aan de eisen van zedelijk gedrag. De gedachte is dat de leidinggevenden de risico’s van alcoholverstrekking dienen te kennen en hierop goed weten te reageren.
-
Instructie barvrijwilligers: Barvrijwilligers die alcoholhoudende drank schenken moeten een instructie krijgen over verantwoord alcoholschenken (IVA). Hiervoor bestaan cursussen. Op momenten dat er alcohol wordt geschonken hoort er altijd een leidinggevende of een barvrijwilliger met IVA aanwezig te zijn.
-
Zichtbaarheid: het is verplicht in de kantine de leeftijdsgrenzen en schenktijden zichtbaar op te hangen.
• Paracommercialisme Artikel 4 tot en met 6 van de Drank- en Horecawet beogen paracommercialisme tegen te gaan. Van paracommercialisme is sprake als, meestal onder gelijke voorwaarden, de gewone horecabedrijven ongewenste concurrentie van stichtingen en verenigingen met een horecavergunning ondervinden. Als het verplichte bestuursreglement voor deze verenigingen, waarin een bepaling over paracommercialisme staat opgenomen, onvoldoende duidelijkheid biedt, kan een gemeente zelf hierover beleid opstellen en/of aan de verstrekte vergunning voorschriften of beperkingen verbinden. Zogenaamde schuurfeesten, keten en hokken vallen niet onder paracommercialisme; als hier tegen betaling alcohol wordt verstrekt, gaat het om een economisch delict. Anno 2008 volgt de Drank- en Horecawet het traject tot herziening. Onderwerpen zijn verlichting van administratieve lasten voor horecabedrijven en coördinatie vergunningverlening bij de burgemeester, inclusief mogelijkheid tot schorsing.
Algemene Plaatselijke Verordening (APV) In een APV staan de regels en voorschriften die specifiek voor een gemeente gelden. Ze worden regelmatig geactualiseerd, soms omdat de landelijke regelgeving verandert, soms omdat de lokale situatie daarom vraagt. De APV kent vier hoofdthema’s waaronder openbare orde en veiligheid. In de APV kan worden opgenomen dat een horecabedrijf een exploitatievergunning moet hebben. De exploitatievergunning kan op basis van de APV worden ingetrokken indien er risico is voor de openbare orde of als het woon- en leefklimaat van de omgeving wordt aangetast. De APV kan worden benut om een verbod uit te vaardigen op: Het gebruik of het bij zich hebben van alcoholhoudende drank op de openbare weg. 9
Alcohol, veiligheid en jeugd, VNG Uitgeverij, Den Haag, 2002, blz. 30.
17
-
De verkoop van sterke drank in buurt- en clubhuizen, sportkantines en andere laagdrempelige voorzieningen.
Algemene Subsidieverordening In het algemeen kan een plaatselijke instelling, die er niet in slaagt zelf de begroting rond te krijgen, een beroep doen op gemeentelijke subsidie. Op grond van de gemeentelijke verordening verstrekt een gemeente een tegemoetkoming in de kosten van organisaties, die bijdragen aan het welzijn van de burgers, zoals organisaties op het terrein van maatschappelijk welzijn, cultuur, sport en recreatie. Aan subsidieverlening kunnen voorwaarden ten gunste van alcoholmatiging worden verbonden. De subsidieverordening biedt hier aangrijpingspunten voor. De gemeente kan voorwaarden verbinden aan de toekenning van subsidie, bijvoorbeeld dat er geen alcohol mag worden geschonken of alleen gedurende vastgelegde tijdstippen.
Overige mogelijkheden Naast de Drank- en Horecawet en de APV kunnen de gemeenten gebruik maken van andere mogelijkheden, gebaseerd op privaatrecht, die gericht zijn op de beperking van alcoholgebruik. Hierbij wordt gedacht aan de sluiting van huurcontracten voor gemeentelijke accommodaties, waarin wordt opgenomen of en zo ja, wanneer wel of juist geen alcoholhoudende drank mag worden geschonken.
Handhaving Verschillende partijen zijn bij handhaving van het alcoholmatigingsbeleid betrokken. Allereerst zijn dit de verkooplocaties zelf, die moeten toezien op uitvoering van de wettelijke en gemeentelijke verplichtingen. Verder hebben de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA), de politie Noord- en OostGelderland en de gemeenten een rol. • Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) VWA 10 houdt toezicht op de naleving van de Drank- en Horecawet. VWA heeft de laatste jaren de inzet op de handhaving van de wet verhoogd en heeft extra controleurs in dienst genomen. Zij controleert o.a. op bestaande regelgeving, het verkoopverbod in tankstations en in winkels van wegrestaurants, de aanduiding van leeftijdsgrenzen met stickers, het bezit van een vergunning en de aanwezigheid van een leidinggevende. De inzet op handhaving van de regels over leeftijdsgrenzen is hoog. VWA werkt vanuit haar eigen beleid, maar komt ook in actie naar aanleiding van tips die iedereen – burger of organisatie - haar kan geven. Vanaf maart 2005 heeft VWA de mogelijkheid een bestuurlijke boete op te leggen bij overtredingen van de Drank- en Horecawet. Ook overtredingen als het illegaal exploiteren van een slijterij of horecagelegenheid kunnen direct met een boete worden bestraft. • Politie Vanuit haar taak de openbare orde en veiligheid te bewaken is de politie bevoegd de regels uit de Drank- en Horecawet en de APV te handhaven. Daarnaast komt ze in actie bij signalen, al dan niet van de gemeente, van een mogelijk probleem of overtreding. • Gemeente De gemeente is verantwoordelijk voor de verlening van Drank- en Horecavergunningen en kan de vergunning intrekken als een ondernemer zich niet aan de regels houdt. De notitie ‘Alcohol, veiligheid en jeugd’ van het Informatiepunt Lokale Veiligheid (ILV) schrijft verder over gemeentelijke handhaving 11 :
Vroeger Keuringsdienst van Waren genaamd. Alcohol, veiligheid en jeugd, VNG Uitgeverij, Den Haag, 2002, blz. 17.
10 11
18
‘Gemeenten kunnen een exploitatievergunning van een horecalokaliteit weigeren of intrekken als de voorwaarden in de APV voor een vergunning niet worden nagekomen. Ook kan de gemeente, indien een drank- en horecavergunning is ingetrokken in verband met openbare orde problemen, bepalen dat voor dezelfde inrichting gedurende maximaal vijf jaar geen nieuwe vergunning verleend mag worden. Als sanctie op het overtreden van de Drank- en Horecawet kan de gemeente daarnaast bestuursdwang toepassen of een dwangsom opleggen. …….. Tevens zijn de meeste overtredingen van bepalingen in de Drank- en Horecawet voortaan strafbaar via de Wet op de Economische Delicten.’ Voor het toezicht kan de gemeente gebruik maken van een buitengewoon opsporingsambtenaar (BOA). Deze mag nu wat betreft alcoholbeleid toezicht houden op zaken die niet op de Drank- en Horecawet betrekking hebben, maar voortkomen uit andere eisen en vergunningen waar een horecabedrijf aan moet voldoen. Op de genoemde mogelijkheden wordt in de hoofdstukken 7 en 8 verder ingegaan.
19
4.
Beschrijving bestaand beleid
In 2006 hebben de gemeenten uit de regionale werkgroep geïnventariseerd wat er op dat moment in de gemeenten gebeurt rondom voorlichting, wetgeving en regelgeving op het gebied van alcoholbeleid 12 . Kortom welk pakket aan preventiemaatregelen gebruiken de gemeenten hiervoor? De gemeentelijke werkgroepleden hebben daarvoor een inventarisatielijst ingevuld, soms met hulp van collega’s van andere beleidsterreinen. In dit hoofdstuk een kort verslag.
Huidige situatie • Beleidskader De gemeenten in de Stedendriehoek besteden aandacht aan het onderwerp alcoholmatiging in de nota lokaal gezondheidsbeleid en de Jeugdnota of zullen dit in de komende nota’s doen. De grote gemeenten hebben het onderwerp ook opgenomen in het plan van aanpak van de Kwaliteitsmeter Veilig Uitgaan. Deze gemeenten hebben daarover contact met horecaondernemers en uitgaanspubliek. • Regelgeving en handhaving Bij verstrekking van vergunningen op basis van de Drank- en Horecawet worden door enkele gemeenten in de Stedendriehoek voorwaarden verbonden gericht op alcoholmatiging. Deze voorwaarden zijn per gemeente verschillend en liggen op het gebied van: Maatregelen ten aanzien van alcoholgebruik in het bestuursreglement van verenigingen. Geen verstrekking van alcoholhoudende drank in bepaalde voorzieningen voor de jeugd. Voor een bepaalde tijd gelden beperkingen aan de verkoop van alcohol. In ongeveer de helft van de gemeenten in de Stedendriehoek neemt de gemeente zelf het initiatief tot handhaving, inclusief alcohol, richting de niet-commerciële én de commerciële horeca. Er wordt dus niet gewacht op signalen van derden. Alle gemeenten hebben in de APV bepalingen opgenomen om alcoholgebruik te matigen, bijvoorbeeld een algeheel of gedeeltelijk verbod van alcohol op straat. Ook wordt actie ondernomen op plaatsen waar jongeren door alcoholgebruik overlast veroorzaken, bijvoorbeeld bij uitgaansgelegenheden of winkels. Met name de grotere gemeenten hebben een horecaconvenant afgesloten in het kader van de Kwaliteitsmeter Veilig Uitgaan. Het opnemen van alcoholmatigende maatregelen komt soms voor. Eén gemeente heeft een verbod op happy hours. • Scholen Enkele gemeenten ondersteunen financieel de voorlichting over alcohol op basisscholen, bijvoorbeeld via het project BijDRAge van GGD en Tactus. In andere gemeenten gebeurt dit alleen op scholen voor voortgezet onderwijs. Tactus biedt elk jaar de scholen voor primair en voortgezet onderwijs een zogenaamd monitorgesprek aan, waarin wordt bepaald of de school dit jaar aandacht wil besteden aan genotmiddelen, waaronder alcohol en wat de ondersteuning van Tactus daarin kan zijn. Bijvoorbeeld lessen, cursussen voor docenten en activiteiten voor ouders als een informatieavond of een oudercursus. Halt komt op die scholen waar de gemeente dit subsidieert. Het aanbod kan variëren van het benaderen van scholen in het kader van de vuurwerkcampagne, preventielessen op scholen tot het ter beschikking stellen van lesmateriaal. • Ouders Richting ouders worden momenteel geen activiteiten ondernomen om het alcoholgebruik door de jeugd op de agenda te zetten. Wel voert Tactus in samenwerking met scholen ouderavonden en oudercursussen uit.
12
Uitgezonderd gemeente Heerde, omdat zij op dat moment nog geen werkgroeplid was.
