Nummer
10
College bouw ziekenhuisvoorzieningen
Nieuwsbrief
uitgave maart 2002
Iris van Bennekom: denken vanuit wensen zorgvrager “Ik zie het als een uitdaging om het verstarde zorgconcept te helpen veranderen naar een meer vraaggestuurd model”, stelt drs. Iris van Bennekom, directeur van de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF). “Vanuit onze expertise en belangen kunnen we randvoorwaarden beïnvloeden en ontwikkelen."
De NPCF vertegenwoordigt de belangen van 49 lid- mag nooit uit het oog verloren worden. Onze
‘D E
ZORGVRAGER DIENT TE ALLEN TIJDE EEN GEWENSTE KLANT TE ZIJN ’
organisaties van patiënten- en consumentenorga-
gezondheidszorg is decennia lang aangestuurd
nisaties in de gezondheidszorg. Samen hebben zij
vanuit het principe van een centralistische plan-
Ervaringsdeskundigheid
een sterke achterban van ruim 350 organisaties
economie. Deze periode heeft veel opgeleverd,
De NPCF wil met de ervaringsdeskundigheid van de
met zo’n 2,5 miljoen leden. Daartoe onderhandelt
zowel in negatieve als positieve zin: kwalitatief
lidorganisaties bijdragen aan het oplossen van de
de NCPF op landelijk niveau met zorgaanbieders,
hoogstaande zorg, maar ook tekorten en wachttij-
knelpunten in de gezondheidszorg. “Bepaalde
verzekeraars en de overheid. “De burger is mondi-
den. Gezien de huidige problemen in de gezond-
aspecten zijn sterk voor verbetering vatbaar”,
ger geworden en wil meer regie over de kwaliteit
heidszorg en de maatschappelijke ontwikkelingen
zegt Van Bennekom. “Uitgangspunt is denken
van het leven”, zegt Van Bennekom. “We streven
is het tijd voor een nieuw sturingsprincipe. Dit
vanuit de wensen van de zorgvrager zelf: die moet
naar een zo groot mogelijke inbreng vanuit de
impliceert de introductie van gereguleerde markt-
kunnen beschikken over adequate informatie ten
patiënt en onze achterban zou daarin nog veel
werking in de gezondheidszorg, een spel van
aanzien van inhoud, prijs en kwaliteit. Dit geldt
verder willen gaan dan nu het geval is. Tenslotte
vraag en aanbod.”
zowel voor zorg als verzekeren. Thans is deze gewenste informatie slechts in beperkte mate
gaat het in de gezondheidszorg om mensen en dat De markt en de overheid
beschikbaar. Daarnaast zijn wij in staat de rand-
Een goed functionerende markt van zorg en verze-
voorwaarden, zoals het bouwregime, te beïnvloe-
keren is nog niet bereikt. “Het blijft echter wel
den en te veranderen. De NPCF is bijvoorbeeld van
Deze Nieuwsbrief besteedt ruim aandacht aan
het doel”, zegt Van Bennekom. “In de eerste
mening dat in de gehandicaptenzorg en de ver-
de nieuwe bouwmaatstaf voor de verstandelijk-
plaats vormt de onduidelijkheid over de borging
pleeg- en verzorgingssector het uitgangspunt
gehandicaptenzorg: het hoofdartikel op de mid-
van publiek belang en de daaraan verbonden ver-
moet zijn dat mensen zo lang mogelijk zo gewoon
denpagina’s gaat in op de inhoud en methodiek
antwoordelijkheid van de centrale overheid een
mogelijk moeten kunnen blijven wonen.
