DE KOSTERSTEEN Nummer 122, oktober 2012

DE KOSTERSTEEN Nummer 122, oktober 2012

Ontmoetingen met bakkers uit het verleden. Marius Aartsen In 1947 had Bennekom ruim 4000 inwoners. Nu bijna viermaal zoveel. Er waren toen dertien bakkers. In de Edese Courant van 26 juli 1947 stond een advertentie van de Bennekomse Bakkersvereniging waarin de bakkers worden genoemd die meededen aan de vakantiesluiting. Dat waren er dertien. Tegenwoordig zijn er heel wat minder bakkers. Bovendien komen de bakkers tegenwoordig niet meer 's ochtends aan de deur met broodkar of mandfiets om te vragen hoeveel u vandaag nodig hebt. Het bakkersgilde heeft goeddeels hetzelfde lot ondergaan als de melkboeren. Hun producten worden thans verkocht in de supermarkten. Bakkerstraat De Bakkerstraat deed zijn naam eer aan. In het verleden, zo rond 1900, woonden er drie bakkersfamilies aan de Bakkerstraat. Op de hoek van de Bakkerstraat en de Krulweg had Kees Bothof zijn bedrijf. Op de foto (volgende pagina) zien we het oude pand en de volgende personen: knecht Frans Pluygers senior met paard en broodkar, daarnaast vader Kees Bothof, dochter Mien en zoon Anton. Zijn zoon Anton nam later de zaak over. Broer Gaart begon een eigen zaak in de Kraats, op de hoek van de Dijkgraaf en de Kraatsweg. In 1951 nam Cornelis van Veen dit bedrijf over. Diens kleinzoon zwaait er nu nog de scepter.

Advertentie in de Edese Courant van 26 juli 1947

De Kostersteen 122, oktober 2012

1

Bakker Kees Bothof die zijn bedrijf had op de hoek van de Bakkerstraat en de Krulweg.

Hij is een van de weinige middenstanders die nog over zijn. In maart 1955 vertrok Anton Bothof met zijn grote gezin naar Canada, hij verkocht toen zijn bedrijf aan bakker Doornbosch. De tweede bakkersfamilie aan de Bakkerstraat was Van Dusschoten. Op de hoek van de Brinkstraat en de Bakkerstraat had Aris van Dusschoten zijn bakkerij. Op de foto zien we links vader Aris met pet en moeder Willempje. Ter rechterzijde staan de drie zoons, Mies, Job en Maas. Job nam de zaak over. In 1934 werd het oude pand afgebroken en bouwden Job en Sijtje een heel nieuw pand op dezelfde plek. Daar vinden we tegenwoordig kapper Figurohair. Niet alleen Job, maar ook de twee andere zoons bleven het bakkersvak trouw. Maas van Dusschoten begon voor zich zelf aan de Bovenweg, nu huize LaVentana. Ook Mies begon een eigen bakkerij, namelijk in Scherpenzeel.

2

In de Kostersteen van april 1983 schreef H. Alberts een artikel over de Bennekomse bakkers en kruideniers anno 1930. Hij noemde de volgende bakkers: Aalbers Van Dusschoten Bothof Van ’t Land Bothof Aalbers Meerdink; de Groot Bak Witteveen Otten Mekking Van Dusschoten


Bakkerstraat Bakkerstraat Bakkerstraat Veenderweg Dijkgraaf Brinkstraat Kerkhoflaan Edeseweg Dorpsstraat Dorpsstraat Dorpsstraat Bovenweg

Bakker Aris van Dusschoten, op de hoek van de Bakkerstraat en de Brinkstraat. Links Aris en moeder Willempje; rechts de drie zoons.

De derde bakkersfamilie aan de Bakkerstraat was Aalbers. Op de hoek van de Bakkerstraat en Edeseweg had Reinder Aalbers zijn bakkerij. Dit pand staat er nog steeds. Nu vinden we daar Bistro Le Steak. Op de foto zien we Oma Aalbers staan bij de winkeldeur. Zoon Wim nam de zaak over in 1934. Maar ook de tweede zoon volgde zijn vader in het bakkersvak. Zoon Jan begon in 1928 voor zich zelf op de hoek van de Brinkerweg en Soetendaalseweg. In dat winkelpand is nu De Bloemenmand gevestigd.

Bakker Reinder Aalbers, op de hoek van de Bakkersstraat en de Edeseweg. Oma Aalbers staat bij de winkeldeur.


