Deel van het leven
Stichting VPTZ Land van Maas en Waal Beleidsvisie 2010 ‐ 2013 September 2010.
Voorwoord In de laatste decennia van de vorige eeuw ontstond een andere kijk op het stervensproces. Mensen realiseerden zich dat doodgaan op zichzelf geen ziekte is en dat er vaak geen medische redenen zijn om in een ziekenhuis te sterven. Er kwam meer aandacht voor individuele behoeften. De meeste mensen willen het liefst thuis sterven in de eigen vertrouwde omgeving, of tenminste ‘zo thuis als mogelijk’ en te midden van hun dierbaren. Op een goede manier omgaan met gevoelens van onzekerheid en verdriet bij het afscheid nemen van het leven is van belang voor een waardig overlijden en voor een adequate rouwverwerking bij de nabestaanden. Deze andere benadering van het levenseinde leidde tot de oprichting van organisaties om terminale patiënten en hun naasten te kunnen bijstaan, zoals de werkgroep Thuis Sterven, waaruit de stichting VPTZ Land van Maas en Waal is voortgekomen. Voor vrijwilligers geeft het veel voldoening om mensen te mogen helpen tijdens deze bijzondere fase in hun leven. De laatste jaren ontstaat er meer aandacht voor terminale en palliatieve zorg. Verpleeg‐, verzorgingshuizen en ziekenhuizen hebben tegenwoordig soms zelf een palliatieve afdeling. Naast VPTZ ontstaan er hospices en bijna‐thuis‐ huizen voor mensen die niet thuis kunnen sterven, maar wel in een met thuis vergelijkbare sfeer willen zijn. Door deze ontwikkelingen ontstaan er allerlei vragen, bijvoorbeeld over afstemming tussen deze voorzieningen, over samenwerking en taakverdeling tussen professionele zorgverleners en vrijwilligers, over welke eisen mogen worden gesteld aan vrijwilligers op gebied van beschikbaarheid en kwaliteit en over de organisatie en communicatie van VPTZ Land van Maas en Waal. Doel van deze visie is het beantwoorden van zulke vragen, om daarmee richting te geven aan de ontwikkeling van VTPZ Land van Maas en Waal in de periode 2010‐2013 en om duidelijk te maken waar VPTZ Land van Maas en Waal voor staat. Hoofdstuk 1 gaat in op wat VPTZ Land van Maas en Waal is en wil bereiken. Hoofdstuk 2 richt zich op de inhoud en kwaliteit van deze zorg. In hoofdstuk 3 worden de thema’s besproken waarop VPTZ Land van Maas en Waal zich de komende jaren wil toeleggen om ook in de toekomst adequate zorg te kunnen blijven verlenen aan mensen die thuis willen sterven en aan hun naasten. september 2010. Bestuur stichting VPTZ Land van Maas en Waal
2
VPTZ Land van Maas en Waal 1.1 Wat betekent VPTZ? VPTZ staat voor Vrijwilligers Palliatieve en Terminale Zorg. Geschoolde en betrokken VPTZ‐vrijwilligers bieden ondersteunende zorg zoals die meestal door familie en vrienden (mantelzorgers) wordt uitgevoerd, dus geen professionele gezondheidszorg of hulpverlening. Terminale zorg bestaat uit het aanwezig zijn bij (‘waken’) en persoonlijke verzorging van patiënten die binnen enkele dagen of weken zullen gaan overlijden. De vrijwilligers verrichten geen medische of verpleegkundige handelingen. Palliatieve zorg is er op gericht om het de terminale zieke zo comfortabel mogelijk te maken, door lichamelijke klachten (zoals pijn of benauwdheid) of psychische problemen (zoals angst of depressiviteit) te behandelen of te begeleiden. Mantelzorg is vaak een emotionele en zware opgave. De VPTZ‐vrijwilligers bieden steun. Zij kunnen overdag of ’s nachts aanwezig zijn, zodat de patiënt niet alleen hoeft te blijven. Op die momenten kunnen de mantelzorgers even op adem komen of ook aan andere taken en verplichtingen toekomen. Verspreid over heel Nederland bestaan VPTZ‐organisaties, zoals stichting VPTZ Land van Maas en Waal, die vaak stevig verankerd is in de gemeenschap van de gemeenten Beuningen, Druten en West Maas en Waal. Daarnaast kan onze stichting een beroep doen op het Landelijk Steunpunt VPTZ dat alle VPTZ‐organisaties in Nederland bijstaat, onder meer met cursussen, informatie en belangenbehartiging. 