van de - overigens nog door de minister goed te
belemmering van de gereguleerde markt. De klant
Kleinschalige woonvoorzieningen en het persoons-
keuren - maatstaf, die het eerste voorbeeld is
op de markt van zorg en verzekeren - de zorgvra-
gebonden budget kunnen daarbij helpen. Gelukkig
van een meer flexibele, beter op de zorgvraag
ger/verzekerde - moet in staat worden gesteld om
wordt er steeds meer rekening gehouden met het
aansluitende aanpak. In het interview op deze
zich als klant te kunnen gedragen. Ongeacht zijn
patiëntenperspectief. Dat merken we onder meer
pagina benadrukt (ook) Iris van Bennekom,
gezondheidstoestand dient de zorgvrager een
in de overleggen met het Bouwcollege, waarin wij
directeur van de NPCF, het belang van een gro-
gewenste klant te zijn bij zorgaanbod en zorgver-
als veldpartij meedenken. Zo hebben wij gepartici-
tere inbreng van de zorgvrager/patiënt. Ten slot-
zekeraar. De zorgvrager moet ook een koopkrach-
peerd in de totstandkoming van de nieuwe bouw-
te schenken we aandacht aan knelpunten bij de
tige klant zijn. Dit kan door inkoop van zorg uit
maatstaf gehandicaptenzorg, waarin veel meer
hulpverlening aan psychiatrische patiënten in
eigen middelen, persoonsgebonden financierings-
vanuit de vraag is geredeneerd en ook flexibeler
de vier grote steden.
vormen of een verzekeringsarrangement.”
met de bouw kan worden omgegaan.”
TEN GELEIDE
ACTUEEL
Nieuwe bouwmaatstaf biedt ruimte voor kwaliteit en flexibiliteit “De nieuwe bouwmaatstaf verstandelijk-gehandicaptenzorg biedt initiatiefnemers ruimte voor kwaliteit en flexibiliteit”, zegt ing. Helma Straatsma, bouwkundig stafmedewerkster van het Bouwcollege. “Het is de eerste in een reeks bouwmaatstaven waarin een nieuwe methodiek is verwerkt. De maatstaven geven een goed beeld van de verwachte ontwikkelingen in de toekomst.”
Er is bijvoorbeeld een veranderende vraag naar een andere manier
van drs. Ger Arts, oud-voorzitter van de Raad van Bestuur van de
van wonen en dagbesteding van verstandelijk gehandicapten. “De
Gemiva-SVG Groep in Gouda, voorzitter is. “De bouwmaatstaf zoals
grote intramurale instellingen, ver weg van de ‘gewone’ maatschap-
die nu is vastgesteld, is niet alleen nieuw voor de sector, maar ook
pij, maken steeds meer plaats voor kleinschalige woonvoorzien-
voor het Bouwcollege zelf”, zegt hij. “Het gaat niet meer om een
ingen in de wijken”, zegt Straatsma. “Uitgangspunt is dat verstan-
opsomming van ruimten en m2’s en de opzet is veel gedifferentieer-
delijk gehandicapten zo zelfstandig mogelijk moeten kunnen
der en kent een grotere flexibiliteit. Wel zijn er basiskwaliteitseisen
wonen, waardoor voor hen meer privacy ontstaat.
gesteld, die geen vrijblijvende zaak voor initiatiefnemers zijn, maar de meest essentiële, kwaliteitsbepalende functies van een voor-
[
‘Bouwmaatstaf ook voor semimurale initiatieven’
]
ziening beschrijven. Ze kunnen op verschillende niveaus beschreven zijn: locatie, huisvesting, condities (waaronder hygiëne) en veiligheid en beveiliging. Daarbij gaan we ervan uit dat woningen voor verstandelijk gehandicapten bij voorkeur zo gewoon mogelijk in een woonwijk worden gerealiseerd, waarbij de nabijheid van voorzien-
Bij instellingen vinden steeds meer fusies plaats tussen semi- en
ingen en openbaar vervoer belangrijk is.”
intramurale partijen, wat mede veroorzaakt wordt door combinatieprojecten in de dagbesteding. De fusies versterken bovendien het proces van deconcentratie. Omdat de grens tussen semi- en intramuraal daardoor vervaagt, heeft het Bouwcollege, in nauw overleg met de veldpartijen, een bouwmaatstaf vastgesteld waarin is geprobeerd aansluiting te vinden bij de uitgangspunten voor semi-
[
‘Nieuwe bouwmaatstaf zorgt voor een breder draagvlak’
]
muraal. De maatstaf is dan ook niet specifiek bedoeld voor alleen intramurale initiatieven, maar waar mogelijk ook voor semimurale.”