3

Elders in Bennekom We verlaten de Bakkerstraat en gaan naar de Dorpsstraat. Daar vinden we de firma Mekking, een oud familiebedrijf. Neef Joost senior nam in 1943 (oorlogstijd) het bedrijf over van oom Aart Mekking. In de jaren vijftig/zestig kocht Joost Senior voor de broodbezorging een motorbakfiets, daarmee knalde hij de Keijenberg op. Later heeft Mekking zich beperkt tot banket. Na het overlijden van Joost senior hebben Joost junior en dochter Jet de zaak voortgezet. En op heden zit zijn kleinzoon, opnieuw met de naam Joost, ook al weer in het familiebedrijf.

Joost Mekking sr op zijn motorbakfiets

Bakkerij Mekking in de Dorpsstraat

Bakker Mies van 't Land had zijn bakkerij op een mooi punt gevestigd, op de hoek van de Molenstraat en Veenderweg. (Voordat de Commandeursweg werd aangelegd, liep de Veenderweg door tot de Molenstraat.) Achter hun huis stond de houtmijt. Vroeger stookte men de oven met hout. Het was daarom goed uitkijken dat men wat voordelig het hout inkocht, want dat drukte de onkosten.

Bakkerij Mies van 't Land

4


Houtmijt achter het huis van Mies van 't Land

Wim Dunnewind was jaren knecht bij Bram de Groot. Met zijn motorbakfiets reed hij per dag zo'n 180 klanten af. Hij werkte er met veel plezier. Hier is hij bij van de Loenhorst op Dijkgraaf nr.6, boerderij met melkbussen en emmers. De Kostersteen 122, oktober 2012

5

Dorpsjeugd Als schooljongens liepen wij nogal eens bij bakker Job van Dusschoten aan de Bakkerstraat binnen. De knecht Henk Frens was aan het gebakjes maken, we zeurden om een stukje. Hij zette ons drieën tegen de muur. Mond open en hij spoot ons vol slagroom op stikken af. Frans Pluijgers junior (later ook bakker) was buurjongen van mij, wij waren jochies van zes-zeven jaar. We moesten bij een collega bakker de Krentenschieter en de Cadettenhiep op-

halen, want die had men uitgeleend. Wij werden van de een naar de andere gestuurd. Toen we er een stuk of vijf-zes hadden afgewerkt zei Frans (hij was een jaar ouder en wijzer dan ik), ik geloof dat die krengen helemaal niet bestaan. Toch hadden we het niet slecht gehad, bij de een kregen we een paar snoepjes en bij de anderen een stuk speculaas enz. Daar werden we in die dagen niet mee overladen. Het waren de crisisjaren, erger dan vandaag!! Thuis hadden mijn ouders een kruide-

Met de Bakkersvereniging ging men in 1951 al een dagje naar Schiphol. Op de foto van rechts naar links een vijftal bakkersbazen: de Groot, Bothof, van 't Land, Kemink, Jan Aalbers. Geheel links met hoed Gijs van Roekel, onderaan de trap het personeel: Bep Aalbers, Henk van der Zeijden, wat hogerop Aris van Dusschoten Jzn., Nol Jacobs, schuin voor Gijs van Roekel en beneden Ab van Dusschoten Mzn.

6


nierszaak, wij kregen niet veel snoep of koekjes. Moeder zei je kunt de winst niet opeten. Zondags dan kreeg je vaak iets extra's !! Als jongens kwamen we uit de school aan de Veenderweg (nu Commanderij). We trokken vaak belletje bij bakker Bothof. Deze pikte ons op met een paar knechts en sloot ons tien minuten op in de onderoven. We waren met z'n drieën Jan van Dusschoten, Henk Laurens en ik. Jan zei achterin te gaan zitten, daar is het niet zo warm. Henk riep: Ik ga dood! Ik ga dood! Toen we er uit kwamen had Henk alleen zijn onderbroek nog aan., maar het belletje trekken was afgelopen.

Bakkersvereniging In 1947 hadden de bakkers al een week vakantie. De kruideniers hadden dit pas in 1962 voor elkaar. Ik denk dat dit kwam omdat de bakkers harder werkten dan wij. In 1951 ging men al met de Bakkersvereniging een dagje naar Schiphol. Zij poseerden voor een vliegtuig, maar gingen niet de lucht in. Er was ook andere gezelligheid. Vele jaren werden voor het Sint Nicolaas feest sjoelavonden gehouden bij van Dusschoten op de Bovenweg. Men kon dan prijzen winnen, zelf gemaakt in de bakkerij, bijvoorbeeld speculaaspop of marsepein enz. Daar was altijd grote belangstelling voor, gezelligheid kent geen tijd.