1.2 Doelstellingen VPTZ Land van Maas en Waal vindt dat het stervensproces naast behandeling en verpleging ook een medemenselijke benadering vereist voor de stervende mens en zijn of haar partner en familie. Omdat vrijwilligers doorgaans veel meer tijd doorbrengen met de terminale patiënt dan de professionele hulpverleners, zijn ze vaak goed in staat diens wensen en behoeften aan te voelen. Dit onderscheidt VPTZ van thuiszorg en andere professionele zorgverleners. Het sluit aan op een lange traditie van het ‘er voor elkaar zijn’, op naboarschap, op een groot onvervangbaar goed tussen mensen. In deze zin wil VPTZ ook haar steentje bijdragen aan de kwaliteit van de gemeenschap waarbinnen ze actief is en aan de bewustwording dat het sterven onlosmakelijk deel van het leven is. De missie van VPTZ Land van Maas en Waal luidt: ´daar waar nodig tijd, aandacht en ondersteuning bieden aan een ieder in de laatste levensfase en diens naasten in de gemeente Beuningen, Druten en West Maas en Waal. Concreet streeft VPTZ Land van Maas en Waal naar uitstekende dienstverlening aan stervende mensen en hun naasten. Dat betekent hoge kwaliteit en continuïteit, tevreden cliënten en vrijwilligers, en goede samenwerking met andere zorgaanbieders. Het betekent ook opbouw van naamsbekendheid en waardering voor VPTZ in de gemeenschap van het Land van Maas en Waal, wat bijdraagt aan de werving van nieuwe vrijwilligers en aan de fondsenwerving, noodzakelijk om deze zorg op hoog niveau te kunnen blijven aanbieden. VPTZ Land van Maas en Waal wil thuis sterven meer bereikbaar maken door het bieden van aanwezigheid, aandacht en ondersteuning. De VPTZ‐ vrijwilligers worden zorgvuldig geselecteerd en getraind om kwalitatief goede zorg te bieden. Zij zijn betrokken en gemotiveerd, hebben vaak zelf een naaste in de laatste fase verzorgd. Hun hulp is vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Deze hulp wordt vaak erg gewaardeerd. Gewoon 'er zijn' is veelal al voldoende om de mantelzorgers en de zieke het gevoel te geven dat ze er niet alleen voor staan. Hoe meer goed getrainde vrijwilligers VPTZ Land van Maas en Waal kan inzetten, des te meer mensen ondersteund kunnen worden. 3
2. Inhoud en kwaliteit van de zorgverlening 2.1 Het waken De essentie van VPTZ is het belangrijke werk dat de vrijwilligers uitvoeren door aanwezig te zijn bij stervende mensen en de mantelzorg te ondersteunen. VPTZ‐vrijwilligers hebben andere taken en verantwoordelijkheden dan professionele zorgverleners. Taken van VPTZ‐vrijwilligers zijn bijvoorbeeld: aanwezig zijn bij de terminaal zieke, in overleg ’s nachts en overdag ondersteunen van de mantelzorgers een luisterend oor bieden verzorgen van de zieke. signaleren en bespreken van eventuele veranderingen en zo nodig rapporteren. Vanuit VPTZ worden alle vrijwilligers uitstekend toegerust voor hun werk. Zij hebben een basiscursus gevolgd en worden begeleid door een ervaren coördinator. De vrijwilligers en coördinatoren