20
• Sportverenigingen De meeste gemeenten hebben geen overleg met sportverenigingen over alcohol en hebben momenteel geen activiteiten op dit gebied. Binnen de regio Stedendriehoek heeft eind jaren negentig en begin 2000 het project ‘Ik drink niet voor mijn club’ gedraaid en de BOB-campagne ‘Eerst een Bob, dan een fluitje’. • Jeugd- en jongerenwerk Ongeveer de helft van de gemeenten kennen activiteiten en overleg richting het jeugd- en jongerenwerk over alcohol. In sommige gemeenten is het jeugd- en jongerenwerk ondergebracht in een algemene welzijnsstichting; sommige jongerenwerkers zijn rechtstreeks bij de gemeente in dienst. Het jongerenwerk kent activiteiten binnen het jongerencentra; ook is er ambulant jongerenwerk, waarbij contact wordt gezocht met jongeren op straat. • Hulpverlening Tactus heeft een hulpverleningsaanbod richting ouders, kinderen, kinderen van ouders of ouders van kinderen met problemen op het vlak van genotmiddelen. Gekeken kan worden in hoeverre het aanbod rond jongeren en alcohol kan worden versterkt of intensiever benut. Zo is er het aanbod voor ouders van verslaafde kinderen 'Steuntje in de rug'. Dit is een interventie voor ouders van kinderen die staan ingeschreven bij Tactus, waarbij ouders opvoedingsondersteuning wordt aangeboden. • Keten en hokken Elke gemeente heeft binnen haar grenzen de zogenaamde keten en hokken. Zeker in de plattelandsgemeenten is dit een bekend en veel besproken fenomeen. En daar is het tot nu toe in de Stedendriehoek bij gebleven.
Aanbevelingen Alcoholmatigingsbeleid voor jongeren hoeft niet vanuit het niets te worden opgebouwd. De gemeenten voeren in het kader van veiligheid en gezondheid in meer of mindere mate al beleid en/of activiteiten uit. Het effect van het bestaande beleid ten behoeve van de jeugd kan worden versterkt door in alle gemeenten in te zetten op de mix regelgeving, handhaving en voorlichting. Voor de herkenbaarheid van het beleid is het van belang dat een aantal maatregelen uniform in de regiogemeenten wordt uitgevoerd. Jongeren passeren immers gemeentegrenzen bij schoolbezoek, uitgaan of sporten. Een zelfde alcoholboodschap op verschillende plaatsen in de Stedendriehoek versterkt het effect. Ouders spelen een belangrijke rol in het alcoholgebruik van de jeugd. Allereerst moet het alcoholprobleem onder hun aandacht worden gebracht en moeten er activiteiten worden aangeboden die de opvoeding rond alcohol ondersteunen. In de APV en het handhavingsbeleid richting niet-commerciële én commerciële horeca dienen uniform bepalingen te worden opgenomen ten aanzien van verantwoord alcoholgebruik en alcoholmatiging. Dit geldt vooral ten aanzien van sluitingstijden en sancties op overtreding van regelingen. Het starten van overleg met sportverenigingen over alcoholgebruik en alcoholmatiging en het ontplooien van activiteiten op dat gebied verdient aandacht. Afspraken met het jeugd- en jongerenwerk over alcoholgebruik en alcoholmatiging kunnen worden aangescherpt en activiteiten op het gebied van alcoholmatiging kunnen worden uitgebreid. Dit geldt ook voor het onderwijs.
21
ACTIVITEITEN
22
5.
Publiekscampagnes
Alcoholmatiging onder jongeren begint met bewustwording van het probleem. Dit kan niet door alleen de jongeren aan te spreken. Ook ouders en andere opvoeders en volwassenen in hun omgeving spelen een rol bij het gebruik van alcohol door jongeren. Zij kunnen grenzen stellen aan het drinkgedrag van hun kinderen en het goede voorbeeld geven. Voorwaarde hiervoor is dat volwassenen erkennen dat jongeren te jong, te vaak en te veel alcohol drinken en dat de situatie ongewenst is. Kennis over alcoholgebruik en de gevolgen daarvan speelt hierin een rol. Voor jongeren geldt evenzeer een gebrek aan probleembesef en kennis. Het is belangrijk ook bij hen het probleem op de agenda te zetten, zodat ze over hun eigen alcoholgebruik na gaan denken. Dit vraagt een flinke inspanning, want jongeren leven veelal in het hier en nu, denken niet aan de gevolgen voor morgen en zullen daarom niet snel geneigd zijn hun drinkgedrag te herzien. Jonge kinderen die nog niet drinken kunnen gemakkelijker overtuigd worden dit wenselijke gedrag voort te zetten.
Doelgroep en doelen Er is gekozen om met publiekscampagnes in te zetten op enerzijds volwassenen en anderzijds jongeren. • Volwassenencampagne De doelgroep van de volwassenencampagne zijn allereerst ouders en opvoeders. Met opvoeders worden hier in brede zin die volwassenen bedoeld die over de jongeren verantwoording dragen, zoals leerkrachten, sporttrainers, coaches, en buren en familie. De doelen van de publiekscampagne voor volwassenen zijn: Agenda setting: ouders/opvoeders zijn zich bewust van het probleem en staan open voor meer informatie. Kennisoverdracht: • ouders/opvoeders weten dat het alcoholgebruik van de jeugd overmatig is. • ze weten dat het ongezond en onverantwoord is voor de jongere. • ze weten het belang van voorbeeldgedrag. • ze kennen het belang van grenzen stellen. Informatiezoekend gedrag stimuleren: volwassenen halen de folder bij gemeentehuizen of bij andere plekken en bezoeken www.alcoholinfo.nl. • Jongerencampagne Doelgroep van de jongerencampagne zijn de jongeren van 12 –23 jaar. De 10- en 11 jarigen worden bereikt via de voorlichting door de Jeugdgezondheidszorg en via lessen op school. Onder de jongeren kan een onderscheid gemaakt worden tussen jeugd tot en met 15 jaar en van 16 jaar en ouder. De wet verbiedt de verkoop van alcohol aan jongeren jonger dan 16 jaar. Het gezondheidsrisico is groter omdat kinderen en hun hersenen in de groei zijn. Boven de 16 staat de wet weliswaar meer toe maar het gebruik neemt ook in deze leeftijdsgroep verontrustende vormen aan. Daarnaast nemen 16plussers in toenemende mate deel aan het verkeer. De doelen zijn: Agenda setting: jongeren weten dat zij te veel, te vaak en te vroeg alcohol drinken. Kennisoverdracht: • jongeren weten wat te veel, te vaak en te vroeg drinken is en (dus) of zijzelf te veel, te vaak en te vroeg drinken. • jongeren weten gevolgen van te veel, te vaak en te vroeg alcohol drinken. • jongeren weten wat verantwoord drinken is. • jongeren drinken niet als zij auto of brommer rijden. Informatiezoekend gedrag stimuleren: jongeren bezoeken de website www.dekaterkomtlater.nl.
23
Activiteiten Publiekscampagne ‘Alcohol en opvoeding’ voor volwassenen Om bij ouders en opvoeders de situatie van overmatig alcoholgebruik door de jeugd onder de aandacht te brengen, zal een publiekscampagne worden gevoerd, nauw aansluitend bij de huidige landelijke campagne ‘Alcohol en opvoeding’. Regionale en plaatselijke aanvullende publieksactiviteiten kunnen de landelijke campagne versterken. Zo wordt de boodschap vaak herhaald en gaat het thema alcoholmatiging jeugd leven bij de (omgeving van de) doelgroep. Landelijk zijn er eind 2006 en in het voorjaar van 2007 tv- en radiospots uitgezonden. In het najaar van 2007 zal op televisie een nationale aftrap worden gehouden voor regionale ouderactiviteiten. Door de volwassenencampagne vóór de jongerencampagne uit te laten lopen hebben volwassenen de kans zich te informeren, om zo in staat te zijn op vragen en opmerkingen van hun/een kind in te gaan. De regionale activiteiten zullen zijn: • Radiospot De landelijk ontwikkelde radio- en televisiespotjes zullen worden verspreid onder lokale radio- en televisiestations. De spot verwijst ouders voor informatie over alcohol naar www.alcoholinfo.nl. • Folder ‘Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind’ De landelijke folder ‘Alcohol en opvoeding’ zal door elke gemeente worden verspreid op publieke plaatsen als bibliotheek, huisartsen, apotheken, sportverenigingen en buurtcentra en binnen publieksruimten van de gemeente. • Posters De landelijke posters worden door de hele Stedendriehoek verspreid, conform de folder. Ook hier zal het doel zijn mensen bewust te maken van het overmatig alcoholgebruik onder jongeren en de gevolgen daarvan. • Artikelen in huis-aan-huisbladen Voor huis-aan-huisbladen wordt een artikelreeks geschreven rond steeds één aspect van alcoholgebruik. Onderwerpen als gevolgen, opvoeding en de wet komen aan de orde. Deze artikelen verschijnen op de gemeentelijke informatiepagina. • Kabelkrant De kabelkrant trekt veel publiek. Er zullen nieuwsberichten worden geschreven voor kabelkrantlezers. • Televisie Er zal aandacht voor de verschillende projectactiviteiten worden gevraagd van TVGelderland en lokale omroepen als TV Apeldoorn, Berkelstroom TV, Deventer Televisie. Ook zal gekeken worden of er in inhoudelijke programma’s aandacht kan komen voor alcohol en jongeren. Zo gaat TV Gelderland in programma’s als Pubers in gesprek met jongeren en deskundigen over het alcoholgebruik. Mogelijk kan dit vaker en op meer zenders.
Plusactiviteit
• Tentoonstelling alcohol in de bibliotheken van de Stedendriehoek en lezing Er zal voor de agendasetting van alcoholmatiging met de bibliotheken worden samengewerkt. Allereerst zal een alcoholtentoonstelling langs de bibliotheken gaan. In hetzelfde kader vinden in de bibliotheek lezingen over gezondheidsthema’s plaats, waaraan Tactus en de GGD Gelre-IJssel zullen meewerken.