Sjoelwedstrijd bij Bakker Maas van Dusschoten, 1954. V.l.n.r.: Adrie Heij, Tinie van Steenbergen, Mevr. Ansink, Maas van Dusschoten, Breunis Ansink, Aartje van de Craats-Jansen, Max van Hoffen, Teus van de Craats, Mies Kelderman, Jan van de Hul. (Foto Rien Heij) De Kostersteen 122, oktober 2012

7

De bakkers waren ook creatief. Bakker Windhort maakte in 1970 voor de bazaar van het Jeugdgebouw de Brink een prachtige kopie van de Gereformeerde kerk.

Maas van Dusschoten en knecht Marinus Kelderman later postbode. Bakkerstentoonstelling Van 29 september tot 1 oktober 1955 van dat jaar werd er een bakkerstentoonstelling gehouden in het verenigingsgebouw

aan de Kerkstraat (nu Kijk en Luistermuseum). De opening werd verricht door Burgemeester Oldenhof. De tentoonstelling was een idee van Ir. van Hoffen. Hij beleefde dit zelf niet meer, want hij overleed in augustus 1955. De tentoonstelling herinnerde aan de kermis. Het was een oogstfeest op de eerste zondag van oktober, aan deze kermis zaten enkele oude gebruiken vast. De aardappelen moesten van het land. Als dit gedaan was, werd het boekende brood gegeten (brood van het boekweitmeel). Hierin waren ook aardappelen verwerkt. Een ander oud gebruik was dat met Pasen elke klant van de bakkers een krentenbrood cadeau kreeg. Dit gebruik is op 8 april 1908 afgeschaft.

Kijk: "Wat de bakker U heden bieden kan."

8


Opening Bakkerstentoonstelling 1955. Links burgemeester Oldenhof en rechts dhr. Wentholt, voorzitter van Oud Bennekom.

Op de tentoonstelling waren vijf stands: Doornbosch, de Groot, Mekking, van Roekel en Windhorst. In de bakkerij 'De Soete Inval' kon men van alles kopen. De bediening werd verzorgd door dames in ouderwetse kleding. Haagsman uit Wageningen was er met zijn draaiorgel. De Bennekomse schietvereniging Willem Tell had er een schiettent ingericht. Ook was er een onderlinge wedstrijd voor de bakkers met hun dagelijkse artikelen. Windhorst kreeg een gouden medaille, Bram de Groot de tweede prijs en Mekking de derde prijs. Er kwamen 1300 bezoekers. In 1956 werd het herhaald, maar toen met minder bezoekers. Wijksanering Het bakkersvak was zwaar, weken van zeventig uur waren heel normaal. Dat kwam omdat men eerst nog zijn producten moest maken en daarna uitventen.

Rond bijvoorbeeld met kerst zag met het bed maar weinig. Als kruidenier was ik in die dagen aan het bezorgen in de Kraats. De boerin zei: "De bakker was hier net, maar ik moest nog iets extra's hebben, de bakker ging het halen maar kwam niet terug." Toen ging ik kijken. Ik zag dat hij stond te slapen tegen zijn mand en transportfiets. In 1956 sloeg men de handen ineen. De wijksanering werd ingevoerd. Elke bakker kreeg een wijk met een aantal straten. Dit moest gebeuren naar ieders omzet en dit was nog een heel gepuzzel. Het bespaarde natuurlijk veel tijd, anders kwamen op een morgen soms wel vijf bakkers in één straat. Bij ons in de Brinkstraat kwam b.v. Doornbosch en op de Wildekamp Maas van Dusschoten. Ik heb geprobeerd U iets te schetsen, van het verleden met zijn mooie maar ook moeilijke kanten.