komen op een zeer intiem en kwetsbaar moment binnen in de persoonlijke levenssfeer van mensen. Iedere vrijwilliger brengt zijn/haar eigen kwaliteiten mee, maar er moet ook een basis kwaliteitsniveau (kennis, houding en gedrag) van alle vrijwilligers zijn dat door VPTZ wordt gegarandeerd en geborgd. Kandidaat‐vrijwilligers worden op achtergrond, ervaring en motivatie beoordeeld door de coördinatoren. Zij worden pas als nieuwe vrijwilliger ingezet na het succesvol afronden van de basiscursus (7 dagdelen) die VPTZ hen aanbiedt. In de basiscursus staan de volgende vaardigheden centraal: 1. Vrijwilligers moeten aangaande de verzorging van de stervende weten en kunnen wat bijvoorbeeld een partner (die niet is geschoold in de zorg) weet en kan: zoals aandacht en steun geven, helpen bij eten en drinken, de patiënt desgevraagd keren in bed of naar het toilet helpen en professionele hulp inroepen als dat nodig is. 2. Vrijwilligers moeten kunnen omgaan met de verwarring en emoties die het stervensproces met zich meebrengt en daar met betrokkenheid én distantie mee om kunnen gaan. 3. Vrijwilligers moeten zich weten te bewegen bij een onbekende familie en in een vreemde woning en begripsvol en steunverlenend kunnen communiceren met een stervende mens en diens naasten. 4. Vrijwilligers moeten bereid en in staat zijn elkaar en de coördinatoren steun te vragen en te bieden om zo te kunnen omgaan met wat deze verwarring en emoties bij hen zelf (kunnen) doen. 2.2 De organisatie Ook al gaat het om vrijwilligerswerk, de VPTZ‐organisatie moet aan professionele eisen voldoen om zo goed mogelijk aan de sterk wisselende en altijd onverwachte vraag te kunnen beantwoorden. VPTZ verzorgt bij‐ en nascholing van vrijwilligers. De organisatie moet snel kunnen reageren op een zorgvraag en vrijwilligers beschikbaar hebben gedurende de hele periode dat op VPTZ een beroep wordt gedaan. Als VPTZ hulp toezegt, moet deze hulp ook geboden kunnen worden en op het niveau dat van VPTZ wordt verlangd. De kwaliteit van het teamwork, noodzakelijk omdat vrijwilligers om de beurt bij cliënten waken, is een gedeelde verantwoordelijkheid van alle vrijwilligers, die daarbij worden ondersteund door de coördinatoren. Binnen VPTZ Land van Maas en Waal overleggen de vrijwilligers en coördinatoren een keer per zes weken een thema avond. Doel daarvan is uitwisseling van informatie en ervaringen en het vinden van oplossingen voor eventuele knelpunten. Op enkele vrijwilligersavonden kan een bepaald thema aan de orde komen, hierover kan in overleg een gastspreker (‐s) worden uitgenodigd. Bij deze vrijwilligersavond zijn ook enkele bestuursleden aanwezig, zodat rechtstreeks overleg mogelijk is tussen de drie geledingen van de organisatie: vrijwilligers, coördinatoren en bestuur. 4
Vanwege het belang van deze vrijwilligersavond voor de VPTZ‐organisatie verwacht VPTZ Land van Maas en Waal dat alle betrokkenen hieraan deelnemen. De kwaliteit van de VPTZ‐organisatie is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van vrijwilligers, coördinatoren en bestuursleden, ieder vanuit de eigen rol binnen VPTZ Land van Maas en Waal. Een vrijwilligersavond en thema‐avond zijn belangrijk voor de teamgeest en de goede werksfeer binnen VPTZ. Dat geldt evengoed voor teamactiviteiten, zoals de kerstviering en het jaarlijkse uitje, die dus naast gezellig ook uiterst functioneel zijn. 2.3 Continuïteit VPTZ Land van Maas en Waal heeft voldoende en gekwalificeerde vrijwilligers nodig om adequaat op de vraag te kunnen ingaan. Dit is een belangrijk onderwerp van gesprek tussen coördinatoren en bestuur. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om hoelang vrijwilligers zich verbinden aan VPTZ, de omvang en ontwikkeling van het verloop, redenen om ermee door te gaan of op te houden, de ontwikkeling van de vraag naar VPTZ‐zorg, de verhouding tussen wakes ‘s nachts en overdag en tussen thuis en in een zorginstelling, en tot slot de invloed van ‘concurrenten’ zoals hospices, bijna‐thuis‐huizen en de Thuiszorg. 2.4 Beoordeling en verantwoording Zoals elke organisatie moet ook VPTZ voor de beoordeling van zijn activiteiten in de eerste plaats luisteren naar de klanten en opdrachtgevers: de families van de patiënten, de andere (professionele) zorgverleners en ook de subsidieverstrekkers en sponsors. Het is belangrijk dat vrijwilligers de reacties die zij krijgen en hun eigen ervaringen delen met elkaar en de coördinatoren. Op hun beurt bevragen de coördinatoren families van de patiënten en de andere zorgverleners systematisch op hun ervaringen, wensen en suggesties. Tijdens thema‐avonden of de jaarlijkse studiedag wordt zulke informatie aan de orde gesteld om zo de kwaliteit van VPTZ waar mogelijk verder te verbeteren. Daarom zijn jaarlijkse bilaterale evaluatiegesprekken tussen vrijwilligers en coördinatoren en tussen coördinatoren en bestuur zo belangrijk, net als exit‐gesprekken met vertrekkende vrijwilligers, coördinatoren en bestuurders. De opbrengst van deze evaluaties wordt – waar nodig geanonimiseerd – gebruikt om verantwoording af te leggen over de inzet en de kwaliteit van VPTZ, en om beleidskeuzes te maken, bijvoorbeeld op het gebied van deskundigheidbevordering, programma’s voor thema‐avonden en studiedagen, afstemming met andere zorgaanbieders of communicatie. In het jaarverslag legt het bestuur openbaar verantwoording af over het functioneren en de resultaten van VPTZ Land van Maas en Waal.
3. Thema’s voor 2010‐2013 3.1 Kwaliteit van zorg Vrijwillig zorg verlenen is, zoals al eerder gezegd, geen vrijblijvendheid, ook niet wat betreft de kwaliteit. Alle vrijwilligers beschikken over bepaalde kennis, houding en vaardigheden die nodig zijn om hun taken te kunnen uitoefenen. Bij de werving van vrijwilligers wordt aangegeven dat de basiscursus en de vrijwilligersavonden noodzakelijke onderdelen van het VPTZ‐vrijwilligerswerk zijn. In de (minimaal) jaarlijkse evaluatiegesprekken overleggen vrijwilliger en coördinator over het zo nodig op peil houden of uitbreiden van kennis en vaardigheden. De coördinatoren hebben onder meer als taak “het bevorderen van de kwaliteit van de vrijwillige terminale palliatieve zorg”. Zij moeten de kwaliteit bewaken en het daarbij vereiste functioneringsniveau aangeven. Samen met de vrijwilliger beoordelen de coördinatoren waar verdere verdieping en ontwikkeling mogelijk en gewenst zijn. Maatwerk is daarbij veelal noodzakelijk. Voor een vrijwilliger met een zorgachtergrond ligt de behoefte anders dan bij iemand die dat niet heeft. Ook persoonlijke aanleg en ervaring spelen mee. Binnen VPTZ mogen mensen verschillend zijn. Voor dit doel biedt de VPTZ‐organisatie haar 5