24
Activiteiten Publiekscampagne ‘De kater komt later' voor jongeren Een publiekscampagne voor jongeren is een eerste stap om bij jongeren het overmatig alcoholgebruik onder de aandacht te brengen. Het is niet makkelijk om jongeren zelf goed te benaderen. Reguliere communicatiemiddelen worden niet of nauwelijks door jongeren gelezen of bekeken. Jongeren reageren niet of nauwelijks als ze ergens op worden aangesproken of aangeschreven, tenzij je ze met een leuk item prikkelt. Daarnaast heeft alcohol een sociale functie. Jongeren willen ergens bij horen, als hun vrienden drinken, blijven zij niet graag achter. Alcohol kan ook net het zetje in de goede richting zijn om je zekerder te voelen. De negatieve gevolgen van drank zijn onder jongeren niet of nauwelijks bekend. Over dronken zijn, kunnen jongeren opscheppen. Om de jongeren te bereiken zullen communicatiemiddelen en – kanalen worden ingezet, waar jongeren gebruik van maken of in geïnteresseerd zijn. Daarnaast zal op de omgeving van jongeren invloed worden uitgeoefend. • Brainstormsessie voorlichters De mogelijkheden zijn per gemeente verschillend door de verschillende kanalen – televisiezenders, websites, radiozenders - en activiteiten die binnen gemeentegrenzen bestaan. Er zal daarom een brainstormsessie worden gehouden met gemeentevoorlichters van elke gemeente, gemeentelijke projectcoördinatoren uit de werkgroep alcoholmatiging en voorlichters van de deelnemende regionale instellingen. Per gemeente en instelling dient een inventarisatie te komen van de voor die gemeente specifieke middelen en kanalen. De sessie dient vervolgens richting te geven aan de keuze voor de activiteiten richting jongeren binnen elke gemeente. Herhaling is de kracht van de boodschap. In aansluiting op de landelijke campagne moet regionaal een gelijkluidende boodschap uitgedragen worden zodat jongeren overal op dezelfde manier worden geïnformeerd over alcohol. Voor de communicatiemiddelen wordt waar mogelijk gebruik gemaakt van bestaande (landelijke) materialen. Gedeeltelijk zullen ze zelf worden gemaakt, in overleg met jongeren. Dit moet verantwoord zijn, maar vooral ook jongeren aanspreken. • Werkgroep publiekscampagne jongeren Een aantal mensen dat deelneemt aan de brainstormsessie zal de uitvoerende werkgroep vormen. Zij stellen met behulp van de brainstormsessie(s) een definitief communicatieplan op. Zij zullen zorgen voor ontwikkeling van producten en de verspreiding daarvan, met behulp van alle voorlichters. • BOB In Nederland bestaat sinds enige jaren de BOB-campagne, met als doel dat de chauffeur van een groep alcoholdrinkende jongeren of volwassenen geen alcohol drinkt. In de verschillende uitgaansgelegenheden en café’s in de Stedendriehoek zal het zogenaamde BOB-promotieteam, in samenwerking met de horeca, worden ingezet.
25
6.
Ouders
Vaak zeggen jongeren dat hun ouders hun alcoholgebruik goed vinden of er niets van zeggen. Ouders weten vaak niet hoe schadelijk alcohol voor opgroeiende kinderen is en hoe ze grenzen aan het alcoholgebruik van hun kind kunnen stellen. Daarnaast zijn ouders zich ook niet altijd bewust van hun eigen drankgebruik en dus voorbeeldgedrag. Uit onderzoek is gebleken dat ouders een belangrijke rol vervullen bij het al of niet gaan drinken van hun kind, vooral als het nog geen alcohol gebruikt 13 . Veel jonge kinderen drinken, voordat ze naar een schoolfeest of disco gaan, thuis of bij vrienden eerst alcohol. Dit zogenaamde indrinken kan ook in een keet, caravan of schuur plaatsvinden en is vaak onderwerp van discussie. Er zijn zeker ouders die willen weten hoe ze in het klimaat van geaccepteerd overmatig alcoholgebruik hun kind wat alcohol betreft goed kunnen opvoeden.
Doelgroep en doel Alle ouders met kinderen in de leeftijd van 10 tot en met 23 jaar behoren tot de doelgroep en heel specifiek de ouders die nu (nog) niet worden bereikt en die ook niet op ouderavonden verschijnen. De maatregelen in dit hoofdstuk dragen bij aan de algemene doelstellingen van het gehele project alcoholmatiging. Hier worden specifieke doelstellingen aan toegevoegd namelijk: meer dan de helft van de ouders kennen de gevolgen van alcoholgebruik bij jongeren onder de 16 jaar. meer dan de helft van de ouders erkent dat kinderen te veel alcohol drinken en weet dat zijzelf door het goede voorbeeld te geven en grenzen te stellen het alcoholgebruik kunnen verminderen. meer dan de helft van de ouders kennen enkele handvatten die zij kunnen gebruiken om het alcoholgebruik bij jongeren onder de 16 jaar tegen te gaan en boven de 16 jaar te matigen.
Basisactiviteiten
• Preventief Gezondheidsonderzoek (PGO) en alcohol In groep 7 van het basisonderwijs komen alle kinderen met hun ouders bij de jeugdverpleegkundige van de GGD voor het PGO. Voorafgaand aan dit onderzoek vullen ze thuis samen een vragenlijst in. In klas 2 van het voortgezet onderwijs komen jongeren voor het PGO bij de jeugdarts. Door toevoeging van vragen over alcoholgebruik hebben de jeugdarts en de jeugdverpleegkundige een goed handvat om alcoholgebruik standaard aan de orde te stellen. Het (toekomstig) alcoholgebruik van het kind zal aan de orde komen en een folder wordt meegegeven over alcohol en opvoeden. De kinderen krijgen ook informatie mee. Zo worden kinderen en hun ouders individueel preventief voorgelicht. • Homeparty over alcoholmatiging Bij jongerenwerkers, wijkagenten en andere sleutelfiguren is bekend op welke plaatsen sprake is van overmatig alcoholgebruik onder jongeren. Het is van belang juist op die locatie informatie aan ouders en jongeren te verstrekken. Een homeparty is een huiskamerbijeenkomst, gebaseerd op het idee van de tupperware party, over alcohol, opvoeding en ongewenst gedrag zoals criminaliteit. Via een sleutelfiguur uit de omgeving worden ouders uitgenodigd voor een bijeenkomst. Daar worden informatie en ervaringen rondom de opvoeding uitgewisseld. Het doel is om handvatten te geven aan ouders die niet op ouderbijeenkomsten verschijnen. Een professional of peerouder (getraind door Tactus) is aanwezig om voorlichting te geven over alcoholgebruik bij jongeren en om met ouders te praten hoe je hier mee omgaat in de opvoeding en welke rol het voorbeeldgedrag van ouders daarin meespeelt.
Alcoholgebruik en jongeren onder de 16 jaar. Schadelijke effecten en effectiviteit van alcoholinterventies. Een samenvatting 2006, Trimbos-instituut. 13
26
• Cursus Pubers en alcohol Deze oudercursus omvat twee bijeenkomsten over de risico’s van alcoholgebruik op jonge leeftijd. Ouders krijgen tips en adviezen hoe ze de startleeftijd voor alcoholgebruik zo lang mogelijk kunnen uitstellen. In het kader van het project zal de cursus intensief worden aangeboden bijvoorbeeld via het voortgezet onderwijs. Ook Halt kan ouders op deze cursus attent maken. In het kader van een Haltafdoening worden ouders namelijk standaard uitgenodigd voor een 1e en veelal 2e gesprek. Het gaat dus om ouders van jongeren die bij Halt terechtkomen vanwege een delict of overtreding. Als blijkt dat het gepleegde delict door het kind onder invloed van alcohol is gepleegd of als tijdens de gesprekken alcoholgebruik als knelpunt naar voren komt is de link snel gelegd. De Haltmedewerker kan met behulp van een folder de ouders op deze cursus attent maken. Of ouders de cursus ook zullen volgen is volledig vrijwillig. • Ouderbijeenkomst basisonderwijs In het kader van het preventiepakket dat binnen het basisonderwijs in groep 8 wordt toegepast worden ouderbijeenkomsten georganiseerd. Dit is belangrijk omdat kinderen veelal thuis met alcohol in aanraking komen en daar ook hun eerste ervaring mee opdoen. • Voorlichting alcohol voor ouders voortgezet onderwijs Voorlichtingsavonden voor ouders worden veelal door de ouderraad georganiseerd. Elk jaar wordt er aandacht besteed aan het onderwerp alcohol. Verder kan met een informatiestand tijdens 10minuten-gesprekken ouders worden bereikt. Daarnaast kan het aantal cursussen "pubers en alcohol" uitgebreid worden. Het inschakelen van een ex-verslaafde tijdens de voorlichting kan de nieuwsgierigheid van ouders prikkelen. Het is echter wel de vraag of ouders een ex-alcoholverslaafde associëren met hun eigen kind(eren) of met hun eigen alcoholgebruik.
Plusactiviteit
• Wijktheater Andere ouders kunnen worden bereikt als de activiteit plaatsvindt in de wijk waar ze wonen, in een aansprekende vorm. Onder begeleiding van een professional zal met ouders en jongeren wijktheater worden gemaakt rondom het thema alcoholmatiging. De ouders en jongeren bepalen hoe alcoholmatiging aan de orde komt. Er wordt aangesloten op de ideeën en eventuele misverstanden die heersen over alcoholgebruik. Het stuk wordt in de wijk opgevoerd.
27
7.
Wet- en regelgeving
Gemeenten spelen een rol in de verkrijgbaarheid van alcohol via de uitvoering van de Drank- en Horecawet. Zij kunnen deze en andere wet- en regelgeving benutten om de toegang tot alcohol voor jongeren te verkleinen. Zo kan het alcoholmatigingsbeleid een stevige basis worden gegeven.
Doelgroep en doel De doelgroep van gemeentelijke wet- en regelgeving zijn de burgers in de gemeente. Er zijn drie doelstellingen: de gemeente draagt haar inzet voor alcoholmatigingsbeleid onder jongeren breed uit. de handhaving door de politie rond alcohol en uitgaansgeweld wordt gefaciliteerd. alcoholmatigende maatregelen ten behoeve van jeugd worden via wet- en regelgeving bevorderd.
Basisactiviteiten
• Aanscherpen en afstemmen APV In de meeste APV’s staat een verbod op gebruik van alcoholhoudende drank op de openbare weg. De politie moet momenteel bij handhaving in de Stedendriehoek nagaan op welk gemeentegebied zij zich bevindt en welke regels voor de betreffende gemeente gelden: totaalverbod of verbod in enkele straten en dan in welke straten. De handhaving wordt vergemakkelijkt door een zelfde regel voor iedere gemeente dat het op straat verboden is alcohol te drinken (of geopend bij zich te hebben). Ook voor de burger is dit een duidelijke boodschap. Ambtenaren met de APV tot taak zullen plaatsnemen in een regionale APV-werkgroep. Zij zal kijken naar de mogelijkheid om in alle gemeenten het alcoholverbod op straat in de APV op te nemen. De werkgroep zal ook werken aan andere mogelijkheden om binnen de APV, vanuit het perspectief van de openbare orde, bij te dragen aan alcoholmatigingsbeleid. Een belangrijk onderwerp zijn de toelatings- en sluitingstijden. Als in een gemeente de cafés vroeger sluiten dan in een naburige gemeente, gaan jongeren niet altijd rechtstreeks naar huis maar door naar het volgende dorp. De kans op agressie, geweld en vernielingen neemt hierdoor toe. Gekeken kan worden naar zelfde sluitingstijden voor alle gemeenten of zelfde sluitingstijden voor gemeenten met een uitgaansfunctie. Een zelfde toelatingstijd houdt in dat vanaf een bepaald tijdstip geen nieuwe bezoekers worden toegelaten. Bezoekers die vertrekken kunnen niet meer in een ander café terecht en gaan eerder naar huis. Bezoekers vertrekken zo gespreid en niet in één keer. Ook het horecaconvenant dat verder in dit hoofdstuk aan de orde komt, biedt mogelijkheden voor deze bovenstaande punten. • Artikel 35: Ontheffingenbeleid 14 Op feesten, markten en dergelijke waar men alcohol wil schenken worden in de gemeentelijke praktijk ontheffingen verleend op basis van artikel 35 van de Drank- en Horecawet. Het ontheffingenbeleid wordt nu toegepast vanuit bestaand beleid, zonder te kijken naar verantwoord alcoholgebruik. Soms komt het voor dat de ontheffing geldt voor een periode van ’s ochtends 10.00 uur tot ’s avonds laat, terwijl er veelal overdag jeugd rondloopt.
