Preek en liturgie
Doopsgezinde Gemeente Leeuwarden 3 mei 2015 voorganger: Saapke van der Meer organist: Gerben Bergstra * Mededelingen en aansteken van de kaars * Bemoediging * Zingen
Laat ieder ’s Heren goedheid prijzen
Psalm 118: 1, 5 en 6
5. De Heer is mij tot hulp en sterkte, Hij is mijn lied, mijn psalmgezang. Hij is het, die mijn heil bewerkte. Ik loof den Heer mijn leven lang. Hoort in hun kamp Gods knechten zingen nu Hij de zege heeft gebracht: Gods rechterhand doet grote dingen, Gods rechterhand heeft grote kracht! 6. Des Heren hand is hoog verheven, des Heren rechterhand is sterk. Ik zal niet sterven, ik zal leven en zingen van des Heren werk. De Heer heeft mij wel zwaar geslagen, maar niet verlaten in mijn nood, en zijn genadig welbehagen gaf mij niet over aan de dood. * Gebed Goede God, wij dromen van vrede, maar de realiteit van elke dag is vaak boos en bizar. Onrecht en geweld slingeren zich steeds weer als slangen om onze nek – onze adem wordt erdoor afgeknepen, we leven in benauwenis. Keer ons om naar U, bron van liefde, schenker van adem en levensgeest. Wapentuig hoopt zich op, trots worden de nieuwste snufjes getoond, alsof ons leven een oorlogsfilm is. Maar elke romantiek verdwijnt als de resultaten zichtbaar worden: eindeloze rijen doden, soldaten, jonge mensen nog en vooral onschuldige burgers, geofferd aan de waanzin van de oorlog. Keer ons om naar U, brenger van vrede, roeper om recht. O God, we weten het, er zijn booswichten en mensenschenders. Er zijn kwade onderdrukkers, die hun onderdanen hersenspoelen met het gif van geweld. Daarom vragen wij U, of U presidenten, politieke leiders en staatshoofden creatief wilt maken. Temper hun brute en oorlogszuchtige taal en leer hun het hoofd te buigen voor U.
Keer ons om naar U, bedenker van vrede, oorsprong van geluk. God, wij vragen U, bekeer ook ons felle hart, dat we afleren om er meteen op te slaan met slinkse woorden en ondoordachte daden. Dat we niet moedeloos worden, maar onszelf blijven oefenen voor de weg van de navolging - in de voetsporen van Jezus, uw Vredevorst. Amen
* Zingen
Zingt een nieuw lied …
NLB 971 2. God wil aan ons telkens weer tonen dat Hij genadig is en trouw. Dat Hij met ons samen wil wonen, geeft ons de moed voor dit gebouw. Maar niet met steen en hout alleen is ’t grote werk gedaan. ’t Zal om onszelve gaan. 3. De Heil’ge Geest geeft taal en teken. Christus deelt al zijn gaven uit. De Vader zelf wil tot ons spreken en elk verstaat wat het beduidt. Wees ons nabij en maak ons vrij in dit uw heiligdom. Kom, Here Jezus, kom!
* Lezen
1 Petrus 2: 1-10
* Zingen
Geeft vrede, Heer, geef vrede
NLB 1010 2. Geef vrede, Heer, geef vrede, de aarde wacht zo lang, er wordt zo veel geleden, de mensen zijn zo bang, de toekomst is zo duister en ons geloof zo klein; o Jezus Christus, luister en laat ons niet alleen! 3. Geef vrede, Heer, geef vrede, Gij die de vrede zijt, die voor ons hebt geleden, gestreden onze strijd, opdat wij zouden leven bevrijd van angst en pijn, de mensen blijdschap geven en vredestichters zijn.
2
4. Geef vrede, Heer, geef vrede, bekeer ons felle hart. Deel ons uw liefde mede, die onze boosheid tart, die onze mond leert spreken en onze handen leidt. Maak ons een levend teken: uw vrede wint de strijd!