9

Restauratie grafkelder familie Van Wassenaer voltooid Korte geschiedenis van een grafkelder Kees Heitink Open Monumentendag 2012 (8 september) stond in het teken van ‘Hoekelum’. ’s Ochtends was er een officiële afsluiting van het restauratieproces, gestart in 2005, van de grafkelder van de familie Van Wassenaer (bewoners van Hoekelum) op de oude Begraafplaats te Bennekom. Dit gebeurde door de onthulling van een nieuwe liggende steen met daarop de namen van alle vijftien in de kelder begraven personen. Het is voor het eerst dat deze namen voor iedereen zichtbaar zijn. Behalve een drietal leden van de familie Van Wassenaer was ook de Lutherse predikant ds. Mudde aanwezig; hij begeleidde in 2004 op dezelfde plaats de bijzetting van de urn van de laatste barones op Hoekelum. Hij sprak over het tekstgedeelte uit het Bijbelboek Genesis waarin Jacob een steen opricht voor zijn gestorven vrouw Rachel, de eerste keer dat dit in de Bijbel voorkomt. Voor de HVOB Werkgroep Begraafplaats, die de restauratie van de kelder vanaf het begin tot het einde begeleidde en ook hielp met de uitvoering, waren er na afloop veel complimenten. Werkgroep Begraafplaats De HVOB Werkgroep Begraafplaats bestaat al twintig jaar. Kernactiviteit vormt het restaureren en onderhouden van de oudste (eigen) graven op de Bennekomse begraafplaats, meteen naast de hoofdingang aan de Kerkhoflaan. Alle graven hebben de status van gemeentelijk monument. Ze tonen de begraafcultuur in de tweede helft van de 19e eeuw en vertellen (indirect) de levensgeschiedenissen van de personen die er begraven liggen; vaak Bennekommers van aanzien in hun tijd. De grote witte engel op de grafkelder van de burgemeestersfamilie Prins markeert de hoek met de beschermde graven. Hiervan zijn nog ruim vijftig grafbedekkingen bewaard gebleven op een aantal van 145 ooit uitgegeven grafnummers. Zes van deze grafnummers vormen samen de grafkelder van de familie Van Wassenaer op Hoekelum. Deze

10

kelder is de grootste op de gehele begraafplaats en omvat in totaal 18 individuele graven. De geschiedenis van de Bennekomse begraafplaats en daarmee ook van de grafkelder gaat terug tot het jaar 1829. Een jaar eerder was er een einde gekomen aan het begraven in kerken. De wet stond het niet langer toe. In februari 1828 besloot de gemeenteraad te Ede daarom om “in alle vijf dorpen de gemeente Ede uitmakend” een gemeentelijke begraafplaats aan te leggen. 1 Grafkelder Dit besluit zorgde voor grote onrust bij Wilhelmina C. P. van Löben Sels (1761 1829) Zij was de weduwe van Gerrit Willem van Balveren, heer van Hoekelum, die na zijn overlijden in 1798 was bijgezet in de grafkelder van zijn familie

De adellijke weduwe overleed zelf in juli 1829. Het nieuwe kerkhof is dan net in gebruik. Haar stoffelijk overschot werd bijgezet in de nieuwe kelder op de begraafplaats. Maar haar man lag toen hoogst waarschijnlijkheid nog in de Oude Kerk. Toch staat zijn kist tegenwoordig tegenover die van zijn vrouw in de nu gerestaureerde grafkelder van de familie Van Wassenaer (zijn stoffelijke resten zijn zo de oudDe onthulling van de liggende steen bij de grafkelder van de ste op de begraaffamilie van Wassenaer op de Bennekomse begraafplaats. plaats). Zo werd de Op de foto v.l.n.r.: Therèse van Wassenaer, Diederik van wens van zijn echtgeWassenaer, Kees Heitink, Louise van Wassenaer, Henk van note toch ingewilligd, Ee, Rien Heij. (Foto: Bert Lever) zij het postuum. Dat blijkt uit de plaats die de kist in de kelder in de Oude Kerk. De douairière Van Balheeft gekregen: hij staat niet naast, maar veren vreesde, terecht, dat zij na haar tegenover haar. Een niet logische plek, dood nu gescheiden van haar man begragezien de plaatsing van alle andere kisven zou worden. Een uitzondering op de ten. Alle echtparen zijn steeds zorgvuldig regel werd haar niet toegestaan. Wel naast elkaar gezet. Er werd alleen een kreeg ze de mogelijkheid om als eerste uitzondering gemaakt wanneer een kind grafplaatsen te kopen op het nieuw aan te eerder overlijdt; dan werd de plek naast leggen Bennekomse kerkhof, dat ‘achter het kind voor de moeder vrij gehouden. 2 het dorp’ kwam te liggen. Ze kocht een Wanneer Gerrit Willem van Balveren uit oppervlakte van 18 individuele graven, de Oude Kerk naar de grafkelder op de precies in het midden van het nieuw aanOude Begraafplaats is overgebracht, is gelegde gedeelte dat bedoeld was voor niet duidelijk. Het gemeentearchief en de eigen graven. In een ruimte die acht grafkerkelijke archieven bieden geen ophelplekken omvatte liet ze een gekluisd dering. Naar vermoeden gebeurde het gemetselde grafkelder aanleggen; het ergens rond de jaren 1858-1860. In die oudste gedeelte van de huidige kelder.