Artikel 35 1. De burgemeester kan ten aanzien van het verstrekken van zwakalcoholhoudende drank op aanvraag ontheffing verlenen van het in artikel 3 voor de uitoefening van het horecabedrijf gestelde verbod, bij een in de beschikking aangewezen bijzondere gelegenheid van zeer tijdelijke aard voor een aaneengesloten periode van ten hoogste twaalf dagen, mits de verstrekking geschiedt onder onmiddellijke leiding van een persoon die voldoet aan artikel 8, tweede en vierde lid. 2. Een ontheffing kan onder beperkingen worden verleend; aan een ontheffing kunnen voorschriften worden verbonden. 3. Ten aanzien van een ontheffing is artikel 31, eerste lid, onder a en d, van overeenkomstige toepassing. 4. Besluiten tot verlening, wijziging of intrekking van een ontheffing worden in afschrift aan de inspecteur gezonden. 14
28
De gemeente houdt haar ontheffingenbeleid als onderdeel van het evenementenbeleid tegen het licht: wat is de huidige situatie en wat is de gewenste situatie? De gemeente verscherpt dit beleid met het overmatig alcoholgebruik van de jeugd en het voorbeeldgedrag van volwassenen in het achterhoofd. Wellicht moet de ontheffing minder vaak worden afgegeven, bijvoorbeeld niet bij activiteiten met een kinderrommelmarkt of andere kinderactiviteiten, of onder bepaalde voorwaarden zoals niet vanaf 10 uur. Ook zou aan het begrip ‘bijzondere gelegenheid van tijdelijke aard’ in artikel 35 door het opstellen van beleidsregels een engere uitleg gegeven kunnen worden, zodat niet voor elke willekeurige activiteit ontheffing voor de verstrekking van alcoholhoudende drank wordt verleend. • Algemene Subsidieverordening Aan subsidieverlening kunnen voorwaarden ten gunste van alcoholmatiging worden verbonden. Dit is geen dagelijkse praktijk in Nederland. In het kader van het project zal worden nagegaan wat de juridische ruimte is – vragen zijn hierover al uitgezet. Ook zal gekeken worden welke voorwaarden concreet kunnen worden opgenomen. De uitkomsten zullen worden gedeeld met de Achterhoekse gemeenten en de gemeenten van het Stedendriehoekproject en in de gemeenten worden vertaald. • Regionaal Horecaconvenant Veel gemeenten hebben contacten met de horeca en meer of minder uitgewerkte afspraken. Er is tot nu toe geen afstemming tussen de Stedendriehoekgemeenten op het vlak van een horecaconvenant of KVU-traject (Kwaliteitsmeter Veilig Uitgaan). De acht gemeenten van het Stedendriehoekproject zullen gezamenlijk met uitgaansgelegenheden en politie een regionaal horecaconvenant afsluiten. Het regionaal convenant zal alleen díe zaken regelen die op regionaal niveau meer effect sorteren op de openbare orde dan ongelijke afspraken op gemeentelijk niveau. Het gaat bijvoorbeeld om toelatingstijden en sluitingstijden, toezicht door de horeca op schenken aan jonger dan 16 jaar en scholing personeel. Handhaving maakt ook deel uit van een convenant. Ondanks de juridische kanttekeningen bij een convenant, draagt een convenant bij aan de betrokkenheid van horecaondernemers bij verantwoord alcoholgebruik en het voorkomen van overlast. Om het regionaal convenant op te stellen zal er een intergemeentelijk overleg tussen gemeenten, politie en horecavertegenwoordigers komen.
Plusactiviteit
• Gemeentelijke Kwaliteitsmeter Veilig Uitgaan De lokale uitgaanssituatie vraagt om inkleuring per gemeente. Het gemeentelijke of lokale beleid rond veiligheid en uitgaan zal door de gemeente via de Kwaliteitsmeter Veilig Uitgaan (KVU) worden ingevuld. De KVU is een hulpmiddel voor gemeentelijke/ lokale maatregelen op het gebied van veilig uitgaan, waarin horeca, politie en gemeenten samenwerken. Koninklijke Horeca Nederland voert in opdracht van het ministerie van Justitie de procesbegeleiding uit. Voor het lokale beleid via uitvoering van de KVU is op gemeenteniveau overleg tussen gemeente, horeca en politie nodig. Dit project zorgt voor uitwisseling tussen gemeenten die hiervoor kiezen.
29
8.
Handhaving
Verschillende partijen zijn bij handhaving van het alcoholmatigingsbeleid betrokken. Allereerst zijn dit de verkooplocaties zelf, die moeten toezien op uitvoering van de wettelijke en gemeentelijke verplichtingen. Verder hebben de gemeenten, de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) en de politie een rol.
Doelgroep en doel Handhaving maakt de interventiemix van voorlichting, regelgeving en hulpverlening compleet. De doelstelling is handhaving van het ingezette alcoholmatigingsbeleid zodat overtreders consequenties ondervinden en overlast vermindert. De doelgroepen zijn: allereerst de jongeren van 12 tot en met 17 jaar. daarnaast de horeca en organisaties met een vergunning om alcohol te schenken.
Basisactiviteiten
• Handhaving regionaal convenant en lokale afspraken Kwaliteitsmeter Veilig Uitgaan Er zijn veel horecaondernemers die zich aan de regels en afspraken houden en verantwoord omgaan met alcoholgebruik, maar er is ook een aantal grote uitgaansgelegenheden waar verbetering nodig is. Inzet is dat gemeenten overtreders van de afspraken in het regionaal horecaconvenant of KVU-plan aanspreken en consequenties verbinden aan overtredingen. Als een horecaondernemer zich niet houdt aan de afspraken, al dan niet uit het convenant, kan handhavend opgetreden worden (t.a.v. openingstijden of intrekken vergunning). Ook kan de burgemeester de ondernemer persoonlijk aanspreken en verwijzen naar de gemaakte afspraken. De gemeenten zullen een procedure opstellen om te signaleren en te handelen, beschrijven de bestuurlijke rol van de burgemeester en voeren de procedure uit. Dit kan ook worden opgenomen in convenant of plan KVU. •
Samenwerking VWA
Met VWA is in de aanloop naar dit project gesproken over samenwerking. VWA is hiertoe bereid en wil structureel bijdragen aan het project. Binnen de capaciteit die VWA heeft voor de Drank- en horecawet zal gezocht worden, via samenwerking met gemeenten en politie, hoe de controles te optimaliseren zijn. Het zal daarbij kunnen gaan om: -
-
Afstemming van VWA-inspectie bij uitgaansgelegenheden en evenementen in de regio: • welke gelegenheid of evenement wordt bezocht? Zo wordt bevorderd dat daar wordt geïnspecteerd waarvan lokaal bekend is dat er mogelijk overtredingen zijn. • waar leidt een handhavingsactie bij een uitgaansgelegenheid of evenement tot van verschuiving en daarmee verergering van het probleem? Gecombineerde inzet VWA en politie bij inspecties. Versterking van de krachten dus. Welke gemeenten willen beleidscontrole van VWA op korte termijn? De beleidscontrole is een mogelijkheid om input te krijgen voor verbetering van het handhavingsbeleid. Er kan gewacht worden tot VWA komt, maar als het niet als straf wordt gezien, kan VWA ook in huis worden verwelkomd als beleidspartner.
• Leerstraf Alcohol Overmatig alcoholgebruik door jongeren geeft overlast; er is een overduidelijke samenhang tussen alcohol en het plegen van strafbare feiten zoals vernieling en geweld. Jongeren die een alcoholovertreding begaan, bijvoorbeeld alcohol op straat drinken, kunnen hiervoor van de politie een boete krijgen. De ervaring heeft echter geleerd dat jongeren niet lang wakker liggen van het geldbedrag dat ze voor deze boete kwijt zijn en dat ze er niets van leren.
30
De Stedendriehoekgemeenten doen in dit alcoholproject samen met alle betrokken organisaties een forse investering in versterking van de preventie, regelgeving en hulpverlening. De hieronder beschreven leerstraf Alcohol vormt het justitiële sluitstuk. De doelgroep van de leerstraf Alcohol betreft jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 17 jaar die, onder invloed van alcohol, bepaalde strafbare feiten hebben gepleegd. Het betreft hier feiten, waarover de hoofdofficier kan beslissen deze aan te merken als Haltfeiten. Hoofddoelstelling is het excessieve drankgebruik onder jongeren en daarmee gepaard gaande overlast te verminderen. Subdoel is om de betrokkenheid van ouders bij deze problematiek te vergroten. Tot de leeftijd van 16 jaar is toestemming van ouders nodig voor een Haltafdoening. Vanaf 16 jaar dienen de ouders geïnformeerd te worden. Dit biedt de mogelijkheid om de ouders nadrukkelijk bij deze problematiek te betrekken en hen te informeren over de omvang van het drankgebruik van hun kind en de overlast die als gevolg van de ontremmende werking ontstaat. In het kader van het project NOG-veiliger heeft het regionaal college van de politie Noord- en OostGelderland acht veiligheidsthema’s gekozen. Eén daarvan is alcoholmatiging. Het project NOG-veiliger en de projecten in de Stedendriehoek en de Achterhoek werken actief samen. In de Achterhoek is de pilot ‘Boete of een kanskaart’ opgezet en in uitvoering. Hierin worden jongeren niet meer beboet, maar doorgestuurd naar Halt voor een leerstraf bij verslavingszorg. NOG-veiliger heeft dit deelproject geadopteerd en zal het na evaluatie en bijstelling doorvoeren in de andere districten van politie Noord- en Oost-Gelderland, waaronder IJsselstreek en Apeldoorn. Dit sluit aan bij de wens binnen het alcoholproject van de Stedendriehoek om de leerstraf in te voeren. De betrokken organisaties in de Stedendriehoek zijn het Openbaar Ministerie, Halt Gelderland, politie, de Raad voor de Kinderbescherming en Tactus. Zij zullen een werkgroep vormen die de leerstraf na de pilot in de Achterhoek implementeert. Een belangrijk aandachtspunt is een warme overdracht aan de ouders: een snel contact met de ouders van het kind door het thuis te brengen, op te laten halen van het bureau of een andere vorm. Gemeente Deventer heeft het project ‘Meer dan een biertje’ ontwikkeld, een soortgelijke aanpak waarbij jongeren bovendien naar huis worden gebracht. Het wiel zal niet steeds opnieuw worden uitgevonden. Zo stemmen het Deventers project en ‘Boete of een kanskaart’ al af met elkaar.. Deze Leerstraf Alcohol kan worden gecombineerd met het project Burgervader -Burgermoeder. • Inventarisatie keten en hokken Jongeren creëren keten in schuurtjes, caravans en op zolderruimtes. Deze ontmoetingsplekken, die structureel bezocht worden, hebben voor jongeren een belangrijke sociale functie. Er wordt ook veel alcohol gedronken. Aangezien er nog weinig in de regio Stedendriehoek bekend is over deze keten is het belangrijk om per gemeente het aantal hokken en keten in kaart te brengen en de tekortkomingen te constateren. Alcoholgebruik (overmatig) en veiligheid zijn hierbij de belangrijkste items. Na deze eerste stap kan er in de regio worden afgesproken hoe hier collectief mee om te gaan.