Vrijheid binnen gebondenheid Een groot winstpunt van de nieuwe bouwmaatstaf is de flexibilisering. “De starheid van vroeger is verdwenen”, stelt Arts. “Ik ben ervan overtuigd dat iedere initiatiefnemer blij is met de vrijheid die geboden wordt tussen de (minimum)grenzen van de basiskwaliteitseisen en de (maximale) kostenkaders. Het gaat eerst om de zorginhoudelijke kwaliteit en dan om de bouwkundige vertaling daarvan. Het draagvlak voor de bouwmaatstaf is ook veel groter dan voorheen, omdat niet alleen de in de werkcommissie vertegenwoordigde veldpartijen vanuit de praktijk hebben meegedacht maar ook de stakeholders erbij betrokken zijn. Bouwen in de zorg is een uiterst complexe zaak en in deze bouwmaatstaf is voor initiatiefnemers helder geformuleerd hoe zij binnen een bepaalde gebondenheid bouwkundige vrijheid hebben. Bovendien is bouwen allang geen vanzelfsprekendheid meer. Initiatiefnemers moeten zich vooraf terdege realiseren of bouw noodzakelijk is en zich goed bezinnen op de vraag of er geen andere oplossingen zijn, zoals gebruik van reeds in de maatschappij aanwezige voorzieningen. Het langetermijnhuisvestingsplan (LTHP) is daarom een uitstekend instru-
G ER A RTS
ment, omdat initiatiefnemers gedwongen worden ook te kijken naar niet-traditionele oplossingen. Van belang vind ik ook dat de bouw-
Kwaliteitsbepalende functies
maatstaf een goede handreiking is voor ouderinitiatieven en
De nieuwe bouwmaatstaf is mede totstandgekomen door de inbreng
woningcorporaties. Daarmee heeft de bouwmaatstaf ook betekenis
van de veldpartijen in de Werkcommissie Gehandicaptenzorg, waar-
gekregen voor andere partijen dan de reguliere aanbieders.”
Bouwcollege Uitvoeringstoetsen In zijn vergadering van 25 februari heeft het Bouwcollege uitvoeringstoetsen vastgesteld over: • intensive care: aanbod en gebruik in de huidige situatie Regelmatig zijn er berichten over problemen bij de plaatsing van acute IC-patiënten. Daarom heeft de minister het Bouwcollege gevraagd onderzoek te doen naar de huidige capaciteit en spreiding van intensivecareplaatsen. Het onderzoek is gebaseerd op een samen met de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care gehouden enquête onder alle IC-afdelingen in Nederland. Het Bouwcollege stelt vast dat 13% van alle plaatsen niet gebruikt wordt doordat ziekenhuizen hun (dure) afdelingen onvoldoende budget toekennen om vacatures op te vullen. Daarnaast is er ook onvoldoende aanbod van personeel. De problemen zijn het grootst in de academische ziekenhuizen en bij ongeveer 40% van de IC’s in algemene ziekenhuizen; de oorzaak H ELMA S TRAATSMA
is de zorgzwaarte: veel patiënten moeten beademd worden. De oplossing is tweeledig: in de budgetsystematiek zou een
Ook voor toekomstige bouwmaatstaven
positieve prikkel ingebouwd moeten worden; daarnaast zou de
De opzet van de nieuwe bouwmaatstaf zal ook gaan gelden voor de
vorming van zgn. regionale verantwoordelijkheidsgebieden de
toekomstige maatstaven in andere zorgsectoren: niet volgend zoals
plaatsing van acute patiënten moeten garanderen.
in het verleden, maar vooroplopend. Ze maken diverse oplossingen
De uitvoeringstoets is overigens reeds op 5 februari uitgebracht,
mogelijk binnen de al genoemde kaders. Er wordt ook recht gedaan
omdat het onderzoek met grote spoed is afgerond vanwege de
aan het multidisciplinaire karakter van de bouwmaatstaven. Per
aandacht die de problematiek in de media en de Tweede Kamer
hoofdfunctiegroep worden bouwkundige modules beschreven, die
heeft gekregen.
uiteraard afhankelijk zijn van het aantal gebruikers, hun handicaps
In een vervolgrapportage zal het Bouwcollege nog dit jaar een
en de combinatie van functies die in een gebouw worden onderge-
nadere analyse plegen van de behoefte en bereikbaarheid van de
bracht. “Zo zal bijvoorbeeld de zit-/slaapkamer van iemand die
intensive care.