11

jaren is het koor van de kerk verwijderd en werd er in en rond de oude kerkvloer gegraven en gebouwd. In 1858 overleden kort na elkaar ook Otto baron van Wassenaer en zijn echtgenote Jacqueline Cornélie van Wassenaer - van Balveren. Zij liggen naast elkaar, direct naast de in 1829 overleden weduwe Van Balveren, moeder van Cornélie. Hierdoor bleef waarschijnlijk alleen een plek tegenover zijn vrouw over voor de uit de kerk gehaalde Gerrit van Balveren. Otto van Wassenaer was de eerste baron van Wassenaer op Hoekelum. Na hem zouden nog drie geslachten het kasteel bewonen; zij zijn bijgezet in de kelder op de Bennekomse begraafplaats. In 1946 stierf de laatste baron. Zijn dochter Jacoba Cornelia (1918-2004) erfde het landgoed. Met haar overlijden in Toegang tot de grafkelder. (Foto: Bert Lever) 2004 is de directe Bennekomse tak van de familie Van met de muurtjes), ‘doet hun namen weer Wassenaer uitgestorven. De nu onthulde noemen’. steen, die is neergelegd op de toegang tot de kelder, welke overigens rond 1930 aanmerkelijk werd vergroot (het gedeelte Noten 1. Zie over de geschiedenis van het begraven in Bennekom: De Kostersteen 34 (oktober 1990) p. 7-11 en De Kostersteen 35 (januari 1991) p. 6-10. 2. Een voorbeeld hiervan is het overlijden op jonge leeftijd van Hendrik A. van Wassenaer (1881). Zijn vader overleed daarna eerder dan zijn moeder. Toch ligt de moeder naast het kind.

12

Zo maar een schuurtje in Bennekom. Jan van Eck

Heeft u dat ook wel eens? Je komt al jaren ergens, gewoon niets bijzonders denk je. En dan valt je oog er opeens op en zie je er iets bijzonders aan. Het was er al jaren, maar nu ineens …..Nu zo'n ervaring heb ik onlangs ook gehad. Het gaat om dit schuurtje.

Zo van deze kant zie je dit schuurtje niet vaak. Ik vraag me af hoeveel mensen dit zo herkennen. Het staat op een openbare plaats in ons eigen Bennekom. Dan maar een plaatje van de andere kant.

Misschien is het nu wat bekender? Het is het schuurtje dat op de begraafplaats aan de Kerkhoflaan staat. Hier staat meestal het vrachtautootje van de beheerders van het kerkhof. Het lijkt zo op het eerste gezicht een gewoon schuurtje, dat vond ik ook jaren, maar dan ineens zie je het op een heel andere manier. De voorkant met de deuren is niet symmetrisch. Niet dat dit nu per se moet, dat ook weer niet, maar de bouwer heeft denk ik heel goed nagedacht over hoe hij het zou maken. De voor de kijker rechter deur is een stuk smaller dan de linker deur, maar omdat de deuren niet in het midden zitten komt de middenstijl van de deuren wel weer precies in het midden uit. Ook de balk boven de deuren die de druk van de bovenliggende stenen op moet vangen heeft hierdoor een bijzondere vorm gekregen. Er zitten twee knikken in, een knik boven de middendeurstijl, en de andere knik op een gelijke afstand van de andere kant. Zo heeft een niet symmetrische deur toch een stuk symmetrie gekregen. Van binnen gezien ziet de uitgang er zo uit:


13

Het midden van de deurstijlen, die dus niet in het midden van het schuurtje zitten, zijn precies in het verlengde van de as van het pad er naar toe gesitueerd. Het schuurtje is nu een garage, maar vroeger was dit een baarhuis. Nu moeten we een stukje terug gaan in de geschiedenis. In 1872 werd het namelijk verplicht om bij elke begraafplaats een baarhuis te hebben. Hier konden de overledenen opgebaard worden, want pas na 36 uur kon met zekerheid vastgesteld worden dat de dood ingetreden was. Maar goed dat de huidige stand van kennis over de dood een stuk is toegenomen. Baarhuizen zullen er in grote aantallen geweest zijn. In de gemeente Ede zijn er in Otterlo en in Ederveen nog oude baarhuizen die veel lijken op het Bennekomse baarhuis, maar deze missen de technische details die het huisje in Bennekom zo bijzonder maken. Het schuurtje is eigendom van de gemeente Ede en zou van mij best wel op de Gemeentelijke monumentenlijst mogen staan. Misschien is er dan wat meer aandacht voor en kan het ooit slecht onderhouden dak weer worden voorzien van echte dakpannen en kunnen de windveren weer van echt hout gemaakt worden. De deuren worden aan de onderkant ook slecht, maar dat past wel bij zo'n oud schuurtje. Op de website van de gemeente Ede wordt een kleine vermelding naar het baarhuisje gedaan: http://www.ede.nl/fileadmin/monumente nregister/149.html Daar komen we er achter dat het huisje onlangs gerenoveerd is. De wens is de vader van de gedachte zullen we maar denken. Ik heb geprobeerd achter wat gegevens van het baarhuis te komen, maar in de gemeentelijke archieven is er niets over te vinden. Als er iemand is die me er meer over weet? Graag contact met: Jan van Eck E: janvaneck@xs4all.