Plusactiviteit
• Project Burgervader - Burgermoeder Naast alcoholmatiging is een tweede thema van het project NOG-veiliger uitgaansgeweld, een probleem dat nauw samenhangt met alcoholgebruik. Vanuit dit thema is er het initiatief Burgervader Burgermoeder, waarvoor Doetinchem pilotgemeente is. Na het weekend stuurt de burgemeester ouders van kinderen die tijdens het weekend zijn aangehouden, een brief. Gekeken wordt nog of en wanneer de burgemeester de ouders uitnodigt voor een gesprek. Een bevlogen bestuurder zet zo zijn of haar invloed in om het alcoholmatigingsbeleid concreet uit te voeren.
31
9.
Sport
Waarom zou een sportvereniging aandacht besteden aan gezondheid? Sporten is op zichzelf toch al gezond? Dat is natuurlijk waar, sporten in een vereniging is een gezonde, gezellige en plezierige activiteit. In dit plan van aanpak wordt dan ook geen aandacht besteed aan het sporten zelf, maar aan een bezigheid die na afloop van het sporten bij veel sportverenigingen plaatsvindt. Gezellig napraten in de kantine met wat eten én een (alcoholisch) drankje. Verenigingen geven aan dat zij het stellen van leeftijdsgrenzen voor het schenken van alcohol belangrijk vinden. Leden van de vereniging, waaronder barmedewerkers, zien erop toe dat jongeren geen alcohol drinken of kopen. Toch blijkt handhaving een lastig punt. Recent onderzoek 15 in Brabant laat zien dat vijftienjarigen vrij eenvoudig alcohol kunnen kopen in sportkantines (evenals in cafés en supermarkten). Er wordt in clubhuizen van sportverenigingen maar beperkt naar legitimatie gevraagd als een kind, jonger dan de wettelijke leeftijd van 16 jaar, een biertje bestelt.
Doelgroep en doel De – – –
doelstellingen ten aanzien van sport in dit plan van aanpak zijn: binnen sportkantines wordt geen alcohol geschonken aan jongeren onder de 16 jaar. geen toename van het totale alcoholgebruik binnen sportkantines . sportverenigingen communiceren een duidelijk alcoholbeleid richting jongeren.
Om dit te bereiken zijn als doelgroep de bestuurders van sportverenigingen met een kantine in eigen beheer, kantinepersoneel, de chauffeurs naar uitwedstrijden en de jeugdcoaches en trainers geformuleerd. Met als hoofddoelgroep de actieve sporters in brede zin in de leeftijd van 12 tot en met 23 jaar en waar mogelijk hun ouders. Veel jongeren zijn lid van een sportvereniging. In de leeftijdscategorie van 13 tot 18 jaar sport 65,9% van de jongeren één keer per week of meer. De leeftijdscategorie van 19 tot 24 jaar, kent 55,3% actieve sporters 16 . Met het betrekken van sportverenigingen bij het alcoholmatigingsproject worden ook veel jongeren bereikt.
Basisactiviteiten Om een bijdrage te leveren aan alcoholmatiging van de jeugd zijn maatregelen ontwikkeld in samenwerking met het veld. Deze maatregelen hebben als doel om verenigingen op een positieve manier te stimuleren en te ondersteunen bij het leveren van een bijdrage aan alcoholmatiging. • Informatiebijeenkomst besturen sportverenigingen met een kantine Uit onderzoek in 1999 17 blijkt dat driekwart van de sportverenigingen met een kantine in eigen beheer, alcoholhoudende dranken verkoopt. De omzet van de kantine is voor sportverenigingen belangrijk voor de inkomsten van de vereniging. Tegelijkertijd zullen sportverenigingen beamen dat sporten gezond dient te zijn voor de jeugd. En natuurlijk moeten sportverenigingen evenals buurthuizen, jongerenwerk en andere niet-commerciële horeca, voldoen aan wettelijke eisen als bestuursreglement en IVA. Om de verenigingen te informeren organiseert de gemeente in samenwerking met Tactus, GGD en de Gelderse Sportfederatie (GSF) een bijeenkomst voor sportverenigingen met een kantine. Tijdens de bijeenkomst ontvangen alle verenigingen informatie over het alcoholgebruik van jongeren, de risico’s, de wetgeving en de gestelde eisen. Naast de wettelijke eisen wordt ook de wenselijkheid van een alcoholmatigingsbeleid besproken en de mogelijkheden daartoe, zoals een verschuiving van de verkoop van alcohol naar non-alcoholische dranken als fris, koffie en thee. Het beoogde resultaat is dat de sportverenigingen het nut en de noodzaak van alcoholmatiging inzien en daar vorm aan geven in hun beleid. 15 16 17
Gosselt, J., ‘Drank kopen kent geen leeftijd, (2006), Stichting Alcoholpreventie, Utrecht. ‘Speelveld in beweging: nota sport en bewegen’, (2004), Provincie Gelderland, Arnhem. Spijkers, E., e.a., ‘Inventarisatie alcohol- en tabaksbeleid in sportkantines’, (1999), Stichting INTRAVAL, Groningen.
32
• Alcoholbestuursreglement In hoofdstuk 3 ‘Alcohol en de wet’ wordt al verwezen naar het alcoholbestuursreglement. Aangegeven wordt dat een vereniging die een vergunning aanvraagt bij de gemeente een bestuursreglement dient te overleggen. Belangrijk punt hierbij is echter dat het alcoholbestuursreglement sinds 2000 verplicht geworden is, het gold niet als verplichting bij aanvragen vóór die datum. Veel sportverenigingen hebben een dergelijk reglement dan ook niet. De gemeente gaat aan de hand van de afgegeven vergunningen na welke sportverenigingen niet beschikken over een alcoholbestuursreglement. Sportverenigingen die niet beschikken over een bestuursreglement worden hierover geïnformeerd en kunnen ondersteuning krijgen van de GSF bij het opstellen ervan. Hiervoor is al een model beschikbaar bij het NOC*NSF. In het kader van het reglement kan ook aandacht geschonken worden aan hoe om te gaan met alcohol in de sportkantine en op clubfeesten en –weekenden. Ook voor sportverenigingen die al een alcoholbestuursreglement hebben. Zo wordt het alcoholbestuursreglement meer dan papier. • Informatiebijeenkomst trainers en jeugdleiders Het beleid waar het bestuur van een sportvereniging voor kiest, moet om meer te zijn dan papier, ook leven bij leden die zich inzetten voor de club en veel contact hebben met de jongeren. De verenigingen zal worden gevraagd – met ondersteuning vanuit dit project - tijdens een speciale vergadering of met een informatiebijeenkomst de trainers en jeugdleiders (en evt. ook barvrijwilligers) te informeren en te betrekken bij het beleid. • IVA-certificaat voor barpersoneel Sportverenigingen dienen, in het kader van de Drank- en Horecawet, te beschikken over gekwalificeerd barpersoneel. Alle barmedewerkers die schenken moeten daarom de Instructie Verantwoord Alcoholgebruik (IVA) gevolgd hebben. Sportverenigingen hebben de verantwoordelijkheid het barpersoneel deze cursus te laten volgen. Twee keer per jaar biedt de gemeente de verenigingen de mogelijkheid een IVA-instructie te volgen. Meerdere verenigingen kunnen hier gelijktijdig aan deelnemen. De IVA-cursus zal worden gecombineerd met informatie over het beleid in hun vereniging. Het beoogde resultaat is dat zoveel mogelijk barvrijwilligers in de regio Stedendriehoek gekwalificeerd is. • Aanvullen subsidievoorwaarden sport In alle gemeenten bestaan subsidievoorwaarden voor sportverenigingen. Binnen een aantal gemeenten wordt onder voorwaarden jaarlijks een waarderingssubsidie beschikbaar gesteld voor jeugdleden binnen sportverenigingen. Ter aanvulling van de subsidievoorwaarden worden twee voorwaarden gesteld: - De eerste voorwaarde is dat verenigingen dienen te beschikken over een alcoholbestuursreglement en beleid met betrekking tot het omgaan met alcohol in de sportkantine en op clubfeesten en -weekenden. - De tweede voorwaarde is dat verenigingen duidelijk richting leden, bezoekers, supporters en ouders communiceren wat het beleid van de vereniging is, wat wel mag en wat niet. Om dit te bereiken maken de sportverenigingen zichtbaar en actief het beleid duidelijk . Bij de ingang van de kantine dient bijvoorbeeld duidelijk te staan welke regels gelden; actieve benadering van leden en bezoekers die zich niet aan de regels houden is een ander belangrijk punt.
Plusactiviteit
• Uitreiking jaarlijkse prijs verantwoord alcoholbeleid Ter aanmoediging van een verantwoord alcoholbeleid stellen de gemeenten in de Stedendriehoek een jaarlijkse prijs beschikbaar voor de sportvereniging die het meest verantwoord omgaat met het schenken van alcohol. Daarbij worden sportverenigingen gevraagd om een plan in te dienen dat een actieve bijdrage levert aan alcoholmatiging. Verenigingen krijgen hiermee een extra impuls om actief met het onderwerp aan de slag te gaan. De prijs wordt in de hele regio Stedendriehoek op dezelfde dag uitgereikt waardoor regionaal hier extra aandacht voor ontstaat. De gemeente int en beoordeelt de aanvragen en reikt de prijs uit. Het geldbedrag ter hoogte van € 1.000,= welke aan de prijs gekoppeld is, is bestemd voor de uitvoering van het plan.
33
10.
Onderwijs
Het onderwijs weet uit haar dagelijks contact met leerlingen dat er volop wordt geëxperimenteerd met genotmiddelen als alcohol. Ook onderzoek op het voortgezet onderwijs, zoals E-MOVO door de GGD, informeert hierover. School is een belangrijke setting voor op jongeren gerichte preventieactiviteiten. Zo komen Halt, GGD en Tactus nu vaak al op de scholen en zou er op het gebied van voorlichting rond alcohol samen meer opgetrokken kunnen worden zodat vanuit verschillende invalshoeken het belang van alcoholmatiging wordt onderstreept.