individueel woont groter moeten zijn dan die van iemand die met anderen een woning deelt, omdat in het laatste geval naast de
• het bouwregime van de Wet exploitatie zorginstellingen (WEZ)
eigen kamers in de regel ook nog een gezamenlijke woon-/eetkamer
De WEZ is de beoogde nieuwe bouwwet in de gezondheidszorg,
in de woning aanwezig zal zijn”, zegt Straatsma. “Voor mensen met
die de huidige Wet ziekenhuisvoorzieningen (WZV) moet gaan
meervoudige complexe handicaps zal het sanitair door de hulpvraag
vervangen. Anders dan de WZV is de WEZ een kaderwet, die via
en de hulpmiddelen ruimer moeten zijn.”
uitvoeringsregelingen ‘ingevuld’ moet worden. De minister heeft het Bouwcollege gevraagd in een uitvoeringstoets in te gaan op
Nieuw is tenslotte ook dat de mogelijke combinaties van modules
een aantal vragen over de structuur van het beleidskader en de
verduidelijkt zijn met voorbeelden zoals fotomateriaal en platte-
voorgenomen invulling van het bouwregime. De invulling van
gronden, die kunnen worden gezien als een mogelijke oplossing
het bouwregime is op 25 februari besproken; over de structuur
maar uitdrukkelijk niet als dé enig voorgeschreven oplossing.
van het beleidskader zal nog vóór de zomer worden gerapporteerd. Het Bouwcollege is het met de minister eens dat de huidige wet-
BOUWCOLLEGEDAG VERPLEGING EN VERZORGING Op woensdag 12 juni 2002 organiseert het Bouwcollege in Congrescentrum Orpheus te Apeldoorn een themadag ouderenzorg. De ochtend wordt met diverse inleidingen plenair ingevuld, de middag is gereserveerd voor parallelsessies over onder meer scheiden van wonen en zorg en de nieuwe bouwmaatstaf verpleging en verzorging (die op deze dag zal worden gepresenteerd). De themadag is bedoeld voor directies van verpleegen verzorgingshuizen, woningcorporaties en zorgkantoren. U ontvangt bericht zodra bekend is hoe het programma er uitziet. Voor informatie kunt u contact opnemen met ons directiesecretariaat.
geving toe is aan vernieuwing. Bij het voorgenomen bouwregime
wordt niettemin een aantal kanttekeningen geplaatst. Zo zijn er
AGENDA BOUWCOLLEGE
nog teveel onduidelijkheden, vooral omdat aangekondigde alge-
Het Bouwcollege vergadert op 18 maart in een ingelaste vergadering
mene maatregelen van bestuur (AMvB’s) nog ontbreken; ook zijn
over de uitvoeringstoets modernisering Algemene wet bijzondere
er twijfels over de uitvoerbaarheid en de sturingsmogelijkheden
ziektekosten (AWBZ)
van de overheid: wanneer instandhoudingsbouw bijvoorbeeld
In de reguliere vergadering van 8 april komen naar verwachting de
niet binnen de wet gedefinieerd zou blijven, zou dit risico’s
volgende uitvoeringstoetsen en signaleringsrapporten aan de orde:
opleveren voor de kwaliteit en functionaliteit van gebouwen en voor het aanbestedingsbeleid. Verder kunnen publieke belangen
• lichamelijk gehandicapten
in het geding zijn als zorgverzekeraars en patiënten/consumen-
• bruteringsoperatie care-sectoren
ten geen wettelijke basis krijgen om hun belangen op het
• verbetering privacy in verpleeghuizen
gebied van bouw tot gelding te brengen. Verder zijn gepland: • een wijziging in de bouwmaatstaf berekeningsmethode inbrengverplichting • het referentiekader bestaande bouw voor langdurige zorg GGZ Ook zal een evaluatie plaatsvinden van de Tijdelijke Werkgroep Verzorgingshuizen Ten slotte wordt de Jaarrekening van het Bouwcollege over 2001 vastgesteld.