14


Straatnamen in Bennekom – Herkomst en betekenis van straatnamen. Tweede aanvulling Henk Gijsbertsen Na het verschijnen van het Straatnamenboekje in 2004 is een eerste aanvulling gepubliceerd in De Kostersteen nr. 112 van april 2010. Daarin zijn de pleinen en de straten op het terrein van het voormalige Prot. Chr. Streekziekenhuis behandeld. Intussen zijn er weer drie aanvullingen te vermelden.

Het boek “Straatnamen in Bennekom”, geschreven door Henk Gijsbertsen, is nog steeds te koop bij de Historische vereniging Oud-Bennekom à € 5. Wie het boek heeft aangeschaft, zou een kopie kunnen maken van deze pagina’s van de Kostersteen om het boek weer up-to-date te maken.

SELTERSHOF. (BW 20-04-2010). Op het terrein van de tennisvereniging Keltenwoud, dat is gelegen tussen de Selterskampweg, Vossenweg, Laarweg en Lijsterbeslaan, gaat nieuwbouw plaats vinden. Als er geen (bouw) crisis was geweest was men al lang met de bouw begonnen. De straatnaam voor dit gebied is al in april 2010 vastgesteld. Omdat de weg alleen een in- en uitgang heeft aan de Selterskampweg (aan de kant van de Laarweg komt alleen een fiets- en wandelpaadje) heeft het de naam Seltershof gekregen. Barones Wilhelmina Carolina Petronella van Loben-Sels was getrouwd met Baron Gerrit Willem van Balveren van Hoekelum. De familie Sels had veel bezittingen in Bennekom. Zie ook bij Selterskampweg. (in het boekje.) BARON VAN WASSENAERTUNNEL. (BW 20-12-2011). Op verzoek van het bestuur van Scouting Bennekom en met medewerking van Rijkswaterstaat, heeft het sinds 1954 bestaande tunneltje onder de A-12 nu ook een naam gekregen. Door de aanleg van de A-12 werd het landgoed Hoekelum in twee stukken gedeeld. Het gebied rond het kasteel werd afgesneden van het gebied ten zuiden van de A-12, wat ook bij het landgoed hoorde. De tunnel zorgde daarna voor de verbinding tussen Noord- en Zuid-Hoekelum. In het kader van de wegverbreding van de A-12, Ede-Grijsoord (Arnhem) heeft Rijkswaterstaat het op verzoek van en in samenwerking met De Kostersteen 122, oktober 2012

15

Scouting Bennekom mogelijk gemaakt een schildering in deze tunnel aan te brengen. De kunstschildering is een ontwerp van de beeldendkunstenaar Ingrid Govers, zelf ook lid van Scouting Bennekom. Er zijn dieren op afgebeeld die nu nog voorkomen in het Hoekelumse Bos en dieren uit het Jungleboek van Rudyard Kipling. Op 21 januari 2012 zijn de borden (aan beide kanten van de tunnel) officieel geplaatst. HONDEPAD. (BW 10-04-2012). Het Hondepad is een van de oudste met naam bekende wegen (paden) in Bennekom. De meeste oudere Bennekommers kennen dit pad zelfs alleen maar met deze naam. Het is vanouds ook een zogenaamd Kerkepad. In de Diaconierekeningen van Bennekom, boek 4, 1777-1798 wordt in 1780 het Hondepad al genoemd. De naam bestaat dus in ieder geval al minstens 230 jaar. De Weduwe Bakker pachtte grond op Schuurhoven en betaalde ook voor het gebruik van het Hondepad. Totaal 24 gulden, 10 stuivers en 14 penningen. Zij bleef dit doen tot 1796. 1 ¼ mud bouwland genaamt Het Hondepad liep vroeger vanaf de Bovenweg tot Schuurhoven waaronder beaan de Wildekamp, langs Schuurhoven. Bij de greepen is het Hondepad geleaanleg van straten in dit gebied verdween de naam gen in den Bennekumschen Enk, Hondepad en alleen het laatste deel, tussen Langpagters hoven en de Wildekamp, kreeg de naam MarienDe wed: Willem Bakker hoven. Het oostelijk gedeelte tussen Langhoven en Tjaar 1780 - f 14-4-14 de Bovenweg bleef naamloos. Dit is nu alleen een 1781 - f 10-6-0 fiets-en wandelpad. Er staan geen huizen aan en f 24-10-14 het heeft ook geen postcode. Mede op verzoek van een aantal aanwonenden krijgt dit pad nu dus de naam HONDEPAD. Er is in dit geval gekozen voor de oude historische schrijfwijze Hondepad en niet voor het hedendaagse HondeNpad. Naar de herkomst van de naam Hondepad kunnen wij alleen maar raden. Wie noemde het voor het eerst zo en waarom?? Voor de betekenis van Kerkpad en Schuurhoven zie ook het boekje. 16