Doelgroep en doel De activiteiten op het vlak van onderwijs richten zich op verschillende leeftijdsgroepen en opleidingsniveaus. De doelgroepen zijn: basisonderwijs: leerlingen van groep 8 (soms groep 7 in geval van combinatieklassen) van primair en speciaal onderwijs hun ouders leerkrachten, medewerkers en schooldirectie voortgezet onderwijs: leerlingen van voortgezet onderwijs en speciaal voortgezet onderwijs, hun ouders docenten, leerlingbegeleiders, medewerkers en schooldirectie ROC/Aventus: deelnemers (leerlingen), ouders van deelnemers van niveau 1 en 2 (18-) docenten, leerlingbegeleiders (coaches), medewerkers en schooldirectie De doelstellingen voor het onderwijs zijn gebaseerd op de vijf pijlers voor schoolgezondheidsbeleid, te weten, voorlichting, ouders, regels/beleid, signalering & begeleiding en samenhang door een stuurgroep. Doelstelling basisonderwijs: 75% van de basisscholen in de Stedendriehoek voert een preventieproject alcohol uit, waarbij de pijlers regels, voorlichting en ouders belangrijk zijn. Doelstellingen voortgezet onderwijs: 75% van de scholen gebruikt in de onderbouw het preventieproject Alcohol Digitaal van het Trimbos-instituut, waarbij de pijlers voorlichting en ouders belangrijk zijn. 75% van de scholen heeft een concreet beschreven alcoholbeleid waarbij de pijlers regels, signalering & begeleiding en samenhang onderdeel zijn. Doelstelling ROC/Aventus: ROC/Aventus heeft een concreet projectplan alcoholmatiging en dit wordt bij 50% van de opleidingen die vallen onder het ROC uitgevoerd. Bij het ROC ligt de nadruk van dit project op signalering en begeleiding. Dat wil zeggen dat leerlingen die problematisch of excessief alcohol gebruiken eerder gesignaleerd moeten worden, extra voorlichting krijgen of in een hulpverleningstraject terechtkomen.
Basisactiviteiten Alcohol zou meer op de agenda van scholen moeten staan. Resultaat door preventie wordt niet bereikt door één enkele activiteit, maar door een reeks van samenhangende activiteiten gedurende een langere periode. Hierbij gaat het onder andere om kennis over alcohol, een positieve houding ten aanzien van gewenst drinkgedrag en het bevorderen dat jongeren 'nee' kunnen zeggen als alcohol wordt aangeboden. Het is belangrijk om hiermee op tijd te beginnen en dit in een doorgaande leerlijn voort te zetten. Voor alcohol betekent dit: beginnen in het basisonderwijs en vervolgens verder gaan in het voortgezet onderwijs en op het ROC.
34
BASISONDERWIJS • Regels Het is duidelijk dat leerlingen op het basisonderwijs geen alcohol geschonken krijgen. Maar hoe ga je als school om met alcohol tijdens activiteiten voor ouders en eventueel leerlingen? Nu gaat het binnen een school vaak om ongeschreven regels. Het doel is dat scholen hun regels ten aanzien van alcohol hebben omschreven. Het basisonderwijs komt tot een voorbeeldreglement voor deze regels. De gemeenten nemen, indien nodig, het initiatief om verschillende partijen om tafel te krijgen. Uitgangspunt is dat de school zo veel mogelijk alcoholvrij is. • Preventieproject over alcohol Het is nodig om in de bovenbouw van het basisonderwijs groep 8, voordat kinderen een drinkpatroon hebben ontwikkeld, te beginnen met preventie. Via het plaatselijk directeurenoverleg zal het onderwerp door de gemeente op de agenda geplaatst worden. Op basisscholen in de regio Stedendriehoek, waar nog geen voorlichtingsproject draait, wordt een preventieproject aangeboden. • Voorlichting aan ouders Ouders weten vaak niet hoe schadelijk alcohol voor hun opgroeiende kind is en hoe ze grenzen aan het alcoholgebruik van hun kind kunnen stellen. Daarnaast zijn ouders zich ook niet altijd bewust van hun eigen drankgebruik en dus voorbeeldgedrag. Veel kinderen doen op jonge leeftijd hun eerste ervaring met alcohol thuis op zie hoofdstuk 6). Aan het preventieproject voor groep 8 wordt daarom een bijeenkomst voor ouders gekoppeld. Op de scholen waar al een preventieproject alcohol draait wordt de bijeenkomst voor ouders extra of nieuw leven ingeblazen. Naast feitelijke informatie over alcohol zal het gaan over hun opvoedkundige rol. VOORTGEZET ONDERWIJS • Regels Op iedere school voor voortgezet onderwijs is een reglement over genotmiddelen aanwezig. Echter vaak niet gedetailleerd naar situatie. Zo is er bijvoorbeeld geen expliciet verbod tijdens excursies. Er is vaak sprake van ongeschreven regels over alcohol op feesten, werkweken, diploma-uitreikingen en voorbeeldgedrag van docenten. Het is belangrijk dat scholen hun regels ten aanzien van alcohol hebben omschreven, zodat duidelijk is hoe er met alcohol binnen de school wordt omgegaan en wat de consequenties zijn als deze regels worden overtreden. Het onderwijs komt, als onderdeel van het hieronder beschreven beleidsplan, tot een voorbeeldreglement voor deze regels. De gemeenten nemen, indien nodig, het initiatief om verschillende partijen om tafel te krijgen. Uitgangspunt is dat de school zo veel mogelijk alcoholvrij is. • Preventieproject voor onderbouw: Alcohol Digitaal Het Trimbos-instituut heeft recent, met onderzoeksondersteuning, de module Alcohol Digitaal ontwikkeld. Het is een lespakket dat in zijn vorm aansluit bij de ontwikkeling van een elektronische leeromgeving. Naast zelfstandig werken op de computer, vindt in de klas ook gezamenlijke discussie plaats. Alcohol Digitaal wordt aan alle scholen aangeboden en wordt in de eerste of tweede klas gebruikt. • Preventieproject voor bovenbouw: Onder invloed onderweg Om blijvend effect te houden is het belangrijk dat jongeren ook in de bovenbouw voorlichting over alcohol krijgen. Scholen voeren daarom in de bovenbouw 'Onder invloed onderweg uit', voorlichting over alcohol en verkeer. Een onderwerp dat voor deze doelgroep actueel wordt gezien hun leeftijd. • Cursus Alcohol-Maat voor excessief drinkende jongeren De scholen voor voortgezet onderwijs krijgen de cursus Alcohol-Maat aangeboden. Dit is een cursus die per keer bestaat uit drie bijeenkomsten voor 6 tot 10 overmatig drinkende jongeren. Met de school wordt overlegd wie hiervoor in aanmerking komt en ouders worden geïnformeerd. Ook andere ingangen voor verwijzing zullen worden benut, zoals de ZAT-teams’s uit elke gemeente, jeugd- en jongerenwerkers en maatschappelijk werk.
35
• Voorlichting aan ouders Net als bij ouders van basisschoolleerlingen weten ouders van jongeren op het voortgezet onderwijs vaak niet hoe schadelijk alcohol voor hun opgroeiende kind is en hoe ze grenzen aan het alcoholgebruik van hun kind kunnen stellen. Bovendien schatten veel ouders hun invloed op het gedrag van hun kinderen veel lager in dan in werkelijkheid het geval is. Er zullen daarom voorlichtingsavonden voor ouders worden georganiseerd. Daarnaast is een informatiestand in de school tijdens 10-minuten-gesprekken een optie (zie hoofdstuk 6). • Signaleren en begeleiden Het is belangrijk dat scholen in hun beleid opnemen op welke wijze wordt omgegaan met een jongere die overmatig alcohol gebruikt. Zij merken dit in de schoolsituatie als leerlingen onder invloed op school zijn, frequent maandagochtend verzuimen, alcohol gebruiken tijdens werkweken enz. Er zal een raamwerk voor beleid rond signaleren en begeleiden worden opgesteld. De gemeenten nemen, indien nodig, het initiatief om de partijen om de tafel te krijgen. Een adequate verwijzing als er sprake is van problematisch gebruik moet daarbij worden geregeld. De ZAT-teams spelen hierbij een rol. • Denktank alcoholbeleid Het beleid omtrent alcoholpreventie moet aangescherpt worden. Scholen voor voortgezet onderwijs maken in samenwerking met Tactus een kader voor een alcoholbeleidsplan. Hierin staat concreet beschreven welke activiteiten de school uitvoert in het kader van alcoholmatiging, waaronder de hierboven genoemde activiteiten. Gemeenten kunnen ondersteunen om de partijen om de tafel te krijgen. Een denktank, groep leerkrachten, directie, onderwijs ondersteunend personeel en leerlingen, zorgt voor input, zodat een samenhangend geheel ontstaat binnen de school. Per gemeente zal voor de invoering worden aangesloten bij bestaande ingangen, zoals in de gemeente Apeldoorn het convenant Veilige School. ROC Voor het ROC is een vergelijkbaar aanbod als voor het voortgezet onderwijs. Met een belangrijk verschil dat bij het ROC meer de nadruk komt te liggen op risicojongeren en jongeren die al overmatig drinken. Samen met Tactus zal een projectplan worden opgesteld, waarin alcoholmatiging een belangrijke plaats inneemt. Bovenstaande activiteiten zijn waardevol voor scholen om met elkaar te delen. Daarnaast zijn er verschillende andere goede initiatieven op het gebied van alcoholmatiging zoals lesideeën en werkstukken. Uit de subwerkgroep Onderwijs kwam de vraag naar voren deze op een website te plaatsen, zodat scholen elkaar kunnen inspireren. Hiervoor zal worden aangesloten bij een bestaande website.
36
11.
Jeugd- en jongerenwerk
Binnen de activiteiten die door het jongerenwerk worden georganiseerd geldt vaak al een strikt alcoholbeleid. Veelal wordt er in jongerencentra niet geschonken. Als dat wel het geval is, dan is de sociale controle door de jongerenwerkers zo groot dat dit niet leidt tot excessief drankgebruik. Daarnaast komt de jongerenwerker door ambulant werken met veel jongeren in contact en kunnen zij hen aanspreken op hun gedrag. Het probleem binnen het jongerenwerk zit met name in onvoldoende bekendheid met wat lokaal geregeld is rondom alcoholgebruik in de openbare ruimte. De geraadpleegde jongerenwerkers zeggen hier ook ‘start op jongere leeftijd met het aanspreken van de jongeren, zodra de jongeren eenmaal drank genuttigd hebben, is het nauwelijks nog mogelijk om hen op hun alcoholgebruik aan te spreken’.
Doelgroep en doel Doelgroep van het alcoholbeleid binnen het jeugd- en jongerenwerk zijn de jongeren van 12 tot en met 23 jaar die de activiteiten bezoeken en op straat te vinden zijn. Intermediaire doelgroep zijn de jeugd- en jongerenwerkers in de Stedendriehoek, werkzaam bij welzijnsorganisatie of in gemeentelijke dienst, zowel actief binnen de muren van het centrum als werkzaam op straat. De doelstellingen zijn: Jongerenwerkers zijn op de hoogte van de lokale regelgeving rondom alcoholgebruik in de openbare ruimte. Jongerenwerkers dragen in contact met niet-alcoholdrinkende jongeren onder de 16 de boodschap ‘niet drinken onder de 16’ uit. Jongerenwerkers zijn getraind in het benaderen van groepen jongeren op straat waar op dat moment al drank wordt gebruikt. Jongerenwerkers werken volgens een protocol voor hun activiteiten waarbij alcohol genuttigd mag worden.