WWW.BOUWCOLLEGE.NL In deze rubriek vindt u actuele informatie over de website van het Bouwcollege. De website bevat onder andere recente, te downloaden publicaties, persberichten, komende symposia en cursussen, agenda’s van vergaderingen van het Bouwcollege en zijn commissies, relevante wet- en regelgeving en vacatures. Daarnaast is er een rubriek Bouwcollege in de media.
Signaleringsrapport • GGZ-problematiek in de grote steden
Op dit moment wordt uw aandacht gevraagd voor de uitvoe-
In de vier grote steden bestaan knelpunten bij de hulpverlening
ringstoetsen en signaleringsrapporten die op 25 februari door
aan psychiatrische patiënten. Het gaat om acute crisissituaties,
het Bouwcollege zijn vastgesteld (Publicaties, Persberichten en
zorg aan verslaafden en allochtonen en maatschappelijke
Recent verschenen; zie ook de rubriek Bouwcollege in deze
opvang. De knelpunten hebben vooral te maken met de organi-
nieuwsbrief.)
satie en samenstelling van het zorgaanbod en niet zozeer met
Ook heeft de minister inmiddels enkele nieuwe bouwmaatsta-
een structureel grotere behoefte aan GGZ-voorzieningen.
ven goedgekeurd.
Het Bouwcollege doet aanbevelingen om de problemen op te lossen. Meer samenwerking en een betere coördinatie moeten in ieder geval verbetering kunnen brengen. (Zie verder het artikel op de achterpagina)
COMMISSIE ZORG De commissie vergaderde op 27 februari en heeft aandacht
Overige onderwerpen Verder zijn besproken: • het eindrapport van de Commissie De Beer: “Minder regels,
geschonken aan onder meer de volgende onderwerpen: • brutering voor de care-sectoren. Het ging om een conceptsignaleringsrapport over het voornemen van de minister de
meer zorg”. Dit rapport, dat eind januari aan de minister is
tarieven van instellingen te bruteren, teneinde de onderlinge
aangeboden, gaat over de terugdringing van de administratieve
verschillen in kapitaallasten te beperken en daarmee een even-
lasten in de zorgsector. Het Bouwcollege stemt in met de voor-
wichtige uitgangspositie van zorgaanbieders te bereiken in een
stellen van de commissie.
situatie van vraaggerichte zorg.
• een geactualiseerd Compendium van taken, kaders en
• modernisering AWBZ. Het betrof een eerste beschouwing over de
procedures die het Bouwcollege hanteert bij zijn werkzaam-
gevraagde uitvoeringstoets (zie ook: Bouwcollege/overige
heden. Het gaat om een jaarlijkse actualisatie.
onderwerpen).
• een verzoek om een uitvoeringstoets over de modernisering
• Discussie vraagsturing. Er heeft een discussie plaatsgevonden
van de AWBZ. De aanvraag betreft een nadere uitwerking van
over vraagsturing tegen de achtergrond van de voor- en nadelen
een functiegerichte benadering van de aanspraken ex AWBZ. De
van marktwerking in de gezondheidszorg.
Commissie Zorg is belast met de voorbereiding.
ACHTERGROND
GGZ-problematiek grote steden in kaart gebracht De media brengen regelmatig knelpunten naar voren over de GGZ-problematiek in de grote steden. Daarom heeft het Bouwcollege het Trimbos-instituut opdracht gegeven een onderzoek uit te voeren naar zorgbehoefte en zorggebruik van GGZ-voorzieningen in de grote steden. “We gingen van de veronderstelling uit dat er een gebrek aan capaciteit zou zijn”, zegt drs. Johan Vijverberg, hoofd sector GGZ van het Bouwcollege. “Uit het onderzoek blijkt echter dat er slechts op onderdelen sprake is van een capaciteitsprobleem. De knelpunten hebben vooral te maken met de organisatie en samenstelling van het zorgaanbod.”