Het toponiem Hullenberg op de grens Bennekom-Wageningen Anton C. Zeven Zoals bekend vinden we aan de oostkant van Bennekom de Hullenberglaan en de Hullenbergweg. Net over de grens in Wageningen-Hoog vinden een laan die vroeger eveneens Hullenberglaan heette. De naam van deze laan is in 1951 veranderd in Oostinglaan. Deze drie “hullenberglanen” duiden op het gebied dat vroeger bekend stond als de Hullenberg. Deze berg ligt ruwweg ten oosten van de beide Bennekomse wegen en ten noorden van de aansluiting van de Hullenberglaan/Oostinglaan en Dassenboslaan in WageningenHoog op de Heelsumseweg. De naam Hullenberg is eigenlijk niet correct, want hul betekent heuvel. Dus in hedendaags Nederlands: heuvelberg. In de taalwereld noemt men een dergelijke naam een stapelnaam. Maar misschien heette de berg vroeger niet Hullenberg, maar Hulstberg of zo iets. Opgeslagen hulststruiken groeien overal in dit gebied. Misschien was de berg vroeger, toen alles kaler was dan nu, met opvallend veel hulst begroeid en kreeg deze daarom die naam. Onderzoek in archieven geeft misschien de oplossing.

Hullenberg

Bronnen - Kaartje van internet, met eigen aanvullingen. - Zeven, A.C. 2011. Straatnaamgeving in Wageningen-Hoog (West). OudWageningen 39: 131-133.

vroeger Hullenberglaan


17

Militieregisters worden ontsloten door vrijwilligers Militieregisters zijn een weinig gebruikte maar mooie bron voor historische en genealogisch onderzoek. Ze bevatten informatie over dienstplicht, uiterlijk, beroep en medische conditie. De militieregisters van Bennekom, Ede, Lunteren en Otterlo over de jaren 1814 tot en met 1919 zijn gescand en te bekijken via www.militieregisters.nl Tussen 1811 en medio 1996 moest elke man zijn militaire dienstplicht vervullen. De registratie van dienstplichtigen werd gedaan in zogenaamde militieregisters. Militieregisters is een verzamelnaam voor verschillende lijsten en registers die met de dienstplicht te maken hebben. Daar vallen de inschrijvingsregisters, lotingregisters en naamlijsten onder. De eerste jaren bestond de Nationale Militie uit vrijwilligers. Dat waren er onvoldoende, daarom werd de loting ingevoerd. Elke mannelijke inwoner die negentien werd, moest zich inschrijven in de woonplaats van zijn ouders. Er waren mogelijkheden om vrijstelling te krijgen. Bijvoorbeeld wanneer een of meerdere broers al in dienst waren, als hij theologie studeerde, een lichamelijk gebrek had of te klein was. Wanneer er geen reden tot vrijstelling was, kon een vervanger aangesteld worden. Omdat Het Gemeentearchief Ede deelnemer is in het project, is het mogelijk om op de studiezaal van het archief gratis inzage te krijgen in de militieregisters van de gemeente Ede. De registers van andere gemeenten zijn wel doorzoekbaar, maar niet kosteloos in te zien. Hans Berende (plaatsvervangd gemeentearchivaris Ede)