Basisactiviteiten Er is binnen de subwerkgroep jongerenwerk nagedacht over hoe er met alcohol omgegaan moet worden. De volgende activiteiten sluiten aan bij de vraag vanuit de praktijk. • Informatie lokaal beleid Het is belangrijk dat iedere jongerenwerker op de hoogte is van de lokale (APV) regelgeving rondom drankgebruik in de openbare ruimte. Jongerenwerkers hebben er behoefte aan om exact te weten waar zij jongeren op aan kunnen spreken in de openbare ruimte. Jongerenwerkers krijgen een kort en helder, schriftelijk, overzicht van de lokale regelgeving rondom alcoholgebruik. Iedere gemeente organiseert een overleg waarin de jongerenwerkers tekst en uitleg krijgen. • Protocol Alcoholbeleid bij jongerenactiviteiten Bij veel jeugd- en jongerencentra zijn er vaak al afspraken over wel of niet alcohol schenken tijdens activiteiten en zo ja, de voorwaarden waaronder. Soms staan deze op papier, soms niet. Er is verschil in benadering van jongerenactiviteiten en alcoholgebruik bij de diverse jeugd- en jongerencentra De centra zullen in regionaal verband een protocol alcoholgebruik bij jongerenactiviteiten opstellen. Hiervoor kan worden aangesloten bij het bestaande regionaal overleg jongerenwerkers. Het regionaal protocol zal worden vertaald naar een protocol dat wordt ingevoerd binnen het lokale jeugd- en jongerenwerk. Zo zullen regels duidelijk zijn en zullen er afspraken worden opgesteld hoe te handelen als regels overtreden worden. • Presentatie alcoholgebruik voor jongeren en ouders Jongeren en de ouders van deelnemende jongeren worden van het protocol op de hoogte gesteld. Ieder jongerencentrum zal jaarlijks een presentatie jeugd en alcohol voor jongeren en hun ouders organiseren.
37
• IVA voor jongerenwerkers Er hebben al veel jongerenwerkers de IVA gevolgd. Voor degenen waarbij dit nog niet het geval is en voor vrijwilligers zal in regionaal verband enkele malen de IVA worden aangeboden. Het gaat daarbij om jongerenwerk waar alcohol wordt geschonken. • Training gesprekstechnieken jongeren en alcohol Jongeren die drank hebben genuttigd zijn zeer moeilijk aanspreekbaar. Het is van belang dat de jongerenwerkers op dit punt bijscholing krijgen, zodat jongerenwerkers over de juiste vaardigheden beschikken om deze jongeren tegemoet te treden. Tactus heeft deze training in huis en zal deze verzorgen.
Plusactiviteit
• Overzichtskaart contactpersonen Het blijkt dat jongerenwerkers niet altijd op de hoogte zijn van welke organisaties in een stad of dorp actief zijn en wie een aanspreekpunt daarbinnen is. Daarom zal een kaart of poster worden ontwikkeld waarop alle namen, telefoonnummers, emailadressen, pasfoto’s etc. van organisaties werkzaam in een dorp of wijk staan opgenomen. Het betreft hier o.a. de jeugdagenten, toezichthouders, jongerenwerkers en Tactus-medewerkers.
38
12.
Horeca
De horeca is een plaats voor gezelligheid en ontspanning. Voor het schenken van alcohol moet ze zich aan de Drank- en Horecawet houden. Alcoholgebruik wordt in Nederland gewoon gevonden; de tendens dat jongeren steeds jonger, vaker en meer drinken, geeft in de horeca soms ook problemen met het alcoholgebruik van bezoekers. De problemen zijn: jongeren komen bij horeca aan nadat ze eerst hebben ingedronken. ze komen soms onder de 16 jaar binnen en komen dan toch ook, meestal via anderen, aan drank. als de horeca bezoekers weigert, bijv. vanwege leeftijd of onder invloed, komen daar wel eens problemen van. sommige horecagelegenheden houden activiteiten die o.a. alcoholverkoop stimuleren, zoals kortingen. niet al het personeel is voldoende geschoold om met overmatig alcoholgebruik om te gaan.
Doelgroep en doel Er is gekozen voor de doelgroep uitgaande jongeren tot en met 23 jaar en de intermediaire doelgroep horecapersoneel, incl. beveiligingsmedewerkers van uitgaansgelegenheden die in de weekenden door grote groepen jongeren worden bezocht Met daarbij de volgende doelstellingen: Bij uitgaande jongeren de kennis over de werking en risico’s van alcoholgebruik verhogen. Bewustwording van jongeren zelf over alcoholgebruik en risico’s vergroten. Verstoring van de openbare orde als gevolg van overmatig alcoholgebruik verminderen.
Basisactiviteiten
• Barcode Deze activiteit is erop gericht dat personeel van horecagelegenheden problemen met drank- en drugsgebruik voorkomt door signalen van misbruik en dealen te herkennen en de regels actief te handhaven. Hiervoor zal Tactus de cursus Barcode uitvoeren, ontwikkeld in het landelijke Trimbosproject ‘Uitgaan en drugs’. Door de cursus ontstaat er meer kennis en vaardigheden in de horeca over overmatig alcoholgebruik. De cursus kan als onderdeel in het regionaal horecaconvenant worden opgenomen, maar dit wordt niet per se afgewacht. • Peervoorlichting: voorlichting voor en door jongeren Peervoorlichting is erop gericht dat voorgelichte jongeren minstens 2 – 3 risico’s van alcoholgebruik op jonge leeftijd weten. In de grote uitgaansgelegenheden en op volksfeesten zal peervoorlichting worden gegeven aan uitgaande jongeren met de formule van het landelijke peerproject ‘De kater komt later’. Ook voor de peervoorlichting geldt dat dit als onderdeel in het horecaconvenant kan worden opgenomen, maar dit wordt niet per se afgewacht. Naast deze twee activiteiten heeft de subwerkgroep voorstellen gedaan voor het horecaconvenant en het ontheffingenbeleid. Deze activiteiten staan beschreven in hoofdstuk 7 Wet- en regelgeving
39
13.
Projectorganisatie
Bij de uitvoering van alle activiteiten uit het werkplan zijn verschillende partijen over langere tijd betrokken. Om de voortgang van het project te bewaken en te ondersteunen bestaat er een projectorganisatie die waar mogelijk aansluit bij bestaande overleggen.
Gemeentelijke projectorganisatie • Regionaal projectbestuurder Een wethouder volksgezondheid is bestuurlijk aanspreekpunt voor het project. Hij zorgt ervoor dat het project regelmatig bij collega-bestuurders van Volksgezondheid en van Openbare orde & Veiligheid op de agenda terugkeert. Dit kan tijdens overleggen van het AB van de GGD, het portefeuillehoudersoverleg jeugdbeleid-jeugdzorg en het bijbehorende bestuurlijk overleg en het portefeuillehoudersoverleg Sociaal van de Stedendriehoek. De regionaal projectbestuurder treedt naar voren bij zaken rondom PR en speelt een rol bij activiteiten voor financiering. • Gemeentelijk projectcoördinatoren In dit project zijn verschillende beleidsterreinen van de gemeenten betrokken (zie hoofdstuk 1). De ambtenaar volksgezondheid, jeugd of verslavingszorg is de gemeentelijk projectleider en voert de regie. Hij is de motor achter het project in de gemeente en zorgt intern voor een goede informatiestroom, ook richting de raad, en afstemming met collega’s van andere beleidsterreinen. Verder speelt de projectleider – in samenwerking met collega’s van bijbehorende beleidsterreinen een actieve rol richting horeca, onderwijs, jeugd- en jongerenwerk en sport. De gemeentevoorlichter is betrokken bij publiekscampagnes en PR. Zijn wethouder draagt de bestuurlijke verantwoordelijkheid. • Interne gemeentelijke werkgroep Omdat het alcoholmatigingsproject zich richt op sport, school, horeca en thuis en de inzet een mix van handhaving, regelgeving en voorlichting is, is er binnen de gemeente sprake van facetbeleid. Vanuit de verschillende beleidsterreinen zal er binnen elke gemeente een werkgroep worden ingesteld die zorgt voor afstemming en uitvoering van het project. Het is belangrijk dat hierbij de juiste mensen aan tafel zitten. De gemeentelijk projectcoördinator is voorzitter van deze interne werkgroep. De werkgroep zou kunnen worden ingesteld door het college van B & W.
Regionale projectorganisatie • Regionale werkgroep ‘Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek’ De regionale werkgroep bevordert de uitvoering van de activiteiten en zorgt voor afstemming. Zij bestaat uit de gemeentelijk projectcoördinatoren en de coördinatoren van de regionale instellingen, te weten, Tactus, Politie, Halt Gelderland en GGD Gelre-IJssel. De regionale instellingen voeren zelfstandig, met elkaar of met gemeenten activiteiten uit het plan uit. De werkgroep zorgt er ook voor dat interessante informatie, bijvoorbeeld over landelijk beleid, of leerzame voorbeelden, bijvoorbeeld van projecten elders, naar de juiste betrokkenen wordt doorgesluisd. De werkgroep overlegt in principe om de zes weken. • Regionaal projectleider De GGD is tijdens de uitvoering van het plan regionaal projectleider en zorgt in die rol voor de coördinatie van het project. Andere taken zijn deelname aan de projectgroep, zorg voor de PR en informatie aan reguliere overleggen, zoals het ambtenarenoverleg volksgezondheid, AB van de GGD en het driehoeksoverleg (gemeente/politie/OM). Ook verzorgt de GGD de benodigde rapportages, evaluaties en de financiële verantwoording. De regionaal projectleider en de regionaal projectbestuurder onderhouden contact met elkaar.
40
14.
Evaluatie
Om na verloop van tijd te kunnen nagaan wat de inspanningen in dit werkplan aan resultaten opleveren zal de GGD Gelre-IJssel de evaluatie van de verschillende onderdelen van het plan coördineren. Daarbij wordt enerzijds gekeken naar het proces: zijn de onderdelen volgens planning verlopen en wat heeft bijgedragen aan succes of moeilijkheden? En anderzijds wordt gekeken naar het effect, wat is de verandering bij de diverse doelgroepen in kennis, houding en gedrag ten opzichte van alcoholgebruik door de jeugd in de Stedendriehoek?
Procesevaluatie In de vorige hoofdstukken zijn per aandachtsgebied (ouders, regelgeving, handhaving, sport, onderwijs, jeugd- en jongerenwerk, horeca) de doelstellingen, de doelgroepen en de activiteiten beschreven. Bij elke activiteit zijn één of meerdere actoren genoemd. Bij deze actoren wordt nagegaan, via registratie of een vragenlijst, of de voorgenomen/afgesproken activiteiten zijn verlopen volgens plan: - in de afgesproken periode - qua aantal van een bepaalde activiteit - of de activiteit aan de beoogde kwaliteit voldoet - met de afgesproken inzet van medewerkers en met de afgesproken financiële middelen - of de beoogde doelgroep is bereikt, indien van toepassing aantal deelnemers. En ook zal worden gevraagd wat bij de totstandkoming van de activiteiten succesfactoren dan wel belemmerende factoren waren.