* Lezen
Stukje uit het dagboek van Etty Hillesum
*Luisteren:
Sinead O’Connor: Make me a channel of your peace (Gebed van Franciscus)
Make me a channel of your peace Where there is hatred let me bring your love Where there is injury, your pardon Lord And where there is doubt true faith in You Make me a channel of your peace Where there is despair in life let me bring hope Where there is darkness only light And where there's sadness ever joy Oh, Master grant that I may never seek So much to be consoled as to console To be understood as to understand To be loved as to love with all my soul Make me a channel of your peace It is in pardoning that we are pardoned It is in giving to all men that we receive And in dying that we are born to eternal life
Heer, maak mij een instrument van uw vrede. Waar haat het hart verscheurt, laat mij liefde brengen. Waar wordt beschuldigd, laat mij vergeving schenken. Waar verdeeldheid mensen van elkaar vervreemdt, laat mij eenheid stichten. Waar twijfel knaagt, laat me geloof brengen. Waar dwaling heerst, laat me waarheid uitdragen. Waar wanhoop tot vertwijfeling voert, laat hoop doen herleven. Waar droefenis neerslachtig maakt, laat me vreugde brengen. Waar duisternis het zicht beneemt, laat me licht ontsteken. Maak dat wij niet zozeer zoeken om getroost te worden, als wel om te troosten. Om begrepen te worden als wel om te begrijpen. Om bemind te worden als wel om te beminnen. Want wij ontvangen door te geven. Wij vinden door onszelf te verliezen. Wij krijgen vergeving door vergeving te schenken en wij worden tot eeuwig leven geboren door te sterven. Amen.
* Overdenking Beste zusters en broeders, gemeente van de Heer, Morgen is het vier mei. Een beladen dag voor sommigen, voor mensen die na de oorlog zijn geboren en dat zijn er steeds meer, een minder beladen dag. Tenzij iemand een tweede generatie slachtoffer is: bijv. omdat zijn ouders in de oorlog fout waren (in onze ogen) of omdat zijn of haar ouders hun leven lang geestelijk last hebben gehad van de oorlog en zo ook de kinderen hebben ‘besmet’, tussen aanhalingstekens. In eerste instantie zou ik een heel verhaal over de oorlog houden. Bij nader inzien heb ik dat niet gedaan. Want wie ben ik? Ik ben geboren in 1963 en heb er dus zelf niets van meegemaakt. Het enige wat ik weet is dat mijn pake eens een boom zou kappen, om het hout ervan op te stoken. Hiervoor werd hij opgepakt en hij heeft 10 dagen in de gevangenis gezeten. Van de mensen die hier vandaag zitten zijn er een aantal die de oorlog wel hebben meegemaakt. Zij kunnen er beter over vertellen dan ik.
3
Laten we beginnen met het gelezen bijbelgedeelte. Daar zal ik aandacht besteden aan de zuigelingen en de levende stenen, vervolgens ga ik over naar Etty Hillesum. Petrus richt zich in de verzen 1, 2 en 3 tot de gedoopten als hij zegt: Weg dus met alle kwaad en alle bedrog, maak een einde aan huichelarij, jaloezie en alle laster! Wees als pasgeboren kinderen begerig naar de zuivere, geestelijke melk waardoor u zult groeien en gered zult worden. U hebt immers al geproefd van de zoetheid van de Heer. Wie zijn de pasgeboren kinderen? Welnu, dat zijn de mensen die pas gedoopt zijn. Met de doop ontstond een nieuwe mens, een mens die als een pasgeboren kind honger en dorst had naar het Woord van God. Het derde vers ‘U hebt al geproefd van de zoetheid van de Heer’, is ontleend aan psalm 34. Zo vernuftig zit de bijbel in elkaar, zo goed kenden de schrijvers van het Nieuwe Testament de bijbel, dat ze een citaat uit deze psalm gebruikten. Kleine kinderen nemen de melk tot zich, zij zoeken de moederborst. Zo drinken de prille gelovigen van de zoetheid des Heren, het voedend Woord. Wij kennen die vergelijking: wij zeggen ook dat mensen iets indrinken. Maar de apostel gaat verder. Hij roept een beeld op. Het beeld van een voedende moeder en een zuigeling. En zo wordt God voorgesteld als een moeder. Zo’n beeld houd ik wel van, meestal denken we aan God als een man. Een woord als proeven geeft de nabijheid van de moeder weer. De lichamelijkheid wordt weergegeven met een oerbeeld van een moeder met een kind. Daar kan iedereen zich een voorstelling van maken.
Petrus komt met een volgend beeld: komt allen tot de Levende steen. Het kan niet, natuurlijk, een levende steen. We kennen Jezus als ‘fundament’, als rotsvaste bodem voor het ‘bouwwerk’ van ons geloof. (1 Corinthiërs 3: 11). De basistekst van de doopsgezinden. Maar dat is een beeld is van stevig, maar statisch staan. De plaats van Jezus is nu niet, zoals bij Paulus, fundament, maar Jezus is hoeksteen, en weer blijkt dat Petrus het Oude Testament goed kent, hij denkt aan Jesaja 28, 16). Dat is de steen die twee muren bij elkaar houdt.