Oplossingen “Op onderdelen is al vooruitgang geboekt bij het oplossen van de problemen”, stelt Vijverberg, “maar in de breedte kan het nog beter. Het is duidelijk dat de knelpunten die zich in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht voordoen, ook in de middelgrote steden voorkomen. De GGZ in die gebieden kan haar voordeel doen met onze aanbevelingen, die overigens in de lijn liggen van initiatieven die instellingen her en der al hebben genomen. De beschreven knelpunten zijn niet allemaal nieuw; ze zijn deels al eerder geconstateerd. Het Bouwcollege heeft ze nu in kaart W IM
VAN DER
P LAATS
EN
gebracht en daarnaast mogelijke oplossingen aan-
J OHAN V IJVERBERG
gedragen. Instellingen die de behoefte aan uitbreiding aannemelijk kunnen maken, willen we Problemen
onvoldoende wordt gecoördineerd”.
voorlopig met name extra capaciteit voor crisis-
Opvang van cliënten die in een crisissituatie ver-
Een derde knelpunt heeft betrekking op de voor-
opvang en ambulante zorg toestaan; wij zullen
keren is een bekend knelpunt: er zijn niet altijd
zieningen voor de maatschappelijke opvang,
deze plannen beoordelen op basis van het crite-
geschikte plaatsen voor een acute opname
onder meer voor dak- en thuislozen. “Deze
rium aangetoonde behoefte. Daarnaast is een
beschikbaar. Patiënten verblijven soms nood-
opvang zorgt voor bed, bad en brood, maar dat is
‘beschikbaarheidstoeslag’ voor crisisplaatsen
gedwongen te lang in een politiecel. Soms moet
onvoldoende”, zegt Vijverberg. “Een deel van de
nodig. Verslaafden zouden meer gebruik moeten
voor hen elders in het land een plaats gevonden
cliënten in de maatschappelijke opvang heeft
kunnen maken van de eerstelijnsvoorzieningen en
worden. Ook in de verslavingszorg doen zich knel-
psychiatrische problemen en behoeft gespeciali-
de samenwerking tussen verslavingszorg en GGZ
punten voor, onder meer omdat sprake is van ‘ver-
seerde hulpverlening. De zorg die vanuit de GGZ
zou moeten worden verbeterd. Maatregelen op het
stopping’ in de bestaande klinieken: een groot
aan hen wordt geboden zou zeker moeten worden
terrein van personeelsbeleid, opleiding, methodiek-
deel van de voorzieningen wordt steeds door
geïntensiveerd. Daarvoor zijn overigens wel extra
ontwikkeling, organisatie van de zorg (specifieke
dezelfde cliënten gebruikt. “Door de beperkte
middelen nodig”.
woonvoorzieningen), deskundigheidsbevordering
instroommogelijkheden is er voor veel verslaafden
en voorlichting moeten de GGZ-voorzieningen
geen goede hulpverlening mogelijk”, zegt drs.
voor allochtonen beter toegankelijk maken.”
Wim van der Plaats, stafmedewerker GGZ van het Bouwcollege. “De verstopping hangt vooral samen met de complexiteit en de chroniciteit van de problematiek van de verslaafden. Bijkomend
[
‘Zorg vanuit de instellingen is nog onvoldoende op elkaar afgestemd’
]
COLOFON Deze nieuwsbrief is een uitgave van: College bouw ziekenhuisvoorzieningen
probleem is dat met de groei van de drugshulp-
Postbus 3056, 3502 GB Utrecht Bezoekadres: Churchilllaan 11, 3527 GV Utrecht
verlening de zorg voor alcoholverslaafden is afge-
Tot slot zijn er knelpunten in de zorgverlening
nomen. Helaas zien wij verder dat verslaafden in
aan allochtonen, die vooral veroorzaakt worden
maatschappelijke-opvangvoorzieningen terecht
door een te hoge drempel en door communicatie-
Telefoon: 030-298 31 00
komen waar hun geen adequate zorg kan worden
problemen die het opstellen en uitvoeren van
Fax: 030- 298 32 99
verleend. In ons onderzoek hebben we geconsta-
behandelplannen bemoeilijken. In de zorg voor
Redactie: Peter van Beek, Han Hoes
teerd dat de zorg vanuit verschillende instellingen
allochtonen is ook vaak sprake van complexe pro-
onvoldoende op elkaar is afgestemd en dat nog
blematiek.
E-mail:
[email protected] Internetsite: www.bouwcollege.nl
ISSN nr.: 1570-4254 Vormgeving: Focus to Prepress, Zoetermeer Druk: Wilco B.V., Amersfoort