Effectevaluatie Op diverse manieren wordt inzicht verkregen in de verandering van kennis, houding en gedrag ten opzichte van alcoholgebruik door de jeugd in de Stedendriehoek door informatie te verzamelen voorafgaand, tijdens en na afloop van de activiteiten. Hieronder volgt een aantal suggesties. Tijdens het Preventief Gezondheidsonderzoek bij leerlingen van klas 2 (13-14 jaar) kan de jeugdarts van de GGD vragen stellen rond kennis en houding van deze jongeren ten opzichte van alcoholgebruik door henzelf en jongeren in het algemeen in de Stedendriehoek. Ook wat de reactie van hun ouders is. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gevraagd naar: of en hoe vaak zij alcohol drinken, hoeveel en waar. hoe zijzelf en hun ouders aankijken tegen hun alcoholgebruik. welke kennis zij hebben over de gevolgen van alcoholgebruik. -
Tijdens ouderavonden gedurende het gehele traject kunnen degenen die de ouderavond verzorgen bij ouders informeren naar: hun kennis en houding ten opzichte van alcoholgebruik door jongeren. bekendheid met (lokale) regelgeving rond alcohol. bekendheid met en reacties op lokale activiteiten.
-
Medewerkers aan het peerproject bij horecagelegenheden stellen vragen aan de jongeren van 15 –16 jaar over: hun kennis en houding ten opzichte van alcoholgebruik door henzelf en andere jongeren.
-
Bij het E-MOVO onderzoek in 2007 worden opnieuw aan jongeren van klas 2 en klas 4 vragen worden voorgelegd over alcoholgebruik. Daarbij wordt gevraagd naar: of zij op hun leeftijd drank (kunnen) kopen en in welke locaties. hoe vaak zij alcohol drinken, hoeveel en waar. hoe zijzelf en hun ouders aankijken tegen hun alcoholgebruik.
Ook zal gekeken worden of politie en OM meldingen registreren over bijv. openbaar dronkenschap of de scholen over verzuim naar aanleiding van alcoholgebruik.
41
15.
PR
Op verschillende manieren zal aandacht worden besteed aan de activiteiten die voortkomen uit dit werkplan. De PR zal zorgen voor aandacht in de media en zo ook bijdragen aan het doel van het project om alcoholmatiging op de agenda te zetten in de Stedendriehoek. De PR-activiteiten vinden verspreid over de projectjaren 2008, 2009 en 2010 plaats. • Logo en slogan Het project bestaat uit veel onderdelen en producten. Elke uiting naar buiten zal duidelijk onderdeel zijn van het project door een slogan en een verbindend logo. • Regionale aftrap Als de acht gemeenten van de Stedendriehoek zich achter het werkplan hebben geschaard, zal via een symbolische aftrap het startsein worden gegeven voor het project alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek. • Gemeentelijke startbijeenkomst Kenmerk van het project is de bundeling van krachten. Er zijn lokale samenwerkingspartners zoals sportverenigingen, horeca, jeugd- en jongerenwerk en scholen actief bij de totstandkoming van dit werkplan betrokken geweest. Maar veel van de beoogde samenwerkingspartners zijn nog niet op de hoogte. Een gemeentelijke startbijeenkomst informeert en betrekt de lokale samenwerkingspartners bij het project. De bijeenkomst zal de start van het project binnen de gemeente markeren. • Persberichten Bij de start of uitvoering van projectactiviteiten zal hieraan in de kranten bekendheid worden gegeven. Het vergroot de zichtbaarheid voor de burgers. De PR in de gemeente gebeurt door de gemeenten, waarbij zij zich richt op de lokale media; de regionale PR gebeurt door de GGD in nauwe samenwerking met de gemeenten en regionale samenwerkingspartners. • TV- en radioaandacht Bij de publiekscampagne zal contact met TV Gelderland en lokale tv-stations worden gezocht; dit zal ook gelden bij overige activiteiten. De persberichten worden ook onder radiostations verspreid, en er zal contact met radiozenders worden opgenomen om samen te werken aan nieuwsitems en interviews over het project. • Nieuwsbrief Alcoholmatiging Alle betrokkenen bij de uitvoering van de activiteiten uit het werkplan zullen via de nieuwsbrief Alcoholmatiging snel kunnen zien wat er zich allemaal afspeelt en hieruit ideeën opdoen.
42
16.
Financiën
Basisactiviteiten plan van aanpak ‘Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek' In onderstaand kosten/baten overzicht is de begroting van de basisactiviteiten van het plan van aanpak in beeld gebracht. De kosten zijn opgebouwd uit personele kosten van Tactus en GGD en de materiaalkosten. De personele kosten zijn gebaseerd op de ervaringen die IrisZorg en GGD hebben opgedaan in het project ‘Alcoholmatiging Jeugd in de Achterhoek’ 2005 – 2007. De personele inzet van gemeentelijke projectleiders is 2 tot 3 uur per week. Ook andere instellingen dan Tactus en GGD leveren personele inzet. Tactus levert als instelling voor verslavingszorg 60% van de personele inzet uit reguliere middelen. Voor de GGD als organisatie met een algemene gezondheidstaak is dit 25%. Zo blijft naast de aandacht voor alcohol ook ruimte bestaan voor roken, overgewicht, diabetes en depressie - de prioriteiten van het preventiebeleid – en Wcpv-taken. Uit de reguliere middelen levert zij uren voor de projectleiding.
KOSTEN Omschrijving Personele kosten Reguliere kosten Tactus (60%) Extra kosten Tactus (40%) Reguliere kosten GGD (25%)
Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek 2007 - 2010 Begroting 2008
Begroting 2009
Begroting 2010
Begroting 2008-2010
€ 108.630
€ 108.630
€ 108.630
€ 325.890
€ 72.420
€ 72.420
€ 72.420
€ 217.260
€ 41.860
€ 41.860
€ 41.860
€ 125.580
Omschrijving
BATEN Bijdrage aan totaal %
Begroting 2008-2010
Bijdrage personele Tactus Bijdrage personele kosten GGD
28%
€ 325.890
11%
€ 125.580
Bijdrage gemeenten Stedendriehoek
31%
€ 354.198
Subsidie Provincie
31%
€ 354.198
Extra kosten GGD (75%) * Projectleiding
€ 34.580
€ 34.580
€ 34.580
€ 103.740
* GGD Uitvoering
€ 93.275
€ 93.275
€ 93.275
€ 279.825
Voorlichtingsmaterialen
€ 35.857
€ 35.857
€ 35.857
€ 107.571
Totale kosten project
€ 386.622
€ 386.622
Materiaalkosten
€ 386.622 € 1.159.866
Totale baten project
€ 1.159.866
Toelichting De gemeentelijke bijdrage is gebaseerd op de verdeling van het aantal inwoners van de gemeenten in de Stedendriehoek. De subsidie van de Provincie is gelijk aan de totale bijdrage van de gemeenten in de Stedendriehoek. De GGD Gelre-IJssel en Tactus zetten personeel in, daarnaast is er ook personele inbreng van gemeenten, politie, Halt, OM en lokale betrokkenen.
Voor subsidie van de Provincie loopt een traject waarvan begin 2008 de uitkomst wordt verwacht.
43
Plusactiviteiten 'Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek 2007 – 2010' De plusactiviteiten, zoals genoemd in dit plan van aanpak, zijn nog niet begroot. Zodra duidelijk is hoeveel gemeenten geïnteresseerd zijn in één of meer van de plusactiviteiten dan kan hiervoor een begroting worden gemaakt. Hoe meer gemeenten deelnemen hoe gunstiger dit is.
Bijdrage per gemeente per jaar In onderstaande tabel is de gemeentelijke bijdrage verdeeld over de gemeenten naar inwoneraantal 18 .
Gemeenten Apeldoorn Brummen Deventer Epe Heerde Lochem Voorst Zutphen Totaal aantal inwoners Totale bijdrage
18
Bevolking totaal 155.600 21.226 96.594 32.993 18.013 32.853 23.512 46.652 427.443
Inwoneraantallen per 1 januari 2007
Bijdrage 2008 € 42.979 € 5.863 € 26.681 € 9.113 € 4.975 € 9.074 € 6.494 € 12.886
Bijdrage 2009 € 42.979 € 5.863 € 26.681 € 9.113 € 4.975 € 9.074 € 6.494 € 12.886
Bijdrage 2010 € 42.979 € 5.863 € 26.681 € 9.113 € 4.975 € 9.074 € 6.494 € 12.886
Totaal per gemeente € 128.937 € 17.589 € 80.043 € 27.339 € 14.925 € 27.222 € 19.482 € 38.658 € 354.198
44
BIJLAGEN
45
1
Werkgroep •
Jos Koers
gemeente Apeldoorn
•
Herma Machiavello
gemeente Brummen
•
Remco Greven
gemeente Deventer
•
Manfred Haveman
gemeente Epe
•
Dolf van Warven
gemeente Heerde
•
Erna Langenkamp
gemeente Lochem
•
Mariko van Vemde
gemeente Voorst
•
Rick de Jongh
gemeente Zutphen
•
Rien Siebelink
Politie Noord- en Oost-Gelderland; district IJsselstreek
•
René Blij
Politie Noord- en Oost-Gelderland politie; district Apeldoorn
•
Marcel Biesterbos
Politie IJsselland; district Zuid
•
Jacobine Hielkema
Tactus
•
Marleen van der Linde
Halt Gelderland
•
Cobi Izeboud
GGD Gelre-IJssel
46
2
Subwerkgroepen
• Ouders Marga Vaske Willem Loupatty Corine Laros Jacobine Hielkema Annet van der Beek Ria van Santen Dolf van Warven
GGD Gelre-IJssel Bureau Jeugdzorg Maatschappelijke Dienstverlening Veluwe Tactus Ouderraad Edison College, Apeldoorn gemeente Brummen gemeente Heerde
Herma Machiavello Jos Koers
gemeente Brummen gemeente Apeldoorn
• Regelgeving en Handhaving René Blij politie Noord- en Oost-Gelderland, district Apeldoorn • Sport Jan Kevenaar Barry Leenders Frans van Melsen Robert Dijkman
Tactus Gelderse Sport Federatie Sportraad Apeldoorn Voetbalfederatie Epe
Daniëlle Beumer Michel Ligtenbarg
gemeente Epe gemeente Zutphen
• Onderwijs Ber te Riele Henk Santes Pieter Temminck Jan Buijtenhuis Gerrit Biljardt Henk Holterman Cuny de Leeuw Bea Ordelman Saskia Laeijendecker
RK basisschool de Kleine Wereld, Voorst Veluws College, Voorst AOC Oost, Voorst BS De Hietweide, Voorst ROC Aventus Veluws College, Apeldoorn Tactus Baudartius College, Zutphen GGD Gelre-IJssel
Mariko van Vemde
gemeente Voorst
• Jeugd- en jongerenwerk Frank Borkent Raster Groep, Deventer Richard Cremers Welzijn Brummen Jan van Eijk Wisselwerk Apeldoorn Ine Krijne Tactus Remco Greven
gemeente Deventer
47
• Horeca Karel Noija Wim Evertse Rien Siebelink Veronique Vroege Ad van Wezenbeek Gerard Andree
Tactus Koninklijke Horeca Nederland politie Noord- en Oost-Gelderland, district IJsselstreek gemeente Lochem Koninklijke Horeca Nederland, afdeling Deventer Koninklijke Horeca Nederland, afdeling Deventer
Erna Langenkamp Cobi Izeboud
gemeente Lochem GGD Gelre-IJssel
48
49
50
51
52
53
54