Wat moet je denken bij een levende steen? Dat een steen leven ademt? Ook de hoorder wordt geroepen om levende stenen te zijn, die samen met die Eerste levende steen tot een ‘huis van de Geest’ worden gebouwd. Wij, mensen, zijn de levende stenen die een werktuig zijn voor de geestelijke tempel die God wil bouwen. Is dat niet een mooi beeld? Het geeft aan hoe belangrijk ieder individu is. Als u immers niet meebouwt aan de geestelijke tempel, ontstaat er een gat in de muur: dat kan niet. De muur blijft wel staan als één steen ontbreekt, maar iedereen kan dat zien. In dit geval gaat het om een geestelijke tempel. Hoe kunnen we een geestelijke tempel worden? Om er deel van uit te maken, moeten we ons in ieder geval verdiepen in de bijbel, in wat God ons te zeggen heeft. En vervolgens proberen er naar te leven. Dat is een moeilijke opdracht. Want wat moet je dan doen? Deze vraag speelt zich in ons hoofd af. Het kan leiden tot een andere manier van omgaan met wat we tegenkomen, het kan leiden tot anders kijken naar wat ons overkomt. Het kan ook leiden tot het doen van andere dingen. Iemand die bezig was een geestelijke tempel voor de Heer te bouwen was Etty Hillesum. Zij was midden in de oorlog in staat het verschil te zien tussen de daden van de Duitsers en het karakter van het individu. Ze werd in haar dagelijks leven belemmerd door de Duitsers. Maar ze was in staat een
4
onderscheid te maken tussen hun daden en het karakter van één Duitser. Daar kunnen we veel van leren. In deze tijd vindt er stigmatisering van groepen mensen plaats. En dat terwijl we er in ons dagelijks leven geen last van hebben. Ook de politiek heeft last van de stigmatisering. Voor het politieke gemaak worden alle illegalen over één kam geschoren. Ze zijn uitgeprocedeerd. Dat er ook statenlozen tussen zitten, die dus niet terug kunnen naar hun land, omdat ‘hun’ land niet bestaat, past de politiek niet. De politieke kopstukken zouden een voorbeeld aan Etty Hillesum kunnen nemen: en al zou er nog maar één fatsoenlijke Duitser bestaan, dan zou die het waard zijn in bescherming genomen te worden. Ik denk dat er veel fatsoenlijke illegalen zijn, dan zijn die het toch waard om in bescherming genomen te worden. Misschien is Etty haar leven te vergelijken met dat van de illegalen. Etty Hillesum had haar eigen manier om te overleven. Ze probeerde zich zo weinig mogelijk aan te trekken van wat er om haar heen gebeurde en het geluk in háár zelf te vinden. Tegenwoordig is de uitdrukking ‘werken aan zichzelf’ een gewone uitdrukking geworden. Ook Etty Hillesum bezigt deze uitdrukking al en ze geeft er zelf al commentaar op. Ze zegt, en ik herhaal wat ik eerder heb gelezen: … de grootste roof aan ons plegen we zelf. Ik vind het leven mooi en ik voel me vrij. De hemelen binnen in me zijn even wijd uitgespannen als boven me. Ik geloof aan God en ik geloof aan de mensen en dat durf ik te zeggen zonder valse schaamte. Het leven is moeilijk, maar dat is niet erg. Men moet beginnen zijn ernst ernstig te nemen, en de rest komt vanzelf. En ‘werken aan zichzelf’ is heus geen ziekelijk individualisme. En vrede kan alleen een echte vrede worden later, wanneer eerst ieder individuele vrede in zichzelf vindt en haat tegen medemensen van wat voor ras of volk ook uitroeit en overwint en verandert in iets dat geen haat meer is, misschien op den duur zelfs liefde, of is dat misschien wat veel geëist. Tot zover het citaat. Dan weet u het maar: Etty Hillesum ziet werken aan zichzelf niet als een vorm van individualisme. Ik kan me daar in vinden. Zijn we daar niet ons hele leven in meer of mindere mate mee bezig? Als we niet goed met anderen overweg kunnen, kan dat deels aan die ander liggen, maar ook aan onszelf. De omstandigheden kunnen al maken dat u anders reageert. Een voorbeeld: een vriendin van mij had een huis gekocht. Er moest nog veel aan gebeuren. U weet waarschijnlijk wel hoe dat gaat als er een huis is gekocht: er komen geregeld mensen langs om te kijken hoe het huis nu is. Maar ondertussen zit u zich van binnen op te vreten, want u bent met de ‘kijkers’ in gesprek terwijl er nog zo veel te doen is en u eigenlijk weer aan het werk wilt. De vriendin had een oplossing bedacht: iedereen die langer dan een half uur bleef, mocht kiezen: een handje helpen of weggaan. Als we dat goed brengen, begrijpt de ander dat en het scheelt ergernis in onszelf. Etty Hillesum was voortdurend bezig zich geestelijk staande te houden in een wereld die steeds moeilijker voor haar werd. En dat kostte haar moeite. Het gelezen gedeelte is een moedig stukje, maar er zijn ook gedeelten in het dagboek waarin ze somber is en waarin ze het zwaar heeft. Dus ze was geen heilige. Maar wat ik bewonder is de manier waarop ze probeert met de zware omstandigheden om te gaan en zich aan de ene kant voorneemt zich niet (geestelijk) klein te laten krijgen en aan de andere kant bereid zijn de consequenties van het feit dat ze Jodin is onder ogen te zien en de consequenties daarvan te aanvaarden. Ze had een bijzonder karakter. Het waren moeilijke tijden voor haar, maar niet alleen voor haar: voor alle mensen in die tijd, jood of niet joods. Ieder had zijn eigen strijd te strijden, letterlijk en/of figuurlijk. Het einde van de tweede wereldoorlog is nu 70 jaar geleden. Het is niet aan mij, of anderen die na 1945 zijn geboren, om te oordelen over wat een bewonderenswaardige of geen
5
bewonderenswaardige manier van leven was, in de oorlog. Wij hebben het niet meegemaakt en kunnen er dus niet over oordelen. Maar iedere tijd heeft zijn eigen problemen. Die in de oorlog waren van een andere orde, maar in deze tijd hebben we met andere problemen te maken. Uiteindelijk gaat het altijd om individuele problemen, of het nu oorlog is of niet. En iedereen komt in zijn leven problemen tegen: groot of klein, we krijgen allemaal onze portie. Maar zowel in de oorlog, als in de problemen die u in uw huidige leven tegenkomt: er is altijd Iemand met een hoofdletter, die met u mee gaat en aanwezig is, gelijk God Mozes antwoordde bij de brandende braamstruik. Mozes vroeg hem wie Hij was en hij antwoordde: Ik zal bij je zijn. Met deze wetenschap zijn onze moeilijkheden te dragen. Amen. * Gebed * Collecte voor Nepal In plaats van voor het Doopsgezind Wereldwerk, zoals aangekondigd in Onderweg, sluiten we ons deze week aan bij de actie voor de slachtoffers van de aardbeving in Nepal. * Zingen
Ga nu heen in vrede
(mel. Land of hope and glory) Ga nu heen in vrede Ga en maak het waar Wat wij hier beleden samen met elkaar Eenzaam leven mensen In dezelfde straat En zij zouden wensen dat u naast hen staat (2x) Ga nu heen in vrede Ga en maak het waar Wat wij hier beleden samen met elkaar Neem van hieruit vrede Vrede mee naar huis Dan is vanaf heden Christus in uw huis (2x)
* Zegen * Zingen
Hear, wês mei ús oant in oare kear
Tuskentiden 237 / FNL 416
6
2. Hear, wês mei ús oant in oare kear, wol ús mei jo wjukken hoedzje, stypje as de stoarmen woedzje, Hear, wês mei ús oant in oare kear.
3. Hear, wês mei ús oant in oare kear, wol de wegen foar ús sljochtsje, ús net nei ús sûnden rjochtsje. Hear, wês mei ús oant in oare kear.
4. Hear, wês mei ús oant in oare kear, as wy wurch en warleas binne, lit ús dan troch Jo oerwinne. Hear, wês mei ús oant in oare kear. Mededelingen Amnesty-brieven Vandaag zijn er weer Amnesty-brieven om te schrijven voor gevangenen in Israël, de Russische Federatie, Saoedi Arabië en India. En op 5 mei doet Amnesty Leeuwarden een bevrijdingsfestivalspel voor het Historisch Centrum Leeuwarden. Meer informatie op www.amnestyleeuwarden.nl Nuvere Nifelers Op zaterdag 9 mei om 10.00 uur komen de Nuvere Nifelers weer samen. Neem ’s een kijkje, zie hoe het wandkleed langzaam vordert en naai een steekje mee. De thee en/of koffie staan klaar. 10 mei gaat ds. Roelof Akse voor in de dienst. Er is dan oppas voor de kleinsten.
7