Najaarslezing: Boeren aan de macht? Piet van Cruyningen heeft onderzoek verricht naar de boerenemancipatie op het Gelderse platteland tussen 1880-1930. Ede en Bennekom krijgen in dit onderzoek veel aandacht. Hij concludeert dat de boeren een stevige vinger in de Edese gemeentepolitiek hebben gehad. Op andere terreinen gingen de ontwikkelingen minder vlot. Zo werden de gemeenschappelijke buurtgronden pas laat verdeeld, omdat de grotere boeren tegen waren. Ook de oprichting van de landbouwverenigingen, inclusief coöperaties en boerenleenbanken kwam laat op gang. Pas na 1900 werden initiatieven ontplooid. In sommige Edese dorpen waren geen grote boerenbedrijven. In die dorpen waren het lokale, veelal liberale, notabelen die het initiatief namen tot de oprichting van een coöperatie. In Bennekom lag dit anders. Hier waren het de grote vooraanstaande boerenfamilies uit de Kraats die zowel stoomzuivelfabriek De Hoop, als de Coöperatieve Landbouwersbank en Handelsvereniging Bennekom e.o. hebben opgericht. In tegenstelling tot de andere dorpen in Ede waren bij de laatst genoemde organisatie de leden onbeperkt aansprakelijk. Er was in Bennekom voldoende kapitaal om risico’s aan te gaan. Van Cruyningen legt een verband met de Doleantie. In Bennekom waren het juist de grote boeren uit de Kraats die zich aansloten bij de Doleantie Hun ondernemersgeest sluit aan op het gedachtegoed van Abraham Kuyper: rechtzinnig in het geloof, maar ruimdenkend over maatschappelijke vernieuwing.

18


Agenda -

Woensdag 14 november: Lezing door Piet van Cruyningen over het onderwerp: Boeren aan de macht. Zie elders in deze Kostersteen. Plaats: Zalencentrum De Brink. Aanvang 20.00 uur.

Documentatiecentrum Bennekom Het documentatiecentrum van de historische vereniging Oud-Bennekom is gevestigd op de bovenverdieping van het Kijk en Luister museum, en is elke dinsdag voor bezoekers geopend van 09.00 – 12.00 uur en 14.00 – 16.00 uur. Geïnteresseerden in de historie van Bennekom zijn welkom na een afspraak via onderstaande personen: Henk Gijsbertsen, telefoon (0318) 415275; email: [email protected] Riet Hoogkamer, telefoon (0318) 416180; email: [email protected]

Bestuur A. van Kampen, voorzitter R. Hartman, secretaris Kerkhoflaan 36 6721 EZ Bennekom 0318 419043 M. van den Brink, penningm G.J. Adams Mevr. C.J. Knoppers Mevr. G.J.M. van Raan-Onderwater Mevr. L. Ruzius

Ledenadministratie Mevr. G.J.M. van Raan-Onderwater Grietjeshof 18, 6721 VJ Bennekom 0318 413593

Beheer foto- en diacollectie H. Gijsbertsen H.van Amerongen C. Vos Bibliotheek Mevr. G.M. Hoogkamer-Weijman

Redactie Kostersteen A.T.J.Nooij, eindredacteur Email: [email protected] H. Van Amerongen C.A. Heitink Mevr. L. Ruzius Website: www.oudbennekom.nl


19

De Kostersteen 121 Oktober 2012 Marius Aartsen

Ontmoetingen met bakkers uit het verleden

Kees Heitink

Restauratie grafkelder familie Van Wassenaer voltooid Korte geschiedenis van een grafkelder 10

Jan van Eck

Zomaar een schuurtje in Bennekom

13

Henk Gijsbertsen

Straatnamen in Bennekom – Herkomst en betekenis van straatnamen. Tweede aanvulling

15

Het toponiem Hullenberg op de grens Bennekom-Wageningen

17

Hans Berende

Militieregisters worden ontsloten door vrijwilligers

18

Bestuur

Najaarslezing: Boeren aan de macht?

18

Anton C. Zeven

Bestuursmededelingen

1

19

De KOSTERSTEEN is het orgaan van de Historische Vereniging Oud-Bennekom. De Kostersteen verschijnt vier maal per jaar en wordt gratis toegezonden aan de leden van de vereniging. De minimum contributie in 2012 bedraagt € 15 per jaar voor een individueel lidmaatschap en € 16 voor een gecombineerd lidmaatschap (bijv. echtpaar). Aanmelding bij de ledenadministratie. Betalingen op rekening 908980 ten name van Vereniging Oud-Bennekom. Het geheel of gedeeltelijk overnemen van artikelen uit de Kostersteen is alleen toegestaan na toestemming van de redactie of het bestuur. ISSN 13830465

20


DE KOSTERSTEEN Nummer 122, oktober 2012

Recommend Documents