vrijwilligers een uitgebreid scholingsaanbod, om te kunnen blijven groeien in de begeleiding van stervenden en hun naasten en om samen vorm te kunnen geven aan de vrijwilligersorganisatie. Cursus‐, reis‐ en verblijfskosten zijn voor rekening van VPTZ, als waardering voor de vrijwillige inzet. Zo heeft de VPTZ ook haar vrijwilligers heel wat te bieden. 3.2 Palliatieve zorg Door fusies tussen koepelorganisaties voor vrijwilligers terminale zorg, bijna‐thuis‐huizen en hospicezorg is één grote koepel ontstaan: Vrijwilligers Palliatieve en Terminale Zorg Nederland. Ook andere stichtingen in de gezondheidsregio Zuid ‐ Gelderland voegden de P van palliatief aan hun naam toe. Palliatieve zorg brengt nieuwe taken met zich mee en stelt andere eisen aan de organisatie en aan de vrijwilligers. Er wordt een groter beroep gedaan op mentale ondersteuning tijdens de laatste levensfase, op het helpen omgaan met gevoelens van angst, onzekerheid, pijn en verdriet en op medisch/verpleegkundige begeleiding. Palliatieve zorg, anders dan een luisterend oor en zo nodig de hulp inroepen van professionals als onderdeel van terminale zorg, is op dit moment een brug te ver voor VPTZ Land van Maas en Waal. Wel houdt VPTZ nauwgezet in de gaten hoe de behoefte aan palliatieve zorg zich in de gemeente Beuningen, Druten en West Maas en Waal ontwikkelt. 3.3 Taken, Bevoegdheden en Verantwoordelijkheden De organisatie van VPTZ Land van Maas en Waal bestaat uit drie geledingen: vrijwilligers, coördinatoren en bestuur, die elk hun eigen rol spelen in het realiseren van de doelstellingen. De essentie van VPTZ bestaat uit het werk van de vrijwilligers. Zij vormen het hart en het fundament van VPTZ. Vrijwilliger hebben de intentie uitgesproken binnen de gemaakte afspraken beschikbaar te zijn als er een beroep op hen wordt gedaan. Zij zijn mede verantwoordelijk voor de kwaliteit en continuïteit van het waken. De vrijwilligers hebben ook een belangrijke rol in het ondersteunen van elkaar en het functioneren van de VPTZ‐organisatie. VPTZ doet als vrijwilligersorganisatie dus een groot beroep op de motivatie en inzet van de vrijwilligers. Het waken is, zeker in drukke periodes, een zware belasting. Natuurlijk mogen vrijwilligers ook andere taken binnen VPTZ uitvoeren, bijvoorbeeld in de communicatie of organisatie van bepaalde activiteiten, maar het belangrijkste is dat ze beschikbaar zijn voor het waken. De vrijwilligers leggen verantwoording af aan de coördinatoren. De organisatie, dus de uitvoering van de taken en het beleid van VPTZ, is primair in handen van de coördinatoren. Zij hebben een spilfunctie in de organisatie De coördinatoren kunnen de verantwoordelijkheid van de vrijwilligers voor kwaliteit en continuïteit in feite niet overnemen, maar ondersteunen hen om zo goed mogelijke resultaten te bereiken. Zij hebben een cruciale rol in de contacten tussen families en vrijwilligers rond het waken en in het coachen van de (groep) vrijwilligers. Zij regelen de afstemming tussen vraag en aanbod, regelen de inzet van vrijwilligers, bewaken de continuïteit en de kwaliteit en stemmen af met andere zorgaanbieders. De coördinatoren leggen verantwoording af aan het bestuur. Het bestuur creëert voorwaarden ter ondersteuning van coördinatoren en vrijwilligers en is eindverantwoordelijk voor het functioneren en de resultaten van VPTZ. Het bestuur houdt toezicht op de kwaliteit en continuïteit van zorg en vertegenwoordigt VPTZ Land van Maas en Waal in haar omgeving (zorginstellingen, zorgverzekeraar, overheid, gemeenten, publiek, sponsors etc.) . Het bestuur legt verantwoording af aan de vrijwilligers en coördinatoren en via het jaarverslag aan de gemeenschap waarbinnen VPTZ actief is.
6
3.4 Externe samenwerking De Stichting VPTZ Land van Maas en Waal hecht aan efficiënte en effectieve samenwerking met o.a.: Het Landelijk Steunpunt te Bunnik is vooral van belang om het werk van VPTZ op de publieke en Politieke agenda te houden. Thuiszorgorganisaties. Huisartsen, ’s Heeren Loo te Druten. Transferpunten in de ziekenhuizen. Bijna Thuishuis te Druten. Verzorgingshuizen in het Land van Maas en Waal. 3.5 Communicatie In‐ en externe communicatie is een belangrijk aandachtspunt. Elke geleding van de organisatie is daarbij betrokken, met een belangrijke verantwoordelijkheid voor het VPTZ‐bestuur. Intern overleg Zoals in elk bedrijf is intern overleg, informatie‐uitwisseling, afstemming en planning noodzakelijk, even goed als aandacht voor elkaar en voor de ontwikkeling en resultaten van de organisatie. Daar komt bij dat VPTZ‐vrijwilligerswerk fysiek en mentaal ingrijpend kan zijn. Bovendien staat een vrijwilliger er bij het waken meestal alleen voor. Daarom is bij VPTZ een goede en open werksfeer erg belangrijk. Vrijwilligers moeten hun ervaringen kunnen uitwisselen en elkaar onderling steun kunnen vragen en bieden. Natuurlijk moet ook kritisch worden gelet op de hoeveelheid tijd en energie die buiten het waken om met het VPTZ‐werk is gemoeid. Daarom wordt veel gebruik gemaakt van telefoon en e‐mail om op efficiënte wijze afspraken te maken en informatie uit te wisselen. Een keer per zesweken vindt een bestuursvergadering plaats, waaraan de bestuursleden en minimaal één coördinator deelnemen. Agenda en verslag met actielijst worden per e‐mail verspreid aan de bestuursleden en coördinatoren. Vrijwilligers en coördinatoren kunnen zich altijd rechtstreeks tot het bestuur richten. Daarnaast wordt binnen het bestuur een vertrouwenpersoon aangewezen voor vrijwilligers en coördinatoren. Een keer per jaar vindt een teamactiviteit plaats, waaraan vrijwilligers, coördinatoren en bestuursleden deelnemen. Minimaal één keer per jaar voert iedere vrijwilliger een evaluatiegesprek met een coördinator, een delegatie van het bestuur voert een evaluatiegesprek met de coördinatoren. Minimaal één keer per jaar, in ieder geval na het verschijnen van het jaarverslag, rapporteert het bestuur aan de vrijwilligers en de coördinatoren tijdens een vrijwilligersavond over de resultaten en ontwikkelingen, beleid, besluitvorming en financiële zaken. Externe profilering VPTZ Land van Maas en Waal wil herkenbaar en van betekenis zijn voor de gemeenschap in het Land van Maas en Waal. Een grote naamsbekendheid, een uitstekend imago en goede samenwerking met andere zorgaanbieders zijn noodzakelijk. Belangrijke voorwaarden zijn goede bereikbaarheid, een efficiënte en effectieve organisatie, een flexibele en coöperatieve opstelling in in‐ en externe samenwerking, een plezierige werksfeer en het vermogen goede vrijwilligers te werven en te behouden. Sponsorbijdragen zijn van belang om een grote betrokkenheid van de gemeenschap in het Land van Maas en Waal te bereiken en om voldoende aandacht te kunnen besteden aan kwaliteit en deskundigheidsbevordering. Vrijwilligers worden geworven, aangesteld en begeleid door de beide coördinatoren. 7
Coördinatoren en bestuursleden worden geworven, benoemd en begeleid door het bestuur, dat daarover verantwoording aflegt op een thema‐avond. Het bestuur kiest uit zijn midden een voorzitter, secretaris en penningmeester. VPTZ zorgt voor regelmatige vermeldingen, advertenties en nieuwsberichten in de lokale en regionale media, gemeentegidsen, voorlichtingsbrochures en de website om de VPTZ dienstverlening onder de aandacht te houden. Voorlichtingsavonden/‐middagen aan bepaalde groepen over de werkwijze van onze stichting. VPTZ zorgt voor een actueel folderaanbod, gekoppeld aan de website, voor het aanbieden van de dienstverlening, het werven van vrijwilligers en fondsenwerving. VPTZ werkt mee aan de jaarlijkse Internationale Dag van de Palliatieve Zorg. VPTZ vraagt jaarlijks met een mailing met informatiefolders aandacht bij andere zorgaanbieders, vooral huisartsen, verpleeg‐ en verzorgingshuizen, thuiszorg en ziekenhuizen. VPTZ volgt de gemeentelijke politieke ontwikkelingen en besluitvorming (bijv. WMO‐raad) en speelt een actieve rol in het bestuurlijk proces om op te komen voor de belangen van de terminale en palliatieve zorg. VPTZ heeft een kantoorruimte bij ’s Heeren Loo te Druten, van hieruit is men bereikbaar, zodat gemakkelijk contacten kunnen worden onderhouden met andere zorgaanbieders en welzijnsorganisaties. VPTZ doet aan fondsenwerving (ten behoeve van de kosten van deskundigheidsbevordering en dergelijke) en onderhoudt daartoe contacten met gemeenten, bedrijven, instanties en serviceclubs, zoals Rotary en Lions.
8
